TÜRKİYE BİLİMSEL VE TEKNİK ARAŞTIRMA KURUMU THE SCIENTIFIC AND TECHNICAL RESEARCH COUNCIL OF TURKEY

KAZANLI-ANAMUR (İÇEL) DOĞAL VE ANTROPOJENİK DEĞİŞİKLİKLERİN

İZLENMESİ AMACIYLA DÜŞÜK MALİYETLİ GÖRÜNTÜLEME TABANLI HARİTALAMA

SİSTEMİ GELİŞTİRİLMESİ

PROJE NO: ÇAYDAG 101Y103

Doç.Dr. KADİR DİRİK Dr.UĞUR MURAT LELOĞLU

Y. Müh. EROL TUNALI Doç.Dr. MURAT ERCANOĞLU

Doç.Dr. SANCAR OZANER

EKİM 2006 ANKARA

1

ÖNSÖZ

TÜBİTAK ÇAYDAG Grubu’nca desteklenen bu projenin amacı, olumsuz insan etkinlikleri sonucunda hızlanmış kıyı erozyonuna uğrayan sahillerimizin periyodik ve etkin olarak gözlenmesi amacıyla pratik ve ekonomik bir görüntü alma donanımının gerçekleştirilmesi, bir coğrafi veri tabanın oluşturulması ve bu uzaktan algılama sistemiyle İçel’in Kazanlı sahilinde ilk uygulamanın yapılmasıdır. Pilot uygulama için Kazanlı’nın seçilmesinin nedeni bu sahilde birçok olumsuz durumun iç içe bulunması (büyük ölçüde kıyı erozyonunun mevcut olması, kıyıda deniz kirliliğine yol açan iki büyük fabrikanın yer alması, bu sahilin nesli tehlikede olan Caretta Caretta ve Celonia mydas türü deniz kaplumbağalarının en önemli yuvalama kumsalı olması vb.) ve Kazanlı Belediyesi’nin tüm çalışmalarda işbirliği yapma konusundaki isteğidir.

Projenin daha önceki aşamasında, amaca en uygun çekim platformu seçeneklerinin araştırılması, hayata geçirilmesi ve deneme çekimleri yapılmış, yapılan çekimlerden mozaik üretilmiş ve bu amaçla kimi yazılımlar hazırlanmıştır. Bunun dışında, elde edilen verilerle bölgeye ilişkin bir coğrafi bilgi sistemi altyapısı hazırlanmıştır.

Projenin ikinci ve son aşamasında (bundan sonra proje olarak anılacaktır) temel olarak, birinci aşamada uygulamada görülen aksaklıkların giderilmesine yönelik çalışmalar yapılmış, kurulmuş bulunan sistem günün gereklerine göre ortaya çıkan olanakları kullanır hale getirilmiş, ortaya çıkan yeni olanaklar denenmiştir. Yapılan çalışmalar sonunda, sahil şeridinin bir kısmında, kıyı erozyonunun boyutları gözler önüne serilmiştir.

2

İÇİNDEKİLER Bölüm Sayfa

ÖNSÖZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1

İÇİNDEKİLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2

ŞEKİL LİSTESİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

TABLO LİSTESİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

ÖZET . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

ABSTRACT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

1. GİRİŞ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

2. KAZANLI SAHİLİNDE DURUM DEĞERLENDİRMESİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

2.1. Genel Durum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

2.2. Kazanlı Kıyısındaki Erozyonun Nedenleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

3. GÖRÜNTÜ ALMA SİSTEMİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

3.1. Görüntüleme Platformu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

3.1.1. Sabit kanatlı radyo kumandalı uçak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

3.1.2. Paraşüt kanatlı radyo kumandalı uçak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

3.1.3. Sportif amaçlı uçak (motorlu deltakanat) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

Görüntüleme Platformu Seçimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

3.2. Fotoğraf Makinesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

3.2.1. Canon PowerShot A300 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

3.2.2. Nikon D100 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

3.2.3. Canon 350D . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

4. GÖRÜNTÜLEME ÇALIŞMALARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

4.1. Kazanlı (İçel) Sahili Çekimleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

4.2. Görüntü Kıymetlendirme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

4.2.1. Genel Yaklaşım . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

4.2.2. Kamera İç Kalibrasyonu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

4.2.3. Kamera Dış Kalibrasyonu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

4.2.4. Görüntülerin Birleştirilmesi (Mozayikleme) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

Görüntülerin ortak referans sistemine oturtulması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

Görüntülerin referans sistemine göre, birbiri ile eşleştirilmesi . . . . . . . . . . . . . . 34

Birbiri ile eşleştirilen görüntülerin kontrolü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

Ortak referans sistemine göre eşleştirilmiş görüntülerin birleştirilmesi . . . . . . . 36

4.2.5. Mozayik Görüntünün Gerçek Koordinat Sistemine Aktarılması . . . . . . . . . . . . 39

4.3. Karşılaşılan Sorunlar, Kısıtlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

3

Bölüm Sayfa

5. DEĞİŞİM ANALİZLERİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

5.1. Yöntem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

5.2. 2000 ve 2005 Görüntülerinin Yorumlanması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

6. SONUÇLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

6.1. Kıyı Gözlem İçin Sistemin Uygunluğu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

6.2. Planlanan Çalışmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

TEŞEKKÜR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

REFERANSLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

ÖZET BİLGİ FORMU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

4

ŞEKİL LİSTESİ Şekil Sayfa

2.1. Kazanlı kıyısında, kıyı mesafesinin ölçüldüğü referans noktalarını ve Mersin Meteoroloji istasyonunun 1949–1990 yılları arasındaki rüzgar esme sayısına gore hazırlanmış rüzgar gülü görülüyor (Ozaner, 1994, 1996). . . . . . . . . . . . . . 11

2.2. Kazanlı Kıyısının HGK tarafından 1975 yılında çekilen hava fotoğrafı. Kazanlı beldesi fotoğrafın kuzeydoğu köşesinde görülüyor. Ortada görülen tesis, SODASAN fabrikasıdır. Deliçay’ın çökellerinin bariz bir şekilde doğuya doğru (Kazanlı tarafına ) taşındığına dikkat ediniz. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

2.3. Soda Fabrikası önünde inşa edilen mendireğin 1993 yılındaki durumu . . . . . . . 12

2.4. Mendireğin batısında oluşan yeni plaj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

2.5. Mendireğin doğusunda oluşan oyulma (1993) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

2.6. Oyulmanın 2001 yılında ulaştığı boyut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

2.7. Chelonia Mydas kaplumbağalarının yuvalama kumsalının 1997 yılındaki durumu. Geri planda mendireğin kök kısmı görülüyor. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

2.8. Kaplumbağa yuvalama kumsalının 2001 yılındaki durumu. . . . . . . . . . . . . . . . . 13

2.9. Mersin-Kazanlı Kıyısındaki Hakim Rüzgar Yönlerini Gösteren Diyagram . . . . . 15

3.1. Turna sistemi mancınığına yerleştirilmiş durumda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

3.2. Radyo kumandalı uçak ile Kazanlı sahilinden alınan bir görüntü . . . . . . . . . . . . 20

3.3. Paraşüt kanatlı radyo kumandalı uçak. Resimler , paraşüt kanatlı radyo kumandalı uçağın alındığı Airfoil Aviation Şirketi’nin internet sitesinden alınmıştır (http://www.airfoilaviation.com/). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

3.4. Görüntülemede kullanılan paraşüt kanatlı radyo kumandalı uçak kalkışa hazırlık aşamasında. Fotoğrafta, Şekil 3.3.a ve 3.3.b’de verilen sistemden farklı olarak geliştirilen alüminyum gövde görülebilmektedir . . . . . . . . . . . . . . . 22

3.5. Motorlu deltakanat (http://www.polarismotor.it adresinden alınmıştır). . . . . . . . 23

4.1. 2000 yılı Soda Fabrikası atık noktası görüntüsü. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

4.2. 2005 yılı Soda Fabrikası atık noktası görüntüsü. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

4.3. 2000 yılında alınan bu fotoğrafta Soda Fabrikası’nın önündeki mendirek ve onun tuzakladığı kum ve ince çakılların oluşturduğu yeni plaj ve mendireğin doğusundaki oyulan (aşınan) kısım görülüyor. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

4.4. Şekil 4.3’te görülen mendireğin 2005 yılındaki durumu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

4.5. Kazanlı sahilinde Soda Fabrikası’nın atığı olan kalsiyum klorürün depolandığı atık bölgesi, 2000 yılı. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

4.6. Şekil 4.5’te anılan bölgenin 2005 yılındaki durumu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

4.7. Görüntülerin YKN ile birbirine bağlanması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

4.8. Farklı iki görüntüden YKN seçimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

4.9. Görüntülerin üst üste konarak izlenmesi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

4.10. Görüntülerin kontrol edilmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

4.11. Mozayik alanının seçilmesi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

5

Şekil Sayfa

4.12. Mozayik görüntünün oluşturulması. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

4.13. 2000 yılı görüntülerinden oluşturulmuş Kazanlı kıyı şeridinin batı kesiminin mozayik görüntüsü (üstteki fotoğraf). Aynı bölgenin 2005 yılı görüntülerinden oluşturulmuş mozayik (alttaki fotoğraf). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

4.14. 2000 yılı görüntülerinden oluşturulmuş Kazanlı kıyı şeridinin orta kesiminin mozayik görüntüsü (üstteki fotoğraf). Aynı bölgenin 2005 yılı görüntülerinden oluşturulmuş mozayik (alttaki fotoğraf). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

4.15. UTM koordinat sistemi ile ilişkilendirilen 2000 ve 2005 yılı mozayiklerinin örtüşmesi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

5.1. Soda Fabrikası atık noktasının 2000 yılındaki görüntüsü (Soldaki fotoğraf). Akıntı yönü fotoğrafın yukarısından aşağısına doğru (Batıdan doğuya) olduğu açıkça görülüyor. Aynı noktanın 2005’teki görünümü (Sağdaki fotoğraf). . . . . . 42

5.2. Soda Fabrikası’nın doğu ucunun 2000 yılındaki görünümü (Soldaki fotoğraf). Mendireğin tuzakladığı kum ve ince çakılların oluşturduğu yeni plaj ve mendireğin doğusundaki oyulan (aşınan) kısım belirgin. Aynı noktanın 2005’teki görünümü (Sağdaki fotoğraf). Mendireğin yıkılmasını takiben, daha önce depolanan plaj çökellerinin aşındığı açıkça görülüyor. . . . . . . . . . . . . . . . 42

5.3. Kazanlı Kıyısı’nın 17 Ağustos 2000 tarihinde balonla çekilmiş görüntüsü. . . . . 43

5.4. Kazanlı Kıyısı’nın 30 Kasım 2005 yılında çekilmiş görüntüsü. . . . . . . . . . . . . . 43

5.5. 2000 yılında çekilmiş görüntüye ilişkin kıyı çizgisi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

5.6. 2005 yılında çekilmiş görüntüye ilişkin kıyı çizgisi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

5.7. İki farklı zamanda çekilen fotoğraflar arasındaki farklılığın ortaya koyduğu kıyıdaki aşınmanın ve büyümenin olduğu kesimler (siyah: 2005 yılındaki kara bölümü, kırmızı: 2000 yılındaki deniz bölümü, sarı: aşınmanın olduğu bölümler) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

6

TABLO LİSTESİ

Tablo Sayfa1.1 Mersin-Kazanlı Kıyısındaki Hakim Rüzgarların 1975-2005 yılları arasındaki

özelliklerini gösteren tablo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

3.1 Canon PowerShot A300, çözünürlüğe göre irtifa ve görüntüleme alanı tablosu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

3.2 Canon PowerShot A300, irtifaya göre çözünürlük ve görüntüleme alanı tablosu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

3.3 Canon PowerShot A300 için kart hafızası ve ortalama görüntü büyüklüğüne bağlı olarak uçuş süresi tabloslu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

3.4 Canon PowerShot A300 için bindirme oranı ve irtifaya bağlı olarak, ardışık olarak çekilecek fotoğraflar arasındaki süre ve görüntüleme mesafesi . . . . . . 26

3.5 Nikon D100 ile yapılacak bir uçuşa ait uçuş ve görüntüleme parametrelerine ilişkin tablo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

7

ÖZET

Projede, temel olarak, daha önce yapılmış çalışmalarda görülen aksaklıkların giderilmesi ve sistemin iyileştirilmesi amacıyla çalışılmıştır. Bu iyileştirmeler temel olarak görüntüleme sisteminde, görüntüleme platformunda ve bu sistemlerin değişmesinden dolayı görüntülerin işlenmesinde izlenen yöntemde meydana gelmiştir.

