Gazi Üniversitesi Açık Erişim Sistemi

GAZİ ÜNİVERSİTESİ

EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

TÜRKÇE EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI

TÜRKÇE ÖĞRETMENLİĞİ BİLİM DALI

İLKÖĞRETİM II. KADEME TÜRKÇE DERS KİTAPLARINDAKİ

SÖZCÜK ÇALIŞMALARININ YÖNTEM-TEKNİK VE TÜRKÇE

ÖĞRETİM PROGRAMINDAKİ KAZANIMLAR AÇISINDAN

İNCELENMESİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Hazırlayan

Aysel SARICA

Ankara

Ocak, 2014

GAZİ ÜNİVERSİTESİ

EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

TÜRKÇE EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI

TÜRKÇE ÖĞRETMENLİĞİ BİLİM DALI

İLKÖĞRETİM II. KADEME TÜRKÇE DERS KİTAPLARINDAKİ

SÖZCÜK ÇALIŞMALARININ YÖNTEM-TEKNİK VE TÜRKÇE

ÖĞRETİM PROGRAMINDAKİ KAZANIMLAR AÇISINDAN

İNCELENMESİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Aysel SARICA

Danışman: Prof. Dr. Muammer NURLU

Ankara

Ocak, 2014

i

JÜRİ ONAY SAYFASI

Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Türkçe Eğitimi Ana Bilim Dalında

yüksek lisans öğrencisi olan Aysel SARICA’nın “İlköğretim II. Kademe Türkçe Ders

Kitaplarındaki Sözcük Çalışmalarının Yöntem-Teknik ve Türkçe Öğretim

Programındaki Kazanımlar Açısından İncelenmesi” başlıklı tezi ................................

tarihinde, jürimiz tarafından Türkçe Eğitimi Ana Bilim Dalında Yüksek Lisans Tezi

olarak kabul edilmiştir.

Adı Soyadı İmza

Başkan: ................................................................................................. .............................

Üye (Tez Danışmanı): .......................................................................... .............................

Üye : ..................................................................................................... .............................

Üye : ..................................................................................................... .............................

Üye : ..................................................................................................... .............................

ii

ÖN SÖZ

Yüksek lisans tezi olarak hazırladığım bu çalışmada Türkçe ders kitaplarının

“Sözcük Çalışmaları” bölümleri ele alınmış, bu bölümlerin programdaki kazanımlarla

örtüşüp örtüşmediği incelenmiştir. Ayrıca önemsenmesi gereken ama çoğu zaman ihmal

edilen “Sözcük Çalışmaları”nın önemi ve nasıl yapılması gerektiği konusunda da

çalışmamda kullandığım kaynaklar, Türkçe Öğretim Programı ve öğretmenlikte

edindiğim deneyimler temel alınarak bilgiler verilmiştir. Bu çalışmadaki amacım, ders

kitaplarındaki sözcük çalışmalarını çeşitli açılardan değerlendirerek yayınevlerine ve

derse rehberlik eden meslektaşlarıma bu konuda ışık tutmaktır.

Tezin birinci bölümünde problem durumu, araştırmanın amacı ve önemi,

varsayımlar, sınırlılıklar ve tanımlar yer almaktadır. İkinci bölümde “Sözcük, Sözcük

Dağarcığı, Sözcük Dağarcığını Geliştirme Yolları, Türkçe Ders Kitaplarında ve Türkçe

Öğretim Programı’nda Sözcük Çalışmaları” konularında bilgiler verilmiştir.

Araştırmanın üçüncü bölümünde araştırma modeli, evren ve örneklem, verilerin

toplanması ve analizine değinilmiştir. Bulgular ve Yorum bölümünde ise ders

kitaplarındaki metinlerin sözcük çalışmaları etkinlikleri; içerdikleri kelimeler,

kullanılan yöntem-teknik ve karşıladıkları kazanımlar açısından tasnif edilmiş ve bu

tasnif tablolarla gösterilmiştir. Bu tasnifler ışığında ders kitaplarındaki sözcük

çalışmaları, hem metin düzeyinde hem de genel olarak değerlendirilmiştir. Tezin son

bölümünde ise bu değerlendirmeler neticesinde varılan sonuçlar ve öneriler yer

almaktadır.

Bu tez çalışmamda beni yönlendiren ve değerli bilgilerinden istifade ettiğim tez

danışmanım değerli hocam Prof. Dr. Muammer NURLU’ya teşekkürlerimi sunarım.

Çalışmalarım esnasında teknik konularda desteğini esirgemeyen değerli eşim

Mutlu SARICA’ya, zaman zaman ihmal ettiğim küçük oğlum Kerem Furkan

SARICA’ya ve beni bugünlere getiren fedâkar annem Tayibe GÖLCÜK’e teşekkür

ediyor, merhum babam Nurettin GÖLCÜK’ü de rahmetle anıyorum.

Aysel SARICA

iii

ÖZET

İLKÖĞRETİM II. KADEME TÜRKÇE DERS KİTAPLARINDAKİ SÖZCÜK

ÇALIŞMALARININ YÖNTEM-TEKNİK VE TÜRKÇE ÖĞRETİM

PROGRAMINDAKİ KAZANIMLAR AÇISINDAN İNCELENMESİ

SARICA, Aysel

Yüksek Lisans, Türkçe Eğitimi Ana Bilim Dalı

Tez Danışmanı: Prof.Dr. Muammer NURLU

Ocak-2014, 197 sayfa

Bu çalışma, İlköğretim 6, 7 ve 8. sınıf Türkçe ders kitaplarının sözcük

çalışmaları etkinliklerini, kullanılan yöntem-teknik ve programdaki kazanımlar

açısından değerlendirmeyi hedeflemektedir.

Tarama modeli kullanılan çalışmanın örneklemini 6, 7 ve 8. sınıflar düzeyinde

2007-2008 eğitim-öğretim yılından itibaren kullanılan -6.Sınıflara ait Evren, Doku ve

Pasifik yayınları; 7. sınıflara ait Gizem, MEB ve Pasifik yayınları; 8.sınıflara ait

Bisiklet, Pasifik ve Tav yayınları- ders kitapları oluşturmaktadır.

Verilerin toplanması aşamasında Türkçe Öğretim Programı ve çeşitli kaynaklar

incelenmiş, genel kavramsal çerçeve çizilmiş ve konuyla ilgili bilgiler verilmiştir. Bu

bilgiler ışığında, seçilen Türkçe ders kitaplarının sözcük çalışmaları, kullanılan yöntem-

teknik, içerdikleri sözcükler ve karşıladıkları kazanımlar Türkçe Öğretim Programı

temel alınarak incelenmiştir.

İncelemeler sonucunda Türkçe ders kitaplarının çoğunda -birkaç istisna dışında-

etkinliklerin programdaki kazanımlarla örtüştüğü gözlenmiştir. Ancak bazı

yayınevlerinin sözcük çalışmalarını çok tekdüze hazırladığı, yöntem ve teknik

çeşitliliğine yer vermediği; bir kısım yayınevlerinin ise sözcük çalışmalarının

kapsamının yetersiz olduğu görülmüştür. Tüm bu incelemeler ve araştırmalar

neticesinde sözcük çalışmalarının verimini artırmak için birtakım öneriler de

sunulmuştur.

Anahtar sözcükler: Dil, ana dili, sözcük, sözcük dağarcığı, yöntem-teknik,

Türkçe Öğretim Programı ve Türkçe Ders Kitabı

iv

ABSTRACT

THE INVESTIGATION OF WORD STUDIES IN TURKİSH STUDY BOOKS IN

TERMS OF GOALS IN APPROACHES AND TECHNIQUES AND TURKISH

EDUCATION PROGRAMME IN TURKISH STUDY BOOKS FOR PRIMARY

SCHOOLS GRADE 2ND

SARICA, Aysel

Post-Graduate Thesis, Turkish Language Teaching Programme

Thesis Instructor:Prof.Dr. Muammer NURLU

November-2013,

This study aims to evaluate in terms of approaches and techniquies which was

used in the Turkish study books and goals in programmes for 6th, 7th, and 8th grade.

The selected studies which was used for scanning model have been using since

2007-2008 education term, and these Turkish study books are, Evren, Doku, and Pasifik

publishings for 6th grade, Gizem, MEB and Pasifik publishing for 7th grade, Bisiklet,

Pasifik, and Tav publishing for 8th grade.

During the collecting of datas; Turkish Education Pogramme has been studied,

the datas which relates to the topic was controlled. General conceptual framework was

drawn and information which relates to topic was given. In terms of these information

by basing Turkish Education programme on these studies, the techniques and

approaches which was used in word studies in Turkish books was analysed.

As a result of the resarchs,it is proved that aims and studies are regulates to each

other expect of few details in Turkish study books. But it is seen that some publishing

house has prepared word studies very humdrum and approaches and techniques are not

colorful and the extent of the word studies are inadequate. As a result of all of these

researches and analysis some suggestions are presented to increase productivity.

Key Words: Language, mother tongue, word, word power, approaches and

techniques, Turkish Education programme and Turkish Study Book.

v

İÇİNDEKİLER

JÜRİ ONAY SAYFASI ..................................................................................................... i

ÖN SÖZ ............................................................................................................................ ii

ÖZET ............................................................................................................................... iii

ABSTRACT ..................................................................................................................... iv

İÇİNDEKİLER ................................................................................................................. v

TABLOLAR LİSTESİ ..................................................................................................... ix

KISALTMALAR LİSTESİ .............................................................................................. x

1. BÖLÜM ........................................................................................................................ 1

GİRİŞ ................................................................................................................................ 1

1.1. Problem Durumu .................................................................................................... 1

1.2. Araştırmanın Amacı ............................................................................................... 4

1.3. Araştırmanın Önemi ............................................................................................... 4

1.4. Varsayımlar ............................................................................................................ 5

1.5. Araştırmanın Sınırlılıkları ...................................................................................... 5

1.6. Tanımlar ................................................................................................................. 5

2. BÖLÜM ........................................................................................................................ 7

KAVRAMSAL ÇERÇEVE .............................................................................................. 7

2.1. Sözcük .................................................................................................................... 7

2.2. Sözcük Dağarcığı ................................................................................................... 8

2.2.1. Sözcük Dağarcığını Geliştirme Yolları ......................................................... 12

2.2.1.1 Okumak .................................................................................................... 13

2.2.1.2 Yazılı ve sözlü Anlatım ........................................................................... 16

2.2.1.3 Dinleme .................................................................................................... 18

2.2.1.4 Ders Kitaplarının Etkili Kullanımı .......................................................... 19

2.2.1.5 Sözlük Kullanma Alışkanlığı ................................................................... 20

vi

2.2.1.6 Öğrenim ................................................................................................... 23

2.2.1.7 Kişisel İlgiler ............................................................................................ 24

2.2.1.8 Yöntem ..................................................................................................... 24

2.2.1.9 Gözlem ..................................................................................................... 24

2.2.1.10 Aile, Toplumsal Çevre ve Okul ............................................................. 25

2.2.1.11 Bulmaca ................................................................................................. 27

2.3. Türkçe Ders Kitaplarında Sözcük Çalışmaları ..................................................... 27

2.4. Türkçe Derslerinde Sözcük Çalışmaları Yapılırken Dikkat Edilecek Hususlar .. 31

2.5. Türkçe Dersi Öğretim Programında Sözcük Çalışmaları ..................................... 33

3. BÖLÜM ...................................................................................................................... 45

YÖNTEM ....................................................................................................................... 45

3.1 Araştırmanın Modeli ............................................................................................. 45

3.2 Evren ve Örneklem ............................................................................................... 45

3.3 Verilerin Toplanması ............................................................................................ 48

3.4 Verilerin Analizi .................................................................................................... 48

4. BÖLÜM ...................................................................................................................... 49

BULGULAR VE YORUM ............................................................................................ 49

4.1. 6. Sınıf Evren Yayınları Türkçe Ders Kitabının İncelenmesine Dair Bulgu ve

Yorumlar ..................................................................................................................... 49

4.1.1. 6. Sınıf Evren Yayınlarındaki Sözcük Çalışmalarının İncelenmesine Yönelik

Yorumlar.................................................................................................................. 57

4.1.2. 6. Sınıf Evren Yayınları Türkçe Ders Kitabı’nın Sözcük Çalışmaları

incelendiğinde şu sonuçlara varılmıştır: .................................................................. 59

4.2. 6. Sınıf Doku Yayınları Türkçe Ders Kitabının İncelenmesine Dair Bulgu ve

Yorumlar ..................................................................................................................... 61

4.2.1. 6. Sınıf Doku Yayınlarındaki Sözcük Çalışmalarının İncelenmesine Yönelik

Yorumlar.................................................................................................................. 71

vii

4.2.2. 6. Sınıf Doku Yayınları Türkçe Ders Kitabı’nın “Sözcük Çalışmaları”

etkinlikleri incelendiğinde şu sonuçlara varılmıştır: ............................................... 74

4.3. 6. Sınıf Pasifik Yayınları Türkçe Ders Kitabının İncelenmesine Dair Bulgu ve

Yorumlar ..................................................................................................................... 75

4.3.1. 6. Sınıf Pasifik Yayınlarındaki Sözcük Çalışmalarının Kullanılan Yöntem-

Teknik ve Programdaki Kazanımlar Yönünden İncelenmesine Yönelik Yorumlar 87

4.3.2. 6. Sınıf Pasifik Yayınları Türkçe Ders Kitabı’nın “Sözcük Çalışmaları”

etkinlikleri incelendiğinde şu sonuçlara varılmıştır: ............................................... 92

4.4. 7. Sınıf Gizem Yayınları Türkçe Ders Kitabının İncelenmesine Dair Bulgu ve

Yorumlar ..................................................................................................................... 93

4.4.1. 7. Sınıf Gizem Yayınlarındaki Sözcük Çalışmalarının Kullanılan Yöntem-

Teknik ve Programdaki Kazanımlar Yönünden İncelenmesine Yönelik Yorumlar

............................................................................................................................... 104

4.4.2. 7. Sınıf Gizem Yayınları Türkçe Ders Kitabı’nın “Sözcük Çalışmaları”

etkinlikleri incelendiğinde şu sonuçlara varılmıştır: ............................................. 107

4.5. 7. Sınıf MEB Yayınları Türkçe Ders Kitabının İncelenmesine Dair Bulgu ve

Yorumlar ................................................................................................................... 108

4.5.1. 7. Sınıf MEB Yayınlarındaki Sözcük Çalışmalarının Kullanılan Yöntem-

Teknik ve Programdaki Kazanımlar Yönünden İncelenmesine Yönelik Yorumlar

............................................................................................................................... 118

4.5.2. 7. Sınıf MEB Yayınları Türkçe Ders Kitabı’nın “Sözcük Çalışmaları”



Yorumlar ................................................................................................................... 122

4.6.1. 7. Sınıf Pasifik Yayınlarındaki Sözcük Çalışmalarının İncelenmesine Yönelik

Yorumlar................................................................................................................ 134



4.7. 8. Sınıf Bisiklet Yayınları Türkçe Ders Kitabının İncelenmesine Dair Bulgu ve

Yorumlar ................................................................................................................... 138

4.7.1. 8. Sınıf Bisiklet Yayınlarındaki Sözcük Çalışmalarının İncelenmesine

Yönelik Yorumlar .................................................................................................. 146

viii

4.7.2. 8. Sınıf Bisiklet Yayınları Türkçe Ders Kitabı’nın “Sözcük Çalışmaları”



Yorumlar ................................................................................................................... 150

4.8.1. 8. Sınıf Pasifik Yayınlarındaki Sözcük Çalışmalarının İncelenmesine Yönelik

Yorumlar................................................................................................................ 159



4.9. 8. Sınıf Tav Yayınları Türkçe Ders Kitabının İncelenmesine Dair Bulgu ve

Yorumlar ................................................................................................................... 163

4.9.1. 8. Sınıf Tav Yayınlarındaki Sözcük Çalışmalarının İncelenmesine Yönelik

Yorumlar................................................................................................................ 172

4.9.2. 8. Sınıf Tav Yayınları Türkçe Ders Kitabı’nın “Sözcük Çalışmaları”


5. BÖLÜM .................................................................................................................... 178

SONUÇ VE ÖNERİLER .............................................................................................. 178

5.1. Sonuçlar.............................................................................................................. 178

5.2. Öneriler .............................................................................................................. 179

KAYNAKÇA ................................................................................................................ 182

ix

TABLOLAR LİSTESİ

Tablo 1. Metinlerin Türlere Göre Dağılımı .................................................................... 49

Tablo 2. Evren Yayınlarındaki Sözcük Çalışmalarının Kullanılan Yöntem-Teknik ve

Programdaki Kazanımlar Yönünden İncelenmesi .............................................. 50


Tablo 4. Doku Yayınlarındaki Sözcük Çalışmalarının Kullanılan Yöntem-Teknik ve



Tablo 6. 6. Sınıf Pasifik Yayınlarındaki Sözcük Çalışmalarının Kullanılan Yöntem-

Teknik ve Programdaki Kazanımlar Yönünden İncelenmesi ............................. 77


Tablo 8. Gizem Yayınlarındaki Sözcük Çalışmalarının Kullanılan Yöntem-Teknik ve


Tablo 9. Metinlerin Türlere Göre Dağılımı .................................................................. 108

Tablo 10. MEB Yayınlarındaki Sözcük Çalışmalarının Kullanılan Yöntem-Teknik ve

Programdaki Kazanımlar Yönünden İncelenmesi ............................................ 109

Tablo 11. Metinlerin Türlere Göre Dağılımı ................................................................ 122

Tablo 12. Pasifik Yayınlarındaki Sözcük Çalışmalarının Kullanılan Yöntem-Teknik ve


Tablo 13. Tablo Metinlerin Türlere Göre Dağılımı ...................................................... 138

Tablo 14. Bisiklet Yayınlarındaki Sözcük Çalışmalarının Kullanılan Yöntem-Teknik ve


Tablo 15. Metinlerin Türlere Göre Dağılımı ................................................................ 150



Tablo 17. Tablo Metinlerin Türlere Göre Dağılımı ...................................................... 163

Tablo 18. Tav Yayınlarındaki Sözcük Çalışmalarının Kullanılan Yöntem-Teknik ve


x

KISALTMALAR LİSTESİ

vb: ve benzeri

s: sayfa

vs: vesaire

TDK: Türk Dil Kurumu

Yard.Doç.Dr.: Yardımcı Doçent Doktor

MEB: Milli Eğitim Bakanlığı

Dr: Doktor

Hzr.: Hazırlayan

ODTÜ: Orta Doğu Teknik Üniversitesi

anl.: Anlam

vd. :ve diğerleri

1

1. BÖLÜM

GİRİŞ

Bu bölümde tezimizle ilgili olarak problem durumu, araştırmanın amacı,

araştırmanın önemi, varsayımlar, sınırlılıklar ve tanımlar yer almaktadır.

1.1. Problem Durumu

İletişimin temel vasıtası olan dil, hayatın belli dönemlerinde öğrenilip öğrenimi

tamamlanan bir bilgi alanı değildir. Bir insanın dil gelişimi hayat boyu sürer. Bu gelişim

rastlantısal ve sistemli olarak devam eder. Kişinin yaşı ve çevresi değiştikçe, zihni

geliştikçe dili kullanma becerisi de gelişir. İşte Türkçe dersinin amacı bu gelişimi

sistemli bir zeminde yapmaktır.

Ana dil öğretiminde dinleme, konuşma, okuma ve yazma, dört temel dil

becerisini oluşturur. Bu dört temel dil becerisinin kazandırılması için de belli düzeyde

“sözcük bilgisi” ne ihtiyaç duyulur.

Budak(2000) da sözcük ve kavram zenginliğine sahip olmanın önemini şu

sözlerle ifade eder: “Sözcük ve kavram zenginliği düşünme sürecinde akıcılığa ve

düşünce zenginliğine işaret eder. Bir bakıma iletişim sürecinin işleyişinde, düşünce

oluşumu ve paylaşımında sözcükler temel adımları oluşturur.”(s.19).

Demirel(1990), kullanılan dilde ne kadar sözcük varsa düşüncelerin de ancak o

kadar geliştirilebileceğini, beyindeki düşünce alanının genişliğinin ve derinliğinin

dildeki sözcük sayısıyla doğru orantılı olduğunu söyler.(s.4). Öyleyse kişinin bildiği

sözcük sayısı, aynı zamanda o kişinin düşünce alanının genişliği ve derinliğidir.

Anlamanın, düşünmenin, anlatmanın ve iletişim kurmanın temeli sözcüklere dayanır.

2

Akyol ve Temur’a göre de sözcük hazinesinin zenginliği aynı zamanda okuma

başarısını da olumlu yönde etkiliyor. Zengin sözcük hazinesi olanlar, sözcük öğrenmede

farklı stratejileri de kullanmaktadırlar. Yetersiz sözcük hazinesi olanlar gittikçe zorlaşan

metinleri okuyamamaktadırlar. Dolayısıyla sözcük hazineleri nitel ve nicel olarak sınırlı

kalmaya devam etmektedir.(s.200)

Sözcük hazinesinin sınırlı olması diğer derslerdeki başarıyı da olumsuz yönde

etkiler. Sözcük hazinesi sınırlı olan bir öğrenci okuma, okuduğunu anlama ve

okuduğunu anlatma konularında yetersiz kaldığı için diğer derslerde de başarısız

olabilmektedir.

Anlaşılan o ki okuma, dinleme, konuşma ve yazmada, okulda, iletişimde başarı

düşünce zenginliği ve derinliği hep sözcük edinimine bağlıdır.

Burada sözcük hazinesinin gelişiminin sadece sınıf içerisinde yapılan

etkinliklerle sınırlı olmadığı da bilinmelidir. Öğrencilerin zamanının büyük bir kısmını

okul dışında geçirdiği düşünülürse serbest okuma metinlerinin, hikâye, roman vb.

kitapların, gazete ve dergilerin de sözcük edinimi açısından önemli kaynaklar olduğu

unutulmamalıdır. Burada önemli olan sınıf dışı ortamlarda öğrencinin sözcük hazinesini

kendi kendine geliştirmeyi bilmesidir. Bu yöntem ve tekniklerin kazandırılmasını

sağlayacak olan da başta hazırlanan Türkçe ders kitapları ve bu kitapları kullanmada

rehberlik eden Türkçe öğretmenleridir.

“Ders kitabı, belli ölçütlere göre incelendikten sonra belli bir okul, sınıf ve ders

için öğretmen ve öğrencilere temel kaynak olarak önerilen bir kitaptır.” ( Oğuzkan,

1981:83) Teknolojinin hızla ilerlediği, bilgiye ulaşmanın kolaylaştığı günümüzde yine

de ders kitaplarının önemi yadsınamayacak kadar büyüktür. Ders kitapları sınıf

geçmede, yazılılarda, müfredatı takip etmede kullanılan en temel ders aracıdır. Sözcük

dağarcığını geliştirmeyi ve sözcük dağarcığını geliştirme yöntem ve tekniklerini öğreten

ders kitabının özenle hazırlanması şarttır.

Ders kitabına alınan “Sözcük Çalışmaları” bölümünün nitelikli bir şekilde

hazırlanması, öğretmen tarafından bu sürecin doğru bir şekilde yönetilmesi sonucu

öğrencilerde gözlemlenecek belirti ve alışkanlıklar şöyledir:

3

Öğrenciler;

1) Okuduklarını kolay ve doğru anlamaya başlarlar.

2) Sözcükleri doğru söylemeye alışırlar.

3) Konuşma ve yazmalarında sözcükleri yerinde kullanmış olurlar.

4) Sözcüklerin eş anlamlılarını, yakın anlamlılarını ve karşıtlarını tanırlar.

5) Sözcükleri doğru yazarlar.

6) Sözcüklerin yapılışlarını bilirler.

7) Sözlük, yazım kılavuzu gibi başvurma kitaplarını çok kullanmaya başlarlar.

8) Arkadaşlarının ya da başkalarının konuşmalarında sözcüklerin anlamlarına

da dikkat ederler. ( Göğüş, 1978:369,370)

Ülkemizdeki okuma oranının düşüklüğü, ders kitapları dışında serbest okuma

kitaplarının -hikâye, roman, şiir, deneme vs.- satışının azlığı, öğrencilerin konuşma ve

yazma faaliyetlerindeki başarısızlıkları, öğrenci başarısının test tekniğine göre

değerlendirilmesi hususları düşünüldüğünde Türkçe ders kitaplarının titizlikle

hazırlanması konusu küçümsenemeyecek kadar önem arz eder. İşte bu nedenlerle bu

çalışma aşağıdaki problemlere ışık tutmak için hazırlanmıştır:

Araştırmanın problem cümlesi: İlköğretim II.kademe Türkçe ders kitaplarındaki

“Sözcük Çalışmaları”nda kullanılan yöntem-teknik ve kazanımlar, Türkçe Öğretim

Programı’na uygun mu?

Sözü edilen probleme bağlı olarak aşağıdaki alt problemlere de cevap

aranmaktadır:

1) Çeşitli yayınevlerince hazırlanmış olan kitaplar arasında sözcük çalışmaları

açısından ne gibi farklılıklar gözlenmektedir?

2) Sözcük çalışmalarının sözcük dağarcığını geliştirme açısından etkililik derecesi

nasıl artırılabilir?

3) Sözcük çalışmaları nasıl yapılırsa etkili, verimli ve zevkli olur?

4

1.2. Araştırmanın Amacı

Araştırmanın genel amacı örneklem olarak alınan ilköğretim II. kademe Türkçe

ders kitaplarının “Sözcük Çalışmaları” kısmının kullanılan yöntem-teknik ve

programdaki kazanımlara uygunluk yönünden incelenmesidir.

Bu genel amaç çerçevesinde çeşitli yayınevlerince hazırlanmış Türkçe ders

kitaplarındaki sözcük çalışmaları açısından bir birlik olup olmadığı araştırılacak.

Sözcük çalışmalarının sözcük dağarcığını geliştirme konusunda etkililik

derecesinin artırılması için önerilerde bulunulacak.

1.3. Araştırmanın Önemi

Yapısalcı eğitim anlayışı ile birlikte ders işleme yöntemleri, ders kitapları ve

Türkçe dersi öğretim programı her ne kadar değişse de test odaklı öğrenci yetiştirme

anlayışı bazı önemli konuların ihmal edilmesini de birlikte getirmiştir. Bunlardan biri de

“sözcük edinimi, sözcük dağarcığını geliştirme, sözcük çalışmalarının etkili bir şekilde

yapılması” konusudur.

Bu çalışma, Türkçe derslerinde çoğu zaman ihmal edilen ya da geçiştirilen “

sözcük çalışmaları” nın önemine değinmesi bakımından önem arz eder. Bu konuda

Türkçe öğretmenlerine ışık tutacaktır.

Aynı zamanda çeşitli yayınevlerince hazırlanmış Türkçe ders kitaplarının

“sözcük çalışmaları” etkinliklerinin incelenmesi, programa uygunluk yönünden

değerlendirilmesi ve eksikliklerin ortaya konması ileride hazırlanacak olan Türkçe ders

kitapları açısından da önemli bir eksikliği giderecek ve ders kitabı hazırlayanlara da

rehber olacaktır.

Kısacası bu çalışma, “sözcük çalışmaları” konusunu raslantısallıktan çıkarıp

sistemliliğe adım attıracaktır. Bu çalışmanın derse rehberlik eden Türkçe

öğretmenlerine, ders kitaplarını hazırlayan, inceleyen ve kabul eden tüm yetkililere bir

rehber olacağı temennisindeyiz.

5

1.4. Varsayımlar

Örneklem olarak seçilen Türkçe ders kitaplarındaki “sözcük çalışmaları”

üzerinde yapılan çalışmalar ve incelemeler sonucu elde edilen veriler, diğer

yayınevlerince hazırlanan ders kitapları için de geçerlidir.

1.5. Araştırmanın Sınırlılıkları

Araştırma, 2007’den bu yana Türkçe ders kitabı olarak okutulmuş ve halen

okutulmakta olan 6, 7 ve 8.sınıf düzeyinde belirlenmiş Türkçe ders kitapları ile

sınırlıdır. Her sınıf düzeyinde üç ayrı yayınevine ait ders kitaplarını kapsamaktadır.

Araştırma başladıktan sonra 4+4+4 eğitim sistemine geçildiği için 5.sınıf ders

kitapları incelenmemiş ve çalışma dışı bırakılmıştır.

Araştırma, kitaplardaki metin sonrası verilen sözcük çalışmaları ile sınırlıdır.

Araştırma, araştırmacının belirlediği esaslara göre incelenmiştir.

1.6. Tanımlar

Dil, ana dili, sözcük, sözcük dağarcığı, yöntem, teknik, öğretim programı, ders

kitabı

Dil: Dil, insanlar arasında anlaşmayı sağlayan tabiî bir vasıta, kendisine mahsus

kanunları olan ve ancak bu kanunlar çerçevesinde gelişen canlı bir varlık, temeli

bilinmeyen zamanlarda atılmış bir gizli antlaşmalar sistemi, seslerden örülmüş içtimaî

bir müessesedir.( Ergin, 1999:3)

Ana Dili: Başlangıçta aileden ve yakın aile çevresinden daha sonra da ilişkili

bulunan çevreden öğrenilen, insanın bilinçaltına inen ve bireylerin toplumla en güçlü

bağlarını oluşturan dil. (Aksan, 1998:81)

6

Sözcük: Manası ve vazifesi bulunan ve tek başına kullanılan ses veya sesler

topluluğudur.( Ergin, 1999:95)

Sözcük Dağarcığı: Bir kişinin bildiği, kullandığı ve kazandığı sözcüklerin

hepsine sözcük dağarcığı denir.

Çocuklarda ve yetişkinlerde sözcük dağarcığı, işleyiş yönünden iki türlü canlılık

gösterir.

1. Etkin Sözcükler: Konuşurken ve yazarken kullanılanlar

2. Edilgin Sözcükler: Dinlerken ve konuşurken anlaşılanlar( Göğüş,

1978:360)

Yöntem: Hedefe ulaşmak için izlenen en kısa yol ya da bir konuyu öğrenmek

için seçilen düzenli yol( Demirel, 2005:23)

Teknik: Eğitim-öğretim faaliyetlerinde kullanılan yöntemin uygulanış şeklidir.

Öğretim Programı: Belli bir öğretim basamağındaki sınıflarda okutulacak

derslerin amaçlarını, içeriğini ve değerlendirme sürecini kapsayan program.(Özdemir,

2004:10)

Ders Kitabı: Belli ölçütlere göre incelendikten sonra belli bir okul, sınıf ve ders

için öğretmen ve öğrencilere temel kaynak olarak önerilen bir kitaptır. (Oğuzkan,

1981:83)

7

2. BÖLÜM

KAVRAMSAL ÇERÇEVE

2.1. Sözcük

Günlük hayatta okuduğumuz her metin, dinlediğimiz her konuşma sözcüklerden

oluşur. İnsanın okuduğunu ve dinlediğini anlayabilmesi; gördüğünü, duyduğunu,

hayallerini ve duygularını anlatabilmesi hep sözcüklerle olur.

Türkçe derslerinde yapılan sözcük çalışmalarının önemini anlayabilmek, sözcük

dağarcığını geliştirmek adına yapılan çalışmaların önemini daha iyi kavrayabilmek için

öncelikle sözcüğü çeşitli açılardan tanımak ve tanımlamak gerekir.

Sözcük, bir veya birden çok heceli ses öbeklerinden oluşan, aynı dili

konuşan kişiler arasında zihinde tek başına kullanıldığında belli bir

kavrama karşılık olan somut veya belli bir duygu veya düşünceyi

yansıtan soyut yahut da somut ve soyut kavramlar arasında ilişki

kuran dil birimidir. (Korkmaz, 1992: 100)

Bu tanıma baktığımızda “sözcük” ile ilgili üç boyut karşımıza çıkıyor: Birincisi

sözcüğün hece denilen ses öbeklerinden oluştuğu, ikincisi somut ya da soyut bir anlam

içerdiği, üçüncüsü ise kavramlar arasında ilişki kurduğudur.

Ergin (1999) ise sözcüğü, “manası ve vazifesi bulunan ve tek başına kullanılan

ses veya sesler topluluğudur.” (s.95) diye tanımlamaktadır.

Ergin’in “sözcük” tanımı yaklaşımına bakacak olursak sözcükleri ikiye ayırıyor:

manası olan sözcükler (isim, fiil, sıfat vs.), vazifeli sözcükler (edatlar, bağlaçlar).

Özdemir (2002)’e göre de sözcük, “anlamı olan ya da cümle kurmaya yarayan

anlatım birimidir.” (s.90).

8

Türk Dil Kurumunun yayınladığı Türkçe Sözlükte “kelime” tanımı “anlamı olan

ses birliği, söz, sözcük” olarak yapılmıştır. “Söz” ün tanımına bakıldığında ise “bir

düşünceyi eksiksiz olarak anlatan kelime dizisi, lakırdı, kelâm, laf, kavil; bir veya

birkaç heceden oluşan ve anlamı olan ses birliği, kelime, sözcük; bir konuyu yazılı veya

sözlü olarak açıklamaya yarayan kelime dizisi” açıklaması mevcuttur.

Kaynaklardaki “sözcük” tanımları incelendiğinde tanımların aşağı-yukarı

birbirleriyle örtüştükleri gözlenmektedir. Bu tanımlardan yola çıkarak sözcük ile ilgili

olarak şunları söyleyebiliriz:

1- Ses öbeklerinden oluşur.

2- Somut ya da soyut bir anlam içerir.

3- Kavramlar arasında ilişki kurar.

4- Manaları ya da vazifeleri vardır.

5- Cümle kurmaya yarayan anlatım birimleridir.

Bu çalışmada bizi ilgilendirecek kısım daha çok sözcüklerin mana boyutu ile

ilgili olan kısmıdır. Çünkü kavramlar arasında ilişki kurma yani vazife boyutu daha çok

dil bilgisi çalışmalarında ele alınmaktadır.

2.2. Sözcük Dağarcığı

Sözcük dağarcığı çoğu zaman “söz varlığı” sözcük grubuyla da açıklanmaktadır.

Türk Dil Kurumunun hazırlamış olduğu sözlükte söz varlığı, “bir dildeki sözlerin

bütünü, söz hazinesi, söz dağarcığı, sözcük hazinesi, vokabüler, kelime hazinesi”

biçiminde tarif edilmektedir.

Beyreli, Çetindağ ve Celepoğlu (2005) da “dillerin sahip olduğu sözcüklerin

tümünü söz varlığı; bu bağlamda sözcük dağarcığını da bir tür kişisel söz varlığı” olarak

tanımlamaktadırlar. (s.137-138). Bu çalışmamıza esas olan konu bir dilin söz varlığı,

9

söz dağarcığı değil; kişinin sahip olduğu sözcük dağarcığıdır. Bir kişinin bildiği sözcük

sayısı o kişinin sözcük servetini yani sözcük dağarcığını oluşturur.

Sözcük dağarcığı konusunda değinilmesi gereken önemli bir nokta da şudur:

Kişinin bildiği sözcüklerin tamamını etkin olarak kullanıp kullanmadığıdır. Bu durum

kişide iki tür sözcük kadrosunun bulunduğunu gösterir: etkin sözcük kadrosu, edilgin

sözcük kadrosu.

Etkin sözcükler bir kişinin konuşurken ya da yazarken kullandığı sözcüklerdir.

Edilgin sözcükler ise konuşurken ve yazarken kullanmadığımız, dinlerken ve okurken

karşılaştığımızda anladığımız sözcüklerdir. Bir insanın edilgin sözcük kadrosu, etkin

sözcük kadrosuna göre daha geniştir. Çünkü insanlar yalnızca ihtiyaç duydukları

sözcükleri, ilgi ve uğraşı alanlarındaki sözcükleri kullanırlar.

Öğrencilerde karşılaşılan en büyük problem etkin sözcük kadrosuyla ilgilidir.

Çünkü öğrencinin karşılaştığı en büyük sorun, birikimlerini paylaşamamak,

düşüncelerini konuşma ve yazma etkinliklerinde verimli bir şekilde anlatamamaktır. Bu

da öğrencinin etkin sözcük servetinin az olduğunu göstermektedir. Demir (2006) bu

durumu şöyle ifade eder: “Kişinin aktif kelime serveti ile edilgin kelime serveti

arasındaki fark büyükse eğitimde büyük sorun var demektir, çünkü bu durum,

dinlediğini ve okuduğunu anlayan; ama derdini anlatamayan bir insan tipi ortaya

koyuyor.” (s.209).

Çocukların sözcük dağarcığı, yetiştikçe konuşarak, yaşayarak, deneyerek ve

okuyarak gelişir. Çocuklar, sözcükleri kendi çevresinin yaşamının etkisi altında

kazanırlar. Çocuğun dili çevresinin dilidir. Çocuk, çevresinde kullanılan dili, çokça

kullanılan deyim, atasözü ve terimleri sözcük dağarcığına katar. Çocuğun, çevresinde

sıkça kullanılan deyim ve atasözlerini sözcük dağarcığına kattığını karşılaştığım şu

durum özetlemektedir:

Altıncı sınıf öğrencilerinin çoğu “göz kulak olmak” deyimini ve “Ayağını

yorganına göre uzat.” atasözünü doğru açıklamakta ve örneklendirmektedir.

Öğrencilerin tamamına yakını bu sözleri açıklarken benzer örnekleri kullanmaktadır.

“Göz kulak olmak” deyimini, kendilerine emanet edilen komşunun çocuğuna bakmak

10

olarak örneklemektedirler. “Ayağını yorganına göre uzat.” atasözünü ise “babalarının

maaşını ölçülü olarak harcamak” örneği ile ilişkilendirmektedirler.

“Ağaç yaş iken eğilir.” atasözünü doğru açıklayan öğrenciler, “Demir tavında

dövülür.” atasözünü ise açıklayamamaktadırlar. Yine aynı öğrencilerin “ağzı

kulaklarına varmak” deyimini doğru açıkladıkları; “etekleri zil çalmak” deyimini ise

açıklamakta zorlandıkları görülmüştür. Çünkü yaşadıkları çevrede “Ağaç yaş iken

eğilir.” atasözünü ve “ağzı kulaklarına varmak” deyimini daha fazla duymaktadırlar.

Buradan da anlaşılacağı üzere çocukların sözcük dağarcığı, ailede ve çevrede

doğal olarak gelişmeye başlar ve bu gelişim okulla birlikte sistemli olarak devam eder.

Burada, sözcük kazandırma açısından okul ile çevre arasındaki temel fark sistemliliktir.

Okulda amaç, sözcük dağarcığını geliştirmek iken çevrenin böyle bir amacı yoktur.

Çocukta sözcük bilgisinin gelişimi aşama aşamadır. Akyol (2005)’un aktardığına

göre bu aşamalar şu şekildedir:

Çocuk,

1- Kelimeyi hiç görmemiştir.

2- Kelimeyi duymuş fakat ne anlama geldiğini bilmiyor.

3- Kelimeyi cümle veya metin içerisinde tanıyabilir.

4- Kelimeyi tam ve doğru olarak bilir.(Akyol, 2005: 202)

Akyol’un yaptığı bu sınıflandırmada birinci aşamada çocuk sözcüğü hiç

duymamış ve hiç görmemiştir. İkinci aşamada ise sözcüğü duymuş fakat anlamını

bilmemektedir. Bu aşamada çocuk sözcüğün anlamını metnin bağlamından hareketle

tahmin edebilir. Metni anlama konusunda bu sözcük bir engel teşkil etmez. Üçüncü

aşamada ise öğrenci karşılaştığı sözcüğü tanır, ne anlama geldiğini bilir, ancak

kullanmaz. Karşılaştığı sözcük edilgin sözcük dağarcığında mevcuttur. Son aşama ise

sözcüğü kazanma ve kullanma açısından en sağlıklı olanıdır. Çocuk sözcüğü hem tanır,

bilir ve hem de sözlü ve yazılı anlatımlarında kullanır.

Öte yandan bir sözcüğü, sözcük dağarcığına katmak, kazanmak sadece anlamını

bilmek demek değildir. Sözcüğün anlamını bilmenin ve sözcüğü kullanmanın yanında

doğru yazımını ve seslendirmesini de bilmek gerekir.

11

Herhangi bir sözcüğün, sözcük grubunun, deyimin veya terimin

öğrenciye kazandırılmasında düşünülecek yönler çeşitlidir:

a) Doğru yazım (imlâ)

b) Doğru seslendirme (telaffuz)

c) Doğru anlam ve ona uygun doğru kullanım.(Cemiloğlu, 2001:

159)

Sözcüğün doğru yazımı ve seslendirilmesi özellikle de sınıf öğretmenlerinin

üzerinde durması gereken bir konu olsa da ilköğretim ikinci kademe öğretmenlerinin de

yeni karşılaşılan sözcüğü doğru yazma ve seslendirme konusunda öğrencilere rehberlik

etmeleri gerekir. Doğru yazım ve telaffuz eksikliğini gidermek için Türkçe derslerinde

sözcükleri seslendirme ve dikte çalışmalarına yer verilmesi gerekir. Öğrencinin

konuşma esnasında yaptığı yanlış telaffuzlar anında düzeltilmeli ve öğrenciye geri

dönüt verilmelidir.

Karakuş (2000) yaşa göre sözcük dağarcığında bulunması gereken hedef sözcük

sayısını şu şekilde belirtmiştir:

0-6 yaş grubu: 2000-3000 kelime

7-12 yaş grubu: 5000 kelime

13-18 yaş grubu: 20000 kelime

19 yaş ve üzeri: 35000 kelime (Karakuş, 2000: 129)

Sözcük dağarcığımıza kattığımız, anlamını, yazılışını ve telaffuzunu

öğrendiğimiz bir sözcüğün varsa eş anlamlılık, zıt anlamlılık, yakın anlamlılık ilişkileri

üzerinde durulmalı ve gerçek, mecaz, yan ve terim anlamlarına değinilmelidir.

“Dağarcığımızda bulunan kelimelerin gerçek ve mecaz anlamları vardır.

Kelimelerin gerçek, mecaz ve yan anlamlarını bilmek, deyim mi, argo mu, terim mi

olduğunu bilmek anlatımda büyük kolaylık sağlar.” (Karakuş, 2000: 129)

Sonuç olarak sözcük dağarcığı, okuduğunu ve dinlediğini anlama; duygu ve

düşüncelerini yazılı ya da sözlü anlatma konusunda bir temel teşkil eder.

Özgün yayın evinin hazırlamış olduğu 6.sınıf Türkçe ders kitabında sözcük

dağarcığını geliştirmenin önemi bir metin içinde aynen şu ifadelerle verilmiştir:

12

Ey Oğul,

Dedim ya izleyeceğin yollar ya da bağlı kalacağın kurallar, gerçekte

bir bütündür. Şimdi söyleyeceğim ikinci yol birinci yolla kesişir,

onunla sıkı sıkıya ilgilidir. Her gün söz dağarcığına yeni bir kelime

katmalısın. Daha doğrusu söz dağarcığını geliştirip

zenginleştirmelisin. Biraz güç gelecek ama hiç de öyle değil.

Okudukça, dinledikçe kendiliğinden olur bu.

Zengin bir söz dağarcığına sahip olmak çok önemlidir. Çünkü biz,

sözcüklerle düşünür, sözcüklerle duyarız; duygularımızı,

düşüncelerimizi sözcüklerle anlatırız. Söz dağarcığımız zengin oldu

mu çok yönlü düşünürüz. Bunun gibi hem kendimizi daha iyi anlatır

hem de başkalarını daha iyi anlarız. Çevremizdekilerle iyi iletişim

kurabiliriz. ( Emin Özdemir’in “Emircan’ın Seçimi” adlı metninden

alıntı ). (Altıntaş ve Bursalıoğlu, 2006: 48-50)

Türkçe ders kitabına alınan bu metin, doğrudan sözcük dağarcığını

geliştirmenin önemini vurgulaması açısından oldukça önemlidir.