Öncelikle, ilk çalışmanın yapıldığı zamanlarda maliyet etkinlik açısından tatmin edici düzeyde olmayan sayısal fotoğraf makinelerinin bu açıdan iyileşmeleriyle, görüntüleme işlerinde bu makinelerin getirdikleri avantajların kullanılması seçeneği değerlendirilmiştir. Bu amaçla kimi çalışmalar yapılmış, fotoğraf makinesi temin edilmiş ve deneyler gerçekleştirilerek en uygun fotoğraf makinesi seçilmiştir.

İkinci olarak, görüntüleme platformu olarak kullanılmış olan balon, görüntü alabilmek için çok durgun bir havaya ihtiyaç göstermesi ve büyük yükler taşıma konusundaki sorunları nedeniyle terkedilmiştir. Onun yerine başka platformlar aranmış, bu konuda deneyler yapılmış, son olarak insanlı bir platform kullanarak görüntüleme gerçekleştirilmiştir. Bu konudaki deneyler ve öneriler ilgili bölümlerde sunulmaktadır.

Daha sonra, alınan görüntüler birleştirilerek, bir kısım bölgenin mozayiği oluşturulmuş ve oluşturulan mozayik de kullanılarak bir CBS oluşturulmuştur.

Bunun dışında, alınan görüntüler kullanılarak bir görüntü mozayiği oluşturulmuş ve daha önce gerçekleştirilmiş bulunan CBS ortamına aktarılmıştır. CBS ortamına aktarılan 2000 ve 2005 yılındaki görüntüler lisanslı “IDRISI Kilimanjaro” programında işlenerek aşınma ve yeniden depolanma ile meydana gelmiş olan değişiklikler ortaya konmuş ve bu değişikliklerin nedeni irdelenmiştir.

Anahtar Sözcükler: Hızlanmış kıyı erozyonu, Coğrafi Bilgi Sistemi, Sayısal Fotogrametri

ABSTRACT

In the project, mainly, the problems met at the previous phase of the project have been solved. Mainly, the imager, imaging platform have been improved and the software and workflow has been changed accordingly.

First of all, film based camera had been used in the previous phase. Although the project team was aware of the improvements that a digital camera can bring to the project, the high cost of an appropriate digital camera, at that time, has forced the team to use a film based

8

camera. But with the improvements and cost reductions of digital cameras, digital camera has become a reachable option. So, a digital camera has been selected and used in the study.

Another improvement area was the imaging platform. Since blimp was very sensitive to winds and had a small payload capacity some other options have been searched. Tests have been conducted with various kinds of remotely piloted vehicles, varying in capacity and complexity. Although this option still stays as the brightest choice of the future, an ultralight has been used in the final imaging study.

Later, images received by imaging process have been mosaiced, for some parts of the region. The mosaic has been integrated to the GIS of the region.

Besides these, images have been mosaiced and added to the GIS of the region, which was previously created. The images of 2000 and 2005, added to the GIS, have been analyzed by using “IDRISI Kilimanjaro” program. The changes along a shoreline, formed by erosion and deposition have been put forward and the causes of these variations have been examined.

Keywords: Accelerated Coastal Erosion, Geographic Information Systems, Digital

Photogrammetry

9

1. GİRİŞ

Kıyı kuşağındaki yer şekillerinin ve kaynakların sürdürülebilir kalkınma prensibine uygun kullanımını gerçekleştirmek amacıyla doğal ve antropojenik değişikliklerin hızlı, hassas ve periyodik olarak saptanabilmesine yönelik sayısal fotoğrafçılığı esas alan çalışmalar son yıllarda yurt dışında giderek artmaktadır (King vd. 1994; Edwards vd. 1996; Bobbe & McKean, 1995)

Bu proje daha önce başlatılan “199Y126” nolu projenin devamı niteliğinde olup önceki çalışmada Kazanlı ilçesi sahilinde fotoğraflama çalışmaları yapılmış, bölgenin hava fotoğrafları elde edilmiş ve ortofotoya dönüştürülmüştür. Çalışmanın özgünlüğü, sistemin çok düşük bir maliyetle gerçekleştirilmiş olması, geleneksel ortofoto üretim şekli dışında bir üretim yolu seçilmiş olmasıdır. Elde edilen görüntülerin çözünürlülüğünün yaklaşık olarak 10 cm civarında olduğu görülmüştür. Bu görüntüler, konu ile ilgili kişilerde ve kuruluşlarda ilgi uyandırmıştır. Bu konuya özellikle Çevre Bakanlığı Çevre Planlama Dairesi Başkanlığı özel ilgi göstermiş, hatta çalışmalarında ortofoto yapılmamış görüntüleri bile kullanmış ve oldukça yararlandığını bildirmiştir. Ayrıca, kaynak bulunduğunda, gözlem altında tutmak istedikleri 13 kumsalın daha benzer şekilde fotoğraflanması konusu görüşülmüştür. Yine, sulak alanlarda çalışma yapan bilim adamları ile görüşülmüş ve kendilerine iletilen örnek görüntülerden bu görüntülerin sulak alan çalışmalarında da çok verimli bir şekilde kullanılabileceği anlaşılmıştır.

Deniz ve Denizaltı Kaynaklarından Yararlanma Teknolojileri Çalışma Grubu Bütünleşik Kıyı Yönetimi Alt Grubu Kıyı Ölçme ve İzleme Alt Grubu Raporu’nda da kıyıların izlenmesi amacıyla yerli kaynakları kullanmanın önemi vurgulanmıştır. Kullanılmakta olan bu sistem, yerli kaynaklar ve bilgiyle kurulmuş ve düşük maliyette görüntü sunulmaktadır.

TÜBİTAK’ın daha önce destek verdiği projelerde kıyı değişikliklerinin tespiti kıyıların Harita Genel Komutanlığı tarafından farklı dönemlerde çekilmiş hava fotoğrafları ve bu fotoğraflardan üretilen topoğrafik paftalar üzerinde ölçüm yapılarak belirlenmekte, yakın dönemdeki değişimler ise arazide şerit metre kullanılarak ölçülmekteydi.

Daha önceki çalışmada, 35 mm film üzerinde kayıt yapılmıştır. Bu çalışmada ise sayısal fotoğraf makinesi kullanılarak fotoğraf çekimi yapılmıştır. Elde edilen fotoğraflar, jeomorfolojik, kıyıdaki kirlenme boyutunu çıkarmak ve kıyıyı etkileyen dalga ve akıntı tiplerinin tespiti amacıyla da kullanılacaktır.

10

2. KAZANLI SAHİLİNDE DURUM DEĞERLENDİRMESİ

2.1. Genel Durum

TÜBİTAK tarafından desteklenen 101Y103 nolu “Kazanlı-Anamur (İçel) Kıyılarındaki Doğal Antropojenik Değişikliklerin İzlenmesi Amacıyla Düşük Maliyetli Görüntüleme Tabanlı Haritalama Sistemlerinin Geliştirilmesi” isimli projenin çıktılarını sağlıklı bir şekilde yorumlayabilmek için bu kıyıda daha önce yapılmış çalışmaların sonuçlarını göz önünde bulundurmak gerekmektedir.

Kazanlı Kıyısında kıyı erozyonunu araştırmaya yönelik ilk kapsamlı çalışma, Ozaner tarafından 1993 yılında yapılmış, TÜBİTAK tarafından DEBAG–62 nolu projeyle desteklenen çalışmadır. Bu çalışma 1996 yılında makale olarak yayınlanmıştır (Ozaner, 1996). Adı geçen projede, Harita Genel Komutanlığı (HGK) tarafından, 1948, 1955, 1973 ve 1975 yıllarında çekilen hava fotoğrafları stereoskopik olarak incelenerek kıyı kuşağındaki doğal ve antropojenik değişiklikler saptanmış, Kazanlı ilçesinin yaklaşık 4 km güneybatısında bulunan Deliçay’ın ağzı ile onun yaklaşık 8 km doğusunda yer alan Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü’ne ait drenaj kanalı arasında kalan kıyı çizgisindeki değişiklikler 1955 yılında çekilen hava fotoğraflarından üretilerek 1961 yılında yayınlanmış 1:25.000 ölçekli topoğrafik paftalar, 1973 yılında çekilen hava fotoğraflarından üretilerek 1975 yılında yayınlanmış 1:25.000 ölçekli topoğrafik paftalar ile Kazanlı Belediyesi tarafından 1959 tarihinde üretilmiş 1:5 000 ölçekli İmar Planı ve Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü tarafından 1974 yılında çekilen hava fotoğraflarından üretilerek 1976 yılında yayınlanmış 1:5000 ölçekli kadastro paftaları üzerinde ölçüm yapılarak ortaya konulmuştur. Ölçüm yapılan referans noktaları, eski ev, türbe, yol kavşağı gibi farklı tarihlerde üretilen haritalar üzerinde değişmeden kalan referans noktaları olmuştur. Değişmeyen bu yapılarla değişen kıyı çizgisi arasındaki mesafeler haritalar üzerinde ölçülmüş, aynı mesafeler, 1993 yılında ise şerit metre kullanılarak arazide ölçülmüştür. Böylece Kazanlı kıyı kuşağında 1955–1993 yılları arasındaki 38 yıllık sürede meydana gelen insan kaynaklı (antropojenik) değişiklikler ortaya çıkartılmıştır. Kıyı çizgisindeki değişimleri saptamak için ölçü alınan altı referans noktası Şekil 2.1 de görülmektedir.

Ozaner’in tespitlerine göre, Kazanlı kıyısında 1955-1993 yılları arasındaki 38 yılda yatay mesafede (kara istikametinde) yer yer 24.5 m ile 70 m arasında kıyı erozyonu meydana gelmiştir (deniz içeriye girmiştir). Erozyonun en çok olduğu yer Deliçay’ın ağzına yakın kıyı kesimleridir. Burada, erozyon 1955 yılından itibaren başlamış, 1955-1973 yılları arasındaki 18 yıllık dönemde 37.5 m erozyon (yılda yaklaşık 2 m), 1973-1993 yılları arasındaki 20 yılda ise toplam 32.5 m olmak üzere, toplam 70 m erozyon meydana gelmiştir.

Deliçay’ın ağzı’nın 1500 m doğusunda, 1973 yılında kurulmuş olan Soda Fabrikası’nın (Şekil 2.2) kıyıya yakın kesimdeki dinlendirme tankları kıyı erozyonu tarafından tehdit edilmeye başlanınca, fabrika yöneticileri fabrikanın önündeki plajın genişletilerek bir güvenlik kuşağı oluşturulması gereğini farketmiş, bu amaçla, 1982 yılında denize dik bir mendirek inşa

11

Şekil 2.1. Kazanlı kıyısında, kıyı mesafesinin ölçüldüğü referans noktalarını ve Mersin Meteoroloji istasyonunun 1949-1990 yılları arasındaki rüzgar esme sayısına göre hazırlanmış rüzgar gülü görülüyor (Ozaner, 1994, 1996).

Şekil 2.2. Kazanlı Kıyısının HGK tarafından 1975 yılında çekilen hava fotoğrafı. Kazanlı beldesi fotoğrafın kuzeydoğu köşesinde görülüyor. Ortada görülen tesis, SODASAN fabrikasıdır. Deliçay’ın çökellerinin bariz bir şekilde doğuya doğru (Kazanlı tarafına ) taşındığına dikkat ediniz.

12

etmişlerdir. Kademeli bir şekilde büyütülen mendireğin toplam uzunluğu 1991 yılında 150 m’ye ulaşmıştır (Şekil 2.3 ve 2.4). Mendireğin yapılmaya başlandığı 1982 yılı ile 1993 yılının Ağustos ayı arasındaki 11 yıllık dönemde, mendireğin batı kesiminde kalan plajda toplam 60 m büyüme olmuştur (Şekil 2.4). Buna karşın, mendireğin doğu kesiminde gözle fark edilen, oyulma şeklinde normalin üzerinde bir erozyon meydana gelmiştir (Şekil 2.5, 2.6, 2.7 ve 2.8). HGK’nın 1975 yılında çektiği hava fotoğrafında o yıllarda soda fabrikasının doğusunda oldukça geniş kumullar olduğu fark edilmektedir (Şekil 2.2).

Şekil 2.3. Soda Fabrikası önünde inşa edilen mendireğin Şekil 2. 4. Mendireğin batısında oluşan yeni plaj

1993 yılındaki durumu (Fotoğraf: S. Ozaner ) (Fotoğraf: S. Ozaner)

Şekil 2.5. Mendireğin doğusunda oluşan oyulma (1993) Şekil 2.6. Oyulmanın 2001 yılında ulaştığı boyut (Fotoğraf: S. Ozaner) (Fotoğraf: S. Ozaner)

13

Şekil 2.7. Chelonia Mydas kaplumbağalarının Şekil 2.8. Kaplumbağa yuvalama kumsalının 2001 yuvalama kumsalının 1997 yılındaki durumu. yılındaki durumu. (Fotoğraflar: S. Ozaner). Geri planda mendireğin kök kısmı görülüyor.

Fabrikanın güneydoğu ucundaki 2 numaralı referans noktasının önündeki kıyıda 1959-1993 (Ağustos) arasındaki 34 yılda 34 m erozyon meydana gelmiştir. Bu miktarın ne kadarının mendirekten kaynaklandığını bilemiyoruz. Ancak, mendireğin 1.5 km doğusundaki Kazanlı Belediyesi’ne ait motel evlerinden (2003 yılında yıktırılmıştır) Ocak ve Ağustos 1993 aylarında olmak üzere 7 ay aralıkla yapılan ölçümlerde 6.5 metrelik erozyon tespit edilmiştir. Bu durumda, azami uzunluğuna 1991 yılında ulaşan mendireğin, bu tarihten sonra doğu kesimde yılda yaklaşık 10 metrelik katastrofik bir erozyona neden olduğu ortaya çıkmaktadır. Erozyona uğrayan bu saha “Chelonia mydas” türü, soyu tükenme tehlikesi altında bulunan deniz kaplumbağalarının yumurtlama sahasıdır.

Kazanlı kıyısı’ndaki erozyon miktarı doğuya doğru gidildikçe azalmaktadır. Örneğin, 6 numaralı ölçüm noktası olan DSİ drenaj kanalının bulunduğu noktada 1974-1992 yılları arasında sadece 16 m erozyon olmuştur. Ozaner, Kazanlı kıyısındaki ölçümlerini “Bakanlıklar arası Deniz Kaplumbağalarını İzleme ve Değerlendirme Komitesi”nin bir üyesi olarak Komitenin Kazanlı’ya yaptığı ziyaretlerde yinelemiş ve erozyonun giderek artışını yer fotoğraflarıyla da tespit etmiştir.

2.2. Kazanlı Kıyısındaki Erozyonun Nedenleri

Kazanlı Kıyısı’na ait eski haritalar üzerinde Dr Ozaner’in yaptığı ölçümler, kıyı erozyonunun en az 1955 yılından itibaren etkili olduğunu ortaya koymaktadır. Bunun ana nedeni, Kazanlı’nın 10 km batısında bulunan Mersin Limanının, dalgakıranları ile birlikte 1950 yılından itibaren hizmete sokulmuş olmasıdır. Limana ait mendirek ve dalgakıranların Kazanlı kıyısını nasıl etkilediği, şekil 2.9 daki, Mersin Metereoloji İstasyonu’na ait 1949-2004 yılları arasındaki 55 yıllık rüzgar rasatlarından hazırlanan rüzgar gülü’nden anlaşılmaktadır. Rüzgar esme sayıları toplamını yansıtan bu şekilde, kıyıdaki hakim rüzgarın GB yönünden (Lodos) estiğini, bu hakim rüzgarın batıdan doğuya doğru bir kıyı önü akıntısı oluşturduğunu,

14

bu akıntının, akarsular tarafından denize taşınan çökelleri doğu yönünde taşıdığını ortaya koymaktadır. Mersin Limanı’na ait dalgakıran/mendirekler Mersin’in batısından gelen çökellerin doğu istikametinde akışını 1950 yılından itibaren engelliyerek Kazanlı kıyısının aşınmasına neden olmuştur. Harita Genel Komutanlığı’ndan alınan 1975-2005 yılları arasındaki 31 yıllık rüzgar değerleri kıyıda en sık esen rüzgarın KKB yönlü olduğu, ancak bu rüzgarın karadan denize esmesi nedeniyle çökel taşıması yapamadığını, ikinci derecede sık esen GGB yönlü rüzgarın ise kıyı önünde çökelleri doğu yönünde taşıyan bir kıyı akıntısının oluşmasına neden olduğu, Ocak, Mart, Eylül, Ekim, Kasım ve Aralık aylarında GGB yönlü, Nisan ayında GB yönlü olduğunu ve rüzgar şiddetinin 25-28 m/sn değerine ulaştığını göstermektedir.

1969 yılından bu yana Deliçay’da taşkın olmamış, dolayısıyla, Deliçay’ın denize taşıdığı alüvyonların miktarında büyük ölçüde düşüş olmuştur. Bu eksilmenin hangi oranda olduğu, akarsu üzerinde sürekli çalışan bir akım gözlem istasyonu bulunmadığı için bilinmemektedir. DSİ nin Deliçay üzerinde 1969 yılında kurduğu 17-19 Nolu Akım Gözlem İstasyonu, akarsu yatağının ağıza yakın kesiminden aşırı miktarda kum alımına bağlı olarak yatağın derine kazılması sonucu sabitleştirilememiş ve 1976 yılında kapatılmıştır. Bu kum alımı, Deliçay’ın ağzından 650 m içerideki yatağın Mezar Tepe Mevkii yakınında bulunan, Özel İdare’nin verdiği ruhsatlı kum ocağından gerçekleştirilmiştir. Daha sora kapatılan bu saha, halk arasında “Elek Mevkii” olarak bilinmektedir. Yukarıda yapılan tespitler, Kazanlı kıyısında 1970-1993 arasında meydana gelen erozyonda Deliçay’ın denize taşıdığı çökel miktarındaki azalmanın büyük payı olduğunu kanıtlamaktadır.

Kazanlı Kıyısı’ndaki erozyonun ikinci nedeni, Deliçay’ın taşkınlarını önlemek amacıyla Devlet Su İşlerinin (DSİ) 1969 yılından bu yana, Deliçay’ın yatağında yürüttüğü taşkın önleme projeleridir. “Tersip Bendi” ve “Taban Kuşağı Projeleri” adları altında yürütülen bu çalışmalarda, yatak eğimini azaltmak amacıyla seddeleme yapılmış, yatağın bendleri tahkim edilmiştir. Bu çalışmalar için gerekli olan kum ve çakıl akarsuyun kendi yatağından alınmıştır. Bu çalışmalar sonucunda, akarsuyun mansap kısmından itibaren 6 km lik bölümde yatak ıslah çalışmaları yapılmıştır. Ayrıca, bölgedeki narenciyeciliğin gelişmesine paralel olarak Deliçay’ın Drenaj havzasının yukarı kesimlerindeki yamaçlar taraçalanarak narenciye bahçeleri haline dönüştürülmüş, böylece, yamaç erozyonu da büyük ölçüde önlenmiştir. Sayılan bu önlemler sonucunda Deliçay’ın taşkınları önlenmiş, ancak bu kez denize gelen alüvyon miktarı çok azaldığı için kıyı erozyonu oluşmuştur.

Deliçay’ın ağzından, yörede yaşayan insanlar tarafından da kaçak yollarla aşırı miktarlarda kum alındığı, Ozaner’in 1993 yılının Ağustos ayında sahada yaptığı gözlemler ve yöre halkıyla yaptığı konuşmalardan bilinmektedir.

Kazanlı Kıyısı’nda erozyona neden olan diğer olumsuz insan etkisi, kıyının hemen gerisindeki kıyı kumullarının sera olarak kullanılmasıdır. Kazanlı’nın hemen doğusundaki, uzunluğu yaklaşık 3500 m, genişliği ise yer yer 300-600 m arasında değişen kıyı kumullarının toplam alanının yarısından fazlası olan 80 hektara yakın kesimi son 20 yılda seralar tarafından işgal edilmiştir. Çoğu hazine arazisi üzerine kaçak yapılan bu seralar kum yüzeyini

15

sabitleştirdiği için rüzgarla oluşan kum hareketlerine mani olmakta, bunun sonucunda plaj zonu kendisi için gerekli olan kum kaynağından mahrum kalmaktadır. Ayrıca, sera yapımı sırasında, rüzgara karşı dulda çukur alanlar oluşturmak için aşırı miktarlarda kum kazılarak alınmaktadır.

Kazanlı Kıyısı BİLTEN ekibi tarafından 17 Ağustos 2000 tarihinde balon kullanılarak, 30 Kasım 2005 tarihinde ise pilotlu bir uçakla fotoğraflanmıştır. 2000 yılındaki çekim saat 06:30 da başlamış ve 10:15 de bitirilmiştir. 2005 yılındaki çekim ise saat 10:05 de başlatılarak 10:15 de bitirilmiştir. Referans noktası ile kıyı çizgisi arasındaki mesafe hesaplanırken en yüksek ya da en alçak deniz seviyesi değil, ortalama deniz seviyesi esas alınmıştır.

MERSİN UZUN YILLARA AİT RÜZGAR DİYAGRAMI(1975-2005)

0500

1000

15002000

25003000

35004000

45005000550060006500

N

NNE

NE

ENE

E

ESE

SE

SSE

S

SSW

SW

WSW

W

WNW

NW

NNW

Şekil 2.9. Mersin-Kazanlı Kıyısındaki Hakim Rüzgar Yönlerini Gösteren Diyagram

16

Tablo 1.1. Mersin-Kazanlı Kıyısındaki Hakim Rüzgarların 1975-2005 yılları arasındaki özelliklerini gösteren tablo. Enlem : 36.48 Boylam : 34.36 Yukseklik : 3 m (ICEL) MERSIN

METEOROLOJIK Rasat S. A Y L A R

ELEMANLAR (YIL) I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII YILLIK

Saat 07 deki Ortalama Rüzgar hızı (m/s) 31 1.6 1.5 1.4 1.3 1.4 1.5 1.3 1.1 1.1 1.3 1.5 1.6 1.4

Saat 14 deki Ortalama Rüzgar hızı (m/s) 31 2.6 2.8 3.4 3.9 4.1 4.6 4.8 4.9 4.4 3.2 2.4 2.4 3.6

Saat 21 deki Ortalama Rüzgar hızı (m/s) 31 1.7 1.7 1.6 1.6 1.7 1.9 2.1 2.0 1.5 1.5 1.5 1.6 1.7

Ortalama Rüzgar hızı (m/s) 31 2.0 2.0 2.1 2.3 2.4 2.7 2.7 2.7 2.4 2.0 1.8 1.9 2.2

En Hızlı Esen Rüzgarın Yönü 31 SSW WSW SSW SW S NNW NW SSW SSW SSW SSW S WSW

En Hızlı Esen Rüzgarın hızı (m/s) 31 25.2 34.2 26.4 25.0 24.0 19.7 26.2 19.0 25.0 27.9 25.7 24.4 34.2

Ort. Fırtınalı Gün Say. (ruz.hız>=17.2 m/s) 30 0.7 0.8 0.9 0.7 0.4 0.2 0.0 0.1 0.3 0.5 0.5 0.7 5.8

Ort. Kuv.Ruz. Gün Say. (ruz.hız 10.8-17.1 m/s) 30 3.0 3.3 3.6 4.2 2.9 2.6 1.9 2.9 2.6 2.0 2.5 2.7 34.2

N Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 31 498 423 409 305 219 111 123 208 394 478 492 496 4156

N Rüzgarın Ortalama hızı (m/s) 31 1.7 1.7 1.4 1.3 1.3 1.3 1.1 1.1 1.3 1.5 1.6 1.7 1.5

NNE Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 31 352 289 226 195 170 143 132 114 102 133 232 311 2399

NNE Rüzgarın Ortalama hızı (m/s) 31 2.1 2.0 1.8 1.7 1.6 1.5 1.4 1.2 1.4 1.6 1.7 2.0 1.8

NE Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 31 122 122 109 93 134 137 108 69 38 53 94 130 1209

NE Rüzgarın Ortalama hızı (m/s) 31 2.5 2.4 2.3 2.1 2.0 1.8 1.6 1.5 1.4 1.5 2.0 2.3 2.0

ENE Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 31 179 128 87 104 142 157 125 67 37 49 113 174 1362

ENE Rüzgarın Ortalama hızı (m/s) 31 2.6 2.5 2.7 2.1 1.8 1.8 1.6 1.8 1.7 2.3 2.2 2.4 2.2

E Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 31 102 83 46 56 101 120 95 23 11 20 62 101 820

E Rüzgarın Ortalama hızı (m/s) 31 2.5 2.7 3.0 2.2 1.7 1.8 1.7 1.2 1.3 2.7 2.2 2.4 2.2

ESE Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 31 170 112 69 69 109 180 151 48 15 37 97 151 1208

ESE Rüzgarın Ortalama hızı (m/s) 31 2.6 2.8 3.0 2.3 2.2 2.1 2.1 1.9 2.1 2.8 2.6 2.4 2.4

SE Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 31 94 84 62 47 54 67 98 36 13 39 86 69 749

SE Rüzgarın Ortalama hızı (m/s) 31 2.1 2.8 2.8 2.5 2.3 2.0 2.1 1.9 2.5 2.3 2.2 2.1 2.3

SSE Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 31 114 125 149 135 146 199 261 204 119 131 124 95 1802

17

Tablo. 1.1 ’in Devamı SSE Rüzgarın Ortalama hızı (m/s) 31 2.4 2.5 2.7 3.1 3.1 3.1 3.3 3.4 3.7 2.6 2.1 1.9 2.9

S Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 31 60 107 176 162 187 237 318 290 219 166 106 52 2080

S Rüzgarın Ortalama hızı (m/s) 31 3.0 2.9 3.2 3.3 3.6 3.7 3.6 4.1 4.0 3.3 2.3 2.7 3.5

SSW Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 31 62 113 270 404 548 641 745 737 531 334 141 68 4594

SSW Rüzgarın Ortalama hızı (m/s) 31 3.5 3.5 3.9 4.6 4.3 4.4 4.4 4.6 4.6 3.6 2.8 3.4 4.3

SW Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 31 20 41 90 157 211 215 152 179 116 128 70 21 1400

SW Rüzgarın Ortalama hızı (m/s) 31 4.0 3.7 4.2 3.8 3.5 3.5 3.2 3.5 4.2 3.6 2.5 2.0 3.5

WSW Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 31 26 24 74 121 194 200 147 169 125 49 30 27 1186

WSW Rüzgarın Ortalama hızı (m/s) 31 3.1 2.3 2.3 1.8 2.1 2.0 1.9 2.0 2.0 2.2 2.3 2.2 2.1

W Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 31 7 25 54 70 74 62 48 82 103 31 18 10 584

W Rüzgarın Ortalama hızı (m/s) 31 2.2 2.1 1.3 1.4 1.4 1.4 1.3 1.6 1.4 1.4 2.2 3.3 1.5

WNW Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 31 72 72 104 111 98 52 39 75 151 124 67 74 1039

WNW Rüzgarın Ortalama hızı (m/s) 31 1.4 1.4 1.4 1.2 1.3 1.0 1.0 1.0 1.2 1.4 1.1 1.2 1.2

NW Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 31 235 223 270 243 139 81 114 179 271 332 298 292 2677

NW Rüzgarın Ortalama hızı (m/s) 31 1.4 1.4 1.4 1.2 1.2 1.0 0.8 1.0 1.1 1.3 1.4 1.5 1.3

NNW Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 31 756 633 642 472 279 157 175 367 508 748 741 793 6271

NNW Rüzgarın Ortalama hızı (m/s) 31 1.6 1.6 1.4 1.4 1.2 1.2 1.0 1.0 1.2 1.5 1.6 1.6 1.4

İstasyonun Çalışma Suresi : 1975 - 2005 ARASTIRMA ve BILGI ISLEM DAIRE BASKANLIGI

18

3. GÖRÜNTÜ ALMA SİSTEMİ

Görüntü alma donanımı, bir fotoğraf makinesi, bu makineyi taşıyacak bir hava platformu ve eşlik eden elektronik donanımdan oluşmaktadır.

3.1. Görüntüleme Platformu Çalışmanın daha önceki fazında, fotoğraf alımında kullanılacak teçhizatı taşıması için uygun bir insansız hava taşıtı araştırılmıştı. Bu araştırma sonucunda, radyo kumandalı helikopter, radyo kumandalı uçak, balon ve uçurtma seçenekleri irdelenmiş ve uzaktan kumandalı uçak platformunun gelecek vaat ettiğine karar verilmiş ancak eldeki olanaklar nedeniyle helyum gazı ile doldurulmuş balon kullanılmıştı.

Bu çalışmada da çeşitli platformlarla denemeler yapılmış, ayrıntılı olarak irdelenmiştir. Bu platformların avantaj ve dezavantajları ilgili başlıklar altında verilmektedir.

3.1.1. Sabit kanatlı radyo kumandalı uçak Daha önceki aşamada gerçekleştirilen çalışmalar sonunda sabit kanatlı radyo kumandalı uçak seçeneğinin, bir çok nedenden dolayı en uygun seçenek olduğuna karar verilmişti. Bunların başında, edinme maliyetinin düşük olması, sistem bir kez oluşturulduğunda idame masraflarının düşük olması, bu konuda yurtiçi ve yurtdışında birikmiş bilginin bulunması, gerekli malzemenin bulunabiliyor olması gibi avantajları sıralamak mümkündür. Ancak, bu seçeneğin işler bir hale getirilebilmesi için uygun bir platformun temin edilmesi ve gerekli faydalı yükü taşımak için uygun hale getirilmesi gerekmektedir. Ayrıca, pilotaj hizmetinin de temini gerekmektedir.

Uygun bir platformun temin edilebilirliği ile ilgili çalışmalar çeşitli şekillerde yapılmıştır. Öncelikle yerel amatör havacılık klüp ve amatörleriyle ilişkiye geçilerek ellerindeki yetenek öğrenilmiştir. Anılan kaynaklarla çalışmak ile ilgili olarak ortaya çıkan sorunlar nedeniyle bu kaynaklardan yararlanılması yoluna gidilmemiştir. Onun dışında, TUSAŞ Havacılık ve Uzay Sanayii (TAI) ile görüşmeler yapılmıştır. Daha önce, TAI’nin hedef uçak konusunda çalışmaları olduğu bilinmekte idi. Bu görüşmeler TAI’nin konuya olumlu yaklaşması sonucu çeşitli çalışmalar yapılması kararıyla sonuçlanmıştır. Daha sonra, oluşturulan takımlar, bilgi alışverişinde bulunarak çeşitli görüntüleyicilerle deneyler yapmışlardır.

TAI ile yapılan çalışmalarda öncelikle Turna adı verilen hedef uçağa Nikon D100 görüntüleyicisi monte edilmiştir. Bu amaçla uçağın burun kısmına alüminyum bir adaptör tasarlanmış ve imal edilmiş, adaptör aracılığı ile fotoğraf makinesi uçağa fiziksel olarak bağlanmıştır. Fotoğraf makinesinin elektronik olarak kontrolünün zor olmasından dolayı, fotoğraf çekimini sağlamak için mekanik bir arayüz tercih edilmiştir. Bu amaçla, bir servo kolunun deklanşör hortumu aracılığı ile fotoğraf makinesini kumanda etmesi sağlanmıştır. Bunun yanında, fotoğrafın çekildiği anda uçağın konum ve duruş (attitude) bilgilerini elde edilmesi gerekmektedir. Bunun yanında, elde edilen görüntülerle hangi alanların görüntülenmiş olduğunun belirlenmesi ve görüntülemenin ona göre devam ettirilmesi gerekmektedir. Bu nedenle bir yazılım geliştirilmiştir. Geliştirilen bu yazılım, TAI tarafından

19

uçaktan gerçek zamanlı olarak alınan konum ve duruş bilgilerini kullanarak harita üzerinde fotoğrafın çekildiği anda hangi alanın görüntülendiğini göstermektedir. Böylelikle görüntülenmiş ve görüntülenecek alanları görmek mümkün olmaktadır.

Turna platformu ile çeşitli deneyler yapılmış, fikirlerin çalışırlığı denenmiştir. Deneyler sonucunda fotoğraflar elde edilmiştir. Ancak, platformun aslında bir hedef uçak olarak tasarlanmış olduğundan dolayı hızının çok yüksek olması nedeniyle bu platform hava fotoğrafı almak için uygun bulunmamıştır. Buradaki temel sorunun aslında fotoğraflardaki sürüklenme olmaması dikkat çekicidir. Kullanılan fotoğraf makinesinin iki ardışık fotoğraf arasındaki veri transfer süresi temel sorun olmuştur. Bu durumda, iki ardışık fotoğraf arasında uzun bir mesafe ortaya çıkmıştır. Uçağın göz mesafesinde tutulması zorunluluğundan dolayı, istenen mesafenin görüntülenmesi oldukça zor olmuştur. Bu da görüntülenecek alanda boşluklara neden olmuştur.

Turna ile yapılan görüntüleme çalışmaları TAI yerleşkesinde yapılmış olduğundan, gizlilik isterleri nedeniyle alınan deneysel görüntüler burada sunulamamaktadır. Ancak, Turna uçağı ve mancınığının görünümü Şekil 3.1’de verilmektedir.

Şekil 3.1, Turna sistemi mancınığına yerleştirilmiş durumda.

Daha sonra, daha stabil, daha yavaş uçan bir platformunun kullanılmasına karar verilmiştir. Bu platform, daha küçük, daha yavaş ve daha az faydalı yük kapasitesine sahip bir platformdur. Ancak, kullanılan telsiz sistemler, görüntüleme sistemleri ve diğer yükler yüklendiğinde sistemin maksimum faydalı yük sınırına ulaşılmış ve sistemin havalandırılması ile ilgili sorunlar yaşanmıştır. Sistem uçurulmuş, Canon PowerShot 300 fotoğraf makinesi kullanılarak kimi görüntüler alınmış ancak ikinci sortide radyo kumandası kontağının kaybedilmesi sonucu sistem kırıma uğramıştır. Kırımdan görüntüleme sistemi sağlam olarak kurtarılmıştır. Bunun nedeni, görüntüleyicinin korunaklı bir hücrede bulunuyor olması ve etrafında şok emici malzemenin bulunmasıdır. İlk sortide kameranın netlik ayarında bir sorun yaşandığı için, net görüntü elde edilememiştir, elde edilen görüntülerden birisi Şekil 3.2’de sunulmaktadır. Bunun dışında, çekilen görüntülerin incelenmesinde, bu platformun, görüş mesafesinde uçma zorunluluğu ve nispeten yüksek hızı nedeniyle, sürekli dönüş yaptığı

20

görülmüştür. Bu da, görüntülerin büyük bir kısmının eğik (oblik) çıkmasına neden olmuş, görüntülerin kullanılabilirliğini azaltmıştır.

Şekil 3.2. Radyo kumandalı uçak ile Kazanlı sahilinden alınan bir görüntü.

Radyo kumandalı uçak seçeneğinde en önemli sorun, uçağın inip kalkabileceği pistin temin edilmesi olarak görünmektedir. Yapılan araştırmalar sonucunda görülmüştür ki, 15-20m boyunda bir pist kalkış ve iniş için yeterli olabilecektir. Ancak, kalkış yönünün rüzgara karşı olması gereği durumu bir miktar zorlaştırmaktadır. Ayrıca, kalkış için ihtiyaca göre çok çeşitli fırlatma platformları yapılabilir. İniş için ise, bir paraşüt düzeneği düşünülebilir.

Uçağın belli bir hızın altında uçamaması (stall speed) sorunu çok ciddi bir sorun olarak görülmemektedir. Uçuş hızı çok düşük olarak tasarlanacak bir uçak düşük hızlarda uçabilme sorunu yanında başka sorunlara da çözüm getirmektedir. Bu uçağın uçuş hızı düşük olması, fotoğraflardaki hareketten ötürü flulaşma etkisini en aza indirecektir. Ayrıca, motorun durması gibi bir durumda pilot uçağı planör uçuşuna geçirerek, durumun en az hasarla, çoğu zaman da fotoğraf çekme teçhizatına hiç bir zarar gelmeden atlatılmasını sağlayabilecektir. Acil durumlar için kullanılabilecek bir paraşüt düzeneği en kötü koşulda bile kazanın çok az hasarla atlatılmasını sağlayabilecektir. Ancak bu çözümü, örneğin bir helikopterde uygulamak rotorun motorun durmasına rağmen hareketine devam etmesi nedeniyle uygulamak mümkün olamamaktadır.