2.2.1. Sözcük Dağarcığını Geliştirme Yolları

Okuduğumuz her kitap, konuştuğumuz her insan, yaşadığımız her gün,

karşılaştığımız her olay, izlediğimiz her film, dinlediğimiz her konuşma sözcük

dağarcığımızı geliştirmek için önümüze çıkan fırsatlardır. Tüm bunların sözcük

dağarcığımızı geliştirmede az veya çok katkısı olmaktadır. Ancak bu gelişim rastlantısal

bir gelişimdir. Dil öğretiminde rastlantısal bir gelişimden ziyade sistemli bir gelişime

ihtiyacımız vardır. Sistemli bir dil gelişimi de ancak ciddi bir dil öğretimi ile mümkün

olabilmektedir.

13

2.2.1.1 Okumak

Dinleme, okuma, gözlem ve düşünme; bilgi dağarcığımızı, yaşantı ve

deneyimlerimizi besleyen ve zenginleştiren dört ana kaynaktır. Bu kaynaklar, aynı

zamanda insanın anlatma ihtiyacından doğan konuşma ve yazmanın da temelini

oluşturur.

“Beceri, alışkanlık, çaba ve ilgi gerektiren okuma, yalnız görmeye dayalı bir

etkinlik değildir. Okuma, bir yazının harflerini, sözcüklerini, imlerini tanımak ve

bunların anlamlarını kavramaktır.”( Göğüş, 1978: 60). Tanımdan da anlaşılacağı üzere

okuma, görme ve duyma gibi fiziksel; anlama ve kavrama gibi zihinsel işlevlerin

birleşenidir.

Sözcük dağarcığını geliştiren en sistemli etkinliklerden birisi okumaktır.

İnsanlar arasında çok okuyanların, tahsil yapanların sözcük dağarcığının daha geniş

olduğu bilinmektedir. Çok okuyan insan, anlamını bilmediği bir sözcüğün anlamını

bazen cümlenin bütününden çıkartmakta, bazen de aynı sözcüğe farklı bir kaynakta bir

kez daha rastlamaktadır. Anlamını bilmediği sözcük için ise sözlüğe başvurmaktadır. Bu

nedenle çok okuyan insanların sözcük dağarcığının da daha geniş olduğu bilinmektedir.

Güneş (2007) okumayı zihnin gelişimine en büyük katkıyı sağlayan öğrenme

alanı olarak görür. Okuma sürecinde yazılar zihinsel kavramlara çevrilmekte,

anlamlandırılmaktadır. Bu nedenle Türkçe öğretiminde okumanın ayrı bir yeri ve önemi

vardır. (s.117).

Kitap okumayan bir kişinin bilip de kullandığı sözcükler günlük hayatıyla,

ailesi ve çevresiyle sınırlıdır. Ancak kitap okuyan kişi, edebi değeri olan eserlerle

karşılaştıkça zihnindeki sözcük dağarcığını geliştirmek için bir çaba içine girer. Türkçe

derslerinde bu görevi genellikle ders kitabına alınan metinler üstlenir. Aktaş ve Gündüz

(2004) okumanın her şeyden önce sözcük hazinesini artırdığını ifade eder. (s.18).

Ayrıca unutulmamalıdır ki sözcük dağarcığımızı geliştirmek için okumaya,

okuduğumuzu anlamak ve anlamlandırmak için de yaşımıza uygun bir sözcük

dağarcığına ihtiyaç duyarız.

14

Bizim eğitim sistemimizde gördüğümüz en büyük eksiklik, okumanın doğal bir

ihtiyaç olarak görülmemesi ve öğrencilere istenilen düzeyde okuma alışkanlığının

kazandırılamayışıdır. Okuma alışkanlığının kazandırılamayışındaki en büyük etken ise

bizim toplumumuzun okuma zevkine varamamış olmasıdır. Çoğu zaman okumak, sıkıcı

bir eylem olarak addedilmekte ve zaman kaybı gibi görülmektedir.

Öğrencilere okuma alışkanlığı kazandırmak için şu faaliyetlere yer verilebilir:

1- Öğretmenin, öğrencilerin ilgisini çekeceğini düşündüğü metinleri sınıf

ortamında paylaşması.

2- Velilerin de dahil edildiği bir okuma saatinin düzenlenmesi ve belirlenen

saatlerde kitap okunması ve okunan kitapların öğrenci, öğretmen ve

ailelerle paylaşılması.

3- Sınıf kitaplığı oluşturma ve oluşturulan kitaplığın ödünç kitap alış-verişine

açık tutulması.

4- Her öğrencinin okuma dosyası hazırlaması.

5- Sınıf içerisinde kitap tanıtma etkinliklerinin yapılması.

Eleştiren, üreten ve düşünen birey olmanın ilk şartı, etkin bir okur kimliğine

sahip olmaktır. Etkin bir okur olabilmek için ilk olarak okuma alışkanlığını ve sevgisini

kazanmış olmak gerekir.

Okuma alışkanlığı, uzun süreçte kazanılan bir edinimdir. Bu edinim, tüm

derslerde başarılı olmanın da temel şartıdır. Kişinin zekâ seviyesi, geçirdiği yaşantılar

ve toplumsal çevre, fiziksel ve psikolojik durum okuma alışkanlığını etkiler.

Okuma alışkanlığı kavramı okuma ediniminin niteliği anlamında

kullanılmaktadır. Bir okuyucunun okuma alışkanlığını tanımlamak

için neleri, ne zaman, nerede ve nasıl okuduğunu ve okuduklarını

hangi yolla elde ettiğini belirtiriz; bunun yanı sıra okuma alışkanlığı

tanımına okuyucunun izlediği okuma stratejisi de girer.( Dökmen,

1994:34).

Dökmen’e göre okuma alışkanlığı tanımında esas alınan ölçütler şunlardır:

15

a. Okuyucunun ne tür kitaplar okuduğu,

b. Ne sıklıkla okuduğu, hangi türleri ne oranda okuduğu,

c. Bir seferde aralıksız ne kadar okuyabildiği,

d. Yılın, haftanın ya da günün hangi zamanlarında okumayı tercih

ettiği,

e. Okuduğu kitapları hangi yolla elde ettiği; satın almak, ödünç

almak, kütüphaneden almak gibi

f. Okuma sırasında hangi stratejileri kullandığı; belli okuma

teknikleri kullanıp kullanmadığı,

g. Kitap okurken müzik dinlemek gibi başka uğraşta bulunup

bulunmadığı( Dökmen, 1994:34).

Dökmen’in “okuma alışkanlığı” tanımı incelendiğinde “okuma” konusunda

kişinin zaman, tür, strateji, okuma sıklığı gibi hususlar açısından da bir disipline girmiş

olması gerekiyor.

Türkçe Dersi Öğretim Programı da okuma konusuna ayrı bir önem vermiştir.

2006 yılında yayımlanan Türkçe Dersi Öğretim Programı’nda çeşitli okuma yöntem ve

tekniklerine değinilmiştir: sessiz okuma, sesli okuma, göz atarak okuma, özetleyerek

okuma, not alarak okuma, işaretleyerek okuma, tahmin ederek okuma, soru sorarak

okuma, söz korosu, okuma tiyatrosu, ezberleme, metinlerle ilişkilendirme, tartışarak

okuma, eleştirel okuma.

2006 Türkçe Dersi Öğretim Programı’nda, okuma alışkanlığının kazandırılması

konusu hususunda hassasiyetle durulmuş ve programa, “Okuma Gelişim Dosyası”,

“Okuma Alışkanlığının Kazandırılması” ve “Okuma Formları” bölümleri eklenmiştir.

Ayrıca “okuma” teması içine yerleştirilen metinler okumaya teşvik edici niteliktedir.

Mesela Özgün yayınlarının 6.sınıf Türkçe ders kitabında “okuma” teması içinde yer

alan metinlerde şu konulara yer verilmiştir:

16

Şehir içi hızlı ulaşım araçlarından biri olan metroda dört dakikasını bile kitap

okuma ile değerlendiren görme engelli bir bayan, kitap kurdu olan iki arkadaş, kitabın

inci gibi değerli olması vs.

Okuma alışkanlığını kazanmak, okumanın gerekli olduğuna inanmakla başlar.

Bir öğretmenin yapacağı ilk şey bu inancı oluşturmaktır.

Kitap okuma alışkanlığını kazandırmada okul kadar aile de önemlidir.

Öğretmen, okuma alışkanlığını kazandırmak için tek başına hareket etmemeli, velilerle

işbirliği yapmalıdır. Öğretmen, veli ve öğrencilerin katılımıyla akşamın belirli bir saati

ortak okuma saati olarak belirlenebilir. Bu okuma saatiyle ilgili bir çetele tutulabilir. Bu

çeteleler yardımıyla aile ve öğrencinin performansı hakkında bilgi edinilebilir. Eğitimin

okul, veli, öğretmen ve öğrenci etkileşiminin bir ürünü olduğu düşünülerek, okuma

sürecinin başarıya ulaşması için veliler de okumaya teşvik edilmeli ve bu konuda

seminerler düzenlenmelidir. Velilerle yapılan toplantılarda okuma alışkanlığının

kazandırılmasında evdeki kitaplıkların, eve alınan bir gazetenin ve takip edilen süreli

yayınların önemli olduğu vurgulanmalıdır.

2006 Türkçe Öğretim Programı’na uygun hazırlanan ders kitaplarına “Okuma

Alışkanlığı Ebeveyn İzleme Formu” da eklenerek bu sürece veliler de dahil edilmiş,

çocukların kitap okumalarından onlar da sorumlu tutulmuştur.

2.2.1.2 Yazılı ve sözlü Anlatım

Konuşma ve yazma etkinlikleri bu gruba girer. “Konuşma ve yazma etkinliği,

kişiyi anlatım yönünden sözcük aramaya yöneltir; bu ise bilinen sözcüklerin

anımsanmasını, edilgin sözcüklerin etkin duruma gelmesini sağlar. Sınıfta yapılan

konuşma ve yazma etkinlikleri öğrencinin sözcük dağarcığını geliştirmesi açısından

yararlı etkinliklerdir.”(Göğüş, 1978: 362). “Konuşma, bir dili aktif olarak kullanmak

demektir.” (Demir, 2006: 214).

Göğüş ve Demir’in yukarıya aldığımız görüşlerine de dayanarak şunları

söyleyebiliriz: Konuşma ve yazma, öğrencinin etkin sözcük servetini artıran

17

etkinliklerdendir. Konuşma ve yazma sayesinde öğrenci edilgin sözcük kadrosundaki

bir sözcüğü etkin sözcük kadrosuna geçirir. Bu nedenle Türkçe derslerinde amacımız

öğrenciye sadece sözcüğün anlamını öğretmek olmamalı; sözcüğü kullanmayı da

öğretmek olmalıdır. Türkçe dersleri teorik bir ders olarak değil, uygulamaya dayalı bir

ders olarak işlenmelidir. Uygulamalarda konuşma ve yazma etkinliklerine bolca yer

verilmelidir.

Ancak ilköğretim birinci ve ikinci kademede en çok zorluk çekilen konulardan

biri de konuşma ve yazma etkinlikleridir. Özellikle de yazma etkinlikleri, öğrenciler

için bir zaman kaybı ve zahmetli bir iş olarak görülmektedir. Öğrencilerin konuşma ve

yazma etkinliklerindeki başarısızlıklarının bir nedeni de bizim eğitim sistemimizin test

ve sınav odaklı olmasıdır. Bilindiği gibi Türkçe testlerinde genellikle öğrencilerin

okuduğunu anlama becerisi, dil bilgisi, noktalama ve imlâ kurallarını bilip bilmedikleri

yoklanmaktadır. Öğrenciler de sınav odaklı yetiştirildiğinden, okulların başarısı test

tekniğine dayalı sınavlardan alınan puanlara göre belirlendiği için öğrenci, öğretmen ve

veli konuşma ve yazma uygulamalarını zaman kaybı gibi görmekte ve

önemsememektedir. Hatta dil bilgisi konusu işlenmeyen haftalarda öğrencilerin “Bu

hafta hiç konu işlemedik.” şeklinde serzenişleri bile mümkün olmaktadır.

Oysaki Türkçe derslerinde yapılan yazma çalışmaları bile öğrencinin yazma

kabiliyetini geliştirmede yetersiz kalmaktadır. Hasan Ali Yücel’in “Kendimizi

Geliştirmek” adlı bir köşe yazısında belirttiği gibi “Sadece Türkçe derslerinde yapılan

yazma çalışmalarıyla yazma öğrenilmez, ancak sınıf geçilir”. (Cumhuriyet Gazetesi,

1955). Bu nedenle okul dışında da öğrenciler yazmaya teşvik edilmelidir. Yazma

kabiliyetinin gelişmesi için öğrencilere ders dışında da yapmaları için şu etkinlikler

önerilebilir:

1- Sürekli mektuplaşabilecekleri bir mektup arkadaşı edinmeleri ve mektup

yazmaları.

2- Okudukları kitaplardan beğendikleri bölümleri bir deftere not etme.

3- Günlük defteri tutma.

4- Şiir defteri tutma.

18

2.2.1.3 Dinleme

Dört temel dil becerisinden biri olan “dinleme” de sözcük dağarcığını geliştiren

etkinliklerinden biridir. İnsanlar öğrendikleri şeylerin çoğunu dinlemeyle öğrenirler.

Umagan (2007) da konuşma, yazma, okuma ve dinleme etkinliklerinin arasında ilk

sırayı “dinleme”nin aldığını belirtir. Bireyin elde ettiği bilgilerin yüzde seksenini

dinleme yolu ile elde ettiğini söyler.(s.150).

Bu nedenle öğretmen, öğrencinin dikkatini çekeceğini düşündüğü ve öğrencinin

sözcük dağarcığına katmak istediği sözcükleri sınıfta yeri geldikçe kullanmalıdır.

Öğretmenin derste sürekli kullandığı “İtinalı bir ödev hazırlamanızı istiyorum.” cümlesi

öğrenciye “itina” sözcüğünü kazandıracaktır. Teyp, video, bilgisayar ve televizyon gibi

görsel ve işitsel araçlar da bu konuda öğretmene yardımcı olabilir. Örneğin Nasrettin

Hoca’nın fıkralarından dilimize giren “Ye kürküm ye”, “İpe un sermek”, “Tavşan

suyunun suyu” gibi deyimler, Nasrettin Hoca’nın fıkralarını anlatan bir CD’den

dinletilerek tahmin yoluyla anlamları öğretilebilir.

Burada önemli olan öğrendiğimiz sözcükleri etkin sözcük dağarcığımıza

taşıyabilmektir.

Dinleme ya da gözlem sonucunda elde edilen bir kelime okuma

esnasında karşımıza çıkabilir, böylece okuma kelime hazinesi içerisine

de geçebilir. Aynı kelime konuşma ve yazma alanına da geçebilir.

Önemli olan, okuma, dinleme ya da gözlem sonucunda elde edilen

edilgen kelimenin aktif kelime kadrosuna geçebilmesidir.

(Kurudayıoğlu, 2005:13).

2006 Türkçe Dersi Öğretim Programı’nda da “dinleme” konusuna ayrı bir

önem verilmiş ve her tema içerisine bir dinleme metni yerleştirilmiştir. Programda

katılımlı dinleme, katılımsız dinleme/izleme, not alarak dinleme/izleme, kendini

konuşanın yerine koyarak dinleme/izleme (empati kurma), yaratıcı dinleme/izleme,

seçici dinleme/izleme, eleştirel dinleme/izleme gibi dinleme çeşitlerine yer verilmiştir.

19

2.2.1.4 Ders Kitaplarının Etkili Kullanımı

Sözcük dağarcığını geliştirmenin en sistemli yollarından biri de Türkçe

derslerinde takip edilen ders kitaplarının etkili kullanımıdır. Eğitimde birliği sağlamak

amacıyla sınıftaki tüm öğrenciler aynı ders kitabını takip etmekte ve her öğrenciye aynı

sözcükler kazandırılmaya çalışılmaktadır. Öğretmenin sınıfta kullanacağı etkili bir

yöntem bu sözcükleri kazanmada faydalı olacaktır.

Ders kitaplarında geçen sözcüklerin anlamını söyleyip geçmek bir müddet sonra

bu sözcüklerin unutulup gitmesine neden olur. Ders kitabında bir metinde geçen bir

sözcüğün unutulmaması için sırasıyla şu yollar izlenebilir:

1- Sözcüğün anlamı tahmin ettirilir.

2- Sözcüğün anlamı tahmin edilemiyorsa sözlüğe başvurulur.

3- Ders kitabındaki etkinlik yaptırılır.

4- Öğrenilen sözcüklerin kullanılabileceği bir konuşma ya da yazma etkinliği

yaptırılır. Bu sözcüklerin geçtiği kısa bir paragraf ya da bir hikâye

yazdırılabilir.

5- Bu sözcükler anlamlarıyla sene başında oluşturulan cep sözlüğüne not

ettirilebilir.

6- Sözcükler sözcük kutusuna atılıp zaman zaman öğrencilere bu sözcükler

kutudan çektirilip çeşitli sözcük oyunları oynatılıp öğrencilere puanlar

verilebilir:

a) Kutudan çekilen sözcüğün varsa eş anlamlılık, zıt anlamlılık, eş

seslilik özelliklerini söyleme

b) Sözcüğün anlamını söyleme, sözcüğü cümlede kullanma ve çekilen

sözcüğün günlük hayattan örneklerle ilişkilendirilmesi.

c) Sözcüğün kökünü bulma, kökten yeni sözcükler türetme

d) Sözcüğü bir dil bilgisi konusuyla ilişkilendirip cümlede kullanma.

20

Sözcük kutusu uygulaması çoğu dil bilgisi konusunu tekrar ettirmek için

iyi bir fırsattır. Aynı zamanda öğrenci kutudan seçtiği sözcüklerle defalarca karşılaştığı

için bu sözcüğü unutması mümkün olmayacaktır.

7- Ders kitaplarındaki metinlerden öğrenilen bir sözcüğün unutulmaması için

yapılacak en iyi uygulamalardan birisi de yazılı sınavlarda öğrenilen

sözcüklere yer vermektir. Yazılı sınavlarda öğrenilen sözcüklerle ilgili

eşleştirme, boşluk doldurma gibi sorular sorulabilir ya da öğrenilen

sözcüklerin kullanılacağı bir paragraf yazdırılabilir.

Kısacası sözcük dağarcığını geliştirme konusunda ders kitabını etkili bir

biçimde kullanmak öğretmenin elindedir.

Ancak sözcük çalışmaları konusunda ders kitaplarında da birtakım problemlere

rastlanmaktadır:

1- Kitaplarda edebi değeri olmayan metinlere rastlanmaktadır.

2- Sınıf seviyesine göre kazandırılacak sözcüklerin alt ve üst sınırı

belirlenmemiştir. Bu konuda Demir(2006) de ders kitaplarında bulunması

gereken kelime/kavram sayısının ders kitapları yönetmeliğinde, müfredat

programlarında ya da program kılavuzlarında yer alması gerektiğini belirtir.

Hatta Talim Terbiye Kurulundaki kitap inceleme komisyonlarının “kişisel

kelime serveti”, “kelime servetini arttırmanın önemi”, “kişisel kelime

servetini arttırıcı tedbirler ve uygulamalar” gibi konularda bilgilendirilmesi

gerektiğini söyler.(s.220-221)

2.2.1.5 Sözlük Kullanma Alışkanlığı

Sözcük dağarcığını geliştirmenin en etkili yollarından biri de sözlük

kullanmaktır. Türkçe derslerinin temel materyali olan sözlüğün her öğrencinin elinin

altında bulunması gerekir.

21

Sözlük kullanmak, bir sözcüğün anlamını öğrenmek için son ve en etkili çaredir.

Ancak her sözcüğün anlamını bulmak için sözlüğe bakmak zahmetli ve yorucu bir iştir.

Bu nedenle bir kitap okurken karşılaşılan yeni bir sözcüğün anlamı önce cümlenin

genelinden tahmin edilmeli, tahmin edilemediği takdirde sözlüğe başvurulmalıdır.

2006 yılından önce kullanılan Türkçe ders kitaplarında sözcük çalışmalarıyla

ilgili karşılaşılan başlıca problem, metinde geçen her yeni sözcüğün anlamının kitabın

arkasında verilmesiydi. 2006 yılından sonra “yapılandırmacı yaklaşım” esas alınarak

hazırlanan ders kitaplarında bu sorun giderilmiş, ders kitaplarının arka sayfalarında yer

alan sözlükler kaldırılmıştır. Öğrenci de daha önce ihtiyaç olarak görmediği sözlüğü

ihtiyaç olarak görmeye başlamıştır.

Şimdi de “sözlük kullanma” konusunda karşılaşılan en büyük problem şudur:

Her öğrencinin elinin altındaki sözlüğün kapsamının aynı olmamasıdır. Çoğu zaman

basit bir sözcüğün anlamı dahi sözlüklerde bulunamamaktadır. İlköğretim seviyesinde

hazırlanan sözlüklerin çoğunda bir sözcüğün sadece ilk anlamı bulunmakta, diğer

(mecaz, yan vb.) anlamları yer almamaktadır. Bu konudaki eksikliği gidermek için

Demir (2006) de “Temel Eğitim Sözlüğü”nün bakanlıkça konunun uzmanları tarafından

hazırlanmasını tavsiye eder. (s.222). Hatta sene başında öğrencilere dağıtılan ders

kitaplarıyla birlikte konunun uzmanları tarafından hazırlanmış bir Türkçe sözlüğün

öğrencilere dağıtılması her öğrencinin sözlüğe erişmesini kolay kılacaktır. Öğrencilerin

cep sözlüklerinde bulunamayan sözcüklerin anlamlarını öğrenmek için sınıf

kitaplıklarında mutlaka TDK’ye ait ciltler halinde hazırlanmış kapsamlı bir Türkçe

sözlüğe yer verilmelidir.

Sözlük kullanımında karşılaşılan bir problem de şudur: Her öğrencinin aynı

hızda sözlük kullanamayışı ve bazı öğrencilerin sözlük kullanmayı bilmeyişi. Bu sorunu

sene içinde yaşamamak için sınıf öğretmenlerinin ya da ilköğretim ikinci kademede

Türkçe öğretmenlerinin eğitim-öğretim yılı başında öğrencilere sözlük kullanmayı

öğretmeleri gerekir.

Göğüş (1978)’e göre sözlük kullandırılırken verilecek bilgiler şunlardır:

22

1- Bir sözlük, dilden sözcükleri nasıl seçer? (Eldeki bir okul sözlüğü

ise: a) Dilde en çok kullanılan sözcükleri; b) Kitapları, süreli

yayınları, konuşmaları tarayarak.)

2- Sözcükler çekimsiz, kök ya da gövde olarak alınır.

3- Sözcükler abece sırasıyla dizilir. (Konu dizini yapan sözlük de

varsa açıklanır.)

4- Sözcükler yalnız baş harfleriyle değil, bundan sonraki harfleriyle

de sıraya konulur.

5- Sözcüğün türü (ad, eylem…), yapısı belirtilir. (bileşik ad…)

6- Geniş sözlükler, sözcüğün alındığı dili de gösterir.

7- Sözcük, çekim sırasında ses değiştiriyorsa gösterilir. (burun,

burnu…)

8- Sözcük anlamının sözlükte açıklanışı belirtilir. (tanımları, eş

anlamlılarını, karşıtlarını vererek, kullanılmasına örnek

göstererek.)

9- Çok anlamlı sözcüklerin açıklanmasına dikkat çekilir. (Her anlam

açıklanır. En çok kullanılan anlamı en öne alınır. Her anlama ayrı

bir sıra numarası konur.)

10- Eylemlerin hangi ad durumundaki tümleçle kullanıldığı gösterilir.

(almak eylemi, nesnesiz, -i, -den ekli tümleçlerle kullanılır

gibi…)

11- Deyimlerin, birkaç sözcükten oluşan terimlerin açıklanmasında

tutulan yol gösterilir. (Birçok sözlük, deyim ya da terimi, ilk

sözcüğünün maddesi altında açıklamaktadır. İncelenen sözlük

başka yol tutmuşsa o da gösterilir.)

12- Terimlerin hangi bilim ya da sanat dalıyla ilgili olduğu da

kısaltmalarla belirtilir.( Ticaret, Tıp, Fizik…)

13- Sözlükte kullanılan harf çeşitlerinin amacı belirtilir.( İnce, kalın,

eğri, siyah…)

23

14- Sözlükte kullanılan kısaltmaların dizelgesi ve anlamları

incelenir.( a: ad b: bileşik. ç: çoğul gibi)

15- Sözlükte kullanılmış olan özel imlerin dizelgesi incelenir.

( Göğüş, 1978:368-369)

Sözlük kullanma çalışmalarında karşılaşılan bir problem de öğrencinin sözlükten

bulduğu ilk anlamı defterine not etmesidir. Ancak öğrencinin defterine yazdığı bu

anlam, çoğu zaman sözcüğün metinde geçen anlamı değil, başka anlamıdır. Bu sorunu

gidermek için sözlük kullanılmaya başlamadan önce anlamı bulunacak sözcüklerin

metindeki yeri tespit edilmeli ve okunmalı, sözlükten metinde geçen anlam bulunmaya

çalışılmalıdır. Gerekirse sözcüğün diğer anlamları da örneklendirilebilir.

Sözlük kullanma konusunda karşılaşılan bir diğer problem de öğrencilerin

gerektiği zamanda yanlarında sözlük bulundurmayışıdır. Bu problemi gidermek için

öğrencilerin ders materyalleri düzenli olarak kontrol edilmeli, sözlük taşıma alışkanlığı,

öğrencinin ders içi performansı değerlendirme notuna katkı sağlamalıdır. Kısacası

öğrenci sözlük taşımaya ve kullanmaya teşvik edilmelidir.

Türkçe ders kitaplarının metin altında verilen sözcük çalışmalarının en azından

bir kısmının öğrenciyi sözlük kullandırmaya teşvik edici nitelikte olması gerekir. Bazı

yayınevlerinin hazırlamış olduğu etkinliklerde bu husus ihmal edilmiştir. Sözcük

çalışmaları için eşleştirme ve sözcüğün anlamını tahmin etkinliklerinin bol miktarda

olması bazen sözlüğe olan gereksinimi azaltmaktadır.

2.2.1.6 Öğrenim

“Okutulan dersler, uygulanan eğitim başlıca sözcük ve terim kaynaklarıdır.”

(Göğüş, 1978:362). Öğrencinin yalnızca Türkçe dersinde yeni sözcükler öğrendiği,

sözcük dağarcığını zenginleştirdiği düşünülmemelidir. Öğrenci, öğrenim hayatı boyunca

tüm derslerde yeni sözcükler öğrenir ve bunu sözcük dağarcığına katar.

Okul müdürünün kürsüde öğrencilere notlar ve dersler konusunda söylediği söz -

Bu yıl sınıf geçme konusunda hiçbir öğrenciye müsamaha gösterilmeyecek.- bile

24

öğrencinin farkında olmadan sözcük dağarcığını geliştirmede yardımcı olabilir. Öğrenci

bu sözü zaman zaman duyarak “müsamaha” sözcüğünün anlamını tahmin edecektir.

2.2.1.7 Kişisel İlgiler

“Öğrencinin zevk duyduğu bir konu, sözcük kazanmasını etkiler; zengin bir

terim dizgesi olan spor, bu konuda bir örnektir.” (Göğüş, 1978:362). Kişisel ilgi ve

meraklar da öğrencinin sözcük dağarcığını geliştirmede önemli rol üstlenir. Öğrencinin

ilgilendiği alan, onun en çok sözcük bildiği alandır. Burada öğretmene düşen görev

öğrencilerin ilgi alanlarını genişletmektir.

Tiyatro ile ilgili terimler öğretilmek isteniyorsa öğrencilere küçük bir tiyatro

hazırlattırılabilir, terimler yerli yerinde öğretilebilir.

2.2.1.8 Yöntem

“Sözcükleri, üzerinde çalışarak öğretme yöntemi, anlam ve yapıca kavratmaya

yaradığı gibi, daha çok sözcük öğrenmeye ve bunların etkin sözcük dağarcığına

geçmesine de yaramaktadır.” (Göğüş, 1978:362)

Öğrencinin bir sözcüğün ekini, kökünü bulması; kökten yeni sözcükler

türetmesi, Türkçeyi yapı açısından tanımasına yardımcı olacaktır. Aynı zamanda

öğrenci, Türkçenin türetme yollarını öğrenip çoğu sözcüğün anlamını tahmin edebilecek

ve kökünü bulabilecektir.

2.2.1.9 Gözlem

Televizyon, video veya sinemada film seyrederken, seyahat ederken

gördüğümüz değişik yer ve varlık adları da sözcük dağarcığımıza farkında olmadan

girer. Örneğin, bir gezi sırasında teleferiği gören bir öğrenci “teleferik” sözcüğünün

anlamını ve fonksiyonunu görerek öğrenir.

25

2.2.1.10 Aile, Toplumsal Çevre ve Okul

Çocuk, zamanının büyük bir kısmını ailesinin yanında geçirir. Öğrendiği ilk

sözcükleri ailesinden öğrenmiştir. Durum böyle olunca çocuğun sözcük dağarcığının

biçimlenmesinde ailenin önemi de yadsınamaz hale gelir. Çocuğun sözcük dağarcığının

gelişiminde ailenin eğitim, kültür ve sosyoekonomik düzeyinin büyük bir etkisi vardır.

Güneş (2007) yapılan araştırmalarda öğrenim düzeyi yüksek ailelerin

çocuklarının hayatlarının ilk dört yılında 45 milyon kelime, öğrenim düzeyi orta olan

ailelerin çocuklarının 26 milyon kelime, öğrenim düzeyi düşük olan ailelerin

çocuklarının ise 13 milyondan daha az kelime duyduklarını belirtir. Öğrenim düzeyi

yüksek ve düşük ailelerde yaşayan çocukların duydukları kelimeler arasındaki farkın ise

32 milyon olduğunu, bu durumun öğrencilerin ilk okuma-yazma konusundaki başarısını

da etkilediğini belirtir.(s.143)

Bu durumda sözcük dağarcığını geliştirme konusunda bilinçli bir aileye düşen

görev, çocuğa erken yaşlarda kitap okumak, masal anlatmak, zengin yaşantılar sunmak

ve gözlem yoluyla öğrenmesini sağlamak için gezilere götürmektir.

Sözcük dağarcığını aileden sonra en çok besleyen kaynaklardan biri de

toplumsal çevredir. Toplumsal çevre kapsamına çocuğun akrabaları, arkadaşları,

kısacası iletişim kurduğu herkes girer. “Çocuk, yaşı ilerleyip de kendi ailesinden ve

sokağından çıkıp başka çevrelerle ilişki kurdukça, değişik varlıklar görerek,

alışkanlıklar edinerek, eylemler yaşayarak sözcükler kazanmaktadır.” (Göğüş,

1978:362)

Burada şu unutulmamalıdır ki çocuk, ailesinden ve çevresinden duyduğu

sözcükleri farkında olmadan dağarcığına katar. Okulun çocuğa sözcük kazandırma

işlevi ise bilinçli ve sistemli bir çabanın ürünüdür. Çocuk, ailesinden sonra okulda edebi

değer taşıyan metinlerle karşılaştıkça, sözcük çalışmaları yaptıkça, birtakım sosyal

etkinliklere katıldıkça, kitap okudukça sözcük dağarcığını da zenginleştirmektedir.

Okulda yapılacak olan şu etkinlikler de sözcük dağarcığını geliştirmede etkilidir:

Otuz Kelime Üzerine On Artı Metodu: İlkokulun III. sınıfından

itibaren uygulanır. Konuşma ve yazma esasına dayanır. Bu yöntemde

26

öğretmen öğrencilere seviyelerine uygun otuz kelime verir.

Öğrencilerden bu kelimelerle mektup, masal, hikâye, hatıra ve haber

yazmalarını ister. Her hafta kelime sayısı on artırılır.

Bu yöntem sağlıklı uygulandığında ilköğretimden mezun olan öğrenci

9000 kelime, yüksekokul mezunu bir kişi ise 34500 kelimeyi kelime

dağarcığına katmış olur.

Bu yöntem çok düşünmeyi sağlar, yazarak ders çalışma alışkanlığı

kazandırır, okuma isteği uyandırır, zihne ve ruha aktivite kazandırır.

Tam ve doğru cümle kurma yeteneğini geliştirir ve öğrenciye

sorumluluk duygusu aşılar. (Karakuş, 2000:133).

Resim ve Şema Çizerek Kelime Kazanma Metodu: Bu yöntemde

öğretmen yazı tahtasının önüne gönüllü üç- dört kişiyi çıkarır. Her

öğrenci boş arazi addedilen tahtaya bir alan çizer. Örneğin; bir ilçede

bulunan resmi kurumlar öğrenciye öğretilecekse, önce öğrenciye bir

köy çizdirilebilir. Daha sonra köy büyüyerek kasaba, kasaba da ilçe

haline getirilir. İlçede bulunan adliye, karakol, hastane gibi kuruluşlar

resmedilir ve bu kelimeler öğrencilere kazandırılmış olur. ( Karakuş,

2000:133).

Bu yöntem derslerde öğrenciye akrabalık isimlerini öğretirken ya da tarım

aletlerini öğretirken de kullanılabilir.

Sözcük Defteri

“Karşılaşılan yeni kelimeleri öğrencinin hafızasına yerleştirmek için kelime

defterleri tutturulabilir. Öğrenci, okuduğu ve dinlediği metinlerdeki yeni kelimeleri bu

deftere not eder, zaman zaman da bu sözcükleri anlatımlarında kullanır.”( Karakuş,

2000:133-134).

Sözcük Kumbarası Oluşturma

Sözcük çalışmalarında uygulanacak bir yöntem de sınıflarda sözcük kumbarası

oluşturmaktır. Derslerde yeni kazandırılan sözcükler sözcük kumbarasının içine atılır.

Zamanla kumbaradan çekilen sözcüklerle yazılı ve sözlü anlatım yaptırılabilir. Çekilen

27

sözcüklerin anlamları anımsatılabilir. Aynı zamanda çekilen sözcüklerle eski dil bilgisi

konuları da pekiştirilebilir.

Bu uygulamanın amacı, öğrencinin daha önce öğrendiği sözcüklerle tekrar tekrar

karşılaştırılmasıdır.

2.2.1.11 Bulmaca

Bulmaca çözmenin de sözcük dağarcığını geliştirmede mühim rolleri vardır.

Bulmaca, sözcüklerin anlamlarını öğrenmede zevkli bir uğraştır. Düzenli olarak

bulmaca çözen insanların sözcük dağarcığının geniş olduğu görülmektedir.

2.3. Türkçe Ders Kitaplarında Sözcük Çalışmaları

Türkçe derslerinde belirlenen hedeflerin çoğuna ulaşmada kullanılan en önemli

araç metinlerdir. Okuma, yazma, konuşma ve dinleme gibi temel dil becerilerini

geliştiren metinler, sözcük dağarcığını geliştirmede de son derece etkilidir. Türkçe ders

kitapları incelendiğinde karşımıza çıkan etkinliklerin sırası şu şekildedir:

1) Metne hazırlık etkinlikleri

2) Metni okuma ya da dinleme uygulamaları

3) Sözcük çalışmaları

4) Metni anlama ve değerlendirme etkinlikleri

5) Yazım kuralları ve noktalama işaretlerini kapsayan etkinlikler

6) Konuşma ve yazma etkinlikleri

7) Dil bilgisi etkinlikleri

Bu etkinliklerin yanı sıra bazen de metnin yazar ya da şairini tanımaya yönelik

etkinlikler de mevcuttur.

28

Ders kitaplarındaki etkinlik sıralamasına baktığımızda “sözcük çalışmaları”

etkinliklerinin, genellikle metni okuma veya dinleme uygulamasından sonra geldiği

görülmektedir. Önce metin, kılavuz kitabın önerdiği dinleme yöntemi ile dinlenir ya da

okuma yöntemi ile okunur. Sonra metni daha iyi kavramak hem de dağarcığımıza yeni

sözcükler katmak için “sözcük çalışmaları”na geçilir.

2006 yılından önce kullanılan Türkçe ders kitaplarında sözcük çalışmalarının

hep aynı yöntemle ele alındığını görüyoruz: Sözcüğün anlamını ders kitabının

arkasındaki sözlükten ya da herhangi bir sözlükten bulma ve sözcüğü bir cümlede

kullanma.

Ancak 2006 yılında kabul edilen Türkçe Dersi Öğretim Programı, sözcük

öğretimi konusunda yöntem ve teknik çeşitliliği getirmiştir. Ders kitaplarındaki

“sözcük çalışmaları” etkinlikleri incelendiğinde karşımıza çıkan etkinlik çeşitleri

şunlardır:

a)Sözcüklerin anlamlarını tahmin etme ve tahminleri sözlükten doğrulama

etkinlikleri

b) Bir sözcüğün çağrıştırdığı diğer sözcükleri bulma etkinlikleri

c) Sözcükleri, sözcük gruplarını, deyimleri ya da atasözlerini resimle anlatma

etkinlikleri

d) Sözcüklerin doğru yazımını öğreten etkinlikler

e) Anahtar sözcükleri belirleme etkinlikleri

f) Bulmaca çeşitleri ( kare, çengel bulmaca vs.)

g) Sözcüklerin gerçek, mecaz, yan anlamlarını ve sözcükler arası anlam

ilişkilerini içeren etkinlikler (eş anlam, zıt anlam, eş seslilik vs.)

h) Öğrenilen sözcükleri cümlede kullanma etkinlikleri

i) Sözcükler ile anlamlarını eşleştirme etkinlikleri

29

j) Harfleri karışık olarak verilmiş sözcüklerin harflerini sıraya koyma ve

anlamları ile ilgili çalışmalar yapma

k) Anlamı bilinmeyen sözcüklerin öğrenci tarafından tespit edilmesi ve

sözlükten araştırılması

l) Yeni öğrenilen sözcükleri kullanarak metin oluşturma etkinlikleri

m) Sözcüklerin anlamları ile ilgili doğru-yanlış etkinlikleri

n) Verilen sözcük ya da sözcük grubu ile ilgili zihin ve kavram haritası

oluşturma etkinlikleri

o) Aynı kavram alanına giren sözcükleri bulma etkinlikleri

p) Boşluk doldurma etkinlikleri

q) Sözcüklerle ilgili ipucu verip sözcüğün anlamını tahmin ettirme, sözcük

hakkında konuşturma etkinlikleri vs.

Görüldüğü gibi etkinlik esasına göre hazırlanan Türkçe ders kitaplarında sözcük

çalışmaları için etkinlik çeşidi oldukça fazladır. Etkinliklerde kullanılan bu yöntem ve

teknikler incelendiğinde şu sonuçlar ortaya çıkar:

1) Kare bulmaca, çengel bulmaca, boşluk doldurma etkinlikleri, doğru-yanlış

testleri öğrenciyi eğlendirmekte ve eğlendirirken de öğrencilerin yeni

sözcükler öğrenmelerini sağlamaktadır.

2) Sözcüğün anlamını tahmin etme etkinlikleri, metnin bağlamından hareketle

sözcüklerin anlamlarının bulunabileceğini, her sözcük için sözlüğe bakmanın

gerekli olmadığını öğretir. Güneş(2007) de sözcüğün anlamını tahmin etme

ve sözlükten doğrulama etkinliklerinin öğrencinin zihinsel sözlüğünü

geliştirmesi açısından önemli olduğunu vurgular.(s.151)

3) Sözlük kullanma etkinlikleri, öğrenciye sözlük kullanma alışkanlığını

kazandırmayı hedefler.

30

4) Anahtar sözcükler; okunan ya da dinlenen bir metindeki temel sözcüklerdir.

Bu sözcükler bilinmeden metin iyi anlaşılamaz. Anahtar sözcükler metnin en

önemli sözcükleridir. Öğrenci anahtar sözcüklerden hareketle metnin

konusunu, ana düşüncesini tespit edebilir. Hatta bu sözcüklerden hareketle

metni özetleyebilir.

5) Sözcüklerle ilgili ipuçları vererek sözcükleri anlatma etkinlikleri, hem

öğrencinin etkin sözcük dağarcığını hem de konuşma becerisini geliştirir.

6) Sözcükleri cümlede kullanma etkinliği, özellikle de sözcüklerle paragraf

oluşturma, yeni metin yazma etkinlikleri; öğrenilen sözcüğün kullanılmasını

sağlayan, sözcükleri edilgin sözcük dağarcığından çıkarıp etkin sözcük

dağarcığına dahil eden etkinliklerdir. Bu etkinlikler aynı zamanda öğrencinin

yazma becerisini geliştirir. Konu ile ilgili yaptığım iki örnek:

“ Kin, gövermek, gerinmek, yemiş” sözcükleri kullanılarak oluşturulmuş bir

metin:

“ Kinsiz, sımsıcak dostlukların olduğu bir dünyada yaşamak ne

güzel! Çocuklar ağaçlardan yemiş topluyor, kara kedi uykusundan uyanmış

geriniyor, ağaçlardaki meyveler yavaş yavaş göveriyor.” ( Fuat YURTTAŞ ,

7-A sınıfı, Atatürk İ.O )

“ Bulvar, müşterek, bariz, küstah, asap bozmak, astragan, kırat, hav”

sözcüklerinden oluşturulmuş bir metin:

“ Bugün bulvarda yürürken insanların birbirlerinin yüzlerine bile

bakmadıklarını gördüm. Oysaki şu gelip geçici dünyada hayat müşterekti ve

insanların birbirlerine ihtiyacı olduğu barizdi. Küstahların, adilerin, asap

bozan insanların sayısı gün geçtikçe artıyordu.

Bu düşüncelerimden sıyrılarak 3000 franklık banknotumla 100 kıratlık

bir yüzük alarak astragan çantama koydum ve bulvardan ayrıldım. Caddede

yürürken bir de baktım ki çantamın havı dökülmüş.” ( Ebru Kalfa, 7-A sınıfı,

Atatürk İ.O )

31

7) Sözcük çalışmalarında karşımıza çıkan sözcükte anlam( gerçek, mecaz, yan,

terim, yakın anlam) çalışmaları ve sözcükler arası anlam ilişkileri (eş anlam,

zıt anlam, sesteşlik) çalışmaları dil bilgisi konularını tekrar etmek ve

pekiştirmek için bir fırsattır.

8) Sözcükleri, sözcük gruplarını, deyim ve atasözlerini resimle anlatma

etkinlikleri farklı zekâ gruplarına hitap eden etkinliklerdir. Sözcükleri görsel

olarak anlatmayı sağlar.

9) Kısaca sözcük çalışmaları sadece öğrencinin sözcük dağarcığını

geliştirmekle kalmaz. Aynı zamanda öğrencinin konuşma, yazma becerilerini

geliştirmesi ve dil bilgisi konularını pekiştirmesi için bir fırsattır.

2.4. Türkçe Derslerinde Sözcük Çalışmaları Yapılırken Dikkat Edilecek

Hususlar

Türkçe derslerinde “sözcük çalışmaları” Türkçe ders kitabında verilen yöntem

ve teknikle yapılır. Ancak dersi yöneten ve rehber konumunda olan öğretmenin dikkat

edeceği birtakım hususlar vardır:

1) Öğrenilen sözcükler bir müddet sonra unutulmaktadır. Öğretmenin görevi

bu sözcüklerin unutulmasını engellemektir. Bu da sözcüklerin sürekli

kullanılmasıyla mümkün olacaktır. Öğretmen bunu sağlamak için birtakım

uygulamalara yer verebilir. (sözcük kumbarası, cep sözlüğü oluşturma vb.)

Öğrenciler oluşturdukları bireysel sözlüklerine sadece derste duyduğu

sözcükleri değil; televizyondan, çevreden duyduğu ve kitap okurken

karşılaştığı yeni sözcükleri de not etmelidir.

2) Yeni öğrenilen sözcüklerle ilgili ölçme ve değerlendirme yapılmalı ve yazılı

sınavlarda bu sözcüklere mutlaka yer verilmelidir.

32

3) Öğretmen, bazı yeni sözcüklerin öğretiminde görsel araçlardan

faydalanmalıdır. Örneğin bir geminin bölümleri öğretilirken bir fotoğraf,

resim, internet ya da bir çizimden yararlanılabilir.

4) İşlenecek metin sınıfta hiç okunmadan, üzerinde bir çalışma yapılmadan

“sözcük çalışmaları” eve ödev olarak verilmemelidir. Çünkü hiçbir sözcük

metinden bağımsız ve müstakil değildir. Metin içerisinde bir anlam kazanır.

5) Metin içerisinde geçen anlamı bilinmeyen her sözcüğün öğrencinin sözcük

dağarcığına girmesi için uğraşılmamalıdır. Öğrencinin yaşına uygun ve

ihtiyaç duyacağı sözcükler kazandırılmalıdır. Öğretmenler öğrencinin

kullanmayacağı, Türkçenin şekil, mânâ ve ahenk ölçülerine uymayan

sözcükleri öğretmek için kendilerini zorlamamalıdırlar.

Sözcük dağarcığının gelişimi hayat boyu sürer. Öğrenilen bir sözcüğün

öğrencinin sözcük dağarcığına yerleşmesi, etkin sözcük kadrosuna girmesi

uzun zaman alır. Yeni öğrenilen sözcükleri, öğrenciler işite işite, okuya

okuya, tekrarlaya tekrarlaya zihinlerine yerleştireceklerdir. Bu, uzun bir

süreç olduğu için öğretmen bir ders saati içerisinde sözcükleri öğrenciye mal

etmeye çalışmamalıdır. Sözcük kazandırmanın en iyi yolu öğrenciyi yeni

öğrenilen sözcüklerle sık sık karşılaştırmak, bunun için de uygun ve sistemli

fırsatlar yaratmaktır.

6) Sözcük çalışmaları yapılırken sadece sözcüğün anlamına değinilmemeli,

sözcüğün yapı ve yazılış özelliklerine de değinilmelidir. “Sözcük çalışmaları

bilindiğinin aksine yalnızca sözcükleri anlam yönünden incelemek değildir.

Sözcüklerin yapı ve yazılış yönünden de incelenmesidir.” (Kavcar, Oğuzkan,

Sever, 2004:310).

7) Türkçenin türetme gücünü ve sözcüklerin yapısını öğretmek için de her

sözcüğün kökü bulunarak kökten yeni sözcükler türettirilebilir. Bu

uygulamayla öğrenciler Türkçenin sondan eklemeli, kurallı, sağlam ve

bozulmamış bir yapısı olduğunu sezecekler ve Türkçenin zenginliğinin

farkına varacaklardır.

33

8) Sözcük çalışmaları yapılırken kısaltmaların hangi anlama geldiği

öğretilmelidir.

9) Aynı zamanda bir sözcüğün hangi sözcükle kullanılışının doğru olduğu da

sezdirilmelidir. “Medet” sözcüğünün “ummak” sözcüğü ile birlikte

kullanılışı gibi.

2.5. Türkçe Dersi Öğretim Programında Sözcük Çalışmaları

2006 yılında yayınlanan Türkçe Dersi Öğretim Programı’nın “Genel Amaçlar”

kapsamında ele alınan 6. maddesi doğrudan, 2. maddesi ise dolaylı olarak sözcük

çalışmaları ile ilgilidir.

Türkçe Dersi Öğretim Programı’nın 6. maddesi şu şekildedir: “Okuduğu,

dinlediği ve izlediğinden hareketle, söz varlığını zenginleştirerek dil zevki ve bilincine

ulaşmaları; duygu, düşünce ve hayal dünyalarını geliştirmeleri amaçlanır.”(Türkçe

Dersi Öğretim Programı, 2006:4). Maddeden anlaşılacağı üzere Türkçe dersinin bir

amacı da söz varlığını yani öğrencinin sözcük dağarcığını zenginleştirmektir. Ancak söz

varlığı gelişen öğrenci, Türkçenin zevkine ve bilincine ulaşıp, duygu, düşünce ve hayal

dünyasını geliştirecektir.

Programın “Genel Amaçlar” başlığı adı altında ele alınan 2. maddesi ise şu

şekildedir: “Duygu, düşünce ve hayallerini sözlü ve yazılı olarak etkili ve anlaşılır

biçimde ifade etmeleri amaçlanır.” (Türkçe Dersi Öğretim Programı, 2006:4). Bu

amacın da dolaylı da olsa “sözcük çalışmaları” ile ilgisi vardır. Çünkü kişinin duygu,

düşünce ve hayallerini sözlü ya da yazılı olarak etkili ve anlaşılır bir biçimde ifade

etmesi için yaşına ve seviyesine uygun bir sözcük dağarcığına sahip olması gerekir.

Çünkü kişi, dağarcığındaki sözcüklerle düşünür, konuşur ve yazar.

Türkçe Dersi Öğretim Programı’nda “dinleme/izleme-konuşma-yazma-okuma”

temel dil becerilerinin kazanımlarında 6, 7 ve 8. sınıf seviyesinde bir ortaklık söz

konusudur. Sadece dil bilgisi kazanımları sınıf seviyesine göre farklılık gösterir.

34

Dinleme/izleme öğrenme alanında “sözcük çalışmaları” ile ilgili verilen

kazanımlar şunlardır:

1) “Dinlenenin/izlenenin bağlamından hareketle kelime ve kelime gruplarının

anlamlarını çıkarır.

2) Dinlediklerindeki/izlediklerindeki anahtar kelimeleri fark eder.” (Türkçe

Dersi Öğretim Programı, 2006:14).

Programda 1. kazanıma yönelik “eşleştirme” etkinliği örnek olarak verilmiştir:

“Eşleştirme: Dinlenende/izlenende geçen kelimeler eş, yakın ya da zıt

anlamlısıyla eşleştirilir (1. kazanım).” (Türkçe Dersi Öğretim Programı, 2006:14).

Programda bu kazanıma yönelik bir açıklama da mevcuttur:

2.1. Öğrenciler tahminlerinin doğruluğunu kontrol etmek amacıyla

sözlük kullanmaya yönlendirilir. Öğretmen tarafından sunulan

örneklerin yanında öğrencilerin anlamını bilmediği kelime ve kelime

gruplarıyla ilgili çalışmalara da yer verilir. Örneklerden hareketle

öğrencilerin “gerçek, mecaz anlam ile terim anlamı”nı kavramaları

sağlanır. (Türkçe Dersi Öğretim Programı, 2006:14).

Açıklamadan da anlaşılacağı üzere bu kazanımda öncelikle sözcüğün anlamını

tahmin etme, ardından da sözlük kullanma tavsiye ediliyor. Bunun yanı sıra gerçek,

mecaz ve terim anlam gibi konulara da değinilmesi öneriliyor.

Programda ikinci kazanıma yönelik ise şu açıklama mevcuttur:

“2.2. Dinlenenlerde/izlenenlerde çağrışıma açık, konunun anlaşılmasına

yardımcı olan ve hatırlamayı kolaylaştıran kelimelere dikkat edilir.” (Türkçe Dersi

Öğretim Programı, 2006:14). Bu ifadede anahtar kelimenin tanımı veriliyor.

Dinleme/İzleme temel dil becerisinin “Söz Varlığını Zenginleştirme” başlığı adı

altında geçen kazanımlar da sözcük çalışmaları ile ilgilidir:

“Söz varlığını zenginleştirme

35

1) Kelimeler arasındaki anlam ilişkilerini kavrayarak birbiriyle

anlamca ilişkili kelimelere örnek verir.

2) Aynı kavram alanına giren kelimeleri, anlam farklılıklarını

dikkate alarak kullanır.

3) Tekerleme, sayışmaca, bilmece ve yanıltmacaları

ezberler/kullanır.

4) Şiir, türkü, şarkı türlerinde metinler ezberler.

5) Dinlediklerinde/izlediklerinde geçen kelime, deyim ve

atasözlerini cümle içinde kullanır.

6) Dinlediklerinden/izlediklerinden hareketle yeni öğrendiği

kelimelerden sözlük oluşturur.” (Türkçe Dersi Öğretim Programı,

2006:17).

Programda bu kazanımlarla ilgili verilen etkinlik örnekleri ise şunlardır:

Gruplama: Öğrencilere “sandal, gemi, feribot, sal” gibi aynı kavram

alanına giren kelimeler verilir. Bu kelimelerin ortak ve birbirinden

farklı yönlerini belirleyerek kelimeleri tanımlamaları istenir

(2.kazanım).

Derleme: Tekerleme, sayışmaca, bilmece ve yanıltmaca gibi sözlü

kültür ürünleri derlenir. Öğrencilerden derledikleri tekerleme,

sayışmaca, bilmece ve yanıltmacalardan bazılarını ezberleyerek sınıfta

arkadaşlarıyla paylaşmaları istenir (3. kazanım).

“Çin Seddi”: Ortaya iki paralel çizgi çizilerek hayalî bir Çin Seddi

oluşturulur. Bir muhafız seçilir. Muhafızın görevi belirsiz sesler

çıkararak tekerlemenin söylenmesini engellemektir. Beşer kişilik iki

gruba ayrılan öğrencilerden ezberlediği tekerlemeyi söyleyenler

muhafızı geçerek Çin Seddi’ni aşar (3. kazanım).

“Yenilerini Ekledim”: Öğrenciler gruplara ayrılır. Her gruba

dinleyerek ezberlemeleri için şiir, mâni veya tekerleme türlerinden biri

verilir. Her gruptan bir öğrenci, seçilen şiiri arkadaşlarına belirlenen

36

süre içerisinde tekrarlayarak okur. Verilen sürede hangi grup

ezberlerse ödüllendirilir (3 ve 4. kazanım).

“Sözlük Oluşturuyorum”: İsim veya fiillerden sözlük oluşturulur (6.

kazanım). (Türkçe Dersi Öğretim Programı, 2006:17).

Programda bu kazanımlarla ilgili detaylı bir şekilde açıklamalar yapılmıştır.

Hatta söz varlığını zenginleştirme konusunda başvuracağımız kaynaklar -Türkçe sözlük,

atasözleri ve deyimler sözlüğü, terimler sözlüğü, ansiklopedik sözlük- sıralanmıştır.

Aynı zamanda programda ölçme ve değerlendirme araçlarından da bahsedilmiştir: “Söz

varlığını zenginleştirme ile ilgili kazanımların değerlendirilmesinde; açık uçlu, kısa

cevaplı, doldurmalı sorular; çalışma kâğıtları, performans değerlendirme formları,

kavram haritası, süreç gelişim dosyaları, eşleştirme testleri, öz değerlendirme formları,

gözlem formları kullanılabilir.” (Türkçe Dersi Öğretim Programı, 2006:17).

Programın “Öğrenme Alanı: Konuşma” başlığı adı altında geçen 6. kazanım da

sözcük çalışmaları ile doğrudan ilgilidir: “Atasözü, deyim ve söz sanatlarını uygun

durumlarda kullanarak anlatımını zenginleştirir.” (Türkçe Dersi Öğretim Programı,

2006:21).

Bu ifadeden de anlaşılacağı üzere anlatımı zenginleştirmenin, etkili ve güzel

bir anlatım yapmanın bir yolu da anlatımlarımızda durumu örnekleyen atasözü ve

deyimlere yer vermektir. Çünkü atasözleri ve deyimler az sözle çok şey anlatmanın

aracıdır. Atasözü ve deyimler de yine Türkçe derslerinde “ sözcük çalışmaları”

kapsamında öğrencinin söz varlığına katılabilir.

Programın “Öğrenme Alanı: Konuşma” başlığı kapsamında “Kendini Sözlü

Olarak İfade Etme” başlığı adı altında geçen 4. kazanım ve bu kazanımla ilgili açıklama

da sözcük çalışmaları ile doğrudan ilgilidir:

“4.Yeni öğrendiği kelime, kavram, atasözü ve deyimleri kullanır.” (Türkçe

Dersi Öğretim Programı, 2006:23).

“Öğrencilerin kendilerini zengin bir söz varlığı kullanarak ifade etmeleri

üzerinde durulur.” (Türkçe Dersi Öğretim Programı, 2006:23).

37

Bu kazanım, yeni öğrenilen sözcüklerin sadece edilgin sözcük dağarcığımızda

değil; etkin sözcük dağarcığımızda da olması gerektiğini ifade eder. Yani öğrenilen

sözcüklerin kullanılması gerektiğini vurgular.

Programın “Öğrenme Alanı: Okuma” başlığı adı altında “Okuduğu Metni

Anlama ve Çözümleme” amacının altında geçen 1ve 2. kazanım da sözcük çalışmaları

ile ilgilidir.

“1. Metnin bağlamından hareketle kelime ve kelime gruplarının anlamlarını

çıkarır.

2. Metindeki anahtar kelimeleri belirler.” (Türkçe Dersi Öğretim Programı,

2006:25).

Programda birinci kazanıma yönelik iki etkinlik örneğine de yer verilmiştir:

“Kelime Harmanı: Okunan metne yönelik hazırlanmış bulmaca çözülür. (1.

kazanım)

Kelime listeleme: Fikir veya duygu belirten kelimeler şemaya yerleştirilir. (1.

kazanım)” (Türkçe Dersi Öğretim Programı, 2006:25).

Programda açıklamalar kısmında yine 1.kazanımla ilgili sözcüklerin anlamını

önce tahmin etme sonra sözlüğe başvurma önerilmiştir. 2.kazanımla ilgili olarak da yine

“anahtar kelime”nin tanımı yapılmıştır.

Programın “Öğrenme Alanı: Okuma” başlığı adı altında “Söz Varlığını

Zenginleştirme" amacının altında geçen kazanımlar da şunlardır:

1. Kelimeler arasındaki anlam ilişkilerini kavrayarak birbiriyle

anlamca ilişkili kelimelere örnek verir.

2. Aynı kavram alanına giren kelimeleri, anlam farklılıklarını


3. Okuduğu metinde geçen kelime, deyim ve atasözlerini cümle

içinde kullanır.

38

4. Okuduklarından hareketle öğrendiği kelimelerden sözlük

oluşturur.” (Türkçe Dersi Öğretim Programı, 2006:28).

Programda bu kazanımlarla ilgili bol miktarda etkinlik örneği mevcuttur:

Anlamını yazma: Cümlelerdeki kelimelerin altına, hangi anlamlarıyla

kullanıldığı yazılır (1.kazanım).

Farklı olanı bulma: Temel/mecaz/terim anlamlarında

kullanılan/kullanılmayan kelimeler arasında farklı olan bulunur (1.

kazanım).

Eşleştirme: Kelimeler, eş/zıt/yakın anlamlılarıyla eşleştirilir (1.

kazanım).

Şema oluşturma: Kelimelerin eş/zıt/yakın anlamlılarıyla ilgili listeler,

şemalar düzenlenir (1. kazanım).

“Sihirli Kareler”: Okunan metinden hareketle hazırlanan bulmacalar

çözülür (1. kazanım).

Farkları bulma: Eş sesli kelimelerle ilgili metinler (şiir, mâni, atasözü

vb.) okunur, kelimelerin anlam farkları söylenir (1. kazanım).

“Çengel Bulmaca”: Hazırlanan bulmacada numaralandırılmış

karelerdeki harfler birleştirilerek atasözü veya deyim bulunur (1.

kazanım).

“Ben Hazırladım, Sen Çöz”: Kelime ve kavramlar belirlenerek bunları

içeren değişik bulmacalar hazırlanır (1. kazanım).

Gruplama: Öğrencilere “sandalye, tabure, oturak, koltuk, kanepe” gibi

aynı kavram alanına giren kelimeler verilir. Bu kelimelerin ortak ve

birbirinden farklı yönlerini belirleyerek kelimeleri tanımlamaları

istenir (2. kazanım).

Eşleştirme: Atasözleri ve deyimler uygun tutumlarla/davranışlarla

eşleştirilir (3. kazanım).

39

“Canlan Biraz”: Metinde geçen deyim ve atasözleri değiştirilerek

gerçek anlamlarıyla cümle içinde kullanılır. Öğrencilerden bu deyim

ve atasözlerini bulmaları istenir (3. kazanım).

Gruplandırma: Atasözleri ve deyimler anlam özelliklerine göre

gruplandırılır (3. kazanım).

“Düzenimi Kaybettim Yardım Eder misin?”: Öğrenilen kelimelerin

harflerinin yerleri değiştirilerek öğrencilerden bu kelimeleri bulmaları

ve cümle içinde kullanmaları istenir (3. kazanım).

“Atasözlerimiz Canlandı”: Metinde geçen bir deyim veya atasözüyle

ilgili oyun hazırlanır (3. kazanım).

“Kelime Küpü”: Öğrenciler gruplara ayrılarak her gruba bir kelime

küpü verilir. Metinde ilk kez karşılaşılan kelimeler, küpün farklı

yüzlerine yazılır. Her kelimeye farklı puanlar verilir. Küp sırayla

atılarak öğrencilerden gelen kelimelerle ilgili birbirinden farklı

cümleler oluşturmaları istenir. Arkadaşıyla aynı cümleyi kuran ve

belirlenen sürede cümleleri söyleyemeyen öğrenci oyundan çekilir.

Oyun sonunda en çok puan alan öğrenci birinci olur (3. kazanım).

(Türkçe Dersi Öğretim Programı, 2006:28).

Programın ısrarla üzerinde durduğu bir konu da aynı kavram alanına giren

sözcüklerdir. Sadece metinde geçen sözcük değil, sözcüğün kavram alanına giren diğer

sözcüklerin de örneklendirilmesi ve kullanılması gerekir. Programda bununla ilgili bir

örnek de mevcuttur: “gemi, tekne, kotra, sandal, yelkenli”

Programın “Öğrenme Alanı: Yazma” başlığı “Planlı Yazma” amacının altında

geçen 6. kazanım da öğrencinin söz sanatlarını, atasözü ve deyimleri kullanmasını

önerir.

“Atasözü, deyim ve söz sanatlarını uygun durumlarda kullanarak anlatımını

zenginleştirir.” (Türkçe Dersi Öğretim Programı, 2006:31).

Programın “Öğrenme Alanı: Yazma” başlığı “Kendini Yazılı Olarak İfade Etme

Alışkanlığı Kazanma” amacının altında geçen 2. kazanım da etkin söz varlığını

40

zenginleştirmeye yöneliktir: “Yeni öğrendiği kelime, kavram, atasözü ve deyimleri

kullanır.” (Türkçe Dersi Öğretim Programı, 2006:35).

Türkçe derslerinde sözcük kazandırma işlevini büyük oranda metinler üstlenir.

Türkçe ders kitabına alınan metinlerin hangi özellikleri taşıması gerektiği de Türkçe

Dersi Öğretim Programı’nda açıkça belirtilmiştir. Programa göre ders kitabına alınan

metinlerin şu özellikleri taşıması gerekir:

1. Metinler, Türk Millî Eğitiminin genel amaçlarına ve temel

ilkelerine uygun olmalıdır.

2. Metinlerde millî, kültürel ve ahlâkî değerlere, milletimizin

bölünmez bütünlüğüne aykırı unsurlar yer almamalıdır.

3. Metinlerde ayrımcılığa yol açacak bölücü, yıkıcı ve ideolojik

ifadeler yer almamalıdır.

4. Metinlerde öğrencilerin sosyal, zihinsel, psikolojik gelişimini

olumsuz yönde etkileyebilecek cinsellik, karamsarlık, şiddet vb.

ögeler yer almamalıdır.

5. Metinlerde insan hak ve özgürlüklerine, demokratik değerlere aykırı

ögeler yer almamalıdır.

6. Metinler, dersin amaçları ile kazanımlarını gerçekleştirecek nitelikte

olmalıdır.

7. Metinler kitapların yanı sıra, dergi, gazete, ansiklopedi,

ansiklopedik sözlük, resmî İnternet siteleri ile basılı materyallerin

çevrim içi sunumlarından seçilebilir. Aynı kaynaktan ikiden fazla

metin alınmamalıdır.

8. Metinler, öğrencilerin ilgi alanlarına ve seviyesine uygun olmalıdır.

9. Metinler, işlenecek süreye uygun uzunlukta olmalıdır.

10. Metinler, Türkçenin anlatım zenginliklerini ve güzelliklerini

yansıtan eserlerden seçilmelidir.

41

11. Metinler; dil, anlatım ve içerik açısından türünün güzel

örneklerinden seçilmelidir.

12. Şiir türündeki metinler öğrenci seviyesine uygun, şiir dilinin

özelliklerini yansıtan, söz varlığını zenginleştiren, türünün güzel

örneklerinden seçilmelidir.

13. Metinlerde tutarlılık ve bütünlük olmalıdır.

14. Dünya edebiyatından seçilen metinlerin çevirilerinde, Türkçenin

doğru, güzel ve etkili kullanılmış olmasına özen gösterilmelidir.

15. Metinler, öğrencilerin dil zevkini ve bilincini geliştirecek, hayal

dünyalarını zenginleştirecek nitelikte olmalıdır.

16. Metinler, öğrenciye eleştirel bir bakış açısı kazandıracak özellikler

taşımalıdır.

17. Metinler, öğrencinin kişisel gelişimine katkıda bulunacak ve

onlara estetik bir duyarlılık kazandıracak nitelikte olmalıdır.

18. Metinler, öğrencilerin duygu ve düşünce dünyasını

zenginleştirmek amacına yönelik olarak farklı yazar ve şairlerden

seçilmelidir.

19. Metinler, yazar ve şairlerin yalnızca edebî yönlerini ön plana

çıkarmalıdır.

20. Metinler, öğrenciye okuma sevgisi ve alışkanlığı kazandıracak

nitelikte olmalıdır.

21. Yıl boyunca işlenecek okuma metinlerinin 1/2’si bütün hâlinde

alınmalıdır. Şiirlerin bütün hâlinde alınması esastır. Şiir dışında bütün

hâlinde alınan metinlerde eğitsel yönden uygun olmayan ifadeler varsa

-metnin bütünlüğünü bozmamak kaydıyla en fazla bir cümle,

cümlelerin bütünlüğünü bozmamak kaydıyla en fazla beş kelime-

çıkarılmalıdır.

22. Yıl boyunca işlenecek okuma metinlerinin 1/3’ünde metnin özünü

ve anlam bütünlüğünü bozmamak kaydıyla kısaltma ya da

42

düzenlemeye gidilebilir. Düzenleme sırasında metne cümle ya da

paragraf düzeyinde ekleme yapılamaz.

23. Her metin, öğrencinin söz varlığını zenginleştirecek yeni

öğrenilecek söz ve söz gruplarına yer vermeli; ancak bu oran metni

oluşturan kelimelerin yüzde beşini geçmemelidir.

24. Yıl içinde -dinleme metinleri de dâhil olmak üzere- bir yazardan

ikiden fazla metin işlenmemelidir.

25. Tek yazarlı ya da birden çok yazarlı ders kitaplarında yazarlar

tarafından yazılan ya da hazırlanan metin sayısı ikiyi geçmemelidir.

26. Ders kitabındaki metinler, içeriğe uygun çeşitli görsel materyaller

(fotoğraf, resim, afiş, grafik, karikatür, çizgi film kahramanları vb.) in

yanı sıra atasözü, özdeyiş, duvar yazısı veya sloganlarla

desteklenebilir.

27. Ders kitabında temaları destekleyen serbest okuma metinlerine yer

verilebilir.

28. Romandan, tiyatro metninden, biyografik ve otobiyografik

eserlerden alınan bölüm kendi içinde bütünlük taşımalıdır. (Türkçe

Dersi Öğretim Programı, 2006:56-57).

Metinlerin taşıması gereken nitelikler incelendiğinde 23. maddenin doğrudan

“sözcük çalışmaları” ile ilgili olduğu görülür. Bu maddeden anlaşılacağı üzere her

metin, öğrencinin söz varlığına yeni sözcükler, sözler katabilmeli; ancak öğrencinin

karşılaştığı yeni sözcükler metni anlamayı güçleştirecek kadar çok olmamalıdır.

Programın “Yöntem ve Teknikler” kısmında ele alınan “Kelime ve Kavram

Havuzundan Seçerek Konuşma” etkinliği Türkçe derslerinde yapılan sözcük

çalışmalarının anlamlı bir sonucudur. Öğrenciye öğrendiği sözcüklerileri kullanma

fırsatı vermesi açısından oldukça önemlidir.

43

Kelime ve Kavram Havuzundan Seçerek Konuşma

Amaç: Öğrencilerin öğrendikleri kelime, kavram, atasözü ve

deyimleri anlatımlarında kullanmalarını sağlayarak söz varlıklarını ve

ifade güçlerini zenginleştirmektir.

Uygulama: Öğretmen tarafından kelime ve kavramların yer aldığı bir

havuz oluşturulur. Öğrenciler konuşma konularına bağlı olarak bu

havuzdan seçtikleri kelime ve kavramları kullanarak bir konuşma

yaparlar. (Türkçe Dersi Öğretim Programı, 2006:65).

Programın “Yöntem- Teknikler” kısmında geçen okuma türlerinden

“İşaretleyerek Okuma” türü de sözcük çalışmalarıyla ilgilidir.

İşaretleyerek Okuma Yöntemi

Amaç: Konuyu anlamaya yardımcı olacak anahtar kelime ve

kavramlar ile önemli görülen yerlerin belirlenmesidir.

Uygulama: Not alma yönteminden farklı olarak öğrenciler, önemli

gördükleri yerleri metin üzerinde işaretler. Öğrenciler altını çizdikleri

veya çeşitli işaretlerle belirledikleri bölümleri, kendi cümleleriyle

ifade ederek anlamlı bir metin oluştururlar. Böylece, metin ana

hatlarıyla kavranmış olur. (Türkçe Dersi Öğretim Programı, 2006:67).

Metindeki anahtar sözcükleri tespit etmek, öğrenciye metnin konusunu ve ana

düşüncesini bulma ve metni özetleme konusunda büyük kolaylık sağlar.

Programın “Yöntem Teknikler” kısmında geçen “Kelime ve Kavram

Havuzundan Seçerek Yazma” etkinliği de öğrenciye yeni öğrendiği sözcükleri kullanma

fırsatı verir. Aynı zamanda yazma becerisini geliştirir.

Kelime ve Kavram Havuzundan Seçerek Yazma

Amaç: Öğrencilerin öğrendikleri kelime, kavram, atasözü ve

deyimleri anlatımlarında kullanmalarını sağlayarak kalıcı kılmak ve

böylece söz varlıklarını zenginleştirmektir.

Uygulama: Öğretmen tarafından kelime, kavram, atasözü ve

deyimlerden oluşan bir havuz oluşturulur. Bunlar kâğıda ya da tahtaya

44

yazılarak öğrencilere verilir. Öğrenciler belirledikleri yazma konusuna

veya yazacaklarının ana fikrine bağlı olarak bu kelime, kavram

atasözü ve deyimlerden uygun olanlarını seçerek yazılarında

kullanırlar. (Türkçe Dersi Öğretim Programı, 2006:67).

45

3. BÖLÜM

YÖNTEM

Bu bölümde araştırmanın modeli, evren ve örneklemi, veri toplama teknikleri ve

verilerin analizine yer verilmiştir.

3.1 Araştırmanın Modeli

Araştırma yapılırken “Tarama Yöntemi” kullanılmıştır. Bu araştırmada öncelikle

yapılandırmacı yaklaşım esas alınarak hazırlanan, 2006 yılında uygulanmaya başlanan

“Türkçe Öğretim Programı” incelenmiştir. Programdaki sözcük çalışmaları kapsamına

giren kazanımlar tespit edilmiştir. Daha sonra örnek olarak seçilen 6, 7 ve 8. sınıflara ait

Türkçe ders kitaplarının metinleri; altlarındaki “Sözcük Çalışmaları”, içerdikleri

sözcükler, etkinlikler ve etkinliklerde kullanılan yöntem-teknikler açısından

betimlenmiş ve programdaki kazanımlara uygunluk yönünden değerlendirilmiştir.

3.2 Evren ve Örneklem

Araştırmanın çalışma evrenini, 2007-2008 eğitim-öğretim yılından itibaren

okullarda okutulan 6, 7 ve 8. sınıflara ait Türkçe ders kitapları oluşturmaktadır.

Araştırmanın örneklemini ise şu kitaplar oluşturmaktadır:

1. Evren Yayınlarının Yayımladığı 6.Sınıf Türkçe Ders Kitabı

a. Kitabın basım yeri ve yılı: Ankara,2011

b. Kitabın yazarı: Fatma KARABIYIK

46

(2010-2011 öğretim yılından itibaren 5 yıl süreyle ders kitabı olarak kabul

edilmiştir.)

2. Doku Yayınlarının Yayımladığı 6.Sınıf Türkçe Ders Kitabı


b. Kitabın yazarları: Hatice BIYIKLI, Yaşar ÖZTAŞ


edilmiştir.)

3. Pasifik Yayınlarının Yayımladığı 6.Sınıf Türkçe Ders Kitabı


b. Kitabın yazarları: Yard.Doç.Dr. Banu YANGIN, Sevinç SAKMAN


edilmiştir.)

4. Gizem Yayınlarının Yayımladığı 7.Sınıf Türkçe Ders Kitabı


b. Kitabın yazarları: Şükran KAPLAN, Gülay YILDIRIM ŞEN,


edilmiştir.)

5. MEB Yayınlarının Yayımladığı 7.Sınıf Türkçe Ders Kitabı


b. Kitabın yazarları: Komisyon


edilmiştir.)

6.Pasifik Yayınlarının Yayımladığı 7.Sınıf Türkçe Ders Kitabı

47


b. Kitabın yazarları: Yrd.Doç.Dr. Banu YANGIN, Dr. Ayşegül CELEPOĞLU,

Dr. Fatma TÜRKYILMAZ)


edilmiştir.)

7. Bisiklet Yayınlarının Yayımladığı 8.Sınıf Türkçe Ders Kitabı


b. Kitabın yazarı: Derya ŞAHİN


edilmiştir.)

8. Pasifik Yayınlarının Yayımladığı 8.Sınıf Türkçe Ders Kitabı


b. Kitabın yazarları: Yaşar CEYHAN, Saliha CEYHAN


edilmiştir.)

9. Tav Yayınlarının Yayımladığı 8.Sınıf Türkçe Ders Kitabı

a. Kitabın basım yeri ve yılı: İstanbul,2011

b. Kitabın yazarları: Dr. Mustafa KURT, Jülide ALTAY, Dr. Mehmet KARA


edilmiştir.)

Tez önerisi kabul edildikten ve tez çalışmalarına başlandıktan sonra 4+4+4

eğitim sistemine geçildiği için çalışmaya 5.sınıf Türkçe ders kitapları dahil

edilmemiştir.

48

3.3 Verilerin Toplanması

Çalışmaya başlarken ilk olarak “Sözcük, Sözcük Dağarcığı, Sözcük Çalışmaları”

başlıkları adı altında bir literatür taraması yapılmış ve konuyla ilgili bilgi edinilmiştir.

Edinilen bilgiler ışığında 2006 Türkçe Öğretim Programı incelenmiş, programdaki

“Sözcük Çalışmaları” kapsamına dahil edilebilecek kazanımlar tespit edilmiştir. Daha

sonra 6, 7 ve 8.sınıf seviyesinde örneklem olarak seçilen Türkçe ders kitaplarındaki

metinler tek tek okunmuş ve metinlerin “Sözcük Çalışmaları” kısmı incelenmiştir.

3.4 Verilerin Analizi

Örneklem olarak belirlenen Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin sözcük

çalışmaları tablolar halinde betimlenmiştir. Tablolarda yer alan başlıklar şunlardır:

Metnin Adı

Sözcük Çalışmalarında Ele Alınan Sözcükler

Etkinlikte Kullanılan Yöntem-Teknik

Programdaki Kazanım

Her metinle ilgili tablolar oluşturulduktan sonra “Sözcük Çalışmaları”, önce

metin düzeyinde daha sonra da genel olarak değerlendirilmiş, etkinliklerin verimliliği

tartışılmış ve literatür bilgileri, Türkçe Öğretim Programı ve öğretmenlikte edinilen

deneyimler ışığında bir sonuca varılmıştır.

49

4. BÖLÜM

BULGULAR VE YORUM

Bu bölümde ilgili literatürün taranması ve ders kitaplarının incelenmesi sonucu

ortaya çıkan bulgular ve bu bulgulara ait yorumlar yer almaktadır.

4.1. 6. Sınıf Evren Yayınları Türkçe Ders Kitabının İncelenmesine Dair

Bulgu ve Yorumlar

Tablo 1. Metinlerin Türlere Göre Dağılımı

Metnin Adı Yazarı Türü

Kuklacı Ferdi MERTER Tiyatro

Vatan Nurettin ÖZDEMİR Şiir

Tünek Ahmet Halikarnas Balıkçısı Hikâye

Sevgi Ağacı Hzr. Dilan KALKAN Masal

Atatürk’ün Yaşamı ve Düşünceleri Fatma KARABIYIK Biyografi

Atatürk ve Halk Bilimi Hayrettin İVGİN Makale

Ev Ödevi Gökçen GÖKÇEOĞLU Tiyatro

Mustafa Kemal Paşa ve Köylü Kadın Hanri BENAZUS Anı

Atatürk İbrahim MİNNETOĞLU Şiir

Sarı Sıcak Yaşar KEMAL Hikâye

Daha İyi Olabilir Şevket RADO Deneme

Kurtla Tilki La Fontaine Fabl

Ağaç ve Sen Hasan Ali YÜCEL Şiir

Sahneler Erol YAVUZ Şiir

Sanat ve Halk Sanatı Bedri Rahmi EYÜBOĞLU Deneme

Robin’den Aldığım Ders Stefan ZVEİG Anı

Ahmet Adnan Saygun www.bilkent.edu.tr Biyografi

Onu Örnek Göstermeyin Salim SAVCI Hikâye

Yolunuz Açık Olsun Fatma KARABIYIK Söyleşi

Ziller Çalacak Zeki Ömer DEFNE Şiir

Kar Tanesi Hzr. Dilan KALKAN Masal

Rüzgâr Cahit KULEBİ Şiir

Küreselleştik Isınıyoruz Ayşenur DEĞER Haber Yazısı

Hava Soğuk, Güneş Çok Uzakta ODTÜ Doğa Topluluğu Söyleşi

http://www.bilkent.edu.tr/

50

Tablo 2. Evren Yayınlarındaki Sözcük Çalışmalarının Kullanılan Yöntem-Teknik ve

Programdaki Kazanımlar Yönünden İncelenmesi M

etn

in

Ad

ı

Sözcük

Çalışmalarında

Ele Alınan

Kelimeler

Etkinlikte Kullanılan

Yöntem-Teknik Programdaki Kazanım

Ku

kla

cı

keser, yontucu,

sonuç vermek,

eğe, gönlüne

sermek

Kelimelerin anlamlarını

tahmin etme/ Sözlükten

doğrulama

Metnin bağlamından hareketle

kelime ve kelime gruplarının


Kelimeleri cümlede

kullanma

Okuduğu metinde geçen kelime,

deyim ve atasözlerini cümle içinde

kullanır.

Tabure Aynı kavram alanına

giren kelimeleri bulma

Aynı kavram alanına giren

kelimeleri, anlam farklılıklarını


Vata

n

çorak, kutsal,

yıldız, tebessüm,

hare, seccade,

minare

Çengel bulmaca




çorak, çay, gelin,

aydın, bey, el,

büyü, duru, ince,

güzel, küçük

Sözcükler arası anlam

ilişkileri(eş anlamlılık,

zıt anlamlılık,eş

seslilik)ni bulma ve

cümlede kullanma

Kelimeler arasındaki anlam

ilişkilerini kavrayarak birbiriyle

ilişkili kelimelere örnek verir.

küsmek

Kelimenin yerine aynı

ya da yakın anlamı

veren başka kelimeler

koyma




Yeni öğrenilen

kelimeler

Konuşma etkinliği

Konu:

” Bayrakları bayarak

yapan üstündeki kandır./

Toprak eğer uğrunda

ölen varsa vatandır.”

Yeni öğrendiği kelime, deyim ve

atasözlerini konuşmalarında

kullanır.

Tü

nek

Ah

met

tirhandil, mağrur,

çıkrık, kulaç ,

hallaç, ahtapot,

gomina, alamet,

gület, kürek,

güverte,

mecidiye,

tramvay, pruva,

pertavsız,

tütsü,şilte, zıpkın

Çengel bulmaca




Kelimeleri cümlede

kullanma etkinliği



kullanır.

Sözlük oluşturma

etkinliği

Okuduklarından hareketle

öğrendiği kelimelerden sözlük

oluşturur.

Metindeki terimleri

bulma

etkinliği




51

Met

nin

Ad

ı Sözcük

Çalışmalarında

Ele Alınan

Kelimeler



Sev

gi

Ağacı

uçsuz bucaksız,

barınmak, ışın,

zavallı,

kendinden

geçmek,

esirgemek



doğrulama

Dinlenenin/izlenenin bağlamından

hareketle kelime ve kelime

gruplarının anlamlarını çıkarır.

Etkinlik örneği

verilmemiş. Öğretmen

kılavuz kitabında

tavsiye edilmiş.

Tekerleme, sayışmaca, bilmece ve

yanıltmacaları ezberler, kullanır.

Öğrenilen kelimeleri

sözlüğe ekleme

Dinlediklerinden/izlediklerin

den hareketle öğrendiği

kelimelerden sözlük oluşturur.

Ata

türk

’ün

Yaşa

mı

ve

Dü

şün

cele

ri

Anlamı

bilinmeyen

kelimelerin

öğrenci

tarafından

listelenmesi

istenmiş.

Sözlük kullanma




Kelimeleri cümlede

kullanma




mektep, halk,

hayat, düşünce Eş anlamlılarını bulma



kullanır.

Yeni öğrenilen

kelimeler


sözlüğe ekleme



oluşturur.

Ata

türk

ve

Halk

Bil

imi

halk bilimi, milli

kültür, musiki,

hürmet, halk

sanatı,

medeniyet,

uygarlık, çalgı,

nağme,

istikamet,

ehemmiyet,

kıymet,

müsamere



doğrulama



anlamlarını çıkarır


sözlüğe ekleme

Okuduklarından hareketle yeni


oluşturur.

52

Met

nin

Ad

ı

Sözcük

Çalışmalarında

Ele Alınan

Kelimeler



Ev Ö

dev

i

Anlamı

bilinmeyen

kelimelerin

öğrenci tarafından

listelenmesi

istenmiş.

“Sözcük Çalışmaları”

ile ilgili herhangi bir

etkinliğe yer

verilmemiş. Sadece

Öğretmen kılavuz

kitabında listelenen

kelimelerin cümle

içinde kullanılıp

sözlük oluşturulması

istenmiştir.






oluşturur.



kullanır.

Konuşma etkinliği



kullanır.

Mu

stafa

Kem

al

Paşa

ve

Köylü

Kad

ın Anlamı

bilinmeyen

kelimelerin


listelenmesi

istenmiş.

Kelimelerin

anlamlarını tahmin

etme ve sözlükten

doğrulama




Metindeki anahtar

kelimelerin tespit

edilmesi

Metindeki anahtar kelimeleri

belirler.

Konuşma etkinliği(

Nutuk’tan hareketle

Türk Milleti’nin

Özellikleri)



kullanır.

Ata

türk

övünmek,

düşüncenin ışığı,

istiklâl, öz, türe,

ilmin ışığında

yürümek

Kelimelerin


etme




Anahtar kelimelerin

tespit edilmesi

Dinlediklerindeki/izlediklerindeki

anahtar kelimeleri bulur.

Mektup yazma(

Atatürk’e minnet

duygularını anlatan bir

mektup)

Atasözü, deyim ve söz sanatlarını

uygun durumlarda kullanarak

anlatımını zenginleştirir.

Herhangi bir etkinlik

verilmemiş. Herhangi

bir şiir, şarkı ya da

türkü kılavuz kitapta

da önerilmemiştir.

Şiir, şarkı, türkü türlerinde metinler

ezberler.

53

Met

nin

Ad

ı

Sözcük

Çalışmalarında

Ele Alınan

Kelimeler

Etkinlikte

Kullanılan Yöntem-

Teknik

Programdaki Kazanım S

arı

Sıc

ak

Anlamı

bilinmeyen

kelimelerin


listelenmesi

istenmiş.

Kelimelerin


edip sözlükten

doğrulama




Değişik anlam

özelliklerine

sahip(eş anlam, zıt

anlam, gerçek

anlam) kelimelerin


bulunması

istenmiştir.

Kelimeleri cümlede

kullanma




Dah

a İ

yi

Ola

bil

ir

ahbap,

pençeleşmek,

kabil, refah,

cemiyet

Kelimelerin


edip sözlükten

doğrulama




Metinde geçen

deyim ve

atasözlerinin


listelenmesi

istenmiştir.

Metinde geçen deyim,

atasözü ve özdeyişleri

tespit etme



kullanır.

Ku

rtla

Til

ki

vurgun, yaratılış,

yaman, post,

tapınak,

zırh,çelebi, başını

derde sokmak,

iyiliğin altında

kalmamak, sökün

etmek

Kelimeleri anlamları

ile eşleştirme




Karışık olarak verilen

kelimelerden deyim

oluşturma ve

deyimleri cümlede

kullanma



kullanır.

54

Met

nin

Ad

ı

Sözcük

Çalışmalarında

Ele Alınan

Kelimeler

Etkinlikte


Teknik

Programdaki Kazanım A

ğaç

ve

Sen

yemiş, engel,

gönül, şahin,

bahtiyar,

didinmek,

emekleri boşa

gitmek, gözü

yüksekte olmak,

ömür sürmek,

engel tanımamak,

el çekmek, göz

dikmek

Kelimelerin


edip sözlükten

doğrulama





sözlüğe ekleme

Dinlediklerinden/izlediklerin

den hareketle öğrendiği


Deyimleri cümlede

kullanma etkinliği

Dinlediklerinde/izlediklerinde

geçen kelime, deyim ve

atasözlerini cümle içinde kullanır.

Kavram havuzundan

seçerek konuşma

etkinliği(“İnsanın

Kendini Tanıması”)




Sah

nel

er

dram, komedi,

sahne, oyun, alıp

götürmek

Kelimelerin


edip sözlükten

doğrulama





sözlüğe ekleme



oluşturur.

Yeni öğrenilen

kelimeleri hem

metindeki hem de

metin dışındaki

anlamları ile cümlede

kullanma



kullanır.

Konuşma

etkinliği(“Meslekler

ve Katkıları” konulu)




San

at

ve

Halk

San

atı

klasik, nasibini

almak, gelenek,

bed

Kelimelerin


edip sözlükten

doğrulama




Metinde geçen deyim

ve terimleri cümlede

kullanma etkinliği



kullanır.

Kelime havuzundan

seçerek yazma

Yeni öğrendiği kelime,

kavram,atasözü ve deyimleri

kullanır.




55

Met

nin

Ad

ı Sözcük

Çalışmalarında

Ele Alınan

Kelimeler

Etkinlikte


Teknik


Rod

in’d

en A

ldığ

ım

Der

s

eda, veda, etüt,

zahmet

Sözlük

kullanma/Kelimeleri

cümlede kullanma



kullanır.

basılmış, duygu,

vakit, tanınmış,

sözcük, etüt,

müddet, ihtiyar,

müsaade, yaş,

mektep, yıl, kemal

Eş anlamlılarını

bulma




Ah

met

Ad

nan

Saygu

n

Anlamı

bilinmeyen

kelimelerin


listelenmesi

istenmiş.