Yukarıda anlatılan kriterlerle bir uçak tasarlanması ciddi bir sorun olarak görülmemektedir. Uçak verimli çalışmak ya da akrobasi yapmak gibi görevlere sahip olmayacaktır. Kendisinden

21

beklenen şeyler, "stall resistant" olmak, planör uçuşuna uygun olmak, düşük hızlarda uçabilmek (bunlar birbiriyle ilişkilidir aslında!), stabil olmak ve yaklaşık 2kg kadar ağırlık taşıyabilmektedir. Dünyadaki kimi örneklerde, hazır modeller (ARF-Almost Ready to Fly) bile kullanılmıştır. Ancak yapılan görüşmeler sonunda, bu tür bir tasarım ve gerçekleştirim işinin ancak başka bir projenin içeriğinde olabileceği kararına varılmıştır.

3.1.2. Paraşüt kanatlı radyo kumandalı uçak Paraşüt kanatlı radyo kumandalı uçak, yamaç paraşütünde olduğu gibi içinde hareket ettiği havanın basıncı ile şişen ve kanat formunu alan bir yumuşak kanada sahip, altında motor ve diğer kontrol teçhizatını taşıyan, iniş takımının bağlı olduğu bir gövdeye sahip bir platformdur. Platform Şekil 3.a ve 3.b’de gösterilmiştir.

(a)

(b)

Şekil 3. 3. a, b. Paraşüt kanatlı radyo kumandalı uçak. Resimler , paraşüt kanatlı radyo kumandalı uçağın alındığı Airfoil Aviation Şirketi’nin internet sitesinden alınmıştır (http://www.airfoilaviation.com/).

22

Öncelikle, daha önce proje dışı kaynaklardan edinilen ve TÜBİTAK UZAY’ın sahip olduğu platform, fotoğraf makinesi ve görüntüleme kumanda cihazını taşımak için değiştirilmiştir. Bunun yanında, sistemin çarpmalara karşı da sağlam olmasını sağlamak amacıyla, sistemin tahta olan gövdesi değiştirilmiş, alüminyum bir gövde tasarlanarak imal edilmiştir. Bunun yanı sıra, sistemin oldukça zayıf olan pervane koruması, daha sağlam bir koruma ile değiştirilmiştir. Ayrıca, sistemin radyo kumandası kaybolduğunda uzaklaşarak kaybolmasını engellemek amacıyla, radyo kumandasının kaybolduğunu anlayan ve kumanda kaybolduktan sonra kumanda servolarını belli bir pozisyona getirip orada tutan bir sistem imal edilerek uçucu üzerine monte edilmiştir. Bütün bunlar sonucunda uçucunun ağırlığı arttığından, motorunun güçlendirilmesi gerekmiştir. Uçucunun 0,70 kübik inçlik motoru 0,90 kübik inçlik bir motorla değiştirilmiştir. Sistemin bir görüntüsü Şekil 3.4’te sunulmaktadır.

Şekil 3.4. Görüntülemede kullanılan paraşüt kanatlı radyo kumandalı uçak kalkışa hazırlık aşamasında. Fotoğrafta, Şekil 3.3.a ve 3.3.b’de verilen sistemden farklı olarak geliştirilen alüminyum gövde görülebilmektedir.

3.1.3. Sportif amaçlı uçak (motorlu deltakanat)

Bu çalışmada insansız platformların kullanımında ısrar edilmesinin temel nedeninin görüntüleme maliyetinin düşük tutulması olduğu düşünüldüğünde, motorlu deltakanat da seçenekler arasında yer almıştır. Bu konuda bir ön araştırma yapılmış, bir havacılık şirketi ile görüşme yapılarak araçlar yerinde incelenmiştir.

23

Motorlu deltakanat, adından da anlaşılacağı üzere, bir deltakanat platformu ile, altında üç tekerlekli bir açık kabin ve motor bulunan bir platformdur. Deltakanattaki gibi, ağırlık merkezinin kanada göre yer değiştirmesi esasına göre yönlendirilir. Pilot ya da pilot ve bir yolcu için oturma yeri bulunur. Toprak yolları da iniş kalkış sırasında kullanabilir ve kısa mesafelere inip kalkabilir. Kar, buz ya da suya inip kalkan modelleri bulunmaktadır. Faydalı yük taşımak için bir alan genellikle bulunmamaktadır ancak, kabine kolaylıkla monte edilebilmektedir. Örnek bir aracın fotoğrafı Şekil 3.5’te verilmektedir.

Şekil 3.5. Motorlu deltakanat (http://www.polarismotor.it adresinden alınmıştır).

Görüntüleme Platformu Seçimi

Sonuç olarak, elde mevcut teknik yetenekler ve maddi koşullar da değerlendirildiğinde, kısa vadede en uygun hava platformu olarak bir ultralight uçak olan motorlu deltakanat seçilmiştir. Tam olarak karar vermeden önce çeşitli platformlar kullanılarak deneyler yapılmış, hava fotoğrafları elde edilmiş, amaca uygunlukları açısından değerlendirilmiştir.

Görüntülemeyi yapacak fotoğraf makinesi uçucunun üzerine basit bir şekilde monte edilmiş ve kamera operatörü tarafından elle kontrol edilmiştir. Pilot ile, pilot ve yolcu arasında kullanılan bir interkom aracılığıyla konuşarak istenen yerlerin üzerinden arzu edilen irtifada uçulması sağlanmış, görüntüleme sorunsuz gerçekleştirilmiştir.

3.2. Fotoğraf Makinesi

Sistem ilk tasarlanmaya başlandığında sayısal fotoğraf makinesi kullanılması planlanmıştır. İlk uygulamada 1024x768 benek (pixel) boyutlarında bir sayısal fotoğraf makinesi ile hava fotoğrafları çekilmiş ve makinenin bu amaç için kullanılabilirliği incelenmiştir (Bu makine ile çekilen fotoğraflar bu dokümanın ileriki bölümlerinde sunulmaktadır). İlk testlerin başarılı

24

olması sayısal fotoğraf makinelerinin kullanılmasının daha pratik olacağı düşüncesini kuvvetlendirmiş, bu nedenle, fotogrametri uygulamalarında kullanılabilecek sayısal fotoğraf makineleri hakkında bilgi toplanmıştır. Yüksek maliyetleri nedeniyle bu fotoğraf makinelerinin alımı o aşamalarda düşünülmemekle birlikte, söz konusu sayısal fotoğraf makinelerinin maliyetlerinin düşmesiyle birlikte kullanılabilirliği göz önünde tutularak projenin ileride kullanacağı makine teçhizatı/kapasiteyi belirlemesi açısından bu araştırma yararlı olmuştur. Ayrıca, sayısal fotoğraf makineleri, film kullanan makinelere göre kimi avantajlar sunmaktadır. Bunların başında, film yıkamaya gerek kalmadan alınan fotoğrafların görülebilmesi ve gerekirse yeniden fotoğraf alınmasının sağlanabilmesidir. Ayrıca, içlerinde motor ve film tutmak için gerekli donanımı taşımadıklarından genellikle daha hafif olmaktadırlar. Bunun yanında, film değiştirme ihtiyacı bulunmamakta, gerekirse kayıt ortamı kolay bir şekilde değiştirilebilmektedir.

Sayısal fotoğraf makinelerinin bu alanda kullanımda ortaya çıkan kimi sorunları ise kısaca şunlardır. Ucuz sayısal fotoğraf makineleri oldukça iyi benek (piksel) boyutları sunabilmektedir. Şu anda 1000 US Doları'nın altında 1600x1200 benek boyutuna sahip bir çok sayısal fotoğraf makinesi bulmak mümkündür. Ancak, bu makineler gündelik kullanım için tasarlanmış olduklarından, fotogrametri amaçlı çekimler için önemli birçok gereği sağlayamamaktadırlar. Bu makinelerin çoğunda optik zoom bulunmakta ve değiştirilebilir objektiflere sahip bulunmamaktadırlar. Bu da, onların kalibre edilebilirlik özelliklerini ortadan kaldırmaktadır. Ayrıca, bu makinelerin çoğu, kullanıcının pozlandırma değerlerine müdahale etmesine izin vermemektedir. Bir çoğu, fotoğraf saklama formatı olarak kayıplı sıkıştırma algoritmaları kullanmakta, kullanıcıya ise kayıp oranını seçme şansı vermektedir. Bu da istenen bir durum değildir. Ancak saklama kalitesi çok iyi olduğu durumlarda kabul edilebilir olacağı değerlendirilmektedir.

Fotogrametri amacıyla kullanılabilecek hafif bir fotoğraf makinesi araştırmaları proje boyunca sürdürülmüştür. Burada temel kriter, yeterince hızlı fotoğraf çekebilme, netleme ayarının ardışık fotoğraflar arasında değişmemesi, yakınlaştırma (zum) özelliğinin olmaması ve hafif olmasıdır. İncelemeler sonucunda temin edilen ve denenen fotoğraf makineleri ile ilgili bilgiler aşağıdadır:

3.2.1. Canon PowerShot A300

Bu amaçla, uzaktan kumandalı uçuculara yerleştirmek amacıyla önce Canon PowerShot A300 adlı fotoğraf makinesi kullanılmıştır. Bu makinede, kayıpsız sıkıştırma yapılmamakla birlikte, alınan görüntüler en yüksek kalitede saklandığında oldukça kaliteli olduğu görülmüş ve amaca uygun olarak kullanılabileceğine karar verilmiştir. Bu kararda temel etken, kayıpsız bir şekilde kayıt yapan tüketici ürünü olarak tasarlanmış fotoğraf makinesinin bulunamamış olmasıdır.

Bunun dışında, yakınlaştırma özelliği olmayan fotoğraf makinelerinin bulunması da çok zor olmuştur. Netlik ayarının ardışık fotoğraflar arasında değişmemesinin sağlanması kullanıcı

25

ayarları ile mümkün olmamıştır. Bu amaçla, fotoğraf makinesi açılarak, netlik ayarı, sonsuza netlenmiş bir şekilde geçici bir şekilde sabitlenmiş ve makine tekrar monte edilmiştir. Bu durumda, makinenin açılma sırasında arıza mesajı verdiği görülmüştür. Bunun üzerine, makine tekrar açılarak geçici sabitleme kaldırılmış ve makine tekrar normal çalışmasına dönmüştür. Daha sonra, makine deklanşörünün basma mekanizmasına müdahale edilerek makinenin dışına kablo ile iki adet anahtar bağlanmıştır. Bu sayede, anahtarlardan biri kapandığında makine ışık ve netlik ayarını yapmakta, o anahtar tekrar açılmadan önce, diğer anahtarın kapatılması suretiyle çekilen bütün görüntüler aynı ışık ve netlik ayarında çekilmektedir. Bu müdahale, ardışık görüntüler arasında bile fotogrametrik tutarsızlık ortaya çıkması sorununu çözmüştür. Yapılan test ve denemeler sonucunda makinenin özellikleri ve yetenekleri aşağıdaki tablolardaki gibi hesaplanmıştır:

Tablo 3.1 Canon PowerShot A300, çözünürlüğe göre irtifa ve görüntüleme alanı tablosu Çöz.(cm) İrtifa(m) Alan(geniş) Alan(dar)

5 80 102 776 96 123 92

7,5 120 154 11510 160 205 154

12,5 199 256 19215 239 307 23020 319 410 30725 399 512 384

Tablo 3.2 Canon PowerShot A300, irtifaya göre çözünürlük ve görüntüleme alanı tablosu İrtifa Geniş kenar Dar kenar Çöz.(cm)

50 64 48 3,1100 128 96 6,3150 192 144 9,4200 257 193 12,5250 321 241 15,7300 385 289 18,8

Tablo 3.3 Canon PowerShot A300 için kart hafızası ve ortalama görüntü büyüklüğüne bağlı olarak uçuş süresi tablosu

Kart hafızası

ort görüntü

Görüntü sayısı

ort çekim hızı

Çek. Sür.(dk)

128 1 128 4,5 9,6 256 1 256 4,5 19,2 512 1 512 4,5 38,4

1024 1 1024 4,5 76,8 128 1 128 3,4 7,3 256 1 256 2 8,5 512 1 512 3,4 29,0

1024 1 1024 3,4 58,0

26

Tablo 3.4 Canon PowerShot A300 için bindirme oranı ve irtifaya bağlı olarak, ardışık olarak çekilecek fotoğraflar arasındaki süre ve görüntüleme mesafesi

Bindirme İrtifa Ardışık foto

süresiGörüntü sayısı

Çekilen mesafe

0,6 100 4,53 256 9.856 0,6 150 6,79 256 14.784 0,6 200 9,06 256 19.712 0,7 100 3,40 256 7.392 0,7 150 5,10 256 11.088 0,7 200 6,79 256 14.784 0,8 50 1,13 256 2.464 0,8 100 2,26 256 4.928 0,8 150 3,40 256 7.392 0,8 200 4,53 256 9.856 0,8 250 5,66 256 12.320 0,8 300 6,79 256 14.784 0,9 50 0,57 256 1.232 0,9 100 1,13 256 2.464 0,9 150 1,70 256 3.696 0,9 200 2,26 256 4.928 0,9 250 2,83 256 6.160 0,9 300 3,40 256 7.392

3.2.2. Nikon D100

Nikon D100, 3026 x 2018 (6.11 megapiksel) çözünürlükte fotoğraf çekebilen, bunları sıkıştırmadan saklayabilen, kayıt ortamı olarak CF kartı takılan, lens ve batarya hariç 700g civarında ağırlığı olan, SLR bir fotoğraf makinesidir. Odak uzaklığı çarpanı 1.5 olduğundan, film tabanlı çekimlerde 50mm’e odak uzaklığına karşılık gelecek şekilde, 35mm odak uzaklığına sahip objektif kullanılmıştır. Makine, her ne kadar saniyede 3 çekim yapabilmekte ise de, geçici hafızası (buffer) dolduğunda, 10sn’de bir çekim yapabilmektedir.