Sözlük kullanma




musikî

“Musikî” kelimesinin

kavram alanına giren

kelimeleri tespit etme




Metinde geçen

terimler

Metinde geçen

terimleri bulma

Dinlediklerinden hareketle sözlük

oluşturur.

On

u Ö

rnek

Göst

erm

eyin

hınç, çelme, nurlu,

yeğen, tertip,

kerata, torun, ad,

kuru, doludizgin,

komşu, kara,

hışım, hata, aziz,

azar, iş

Çengel bulmaca/

Sözlük kullanma




Herhangi bir etkinlik

hazırlanmamış.





sözlüğe ekleme

Okuduklarından hareketle sözlük

oluşturur.

Yolu

nu

z

Açı

k O

lsu

n Anlamı

bilinmeyen

kelimelerin


listelenmesi

istenmiş.

Kelimelerin


edip sözlükten

doğrulama




Mektup yazama (Bir

yakınına bir mektup

yazma)




56

Met

nin

Ad

ı

Sözcük

Çalışmalarında

Ele Alınan

Kelimeler

Etkinlikte


Teknik


M

ân

i D

ün

yam

ız

gurbet, çavuş,

acep, tez, garip,

katlanmak

Kelimelerin


edip sözlükten

doğrulama




Kelimeleri cümlede

kullanma etkinliği



kullanır.

Zil

ler

Çala

cak

bir bir, benimçin,

uça ese, iskele,

istasyon,

Kelimelerin


etme




Kelimeleri cümlede

kullanma etkinliği

Dinlediklerinde geçen kelime,


kullanır.

Kar

Tan

esi hâli vakti yerinde

olmak, burnunu

bile dışarı

çıkaramamak,

yarından tezi yok,

geçinmek

Kelimelerin


etme




Kelimeleri cümlede

kullanma



kullanır.


sözlüğe ekleme



oluşturur.

Masal yazma




Rü

zgâr

besbelli, allak

bullak etmek,

imdat eylemek

Kelimeleri cümlede

kullanma




gitmek, büyütmek,

alçalmak

Kelimelerin zıt

anlamlarını bulma




Kü

rese

lleş

tik

Isın

ıyoru

z

Anlamı

bilinmeyen

kelimelerin


listelenmesi

istenmiş.

Sözlük kullanma





sözlüğe ekleme



oluşturur.

Hav

a S

oğu

k,

Gü

neş

Çok

Uza

kta

veda etmek,

başvurmak,

yoksun bırakmak

Kelimelerin

anlamlarını tartışma





sözlüğe ekleme



oluşturur.

57

4.1.1. 6. Sınıf Evren Yayınlarındaki Sözcük Çalışmalarının İncelenmesine

Yönelik Yorumlar

“ Kuklacı” adlı metinde kazanımlarla etkinlikler bire bir örtüşmektedir. Yalnız

metinde geçen “kulaklarına inanamamak, herkese parmak ısırtmak” deyimleri ile

“kukuleta” kelimelerine “sözcük çalışmaları”nda yer verilmemiştir.

“Vatan” adlı şiirin sözcük çalışmaları için çengel bulmaca hazırlanmış. Ancak

yılık plana alınmış 2,3 ve 4. kazanım için etkinlik hazırlanmamış. Bu kazanımlara

yönelik etkinliklerin tahtada öğretmen rehberliğinde yapılması tavsiye edilmiştir.

“Tünek Ahmet” adlı metnin sözcük çalışmalarında “tirhandil, gomina, gület,

pruva” gibi günlük hayatta pek kullanılmayan kelimelere yer verilmiş. Bunun yanı sıra

metinde geçen günlük hayatta daha çok kullandığımız “sünger, bön bön bakmak,

yontulmamış(insan), kurnaz, fiskos etmek, şafak, gurbet, kuş uçmaz kervan geçmez,

kıpraşmak, fener, cümbüş, küpeşte, üstünkörü, tünek” gibi önemli sözcüklere sözcük

çalışmalarında yer verilmemiş. Metnin ismi “ Tünek Ahmet” olmasına rağmen sözcük

çalışmalarında “tünek” sözcüğüne yer verilmemiş. Ayrıca bu metinle ilgili olarak

“gemicilik, denizcilik, balıkçılık” gibi özel alanları ilgilendiren sözcüklerin bir fotoğraf,

resim ya da çizim üzerinde gösterilmesi daha kalıcı olurdu. Metinde anlamı bilinmeyen

sözcük çok olduğundan öğretmen gerekli gördüğü sözcükleri öğrencilere kazandırmaya

çalışmalıdır.

“Sevgi Ağacı” metninde “sözcük çalışmaları” kapsamına alınan sözcüler metni

anlamada yetersiz kalıyor. “El etmek, el birliği, kana kana içmek, sinsice, birbirine

düşmek, kuşku, tuzak, boyun eğmek, filizlenmek, yüz tutmak, ebedileşmek” gibi önemli

görülen sözcüklere sözcük çalışmalarında yer verilmemiştir.

“Atatürk’ün Yaşamı ve Düşünceleri” adlı metinde dört kazanım verilmiş ancak

bu kazanımlarla ilgili etkinlikler öğrenci çalışma kitabında mevcut değil, etkinlikler

öğretmen rehberliğine bırakılmıştır.

“Atatürk ve Halk Bilimi” metninin sözcük çalışmaları kapsamında metinde

geçen “folklor, derleme, tetkik, ışık tutmak, zeybek, icra etmek ve ırk” sözcüklerine de

yer verilmesi gerekirdi.

58

"Atatürk” adlı şiirde, şiiri anlama ve yorumlamada kilit vazife gören “hürriyet,

pençe, emniyet, mürşit, ilim ve sanat” sözcüklerine sözcük çalışmalarında yer

verilmemiştir.

“Daha İyi Olabilir” metninin sözcük çalışmaları kapsamına metinde geçen “kâfi,

kamçılamak, kudret, muazzam, azim, muvaffak, istikamet, kanaatkâr, nimet,

mahzunlaşmak, gark olmak” sözcükleri alınmamış. Sözcük çalışmaları kapsamına

alınmayan bu sözcüklerden “kâfi, kanaatkâr, azim” gibi sözcükler metinde anahtar

kelime vazifesi görmektedir.

“Kurtla Tilki” adlı metinde deyimler ile ilgili verilen etkinliğe metinde geçen

“burnu dibinde olmak” ve “ darma duman olmak” deyimleri de alınabilirdi.

“Ağaç ve Sen” adlı şiirde metinde geçen “başın dik, yüzün ak, alnın açık, gözün

pek” dizesindeki deyimler sözcük çalışmaları kapsamına, etkinliklerine alınmalıydı.

“Sahneler” adlı şiirde geçen “dram, komedi ve sahne” sözcükleri tiyatro

terimleridir. Bu şiirde “terim anlam” konusunu içeren bir etkinlik hazırlanması ve

tiyatronun terimlerinin öğretilmesi isabetli olurdu.

“Rodin’den Aldığım Ders” adlı metnin sözcük çalışmalarında metinde önemli

bir yer edinen “ders vermek, dönüm noktası, takdim etmek, stüdyo, kabataslak, kaide,

göz gezdirmek, narin ve kaşları çatılmak” sözcük ve sözcük gruplarına yer

verilmemiştir.

“Ahmet Adnan Saygun” metni, musikî ile ilgili olduğu için “terim”lerle ilgili

bir etkinlik hazırlanması isabetli bir tercih olmuştur.

“Onu Örnek Göstermeyin” adlı metnin sözcük çalışmalarında metni özetleyen,

anahtar kelimelerin de yer aldığı güzel ve kapsamlı bir çengel bulmaca hazırlanmış.

Ancak kelimeler arasındaki anlam ilişkilerine dair verilen kazanımla ilgili bir etkinlik

örneğine yer verilmemiştir.

“Mâni Dünyamız” adlı metinde etkinlikler kazanıma uygun. Ancak sözcük

çalışmaları kapsamında “mizah, gezinti, egemen, sıla” gibi sözcüklerin de

59

kazandırılması gerekirdi. Metinde yer alan manilerden yola çıkarak “ Söz Varlığını

Zenginleştirme” kapsamında bir mani ezberleme etkinliğine de yer verilebilirdi.

“Rüzgâr” isimli şiirde “katran, gütmek” sözcükleri de sözcük çalışmaları

kapsamına alınabilirdi.

“Hava Soğuk, Güneş Çok Uzakta” adlı metnin sözcük çalışmaları kapsamında

ele alınan sözcük grupları deyim olmadığı halde deyim olarak nitelendirilmiş. Şiirde

geçen “evlere kapanmak, dört duvar, ayak uydurmak” deyimleri ise sözcük çalışmaları

kapsamına alınmamıştır.

4.1.2. 6. Sınıf Evren Yayınları Türkçe Ders Kitabı’nın Sözcük Çalışmaları

incelendiğinde şu sonuçlara varılmıştır:

1) “Sözcük Çalışmaları” kapsamında hazırlanan etkinlikler programdaki

kazanımlarla birkaç istisna dışında örtüşmektedir.

2) Programda “ Metni Anlama ve Çözümleme” başlığı adı altında geçen “Metnin

bağlamından hareketle kelime ve kelime gruplarının anlamlarını çıkarır.” kazanımı

kitapta yanlış bir başlık “Söz Varlığını Zenginleştirme” başlığı adı altında verilmiştir.

3) Etkinlikler hazırlanırken “Kelimelerin anlamlarını tahmin edip sözlükten

doğrulama” etkinliğine çok yer verilmiştir. Yirmi dört metnin yaklaşık yirmisinde aynı

uygulamaya rastlanmaktadır. Bu da sözcük çalışmalarında bir tekdüzelik yaratmış.

Öğrencilerin daha çok hoşlandığı bulmaca ( çengel bulmaca, kare bulmaca) çeşitlerine

çok az yer verilmiş. Çengel bulmacaya ise üç metinde rastlanıyor. Öğrencilerin zevk

alarak yaptığı eşleştirme, karışık olarak verilmiş sözcüklerden deyim, atasözü ve

özdeyiş oluşturma etkinliklerine ise çok az yer verilmiştir.

4) Öğrenilen sözcüklerin kullanım sahasına çıkmasını sağlayan ve son derece

faydalı olan “öğrenilen sözcüklerden metin oluşturma, paragraf yazma, boşluk

doldurma” gibi etkinliklere hiç yer verilmemiştir.

60

5) Farklı zekâ tiplerine hitap eden, öğrenilen sözcükleri -meselâ bir deyimi-

resmetme gibi etkinliklere hiç yer verilmemiştir.

6)Tema Sonu Değerlendirme Çalışmaları’nda genel tekrar olması mahiyetinde

sözcük çalışmaları kapsamında ele alınan sözcüklere yer verilmemiştir.

7) Tekerleme, sayışmaca, mani ezberleme etkinliklerine ya da programda adı

geçen “Derleme, Çin Seddi, Yenilerini Ekledim” başlığı adı altında geçen etkinliklere

yer verilmemiştir.

8) Genel itibariyle öğrenciler sözlük kullanmaya teşvik edilmiştir.

9) Bazı metinlerde kilit vazife gören önemli sözcüklere sözcük çalışmalarında

yer verilmemiştir.

10) “Okuduklarından/dinlediklerinden hareketle yeni öğrendiği kelimelerden

sözlük oluşturur.” kazanımına sıklıkla yer verilmiş. Bu kazanımın tüm metinlerde

olması ve öğrencinin her öğrendiği sözcüğü sözlük defterine not etmesi, kendine ait bir

cep sözlüğü oluşturması gerekir.

61

4.2. 6. Sınıf Doku Yayınları Türkçe Ders Kitabının İncelenmesine Dair

Bulgu ve Yorumlar



Dört Arkadaş Ezop Masal

Gizli Hayırsever Woody Mckey Jr. Hikâye

Yalnız Kalmak Şevet RADO Deneme

Tavşan Suyu Orhan Veli KANIK Manzum hikâye

Bir Haber Nesrin BARAZ Hikâye

Atatürk’ün Hayatı Necla COŞKUN, Turan

KARAKUŞ, Menduh YILDIZ Biyografi

Vatandaşlık Görevimiz Hatice BIYIKLI, Yaşar ÖZTAŞ Anı

Milli Tarihimiz Hatice BIYIKLI, Yaşar ÖZTAŞ Makale

Uzay Denen O Yer Helen SHARMAN Bilim-kurgu

hikâyesi

Bir Arının Günlüğü Ümit ŞİMŞEK Günlük

Orman Zeki TUNABOYLU Şiir

Küresel Sorunlar Çevre Bakanlığı, Çevre Eğitim ve

Yayın Daire Başkanlığı Makale

Artık O da Bir Kargaydı Avni ABDULLAH Hikâye

Mutluluğun Ölçüleri İlhan SELÇUK Deneme

Ziyafet Sofrası La Fontaine Fabl

Unutulmayan Hatıra Suut Kemal YETKİN Anı

Akız Karakız Hasan Latif SARIYÜCE Masal

Atasözleri Üzerine Ali PÜSKÜLLÜOĞLU Makale

İlâç Ünver ORAL Tiyatro

Evcik Behçet NECATİGİL Şiir

Yurt Sevgisi Edmando de AMİCİS Mektup

Anne Sevgisi Seza AKSOY Hikâye

Dilim Dilim Güzel Dilim Miyase SERTBARUT Hikâye

Ev Sevgisi Hüseyin Cahit YALÇIN Fıkra

62

Tablo 4. Doku Yayınlarındaki Sözcük Çalışmalarının Kullanılan Yöntem-Teknik ve


etn

in

Ad

ı Sözcük

Çalışmalarında Ele

Alınan Kelimeler

Etkinlikte


Teknik


Dört

Ark

ad

aş Anlamı bilinmeyen

kelimelerin ve deyimlerin


listelenmesi istenmiş.

Kelimelerin


etme ve sözlükten

doğrulama




Metinde geçen

deyimleri bulma ve

cümlede kullanma

etkinliği

Okuduğu metinde geçen

kelime, deyim ve atasözlerini

cümle içinde kullanır.

Yeni öğrenilen kelimeler Hayvan hikâyeleri

yazma


kavram, atasözü ve deyimleri

kullanır.

Giz

li H

ayır

sever

patron, sandviç, maskot

Kelimelerin


edip sözlükten

doğrulama




yıkılmak, parlak, iç, dış,

koyu, sıcak, taşkın, açıldı

Cümlelerdeki altı çizili

kelimelerin

anlamlarını

bulma(gerçek

anlam/mecaz anlam)


ilişkilerini kavrayarak anlamca


akılda kalmak, dikkat

çekmek, kaşlarını çatmak,

başını derde sokmak,

dalga geçmek, akıl sır

erdirememek

Deyimleri cümlede

kullanma etkinliği




Yaln

ız K

alm

ak

felâket, zulüm, his,

hırçınlık, cemiyet, darbe,

hoyrat, muamele, tesadüf,

mevcut, apartman, kudret,

razı, ruh, vefat, mahkûm,

dayanak, teselli,

mukadder

Sözlük

kullanma/Kelimeleri

cümlede kullanma




şüphe, güç, gayret,

mecbur, devir, gereksiz,

şehir, tanıdık, ilgi, yürek,

rastlantı, duygu

Eşleştirme (eş

anlamlıları ile)

etkinliği




bencil, sevecen, hoyrat,

vefa, israf, çıkarcılık, başı

sıkışmak, dert yanmak,

azaldıkça azalmak, kırıp

geçirmek, başvurmak,

insancıl değerler,

yardımlaşma, dayanışma

Kelime havuzundan

seçerek konuşma “Bir

arada yaşamak”

konulu konuşma

etkinliği



kullanır.

Anahtar kelimelerle

özet çıkarma


bulur.

63

Met

nin

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler

Etkinlikte


Teknik

Programdaki Kazanım T

avşa

n S

uyu

ağzını kapamak, canına

tak etmek, yük olmak,

çam sakızı çoban

armağanı

Kelimelerin


etme/Kelimeleri

cümlede kullanma

Dinlenenin/ izlenenin

bağlamından hareketle

kelimelerin anlamlarını

bulur.

yabancı, konuk, sohbet,

mana, cemiyet, zaman

Eşleştirme (eş

anlamlıları ile)

Kitabın yıllık planında bu

etkinlikle örtüşen kazanım

verilmemiş.

Şarkı, türkü ve şiirde

geçen kelimeler

“Dostluk,

yardımlaşma,

dayanışma” konulu

şarkı, türkü ya da şiir

ezberleme

Şiir, türkü, şarkı türlerinde

metinler ezberler.

Yeni öğrenilen

kelimeler

Bir metinden

hareketle konuşma


kavram, atasözü ve

deyimleri kullanır.

Atasözü, deyim ve söz

sanatlarını kullanarak


Bir

Hab

er

iş, anı, faks, memur,

kongre, cephane,

internet, anıtkabir,

cumhuriyet,

telgrafhane,

olanaksızlık,

cumhurbaşkanı

Bulmaca( piramit

bulmaca) ve

bulmacadaki

kelimeleri cümlede

kullanma etkinliği

Metnin bağlamından


gruplarının anlamlarını

çıkarır.


kelime, deyim ve

atasözlerini cümle içinde

kullanır.

Yeni öğrenilen

kelimeler

Atatürk’ün kişilik

özellikleri ile ilgili

konuşma




acı, kolay, ilk, geniş,

yitirmek, az, ön, büyük,

kapalı, doğru,

kazanmak, ileri, gitmek,

gerçek, birleşmek, yeni,

yaklaşmak,

Eşleştirme( zıt

anlamlıları ile)

Yayınevinin hazırlamış

olduğu yıllık planda bu

etkinliğe yönelik kazanım

verilmemiş.

Ata

türk

’ün

Hayatı

Anlamı bilinmeyen

kelimelerin öğrenci

tarafından listelenmesi

istenmiş.

Sözlük kullanma




çıkarır.

muhit, idadi, rüştiye,

tesir, istikamet, esir,

asır, inkılâp

Eşleştirme( Yabancı

sözcüklerin Türkçe

karşılıkları ile)


ilişkilerini kavrayarak

anlamca ilişkili kelimelere

örnek verir.

64

Met

nin

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler

Etkinlikte


Teknik

Programdaki Kazanım V

ata

nd

aşl

ık G

öre

vim

iz

ilgisini çekmek,

sorumluluk, kanun,

önlem almak,

mağlubiyet, hak,

hürriyet, görev,

ehemmiyet, vatandaş

Kelimelerin


etme ve sözlükten

doğrulama etkinliği




çıkarır.

Yeni öğrenilen

kelimeler

“ Vatandaşlık

görevleri” konulu bir

yazı yazma




halk, görev, vatandaş

Kelimeleri

kullanarak paragraf

yazma

Metindeki anahtar

kelimeleri belirler.

ders almak, dört elle

sarılmak, dün gibi

hatırlamak

Kelime ve kelime

gruplarını cümlede

kullanma


kelime, deyim ve


kullanır.

Mil

li T

ari

him

iz borç, yöre, ilkel,

işlemek, devlet, emanet,

eser

Kelimelerin


edip sözlükten

doğrulama

Dinlenenin/ izlenenin



bulur.

nesil-kuşak Eş anlamlılık

ilişkisini bulma




örnek verir.

Uza

y D

enen

O Y

er

uzay, boyut, ay, dünya,

yeryüzü, güneş, dünya,

gezegen, atom, hava,

roket, teleskop,

astronot, rota, Satürn,

Dünya, Mars, uydu,

galaksi, simülatör,

yörünge, Orion

bulutsusu, gaz, uzay

Bulmaca (kare

bulmaca, çengel

bulmaca, harfleri

karışık olarak verilen

kelimeleri bulma)




çıkarır.

diyar, metot, üzüntü,

değer, bitmek, dil,

pabuç, cihan, sene,

rivayet

Eşleştirme ( eş ya da

yakın anlamını

bulma)




örnek verir.

atmosfer, yer çekimi,

uzay, roket, uzay aracı,

rota, yörünge, galaksi

“Uzayda Yaşam”

konulu bir hikâye

yazma




65

Met

nin

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler

Etkinlikte


Teknik

Programdaki Kazanım B

ir A

rın

ın G

ün

lüğü

aksama, alnını

karışlamak, balmumu,

depo, birlik, enerji,

kıvam, kovan, sargı

bezi ,tırtıl, işi bitmek,

işe yaramak, altından

kalkmak, Allah

etmesin, dirlik düzenlik,

alt üst olmak

Eşleştirme




çıkarır.

Sözlük

kullanma/Kelimeleri

cümlede kullanma

Çengel bulmaca

kraliçe, nakit, düzen,

arı, tasarruf, Ural, pelte Günlük tutma




Yeni öğrenilen

kelimeler

“Kraliçe arı ile anne,

kovan ile aile

arasındaki

benzerlikler” ile

ilgili konuşma




Kazanım ile ilgili

herhangi bir etkinlik

yok




örnek verir.

Orm

an

zümrüt, reçine, çorak,

konak, engin, sağanak

Kelimelerin


edip sözlükten

doğrulama




çıkarır.

yan, kır, dolu, iç, el,

yüz, çay, bel, al, bağ,

gül, iç

Cümlelerdeki eş

sesli kelimeleri

bulup boyama

etkinliği Kelimeler arasındaki anlam



örnek verir.

orta, küsmek, çevirmek,

oturmak, kurak,

usanmak, süslemek,

cıvıldaşmak, ödev,

korumak

Bulmaca

(kelimelerin yakın

anlamlılarını bulma)

Yeni öğrenilen

kelimeler Münazara




Yeni öğrenilen

kelimeler

“Çevreyi

Yeşillendirmek İçin

Ne Yapılmalı?”

konulu bir yazı

yazma




66

Met

nin

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler

Etkinlikte


Teknik

Programdaki Kazanım K

üre

sel

Soru

nla

r

Anlamı bilinmeyen



istenmiş.

Kelimelerin


edip sözlükten

doğrulama

Dinlenenin/izlenenin


kelime ve kelime


çıkarır.

küresel, çevre kirliliği,

soru, yapboz, planlı,

kaliteli, baş döndürücü


sözlüğe ekleme

Yeni öğrendiği kelimelerden

sözlük oluşturur.

Çevre

“çevre” kelimesinin

çağrıştırdığı diğer

kelimeleri bulma


kelimeleri anlam

farklılıklarını dikkate alarak

kullanır.

Art

ık O

da B

ir K

arg

ayd

ı

Anlamı bilinmeyen



istenmiş.

Kelimelerin

anlamlarını bulma ve

cümlede kullanma




çıkarır.

devinim, ilke, kasket,

seyrek, tutum, ahenk,

arp, şüphe, şikâyet

Çengel bulmaca

ince, soğuk, sert, eski

Gerçek ve mecaz

anlamlarını bulma

çalışması

“düşmek” kelimesi

“düşmek” kelimesi

sekiz farklı anlamda

kullanılmış ve bu

anlamların ifade

edilmesi.

“derin” kelimesi Gerçek, mecaz, yan

anlam çalışması

doğa, gökyüzü

Aynı kavram alanına

giren kelimeleri

bulma çalışması


kelimeleri anlam


kullanır.

canından bezdirmek,

yan gelip yatmak, bin

dereden su getirmek,

yüzüne vurmak, can

kulağıyla dinlemek,

kulu kölesi olmak, bir

dediğini iki etmemek

Boşluk doldurma

(deyimlerle ilgili)


kelime, deyim ve


kullanır.

Yeni öğrenilen

kelimeler

Bir kuşu özellikleri

ile tanıtma




67

Met

nin

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler

Etkinlikte


Teknik

Programdaki Kazanım M

utl

ulu

ğu

n Ö

lçü

leri

Metinde fikir ve duygu

ifade eden kelimelerin



Metinden kelimeleri

bulma ve listeleme Metnin bağlamından



çıkarır.

acı çekmek, kanı

çekilmek, can vermek,

sudan çıkmış balığa

dönmek

Deyimlerin anlamını

tahmin etme ve

sözlükten doğrulama

Seçilen deyimi

anlatan bir oyun

hazırlama


kelime, deyim ve


kullanır.

Yeni öğrenilen

kelimeler


sözlüğe ekleme


öğrendiği yeni kelimelerden


Ziy

afe

t S

ofr

ası

ziyafet çekmek,

kafasından geçmek, kuş

sütü eksik olmamak,

feryadı basmak, beti

benzi atmak, kül gibi

olmak, soluk soluğa

kalmak, kusura

bakmamak, eksik olsun

Deyimlerin


etme ve sözlükten

doğrulama




çıkarır.

“korku” ile ilgili

deyimler

“korku” ile ilgili

deyimleri listeleme

sevinmek, güzel, eksik,

acı

Zıt anlamlılarını

bulama etkinliği



birbiriyle anlamca ilişkili

kelimelere örnek verir.

bayram


giren kelimeleri

bulma etkinliği

Yayınevinin yıllık planında

bu etkinliğe yönelik

kazanım verilmemiş.

Metnin anahtar

kelimelerin listelenmesi

istenmiş.

Metnin anahtar

kelimelerini bulma

Metindeki anahtar


Yeni öğrenilen

kelimeler

Hikâye anlatma(çok

korktukları bir olayı

hikâye şeklinde

anlatma)


sanatlarını uygun

durumlarda kullanarak


68

Met

nin

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler

Etkinlikte


Teknik

Programdaki Kazanım U

nu

tulm

ayan

Hatı

ra

kuşatmak, zemin, düş

gücü, kale, başından

geçmek, pay,

dürtüklemek, anımsamak,

eyvan, avlu, sarmak


ile eşleştirme


bağlamından hareketle kelime

ve kelime gruplarının


geleneksel, bir aralık,

gözü takılmak, rastgele,

aşırı

Kelimeleri cümlede

kullanma




kullanır.

Anahtar kelimeleri

bulma

Dinlediklerindeki/izlediklerinde

ki anahtar kelimeleri bulur.

Yeni öğrenilen kelimeler Konuşma (Bir anıyı

anlatma)


sanatlarını uygun durumlarda

kullanarak anlatımını

zenginleştirir.

Yeni öğrendiği kelime, kavram,

atasözü ve deyimleri kullanır.

Ak

kız

Kara

kız

başından geçmek,duru dil,

iki gözü iki çeşme, hesap

sormak, hatırını

kırmamak, eline su

dökememek, küplere

binmek, başına gelmek

Eşleştirme Metnin bağlamından hareketle



tatlı dil, kara yazgı, el

bebek, gül bebek, soluk

soluğa, yüzü kızarmak

Boşluk doldurma

Metindeki zıt anlamlı

kavramların listelenmesi

istenmiş

Metinden zıt

kavramları bulma



anlamca ilişkili kelimelere örnek

verir.

Ata

sözl

eri

Üze

rin

e

İçerisinde “gül”

kelimesinin geçtiği

atasözleri

İçerisinde “gül”

kelimesinin geçtiği

atasözlerini bulma

Metinde geçen kelime, deyim ve


kullanır.

dayanan, deneme, yargı

Cümlelerden hareketle

kelimelerin

anlamlarını bulma




kısa, acı, güzel, önce, ekşi Zıt anlamlılarını bulma

etkinliği




Metnin anahtar

kelimelerini bulma

Metnin anahtar kelimelerini

bulur.

Yeni öğrenilen kelimeler Hikâye yazma

etkinliği




zenginleştirir.

69

Met

nin

Ad

ı

Sözcük

Çalışmalarında

Ele Alınan

Kelimeler



İlâç

ot, bot, şaka, çanak,

doktor, fısıltı,

şekerleme, inandırma

Bulmaca( piramit bulmaca) Metnin bağlamından hareketle


anlamlarını çıkarır. “hasta etmek”

Gerçek ve mecaz anlamı ile

bir cümle yazma

sabah, geri, sonra,

dışarı, dolu, yalan,

son, gitmek

Eşleştirme(zıt anlamlıları

ile)




Evci

k

kapkacak, evcik,

tutumlu


bulma ve bu kelimelerin

içlerindeki harflerden yeni

kelimeler türetme


ki anahtar kelimeleri bulur.

yüksük, yaldız, güz,

tutumlu


tahmin etme





Tekerleme ve şiir

örnekleri Ezberleme

Tekerleme, sayışmaca, bilmece

ve yanıltmacaları ezberler.


metinler ezberler.

Yeni öğrenilen

kelimeler

“Sokakta Oynanan Oyunlar

ile Bilgisayar Başında

Oynanan Oyunlar” konulu

konuşma




zenginleştirir.

Yu

rt S

evgis

i

küpeşte, güverte,

sevecen, felâket,

cesaret, kutsal, ihanet,

hayran, şiddet

Harfleri karışık olarak

verilen kelimeleri bulma ve

cümlede kullanma etkinliği Metnin bağlamından hareketle



olgun, uyumak Kelimelerin gerçek, mecaz

ve yan anlamlarını bulma

Vatan

“vatan” kelimesinin

çağrıştırdığı diğer kelimeleri

bulma ( kuş yumurtaları

üzerine yazma)


kelimeleri anlam farklılıklarını


Yeni öğrenilen

kelimeler

“Yurt sevgisi” konulu

mektup yazma etkinliği




zenginleştirir.

Anahtar kelimeleri

bulunması öğretmen kılavuz

kitabında tavsiye edilmiş.

Ayrı bir etkinlik

hazırlanmamış.


bulur.

70

Met

nin

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler

Etkinlikte


Teknik


nn

e S

evgis

i

kap, bilmece, ortanca,

hak vermek, pati,

sakınca, yumak

Kelimelerin


etme/Kelimeleri

cümlede kullanma Metnin bağlamından



çıkarır. derinlik, kuru, çökmek,

süzülmüş, bakmak

Cümlelerdeki altı

çizili kelimelerin

anlam özelliğini

bulma(gerçek, mecaz,

yan anlam)

aklına gelmek, hak

vermek, canı sıkılmak

Cümlelerdeki

deyimleri bulma ve

deyimleri cümlede

kullanma




Yeni öğrenilen kelimeler

Konuşma

etkinliği(Annelerini

tanıtan bir konuşma)




zenginleştirir.

Dil

im D

ilim

Gü

zel

Dil

im

ışıldamak, kirlenme,

paylaşmak, taşıyıcı,

öldürmek

Farklı anlamlar

içerecek şekilde

cümleler kurma Metnin bağlamından



çıkarır. hava, sivri, sarsmak,

kara

Cümlelerdeki altı

çizili kelimelerin

hangi anlamlarda

kullanıldıklarını

bulma(gerçek, mecaz

anlam)

doğru, bol, oyalanmak,

yüz Eş seslilerini bulma




örnek verir.

Ev S

evgis

i

bozuk, dar, fırtına,

kararmak, baba

Cümlelerdeki altı

çizili kelimelerin

anlam özelliğini

bulma(gerçek anlam,

mecaz alam) Metnin bağlamından



çıkarır.

kök, yurt

Cümlelerdeki altı

çizili kelimelerin

anlam özelliğini

bulma (mecaz ve

terim anlam)

şişman, ağladı, kederli,

çift, içeri

Cümlelerdeki altı

çizili kelimelerin zıt

anlamlılarını bulma




örnek verir.

Anahtar kelimelerle

dörtlük yazma


bulur.

71

4.2.1. 6. Sınıf Doku Yayınlarındaki Sözcük Çalışmalarının İncelenmesine

Yönelik Yorumlar

“Dört Arkadaş” metni deyimler yönünden oldukça zengin bir metindir. Bu

metin, “ balta girmemiş, insan ayağı değmemiş orman, gözünü dikmek, can derdine

düşmek, başına iş gelmek, iş işten geçmek, meraktan çatlamak, çocuk oyuncağı, küplere

binmek, peşine düşmek, kayıplara karışmak, yanına kâr kalmak, Dimyat’a pirince

giderken evdeki bulgurdan olmak” gibi pek çok deyim içermektedir. Bu nedenle

deyimlerle ilgi bir etkinlik hazırlanması oldukça isabetlidir.

“Gizli Hayırsever” metninde, metinde geçen “kendini belli etmemek, idare

etmek, geçiştirmek, şüphe, çember, üstlenmek, urgan, düztabanlık, aklına takılmak,

belirti, bağımlı, tedirgin, vaziyet” sözcüklerine sözcük çalışmalarında yer verilebilirdi.

“Yalnız Kalmak” adlı metninde sözcük çalışmaları ile ilgili olarak altı etkinliğe

yer verilmiş, kapsamlı bir sözcük çalışması hazırlanmıştır.

“Tavşan Suyu” adlı metnin sözcük çalışmalarında eş anlamlı sözcüklerle

eşleştirme etkinliğine yer verilmiş. Ancak yıllık planda buna ilişkin bir kazanım yer

almıyor. Metnin sözcük çalışmaları oldukça kapsamlı hazırlanmıştır.

“Bir Haber” adlı metnin sözcük çalışmaları kısmında, metinde geçen “gözde,

güncel, dayanışma, ulusal, kısıtlı, bütçe, aydın, devrim, serüven, düşsel, olanak, hendek,

yılmak, yakınmak, yürekten kutlamak, gökten zembille inmek” sözcük ve sözcük

gruplarına da yer verilmesi metni anlama ve sözcük dağarcığını geliştirme açısından

faydalı olabilirdi. Metnin sözcük çalışmaları kapsamında “zıt anlamlı sözcükler” ile

ilgili kapsamlı bir etkinlik hazırlanmış. Ancak yıllık planda bu etkinliği karşılayan bir

kazanıma yer verilmemiştir.

“Milli Tarihimiz” adlı metnin “eş anlamlılık” ilişkisini ortaya koyan etkinlikte

sadece bir örnekle -nesil-kuşak- yetinilmiş. Oysaki metinde eş anlamlısı olan “uygarlık,

dünya, kuvvet, ata, ulus, yurt” gibi sözcükler de mevcuttur.

“Uzay Denen O yer” adlı metinde sözcük çalışmaları ile ilgili kapsamlı ve

öğretici nitelikte dört ayrı etkinliğe yer verilmiş. Öğrencilerin zevkle yapacağı bulmaca

72

çeşitleri hazırlanmış. En sonda verilen yazma etkinliğinde ise yeni öğrenilen sözcüklerin

kullanılması istenmiştir.

“Bir Arının Günlüğü” adlı metin için kapsamlı, zevkli ve eğlenceli olan üç ayrı

etkinlik hazırlanmış. Sözcük çalışmaları yoluyla “deyimler” ve “mecaz anlam” konusu

pekiştirilmeye çalışılmış. Ancak kitabın yıllık planına aldığı “Sözcükler arasındaki

anlam ilişkilerini kavrayarak birbiriyle anlamca ilişkili sözcüklere örnek verir.”

kazanımına uygun bir etkinliğe rastlanmamaktadır.

“Orman” adlı metinde, metinde geçen ele alınması gereken bütün sözcüklere

sözcük çalışmaları kısmında yer verilmiş. Eş seslilik ile ilgili iki, yakın anlamlılık ile

ilgili bir etkinlik hazırlanmış. Eş seslilik ve yakın anlamlılık ile ilgili hazırlanan

bulmacada yer alan “kurak, ödev, korumak, kır” sözcükleri metinden, diğer sözcükler

ise metin dışından seçilmiş. Metinde geçen “yaz” sözcüğü eş seslilik ile ilgili hazırlanan

etkinlikte yer alabilirdi.

“Artık O da Bir Kargaydı” adlı metin ile ilgili farklı teknikler kullanılarak yedi

ayrı etkinlik hazırlanmış. Deyimlerin “boşluk doldurma” etkinliği ile verilmesi

deyimlerin kullanım sahasını göstermesi açısından büyük önem arz etmektedir.

“Mutluluğun Ölçüleri” adlı metinle ilgili olarak sözcük çalışmaları için bir

etkinlik hazırlanmış. Hazırlanan bu etkinlik -metinden duygu ve fikir ifade eden

sözcükleri bulma- 6.sınıf öğrencisi için açık ve net değil. Öğretmen kılavuz kitabında

tavsiye edilen deyimleri drama ile anlatma etkinliği oldukça yararlı bir uygulamadır.

“Ziyafet Sofrası” adlı metin ile ilgili sözcük çalışmaları kapsamında beş ayrı

etkinlik hazırlanmış. Deyimlerin kavratılması ve deyim dağarcığının geliştirilmesi

açısından oldukça kapsamlı bir sözcük çalışmasına yer verilmiş. Metnin konu ve ana

düşüncesini bulma, özetini çıkarma konusunda oldukça faydalı olan anahtar sözcük

bulma uygulamasına yer verilmiş. Yine aynı metinde “bayram” sözcüğü ile aynı kavram

alanına giren diğer kelimelerin listelenmesi istenmiş. Ancak bu etkinliğe yönelik

kazanıma yıllık planda yer verilmemiştir.

“Akkız Karakız” adlı metinle ilgili olarak üç ayrı etkinliğe verilmiş. Verilen

etkinlikler plandaki kazanımlara uygundur. Bu metin, deyimlerin yoğun olarak

73

kullanıldığı bir masaldır. Boşluk doldurma etkinliği, deyimlerin cümle içinde

kullanımının görülmesi açısından oldukça faydalı bir etkinliktir. Yalnız sözcük

çalışmaları kapsamına alınan sözcükler metni anlamada yetersiz kalıyor. Metinde geçen

“otağ, cenk etmek, urba, sırma, umman, zifir, yün eğirmek, yel, gövermek” gibi sözcük

ve sözcük gruplarına; “sizlere ömür, yediği önünde yemediği ardında, yan gelip yatmak,

dişleri kilitlenmek, dilinin bağı çözülmek, gözünü yummamak” gibi deyimlere sözcük

çalışmaları kapsamında yer verilmeliydi.

“Atasözleri Üzerine” adlı metnin plan kısmında “Metnin anahtar kelimelerini

bulur.” ve “Okuduğu metinde geçen kelime, deyim ve atasözlerini cümlede kullanır.”

kazanımlarına yer verilmesine karşın bu kazanımlarla ilgili bir etkinlik hazırlanmamış.

Metinde geçen “özgün ve kanıt” sözcüklerinin de bir etkinlikle kavratılması metni

anlama bakımından faydalı olurdu.

“İlâç” adlı metinde kazanımlarla etkinlikler örtüşmektedir. Öğretmen kılavuz

kitabında öğrenilen sözcüklerle ilgili bir bilmece, tekerleme, şiir ya da olay yazısı

oluşturma tavsiye edilmiştir.

“Evcik” adlı metinde etkinlikler ile kazanımlar birbirine uygundur. Metinde

geçen “evcik, seki, hokka, ev çevirmek ve evcimen” sözcük ve sözcük gruplarına da

sözcük çalışmaları kapsamında yer verilebilirdi.

“Yurt Sevgisi” adlı metinde sözcük çalışmaları ile ilgili hazırlanan etkinlikler

zevkli ve eğlendirici bir şekilde tasarlanmış. Metinde geçen “yeğlemek” sözcüğünün de

etkinlik kapsamına alınması, öğrencilerin bu önemli sözcüğü, sözcük dağarcığına

katması ve kullanması açısından yararlı olurdu.

“Anne Sevgisi” ve “Dilim Dilim Güzel Dilim” metni için hazırlanmış “gerçek,

mecaz ve yan anlamı” kavratmaya yönelik etkinlikteki cümleler metnin dışından

seçilmiş. Bu tür konuların kavratılmasında metnin araç olarak kullanılması ve metindeki

cümlelerden hareket edilmesi kalıcılığı ve verimliliği artırmaktadır.

“Ev Sevgisi” adlı metnin sözcük çalışmaları “gerçek, mecaz, yan ve terim

anlam” konusunu güzel bir şekilde kavratıyor. “Anahtar kelimeleri bulup bu kelimelerle

dörtlük yazma” etkinliği farklı ve oldukça faydalıdır. Metinle ilgili hazırlanan “zıt

74

anlamlıları bulma” ile ilgili hazırlanmış etkinlikte verilen sözcükler -şişman, ağlamak,

kederli, çift, içeri- metnin dışından seçilmiş. Oysaki metinde geçen küçük, büyük, dar,

dış” sözcükleri bu etkinlik için kullanılabilirdi.

4.2.2. 6. Sınıf Doku Yayınları Türkçe Ders Kitabı’nın “Sözcük Çalışmaları”

etkinlikleri incelendiğinde şu sonuçlara varılmıştır:

1) Kitaba alınan metinler deyim yönünden oldukça zengin metinlerdir.

Deyimlerin kavratılması ve deyim dağarcığının geliştirilmesi adına oldukça kapsamlı

etkinlikler hazırlanmıştır.

2) Kitapta, Sözcükte Anlam(gerçek, mecaz, yan ve terim anlam) ve Sözcükler

Arası Anlam İlişkileri( eş ve zıt anlam, yakın anlamlılık, eş seslilik) konuları fırsat

buldukça tekrar edilmiş ve pekiştirilmiştir.

3) Kitabın “Sözcük Çalışmaları” kısmı oldukça detaylı hazırlanmış. “Sözcük

Çalışmaları” kapsamında çok fazla etkinliğe ve sözcüğe yer verilmiştir.

4) Sözcük Çalışmaları” kapsamında çok sayıda bulmaca çeşidine yer verilmesi,

sözcük çalışmalarını tekdüzelikten çıkarmış, sözcük çalışmalarının zevkli ve eğlenceli

bir uğraş olmasını sağlamıştır.

5) Kitaptaki sözcük çalışmaları etkinlikleri programdaki kazanımlarla genel

anlamda uyuşmaktadır. Yalnız birkaç metinde hazırlanan etkinliğe yönelik kazanım,

kitabın yıllık planına alınmamış ya da kazanıma yönelik etkinlik hazırlanmamıştır.

6) Kitapta yer yer “anahtar kelime bulma” etkinliklerine yer verilmiştir.

7) “Sözcükte Anlam” ve “Sözcükler Arası Anlam İlişkileri”ni kavratan

etkinliklerde bazı örnekler metin dışından seçilmiş. Bu tür etkinliklerde metinden yola

çıkılması anlamayı daha güçlü kılmaktadır.

8) Bazı etkinliklerin resimlendirilmiş olması öğrencilerin dikkatlerini çekmesi

açısından oldukça önemlidir.

75

9) “Tema Sonu Değerlendirme” çalışmalarında genel tekrar olması bakımından

yeni öğrenilen sözcüklere yer verilmemiştir.

10) Tekerleme, sayışmaca, mani, şiir, şarkı, türkü ezberleme etkinliklerine yeteri

kadar yer verilmiştir.

11) Sözcük çalışmaları etkinliklerinde öğrenci sözlük kullanmaya teşvik

edilmiştir.

4.3. 6. Sınıf Pasifik Yayınları Türkçe Ders Kitabının İncelenmesine Dair

Bulgu ve Yorumlar



Kızlarıma Mektuplar Emre KONGAR Mektup

Damda Orhan Veli KANIK Şiir

Güler Yüz Şevket RADO Deneme

Güvercin, Tilki Leylek Beydaba Fabl

Atatürk ve Bilim Güneş KAZDAĞLI Biyografi

Onuncu Yıl Nutku Mustafa Kemal ATATÜRK Söylev

Vatandaşlık ve İnsan

Hakları Ramazan ÖZBEK Araştırma-inceleme

Atatürk’le Yaşayanlar

Mübeccel Nami DURU

( Nazmi KAL)

Söyleşi

Tarihçi ve Dilci Atatürk Yunus NADİ Fıkra

76

Yurdum Cahit KULEBİ Şiir

Savaşın Ortasında Bir

İnsanlık Masalı Yorgo KIRBAKİ Gazete Haberi

Son Kuşlar Sait Faik ABASIYANIK Hikâye

Hiroşimalar Olmasın Oktay AKBAL Anı

Kitaplarda Gezmek Adalet AĞAOĞLU Deneme

Kitaplar Arasında M. MARK ve N. MCQUEEN Piyes

Kitap ve Gelişen Teknoloji Sevinç SAKMAN Münazara

Kitabın Serüveni M. Necati ÖNGAY Şiir

Bulutlarla Yarışan Kadın Halit KIVANÇ Biyografi

Çanakkale Türküsü Anonim Türkü

Bayrak Kardeşliği Ahmet B. ERCİLASUN Gezi yazısı/günlük

Aşkını Kaşıklarda Dile

Getiren Delikanlı Ali PÜSKÜLLÜOĞLU Efsane

Gül Hanım’ın Annesi Menduh Şevket ESENDAL Hikâye

Bir Çekişme Edmando AMİCİS Günlük/roman

Kara Koyun Halit KARAOĞLU Masal

Tatlı Dil Şevket RADO Düşünce yazısı

77

Tablo 6. 6. Sınıf Pasifik Yayınlarındaki Sözcük Çalışmalarının Kullanılan Yöntem-

Teknik ve Programdaki Kazanımlar Yönünden İncelenmesi

Met

nin

Ad

ı Sözcük Çalışmalarında

Ele Alınan Kelimeler

Etkinlikte

Kullanılan

Yöntem-Teknik


Kız

ları

ma M

ektu

pla

r Metinden tespit edilen

kelimeler

Metnin anahtar

kelimelerinin

tespit edilmesi


belirler.

Metinden eş ve zıt

anlam içeren

kelimelerin

bulunması

Kelimeler arsındaki anlam




izlemek, anımsamak,

bağımsız, güvenlik,

denetlemek, serüven,

bağışlamak

Kelimeleri

cümlede kullanma

etkinliği



günlük hayattaki bağlamlarını

dikkate alarak cümle içinde

kullanır.

Öğrenilen

kelimelerin

sözlüğe eklenmesi



oluşturur.

Dam

da

dam aktarmak, mühim,

murat, takım taklavat,

derman, Rab, sadaka, ne

üstte ne başta olmak,

deliye dönmek, üst

tarafını sonra söylemek,

nefes nefese kalmak

Kelimelerin

anlamlarını

tahmin edip

sözlükten kontrol

etme




çıkarır.

Kelimeleri

cümlede kullanma

etkinliği





kullanır.

Öğrenilen

kelimelerin

sözlüğe eklenmesi



oluşturur.

Metinden seçilen

bir deyim ile ilgili

oyun hazırlama



kullanır.

78

Met

nin

Ad



Etkinlikte

Kullanılan

Yöntem-Teknik

Programdaki Kazanım G

üle

r Y

üz

emin, âdeta, katlanmak,

külfet, ağır gelmek,

çetin, mesele, çözülmek,

Bektaşi, gam, kasavet

Kelimelerin

anlamlarını

tahmin edip

sözlükten kontrol

etme




çıkarır.

gam, kasavet Eş anlamlılarını

bulma etkinliği




örnek verir.

kaygı, korku

Anlam

farklılıklarını

bulma etkinliği


kelimeleri, anlam



Gü

ver

cin

, T

ilk

i, L

eyle

k

temsil etmek, ulu,

başında bitmek, yok

etmek, büzülüp kalmak,

akıl öğretmek,

belletmek, avlamak

Kelimelerin

anlamlarını

tahmin edip

kelimelerden

ikisini seçip bir

paragraf yazma





Dinlediklerindeki/izlediklerin

deki kelime, deyim ve

atasözlerini günlük hayattaki

bağlantılarını dikkate alarak


Fabl yazma




zenginleştirir.



kullanır.

Kendini metindeki

kahramanlardan

birinin yerine

koyup konuşma



kullanır.

başkalarına akıl vermek

Anahtar

kelimeden

hareketle ana

düşünceyi bulma

Dinlediklerindeki/

izlediklerindeki anahtar


akıl öğretmek, belletmek

Yakın anlamlılık

ilişkisi taşıyan

kelimeleri bulma






Öğrenilen

kelimeleri sözlüğe

ekleme

Dinlediklerinden/izlediklerind

en hareketle sözlük oluşturur.

79

Met

nin

Ad



Etkinlikte

Kullanılan

Yöntem-Teknik


tatü

rk v

e B

ilim

pedagojik, mesele, ufuk,

bilimsel düşünce,

neşriyat, müspet

Kelimeleri

cümlede kullanma

etkinliği





kullanır.

“Okumanın

Düşüncelerimiz

Üzerine Etkisi”

konulu konuşma

etkinliği



kullanır.

Etkinliği yok.

Öğretmen kılavuz

kitabında da

herhangi bir

yönlendirme

yapılmamış.


belirler.

On

un

cu Y

ıl N

utk

u

nutuk, muvaffakiyet,

azimkârane, mamur,

medeni, refah, muasır,

mefhum, müspet,

muvaffak, terakki,

ehemmiyet, tebarüz,

vasıf, fıtri, mütemadiyen,

inkişaf, beşeriyet, temin,

vaat etmek, bahtiyar,

itimat, inanç, katiyet,

âlem, âti, ebediyet

Kelimelerin

anlamlarını

sözlükten bulma

ve cümleleri

yeniden oluşturma

etkinliği




çıkarır.





kullanır.

Söylev hazırlama




Büyük

“büyük”

kelimesinin mecaz

anlamlarını

bulama





Etkinlik yok.


kelimeleri, anlam



Vata

nd

aşl

ık v

e

İnsa

n H

ak

ları

salt, onur, birey, kolektif,

nispet, kamu, mali,

uyruk, ferman, meşruti,

hanedan

Kelimelerin

anlamlarını

tahmin edip

sözlükten kontrol

etme

Kitabın yıllık planında sözcük

çalışmaları ile ilgili hiçbir

kazanıma yer verilmemiş.

Kelimeleri

cümlede kullanma

80

Met

nin

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler

Etkinlikte

Kullanılan

Yöntem-Teknik


tatü

rk’l

e Y

aşa

yan

lar musikî, muallim,

mektep, konservatuar,

güzel sanatlar, piyes,

tatmin etmek, müspet,

ilim, ülkü, beste,

güfte, alaturka, gazel,

vuslat, ahiret, divan,

edebiyat, tezahürat

yapmak, nazır,

telaffuz

Sözlük kullanma ve

kelimeleri cümlede

kullanma etkinliği








kullanır.

Atatürk’ün müzik

zevki ile ilgili

konuşma



Etkinlik yok. Metindeki anahtar kelimeleri

belirler

Etkinlik yok




kullanır.

Tari

hçi

ve

Dil

ci

Ata

türk

ebedi, vasiyetname,

atbaşı, ucube, kısır,

göçebe, etimoloji

Sözlük kullanma

Kelimelerin

anlamca ilişkili

olduğu diğer

kelimeleri bulma




örnek verir.

Öğrenilen


ekleme

Dinlediklerinden/izlediklerinde

n hareketle yeni öğrendiği

kelimelerden sözlük oluştur.

Yu

rdu

m emmi, burç, çimmek,

andız fidanı, naçar,

başı havalarda

gezmek, ılgıt ılgıt,

çorak

Kelimelerden

üçünü seçip bir

paragraf yazma

Kelimeleri jest ve

mimik kullanarak

anlatma





kullanır.

Öğrenilen


ekleme



oluşturur.

Etkinlik yok




kullanır.

Etkinlik yok




örnek verir.

Etkinlik yok Metindeki anahtar kelimeleri

belirler.

81

Met

nin

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler

Etkinlikte

Kullanılan

Yöntem-Teknik


av

aşı

n O

rta

sın

da

Bir

İn

san

lık

Masa

lı Anlamı bilinmeyen



istenmiştir.

Kelimelerin


edip sözlükten

kontrol etme




İnsanlık

“insanlık”

kelimesinin

çağrıştırdığı diğer

kelimeleri bulma


belirler.

Son

Ku

şlar

mahzun, göçmen,

ihtişam, hüviyet,

gedikli, güzergâh, haz,

sallapati, istikamet,

ökse, tirşe, mülayim

Kelimeleri cümlede

kullanma etkinliği


etkinliğin kazanımı verilmemiş.

musallat, alıp başını

gitmek, kanı donmak

Kelimelerin yerine

başka kelimeler

koyma etkinliği




örnek verir.

Yeni öğrenilen

kelimeler

Hikâye yazma

etkinliği




Öğrenilen


ekleme



oluşturur.

Hir

oşi

mala

r O

lması

n

Demokles’in kılıcı,

soğuk savaş, sıcak

savaş


kelime gruplarını

cümlede kullanma

etkinliği





Birbiriyle anlam

ilişkisi(eş, yakın,

zıt, eş seslilik) olan

kelimeleri bulma




örnek verir.

Görsellerden

hareketle yazı

yazma etkinliği



Etkinlik yok Dinlediklerindeki/izlediklerind

eki anahtar kelimeleri belirler.

Öğrenilen


ekleme



oluşturur.

82

Met

nin

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler

Etkinlikte

Kullanılan

Yöntem-Teknik


itap

lard

a G

ezm

ek

söz açmak, coğrafya,

iklim, kendini kıyılara

atmak, katı gerçeğe

çarpmak

Altı çizili olan

kelimeleri farklı

şekillerde ifade

etme, yakın


etkinliği




örnek verir.

züğürt tesellisi, setre,

arşınlamak, ilk

gençlik, düş gücü,

ikirciklenme, katedral,

sinarit, kotarmak

Kelimeleri cümlede

kullanma etkinliği





kullanır.

Yeni öğrenilen

kelimeler

Öğrenilen


ekleme



oluşturur.

Kit

ap

lar

Ara

sın

da

yüz üstü bırakmak,

baş kaldırmak


deyimlerin yerine

aynı anlamı

verecek başka

ifadeler bulma




örnek verir.

Anlamı bilinmeyen

diğer kelimelerin




kelimeleri cümlede

kullanma etkinliği




Yeni öğrenilen

sözcükler

Öğrenilen


ekleme



oluşturur.

“Kitapların

Korunması” konulu

bir konuşma

hazırlama




Tanıdıkları bir

kişiyi anlatma




belirler.

83

Met

nin

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler

Etkinlikte

Kullanılan

Yöntem-Teknik


itap

ve

Gel

işen

Tek

nolo

ji

teknoloji, dile

getirmek, bir

düşünceyle

karşılaşmak, yeni bir

biçim kazandırmak,

can yoldaşı, dizüstü

bilgisayar, bir fırın

ekmek yemek,

elektronik ağ sitesi,

bilgisayar mesajı,

mekanik, soyut

Kelimelerin

anlamlarını tahin

etme ve kelimeleri

cümlede kullanma

etkinliği








kullanır.

yüz, el, kaynak, ürün,

bağ, çağ

Kelimelerin anlam

özelliklerini ve

türünü söyleme


etkinlikle örtüşen kazanım yok.


belirler.

Kit

ab

ın S

erü

ven

i

dere boyu, upuzun,

dip, doruk, yere

sermek, kendini bir

yerde bulmak,

başından çok şey

geçmek, bembeyaz,

yaprak, tatlı

Kelimelerin

şiirdeki anlamlarını

tahmin etme





Gerçek, mecaz,

deyim, eş, zıt ve eş

seslilik gibi anlam

özelliklerini bulma




örnek verir.

Etkinlikleri yok






Şiir, şarkı, türkü türlerinde

metinler ezberler.

Dinlediklerindeki/izlediklerind

eki kelime, deyim ve



kullanır.




84

Met

nin

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler

Etkinlikte

Kullanılan

Yöntem-Teknik


ulu

tlarl

a Y

arı

şan

Kad

ın

leyli, nahiye, yaver,

talimat, planör, paraşüt,

tayyare

Kelimelerin


etme ve sözlükten

kontrol etme




Kelimeleri

kullanarak paragraf

yazma





kullanır.

yük olmak, kafasına

yerleşmek, hamle

yapmak

Kelime gruplarını

gerçek ve mecaz

anlamlarında

cümlede kullanma

ve anlamlarını

sözlükten kontrol

etme





Yeni öğrenilen

kelimeler

Öğrenilen


ekleme



oluşturur.

Yaşam öyküsü

anlatma




Etkinlik ve

yönlendirme yok.


kelimeleri, anlam



Etkinlik ve

yönlendirme yok.


belirler.

Çan

ak

kale

Tü

rkü

sü

ümidi kesmek, başı

selamette olmak,

kıyamet kopmak

Kelimelerin


etme ve sözlük

kullanma etkinliği

Kitabın yıllık planında

kazanımı verilmemiş.

Deyimlerden birini

seçip oyunlaştırma





kullanır

Öğrenilen


ekleme



oluşturur.

Savaş ortamında

yapılan bir

görüşmeyi

canlandırma



kullanır.

85

Met

nin

Ad



Etkinlikte

Kullanılan

Yöntem-Teknik


ayra

k K

ard

eşli

ği

Türkolog, şive,

diplomatik, lûgat,Türkoloji

Sözlük kullanma

etkinliği




istirahat, monoton,

çıkmak, bibliyografya,

ateş gibi, mest etmek,

münasebet, iftihar,

müsaade, nice, zihnini

kurcalamak, peş peşe,

içini yakmak

Cümlelerdeki altı

çizili kelimelerin


edip yerine başka

kelimeler koyma

etkinliği

Aşk

ını

Kaşı

kla

rda D

ile

Get

iren

Del

ikan

lı

efsane, nakış işlemek, sır

vermek, peçe, dadı, kadı,

paşa, beyit

Sözlük kullanma

ve kelimelerden

metin oluşturma

etkinliği





ellerine varmak, kalbini

dağlamak, yiyip bitirmek,

ne gecesi ne gündüzü belli

olmak, gönül vermek,

yardımı dokunmak, baş

göz etmek, boynunun

borcu olmak

Kelimelerin


etme





(etkinlik ile kazanım

uyuşmuyor)


Kelimeleri sözlüğe

ekleme


n hareketle öğrendiği


Efsanelerdeki

deyimleri hayal

etme ve anlatma




Gü

l H

an

ım’ı

n A

nn

esi

ahbap, takdim olunmak,

hekim, gönlünü

yaralamak, sokulmak,

avlamak, sıvışmak, entari,

çıkışmak, şeytan dürtmek,

esvap, emsalsiz

Kelimelerin


etme ve cümlede

kullanma




matmazel, latife, balık

yağı, müteessir, arsız, sofa

Sözlük kullanma

ve kelimeleri

cümlede kullanma





kullanır.


Kelimelerden üç

tanesini seçip bir

paragraf yazma



Öğrenilen


ekleme



oluşturur.

Etkinlik yok.




86

Met

nin

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler

Etkinlikte

Kullanılan

Yöntem-Teknik


ir Ç

ekiş

me

mükâfat, burnu

büyümek, sert bakış

fırlatmak, gözü

takılmak, duymak

Kelimeleri cümlede

kullanma etkinliği





deyim ve atasözlerini günlük

hayattaki bağlamlarını dikkate

alarak cümle içinde kullanır.

bakıyordu, belki,

taşırken, ara sıra,

bugün, sökülmüştü,

göz ucuyla

Kelimelerle yeni

cümleler kurma

etkinliği



hayattaki bağlamlarını dikkate


pişmanlık, öç almak,

kızmak, affetmek,

kıskanmak,

öfkelenmek

Duyguları ifade

eden cümleler

kullanma




çekişme, fena, öç,

kızgınlık, özen, sökük,

üzgün

Kelimelerin eş ve

yakın anlamlılarını

bulma

Bu etkinliğe uygun kazanım

verilmemiş.

Yeni öğrenilen

kelimeler

Oyun yazma Yeni öğrendiği kelime, kavram,



sözlüğe ekleme



oluşturur.

Etkinlik yok. Metnin anahtar kelimelerini

belirler.

Kara

Koyu

n

marifet, ün salmak,

dediği dedik olmak,

derdini dökmek, bağrı

yanmak, haddini

bilmek, küçük dilini

yutmak, kendine

yedirememek, elin ağzı

torba değil ki büzesin,

doluya koysan almaz

boşa koysan dolmaz

Kelimelerin


etme ve cümlede

kullanma


bağlamından hareketle kelime ve

kelime gruplarının anlamlarını

çıkarır.

Dinlediklerindeki/izlediklerindek

i kelime, deyim ve atasözlerini



kullanır.

Dinlediklerinden/izlediklerinden

hareketle öğrendiği kelimelerden


Etkinlik yok





sanatlarını kullanarak anlatımını

zenginleştirir.




verir.

87

Met

nin

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler

Etkinlikte

Kullanılan

Yöntem-Teknik

Programdaki Kazanım T

atl

ı D

il

soğuk durmak, can

yakmak, kalp kırmak,

gönül devirmek,

baştan savmak,

yüzünü şeytan

görmek, kalbine

işlemek, bucak bucak

kaçmak, yılanı

deliğinden çıkarmak,

ağzından bal akmak,

gönül almak, gönülleri

ele geçirmek, gönül

yıkmak, şevke

getirmek, ihya etmek,

bütün kapıların

açılması, foyası

meydana çıkmak,

ümitsizliğe düşmek

Deyimleri olumlu

düşünce ve

olumsuz düşünce

sınıfına ayırarak

gruplama




kâr etmek, yatışmak,

soğuk durmak,

dayatma, baştan

savma, itelemek,

yüklenmek

Yakın anlamlılarını

bulma

Kazanımı verilmemiş.

Yeni öğrenilen

kelimeler

Oyun yazıp

canlandırma



“ Tatlı Dilli

Olmanın İnsan

Hayatındaki Yeri

ve Önemi” konulu

bir yazı yazma



4.3.1. 6. Sınıf Pasifik Yayınlarındaki Sözcük Çalışmalarının Kullanılan

Yöntem-Teknik ve Programdaki Kazanımlar Yönünden İncelenmesine Yönelik

Yorumlar

“Kızlarıma Mektuplar” adlı metinde sözcük çalışmaları ile ilgili sadece bir

etkinlik ( sözcükleri cümlede kullanma etkinliği hazırlanmıştır. Diğer kazanımlarla ilgili

bir etkinlik hazırlanmamış; sadece öğretmen kılavuz kitabında tavsiye edilmiştir.

Sözcük çalışmaları kapsamına metinde geçen “itiraf ve tutum” sözcükleri de

eklenebilirdi.

88

“Damda” adlı metinde, sözcük çalışmaları ile ilgili bir etkinlik hazırlanmış. Bu

etkinlikten başka, seçilen deyimle ilgili bir oyun hazırlanması tavsiye edilmiş. Sözcük

çalışmaları kapsamına alınan sözcükler metni anlamada yeterli, ele alınabilecek bütün

sözcükler ele alınmıştır.

“Güler Yüz” metninde sözcük çalışmalarına alınan sözcükler, metni anlama ve

yorumlama açısından yeterlidir. “Eş anlamlılık” konusu ile ilgili hazırlanmış etkinliğe

metinde geçen “hayat, hâl, çare, çetin, sene, hatıra, fayda” sözcükleri de eklenebilirdi.

“Güvercin, Tilki, Leylek” metninde yeni öğrenilen sözcük, kavram, deyim ve

atasözlerini kullanarak paragraf yazma etkinliği, yeni öğrenilen sözcüklerin etkin

sözcük dağarcığına katılması açısından oldukça önemli ve faydalıdır. Sözcük

çalışmalarında ele alınması gereken tüm sözcüklere yer verilmiştir.

“Atatürk ve Bilim” metninde sözcük çalışmaları kapsamına alınan sözcükler

metni anlama açısından yetersizdir. Metinde geçen “gelenek, mektep, rüştiye, idadi,

ilham, tertip etmek, üslûp, mülkiye, müzakereci, arı, icra etmek, müspet, devrim ve

safha” sözcükleri ve “ gönlü yapılmak, gönlü orada kalmak, gücüne gitmek, merak

sarmak” deyimleri de sözcük çalışmaları kapsamına alınmalıydı.

“Onuncu Yıl Nutku” adlı metinde anlamı bilinmeyen sözcükler oldukça fazladır.

Derse rehberlik eden öğretmen, bunlardan öğrencinin en çok kullanacağı ve

karşılaşacağı sözcükleri ve sözcük gruplarını öğrenciye kazandırmaya çalışmalıdır.

Ayrıca kitabın yıllık planına alınan “Aynı kavram alanına giren sözcükleri, anlam

farklılıklarını dikkate alarak kullanır.” kazanımı ile eşleşen bir etkinliğe

rastlanmamaktadır.

“Vatandaşlık ve İnsan Hakları” metninde sözcük çalışmaları ile ilgili bir etkinlik

hazırlanmış. Ancak kitabın yıllık planında bu etkinlik ile ilgili kazanıma yer verilmemiş.

“Vatandaşlık ve İnsan Hakları” metni 6.sınıf seviyesinin üzerinde anlaşılması güç bir

metin ve sözcük çalışmaları kapsamına alınan sözcükler metni anlamada yetersizdir.

Metinde geçen “hak, demokratikleşme, tesis edilmek, birey, iktidar, yaptırım, hüküm,

yasa, anayasa, irade, yargı, dokunulmazlık, egemenlik” sözcükleri ele alınmadan metnin

anlaşılması güçtür.

89

“Atatürk’le Yaşayanlar” metninde “Metindeki anahtar kelimeleri belirler.” ve

“Aynı kavram alanına giren kelimeleri, anlam farklılıklarını dikkate alarak kullanır.”

kazanımları kitabın yıllık planında yer almasına rağmen bu kazanımlarla ilgili herhangi

bir etkinlik ya da Türkçe dersi öğretmen kılavuz kitabında bu kazanımlarla ilgili

herhangi bir yönlendirme bulunmamaktadır.

“Tarihçi ve Dilci Atatürk” metninde sözcük çalışmaları kapsamına alınan

sözcükler yetersizdir. Metni anlayabilmek için “olasılık, erdem, çığır, efsane, isyan,

diyar, ırk, kanıt, dinamik, kutsal ve dört elle sarılmak” sözcükleri de sözcük

çalışmalarına alınmalıydı.

“Yurdum” adlı metinde ele alınan sözcükler şiiri anlamak ve yorumlamak için

yeterlidir. Yeni öğrenilen sözcükleri kullanarak paragraf yazma, öğrencinin etkin

sözcük dağarcığını geliştirmesi açısından oldukça faydalı bir etkinliktir. Sözcükleri jest

ve mimik kullanarak anlatma etkinliği, öğrenciler için hem zevkli bir uğraş hem de

öğrenilen sözcüklerin pekiştirilmesi için bir fırsattır. Ancak metindeki bazı etkinlikler

ile yılık plana alınan kazanımlar uyuşmamaktadır.

“Son Kuşlar” adlı metinde sözcükleri cümlede kullanma etkinliği, programdaki

“Okuduğu metinde geçen kelime, deyim ve atasözlerini günlük hayattaki bağlamlarını

dikkate alarak cümle içinde kullanır.” kazanımı ile örtüşmektedir. Yalnız bu kazanım,

kitabın yıllık planına alınmamış. Ayrıca “pılısını pırtısını toplamak, çıkın, lime lime

olmak, hüküm vermek, çığırtkan, sırt(dağ), iskete, güzergâh, içi cız etmek, seferber

etmek, mütevazı, bel(araç), men etmek” sözcük ve sözcük grupları da metinde

geçmektedir. Sözcük çalışmaları kapsamına bu sözcükler de dahil edilmeli idi.

“Hiroşimalar Olmasın” adlı metinde yıllık planda verilmiş olmasına rağmen

“Kelimeler arasındaki anlam ilişkilerini kavrar.” kazanımına uygun bir etkinlik

hazırlanmamış, bu konuda öğrenciyi yönlendirme öğretmene bırakılmıştır.

“Kitaplarda Gezmek” adlı metinde etkinlikler ve kazanımlar örtüşmektedir.

Metinde geçen “burç, bellek ve serüven” sözcüklerine de sözcük çalışmalarında yer

verilebilirdi.

90

“Kitaplar Arasında” metninde sözcük çalışmaları ile ilgili olarak “Metnin

anahtar kelimelerini belirler.” kazanımı verilmiş. Ancak bu kazanımla ilgili hiçbir

etkinlik hazırlanmamış ya da öğretmen kılavuz kitabında bu kazanımla ilgili herhangi

bir yönlendirme bulunmamaktadır..

“Kitap ve Gelişen Teknoloji” metninde geçen “yüz, el, kaynak, bağ” sözcükleri

eş sesli sözcüklerdir. Bu metin için eş sesli sözcükleri pekiştirecek bir etkinlik

hazırlanabilirdi.

“Kitabın Serüveni” adlı metnin sözcük çalışmalarında; gerçek, mecaz, yan

anlam, eş seslilik, zıt ve eş anlamlılık gibi anlam özellikleri tekrar edilmiş. Bu etkinlik

bu konuların pekiştirilmesi için oldukça faydalıdır. Ancak metnin sözcük çalışmaları

bölümünde “söz varlığını zenginleştirme” ye yönelik verilen beş kazanımla ilgili

herhangi bir etkinlik ya da yönlendirme bulunmamaktadır.

“Bulutlarla Yarışan Kadın” metninde sözcük çalışmaları ile ilgili iki etkinlik

verilmiş. İki etkinlik verilen tüm kazanımlarla eşleştirilmiş. Ancak hazırlanan etkinlikler

yıllık plana alınmış “Aynı kavram alanına giren kelimeleri, anlam farklılıklarını dikkate

alarak kullanır.” kazanımını net bir şekilde ortaya koymuyor. Bu eksikliği gidermek

derse rehberlik eden öğretmene düşüyor. Aynı şekilde “Anahtar kelimeleri belirler.”

kazanımına yönelik herhangi bir etkinlik ya da yönlendirme bulunmuyor. Sözcük

çalışmalarında verilen sözcükler metni anlamak ve yorumlamak için yeterli ve ele

alınan bu sözcükler ile metin yazma etkinliği oldukça faydalı bir etkinliktir.

“Çanakkale Türküsü” metninin sözcük çalışmalarına alınan sözcükler yeterlidir.

Ancak sözcük çalışmaları ile ilgili verilen birinci etkinliğin kazanımı kitabın yıllık

planında verilmemiş. Bu etkinliğin kazanımı “Metnin bağlamından hareketle kelime ve

kelime gruplarının anlamlarını çıkarır.” olmalıydı.

“Bayrak Kardeşliği” metninde yıllık planda verilen kazanımlarla, kazanım

sayısıyla; metnin altında verilen kazanımlar ve kazanım sayıları uyuşmamaktadır.

“Aşkını Kaşıklarda Dile Getiren Delikanlı” metninin sözcük çalışmalarında

oldukça faydalı bulduğumuz sözcüklerden metin oluşturma etkinliğine yer verilmiştir.

91

Yalnız “Kelimeler arasındaki anlam ilişkilerini kavrayarak birbiriyle anlamca ilişkili

kelimelere örnek verir.” kazanımını örnekleyen bir etkinliğe rastlanmamaktadır.

“Gül Hanım’ın Annesi” metninin sözcük çalışmalarına alınan sözcükler metni

anlamak için yeterli sayıdadır. “Aynı kavram alanına giren kelimeleri, anlam

farklılıklarını dikkate alarak kullanır.” kazanımı ile örtüşen bir etkinlik

hazırlanmamıştır. Aslında metinde geçen “esvap, elbise, entari” aynı kavram alanına

giren sözcüklerdir. Bu sözcüklerle ilgili somut bir etkinlik hazırlanabilirdi. Yine diğer

metinlerde olduğu gibi bu metinde de “anahtar sözcükleri belirleme” ile ilgili herhangi

bir etkinliğe ya da yönlendirme cümlesine rastlanmamaktadır.

“Bir Çekişme” metni ile ilgili olarak oldukça kapsamlı bir sözcük çalışması

hazırlanmış. Eş ve yakın anlamlılarını bulma etkinliği “Kelimeler arasındaki anlam

ilişkilerini kavrayarak birbiriyle anlamca ilişkili kelimelere örnek verir.” kazanımı ile

uyuşuyor. Ancak kitabın yıllık planında bu kazanıma yer verilmemiş. “Verilen

duyguları ifade eden cümle yazma etkinliği” öğrencileri dil bilgisindeki “Cümle

Türleri” konusuna hazırlama bakımından oldukça faydalı bir etkinliktir. Yine bu

metinde de “Anahtar kelimeleri belirler.” kazanımına yönelik bir etkinlik ya da

yönlendirme bulunmamaktadır.

“Kara Koyun” metni ile ilgili olarak çok sayıda kazanım verilmiş. Ancak

hazırlanan etkinlikler verilen tüm kazanımları kazandıracak nitelikte değildir. Bu

eksikliği gidermek ve ek etkinlikler hazırlamak öğretmene düşmektedir. Metinde geçen

“sırım, nafile, kuşku, haydut, marifet ve diyar” sözcüklerine de sözcük çalışmalarında

yer verilebilirdi. “Kara Koyun” metni deyimler yönünden oldukça zengin bir metindir.

Sözcük çalışmalarına deyimler ile ilgili bir etkinliğin alınması isabetli olmuş. Ancak

metinde geçen “gönlü yanmak, dünyalar (onun) olmak, aklına yatmak, dili varmamak,

ağzını (bir şeye) vurmamak, ağzını bıçak açmamak” deyimleri etkinliğe alınmamış.

Ayrıca etkinlikte geçen “derdini dökmek” deyimi metinde “içini dökmek” olarak

geçmektedir.

“Tatlı Dil” metni de deyimleri kavratma açısından oldukça faydalı bir etkinliktir.

“Yakın anlamlıları bulma” etkinliği “Kelimeler arasındaki anlam ilişkilerini kavrayarak

birbiriyle anlamca ilişkili kelimelere örnek verir.” kazanımı ile yıllık plana alınabilirdi.

92

4.3.2. 6. Sınıf Pasifik Yayınları Türkçe Ders Kitabı’nın “Sözcük

Çalışmaları” etkinlikleri incelendiğinde şu sonuçlara varılmıştır:

1) Yıllık plana alınmış bazı kazanımlar ile etkinlikler tam örtüşmemektedir.

Özellikle de “Anahtar kelimeleri belirler.” kazanımına yönelik ne bir etkinlik ne de bir

yönlendirme vardır.

2) Yeni öğrenilen sözcüklerle metin oluşturma etkinliklerine fazlaca yer

verilmiş. Bu etkinlikler öğrenilen sözcüklerin edilgin sözcük dağarcığından çıkıp etkin

sözcük dağarcığına geçmesini sağlamaktadır.

3) Kitapta sözcük çalışmalarını uygulama konusunda bir tekdüzelik vardır. Hep

aynı yöntem ve teknikle sözcükler ele alınmış. Bulmaca çeşitlerine pek

rastlanmamaktadır.

4) Sözcük çalışmalarının zaman zaman grupla yapılması tavsiye edilmiştir.

(Öğrenilen sözcüklerle ilgili oyun yazma ve canlandırma gibi)

5) Kitabın “Tema Sonu Değerlendirme” kısmına öğrenilen sözcüklerin alınması,

yeni öğrenilen sözcüklerin tekrar edilmesini sağlamıştır.

6) Kitabın “Atatürk” teması kapsamına alınan metinlerin dili oldukça ağırdır.

Öğrenilecek sözcükler de 6.sınıf seviyesine uygun değildir.

7) Kitap, öğrenciyi sözlük kullandırmaya teşvik edici niteliktedir.

8) Öğrenilen sözcüklerin sözlüğe eklenmesi kazanımına çoğu metinde yer

verilmiştir.

9) “Söz Varlığını zenginleştirme” başlığı altında geçen “mani, şiir, tekerleme,

sayışmaca, şarkı ezberleme” kazanımına yönelik etkinliklere yer verilmemiştir.

93

4.4. 7. Sınıf Gizem Yayınları Türkçe Ders Kitabının İncelenmesine Dair

Bulgu ve Yorumlar



Dünyayı Güldüren Adam Hanife AZAKLI Biyografi

Anadolu’da Kilim Demek Mehmet ÖNDER Söyleşi

Bir Güreş Öyküsü Ülker KÖKSAL Hikâye

Bilmece Ünver ORAL Tiyatro

Dil Devrimi Tahsin YÜCEL Makale

Atatürk, Sanat ve İnsan Ahmet KÖKLÜGİLLER Biyografi

Atatürk ve Türk Tiyatrosu Kemal ARIBURNU Anı

Sana Borçluyuz Cahit KULEBİ Şiir

Anılar İçinde Bir Anı Gülten DAYIOĞLU Anı

Bugün Hava Güzel Cahit Sıtkı TARANCI Şiir

Ümit Dünyası Şevket RADO Söyleşi

O Konuşursa Bu da Düşünür Hzr. Mehmet FUAT Fıkra

Çocuk Kitaplığında Sabah Tartışması Mehmet GÜLER Hikâye

Kitaplarımın Cumhuriyetinde Halim YAĞCIOĞLU Şiir

Gülnaz ve Ödünç Sevinç Attilâ ŞENKON Hikâye

Sözlükle Arkadaşlık Ali ÇOLAK Deneme

Yine Bahar Geldi Ayhan BİRAND Hikâye

Yedi Tane Erik Ağacı Bedri Rahmi EYÜBOĞLU Şiir

Uluabat(Apolyont) Gölü Editör: Sevgi MUTLU Gezi yazısı

Postal ve Ben Bekir Coşkun Fıkra

İstanbul Liseli Küçük Hasan İsmail BİLGİN Hikâye

Niçin Sevgi? Suna TANALTAY Deneme

Türkçemiz Rıfat ILGAZ Şiir

Anneme Mektup Nuray BARTOSCHECK Mektup

94

Tablo 8. Gizem Yayınlarındaki Sözcük Çalışmalarının Kullanılan Yöntem-Teknik ve


etn

in

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler



Dü

nyayı

Gü

ldü

ren

Ad

am

bilge, mizah, tıknaz,

efsaneleşmek, nükte,

latife, kıssa, müderris,

yergi, çelişki, üslûp,

vurdumduymaz, odak

Kelimelerin


etme/ Sözlükten

kontrol etme Metnin bağlamından

hareketle kelimelerin

anlamlarını çıkarır. ileri sürmek, aklına

esmek, başına gelmek,

yer almak

Kelimelerin


etme/ Sözlükten

kontrol etme

“Kızım sana

söylüyorum, gelinim

sen işit.”

Atasözünü açıklama


kelime, deyim ve


kullanır.

mizah, alim, devir,

edebiyat Eş anlamlılarını bulma Kelimeler arasındaki

anlam ilişkilerini

kavrayarak birbiriyle


örnek verir.

kısa, ince, açık, yeni Zıt anlamlılarını

bulma

dost, arkadaş Kelimeler arasındaki

ilişkiyi bulma

Yeni öğrenilen

kelimeler

“Bir gün Nasrettin

Hoca…”sözünü

tamamlayan bir

konuşma hazırlama


sanatlarını uygun




sözlüğe ekleme


öğrendiği kelimelerden


An

ad

olu

’da K

ilim

Dem

ek

yörük, dokuma,

yavuklu, oba, tezgâh,

totem, atkı, mani, çile,

gergef, peşkir, yağlık,

kilim

Çengel bulmaca




içine ateş düşmek, dili

çözülmek, gönül

vermek, içini dökmek

Deyimleri uygun

ifadelerle eşleştirme


kelime, deyim ve


kullanır

Yeni öğrenilen

kelimeler


sözlüğe ekleme




95

Met

ni

n A

dı Sözcük


Alınan Kelimeler



Bir

Gü

reş

Öyk

üsü

başpehlivan, çelimsiz,

mengene,

yüreklendirmek,

ikircikli, peşrev, tuş,

bornoz, kispet

Kelimelerin


etme/ Sözlükten

kontrol etme/

Kelimeleri cümlede

kullanma




beden, sırtı yere

gelmemek, kabul etmek,

tat, küçük, doğru sağ,

gece

Eş ve zıt anlamlılık,

gerçek ve mecaz anlam

ile ilgili soruları

cevaplama





kan ter içinde kalmak,

tepeden tırnağa süzmek,

dile getirmek, ders

vermek, sevinçten

uçmak

Deyimleri cümlede

kullanma


kelime, deyim ve


kullanır.

Bil

mec

e

Anlamı bilinmeyen



istenmiş.

Kelimelerin


etme/ Kelimeleri

cümlede kullanma



anlamlarını çıkarır. boğaz, ağzı açık kalmak

Kelimelerin metinde

hangi anlamda

kullanıldığını

bulma(gerçek-mecaz

anl.)

gölge oyunu, sahne Terim anlamlı

kelimelerin altını çizme

aklını karıştırmak,

sinirleri bozulmak,

aklına gelmek, ağzı açık

kalmak

Deyimleri cümlede

kullanma

Dinlediklerinde/izlediklerin

de geçen kelime, deyim ve


kullanır.

acele, küçük Eş ve zıt anlamlılarını

bulma






Karagöz ve Hacivat’ın

trafik kuralları ile ilgili

konuşmasını yazma


sanatlarını uygun




sözlüğe ekleme

Dinlediklerinden/izledikleri

nden hareketle öğrendiği

kelimelerden sözlük

oluşturur.

Kazanımla ilgili bir

etkinlik yok. Ancak

metin bu kazanıma

uygun.

Tekerleme, bilmece,

sayışmaca ve yanıltmacaları

ezberler.

96

Met

nin

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler



Dil

Dev

rim

i

dil, aydın, özleşmek,

terim, kalıt


ile eşleştirme



anlamlarını çıkarır

aydınlatma,

boyunduruk, bozulma,

bağ

Mecaz anlamı ile

kullanılan kelimeleri

gerçek anlamları ile

cümlede kullanma

toplama, çıkarma,

bölme, çarpma, üçgen,

dörtgen

Terim anlamlı

kelimelerin altlarını

çizme

Yeni öğrenilen

kelimeler


sözlüğe ekleme




Ata

türk

, S

an

at

ve

İnsa

n

çekici, sanat, mimari,

illetli, dirlik, huzur


ile eşleştirme/

Kelimeleri cümlede

kullanma


kelime, deyim ve


kullanır.

Atatürk, edebiyat, ulus,

kültür, sevgi, başarı,

sanat, uygarlık, dirlik,

insanlık

Kavram havuzundan

seçerek “Sanatın Millet

Hayatındaki Önemi” ile

ilgili konuşma hazırlama




Yeni öğrenilen

kelimeler

“Hayatta en hakiki

mürşit ilimdir.”

sözünü açıklayan yazı

yazma


sanatlarını uygun



Etkinlik ya da

yönlendirme yok.





Ata

türk

ve

Tü

rk T

iyatr

osu

temsil, iltifat,

ataşemiliterlik, cömert,

dönüm, piyes, aktör,

destan, falso, perde,

loca


verilen kelimeleri

bulma/ Anlamlarını

tahmin etme/

Sözlükten kontrol

etme




piyes, aktör, destan,

perde, loca, rol, temsil

Terim anlamlı

kelimelerin altlarını

çizme/ Eş anlamlılarını

bulma

gönlünü hoş etmek, baş

başa kalmak, göz

ucuyla bakmak

Deyimlerin


etme/Deyimleri

cümlede kullanma


kelime, deyim ve


kullanır.

Yeni öğrenilen

kelimeler


sözlüğe ekleme




97

Met

nin

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler



San

a B

orç

luyu

z

yapıcı, engin, yurt,

halkçı, devrim

Kelimelerin


etme/ Sözlükten

kontrol etme




çıkarır.

millet, yurt, hür Kelimelerin eş


Kelimeler arasındaki

anlam ilişkilerini



örnek verir.

kur, düş, el

Kelimelerin eş

seslilerini bulma/

Cümlede kullanma

Yeni öğrenilen

kelimeler

Bir metinden

hareketle yeni metin

oluşturma


sanatlarını uygun



Etkinlik ya da

yönlendirme yok.

Ancak metin

kazanıma uygun.


metinler ezberler.

An

ılar

İçin

de

Bir

An

ı

gönenmek, buruk,

karne, somun, arife, göz


ile eşleştirme/

Sözlükten kontrol

etme




iliklerine işlemek, iple

çekmek, kendini dışarı

atmak, başından aşağı

kaynar sular dökülmek,

kursağında kalmak, akıl

etmemek

Verilen anlamdan yola

çıkarak deyimlerin

eksik olan

kelimelerini

tamamlama


kelime, deyim ve


kullanır.

kundura, bot, lapçın,

terlik, çizme, çorap,

ayak, çekecek, kösele


giren kelimeleri seçme


kelimeleri anlam

farklılıklarını dikkate

alarak kullanır.

bellek, anı, kasaba/ tok,

pahalı, sert

Altı çizili kelimelerin

eş ve zıt anlamlılarını

bulup yazma


anlam ilişkilerini



örnek verir.

98

Met

nin

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler



Bu

gü

n H

ava G

üze

l

hava, çember, nur,

dünya, şehadet

Tüm anlamları verilen

kelimeleri metindeki

anlamları ile

eşleştirme/ Kelimeleri

kullanarak paragraf

yazma




içi içine sığmamak,

içine sinmek, hatırından

çıkmamak, gark etmek

Cümleleri uygun

deyimlerle

tamamlama


kelime, deyim ve


kullanır.

Yeni öğrenilen

kelimeler


sözlüğe ekleme




Fotoğraftan hareketle

şiir yazma


sanatlarını uygun



Üm

it D

ün

yası

tohum, cazibe, liyakat,

talih, derece, meşgul

olmak, hakim olmak,

cihangir, bahsetmek,

hazine, muhafaza

etmek, karanlık,

kayırma, mevki


ile eşleştirme




ümit, insan, yaşamak

Bulmacadan hareketle

anahtar kelimeleri

bulma

Metindeki anahtar


sıfıra inmek, su

yürümek,

görmemezlikten

gelmek, elde etmek,

ümidi kesmek

Deyimleri cümlede

kullanma


kelime, deyim ve


kullanır.

mahzur, mana, tesadüf,

mahluk, icat, takdir,

cihan, yegâne, mühim,

imkân, şayet

Kelimelerin eş

anlamlılarını yazma


anlam ilişkilerini



örnek verir.

Yeni öğrenilen

kelimeler

“Umut” konulu bir

söyleşi yazma


sanatlarını uygun



99

Met

nin

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler



O K

on

uşu

rsa

Bu

da

Dü

şün

ür

piyasa, tellal, akçe,

mercan, çıkışma, yüksek

perde

Harfleri eksik bırakılmış

kelimeleri tamamlama/


tahmin etme/ Cümlede

kullanma

Dinlediklerinde/izlediklerind

e geçen kelime, deyim ve


kullanır.

Çocu

k K

itap

lığın

da S

ab

ah

Tart

ışm

ası

şövalye, cüce, çağdaş,

fors, fabl, filozof, dev

Kelimeleri anlamları ile

eşleştirme




cesaretini toplamak,

özlemini çekmek, içi

kararmak, posta koymak,

dile getirmek, sözünü

kesmek, kendinden

geçmek, ağzından

kaçırmak

Deyimleri anlamları ile

eşleştirme

yaşlı, dil, koca, ağız, gök

Eş seslilik özelliği olan

kelimeleri

metindekinden farklı

anlamı ile cümlede

kullanma






“Kağıt Olmasaydı

Hayatımız Nasıl

Olurdu?” konulu bir

söyleşi yazma



kullanır.