Fotoğraf makinesinin açılarak değişiklik yapılması istenmediğinden, uzaktan kumanda ile fotoğraf çekmek için deklanşöre basmak amacıyla mekanik bir arayüz hazırlanmış, servo motor ile makineye takılan deklanşör hortumuna kumanda edilmiştir. Bu şekilde servo istenen yumuşaklıkta deklanşöre basabilmiştir.

Nikon D100 radyo kontrollü model uçak ile uçurulamayacak kadar hacimli ve ağır olduğundan, eski yönteme dönülmesine ve balon ile fotoğraf çekilmesine karar verilmiştir. Ancak, balonun taşıyacağı yükün pahalı bir yük olacağından dolayı, eskiye nazaran daha emniyetli bir platform hazırlanmasına çalışılmıştır. Bu amaçla, sistemde bir yerine iki tane ip kullanılmıştır. Her bir ip, 70kg’lık ağırlığı taşıyabilecek, balıkçılıkta kullanılan misina iplerdir. Bunun dışında, iplerin kopması durumunda balonun yere inmesini sağlayacak başka bir yöntem uygulanmıştır. Bu yöntem, balonun bir kaç daha küçük balondan oluşmakta olmasından faydalanmıştır. Bir fünye üç adet balondan birine bağlanmış, diğer ucu da bir batarya üzerinden anahtara bağlanmıştır. Bu şekilde, uzaktan kumanda ile anahtar kapatılabilmekte, anahtarın kapanması ile birlikte, devre tamamlanarak fünyeyi patlatmakta

27

ve fünye de balonu patlatmaktadır. Geriye kalan iki balonla, yük yumuşak bir şekilde yere inmektedir.

Ancak, bütün bu önlemlere rağmen, bir tv çekimi sırasında, radyo sistemi kapalı iken balon elden 2-3m bırakılmışken çıkan şiddetli bir rüzgar ipleri koparmış ve balonun serbest kalarak kaybolmasına yol açmıştır. Bu şekilde fotoğraf makinesi kaybedildiğinden bir daha kullanılamamıştır.

Bu fotoğraf makinesi ile yapılması planlanan görüntüleme çalışmasına ilişkin planlama tablosu Tablo 3.5’te verilmektedir.

3.2.3. Canon 350D

Son olarak, görüntüleme amaçlı olarak proje dışı kaynaklardan temin edilen bir fotoğraf makinesi temin edilmiştir. Canon 350D marka ve modelli bu fotoğraf makineside yine Nikon D100 gibi 1.5 odak uzaklığı çarpanına sahip bir makinedir. 3456x2304 beneklik resimler çekebilmekte, bunları ham formatta saklayabilmektedir. SLR olduğundan, manuel olarak odak ve yakınlaştırma ayarının yapılmasına izin vermektedir. Sadece gövde ağırlığı 485g kadardır. Verilen yazılımla, hangi fotoğrafın hangi anda çekildiği bilgisinin de elde edilebiliyor olması, makinenin başka bir avantajıdır.

Sonuç olarak, bu fotoğraf makinesi motorlu deltakanat üzerine monte edilmiş ve görüntüleme işlemi gerçekleştirilmiştir. Görüntüleme parametreleri ileriki bölümlerde verilmektedir.

Tablo 3.5. Nikon D100 ile yapılacak bir uçuşa ait uçuş ve görüntüleme parametrelerine ilişkin tablo.

Benek Boyu (cm)

Pozlanma sürati (1sn/x)

Pozlanma sırasında sürüklenme oranı (1/x)

En yüksek sürat (m/sn)

En yüksek sürat (km/s)

İrtifa (m)

CCD benek boyu (mikron)

CCD benek sayısı, uzun kenar

Gerekli Odak (mm)

Görüntüleme alanı, uzun kenar (m)

Ardışık görüntü örtüşme oranı

Örtüşme için gereken fotoğraflama sıklığı (m)

Örtüşme için gereken fotoğraflama sıklığı (sn)

100 görüntünün alınma süresi (dk)

100 görüntünün örteceği şerit uzunluğu (m)

Şeritler arası yanal örtüşme oranı

Şeritler arası mesafe (m)

100 görüntünün kaplayacağı alan (dekar)

5 500 3 8,33 30,0 400 7,8 2048 62,4 102 0,30 72 8,6 14 7.168 0,20 61 440 10 500 3 16,67 60,0 400 7,8 2048 31,2 205 0,30 143 8,6 14 14.336 0,20 123 1.762 15 500 3 25,00 89,9 400 7,8 2048 20,8 307 0,30 215 8,6 14 21.504 0,20 184 3.964 20 500 3 33,33 119,9 400 7,8 2048 15,6 410 0,30 287 8,6 14 28.672 0,20 246 7.046 25 500 3 41,67 149,9 400 7,8 2048 12,5 512 0,30 358 8,6 14 35.840 0,20 307 11.010 30 500 3 50,00 179,9 400 7,8 2048 10,4 614 0,30 430 8,6 14 43.008 0,20 369 15.854 35 500 3 58,33 209,8 400 7,8 2048 8,9 717 0,30 502 8,6 14 50.176 0,20 430 21.580 40 500 3 66,67 239,8 400 7,8 2048 7,8 819 0,30 573 8,6 14 57.344 0,20 492 28.186 45 500 3 75,00 269,8 400 7,8 2048 6,9 922 0,30 645 8,6 14 64.512 0,20 553 35.673 50 500 3 83,33 299,8 400 7,8 2048 6,2 1024 0,30 717 8,6 14 71.680 0,20 614 44.040 55 500 3 91,67 329,7 400 7,8 2048 5,7 1126 0,30 788 8,6 14 78.848 0,20 676 53.289 60 500 3 100,00 359,7 400 7,8 2048 5,2 1229 0,30 860 8,6 14 86.016 0,20 737 63.418 65 500 3 108,33 389,7 400 7,8 2048 4,8 1331 0,30 932 8,6 14 93.184 0,20 799 74.428 70 500 3 116,67 419,7 400 7,8 2048 4,5 1434 0,30 1004 8,6 14 100.352 0,20 860 86.319 75 500 3 125,00 449,6 400 7,8 2048 4,2 1536 0,30 1075 8,6 14 107.520 0,20 922 99.090 80 500 3 133,33 479,6 400 7,8 2048 3,9 1638 0,30 1147 8,6 14 114.688 0,20 983 112.743 85 500 3 141,67 509,6 400 7,8 2048 3,7 1741 0,30 1219 8,6 14 121.856 0,20 1.044 127.276 90 500 3 150,00 539,6 400 7,8 2048 3,5 1843 0,30 1290 8,6 14 129.024 0,20 1.106 142.690 95 500 3 158,33 569,5 400 7,8 2048 3,3 1946 0,30 1362 8,6 14 136.192 0,20 1.167 158.985

100 500 3 166,67 599,5 400 7,8 2048 3,1 2048 0,30 1434 8,6 14 143.360 0,20 1.229 176.161

29

4. GÖRÜNTÜLEME ÇALIŞMALARI

4.1. Kazanlı (İçel) Sahili Çekimleri

Çekimler 30 Kasım 2005 tarihinde gerçekleştirilmiştir. Çekim sırasında ortalama uçuş irtifası 400m, odak uzaklığı 18mm, ISO100, F sayısı 4, çekim hızı 1/500 sn’dir. Yer örnekleme mesafesi yaklaşık olarak 14,2 cm olmuştur. Çekim zamanı her fotoğrafla birlikte kaydedilmiştir. Görüntülemenin yapıldığı zaman yaklaşık olarak 09:20-16:40 arasında olmakla birlikte, çalışmada kullanılan görüntüler 10:40-11:00 aralığında alınmıştır. Bunun yanında, uçucu üzerine bir el tipi GPS yerleştirilerek zaman ve koordinat verileri kaydedilmiştir.

Görüntülerdeki distorsiyonun en az olmasını sağlamak amacıyla 35mm odak uzaklığında görüntü alınmasına çalışılmış ancak, görüntüleme sırasında ortaya çıkan alçak bulut tavanı nedeniyle istenen irtifadan uçmak mümkün olmamıştır. Bunun sonucunda, odak uzaklığı 18mm olarak görüntüler kaydedilmiştir.

Çekimlerde elde edilen görüntülerden üç örnek Şekil 4.2, 4.4 ve 4.6’da sunulmaktadır. Karşılaştırma olanağı vermesi açısından, aynı bölgelerin daha önce balon kullanılarak alınan görüntüler de verilmiştir (Şekil 4.1, 4.3. ve 4.5)

Şekil 4.1 ve Şekil 4.2’deki görüntüde, Soda Fabrikası’nın denize atık deşarj ettiği kanal, atığın konsantrasyon değişimine bağlı olarak deniz suyundaki renk değişimleri ve plajdaki dalga izleri açıkça görülmektedir. Fotoğraf makinesine eklenmiş olan referans noktaları da seçilebilmektedir.

Şekil 4.3’te ise Soda Fabrikasını erozyondan korumak için yapılan mendirek, mendireğin tamamen kaldırıldığı iddia edilen su altındaki devamı ve mendireğin doğusundaki erozyona uğrayan deniz kaplumbağaları yuvalama kumsalı görülüyor.

30

Şekil 4.1. 2000 yılı Soda Fabrikası atık noktası görüntüsü.

Şekil 4.2. 2005 yılı Soda Fabrikası atık noktası görüntüsü.

31

Şekil 4.3. 2000 yılında alınan bu fotoğrafta Soda Fabrikası’nın önündeki mendirek ve onun tuzakladığı kum ve ince çakılların oluşturduğu yeni plaj ve mendireğin doğusundaki oyulan (aşınan) kısım görülüyor.

Şekil 4.4. Şekil 4.3’te görülen mendireğin 2005 yılındaki durumu.

32

Şekil 4.5. Kazanlı sahilinde Soda Fabrikası’nın atığı olan kalsiyum klorürün depolandığı atık bölgesi, 2000 yılı.

Şekil 4.6. Şekil 4.5’te anılan bölgenin 2005 yılındaki durumu.

33

Şekil 4.6’da görünen bölge, kıyının daha önce insan etkisine en ciddi şekilde maruz kalmış kısımlarından biridir. Görüntüde, şu anda kullanılmayan bir asfalt şantiyesi, bir çöplük, soda atıklarının oluşturduğu bir tepe, bir lagünün ve seraların bir kısmı görülmektedir.

Fotoğrafların karşılaştırılmasıyla, görüntülerin ölçek farkı yanında, eski ve yeni durum arasındaki fark da açıkça görülebilmektedir.

4.2. Görüntü Kıymetlendirme

4.2.1. Genel Yaklaşım

Görüntü kıymetlendirme işlemleri; öncelikle kalibrasyon, ardından görüntülerin birbirleri ile ilişkilendirilerek birleştirilmesi (mozayiklenmesi), mozayiklerin gerçek koordinat sistemine oturtulması, CBS oluşturulması ve iki farklı döneme ait mozayiğin karşılaştırılarak, kıyıdaki değişimlerin tespit edilmesini içermektedir.