Kit

ap

ları

mın

Cu

mh

uri

yet

ind

e

aydınlatmak, karanlık,

kalp, düşünce, barış,

kitap, sanat, çiçek

Metindeki anlamından


hangi anlama geldiğini

bulma(gerçek-mecaz

anlam)




us, riya, erdem, arınmak,

görkemli, defne


tahmin etme/ Cümlede

kullanma(grup

çalışması)




şefkât-merhamet Aralarındaki farkı

söyleme


kelimeleri anlam


kullanır.

kitap, ışık, kitaplık, çiçek,

güvercin, depo, inci,

cezaevi, güneş/ arkadaş,

aydınlık, karanlık, dost,

bilgi, mutluluk, sevgi,

ufuk, barış

Kavram havuzundan

seçerek şiir yazma




zenginleştirir.

Yeni öğrenilen kelimeler Öğrenilen kelimeleri

sözlüğe ekleme




100

Met

nin

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler



Gü

lnaz

ve

Öd

ün

ç S

evin

ç

kart, sözcük dağarcığı,

soluklanmak, iletim,

içten, sahiplenmek,

varsıllaşmak, ödünç,

tezgâh, klâsik, sedir,

banko


ile eşleştirme ve

kelimeleri cümlede

kullanma





kelime, deyim ve


kullanır.

yerine getirmek, yola

koyulmak, gözlerine

inanamamak, gözü

korkmak, tadını

çıkarmak, yerine

koymak, göz atmak,

hoşuna gitmek, başına

gelmek

Çengel bulmaca/

Bulmacanın sonunda

metnin anahtar

kelimelerine ulaşma

Metindeki anahtar


Sözl

ük

le A

rkad

aşl

ık

haydut, romantik,

kuytu, hülya, sükûnet,

mucizevi, kaza, arı

oğlu, meçhul, uzlet,

güzide, Frenk, lügat

Bulmaca


kazanımı verilmemiş.

sözlük, kelime,

okumak, ses, harf, dil

Verilen kelimeler

arasından anahtar

kelimeleri seçme

Dinlediklerindeki/izledikle

rindeki anahtar kelimeleri

belirler.

dilinden anlamak, vakit

geçirmek, kol gezmek,

ömür tüketmek, iğneyle

kuzu kazmak

Deyimleri anlamları

ile eşleştirme/

Cümlede kullanma

Dinlediklerinde/izledikleri

nde geçen kelime, deyim

ve atasözlerini cümle

içinde kullanır.

Yin

e B

ah

ar

Gel

di

çuval, fanila, baston,

kütük, kozalak, çentik,

çiftlik, küme, kızgın,

kabuk, fer

Sözlük kullanma/

Kelimeleri cümlede

kullanma




aldırış etmemek,

tuhafına gitmek, gözden

geçirmek, gözünden

kaçırmak, gözden

kaybolmak, yolunu

tutmak

Sözlük kullanma/

Deyimleri cümlede

kullanma


kelime, deyim ve


kullanır.

zayıf, bol, ihtiyar, dost,

kalın, tuhaf, neşe,

temiz, ağır, rüzgâr

Kelimelerin eş, zıt ve

yakın anlamlılarını

tabloya yazma





Yeni öğrenilen

kelimeler


sözlüğe ekleme




101

Met

nin

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler



Yed

i T

an

e E

rik

Ağacı

cömert, ekmek parası,

içre, körpe, tombalak,

hacıyatmaz, yapıncak,

cascavlak, ense, kasa

Çengel bulmaca




boş vermek, yolu

düşmek, kökünden

kazımak

Deyimlerin


etme/ Sözlükten

kontrol/ Cümlede

kullanma


kelime, deyim ve


kullanır.

yaz, zar, dal, çift

Eş seslilik özelliği

olan kelimeler ile ilgili

ikişer cümle kurma


anlam ilişkilerini



örnek verir. nemli-ıslak

Anlam farklılığını

dikkate alarak

cümlede kullanma

Yeni öğrenilen

kelimeler

Şiirden hareketle

hikâye yazma


sanatlarını uygun



Şiirdeki anahtar

kelimelerin listelenmesi

istenmiş.

Şiirin anahtar

kelimelerini belirleme

Metindeki anahtar


Ulu

ab

at(

Ap

oly

on

t G

ölü

)

renk cümbüşü,

manzara, sivil toplum

kuruluşu, gizem, delta,

kervansaray, belgesel,

nilüfer, erguvan, defne,

kuşbakışı


ile eşleştirme




yüz yüze bakmak, alıp

başını gitmek, kulak

vermek

Deyimleri kullanarak

paragraf yazma Okuduğu metinde geçen

kelime, deyim ve


kullanır. tarihle buluşmak

Kelime grubunu

açıklayıp cümlede

kullanma

Yeni öğrenilen

kelimeler

Resimden hareketle

duygularımızı yazma


sanatlarını uygun



Bir gazete haberindeki

anahtar kelimeler

Gazete kupürlerindeki

anahtar kelimeleri

bulma

Metindeki anahtar


102

Met

nin

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler



Post

al

ve

Ben

lokma, uğrak, protokol,

yumulmak

Kelimelerin


etme/ Sözlükten

kontrol etme/

Cümlede kullanma




çıkarır.

koltuk, tabure, oturak,

sandalye

Kelimelerin ortak ve

farklı yönlerini

tabloya yazma


kelimeleri anlam


alarak kullanır.

Şiir ezberleme Şiir, şarkı, türkü türünde

metinler ezberler.

İsta

nb

ul

Lis

eli

Kü

çük

Hasa

n

nüfuz etmek, nakdi

taarruz, siper, seher,

sarsılmak, zaruret,

sıhhiye, mola,

muharebe, süngü, kara

haber, misket

Kelimelerin


etme/ Sözlükten

kontrol etme




ayak basmak, yürekleri

dağlamak, sinirleri

gerilmek, gözleri dolu

dolu olmak

Deyimleri anlamları

ile eşleştirme/

Cümlede kullanma


kelime, deyim ve


kullanır.

Yeni öğrenilen

kelimeler


sözlüğe ekleme




Niç

in S

evgi

eziklik, onur, soğuk,

yankı, bütünleşmek,

yavan, suskun, yüce,

psikolog, evren, söyleşi,

anlatı


ile eşleştirip

ipuçlarından

yararlanarak anahtar

kelimeleri bulma




Metindeki anahtar


acı, duygu, sevgi,

omuz, psikolog,

ısıtmak, toplum,

çözülmek, soğuk, yavan

Gerçek anlamlı

kelimeler ile mecaz

anlamlı kelimeleri

gruplama/ Mecaz

anlamlı kelimeleri

gerçek anlamda

cümlede kullanma


kelime, deyim ve


kullanır.

Yeni öğrenilen

kelimeler

Duyulardan hareketle

yazma


sanatlarını uygun



103

Met

nin

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler



Tü

rkçe

miz

gelişmek, bakım, ninni,

ağıt, dayanışma


verilen kelimeleri

verilen anlamlardan

hareketle

bulma/cümlede

kullanma




dil, sevgi, güzel, duru,

çocuk, barış

Kelimeler arasından

anahtar kelimeleri

işaretleme

Metindeki anahtar


“at”

“at” kelimesinin kaç

farklı anlamda

kullanıldığını bulma


anlam ilişkilerini



örnek verir.

dil, bellemek

Kelimeleri doğru

anlamları ile

eşleştirme/ Cümlede

kullanma


kelime, deyim ve


kullanır.

Yeni öğrenilen

kelimeler


sözlüğe ekleme




“Dilin Önemi ve Dilin

Bozulmasının

Doğuracağı Sonuçlar”

konulu konuşma

hazırlama


sanatlarını uygun



“Dil Sevgisi” konulu

şiir yazma


sanatlarını uygun



An

nem

e M

ektu

p

uykuya dalmak, engel

olmak, kıvranmak,

dünya, tökezlemek

Kelime ve kelime

gruplarını metindeki

anlamları ile cümlede

kullanma




çıkarır.

beden, elbise, davranış,

hata

Koyu yazılmış

kelimelerin eş

anlamlılarını yazma


anlam ilişkilerini



örnek verir.

hüzün, aile, güven,

sorumluluk, anne,

paylaşmak, sevgi,

başarı, çocuk,

öğrenmek, davranış

Anahtar kelimeleri

bulup daire içine alma



fark eder.

104

4.4.1. 7. Sınıf Gizem Yayınlarındaki Sözcük Çalışmalarının Kullanılan


Yorumlar

“Dünyayı Güldüren Adam” adlı metnin sözcük çalışmaları oldukça kapsamlı bir

şekilde hazırlanmıştır. Hazırlanan tüm etkinlikler kazanımlarla örtüşmektedir. Deyim ve

atasözü konusunun, eş anlamlılık, zıt anlamlılık ve yakın anlamlılık ilişkilerinin bir

metinde etkinliklerle tekrar ettirilmesi, sözcük çalışmalarını oldukça zengin kılmıştır.

Sözcük çalışmaları kapsamına metinde geçen “kavuk, medrese, sarık, temsil, egemen,

kıyaslamak ve katlanmak” sözcükleri de eklenebilirdi.

“Anadolu’da Kilim Demek” metni için hazırlanan etkinlikler, programdaki

kazanımlarla örtüşmektedir. Hazırlanan çengel bulmaca ve eşleştirme etkinlikleri

sözcük çalışmalarının eğlenceli ve zevkli bir uğraş olmasını sağlamıştır. Metinde geçen

“özgü, yoksun, pervane gibi dolaşmak, arı, duru, alay, alın yazısı, tılsım, zencirek, saf,

katıksız, heybe ve yüreği sızlamak” sözcük ve deyimleri de sözcük çalışmaları

kapsamında incelenebilirdi.

“Bir Güreş Öyküsü” metninde etkinlikler programdaki kazanımlarla

örtüşmektedir. Metinde ele alınabilecek tüm sözcüklere sözcük çalışmalarında yer

verilmiştir.

“Bilmece” adlı metnin sözcük çalışmaları oldukça kapsamlı bir şekilde

hazırlanmıştır. Yıllık plana alınmış olan “Tekerleme, yanıltmaca, sayışmaca ve bilmece

ezberler.” kazanımıyla ilgili herhangi bir etkinlik ve yönlendirme yoktur. Ancak metin

bir “Karagöz Oyunu” olduğu için bu kazanım metne uygun olabilirdi.

“Dil Devrimi” adlı metnin ikinci etkinliğinde aynı sözcüğün hem gerçek hem de

mecaz anlamı ile kullanılması istenmiştir. Bu ekinlik öğrencinin gerçek ve mecaz

anlamı ayırt edebilmesi için oldukça faydalı bir etkinliktir. Ayrıca metinde geçen

“devrim, ödün vermemek, ozan, benlik, yazın ve özerk” sözcükleri de sözcük

çalışmalarına eklenmeliydi.

“Atatürk, Sanat ve İnsan” metninin sözcük çalışmaları için “Kelimeler

arasındaki anlam ilişkilerini kavrayarak birbiriyle anlamca ilişkili kelimelere örnek

105

verir.” kazanımı yıllık planda yer alıyor. Ancak bu kazanıma yönelik bir etkinliğe

rastlanmıyor. Metnin sözcük çalışmaları kapsamına “gücüne gitmek, heves ve elçi”

sözcükleri de eklenebilirdi.

“Atatürk ve Türk Tiyatrosu” metni tiyatro ile ilgili terimlerin öğretilmesi için

uygun bir metindir. Metnin sözcük çalışmaları bölümünde “tiyatro terimleri” ile ilgili

bir etkinliğe rastlanmaktadır.Metinde geçen “opera” sözcüğüne de sözcük

çalışmalarında yer verilmeliydi.

“Sana Borçluyuz” metninde sözcük çalışmaları ile ilgili “Şiir, şarkı, türkü

ezberler.” kazanımına yer verilmiş. Ancak öğretmen kılavuz kitabında bu kazanımla

ilgili bir yönlendirme yoktur. Ancak metin “şiir” türünde olduğu için bu kazanıma

uygundur.

“Anılar İçinde Bir Anı” metni için kapsamlı bir sözcük çalışması hazırlanmış.

Etkinlikler ile kazanımlar örtüşüyor. Metinde geçen “pazen, basma, debelenmek ve

fener” sözcüklerine de sözcük çalışmalarında yer verilmeliydi.

“Bugün Hava Güzel” metni için sözcük çalışmalarına alınan sözcükler, metni

anlama ve yorumlama için yeterlidir. Etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir.

Öğrenilen sözcükleri kullanarak paragraf yazma ve deyimleri cümlede kullanma

etkinlikleri sözcükleri kullanım sahasına çıkarma adına oldukça faydalı etkinliklerdir.

“Ümit Dünyası” metni için hazırlanan sözcük çalışmaları etkinlikleri, plandaki

kazanımlarla örtüşmektedir. Metnin anahtar sözcüklerinin “bulmaca” şeklinde verilmesi

eğlendirici olmuş. Metnin “eş anlamlılık” ilişkisi ile ilgili hazırlanan etkinliğine “talih,

yetenek, mektep ve yegâne” sözcükleri de eklenebilirdi.

“O Konuşursa Bu da Düşünür” metni için hazırlanan etkinlikler kazanımlarla

örtüşmektedir. Ele alınan sözcükler metni anlama ve yorumlamada yeterlidir.

“Çocuk Kitaplığında Sabah Tartışması” metninde etkinlikler ile kazanımlar

örtüşmektedir. Deyimler yönünden oldukça zengin bir metindir.Sözcük çalışmaları

kapsamına “ufuk ve soylu” sözcükleri de alınabilirdi.

106

“Kitaplarımın Cumhuriyetinde” metninde sözcük çalışmalarına alınan sözcükler

şiiri anlama ve yorumlama için yeterlidir. Etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir.

Kavram havuzundan seçerek şiir yazma etkinliği öğrencinin etkin sözcük dağarcığını

geliştirmesi ve öğrendiği sözcükleri kullanması bakımından oldukça faydalı bir

etkinliktir.

“Gülnaz ve Ödünç Sevinç” metni, deyimler yönünden oldukça zengin bir

metindir. Bu zenginlikten istifade edilerek deyimler ile ilgili bir etkinlik hazırlanması

oldukça isabetli ve anlamlı olmuştur.

“Sözlükle arkadaşlık” metni için sözcük çalışmalarına alınan sözcükler metni

anlama ve yorumlama açısından yeterlidir. Sözcük çalışmaları için hazırlanmış birinci

etkinliğin kazanımına kitabın yıllık planında yer verilmemiş. Bu etkinliğin kazanımı

“Metnin bağlamından hareketle sözcüklerin anlamlarını çıkarır.” olmalıydı.

“Yine Bahar Geldi” ve “Yedi Tane Erik Ağacı” metinleri için oldukça kapsamlı

sözcük çalışmaları hazırlanmış. Kazanımlar ile etkinlikler örtüşmektedir.

“Uluabat(Apolyont) Gölü” metninde etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir.

“Deyimler ile ilgili paragraf yazma” etkinliği, deyimleri kullanım sahasına çıkaran

faydalı bir etkinliktir.

“Postal ve Ben” metninde sözcük çalışmaları etkinlikleri kazanımlarla

örtüşmektedir. “Aynı kavram alanına giren sözcükler”i örnekleyen güzel bir etkinlik

hazırlanmış. Sözcük çalışmalarına metnin başlığında yer alan “postal” sözcüğü de

eklenmeliydi.

“İstanbul Liseli Küçük Hasan” metni, deyim dağarcığının geliştirilmesi

açısından deyimler ile ilgili bir etkinliğe sahiptir. Metinde geçen “ihtiyat ve hallaç”

sözcükleri sözcük çalışmaları kapsamına alınabilirdi.

“Niçin Sevgi?” metninde sözcük çalışmaları kapsamında hazırlanan etkinlikler

kazanımlar ile örtüşmektedir. Metinde geçen “yüreği sızlamak ve karşılık gözetmek”

sözcük gruplarına da sözcük çalışmalarında yer verilebilirdi.

107

“Türkçemiz” metni, sözcük çalışmaları açısından zengin bir metindir.

Kazanımlar ile etkinlikler örtüşmektedir. Metinde geçen “duru ve yetinmek” sözcükleri

de sözcük çalışmalarında yer edinebilirdi.

“Anneme Mektup” metninde kazanımlar ile etkinlikler birbiriyle örtüşmektedir.

Metinde geçen “ufku açılmak, birey, gizemli, keşfetmek, sırdaş ve koşulsuz” sözcük ve

sözcük grupları da sözcük çalışmalarına alınmalıydı.

4.4.2. 7. Sınıf Gizem Yayınları Türkçe Ders Kitabı’nın “Sözcük


1) Kitabın yılık planına alınan kazanımlar ile hazırlanan etkinlikler birkaç istisna

dışında bire bir ötüşmektedir.

2) Kitaba alınan metinler deyimler yönünden oldukça zengindir. Bu zenginlik

sözcük çalışmalarına da yansımıştır.




4) Sözcük Çalışmaları” kapsamında çok sayıda bulmaca çeşidine yer verilmesi



5) “Anahtar kelime” kavramı çok sayıda etkinlikle pekiştirilmiştir.

6) Yeni öğrenilen sözcüklerin kullanım sahasına çıkmasını sağlayan, etkin

sözcük dağarcığını geliştiren “sözcüklerden metin oluşturma” etkinliklerine yeteri kadar

yer verilmiştir.

7) Kitabın “sözcük çalışmaları” bölümünde zaman zaman öğrenci, sözlük

kullanmaya teşvik edilmiş. Ancak sözcükleri anlamları ile eşleştirme etkinliklerinin

fazla olması sözlük kullanma ihtiyacını da azaltmıştır.

108

8) Bazı etkinliklerin resimlendirilmiş olması öğrencilerin dikkatlerini çekmesi

açısından oldukça önemlidir.

9) “Tema Sonu Değerlendirme” çalışmalarında “sözcük çalışmaları” bölümüne

yer verilmiş. Ancak yeni öğrenilen sözcüklere bu çalışmalarda yer verilmemiştir.

10) Tekerleme, sayışmaca, mani, şiir, şarkı ezberleme etkinliklerine yeteri kadar

yer verilmiştir.

4.5. 7. Sınıf MEB Yayınları Türkçe Ders Kitabının İncelenmesine Dair

Bulgu ve Yorumlar



Tatlı Dil Şevket RADO Söyleşi

Öyle Denmez Cevdet KUDRET Tiyatro

Bir İletişim Biçimi Olarak

Karikatür Hakkı USLU Deneme

Balkondaki Muhabbet Kuşu Miyase SERTBARUT Hikâye

Unutulmayan Hatıra İbrahim GÜLTEKİN Hikâye

Atatürk ve Türk Dili Hasan SANCAK Şiir

Atatürk ve Türk Tiyatrosu Lütfi AY Anı

Milli Kültür www.meb.gov.tr Makale

Bakardım Güneş Avuçlarımda Beşir AYVAZOĞLU Şiir

Hayata Açılan Kapılar Oya BERK Deneme

Pembe İncili Kaftan Ömer SEYFETTİN Hikâye

Yiğitlerimiz Cephane Bekliyor Osman ALAGÖZ Hikâye

Miras Keçe Kaan Hulusi KORAY Hikâye

Oğuz Destanı Türk Destanı Destan

Mehmet Akif ERSOY Abuzer KALYON Biyografi

Yüksek Yüksek Tepelere Anonim-Rumeli Şiir

Sular Aşık Veysel ŞATIROĞLU Şiir

http://www.meb.gov.tr/

109


Kutup Yıldızı Alp AKOĞLU Makale

Bir Kavak ve İnsanlar Haldun TANER Hikâye

Osmanlı Dürüstlüğü Zehra AYDÜZ Hikâye

Odcu Haftası Şenlikleri Servet SOMUNCUOĞLU Gezi yazısı

Anadolu’da Konukseverlik

Gelenekseldir. Mehmet ÖNDER Deneme

Emine Teyze’nin Çilek Reçeli Miyase SERTBARUT Hikâye

Tablo 10. MEB Yayınlarındaki Sözcük Çalışmalarının Kullanılan Yöntem-Teknik ve

Programdaki Kazanımlar Yönünden İncelenmesi

Met

nin

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler



Tatl

ı D

il

Anlamı bilinmeyen



istenmiş.

Kelimelerin


etme / Sözlükten

kontrol / Kelimeleri

cümlede kullanma




çıkarır.

hiddet, ziyan, olanak,

buyruk, yürek, şirin,

karar, yaşam, başarı,

armağan, büyülü,

kuvvet, üzüntü, vakit,

rahatlık

Anlamları, eş anlamları

ya da yakın anlamları

verilen kelimeleri

tespit etme


anlam ilişkilerini



örnek verir.

can yakmak, dili

çözülmek, kalp kırmak,

köşe bucak kaçmak,

yüzünü şeytan görsün,

ağzından bal akmak


eşleştirme ve cümlede

kullanma


kelime, deyim ve


kullanır.

Yeni öğrenilen

kelimeler


sözlüğe ekleme




Günlük yazma




110

Met

nin

Ad

ı

Sözcük


Alınan Kelimeler



Öyle

Den

mez

Anlamı bilinmeyen



istenmiş.

Kelimelerin


etme / Sözlükten

kontrol




çıkarır.

valide, bahşiş, fes,

çeki, dülger, meczup

Çengel bulmaca /

Kelimeleri cümlede

kullanma Okuduğu metinde geçen

kelime, deyim ve


kullanır.

yorgunluk atmak, şifa

bulmak, başı gözü

yarılmak, safa gelmek,

başında paralanmak

Boşluk doldurma

Bir

İle

tişi

m B

içim

i

Ola

rak

Kari

katü

r

ileti, telaffuz, uydu,

uluslararası, nitelik,

nicelik, evrensel, kıta

Çengel bulmaca /

Kelimelerin eş

anlamlarını bulma




çıkarır.

Anlamı bilinmeyen

diğer kelimelerin



Kelimelerin


etme / Kelimeleri

cümlede kullanma /

Kelimeleri sözlüğe

kaydetme


kelime, deyim ve


kullanır.

Balk

on

dak

i M

uh

ab

bet

Ku

şu

Anlamı bilinmeyen



istenmiş.

Kelimelerin


etme / Sözlükten


cümlede kullanma



kelime ve kelime


çıkarır.




içinde kullanır.

kuş, sahip, iletişim,

konuşma, sözcük

Metinle ilgili olan

kelimeleri işaretleme



fark eder.

Yeni öğrenilen

kelimeler


sözlüğe ekleme

Dinlediklerinden/izledikler

inden hareketle öğrendiği

kelimelerden sözlük

oluşturur.

Tekerleme ve bilmece

ezberleme

Tekerleme, bilmece,

sayışmaca ve

yanıltmacaları

ezberler/kullanır.

111

Met

nin

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler



Un

utu

lmayan

Haft

a medeniyet, halkçılık,

tarih, milliyetçilik,

inkılapçılık,

cumhuriyetçilik,

devletçilik, laiklik,

sanat

Boşluk doldurma /

Kelimeleri cümlede

kullanma




çıkarır.




Anlamı bilinmeyen

diğer kelimeler.


sözlüğe ekleme




Ata

türk

ve

Tü

rk D

ili

ezel, topyekun,

minnet, ayan beyan,

perişan, hürmet,

ihmal, emek, kutsal


tahmin etme / Sözlükten

kontrol etme/ Kelimeleri

cümlede kullanma




çıkarır.




Metindeki terimler

Metinde geçen

matematikle ilgili

terimleri tespit etme ve

anlamlarını söyleme




çıkarır.

ulu, yurt, hürmet,

misal, ödev, kuvvetli,

önder

Kelimeleri eş anlamlıları

ile eşleştirme





Ata

türk

ve

Tü

rk

Tiy

atr

osu

dekor, kostüm, rol,

temsil, piyes, aktör,

perde



kontrol etme




çıkarır.

Mil

li K

ült

ür

Anlamı bilinmeyen



istenmiş.



kontrol etme





Yeni öğrenilen

kelimeler

“ Sözlü Kültür

Ürünlerimiz Olmasaydı

Kültürümüz Zengin Bir

İçeriğe Sahip Olabilir

miydi?” konulu konuşma

etkinliği



kullanır.

Çağrışıma açık, metni

hatırlamayı kolaylaştıran


Dinlediklerindeki/izlediklerin

deki anahtar kelimeleri fark

eder.

112

Met

nin

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler



Bak

ard

ım G

ün

eş A

vu

çları

md

a

Anlamı bilinmeyen



istenmiş.

Kelimelerin


etme / Sözlükten


cümlede kullanma




çıkarır.


kelime, deyim ve


kullanır.

rüya, masal, hayal,

çocukluk evleri

Şiirin anahtar

kelimelerini belirleme

Metindeki anahtar


çocukluk evleri, rüya,

yıldız, ay, dağ,

pencere, hülya, hür

olmak, bürünmek,

masal, at sürmek,

masal sofraları, güneş

Kavram havuzundan

yararlanarak

hayallerimizi anlatma




Yeni öğrenilen

kelimeler

Şiirden hareketle masal

ya da öykü yazma


sanatlarını uygun



Hayata

Açı

lan

Kap

ılar

Anlamı bilinmeyen



istenmiş.

Kelimelerin


etme / Sözlükten


cümlede kullanma




çıkarır.

işlev, hayat, hatıra,

eşkıya, öykü, yaşam,

tercih, yeğleme,

harami, yurt, otorite,

hikâye, anı, görev,

mekan, sohbet,

hasbıhâl

Kelimeleri eş

anlamlıları ile

eşleştirme


anlam ilişkilerini



örnek verir.

kapı kapı gezmek, açık

kapı bırakmak, dış

kapının mandalı, el

kapısına düşmek, kapı

dışarı etmek, kapıdan

kovsan bacadan

düşmek, kapı aralamak


eşleştirme ve cümlede

kullanma


kelime, deyim ve


kullanır.

113

Met

nin

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler



Pem

be

İnci

li K

aft

an

Anlamı bilinmeyen



istenmiş.

Kelimelerin


etme / Sözlükten


cümlede kullanma




çıkarır.


kelime, deyim ve


kullanır.

Yeni öğrenilen

kelimeler

Hikâye canlandırma




Hikâyenin devamını

yazma




Anahtar kelimelerin

tespit edilmesi

Metindeki anahtar


Yiğ

itle

rim

iz C

eph

an

e B

ekli

yor

Anlamı bilinmeyen



istenmiş.

Kelimelerin


etme / Sözlükten


cümlede kullanma



kelime ve kelime


çıkarır.




içinde kullanır.

emanet, cephe, kış,

kahramanlık

Metnin anahtar

kelimelerini işaretleme



fark eder.

Yeni öğrenilen

kelimeler

“Milli Mücadele

Yıllarında

Kadınlarımızın

Kahramanlıkları”

konulu konuşma

hazırlama




Beğenilen şiir, özlü

söz, türkü ve şarkıların

ezberlenip sınıf

ortamında paylaşılması


metinler ezberler.

114

Met

nin

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler



Mir

as

Keç

e

kümes, mecmua,

servet, antika, mirasa

konmak, eskici, sofa,

çini, sandık, uşak,

sanat, tarih

Çengel bulmaca




çıkarır.

iskemle, sedir, koltuk


giren kelimelerin altını

çizme

Aynı kavram alnına giren

kelimeleri, anlam


alarak kullanır.

Yeni öğrenilen

kelimeler


sözlüğe ekleme




Oğu

z D

esta

nı

otağ, zahmet, tan,

şölen, kargı, dirlik,

cesaret


ile eşleştirme




çıkarır.

Anlamı bilinmeyen

diğer kelimelerin



Kelimelerin


etme / Sözlükten


cümlede kullanma


kelime, deyim ve


kullanır.

Yeni öğrenilen

kelimeler


sözlüğe ekleme




Meh

met

Âk

if E

rsoy

rüştiye, baytar, istifade

etmek, mülkiye,

memuriyet,

milletvekili, dergi


ile eşleştirme




çıkarır.

Yeni öğrenilen

kelimeler


sözlüğe ekleme




Gazete kupürlerindeki

anahtar kelimeleri

tespit etme

Metindeki anahtar


115

Met

nin

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler



Yü

kse

k Y

ük

sek

Tep

eler

e

Anlamı bilinmeyen



istenmiş.




cümlede kullanma



kelime ve kelime


çıkarır.

kız, ben, at, bin

Kelimelerin eş

seslilerinin bulunması ve

cümle içinde

kullanılması


anlam ilişkilerini


anlamca ilişkili


gemi, vapur, yat, taka,

tekne, sandal

“yelken” ile aynı kavram

alanına giren kelimeleri

tespit etme


kelimeleri, anlam


alarak kullanır. burnunda tütmek, hasret

çekmek, içi kararmak,

canına tak etmek,

canından bezmek, dört

gözle beklemek, iki gözü

iki çeşme, gözleri

yollarda kalmak, kolu

kanadı kırılmak, göreceği

gelmek

Deyimlerin içinden şiirin

ana duygusunu

destekleyenleri

işaretleme ve deyimlerin

üç tanesini seçip

cümlede kullanma

Dinlediklerinde/izledikle

rinde geçen kelime,

deyim ve atasözlerini


Yeni öğrenilen

kelimeler


sözlüğe ekleme

Dinlediklerinden/izledikl

erinden hareketle



Anahtar kelimelerin

tespit edilmesi

Dinlediklerindeki/izledik

lerindeki anahtar

kelimeleri fark eder.

Şiir, şarkı, türkü

türlerinde metinler

ezberleme

Şiir, türkü, şarkı


ezberler.

Su

lar

nebat, ulu, baraj, set,

derya, engin, pınar,

gam, irenk, nur, ziya,

saf, set, hayat vermek,

gönlünü eğlemek, set

çekmek

Daire bulmaca


hareketle kelime ve

kelime gruplarının


akarsu, nehir, ırmak,

dere, çay

“dere” sözcüğü ile aynı


kelimeleri, anlamlarını

yansıtacak şekilde

cümlede kullanma


kelimeleri, anlam


alarak kullanır.

116

Met

nin

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler



Son

Ku

şlar

iskemle, iskete,

mütevazı, file, ökse,

çuval, nesil, istikamet

Bulmaca




çıkarır.

içi cız etmek, gözleri

parlamak, ceza

kesmek, farkına

varmak, kanı donmak,

canavar kesilmek, yola

çıkmak, musallat

olmak

Sözlük kullanma /

Kelimeleri cümlede

kullanma


kelime, deyim ve


kullanır.

Yeni öğrenilen

kelimeler

“Nesli tükenen

Hayvanlar” konulu

konuşma hazırlama


sanatlarını uygun



Ku

tup

Yıl

dız

ı

Anlamı bilinmeyen



istenmiş.

Kelimelerin


etme / Sözlükten


cümlede kullanma




çıkarır.

evren, gezegen,

samanyolu, gökada,

yörünge, gök bilimi,

eksen, polaris

Sözlük yardımıyla

terimlerin anlamlarını

bulma ve kelimeleri

cümlede kullanma


kelime, deyim ve


kullanır.

Yeni öğrenilen

kelimeler

“Gökyüzü ve

Yıldızlar” konulu

hikâye yazma




Bir

Kavak

ve

İnsa

nla

r

munis, kamet,

mendirek, adeta, çiy,

bayır, yamaç, lojman,

şantiye, iskele, nebat,

pervaz, çatana, enkaz,

esrar

Çengel bulmaca Dinlenenin/izlenenin


kelime ve kelime


çıkarır.

tüyleri diken diken

olmak, gark etmek,

güme gitmek, baş

etmek, bir yolunu

bulmak, küplere

binmek, zehir etmek

Sözlük kullanma/

Kelimeleri cümlede

kullanma/ Kelimeleri

sözlüğe ekleme

Yeni öğrenilen

kelimeler

“Doğanın Korunması”

konulu konuşma

etkinliği


sanatlarını uygun



117

Met

nin

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler

Etkinlikte

Kullanılan

Yöntem-Teknik

Programdaki Kazanım O

sman

lı D

ürü

stlü

ğü

Anlamı bilinmeyen



istenmiş.

Sözlük kullanma/

Kelimeleri

cümlede kullanma







Metnin önemli

kelimelerinden

hareketle anahtar

kelimelerin

bulunması


belirler.

Od

cu H

aft

ası

Şen

lik

leri

festival, göç, kafile,

yayla, yöre, çise,

geleneksel, yöresel,

güzergah, şenlik

Boşluk doldurma/

Sözlük kullanma/

Kelimeleri

cümlede kullanma







aklında yer etmek, gün

doğmak, yol almak,

tadına doyum olmamak

Yörelerimize ait

şenlik ve

festivaller

hakkında konuşma



kullanır.

Anad

olu

’da

Konukse

ver

lik

Gel

enek

seld

ir

ülke, şehir, köy,

kasaba, Ahi, tekke,

çıkın, yular, eşkıya

Bulmaca




anlata anlata

bitirememek, üzerinde

durmak, bir araya

getirmek, hayran

olmak, konuk olmak,

karar vermek

Eşleştirme




Em

ine

Tey

ze’n

in Ç

ilek

Reç

eli

Anlamı bilinmeyen



istenmiş.

Sözlük kullanma/

Kelimeleri

cümlede kullanma








kullanır.

çiçek, kasımpatı, reçel,

muz, dantel, aslanağzı,

gül

Aynı kavram

alanına giren

kelimeleri yuvarlak

içine alma




118

4.5.1. 7. Sınıf MEB Yayınlarındaki Sözcük Çalışmalarının Kullanılan


Yorumlar

“Tatlı Dil” metninde sözcük çalışmaları için hazırlanan etkinlikler ile kazanımlar

örtüşmektedir. Metin için çok kapsamlı bir sözcük çalışması hazırlanmıştır. Eğitim-

öğretim yılının başında “Türkçe Sözlüğüm” adı altında alfabetik sıraya uygun bireysel

bir sözlük hazırlanması tavsiye edilmiştir.

“Öyle Denmez” adlı metinde etkinlikler ile kazanımlar birbirleriyle

örtüşmektedir. Boşluk doldurma etkinliği sözcüklerin kullanım yerlerini gösterme

bakımından oldukça faydalı bir etkinliktir.

“Bir İletişim Biçimi Olarak Karikatür” metninde etkinlikler ile kazanımlar

örtüşmektedir. Metnin sözcük çalışmaları kısmında “sözcüklerin eş anlamlılarını

bulma” ile ilgili bir etkinlik hazırlanmış ancak kitabın yıllık planında “Kelimeler

arasındaki anlam ilişkilerini kavrayarak birbiriyle anlamca ilişkili kelimelere örnek

verir.” kazanımına yer verilmemiştir. Ayrıca metinde geçen “sembol, mimik, rol

üstlenmek, şive ve özgü” sözcüklerine çengel bulmacada yer verilmemiş. Bunların

tespit edilmesi öğrenciye bırakılmıştır.

“Balkondaki Muhabbet Kuşu” metninde etkinlikler ile kazanımlar

örtüşmektedir. Anlamı bilinmeyen sözcüklerin tespiti öğrenciye bırakılmıştır.

“Unutulmayan Hafta” metninde etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir. Boşluk

doldurma etkinliği sözcüklerin kullanım sahasını göstermesi bakımından oldukça

önemlidir. Anlamı bilinmeyen diğer sözcükler –oratoryo, mantık süzgeci, mebus,

mürşit, gaflet, uygarlık, opera, orkestra, evrensel- öğrencinin tespitine bırakılmıştır.

“Atatürk ve Türk Dili” metninde etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir. Şiirde

“açı, uzay, dikdörtgen, artı, eksi, yarıçap, eşit, çarpı, üçgen” gibi matematik terimleri

geçtiği için “terim anlam” konusunun ele alınması yerinde ve anlamlı olmuş. Eş

anlamlılarını bulma etkinliğine “dil, ezel, millet ve daim” sözcükleri de eklenip kapsam

genişletilebilirdi.

119

“Atatürk ve Türk Tiyatrosu” metninde etkinlik ile kazanım örtüşmektedir.

Tiyatro ile ilgi terimlerin öğretilmesi için önemli bir metindir. “Terim Anlam”

konusunu pekiştiren etkinlikten başka metinde geçen “turna, uğrak, gönlü tok olmak,

konuklamak, yapıt, falso, buyruk ve bahis” sözcüklerini ele alan bir etkinlik daha

hazırlanabilirdi.

“Milli Kültür” metninde etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir. Çalışma

kitabında metne yönelik sözcük çalışmasına rastlanmıyor, öğretmen kılavuz kitabında

yapılması gerekenler tavsiye edilmiştir.

“Bakardım Güneş Avuçlarımda” ve “Hayata Açılan Kapılar” metinlerinde

etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir. Kapsamlı bir sözcük çalışması hazırlanmıştır.

“Pembe İncili Kaftan” metninde öğrenci çalışma kitabında, sözcük çalışmaları

ile ilgili herhangi bir etkinliğe rastlanmamaktadır. Öğretmen kılavuz kitabında

yapılacak etkinlikler ile ilgili yönlendirmelerde bulunulmuştur.

“Yiğitlerimiz Cephane Bekliyor” metninde etkinlikler ile kazanımlar

örtüşmektedir. Hazırlanan konuşma etkinliği öğrenilen sözcüklerin tekrarı ve

pekiştirilmesi bakımından güzel bir etkinliktir.

“Miras Keçe” metninde etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir. Sözcük

çalışmaları için hazırlanan “çengel bulmaca” etkinliği sözcük çalışmalarını zevkli bir

uğraş haline getirmiştir. Ayrıca “Aynı kavram alanına giren kelimeleri örnekleme”

kazanımı için hazırlanan etkinlik güzel ve etkilidir.

“Oğuz Destanı” metninde etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir.

“Mehmet Âkif Ersoy” metninde etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir. Sözcük

çalışmasına metinde geçen “nezaret” sözcüğü de eklenebilirdi.

“Yüksek Yüksek Tepelere” metni, kısa bir şiir olmasına karşın oldukça kapsamlı

bir sözcük çalışmasına sahiptir. Özellikle de şiirin ana duygusunu destekleyen deyimleri

bulma etkinliği çok farklı ve özgün bir etkinlik. “Eş seslileri bulma” etkinliğine şiirde

geçen “aç ve yol” sözcükleri de eklenebilirdi.

120

“Sular” metninde etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir. Ele alınabilecek tüm

sözcükler ele alınmıştır.

“Son Kuşlar” metninde etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir. Etkinliklere

alınan sözcükler metni anlama ve yorumlama açısından yetersizdir. Metinde geçen

“çığırtkan, zahire, sallapati, uysal, gözlerini kısmak, göz kırpmak, işaret etmek, teşrin,

florya, yüreği atmamak” sözcük ve deyimlerinin tespiti öğrenciye bırakılmıştır.

“Kutup Yıldızı” metni gökyüzü ile ilgili terimlerin öğretilmesi ve gökbilimi ile

ilgili sözcük dağarcığının geliştirilmesi bakımından önemli bir metindir.

“Bir Kavak ve İnsanlar” metni deyimler yönünden oldukça zengin bir metindir.

Deyimlerle ilgili etkinliğe “kan ağlamak, baş başa vermek” deyimleri; bulmaca

etkinliğine de “kurum, miskin, cet, körpe, tıknaz, izah, imal etmek, termosifon”

sözcükleri de eklenmeliydi. Ayrıca deyimlerle ilgili etkinlik “Okuduğu metinde geçen

kelime, deyim ve atasözlerini cümlede kullanır.” kazanımı ile eşleştirilmeliydi. Kitabın

yıllık planında bu kazanıma yer verilmemiştir.

“Osmanlı Dürüstlüğü” metninde etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir.

“Odcu Haftası Şenlikleri” metni için boşluk doldurma etkinliği hazırlanmış.

Boşluk doldurma etkinliği, sözcüklerin cümledeki kullanılışlarını görme açısından

oldukça faydalı bir etkinliktir. Etkinlikte yer almayan “geceyi yırtmak, tulum, kemençe,

nara, horon, işlev, kıvrak, görkemli, oba ve aklına kazımak” sözcük ve sözcük

gruplarının tespit edilmesi de öğrenciye bırakılmıştır.

“Anadolu’da Konukseverlik Gelenekseldir” metninde etkinlikler öğrencinin

zevk alacağı tarzda düzenlenmiş. Metinde geçen “azık düzmek, ocak, seyyah ve sulh”

sözcüklerinin tespiti öğrenciye bırakılmıştır.

“Emine Teyze’nin Reçelleri” metninde etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir.

121

4.5.2. 7. Sınıf MEB Yayınları Türkçe Ders Kitabı’nın “Sözcük Çalışmaları”



dışında bire bir örtüşmektedir.

2) Eğitim-öğretim yılının başında “Türkçe Sözlüğüm” adı altında bireysel bir

sözlük hazırlanması tavsiye edilmiştir. Öğrencinin kendine ait bireysel bir sözlük

hazırlaması öğrendiği tüm sözcükleri toplu biçimde görme ve sözcük dağarcığını

geliştirme adına oldukça faydalıdır.




4) Sözcük Çalışmaları” kapsamında çok sayıda bulmaca çeşidine yer verilmesi,





sözcük dağarcığını geliştiren “boşluk doldurma” etkinliklerine yeteri kadar yer

verilmiştir.

7) Kitabın “sözcük çalışmaları” bölümünde öğrenci, zaman zaman sözlük

kullanmaya teşvik edilmiştir.

8) Bu kitapta anlamı bilinmeyen sözcüklerin tespit edilmesi çoğunlukla

öğrenciye bırakılmıştır.


yer verilmiş. Ancak metinlerde öğrenilen sözcüklere yer verilmemiştir.



122


Bulgu ve Yorumlar



Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin Işığı

Altında Çocuğun Eğitim Hakkı Emine AKYÜZ Konferans

Hiroşimalı Masahi Nii Oktay AKBAL Fıkra

Hayal Çocuk Niyazi BİRİNCİ Söyleşi

Haritada Bir Nokta Sait Faik ABASIYANIK Hikâye

Atatürk’ü Tanımak Komisyon Söyleşi

Atatürk’ün Türk Diline Verdiği

Önem Ahmet MUMCU vd. Makale

Atatürk’ü Altınla Satın Almak

İsteyen Mareşal Kılıç Ali Anı

Muhsin Ertuğrul Kemal ARIBURNU Anı

Renkler Korhan KOÇAK Şiir

Yukarıda Ne var Ne Yok? Biily ARONSON Didaktik metin

Hamilton Adası Gülten DAYIOĞLU Gezi yazısı

Çevre Dostu Bir Bilimci Gökhan TOK Biyografi

Çocukluk Cevdet Kudret SOLOK Şiir

Neşe Hasan Ali YÜCEL Deneme

Dostluğun Değeri Beydeba Fabl

Dedemin Pili Bitmesin Üzeyir GÜNDÜZ Hikâye

Alışkanlık Montaigne Deneme

Mehmet OKUR Günseli MINDIKOĞLU Biyografi

Balıkçıl La Fontaine Fabl

Kendimizi Nasıl Geliştirelim? Hasan Ali YÜCEL Köşe yazısı

Milli Kültürün Önemi İrem TÜRKYILMAZ Düşünce yazısı

Çekoslovakya Türkleri Yılmaz ÇETİNER Gezi yazısı

Nazar Boncuğu Oya AYMAN Bildirme yazısı

Havada Bulut Yok Anonim Şiir

123



etn

in

Ad

ı

Sözcük

Çalışmalarında

Ele Alınan

Kelimeler

Etkinlikte


Teknik


Çocu

k H

ak

ları

Sö

zleş

mes

inin

Işı

ğı

Alt

ınd

a Ç

ocu

ğu

n E

ğit

im H

ak

kı etken, üretken, özen

gösterme, hoşgörü,

öngörmek, yaratıcı

düşünce, eleştirel

düşünce, dünya

görüşü, insan gücü,

belge, zirve,

güvence altına

almak, öz saygı,

kendiyle barışık

olmak, başkalarıyla

barışık olmak,

uzlaşma

Kelimelerin


etme/ Kelimeleri

cümlede kullanma



hayattaki bağlantılarını dikkate


Metindeki anahtar



belirler.

Kelimelerden eş,

yakın ve zıt

anlamlıları olanları

tespit etme




verir.


sözlüğe ekleme



oluşturur.

Hir

oşi

malı

Masa

hi

Nii

ıstırap, dram, ilinti,

ihtilâl, azgınlık


ile eşleştirme





sözlüğe ekleme



oluşturur.

Metnin

kahramanlarının

benzer ve farklı

yönlerini anlatma



“Savaşlara Yönelik

Çözümler” konulu

yazı yazma




Hayal

Çocu

k

kandırmak,

ayaklarının üstünde

durmak, razı olmak,

yabani, başvurmak

Kelimeleri gerçek ve

mecaz anlamları ile

cümlede kullanma




verir.





karyola, yatak,

somya, kerevet,

divan, sedir

“karyola” kelimesinin


kelimeleri bulma




Yeni öğrenilen

kelimeler


sözlüğe ekleme



oluşturur.

124

Met

nin

Ad

ı Sözcük

Çalışmalarında

Ele Alınan

Kelimeler



Hari

tad

a B

ir N

ok

ta

küpeşte, ağ, pul,

kırlangıç balığı,

dülger balığı, ırıp,

reis, kıç altı, tayfa,

rıhtım

Sözlük kullanma





bir meyve gibi

çürümek, taze

meyve halini

almak, kahvesini

öttürmek, Şarlo gibi

seğirtmek

Kelime gruplarının


edip yazma

hülyaya dalmak,

dağdan gelip

bağdakini kovmak,

laf işitmek

Deyimleri kullanarak

kısa bir metin

oluşturma






“Denizcilik” ve

“balıkçılık” ile ilgili

terimler

“Denizcilik” ve

“balıkçılık” ile ilgili

terimleri bulma





Yeni öğrenilen

kelimeler

Dinlenenleri kendi

hayatımızla

karşılaştırma



kullanır.




zenginleştirir.

“Yanlışı gören ve elini

uzatmayan yanlışı

yapan kadar

suçludur.” sözünü

açıklama



kullanır.


sözlüğe ekleme



oluşturur.

125

Met

nin

Ad

ı Sözcük

Çalışmalarında

Ele Alınan

Kelimeler



Ata

türk

’ü T

an

ımak

kâfi, sohbet,

maddiyat,

maneviyat,

muvaffakiyet,

gaflet, safha, sevk,

estetik, veçhe,

temin etmek,

tahakkuk, tatbik,

yegâne, künye

Sözlük kullanma/

Kelimeleri cümlede

kullanma (Grup

çalışması)



günlük hayattaki bağlantılarını


kullanır.


sözlüğe ekleme



oluşturur.

Öğrenilen sözcükleri

kullanarak bir durum

hakkında konuşma



kullanır.

Ata

türk

’ün

Tü

rk D

ilin

e V

erd

iği

Ön

em

unsur, ülkü, siyasi,

sosyal, bilinç,

nihayetsiz, badire,

menfaat, milliyetçi,

halkçı, demokrat,

tutum,

kapitülasyon, istila,

sadeleşme, sistemli,

duru

Sözlük kullanma/

Kelimeleri cümlede

kullanma





kullanır.


sözlüğe ekleme



oluşturur.

126

Met

nin

Ad

ı

Sözcük

Çalışmalarında

Ele Alınan

Kelimeler



Ata

türk

’ü A

ltın

la S

atı

n A

lmak

İst

eyen

Mareş

al

levazım, reis,

affetmek, mevcut

Kelimeleri hem

metindeki hem de

diğer anlamları ile

cümlede kullanma




hadise, tayin

edilmek, sarf

etmek, senet, kati,

vesika, ilave etmek,

menfaat, netice,

müddet

Eş anlamlılarını bulma





zabit, yaver Kelimeleri cümlede

kullanma





kullanır.

senet, çek Kelimeler arasındaki

farkı söyleme




Yeni öğrenilen

kelimeler


sözlüğe ekleme



oluşturur.

“Milli ahlâka uygun

hareket etmek milli

birliği sağlar.” sözü

ile ilgili öğüt içeren

bir yazı yazma



kullanır.




zenginleştirir

“Milli ahlâka uygun

hareket etmek milli

birliği sağlar.”sözünü

açıklama



kullanır.




zenginleştirir


belirler.

127

Met

nin

Ad

ı

Sözcük

Çalışmalarında

Ele Alınan

Kelimeler



Mu

hsi

n E

rtu

ğru

l

piyes, temsil,

oyun, sahne, rol,

perde, loca

Metindeki terimleri

bulup anlamlarını

tahmin etme/ Sözlük

kullanma


bağlamından hareketle kelime ve

kelime gruplarının anlamlarını

çıkarır.

En az üç tiyatro

terimini kullanarak

paragraf yazma


ki kelime, deyim ve atasözlerini



kullanır.

temsil, perde

Metindeki terimlerden

eş sesli olanları tespit

etme




verir.

Tekerleme

örnekleri

Verilen tekerlemeleri

uygun hızda ve doğru

olarak söyleme


ve yanıltmacaları

ezberler/kullanır.

Yeni öğrenilen

kelimeler

Anı türünde yazı

yazma




zenginleştirir.


sözlüğe ekleme




Ren

kle

r

adı üstünde,

ahşap, kızgın,

uysal, narin,

kırılgan, huzur,

kasvet

Kelimelerin şiirdeki

anlamlarını bulma/

Anlam özelliklerini

söyleme/ Cümlede

kullanma







verir.

narin, kırılgan


anlam ilişkilerini

kavrama ve kelimeleri

cümlede kullanma




Yeni öğrenilen

kelimeler


sözlüğe ekleme



oluşturur.

Şiirdeki bölümlerin

konuşma metni

biçiminde

hazırlanması




zenginleştirir.

Anahtar kelimeleri

bulma


belirler.

128

Met

nin

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler

Etkinlikte

Kullanılan

Yöntem-

Teknik

Programdaki Kazanım Y

uk

arı

da N

e var

Ne

Yo

k?

aygıt, astronom, olgu,

betimleme, gaf, kozmik

Sözlük

kullanma/

Kelimeleri

kullanarak

paragraf yazma





Kelimelerden

“terim” olanları

tespit etme




verir.

Öğrenilen

kelimeleri

sözlüğe ekleme



oluşturur.

“İnsanın

Dünyadaki

Yeri” ile ilgili

konuşma metni

hazırlama






Ham

ilto

n A

dası

dillere destan olmak,

gözünü dört açmak,

yakasına yapışmak,

bardaktan boşanırcasına

yağmak, bıkkınlık

vermek, iliklerine kadar

ıslanmak, sırılsıklam

olmak, göze almak,

sıkıntıdan patlamak,

boşa gitmek, derin bir

soluk almak

Sözlük kullanma




iliklerine kadar

ıslanmak, sırılsıklam

olmak

Deyimlerin

anlamlarını

karşılaştırarak

cümlede kullanma




turizm acentesi, tenis

kortu, tatil köyü, vals,

bovling, mercan resifi,

siklon alanı

Kelimeleri

cümlede

kullanma





Yeni öğrenilen

kelimeler

Öğrenilen

kelimeleri

sözlüğe ekleme



oluşturur.

Gezi yazısı

yazma




zenginleştirir.

129

Met

nin

Ad

ı

Sözcük

Çalışmalarında

Ele Alınan

Kelimeler



Çev

re D

ost

u B

ir B

ilim

ci

sanayileşme, çevre

felâketi, duyarlı,

çevre bilinci, çevre

korumacı, zehir,

besin zinciri

Kelimeleri kullanarak

paragraf yazma Dinlediklerindeki/izlediklerind





biyoloji, biyolog,

zooloji, zoolog,

jeoloji, jeolog,

sosyoloji, sosyolog

Kelimelerin Türkçe

karşılığını bulup

cümlede kullanma

Yeni öğrenilen

kelimeler


sözlüğe ekleme




Bir gazete haberine

ilişkin eleştirel

konuşma hazırlama



kullanır.

Metnin anahtar

kelimelerini tespit etme Dinlediklerindeki/izlediklerindeki

anahtar kelimeleri fark eder.

Çocu

klu

k

sofa, emel, potin


ile eşleştirme/

Kelimeleri cümlede

kullanma



anlamlarını çıkarır. Okuduğu metinde geçen kelime,




emel, arzu

Anlamları arasındaki

farkı bulup cümlede

kullanma




Yeni öğrenilen

kelimeler


sözlüğe ekleme



oluşturur.

Neş

e

kayıtsız, şakrak,

âlem, gayrı, sükûn,

semavî, ihtiras,

erdem, hançere,

feyz

Boşluk doldurma





kullanır.

Kayıtsız

Kelimenin metindeki

anlam

özelliğini(gerçek/mec

az anlam) bulma





neşe, mutluluk

Anlamları arasındaki

farkı bulup cümlede

kullanma




Yeni öğrenilen

kelimeler


sözlüğe ekleme



oluşturur.

130

Met

nin

Ad

ı

Sözcük

Çalışmalarında

Ele Alınan

Kelimeler

Etkinlikte

Kullanılan

Yöntem-Teknik

Programdaki Kazanım D

ost

luğu

n D

eğer

i

filozof, üşüşmek,

tedbir, dayatmak,

gözetmek, gevşemek

Sözlük kullanma

Metnin bağlamından hareketle kelime

ve kelime gruplarının anlamlarını

çıkarır.

Kelimeleri

kullanarak paragraf

yazma

Okuduğu metinde geçen kelime, deyim

ve atasözlerini günlük hayattaki

bağlantılarını dikkate alarak cümle

içinde kullanır.

Öğrenilen


ekleme

Okuduklarından hareketle öğrendiği


Fabl yazma




Ded

emin

Pil

i B

itm

esin

ağır aksak, yoklamak,

kurcalamak, fersiz,

çelimsiz, süzmek,

süzülmek,

canlanmak, tuhaf

Kelimelerin eş,

yakın, ve zıt



hareketle kelime ve kelime gruplarının


Kelimeler arasındaki anlam ilişkilerini

kavrayarak birbiriyle anlamca ilişkili


yoklamak,

araştırmak, süzmek,

gözlemlemek

Kelimeleri cümlede

kullanma

Aynı kavram alanına giren kelimeleri,

anlam farklılıklarını dikkate alarak

kullanır.

Yeni öğrenilen

kelimeler

Öğrenilen


ekleme



Etkinlik yok Dinlediklerindeki/izlediklerindeki

anahtar kelimeleri fark eder.

Alı

şkan

lık

koyun, kedi, köpek,

manda, at, sığır,

tavuk, eşek, keçi

Hayvanların dişisi,

erkeği ve yavrusu

ile ilgili

hazırlanmış tabloyu

doldurma

Aynı kavram alanına giren kelimeleri,

anlam farklılıklarını dikkate alarak

kullanır.

âdet edinmek, yaman,

sinsi, azılı, amansız,

yönseme, katıksız

Boşluk doldurma

Okuduğu metinde geçen kelime, deyim

ve atasözlerini günlük hayattaki

bağlantılarını dikkate alarak cümle

içinde kullanır.

Yeni öğrenilen

kelimeler

Öğrenilen


ekleme



Metindeki anahtar

kelimeleri tespit

etme

Metindeki anahtar kelimeleri belirler.

Metnin anahtar

kelimeleri

Anahtar kelimeleri

kullanarak

konuşma hazırlama



131

Met

nin

Ad

ı Sözcük

Çalışmalarında

Ele Alınan

Kelimeler



Meh

met

Ok

ur

performans,

ribaund, toplama

kampı, bronşit,

porsiyon,

potansiyel, ideal,

kontrat, limit,

gelecek vaat etmek

Kelimeleri cümlede

kullanma








kullanır.

Ribaund

Kelimenin anlam


az/ yan/ terim anlam)

söyleme





Yeni öğrenilen

kelimeler

Spora ait terimleri

sıralama


sözlüğe ekleme



oluşturur.

Balı

kçı

l muntazam, hazret,

namizaç,

müşkülpesent,

eğme

Kelimelerin


etme/ Sözlük


cümlede kullanma








kullanır.


sözlüğe ekleme



oluşturur.

Bir metinden

hareketle yazı yazma




zenginleştirir.

132

Met

nin

Ad

ı

Sözcük

Çalışmalarında

Ele Alınan

Kelimeler



Ken

dim

izi

Nası

l G

eliş

tire

lim

?

köşe, sütun

Kelimelerin


etme/ Sözlük


kullanarak paragraf

yazma





yan gelip yatmak,

dalga geçmek,

kazın ayağı öyle

olmamak, su gibi

bilmek

Deyimlerin


etme/ Sözlük

kullanma/ Deyimleri

cümlede kullanma








kelimelerin anlamlarını tahmin

eder.

Yeni öğrenilen

kelimeler


sözlüğe ekleme




Resimden hareketle

yazı yazma




zenginleştirir.

Mil

li K

ült

ürü

n Ö

nem

i

hukuk, ekonomi,

mimari, folklor,

benimsemek, laik,

demokratik, şuur,

tetkik, cemiyet,

teşkilat, takdir,

mahiyet, arz etmek,

tebliğ

Boşluk

doldurma(Cümleler


oluşturulacak.)





kullanır.

Kelimelerin eş, yakın

ve karşıt anlamlılarını

bulma






sözlüğe ekleme



oluşturur.

Metinle ilgili anahtar

kelimeleri belirleyip

akrostiş çalışması

yapma


belirler.

“Dilimizi Yabancı

Kelimelerden

Arındırma” konulu bir

yazı yazma



kullanır.

133

Met

nin

Ad

ı

Sözcük

Çalışmalarında

Ele Alınan

Kelimeler



Çek

osl

ov

ak

ya T

ürk

leri

yadırgamak,

tiryaki,

muhasara,

muhafaza,

hakiki, barbarlık,

yağmacılık,

vesika, mezhep,

muvaffak olmak,

inim inim

inlemek

Kelimeleri cümlede

kullanma





Kelimeler arasında eş,

yakın ya da zıt anlamlı

olanları tespit etme




verir.


sözlüğe ekleme



oluşturur.

Etkinlik yok. Metindeki anahtar kelimeleri

belirler.

Naza

r B

on

cuğu

arazi, tuğla,

ahşap, macun,

âşık atışması,

mesai arkadaşı,

çırak, kalfa,

okka, mahsus,

çakır, ekmeğini

çıkarmak

Sözlük kullanma/

Kelimenin kullanıldığı

alan ve yeri söyleme/

Kelimeleri cümlede

kullanma (Grup

çalışması)









sözlüğe ekleme



oluşturur.

Bir cümleyi devam

ettirme




belirler.

Havad

a B

ulu

t Y

ok

mahle, figan,

çemen, kışla,

redif, kundura

Sözlük kullanma/

Kelimeleri cümlede

kullanma





kullanır.


sözlüğe ekleme




Şiirden hareketle bir

oyun yazma






134

4.6.1. 7. Sınıf Pasifik Yayınlarındaki Sözcük Çalışmalarının İncelenmesine

Yönelik Yorumlar

“Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin Işığı Altında Çocuğun Eğitim Hakkı” metni 7.

sınıf seviyesine göre dili ağır olan bir metindir. Metnin dilinin ağır olması ve eğitim-

öğretim yılının böyle bir metinle başlaması “sözcük çalışmaları”nın da verimini

düşürmektedir. Ayrıca metinde geçen “gereksinim ve gözetmek” kelimeleri de sözcük

çalışmaları kapsamına alınabilirdi.

“Hiroşimalı Masahi Nii” metninde etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir.

Sözcük çalışmalarına alınmış “ihtilâl ve azgınlık” kelimeleri metinde yer almamaktadır.

“Hayal Çocuk” metninde etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir.

“Haritada Bir Nokta” metni, “Terim Anlam” konusunu kavratma açısından

önemli bir metindir. Metin, denizcilik ve balıkçılık ile ilgili birçok terim

bulundurmaktadır. Ancak “Metindeki anahtar kelimeleri belirler.” kazanımına yönelik

bir etkinlik ya da yönlendirme bulunmamaktadır.

“Atatürk’ü Tanımak” metninde etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir. Öğrenci

çalışma kitabında sözcük çalışmaları ile ilgili herhangi bir etkinliğe rastlanmamaktadır.

Etkinlik, öğretmen kılavuz kitabında tavsiye edilmiştir.

“Atatürk’ün Türk Diline Verdiği Önem” metninde etkinlikler ile kazanımlar

örtüşmektedir. Sözcük çalışmalarına alınmamış, anlamı bilinmeyen diğer sözcüklerin

tespiti öğrenciye bırakılmıştır.

“Atatürk’ü Altınla Satın Almak İsteyen Mareşal” adlı metin için çok kapsamlı

bir sözcük çalışması hazırlanmıştır. Metinde geçen “vazife, zabit, iade etme” kelimeleri

de “eş anlamlılarını bulma” etkinliğine, “karargâh, mufarakât etmek, mareşal”

sözcükleri “sözcüklerin anlamlarını bulup cümlede kullanma” etkinliğine eklenebilirdi.

Metinde anlamı bilinmeyen diğer sözcüklerin anlamları yay ayraç içinde verilmiştir.

“Metindeki anahtar kelimeleri belirler.” kazanımına yönelik bir etkinlik ya da

yönlendirme bulunmamaktadır.

135

“Muhsin Ertuğrul” metninde etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedi. “Tiyatro”

ile ilgili terimleri öğretme bakımından önemli bir metindir. Öğrenilen terimleri

kullanarak paragraf yazma etkinliği öğrenmeyi daha da kalıcı hale getirmektedir.

Metinde geçen “ataşemiliterlik, iltifat ve göz ucuyla bakmak” sözcük ve sözcük grupları

da sözcük çalışmaları kapsamına alınmalıydı.

“Renkler” metninde etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir. Şiirde ele alınması

gereken tüm sözcükler sözcük çalışmalarında ele alınmıştır.

“Yukarıda Ne var Ne Yok” metninde etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir.

Anlamı bilinmeyen diğer sözcüklerin tespiti öğrenciye bırakılmıştır. “Öğrenilen

sözcükleri kullanarak paragraf yazma” etkinliği oldukça faydalı bir etkinliktir.

“Hamilton Adası” metninde etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir. Metin,

deyimler yönünden oldukça zengin bir metindir. Bu deyimlere sözcük çalışmalarında da

yer verilmesi ve bu deyimlerle paragraf yazdırılması deyim dağarcığının geliştirilmesi

bakımından oldukça önemlidir.

“Çevre Dostu Bir Bilimci” metninde etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir.

Bilimsel terimlerin öğretilmesi bakımından oldukça önemli bir metindir. Metinde geçen

“tutku ve kaleme almak” sözcük ve sözcük grubu da sözcük çalışmalarına dahil

edilebilirdi.

“Çocukluk” metninde etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir. Aynı kavram

alanına giren sözcükleri örneklemek için “emel ve arzu” sözcükleri seçilmiş. Ancak bu

sözcüklerin yerine metinde geçen “potin” sözcüğü ve bu sözcüğün kavram alanına giren

sözcükler bu kazanımı daha iyi örneklendirebilirdi.

“Neşe” metninde etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir. Boşluk doldurma

etkinliği, sözcüklerin cümlelerde nasıl kullanıldığını gösterme bakımından önemlidir.

Boşluk doldurma etkinliğine “tebessüm, kaygısız, ıstırap ve irfan” sözcükleri de

eklenebilirdi.

“Dostluğun Değeri” adlı metinde etkinlikler ve kazanımlar örtüşmektedir.

136

“Dedemin Pili Bitmesin” metninde “anahtar kelimeleri bulma” kazanımını

karşılayan bir etkinliğe ya da öneriye rastlanmamaktadır. Etkinlikteki sözcüklere

metinde geçen “lokomotif ve teklemek” sözcükleri de eklenebilirdi.

“Alışkanlık” adlı metinde etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir. Etkinlikteki

sözcüklere metinde geçen “egemen ve gürbüz” sözcükleri de eklenebilirdi. Hayvanlarla

ilgili tablo öğrencinin genel kültünü geliştirme adına önemli bir etkinliktir.

“Mehmet Okur” metninde etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir. Sporla,

basketbolla ilgili terimlerin öğretilmesi için uygun bir metindir. Etkinlikte yer alan

sözcüklere metinde geçen “bir işin ucundan tutmak, hayata sıfırdan başlamak, heybetli,

favori, figür, idman, kariyer” gibi sözcük ve sözcük grupları da eklenebilirdi.

“Balıkçıl” metninde etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir. Sözcük çalışmaları

bölümünde “yayın balığı” ve “balıkçıl”ın özelliklerine değinilebilirdi.

“Kendimizi Nasıl Geliştirelim?” metninde etkinlikler ile kazanımlar

örtüşmektedir. Gazetecilik ile ilgili “köşe ve sütun” terimlerinin öğretilmesi ve bu

sözcüklerle paragraf yazma etkinliği bu sözcükleri öğrenme açısından oldukça faydalı

bir etkinliktir.

“Mili Kültürün Önemi” adlı metinde etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir.

“Boşluk doldurma” etkinliğinin öğrenci tarafından oluşturulması ve sınıf içinde yarışma

şeklinde yapılması önerilmiştir.

“Çekoslovakya Türkleri” metninde “anahtar kelimeleri bulma” kazanımına dair

bir etkinlik ya da yönlendirme bulunmamaktadır. Sözcük çalışmalarında ele alınan

sözcükler metni tam olarak anlama ve yorumlama açısından yetersizdir. Metinde geçen

“ilham, usül, dillere destan olmak, itina, derebey, feodal, sömürge, motif, insafsız, itham

etmek” sözcük ve sözcük gruplarına da sözcük çalışmalarında yer verilmeliydi.

“Nazar Boncuğu” adlı metinde “anahtar kelimeleri bulma” kazanımını tam

karşılayan bir etkinliğe ya da yönlendirmeye rastlanmamaktadır.

“Havada Bulut Yok” metninde etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir.

137



1) Kitabın yıllık planında yer alan “Metindeki anahtar kelimeleri belirler.”

kazanımını karşılayan etkinlik ve yönlendirmeler birçok metinde bulunmamaktadır.

Bazen de hazırlanan etkinlikler ve yapılan yönlendirmeler kazanımı tam

karşılamamaktadır.

2) “Anahtar kelimeleri bulma” kazanımı dışında etkinlikler ile kazanımlar

örtüşmektedir.

3) “Okuduklarından/ dinlediklerinden hareketle öğrendiği sözcüklerden sözlük

oluşturur.” kazanımına hemen hemen her metinde yer verilmiş ve bireysel sözlük

oluşturulmasına önem verilmiştir.



buldukça tekrar edilmiş ve pekiştirilmiştir. Ancak “terim anlam, gerçek anlam, mecaz

anlam” konuları “kelimeler arasındaki ilişkilerini kavrama” kazanımıyla

ilişkilendirilmiştir.

4) Sözcük Çalışmaları” kapsamında kavratılmak istenen sözcüklerle ilgili

bulmaca çeşitleri hazırlanmamış, sözcük çalışmaları geleneksel bir yöntemle ele

alınmıştır.


sözcük dağarcığını geliştiren “boşluk doldurma” ve “öğrenilen sözcükleri kullanarak

paragraf yazma” etkinliklerine yeteri kadar yer verilmiştir.

7) Kitabın “sözcük çalışmaları” bölümünde öğrenci, zaman zaman sözlük



yer verilmiş. Yeni öğrenilen sözcükler tema sonunda sorularla tekrar edilmiş ve

öğrenilen sözcükler pekiştirilmiştir.

138



4.7. 8. Sınıf Bisiklet Yayınları Türkçe Ders Kitabının İncelenmesine Dair

Bulgu ve Yorumlar

Tablo 13. Tablo Metinlerin Türlere Göre Dağılımı


Meraklı Pandora ve Konuşan Sandık Ahmet ÜNVER Efsane

Aşk Mektupları Reşat Nuri GÜNTEKİN Hikâye

Kazılık Dağı’nın Aslanı Boğaç Han Atilla DİRİM Destan

Gün Olur Orhan Veli KANIK Şiir

Atatürk Hakkında Hatıralar ve

Belgeler Afet İNAN Anı

Atatürk (Kişiliği, İlkeleri,

Düşünceleri) Ahmet KÖKLÜGİLLER Biyografi

Akılcılık, Bilim, Eğitim Derya ŞAHİN Deneme

Türkiye’nin Jeopolitik Önemi Suat İLHAN Makale

Gençliğe Hitabe Mustafa Kemal ATATÜRK Nutuk

Doğa Dedi ki Sebahattin Kudret AKSAL Şiir

Güney ve Batı Anadolu Ormanları Ayhan ATAKOL Haber yazısı

Dünya Yuvarlakmış Alp AKOĞLU Makale

Sığırcık Kayası Hasan KIYAFET Hikâye

Ceviz Yakup Kadri

KARAOSMANOĞLU Gezi yazısı

Birlikte Mehmet SALİHOĞLU Şiir

Çalıkuşu Reşat Nuri GÜNTEKİN Roman

Saygı Nurullah ATAÇ Eleştiri

Tarihin Tanığı Yazı Gökhan TOK Makale

Tatlı Dil Şevket RADO Sohbet

Bayan Hardy Stephen GLENN Hikâye

Kurabiye Hırsızı Valerine COX Şiir

Çocuktum Ufacıktım, Top Oynadım

Acıktım Buket UZUNER Anı

Güney Amerika Gezi İzlenimleri Gülten DAYIOĞLU Gezi yazısı

Hayalinizdeki Oda İpek ONGUN Sohbet

Evim Yusuf Ziya ORTAÇ Şiir

139

Tablo 14. Bisiklet Yayınlarındaki Sözcük Çalışmalarının Kullanılan Yöntem-Teknik ve

Programdaki Kazanımlar Yönünden İncelenmesi

Met

nin

Ad

ı Sözcük Çalışmalarında Ele

Alınan Kelimeler

Etkinlikte


Teknik

Programdaki

Kazanım

Mer

ak

lı P

an

dora

ve

Kon

uşa

n S

an

dık

güneş, parlamak,

fısıldaşmak, incecik,

yapıştırmak


anlam


az anlam) bulma


hareketle kelime ve



siyah, kocaman


zıt anlamlılarını

bulma


anlam ilişkilerini

kavrayarak

birbirleriyle anlamca

ilişkili kelimelere

örnek verir.

gözünü bir yerden

ayıramamak, yola koyulmak,

iç geçirmek, küçük dilini

yutmak, nefes nefese kalmak,

gözlerine inanamamak

Metinde geçen

deyimleri bulup

anlamlarını yazma

Okuduğu metinde

geçen kelime, deyim

ve atasözlerini

cümlede kullanır.


“Dünyada Yaşanan

Kötülüklerin

Sebepleri” konulu

konuşma etkinliği


sanatlarını uygun


anlatımını

zenginleştirir.

Aşk

Mek

tup

ları

mektep, zevce, mutaassıp,

mamafih, addetmek, teselli,

ehemmiyet, muntazam,

mukabele etmek, müsvedde,

sual, ahali, malumat,

muhakkak, mahcup etmek,

ihtimam, musallat, alamet

Kelimelerin


etme/ Sözlük

kullanma


hareketle kelime ve



yüreğine ateş düşmek,

kıyametleri koparmak, küçük

düşmek,

Deyimlerin

anlamlarını yazıp

cümlede kullanma

Okuduğu metinde


ve atasözlerini

cümlede kullanır.

Yeni öğrenilen kelimeler Mizâhi türde hikâye

yazma


sanatlarını uygun


anlatımını

zenginleştirir.

140

Met

nin

Ad


Alınan Kelimeler

Etkinlikte


Teknik

Programdaki

Kazanım K

azı

lık

Da

ğı’

nın

Asl

an

ı B

oğ

aç

Ha

n

oba, zapt etmek, han,

çamçak, kımız, sadak, istif,

pençe

Sözlük

kullanma/Kelimeleri

cümlede kullanma


hareketle kelime ve



Gü

n O

lur Anlamı bilinmeyen



istenmiş.

Kelimelerin


etme/ Sözlük

kullanma



kelime ve kelime

gruplarının


Şiir, şarkı ya da türkü

ezberleme(grup

çalışması)

Şiir, türkü, şarkı


ezberler.

Ata

türk

Hak

kın

da

Hatı

rala

r ve

Bel

gel

er

filoloji, etimoloji, metot,

direktif vermek, hitabet,

gaye, analiz, sentez, vasıf,

dikte ettirmek, dimağ, nesir,

nazım, cemiyet, istikbal,

tedris, bilhassa, ehemmiyet,

itina, müspet, kuramsal,

naturel, beyan, kroki, akis

Kelimelerin


etme/ Sözlük

kullanma


hareketle kelime ve



milli şuur, dil, tarih,

edebiyat, uygarlık

Metnin anahtar

kelimelerini bulup

nedenleri ile açıklama

Metnin anahtar

kelimelerini belirler.

Ata

türk

(Kiş

iliğ

i, İ

lkel

eri

ve

Dü

şün

cele

ri)

uygarlık, halife, tekke, zaviye,

kavuk, aşar, kooperatif, irade,

taşlama, tayin etmek, muzaffer,

mağrur, telkin etmek, mümtaz,

kulak vermek, gönenç, ilke


ile eşleştirme


hareketle kelime ve



kulak vermek Deyimi cümlede

kullanma

Okuduğu metinde


ve atasözlerini

cümlede kullanır.

ulus, ideal, bağımsızlık,

evrensellik, insancıllık,

kararlılık


anahtar kelimeleri

tespit etme

Metnin anahtar



“İnsan Sevgisi ve

Evrensellik” konulu

bir kompozisyon

yazma

Yeni öğrendiği

kelime, kavram,

atasözü ve deyimleri

kullanır.

141

Met

nin

Ad


Alınan Kelimeler

Etkinlikte


Teknik

Programdaki

Kazanım A

kıl

cılı

k, B

ilim

,

Eğit

im

cemiyet, miğfer, doğma,

muazzam, imaret, alim,

müstakil, topyekûn, erdem,

manevi, esaret, sefalet, laik,

medrese


ile eşleştirme


hareketle kelime ve



akılcılık, kurtuluş, ilerleme,

bağımsızlık, dogma, eğitim,

ilim


anahtar kelimeleri

tespit etme

Metnin anahtar


Tü

rkiy

e’n

in

Jeo

poli

tik

Ön

emi

jeopolitik, hudut, harp,

potansiyel, teşkil etmek,

menteşe, pakt, istikamet,

beşeri

Kelimelerin


etme/Sözlük

kullanma/Kelimeleri

cümlede kullanma


hareketle kelime ve



Gen

çliğ

e H

itab

e

ilelebet, muhafaza etmek,

müdafaa etmek, mevcudiyet,

yegâne, istikbal, dahili,

harici, bedbaht, şerait,

namüsait, mahiyet, tezahür

etmek, emsal, mümessil,

cebren zapt edilmek, bilfiil,

elim,vahim, gaflet, delâlet,

müstevli, tevhit etmek, fakr u

zaruret, bitap, ahval

Kelimelerin


etme/ Sözlük

kullanma



kelime ve kelime

gruplarının


Metindeki anahtar


Dinlediklerindeki/izle

diklerindeki anahtar


Doğa D

edi

ki cümbüş, tan yeri, arılık, hara,

us

Kelimelerin


etme/Kelimeleri

cümlede kullanma


hareketle kelime ve



Yeni öğrenilen kelimeler “Doğa Ana” adlı bir

tiyatro oyunu yazma

Yeni öğrendiği

kelime, kavram,


kullanır.

Gü

ney

ve

Batı

An

ad

olu

Orm

an

ları

ulaşmak, yükseliş, kül olup

gitmek, kaybedilmek,

kaynak, besleyen, krater, yüz

tutmak, çap

Sözlük kullanma/


gerçek/mecaz


etme


hareketle kelime ve



kül olmak, yüz tutmak

Sözlük kullanma/

Deyimleri cümlede

kullanma etkinliği

Okuduğu metinde


ve atasözlerini

cümlede kullanır.

142

Met

nin

Ad


Alınan Kelimeler

Etkinlikte


Teknik

Programdaki

Kazanım D

ün

ya Y

uvarl

ak

mış

güverte, dönence, çap,

trigonometri, açı Sözlük kullanma


hareketle kelime ve



güverte, dönence, yengeç,

Dünya, çap, çapsızlık,

trigonometri, Güneş, açı


anlam özelliğini

bulma(gerçek/mecaz/

terim anlam)


anlam ilişkilerini

kavrayarak



örnek verir.


“İnsanın Evrendeki

Önemi” konulu yazı

yazma

Yeni öğrendiği

kelime, kavram,


kullanır.

Metnin anahtar

kelimelerini tespit

etme

Metindeki anahtar


Sığ

ırcı

k K

ayası

sığırcık, doruk, taş kesilmek,

dil dökmek, kehribar, döş,

sus pus olmak, kürem kürem

uçmak, yalak, şelek şelek,

açlıktan kırılmak, yangın

yerine dönmek

Kelimelerin


etme/Sözlük

kullanma



kelime ve kelime

gruplarının


Metindeki deyimlerin

listelenmesi öğrenciye

bırakılmış.

Sözlük kullanma

etkinliği/Kelimeleri

cümlede kullanma

canlılar, doğa, insanlar,

sorumluluk, kötülük,

önemsemek

Anahtar kelimeleri

tespit etme

Dinlediklerindeki/izle

diklerindeki anahtar


etek, öfkeli, sakin, taş, taş-,

yoksul, fakir

Altı çizili sözcükler

arasındaki anlam

ilişkilerini bulma


anlam ilişkilerini

kavrayarak



örnek verir.

besin zinciri, doğal denge,

canlılar, arabalar, kuşlar,

böcekler, bitkiler, ağaçlar,

evler, hayvanlar, okul,

insanlar


giren kelimeleri

bulma ve sebepleri ile

anlatma


giren kelimeleri,

anlam farklılıklarını

dikkate alarak

kullanır.

143

Met

nin

Ad


Alınan Kelimeler

Etkinlikte


Teknik

Programdaki

Kazanım C

eviz

melâl, nihayet, itiyad, rabıta,

tasavvur etmek, ekseriya,

meşakkat, nevale, kabil, izbe,

mütemadiyen, eza, methal,

vakar, meşkuk, meşbu, eşkal,

istiskal, şeme, teravet, sada,

cevr, haileengiz, ulûvûcenap,

mahcup, muhteriz, ulvi,

timsal

Sözlük kullanma/

Kelimeleri cümlede

kullanma


hareketle kelime ve



Metinde geçen deyimlerin



Metindeki deyimleri

listeleme, anlamlarını

bulma, deyimleri

cümlede kullanma

Okuduğu metinde


ve atasözlerini

cümlede kullanır.

Bir

lik

te Şiirde anlamı bilinmeyen

kelime yok./ Açıklanması

için şiirden örnek dizeler

verilmiş.

Dizelerdeki örtülü

anlamları bulma


hareketle kelime ve



Çalı

ku

şu

saadet, azap, muallime,

fasıla, malumat, teessür, tevil

etmek, asabiyet, fitnelik

Sözlük kullanma


bu etkinliği karşılayan

kazanıma yer

verilmemiş.

iyilik, savaşlar, dayanışma,

insanlık, doğal afetler, açlık,

bencillik, umursamazlık,

sefalet, kötülük, duyarlılık

Kelime havuzundan

seçerek konuşma




Saygı

keyif, alaturka, alafranga,

yurttaş, göze almak, züppe


ile eşleştirme



kelime ve kelime


çıkarır.

dalmak, çatmak, züppe,

keyif, yurttaş, ödev, ana

Kelimelerin anlam

özelliklerini(gerçek/

mecaz anlam) bulma

144

Met

nin

Ad


Alınan Kelimeler

Etkinlikte


Teknik

Programdaki

Kazanım T

ari

hin

Tan

ığı

Yazı

bellek, hiyeroglif, parşömen,

kutsal, tablet, figür, çıkmaz,

piktogram, gösterge, tapınak,

cemaat

Heceleri karışık

olarak verilen

kelimeleri

bulma/Sözlük

kullanma


hareketle kelime ve



deneyim, kuşak


eş anlamlılarını

bulma e Kelimeler arasındaki

anlam ilişkilerini

kavrayarak



örnek verir.

kolaylaştırmak, çoğalmak



bulma etkinliği

yaz, dil

Eş sesli kelimeleri

tespit edip cümlede

kullanma

“yazı” kelimesinin kavram

alanına giren kelimelerin



“yazı” kelimesinin


kelimeleri listeleme


giren kelimeleri,


dikkate alarak

kullanır.

Metnin anahtar

kelimelerini tespit

etme

Metindeki anahtar


Tatl

ı D

il

Anlamı bilinmeyen



istenmiş.

Sözlük kullanma/

Kelimeleri cümlede

kullanma


hareketle kelime ve



Anahtar kelimelerin öğrenci


istenmiş.

Anahtar kelimelerin

listelenmesi

Metindeki anahtar


Metinde geçen deyimlerin


listelenmesi istenmiş

Deyim ve atasözlerini

cümlede kullanma

etkinliği

Okuduğu metinde


ve atasözlerini

cümlede kullanır.


“Dil yarası yaraların

en derinidir.” sözü ile

ilgili konuşma

Yeni öğrendiği

kelime, kavram,


kullanır.

Bayan

Hard

y

egzantrik, disleksi, rapor,

kekelemek, iyimser, revir,

yöntem, misket, minnet

Harfleri eksik

bırakılmış kelimeleri

ipuçlarından

yararlanarak

tamamlama/Sözlük

kullanma


hareketle kelime ve



145

Met

nin

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler



Ku

rab

iye

Hır

sızı

gerin-, koş-, bölüş-,

acı”


anlam özelliğini

(gerçek/mecaz/terim/ya

n anlam) bulma





bölüş-, sonsuz Altı çizili kelimelerin eş

anlamlılarını yazma Kelimeler arasındaki anlam


birbirleriyle anlamca ilişkili

kelimelere örnek verir. var, acı, aş, el, için,

bin

Altı çizili kelimelerin eş

seslilik özelliğini bulma

Yeni öğrenilen

kelimeler Serbest yazma




zenginleştirir.

Çocu

ktu

m,

Ufa

cık

tım

,

Top

Oyn

ad

ım A

cık

tım

Anlamı bilinmeyen


tarafından



tahmin etme/Sözlük

kullanma/Kelimeleri

cümlede kullanma




çıkarır.

“çocukluk dönemi”

kavramı alanına

giren sözcükler

“çocukluk dönemi”

kavramı alanına giren

sözcükleri listeleme


kelimeleri, anlam


kullanır.

Gü

ney

Am

erik

a G

ezi

İzle

nim

leri

kıta, katman,

sömürge, bul-, batı,

kuzey, güney, doruk,

buzul, ölçüsüz,

ulaşmak


anlam özelliğini

(gerçek/mecaz/terim/ya

n anlam) bulma




çıkarır.

baştan başa, diz dize,

yerle bir etmek, yol

almak, koltukları

kabarmak, kendini

kollamak, düş

kırıklığı, yüz yüze

gelmek

Sözlük

kullanma/Kelimeleri

cümlede kullanma


kelime, deyim ve

atasözlerini cümlede

kullanır.

Anlamı bulunan

deyimlerle ilgili sözlük

oluşturma




Ha

yali

niz

dek

i

Od

a

Anlamı bilinmeyen


tarafından


Sözlük kullanma




çıkarır.

Ev

im Anlamı bilinmeyen


tarafından


Sözlük kullanma



kelime ve kelime


çıkarır.

146

4.7.1. 8. Sınıf Bisiklet Yayınlarındaki Sözcük Çalışmalarının İncelenmesine

Yönelik Yorumlar

“Meraklı Pandora ve Konuşan Sandık” metninde sözcük çalışmaları ile ilgili

verilen kazanımlar ile etkinlikler örtüşmektedir. Etkinlikler haricinde öğretmen kılavuz

kitabında eş anlamlılık, eş seslilik ve yakın anlamlılık ilişkilerine de örnekler verilmesi

istenmiştir.

“Aşk Mektupları” metni sözcük dağarcığını geliştirme açısından oldukça zengin

bir metindir. Etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir. Sözcük çalışmalarına alınan

sözcüklere metinde geçen “potin, emel ve matem” sözcükleri de eklenebilirdi.

“Kazılık Dağı’nın Aslanı Boğaç Han” metninde etkinlikler ile kazanımlar

örtüşmektedir. Sözcük çalışmalarına alınan sözcüklere metinde geçen “hançer, nam,

abanmak, duygularına tercüman olmak” sözcük ve sözcük grupları da eklenebilirdi.

“Gün Olur” metninde kazanımlar ile etkinlikler örtüşmektedir. Metin şiir

türünde olduğu için kazanımlarda “Şiir, şarkı, türkü türlerinde metinler ezberler.”

kazanımına yer verilmesi isabetli olmuştur.

“Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler” metni, sözcük dağarcığını geliştirme

açısından oldukça zengin bir metindir. Ancak metnin bazı bölümlerinin dili, 8.sınıf

seviyesine göre ağır olduğu için sözcüklerin anlamlarını tahmin etmek güçleşmektedir.

Metinde geçen “tez, zabit, talim, hasbihal ve müsvedde” sözcüklerine de sözcük

çalışmalarında yer verilebilirdi. Kazanımlar ile etkinlikler örtüşmektedir.

“Atatürk(Kişiliği, İlkeleri ve Düşünceleri)” metninde etkinlikler ile kazanımlar

örtüşmektedir. Sözcük dağarcığını geliştirme bakımından önemli bir metindir. Seçilen

etkinlik türü “eşleştirme” öğrencilerin zevk alarak yaptıkları bir etkinlik türüdür.

“Akılcılık, Bilim ve Eğitim” metninde etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir.

Metinde geçen “ilkel, düstur ve arena” sözcüklerine de sözcük çalışmalarında yer

verilmeliydi.

147

“Türkiye’nin Jeopolitik Önemi” metninde etkinlikler ile kazanımlar

örtüşmektedir. Meni anlama açısından “soğuk savaş” sözcük grubuna da sözcük

çalışmalarında yer verilmeliydi.

“Doğa Dedi ki” ve “ Güney ve Batı Anadolu Ormanları” metinlerinde etkinlikler

ile kazanımlar örtüşmektedir. Sözcük çalışmalarına seçilen sözcükler metni anlamak

için yeterlidir.

“Dünya Yuvarlakmış” metninde etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir. Bu

metin, bilimsel terimler açısından zengin bir metindir. “Terim anlam” konusunun bu

metinle pekiştirilmesi isabetli bir tercih olmuştur.

“Sığırcık Kayası” metninde kapsamlı bir sözcük çalışmasına yer verilmiştir.

Kazandırılan kazanım sayısı da oldukça fazladır. Metinde geçen “şamata, şafak,

sığırtmaç ve tufan” sözcüklerine de sözcük çalışmalarında yer verilebilirdi.

“Ceviz” metni sözcük dağarcığını geliştirme bakımından oldukça zengin bir

metindir. Ancak sözcük çalışmalarına alınan sözcüklerin çoğu metinde geçmemektedir.

Bu sözcüklerin sözcük çalışmalarına alınmasının nedeni pek de anlaşılamamaktadır.

“Ekseriya, melâl, itiyat, rabıta, methal, vakar, meşkuk, meşbu, istiskal, şeme, teravet,

sada, haileengiz, uluvücenap vb.” sözcükler metinde olmamasına rağmen sözcük

çalışmalarında yer almıştır.

“Birlikte” şiirinde anlamı bilinmeyen sözcük yoktur. Örnek dizeler verilip

açıklanması istenmiştir.

“Çalıkuşu” metni sözcük dağarcığını geliştirme bakımından zengin bir metindir.