Görüntü kıymetlendirme çalışmaları sırasında; PCI Geomatica uzaktan algılama yazılımı, Arc View CBS yazılımı ve ihtiyaca göre üretilen özel yazılımlar kullanılmıştır.

4.2.2. Kamera İç Kalibrasyonu

Kamera iç kalibrasyonu, kameranın odak uzaklığı, görüntü merkezi ve ışınsal bozunum gibi parametrelerinin hassas olarak belirlenmesi amacıyla yapılmaktadır. Çalışmamızın ilk aşamasında, Zhengyou Zhang’ın bir çalışmasında [1] tarif ettiği düzlemsel hedefler kullanarak kamera kalibrasyonu yöntemi kullanılmıştır. Ancak zaman alıcı bir iş olan program yazmak yerine yerine, http://www.research.microsoft.com/~zhang adresinden indirilebilen hazır bir kalibrasyon paketinden yararlanılmıştır. Ancak paketin kullanılabilmesi için düzlemsel test görüntülerimizde köşe sezme ve işaretleme yapmak gerekmiş, bu amaçla bir C++ dilinde köşe bulma ve Matlab ile de işaretleme amaçlı iki ayrı program hazırlanarak kalibrasyon işlemi gerçekleştirilmiştir.

4.2.3. Kamera Dış Kalibrasyonu

Fotoğraf makinesinin iç kalibrasyon işlemi yapıldıktan sonra, bir de dış kalibrasyon yapılarak, alınan görüntülerin birbirine ve dünyaya göre konumlarının bulunması gerekmektedir. Burada bizim yaklaşımımızda, bu görüntüleri alırken kalibrasyon bilgilerini de hassas bir şekilde kaydetmek yerine, fotoğraflar önce elle birbirine göre çevrilmekte ve boyutlandırılmakta, ve bu bilgiler “Bundle Adjustment” adı verilen bir eniyileştirme yöntemi için başlangıç değeri olarak kullanılarak gerçek dış kalibrasyon değerleri hassas bir şekilde elde edilmektedir. Daha sonra da bu kalibrasyon değerleri kullanılarak görüntüler ortagonal bir projeksiyon sistemine iz düşürülerek ortofotolar elde edilmektedir.

Bu yöntemi kullanırken görüntüleri birbirine göre çevirmek ve boyutlandırmak için kullanılan yazılımın bir ekran çıktısı Şekil 4.10’da verilmektedir.

34

4.2.4. Görüntülerin Birleştirilmesi (Mozayikleme)

Alınan görüntüler, aşağıdaki işlem sırası ile değerlendirilmiş ve birleştirilmiştir. Birleştirilme işlemleri için PCI Geomatica uzaktan algılama yazılımı kullanılmıştır.

Görüntülerin ortak referans sistemine oturtulması

Görüntüleri birleştirebilmek için ortak bir referans sistemi tanımlamamız gerekmektedir. Görüntülerin ilk değerlendirilmesi sırasında elimizde gerçek koordinat sistemine ilişkin kullanabileceğimiz veriler olmadığı için, ortak referans sitemi olarak “metre” birimli, kendi içinde bir kartezyen koordinat sistemi oluşturulmuştur. Bu amaçla, birleştireceğimiz bölgede merkezi konumda bulunan bir görüntüyü referans olarak belirleyip, onun üzerine metre projeksiyon sistemi tanımlanmıştır. Bu görüntüden itibaren yanındaki görüntüler, ortak bağ noktalarından ilişkilendirilerek, aynı referans sitemine göre yeniden örneklenmiştir.

Görüntülerin referans sistemine göre, birbiri ile eşleştirilmesi

Belirlenen referans görüntü kullanılarak komşu görüntüler, Yer Kontrol Noktaları (YKN) vasıtası ile birbirine bağlanmıştır (Şekil 4.7).

Şekil 4.7. Görüntülerin YKN ile birbirine bağlanması

35

Referans görüntü ile, bu referansa göre yeniden örneklenecek görüntü, ortak noktalarından YKN’ları üreterek, birbiri ile ilişkilendirildi (Şekil 4.8).

Şekil 4.8. Farklı iki görüntüden YKN seçimi.

Görüntü üzerinde noktaların tespit hassasiyeti, yapılacak yeniden örnekleme işlemini etkileyeceği için, mümkün olduğunca uygun noktalar bulunup, yüksek hassasiyette tanımlanması gerekmektedir.

Seçilen YKN’ları arttıkça, yazılım yeniden örnekleme modelini oluşturur ve her bir yeni nokta için bir hata oranı belirler. Yeterli sayıda ve mümkün olduğunca görüntü geneline yayılmış YKN tespit edildikten sonra, yüksek hata oranı veren noktalar elimine edilir.

Birbiri ile eşleştirilen görüntülerin kontrolü

YKN ile referans görüntü ile eşleştirilmiş her bir görüntü, bir sonraki görüntü için referans olacaktır. Bu sebeple her bir eşlemeden sonra doğruluğunu tespit etmek için referans görüntü ile karşılaştırılır (Şekil 4.9 ve 4.10).

36

Şekil 4.9. Görüntülerin üst üste konarak izlenmesi.

Şekil 4.10. Görüntülerin kontrol edilmesi.

37

Karşılaştırma sonucunda, yeniden örnekleme işleminin ne kadar başarılı olduğu da tespit edilmiş olur. Yeniden örneklenmiş görüntü ile referansı arasında bir uyumsuzluk görülüyorsa, bu diğer görüntülere de yansıyacağı için, doğruluğu daha yüksek, daha hassas yeni bir düzeltme işlemi yapılır.

Ortak referans sistemine göre eşleştirilmiş görüntülerin birleştirilmesi Birbiri ile eşleştirilmiş, ortak bir referans sistemine oturtulmuş görüntüler, yazılımın mozayikleme özelliği kullanılarak, birleştirildi.

Mozayikleme işlemi sırasında, görüntüler arasındaki histogram eşlemeleri de yapılmalıdır, aksi takdirde birleştirilmiş görüntüde, görüntüler arasındaki geçiş belirginleşecek ve istenmeyen görüntüler oluşabilecektir.

Birleştirilecek görüntülerin alanı tespit edilerek, mozayik için yeni bir görüntü dosyası yaratılır, her bir görüntüde kullanılacak alanlar tespit edilir (Şekil 4.11).

Şekil 4.11. Mozayik alanının seçilmesi.

Daha sonra yazılımın mozayikleme işlemi ile ortak referansa sahip olan tüm görüntüler, birleştirilerek, ilgili alanın mozayik görüntüsü oluşturuldu (Şekil 4.12).

38

Şekil 4.12. Mozayik görüntünün oluşturulması.

Yukarıda bahsedilen mozayikleme işlemi hem 2000 hem de 2005 yılında alınan görüntüleri için ayrı ayrı uygulanarak, her iki dönemde, sahilin aynı bölgesi için mozayikler oluşturuldu (Şekiller 4.13 ve 4.14).

39

Şekil 4.13. 2000 yılı görüntülerinden oluşturulmuş Kazanlı kıyı şeridinin batı kesiminin mozayik görüntüsü (üstteki fotoğraf). Aynı bölgenin 2005 yılı görüntülerinden oluşturulmuş mozayik (alttaki fotoğraf).

Şekil 4.14. 2000 yılı görüntülerinden oluşturulmuş Kazanlı kıyı şeridinin orta kesiminin mozayik görüntüsü (üstteki fotoğraf). Aynı bölgenin 2005 yılı görüntülerinden oluşturulmuş mozayik (alttaki fotoğraf).

40

4.2.5.Mozayik Görüntünün Gerçek Koordinat Sistemine Aktarılması

Kendi içinde kartezyen “metre” koordinat sistemine göre referanslandırılan ve birleştirilen mozayik görüntüler, 1:25000 ölçekli topografik haritada tespit edilen unsurlar kullanılarak UTM koordinat sistemi ile ilişkilendirildi. Bu şekilde birbirleri ile de ilişkilendirilmiş oldu. Ancak bu şekilde bir kıyaslama çalışması yapılabileceği için, UTM koordinat sistemine oturtma işlemi kritik bir işlemdi. İlk aşamada elimizde sadece 1:2500 ölçekli topografik harita verisi olduğu için, bu referanslama işlemi tatmin edici doğrulukta yapılamamıştı.

Bu sorun daha sonradan temin edilen yüksek çözünürlüklü uydu görüntüsü kullanılarak aşıldı. UTM referansı olarak kullanılan uydu görüntüsü sayesinde, her iki görüntü, çok daha yüksek doğrulukta birbiri ile ilişkilendirilmiş oldu.

Şekil 4.15. UTM koordinat sistemi ile ilişkilendirilen 2000 ve 2005 yılı mozayiklerinin örtüşmesi.

Her iki mozayik görüntünün de UTM projeksiyon sistemine aktarılmasından sonra birbirleri ile ilişkilendirilmesi sağlanmış ve artık değişim analizleri yapılabilir hale getirilmiştir.

Daha sonraki aşamalarda aynı işlemler, sahilin diğer bölümleri için aynı şekilde yapılıp, tüm Kazanlı Sahilinin görüntü mozayiğinin oluşturulması mümkündür.

41

4.3. Karşılaşılan Sorunlar, Kısıtlar

Görüntülerin kıymetlendirilmesi sırasında bazı kısıtlar ve sorunlarla karşılaşılmıştır. Bunların büyük bir kısmı değişik şekillerde aşılmıştır. Bu sorunlar ve kısıtlar özetle şu şekildedir:

• Görüntüler alınırken YKN toplaması mümkün olmadığı için, birleştirilmeleri sırasında veri eksikliği çekilmiş, bu sorun her bir görüntüyü komşusu ile referanslandırma ile aşılmaya çalışılmıştır. Görüntüler alınırken yeterli sayıda nirengi (YKN) kullanılabilirse, bundan sonraki benzer çalışmalarda bu sorunla karşılaşılmayacağı düşünülmektedir.

• Merkezi bir referans görüntü kullanılarak, diğer görüntüler birbirleri ile ilişkilendirildiği için, olağan hata oranları merkezden uzaklaştıkça artmakta idi. Bu da çalışmanın doğruluğunu azaltan bir unsurdu. Bu sebeple, 5’li görüntü blokları şeklinde çalışma yoluna gidilmiştir. Bu şekilde hatanın daha homojen dağıtılması amaçlanmıştır. Daha sonradan temin edilen yüksek çözünürlüklü uydu görüntüsü ile bu sorun da aşılabilmiştir. Bundan sonra yapılacak çalışmalarda uydu görüntüsü referansı kullanarak, daha yüksek doğrulukta düzeltmeler yapılabilecektir.

• Özellikle 2000 yılında balon ile alınan görüntülerin alınma yükseklikleri birbiri ile tam olarak aynı olmadığı için her bir görüntünün ölçeği birbirinden farklı olmuştur. Bu sorun da merkezi referans görüntüyü optimum çözünürlükte seçerek aşılmaya çalışılmıştır. Ayrıca görüntü alma açıları da az da olsa farklılık gösterebilmekte, bunun sonuncunda da görüntülerde birbirinden farklı deformasyonlar oluşabilmektedir. 2005 yılında alınan görüntüler, daha kontrollü ve doğrusal rota izleyen bir platform kullanılarak alındığı için bu sorunlar biraz daha az etkilemiştir.

5. DEĞİŞİM ANALİZLERİ

5.1. Yöntem

Kazanlı sahilindeki değişimleri iki değişik yöntemle izlemek mümkün olmuştur. Birinci yöntem doğrudan farklı zamanlarda çekilen fotoğraflar üzerindeki değişikliklerin yorumlanmasına dayanmaktadır. Çekilen fotoğrafların yüksek çözünürlülüğü sahip olması nedeniyle bu değişiklikleri izlemek çok kolay olmuştur (Şekil 5.1 ve 5.2).

Görüntü analizlerinin yapılmasında ikinci yöntem olarak IDRISI Kilimanjaro bilgisayar programı kullanılmıştır. İlgili program, yine TÜBİTAK tarafından desteklenmiş ve tamamlanmış, 103Y126 nolu “Heyelan Duyarlılık Haritalarının Üretilmesinde Bulanık Mantık ve Yapay Sinir Ağlarının Kullanımının Araştırılması” isimli proje kapsamında alınmıştır. IDRISI Kilimanjaro programı, CBS (Coğrafi Bilgi Sistemi) ve UA (Uzaktan Algılama) ile ilgili sayısal harita üretimi, veri üretimi, değerlendirmesi ve yönetimi gibi konularda, son derece yaygın bir kullanım alanı bulmuş olan, ticari bir programdır. Bu proje kapsamında, biri daha önce 2000 yılında diğeri ise 2005 yılında çekilerek koordinatlandırılmış iki görüntü (Şekil 5.3

42

ve 5.4) üzerindeki ortak alanda (min x: 654931; max x: 655936; min y: 4075445; max y: 4075652) değerlendirmelere başlanmıştır.

Proje kapsamında, projenin amaçları da göz önünde bulundurularak, söz konusu görüntüler üzerinde öncelikle kıyı çizgilerindeki değişimler değerlendirilmiştir (Şekil 5.5 ve Şekil 5.6).

Şekil 5.1. Soda Fabrikası atık noktasının 2000 yılındaki görüntüsü (Soldaki fotoğraf). Akıntı yönü fotoğrafın yukarısından aşağısına doğru (Batıdan doğuya) olduğu açıkça görülüyor. Aynı noktanın 2005’teki görünümü (Sağdaki fotoğraf).

Şekil 5.2. Soda Fabrikası’nın doğu ucunun 2000 yılındaki görünümü (Soldaki fotoğraf). Mendireğin tuzakladığı kum ve ince çakılların oluşturduğu yeni plaj ve mendireğin doğusundaki oyulan (aşınan) kısım belirgin.. Aynı noktanın 2005’teki görünümü (Sağdaki fotoğraf). Mendireğin yıkılmasını takiben, daha önce depolanan plaj çökellerinin aşındığı açıkça görülüyor.

43

Ş

ekil

5.3.

Kaz

anlı

Kıyı

sı’nın

17

Ağus

tos

2000

tarih

inde

bal

onla

çek

ilmiş

gör

üntü

sü.

Şe

kil 5

.4. K

azan

lı Kı

yısı

’nın

30

Kasım

200

5 yılı

nda

çek

ilmiş

gör

üntü

sü.

44

Ş

ekil

5.5.

200

0 yı

lında

çek

ilmiş

gör

üntü

ye il

işki

n kı

yı ç

izgi

si.

Şe

kil 5

.6. 2

005

yılın

da ç

ekilm

iş g

örün

tüye

iliş

kin

kıyı

çiz

gisi

.

45

Şekil 5.7. İki farklı zamanda çekilen fotoğraflar arasındaki farklılığın ortaya koyduğu kıyıdaki aşınmanın ve büyümenin olduğu kesimler (siyah: 2005 yılındaki kara bölümü, kırmızı: 2000 yılındaki deniz bölümü, sarı: aşınmanın olduğu bölümler) 5.2. 2000 ve 2005 Görüntülerinin Yorumlanması

2000 yılında çekilen görüntülerde, Soda Fabrikasının önündeki mendireğin 150 metrelik azami uzunluğa erişmesi nedeniyle batısında belirgin bir plaj oluştuğu, doğusunda ise aynı oranda kıyı oyulması (erozyon) geliştiği görülmektedir (Şekil 5.2, 5.3). Kıyı erozyonunun olduğu kesim “Chelonia mydas” deniz kaplumbağalarının yoğun yuvalama kumsalıdır. Aynı şekilde, büyük mendireğin batısındaki küçük mendireğin iki tarafında da kıyının büyüdüğü görülmektedir.

Çevre Bakanlığının koordinatörlüğünde çalışan “Deniz Kaplumbağaları İzleme ve Değerlendirme Komitesinin” mendireğin kaldırılması yönündeki ısrarları sonucunda Fabrika yönetimi 2001 yılında mendireğin yaklaşık 90 metrelik kısmını kaldırmış, şikayetlerin devam etmesi sonucunda 2002 yılında mendireğin tamamını sökmüştür. Bunun sonucunda mendireğin hemen doğu kesimindeki plaj biraz büyümüş ancak onun doğuya olan devamında bariz bir kıyı erozyonu oluşmuştur. 2005 yılında çekilen görüntüde, mendireğin tamamen sökülmesinden sonra fabrikanın önündeki iki mendirek arasında 1982-1993 yılları arasında oluşan yeni plajda bariz bir aşınma meydana geldiği görülmektedir.

46

6. SONUÇLAR

Kıyı Gözlem İçin Sistemin Uygunluğu

Yapılan çalışmalarda birçok deneyler yapılmış, çeşitli görüntüleyici ve uçucu araç kullanılarak uygun bir sistem ortaya konmaya çalışılmıştır. Bu sırada bir çok sorunla karşılaşılmış ve bu sorunlar çeşitli şekillerde çözülerek görüntüleme işlemi gerçekleştirilmiş ve alınan görüntüler değerlendirilmiştir. Tüm bu çalışmaların sonucunda kullanılan yöntemin kıyı gözlem için uygunluğu hususunda şu değerlendirmelerimiz oluşmuştur:

1. Kullanılan sistem, kullanılacak araç gereç ve yöntem kesinleştikten ve temin edildikten sonra görüntüleme işleminin oldukça ucuz ve hızla gerçekleştirilebildiği bir sistemdir. Ancak uygulamak için bu konuda deneyimli personele ihtiyaç duymaktadır.

2. Sistemin ucuz olma kısıtından dolayı, elde edilen veriler emek yoğun bir işlemden sonra kullanılabilir hale gelmektedir. Bu dezavantajı ortadan kaldıracak yazılım ve donanım parçaları geliştirilebilir (ancak bu proje çerçevesinde kısmen geliştirilmişlerdir).

3. Sistem, verileri işlensin ya da işlenmesin, belirli bir bölgenin bilgilerini kaydetmekte oldukça başarılıdır. Verilerin sadece arşivlenip, ya da ihtiyaç olan kadarının kullanıldığı ancak daha geniş bir alanın görüntülendiği çalışmalar düşünülmelidir. Bu modelde veri alınmakta, saklanmakta, ihtiyaç olduğunda işlenmektedir. Bu sayede geçmiş veriye ulaşma imkanı olmaktadır.

4. Elde edilen görüntülerin yüksek çözünürlükte olması, bu görüntüler üzerinde çıplak gözle değişim analizi yapma olanağı sunmaktadır. Bunun yanında görüntülerin değişik CBS programları kullanılarak analiz edilme olanağı vardır. Bu proje çerçevesinde lisanslı IDRISI Kilimanjaro programı kullanılarak kıyı şeridindeki değişim ortaya konmuştur.

Planlanan Çalışmalar

Projede elde edilen bilgi birikimi de kullanılarak Çevre ve Orman Bakanlığı ile yeni bir proje geliştirilmiştir ve projeye yakın zamanda başlanacaktır.

47

TEŞEKKÜR

Bu çalışmanın gerçekleşebilmesi TÜBİTAK’ın vermiş olduğu destek ile mümkün olmuş, çalışmadaki yenilikçi fikirler kimi zaman bu nedenle bir çok kurum ve kişi tarafından kabul edilmiştir. Bu destekten dolayı TÜBİTAK’a teşekkürlerimizi sunarız.

Bu çalışmanın yapılabilmesi için birçok kişiye çok şey borçluyuz. Bu kişilerin başında, projenin başından beri bu projenin yapılabilirliğine olan inancını koruyan Sayın Dr. F.Sancar Ozaner gelmektedir. Kendisi desteğini her zaman bize sundu, kendisine teşekkür ediyoruz.

Bu çalışmanın ilk uygulamasının Kazanlı (İçel) Beldesi sahilinde yapılması için oldukça istekli olan, görüntülenecek olan kumsala nirengi noktalarını döşeten, ekibimizin çalışmaları sırasında her türlü desteği bize sağlayan, başta Kazanlı Belediye Başkanı Sayın Kenan Yıldırım olmak üzere tüm Kazanlı Belediyesi çalışanlarına teşekkürü bir borç biliriz.

Son olarak, görüntülerin alınması ve işlenmesi sırasındaki sonsuz emek ve sabırlarından dolayı TÜBİTAK BİLTEN çalışanları Oktay Algün, Ramazan Küpçü, Selime Gürol, Erdem Ayvaz ve Vedat Gün’e teşekkürlerimizi sunuyoruz.

48

REFERANSLAR

BOBBE, T., MCKEAN, J.,. Evolution of a Digital Camera System for Natural Resource Management. Earth Conservation Magazine, March 1995. pp 46-48 (1995)

EDWARDS, E., KOH, A., CURR R.H.F., and WILLIAMS A.T., Aerial digital photography: A management tool for sand dunes. Eds. E.Özhan. Proc. of the Int. Workshop on MED &Black Sea ICZM. Sarıgerme, Turkey. pp. 171-185 (1996).

KING, D., WALSH, P. and CUIFFREDA, F., Airbone digital frame camera imaging for elevation determination. Photogrammetric Engineering and Remote Sensing. 60 (11) 1321-1326, (1994).

Mersin Meteoroloji İstasyonu Rüzgar Rasatları, Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü, Ankara

OZANER F. S. Anamur, Kazanlı (Mersin) ve Samandağ (Antakya) kıyılarında kıyı (plaj) erozyonunun araştırılması. TÜBİTAK Proje No: DEBAG-62, (1994), 50s, TÜBİTAK, Ankara.

OZANER F.S. Accelerated coastal erosion in the east Mediterranean of Turkey. Coastal Management and Habitat Conservation. Eds. AHPM Salman, M J.Langeveld and M.Bonozountas, 443-451,EUCC, Leiden. (1996).

OZANER, F.S. ve RUSSEL J., Diachronic study of coastal changes at Anemurium: Geomorphological and archaelogical applications. 16. Uluslararası Kazı Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu, 30 mayıs-3 Haziran 1994, Ankara. X. Arkeometri Sonuçları Toplantısı Bildiri Kitabı, 135-152.

ZHANG, Z. A flexible new technique for camera calibration. IEEE Transactions on Pattern Analysis and Machine Intelligence, 22(11):1330-1334, (2000).

49

PROJE ÖZET BİLGİ FORMU Proje Kodu: ÇAYDAG 101Y103

Proje Başlığı: Kazanlı-Anamur (İçel) doğal ve Antropojenik Değişikliklerin İzlenmesi Amacıyla Düşük Maliyetli Görüntüleme Tabanlı Haritalama Sistemi Geliştirilmesi

Proje Yürütücüsü ve Yardımcı Araştırmacılar:

Doç.Dr. Kadir Dirik Y. Müh. Erol Tunalı Dr. Uğur Murat Leloğlu Y.Doç.Dr. Murat Ercanoğlu Doç.Dr. Sancar Ozaner

Projenin Yürütüldüğü Kuruluş ve Adresi: Hacettepe Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü 06 800 Beytepe_ANKARA

Destekleyen Kuruluş Adı ve Adresi:

TÜBİTAK ODTÜ BİLTEN ODTÜ, ANKARA

Projenin Başlangıç ve Bitiş Tarihleri:

31 Mayıs 2002 - 30 Kasım 2005

Öz

TÜBİTAK ÇAYDAG Grubu’nca desteklenen bu projenin amacı, olumsuz insan etkinlikleri sonucunda hızlanmış kıyı erozyonuna uğrayan sahillerimizin periyodik ve etkin olarak gözlenmesi amacıyla pratik ve ekonomik bir görüntü alma donanımının gerçekleştirilmesi, bir coğrafi veri tabanın oluşturulması ve bu uzaktan algılama sistemiyle İçel’in Kazanlı sahilinde ilk uygulamanın yapılmasıdır.

Projenin daha önceki aşamasında, amaca en uygun çekim platformu seçeneklerinin araştırılması, hayata geçirilmesi ve deneme çekimleri yapılmış, yapılan çekimlerden mozaik üretilmiş ve bu amaçla kimi yazılımlar hazırlanmıştır. Bunun dışında, elde edilen verilerle bölgeye ilişkin bir coğrafi bilgi sistemi altyapısı hazırlanmıştır.

Projenin ikinci ve son aşamasında, birinci aşamada uygulamada görülen aksaklıkların giderilmesine yönelik çalışmalar yapılmış, kurulmuş bulunan sistem günün gereklerine göre ortaya çıkan olanakları kullanır hale getirilmiş, ortaya çıkan yeni olanaklar denenmiştir. Yapılan çalışmalar sonunda, sahil şeridinin bir kısmında, kıyı erozyonunun boyutları gözler önüne serilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Hızlanmış kıyı erozyonu, Coğrafi Bilgi Sistemi, Sayısal Fotogrametri

Projeden Kaynaklanan Yayınlar:

Bilim Dalı: 1.042; 1.069; 1.139

Doçentlik B. Dalı Kodu: 920