Ancak metinde geçen “ziyade, sima, vaat etmek, musallat olmak, vakfetmek, muharebe,

kulak vermek, mahzun, kafile, bitap, mahcubiyet, sergüzeşt, nefer, miralay, sarf etmek,

zabit, ihtimam, biçare, teselli, muzır, gayri ihtiyari, meyletmek” sözcük ve sözcük

gruplarına sözcük çalışmalarında yer verilmemiştir. Ele alınan sözcükler, metni tam

olarak anlamada yetersiz kalmaktadır. Ayrıca 1. etkinliğe yönelik kazanım, “Metnin

bağlamından hareketle sözcük ve sözcük gruplarının anlamlarını çıkarır.” olmalıydı.

“Saygı” metninde kazanımlar ile etkinlikler örtüşmektedir. Ele alınan sözcükler

metni anlama ve yorumlama için yeterlidir.

148

“Tarihin Tanığı Yazı” adlı metinde kazanımlar ile etkinlikler örtüşmektedir. Ele

alınan sözcükler metni anlama ve yorumlama için yeterlidir. Bu metne kapsamlı bir

sözcük çalışması hazırlanmıştır. Bu metinde ilk defa bir bulmaca çeşidine(hecelerden

sözcük oluşturma) yer verilmiştir.

“Tatlı Dil” metninde etkinlikler ile kazanımlar birbiriyle örtüşmektedir. Bu

metinde anlamı bilinmeyen sözcüklerin belirlenme işi öğrenciye bırakılmıştır.

“Bayan Hardy” metninde etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir. Metnin

sözcük çalışmalarına “strateji ve senatör” sözcükleri ve “tuz biber olmak” deyimi de

eklenebilirdi.

“Kurabiye Hırsızı” adlı metinde etkinlikler ile kazanımlar birbiri ile

örtüşmektedir. Bu metinde “Sözcükler arasındaki anlam ilişkileri” konusunun

pekiştirilmesi isabetli olmuştur. Metinde geçen “cüretkâr, kendini (bir şeye) kaptırmak,

gözü saatte olmak, asabi ve nankör” sözcükleri de sözcük çalışmalarında ele

alınmalıydı.

“Güney Amerika Gezi İzlenimleri” metninde etkinlikler ile kazanımlar

örtüşmektedir. Yalnız sözcük çalışmaları ile ilgili son etkinlik(Anlamını bulduğunuz

deyimler ile ilgili sözlük oluşturunuz.) açık ve net değildir. Sözlük oluşturma etkinliği

her metin için ele alınan bir kazanım olmalıdır. Sözcük çalışmalarında ele alınan

sözcükler metni anlama ve yorumlama için yetersizdir. Metinde geçen “melez, özgü,

görkemli, beşiklik etmek, olgu, kehanet, kinin, azılı, kör kuyuya düşmek, kol gezmek”

gibi sözcük ve deyimlere de sözcük çalışmalarında yer verilmeliydi.

“Hayalinizdeki Oda”, “Evim” ve “Çocuktum Ufacıktım, Top Oynadım Acıktım”

metinlerinde kazanımlar ile etkinlikler örtüşmektedir.

4.7.2. 8. Sınıf Bisiklet Yayınları Türkçe Ders Kitabı’nın “Sözcük




149




3) Sözcük Çalışmaları” kapsamında bulmaca çeşitlerine pek yer verilmemesi

sözcük çalışmalarını biraz tekdüzelileştirmiştir.



sözcük dağarcığını geliştiren “sözcüklerden metin oluşturma” etkinliklerine yer

verilmemiştir.

6) Kitabın “sözcük çalışmaları” bölümünde öğrenci zaman zaman sözlük


7) Konuşma ve yazma bölümlerinde yeteri kadar sözcük çalışmaları

kazanımlarına yer verilmemiştir.

8) “Tema Sonu Değerlendirme” çalışmalarında “sözcük çalışmaları” bölümü

bulunmaktadır. Ancak metinlerde öğrenilen kelimelere yer verilmemiştir.



10) Kitabın yıllık planında “Okuduklarından hareketle öğrendiği kelimelerden

sözlük oluşturur.” kazanımına pek yer verilmemiştir.

150


Bulgu ve Yorumlar



Dünyada, Herkeste Sevgi Var… Her

Yerde Sevgi Günü Var Nuray BARTOSCHECK Gezi Yazısı

Yetim Kalan Ağaçlar Murat BAŞARAN Hikâye

Değişmek ve Kaybolmak Lahbabi Makale

Seyfi Baba Mehmet Âkif ERSOY Manzum

hikâye

Yürüyelim Arkadaşlar Prof. Dr.Ayşe AFETİNAN Anı

Dil Devrimi Cemil SÖNMEZ Gezi yazısı

Atatürk İlkeleri Âşık Dursun DURDAĞI Şiir

Sevgili Öğretmenim Yaşar CEYHAN Mektup

Sevgili Öğrencim Ahmet Yaşar CEYHAN Mektup

Miras Keçe Kenan Hulusi KORAY Hikâye

Başlıyor…Nasrettin Hoca Festivali

Başlıyor… Çelik Ünlü Biyografi

Yozgat’ta Gençlerin Askere

Uğurlanışı Durali DOĞAN Söyleşi

Cazgır Attilâ İLHAN Şiir

Sevinme Oyunu Elenor PORTER Roman

Sazıma Aşık Veysel ŞATIROĞLU Şiir

Portakalın Yaprağını Kopardığım An Emre KONGAR Mektup

Çok Sesli Bir Ziyaret Cüneyd SUAVİ Hikâye

Yazı: Hayali Gerçeğe Dönüştüren

Büyü Mürüvvet KURT Söyleşi

Kişilik Çetin ALTAN Deneme

İnanç Ali DİNLER Makale

Oğuz’un Gençliği Prof.Dr. Bahaeddin ÖGEL Destan

Hayallerim Vardı Renkler İçinde Tolunay SANDIKÇIOĞLU Söyleşi

Güzellik Suyu Prof. Dr. Saim SAKAOĞLU Efsane

Gidem Dersin Uçmağa Kaygusuz Abdal Şiir

Daldan Dala Asım BEZİRCİ Eleştiri

151



etn

in

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler



Dü

nyad

a, H

erk

este

Sev

gi

Var…

Her

Yer

de

Sev

gi

Gü

nü

Var…

duvar, sınır, engel


giren kelimeleri

birbirinin yerine

kullanma


kelimeleri anlam


alarak kullanır.

ilgi-merak, tanık-şahit,

sipariş vermek-

ısmarlamak

Kelimeleri birbirinin

yerlerine koyarak

aralarındaki anlam

ilişkilerini bulma


anlam ilişkilerini



örnek verir.

tropikal kuş, jenaratör,

göçebe, teras, akıcı

Kelimelerin


etme/ Sözlükten

kontrol/ Kelimeleri

cümlede kullanma




çıkarır

Yeni öğrenilen

kelimeler


sözlüğe ekleme




Verilen etkinlik

kazanımla uyuşmuyor.

Metindeki anahtar


Yet

im K

ala

n A

ğaçl

ar

velhasılı, nesil,

bilhassa, usül Eşleştirme/Bulmaca



kelime ve kelime


çıkarır.

öksüz, yetim


giren kelimeleri

cümlede kullanma


kelimeleri anlam


alarak kullanır.

Yeni öğrenilen

kelimeler

“Kır Hayatı” ile ilgili

duygu ve

düşüncelerini anlatma


sanatlarını uygun



152

Met

nin

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler



Değ

işm

ek v

e

Kayb

olm

ak

mahalli, beşeri, alim,

deha, filozof, vazife,

hususi, şuur

Boşluk doldurma/

Kelimeleri cümlede

kullanma




çıkarır.


kelime, deyim ve

atasözlerini günlük

hayattaki bağlantılarını


Sey

fi B

ab

a

esef etmek, zira, kasvet,

namert, lastik, yakamoz


metindeki anlamlarını

bulma Metnin bağlamından



çıkarır.

haşyet, yârikadim,

şayak, maskara, eli

ekmek tutmak, canına

tak etmek, kebe, teharri,

ebedi, hamiyet, mühür,

aba

Sözlük kullanma/

Kelimeleri cümlede

kullanma

Yeni öğrenilen

kelimeler


sözlüğe ekleme




Makaledeki anahtar


Metindeki anahtar


Yü

rüyel

im

Ark

ad

aşl

ar ruh haleti, minnetle yâd

etmek, sulh, antant,

mülhem olmak,

muvaffak olmak,

ihtisas, ihya etmek

Eşleştirme




çıkarır.


sözlüğe ekleme




Dil

Dev

rim

i

zümre, lisan, arı, tavır

almak, boyunduruk,

cemiyet, kurultay

Kelimelerin


edip doğru anlamla

eşleştirme




çıkarır.


sözlüğe ekleme




Ata

türk

İlk

eler

i

Anlamı bilinmeyen



istenmiş.

Kelimelerin


etme / Sözlükten

kontrol etme




çıkarır.


sözlüğe ekleme




153

Met

nin

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler



Sev

gil

i Ö

ğre

tmen

im

baş koymak,

taçlandırmak, tevhid-i

tedrisat, medrese



etme / Kelimeleri

cümlede kullanma



kelime ve kelime


çıkarır.


rindeki kelime, deyim ve



dikkate alarak cümle

içinde kullanır.

Sev

gil

i Ö

ğre

nci

m A

hm

et

mağrur, refah, haset,

müspet, ilim, irfan

Kelimelerin eş



anlam ilişkilerini



örnek verir.


sözlüğe ekleme


inden hareketle yeni



Metindeki anahtar

kelimeleri tespit etme Kazanımı verilmemiş.

Mir

as

Keç

e

Anlamı bilinmeyen



istenmiş.

Kelimelerin


etme / Kelimeleri

cümlede kullanma



kelime ve kelime


çıkarır.






içinde kullanır.

hisse, mecmua,

muhavere, örnek,

malumat


yerine kullanılabilecek

kelimeleri(eş

anlamlılarını) bulma


anlam ilişkilerini



örnek verir.

iskemle, tabure, oturak,

sandalye


giren kelimeleri

cümlede kullanma ve


bulma


kelimeleri anlam


alarak kullanır.

154

Met

nin

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler



Başl

ıyor…

Nasr

etti

n H

oca

Fes

tivali

Başl

ıyor…

yaşını başını almış,

ikilem, medrese, kör

dövüşü,

hazırcevaplık, adalet

terazisi

Kelimelerin metinde

geçtiği cümleleri

bulup yazma ve


etme




çıkarır.

Kelimeleri cümlede

kullanma



cümlede kullanır.


sözlüğe ekleme




Yozg

at’

ta G

ençl

erin

Ask

ere

Uğu

rlan

ışı

gönlünde aslan

yatmak, adamdan

saymak, cahil-cemaka,

hısım, sinsin, dikkat

kesilmek, evliya,

türbe, niyaz, yola

revan olmak


ile eşleştirme




çıkarır.

tahsilli, hısım


eş ve zıt anlamlılarını

bulup yazma Kelimeler arasındaki anlam




perde, kök Altı çizili terimleri

cümlede kullanma

uyanmak, zengin


mecaz anlamlılarını

cümlede kullanma

Cazg

ır cazgır, peşrev,

başpehlivan, er

meydanı, mübarek,

bre ha


ile eşleştirme




Kelimeleri cümlede

kullanma



günlük hayattaki


kullanır. Boşluk doldurma

“Kırkpınar Güreşleri”

hakkında konuşma



cümlede kullanır.

Okuduklarından

hareketle duygularını

anlatan bir yazı yazma



cümlede kullanır.


sözlüğe ekleme




155

Met

nin

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler



Sev

inm

e O

yu

nu

yalnız, güç olmak,

dimdik olmak, gözden

geçirmek, yüzünde


yerine başka kelimeler

koyarak cümlede

kullanma


anlam ilişkilerini



örnek verir.

gözleri fal taşı gibi

açılmak, can alacak

noktasına gelmek,

kendine güvenen insan

havasına bürünmek,

güzel vakit geçirmek

Kelimeleri karışık

halde verilen

deyimleri düzene

koyup cümlede

kullanma


kelime, deyim ve




Sazı

ma

avaz, ah ü zâr etmek,

yâd, lâl, garip, libas,

aşikâr, inkâr etmek,

turna, pençe

Çengel bulmaca




çıkarır.

aşikâr, yâd

Kelimelerin eş ve zıt

anlamlılarını bulup

tabloya yazma


anlam ilişkilerini



örnek verir.

lâl, yâd, ah ü zâr etmek,

avaz, inkâr etmek, libas,

aşikâr

Kelimeleri cümlede

kullanma


kelime, deyim ve




gömlek, bluz, tişört Boşluk doldurma


kelimeleri anlam


alarak kullanır.

Port

ak

alı

n Y

ap

rağın

ı

Kop

ard

ığım

An

Anlamı bilinmeyen



istenmiş.

Kelimelerin


etme/Sözlük kullanma




çıkarır.

keyif, mucizevi,

çevremize bakışımız,

bellek, cariye, aile

tablosu

Sözlük kullanma /

Kelimeleri cümlede

kullanma


anlam ilişkilerini



örnek verir.

Yeni öğrenilen

kelimeler


sözlüğe ekleme




156

Met

nin

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler



Çok

Ses

li B

ir Z

iyare

t

cümbür cemaat, tüyleri

ürpermek, semiz,

kendinden geçmek,

kasılmak, başına devlet

kuşu konmak, köşeyi

dönmek, zevkten dört

köşe olmak, dizlerinin

bağı çözülmek,

tezahürat, tedavi etmek,

kevgir, sedir

Kelimelerin


etme



kelime ve kelime


çıkarır.

evlenmek, ziyaret,

mutlu, ayakkabı, tebrik

etmek, yıl, mahcubiyet/

geri, uslu, nazik, ıslak,

kalkmak, uyumak, iyi

Kelimeleri eş ve zıt

anlamlıları ile

eşleştirme


anlam ilişkilerini



örnek verir.

divan, çekyat,

kotuk/post, kürk/ yalı,

villa/şömine, ocak

Tablodan aynı kavram

alanına giren

kelimeleri bulup

cümlede kullanma


kelimeleri anlam


alarak kullanır.

Yeni öğrenilen

kelimeler


sözlüğe ekleme


inden hareketle yeni



“Hayvanları

Seviyorum” konulu

şiir yazma


sanatlarını uygun



Yazı

: H

ayali

Ger

çeğ

e D

ön

üşt

üre

n

Bü

yü

ete kemiğe bürünmek,

ellerin gerçeğe

değmesi, tavır almak,

duruş geliştirmek,

tılsım, gerçeklik

duygusunu yitirmek,

hazzına varmak

Kelimelerin


edip doğru cümleyi

işaretleme




çıkarır.

Kelime ve kelime

gruplarını cümlede

kullanma


kelime, deyim ve





sözlüğe ekleme




Metindeki anahtar

kelimelerin geçtiği

cümleleri yazma

Metindeki anahtar


157

Met

nin

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler



Kiş

ilik

hödükümsü, otoriter,

iştigal etmek, zırtaboz,

düet, allem edip kallem

etmek, takım taklavat,

ikram etmek,

tabansızlık etmek, irtifa

ferasetinizin tahtel

sıfırında kalmış bir

bikesi mağdur

Kelimelerin


edip cümlede

kullanma




çıkarır.

İnan

ç bahsetmek-söz etmek,

duygu-his, merkez-

odak, sonuç-netice

Kelimeleri birbirinin

yerine koyarak

cümlede kullanma


anlam ilişkilerini



örnek verir.


kelime, deyim ve




Oğu

z’u

n G

ençl

iği

içre, yaman, zahmet,

alp, altın kuşak

Kelimelerin


etme



kelime ve kelime


çıkarır.

kargı, ok

Kelimelerin anlam

farklılıklarını bulup

kelimeleri cümlede

kullanma


kelimeleri anlam


alarak kullanır.

gergedan, canavar,

aman vermek, avlamak

Metinden kelimelerin

geçtiği cümleleri

bulup yazma






içinde kullanır.

Anahtar kelimeleri

tespit etme

Metindeki anahtar


Metindeki

tekerlemeleri

ezberleme


metinler ezberler.

Tekerleme, sayışmaca,

bilmece ve yanıltmacaları

ezberler.

158

Met

nin

Ad

ı

Sözcük

Çalışmalarında

Ele Alınan

Kelimeler



Hayall

erim

Vard

ı

Ren

kle

r İç

ind

e vaat vermek,

hasat zamanı,

zıbın, sıtma,

sürgün vermek

Boşluk doldurma /

Kelimeleri cümlede

kullanma







alarak kullanır.

tereyağ,

sadeyağ,

margarin

Sözlük kullanma /

Kelimeleri cümlede

kullanma




Gü

zell

ik

Su

yu

tabak, ılıca,

yamaç

Kelimelerin


etme/ Kelimeleri

cümlede kullanma




Boşluk doldurma Kazanımı yok

Gid

em D

ersi

n U

çmağa

cümle, derilmek,

kırım, oyluk,

ırgat, koz Boşluk doldurma




cümle, koz

Sözlükten kelimelerin

farklı anlamlarını

bularak kelimeleri

cümlede kullanma(eş

seslilik özelliği)




verir.

Yeni öğrenilen

kelimeler

Güncel bir konuda

sohbet etme




Dörtlükten hareketle

masal yazma




Dald

an

Dala

gelgelelim,

erdem, düğüm,

övgü, yergi,

parmak basmak,

üslup


tahmin etme / Sözlük

kullanma / Kelimeleri

cümlede kullanma




tutum, tasarruf


sözlükteki farklı

anlamlarını bulup bu

anlamlarla cümleler

kurma




verir.

tutku, hırs, azim Sözlük kullanma /

Kelimeleri cümlede

kullanma




övgü, yergi Metindeki anahtar

kelimeleri bulma


kelime, deyim ve atasözlerini günlük



159

4.8.1. 8. Sınıf Pasifik Yayınlarındaki Sözcük Çalışmalarının İncelenmesine

Yönelik Yorumlar

“Dünyada, Herkeste Sevgi Var… Her Yerde Sevgi Günü Var…” metninde

etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir. Yalnız “anahtar kelime bulma” kazanımına

yönelik bir etkinliğe rastlanmamaktadır.

“Yetim Kalan Ağaçlar” metninde kazanımlar ile etkinlikler örtüşmektedir.

Sözcük çalışmalarına “öksüz ve yetim” sözcüklerinin alınması, bu sözcükler arasındaki

farka değinme açısından isabetli olmuştur. Sözcük çalışmaları kapsamında metinde

geçen “kuytu, aşılamak, mahcup, budamak, nesil ve çelişki” sözcükleri de ele

alınabilirdi. Etkinlik, öğrencilerin dikkatini çekecek şekilde bulmaca olarak

düzenlenmiştir.

“Değişmek ve Kaybolmak” metni bir makaledir. Dili ağır bir metindir. Metinde

sözcük çalışmaları kapsamına alınan sözcükler metni anlama ve yorumlamada yetersiz

kalmaktadır. Metinde geçen “hudut, evrensel, öz, cevher, ferdiyet” gibi sözcüklere de

sözcük çalışmalarında yer verilmeliydi. Metinde etkinlikler ile kazanımlar

örtüşmektedir. Sözcüklerin “boşluk doldurma” etkinliği ile verilmesi, kullanım

alanlarını görme bakımından önemlidir.

“Seyfi Baba” metninde etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir. Metinde geçen

“ev aktarmak, yüz karası olmak, âdem, tahassür” sözcüklerine de sözcük çalışmalarında

yer verilmeliydi. Metin deyimler yönünden oldukça zengin bir metindir.

“Anahtar kelimeleri belirler.” kazanımı için sınıfa bir makale getirilmesi

önerilmiştir. “Anahtar kelimeleri bulma” etkinliği metin üzerinde de yapılabilirdi.

İşlenen metin üzerinde yapılan etkinlikler daha kalıcı ve etkili olmaktadır.

“Yürüyelim Arkadaşlar” metninde etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir.

Eşleştirme etkinliğine metinde geçen “müstakil, şümullu, mahiyet” sözcükleri de

alınmalıydı.

“Dil Devrimi” ile “Atatürk İlkeleri” metinlerinde etkinlikler ile kazanımlar

örtüşmektedir.

160

“Sevgili Öğretmenim” metninde etkinlik ile kazanım örtüşmektedir. Ancak

etkinliğe alınan sözcükler metni anlama ve yorumlama açısından yetersizdir. Metinde

geçen “inkılâp, ilelebet, tekke, zaviye, talim, zabit ve hasbihal” sözcükleri de sözcük

çalışmalarına eklenmeliydi.

“Sevgili Öğrencim Ahmet” metninde “eş anlamlıları bulma” etkinliği kapsamlı

bir şekilde hazırlanmıştır. Metinde geçen “amaç, zafer, netice, muharebe, tesir, tedbir,

vatandaş” sözcükleri de “eş anlamlılarını bulma” etkinliğine eklenebilirdi. “Anahtar

sözcükleri bulma” etkinliğini karşılayan kazanıma kitabın yıllık planında yer

verilmemiştir.

“Miras Keçe” metninde kapsamlı bir sözcük çalışmasına yer verilmiştir.

Etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir.

“Başlıyor…Nasrettin Hoca Festivali Başlıyor…” metninde sözcük çalışmaları

kapsamına metinde geçen “bilge, afacan, haylaz, kıvrak zekâ, dünya görüşü, tasavvuf,

kadı, gölge kadılığı, baş etmek, müderris, filozoflaşmak, nüktedan ve taassup”

sözcükleri de alınmalıydı.

“Yozgat’ta Gençlerin Askere Uğurlanışı” metni ile ilgili kapsamlı bir sözcük

çalışması hazırlanmıştır. “Terim anlam” konusunu kavratmak için metinde geçen

askerlikle ilgili terimlerden -tezkere, birlik, pusula, nöbet- yararlanılabilirdi. Metinde

geçen “abide, takdim ve hayat potasında erimek” sözcüklerine ve sözcük grubuna da

sözcük çalışmalarında yer verilmeliydi.

“Cazgır” metninde etkinlikler ile kazanım örtüşmektedr. Aynı sözcükler

kullanılarak birçok etkinlik-eşleştirme, sözcükleri cümlede kullanma, boşluk doldurma,

konuşma ve yazma- hazırlanmıştır. Aynı sözcüklerin birçok etkinlikle pekiştirilmesi, bu

sözcüklerin etkin sözcük dağarcığına kazandırılmasını sağlayacaktır. “Güreş” ile ilgili

terimlerin öğrenilmesi bakımından önemli bir metindir.

“Sevinme Oyunu” metninde etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir. Deyimler

yönünden zengin bir metindir.

161

“Sazıma” adlı metinde kazanımlar ile etkinlikler birbirleriyle örtüşmektedir. Bu

metinde kapsamlı bir sözcük çalışmasına yer verilmiştir. “Eş anlamlılarını bulma”

etkinliğine “libas” sözcüğü de eklenebilirdi.

“Portakalın Yaprağını Kopardığım An” ve “Çok Sesli Bir Ziyaret” metinlerinde

kazanımlar ile etkinlikler örtüşmektedir. “Çok Sesli Bir Ziyaret” metnine oldukça

kapsamlı bir sözcük çalışması hazırlanmıştır.

“Yazı: Hayali Gerçeğe Dönüştüren Büyü” metninde etkinlikler ile kazanımlar

birbiriyle örtüşmektedir. Sözcük çalışmalarına metinde geçen “imge, ayaklarını yerden

kesmek, tutku, pes etmemek, göz kırpmak” sözcük ve sözcük grupları da eklenebilirdi.

“Kişilik” metninde etkinlik ile kazanım örtüşmektedir. Etkinliğe metinde geçen

“teşerrüf, mendirek, avucunun içi kaşınmak” sözcük ve sözcük grupları da eklenebilirdi.

“İnanç” ve “Oğuz’un Gençliği” metinlerinde etkinlikler ile kazanımlar

örtüşmektedir. “Oğuz’un Gençliği” metni şiir olduğu ve içerisinde tekerleme

bulundurduğu için “şiir ve tekerleme ezberleme” kazanımına uygun bir metindir.

“Hayallerim Vardı Renkler İçinde” metninde etkinlikler ile kazanımlar birbiriyle

örtüşmektedir. Sözcük çalışmalarına metinde geçen “fiyonk, urgan, bocalamak, çil

yavrusu gibi dağılmak, şafak, erguvan” sözcük ve sözcük grupları da eklenmeliydi.

“Güzellik Suyu” metni için hazırlanan II.etkinlik eş sesli sözcükleri kavratmaya

yöneliktir. Ancak hazırlanan bu etkinliği karşılayan “Kelimeler arasındaki anlam

ilişkilerini kavrayarak birbiriyle anlamca ilişkili kelimelere örnek verir.” kazanımına

kitabın yıllık planında yer verilmemiştir.

“Gidem Dersin Uçmağa” ve “Daldan Dala” metinlerinde etkinlikler ile

kazanımlar birbiriyle örtüşmektedir. Bu metinler için kapsamlı sözcük çalışmaları

hazırlanmıştır.

162





2) Sözcük çalışmaları etkinlikleri, açık ve net bir şekilde anlaşılmaktadır.

3) Etkinliklerde çeşitlilik vardır. Öğrencilerin zevkle yapacağı etkinliklere -

eşleştirme, boşluk doldurma, bulmaca vs.- yer verilmiştir.



sözcük dağarcığını geliştiren “sözcüklerden metin oluşturma” etkinliklerine pek fazla

yer verilmemiştir.






yer verilmiştir.



10) “Aynı kavram alanına giren kelimeleri bulma” ve “kavramlar arasındaki

ilişkileri kavrama” kazanımlarını örnekleyen çok sayıda etkinlik hazırlanmıştır.

11) Kitapta, öğrencinin bireysel sözlük oluşturması sürekli tavsiye edilmiş ve

yeni öğrenilen sözcüklerin sözlüğe eklenmesi gerektiği sürekli hatırlatılmıştır.

163

4.9. 8. Sınıf Tav Yayınları Türkçe Ders Kitabının İncelenmesine Dair Bulgu

ve Yorumlar

Tablo 17. Tablo Metinlerin Türlere Göre Dağılımı


Kitap ve İnsan Mehmet DOĞAN Deneme

İmza Günü Mehmet GÜLER Hikâye

Muğla Kocamustafendi İl Halk

Kütüphanesi Raşit ÇAVUŞ Anı

Öykülerin Sıcağında Cahit Sıtkı Esra KARADUMAN OKAY Eleştiri

Kütüphane M.Nihat MALKOÇ Şiir

Atatürk’ün Kişilik Özellikleri ve

Eserleri Mustafa KURT Deneme

Bir Hatıra Hasan Rıza SOYAK Anı

İnsan Sevgisi ve Evrensellik Atatürkçülük III’ten Makale

Atatürk Kurtuluş Savaşı’nda Cahit KULEBİ Şiir

Eğitimci Atatürk Sevtap KOÇAK Konferans

Türkiye’nin Jeopolitik ve

Jeostratejik Değeri Ö.KÜRKÇÜOĞLU, N.ÇAĞAN Makale

Ellinci Yıl Türküsü Ayhan İNAL Şiir

Dil Sevgisi, Dil Bilinci Mehmet BAŞARAN Deneme


Beyaz Diş Jack LONDON Roman

Sevgi İbrahim MİNNETOĞLU Şiir

Dünyayı Güldüren Adam Hanife AZAKLI Biyografi

Türküler Dolusu Bedri Rahmi EYÜBOĞLU Şiir

Yünden Halıya Nurhayat YAZGAN Gezi yazısı

Ergenekon Destanı Hzr. Mehmet Necati

SEPETÇİOĞLU Destan

Karagöz Televizyonda

Canlanabilir Şevket RADO Sohbet/Söyleşi

Güneş Battı Bedrettin KARAÇAM Masal

Yedigöller’de Sonbahar Ümit Yaşar OĞUZCAN Şiir

Mavisini Yitirmiş Yaşamak Ali ÇOLAK Sohbet/Söyleşi

Dünya Hep Güzel Kalsın Ada Defne DOKUZOĞLU Röportaj

Çevrenin Dili Olsaydı Ahmet SANDAL Deneme

Komşusuzluk Ali ÇOLAK Sohbet/Söyleşi

Posta Kutusundaki Mızıka Ali URAL Mektup

Birlikte Mehmet SALİHOĞLU Şiir

Birey-Toplumsallık Şemsettin ÜNLÜ Deneme

Bir Orman Masalı G.LEE, A.UFESON, N.PEART Masal

164

Tablo 18. Tav Yayınlarındaki Sözcük Çalışmalarının Kullanılan Yöntem-Teknik ve


etn

in

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler

Etkinlikte


Teknik


Kit

ap

ve

İnsa

n

Anlamı bilinmeyen


tarafından

listelenmesi

istenmiş.

Kelimelerin


etme/Sözlükten

kontrol/Kelimeleri

cümlede kullanma




Metni hatırlamayı

kolaylaştıran

kelimeleri bulma


belirler.

İmza

Gü

nü

kulaklarına

inanamamak, şenlik,

kafasına takılmak,

ışın, kafasını

kurcalamak, kuşku,

yetinmek


ile eşleştirme





sözlüğe ekleme



oluşturur.

Mu

ğla

Koca

mu

stafe

nd

i İl

Halk

Kü

tüp

han

esi

materyal, minyatür,

yerel, baraka,

tematik, tür, tefrika

Bulmaca




ömür geçirmek,

restore etmek,

keşfetmek, yegâne

Kelime ve deyimleri

cümlede kullanma




Yeni öğrenilen

kelimeler

Kendini metindeki

kahramanın yerine

koyarak soruna

çözüm bulma




zenginleştirir.

Öyk

üle

rin

Sıc

ağın

da

Cah

it S

ıtk

ı

betimleme,

içlenmek, anlatıcı

Altı çizili

kelimelerin


etme




Seçilen bir kitap

hakkında konuşma




zenginleştirir.

165

Met

nin

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler

Etkinlikte


Teknik


ütü

ph

an

e

özge, cihan, mercan,

derya, nazar, sıla


ile eşleştirme





yılmak, usanmak,

bezmek, gına gelmek


giren kelimeleri

birbirinin yerine

koyma




Yeni öğrenilen

kelimeler


sözlüğe ekleme




Şiir ezberleme Şiir, şarkı, türkü türlerinde

metinler ezberler.

Ata

türk

’ün

Kiş

ilik

Öze

llik

leri

ve

Ese

rler

i

ince eleyip sık

dokumak, baş

koymak, aşama, vefa

Altı çizili

kelimelerin yerine

aynı anlamı veren

başka kelimeler

koyma




Bir

Hatı

ra Anlamı bilinmeyen


tarafından

listelenmesi

istenmiş.

Kelimelerin


etme/Sözlükten

kontrol




İnsa

n

Sev

gis

i v

e

Ev

ren

sell

ik

taassupsuzluk, hor

görmek, harabe,

ıstırap, itaat

Anlamı verilen

kelimeleri bulup

şeklin içine yazma




Ata

türk

Ku

rtu

luş

Savaşı

’nd

a

engin, hürriyet,

coşku, devrim


ile eşleştirme




kara, ak, önce, sonra

Altı çizili kelimeler

arasındaki anlam

ilişkilerini bulma





köşk, dam, yalı,

konak


giren kelimelerle

cümle kurma



dikkate alarak kullanır

166

Met

nin

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler

Etkinlikte


Teknik

Programdaki Kazanım E

ğit

imci

Ata

türk

yozlaşmak,

özümsemek, el

atmak, kıvanç, ışık

tutmak, söylev,

içtimai


ile eşleştirme





ilim, fen, eğitim,

ilerleme, cumhuriyet

Metni hatırlamayı

kolaylaştıran

kelimeleri bulma


eki anahtar kelimeleri fark

eder.

öne sürmek, dile

getirmek, şart

koşmak, semere

Bulmaca/Kelimeleri

cümlede kullanma




kullanır.

Yeni öğrenilen

kelimeler

“Muasır medeniyet

seviyesine ulaşmak”

konulu konuşma



kullanır.

Ttü

rkiy

e’n

in J

eop

oli

tik

ve

jeost

rate

jik

Ön

emi

homojen, jeopolitik,

bahşetmek, istifade

edebilmek, ayakta

durmak, istikrar

Altı çizili

kelimelerin


etme/Sözlükten

kontrol etme





harp, barış, savaş,

menfi, müspet,

olumlu, olumsuz,

sulh

Kelimeleri eş ve zıt

anlamlıları ile

eşleştirme





Metni hatırlamayı

kolaylaştıran

kelimeleri bulma



eder.

Ell

inci

Yıl

Tü

rkü

sü

imrenmek,

perçinlemek, bent,

özenti, alınteri, kor

Bulmaca




toprak, dünya, asker,

sınır, yabancı,

fedakârlık, sevgi,

cesaret, çalışmak,

korumak

Kelime ve kavram

havuzundan seçerek

“Vatan Sevgisi”

konulu şiir yazma




zenginleştirir

167

Met

nin

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler

Etkinlikte


Teknik

Programdaki Kazanım D

il S

evgis

i, D

il B

ilin

ci

duyumsamak,

boyunduruk, ekin,

boy atmak,

varsıllaşmak,

basamak, edilgen


ile eşleştirme




Metni hatırlamayı

kolaylaştıran

kelimeleri bulma/

Bir gazete

kupüründeki anahtar

kelimeleri bulma


belirler.

demek, söylemek,

bahsetmek, söz

etmek, ifade etmek,

anlatmak

“diyor” kelimesinin

yerine konabilecek

diğer kelimeleri

bulma




Son

Ku

şlar

çılgın, göçmen,

çığırtkan, ökse, salık

vermek, seferber

etmek

Harfleri karışık

olarak verilen

kelimeleri bulup


etme/Sözlükten

kontrol etme




pılını pırtısını

toplamak, başını alıp

gitmek, içi cız

etmek, kanı donmak

Deyimlerin

anlamlarını öğrenme

ve cümlede

kullanma




Yeni öğrenilen

kelimeler

Metindeki bölümleri

tamamlayarak

hikâye oluşturma




zenginleştirir

Bey

az

Diş

sıvazlamak, art

niyet, ayak

uydurmak, maya,

yeğ tutmak, hiçe

saymak, yabanıl

Kelimelerin


etme/Sözlükten

kontrol




168

Met

nin

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler

Etkinlikte


Teknik


evgi

sebil etmek, bıçak

sırtı, zulüm,

şehrayin, yakamoz


ile eşleştirme





geç, iyi, kötü,

küsmek, darılmak,

benimsemek, kabul

etmek

Boşluk

doldurma(Kelimeler

arasındaki anlam

ilişkilerini bulma)





“Yanılsak da mı

söylesek, yanılmasak

da mı söylesek”

konulu bir oyun

oynama



“Sevgi” konulu

şiirler ezberleme


metinler ezberler.

Dü

nyayı

Gü

ldü

ren

Ad

am

ağızdan ağza

yayılmak,

efsaneleşmiş,

söylenti, yergi,

tutum, nükte

Altı çizili kelimeleri

anlamları ile

eşleştirme




Yeni öğrenilen


ekleme



oluşturur.

Tü

rkü

ler

Dolu

su

nafile, has, reyha,

zemberek, alnını

karışlamak, akıl

etmek



etme/Sözlükten

kontrol etme




Milli kültür ürünleri

ile ilgili şiir yazma






kullanır.

Yü

nd

en H

alı

ya

eğirmek, çıkrık,

avlu, işe koyulmak,

gözden kaybolmak


ile eşleştirme/Kelimeleri

cümlede kullanma




yollara düşmek,

doğaçlama, özgü,

alın teri, çile

Kelime ve deyimleri

cümlede kullanma




Yeni öğrenilen

kelimeler Gezi yazısı yazma




zenginleştirir.

169

Met

nin

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler

Etkinlikte


Teknik


Erg

enek

on

Des

tan

ı öç almak, hendek,

yaman, gafil

avlamak, sarp, sapa,

körük, bellemek, örs


ile eşleştirme




öç, galip gelmek,

savaş, çare

Altı çizili

kelimelerin eş






Kara

göz

Tel

eviz

yon

da

Can

lan

ab

ilir

Anlamı bilinmeyen


tarafından


Kelimelerin


etme/Sözlükten

kontrol etme





hayıflanmak, ayakta

tutmak, el birliği

etmek, iptidai,

gözden geçirmek

Kelime ve deyimleri

cümlede kullanma




kullanır.

Gü

neş

Batt

ı

nasihat, kasvetli,

çılgın, bürünmüş

Altı çizili

kelimelerin


etme/ Kelimelerin

anlam

özellikleri(gerçek,

mecaz, yan, terim)ni

bulma




Yed

igöll

er’d

e S

on

bah

ar

yola koyulmak,

sinesini açmak,

cümbüş, sinmek,

vuslat, eşsiz

Bulmaca/

Kelimelerin


etme/ Kelimeleri

cümlede kullanma







“Mevsimler” konulu

şiir yazma




zenginleştirir.

170

Met

nin

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler

Etkinlikte


Teknik

Programdaki Kazanım M

avis

ini

Yit

irm

iş

Yaşa

mak

Anlamı bilinmeyen


tarafından

listelenmesi

istenmiş.

Kelimelerin


etme/Sözlükten

kontrol etme




Metni hatırlamayı

kolaylaştıran

kelimeleri bulma


belirler.

Dü

ny

a H

ep G

üze

l

Kals

ın

ürkütmek, yitirmek,

har vurup harman

savurmak, bindiği

dalı kesmek,

saptanmak, gözleri

fal taşı gibi açılmak

Altı çizili

kelimelerin yerine

aynı anlamı verecek

kelime ve deyimleri

yazma




bilmek, sezmek,

kavramak, anlamak,

öğrenmek

Anlam farklılıklarını

dikkate alarak

kullanma




Çev

ren

in D

ili

Ols

ayd

ı

talan edilmek,

vefasız,

vurdumduymaz,

pıtrak gibi, serzeniş

Çoktan seçmeli

sorular(Test)





Metni hatırlamayı

kolaylaştıran

kelimeleri bulma



eder.

Kom

şusu

zlu

k

rahat bir nefes

almak, sohbete

koyulmak,

denkleştirememek

Kelimelerin


etme



anlamlarını çıkarır. nezaket, oyalanmak,

yâd etmek, akıbet,

hayıflanmak, kapı

aralamak, şahit

olmak

Anlamları verilen

kelimelerin

anlamlarının

doğruluğunun

sözlükten kontrol

edilmesi

açlık-tokluk


anlam ilişkisini

bulup zıt anlamlı

kelimelere örnekler

verme





171

Met

nin

Ad

ı Sözcük


Alınan Kelimeler

Etkinlikte

Kullanılan

Yöntem-Teknik

Programdaki Kazanım P

ost

a

Ku

tusu

nd

ak

i M

ızık

a

takılmak, dayanmak,

yadırgamak, evvel

Altı çizili

kelimelerin anlam

özellikleri(gerçek,

mecaz, yan,

terim)ni bulma




Bir

lik

te

ırak, bayır, yokuş, ezgi Anlamları verilen

kelimeleri bulma




üzüntü-sevinç/ yokuş-

bayır

Kelimeler

arasındaki anlam

ilişkisini bulup

aynı anlam

ilişkilerine

örnekler verme





Bir

ey v

e T

op

lum

sall

ık

kuşku, indi,

bireyselleşme, kanı,

sav, katman,

soyutlamak, ayakta

tutmak, asalak, beleşçi,

yol açmak, ödünç

Eşleştirme-

Bulmaca




bireyselleşmek,

çalışmak, rahat

yaşamak, çocukluk,

özlem, kimlik,

yaşamak, bilinçlenmek,

kavuşmak,

toplumsallaşmak

Metnin anahtar

kelimelerini

boyama


belirler.

yakın, ıssız, özgürlük,

üretken, soyutlamak /

bilinç, kanıtlamak,

kuşku, öge, özlem

Kelimelerin eş ve


bulup karşılarına

yazma





Bir

Orm

an

Masa

lı sırça, billur, diyar, çiy,

can suyu, gürleşmek Sözlük kullanma





tuzla buz olmak, her

kafadan bir ses çıkmak,

iki büklüm olmak

Deyimleri

cümlede kullanma




kullanır.

Yeni öğrenilen

kelimeler

Atasözü açıklama

etkinliği



kullanır.

172

4.9.1. 8. Sınıf Tav Yayınlarındaki Sözcük Çalışmalarının İncelenmesine

Yönelik Yorumlar

“Kitap ve İnsan” adlı metinde kazanımlar ile etkinlikler örtüşmektedir.

“İmza Günü” metninde etkinlik ile kazanım örtüşmektedir. Bu metnin altında

öğrenciler için “cep sözlüğü” oluşturma tavsiye edilmiştir. Eğitim-öğretim yılının

başında bireysel bir sözlüğün oluşturulması, öğrencinin sözcük dağarcığını geliştirme

bakımından oldukça faydalı olacaktır.

“Muğla Kocamustafendi İl Halk Kütüphanesi” metninde etkinlikler ile

kazanımlar örtüşmektedir. Sözcük çalışmaları kapsamına metinde geçen “rant, mahfel,

nadir ve kuşku” sözcükleri de alınabilirdi.

“Öykülerin Sıcağında Cahit Sıtkı” metninde etkinlikler ile kazanımlar

örtüşmektedir. Ancak sözcük çalışmaları kapsamına alınan sözcükler metni anlama ve

yorumlamada yetersiz kalmaktadır. Metinde geçen “ perva, mihnet, trajedi, ironi, tip,

kurgu ve rutin” sözcükleri de sözcük çalışmaları kapsamına alınmalıydı.

“Kütüphane” adlı şiirde etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir. Sözcük

çalışmalarına alınan sözcükler şiiri anlama ve yorumlama açısından yeterlidir. Aynı

kavram alanına giren sözcükleri örnekleyen etkinlikteki sözcükler, şiirden

seçilmemiştir.

“Atatürk’ün Kişilik Özellikleri ve Eserleri” metninde etkinlik ile kazanım

örtüşmektedir. Etkinlikte ele alınan sözcükler metni anlama ve yorumlama açısından

yetersizdir. Metinde geçen “ideal, telafi, kanıt, hamle, güncel, deneyim, mensup ve

kenetlenmek” sözcükleri de sözcük çalışmalarına alınabilirdi.

“Bir Hatıra” adlı metinde kazanım ile etkinlik örtüşmektedir.

“İnsan Sevgisi ve Evrensellik” metninde etkinlik ile kazanım örtüşmektedir.

Ancak etkinlikte, anlamları verilen sözcüklerin metinden bulunması istenmiş.

Anlamdan yola çıkarak bir metinden sözcükleri tespit etmek oldukça güçtür. Sözcük

çalışmalarına alınan bu sözcükler etkinliğin içerisinde verilebilirdi.

173

“Atatürk Kurtuluş Savaşı’nda” şiirinde etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir.

Zıt anlamlı sözcükleri pekiştirmek için verilen örnekler metin dışından seçilmiştir.

Oysaki şiirde zıt anlamlı sözcüklere örnek olabilecek “büyük, geri, güzel” sözcükleri

vardır.

“Eğitimci Atatürk” metninde etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir. Metin için

kapsamlı bir sözcük çalışması hazırlanmıştır. Ancak ele alınan sözcükler metni tam

olarak anlama ve yorumlama için yetersiz kalmaktadır. Metinde geçen “nispet,

muvaffak, müspet, terakki, ender, demeç, mürit, devrim, müesses, muhafız, aşırmak,

maarif, irfan, iktisadiyet, ameli ve elzem” sözcükleri de sözcük çalışmalarında yer

almalıydı.

“Türkiye’nin Jeopolitik ve Jeostratejik Önemi” adlı metinde kazanımlar ile

etkinlikler örtüşmektedir. Ancak metnin dili öğrenci seviyesi için ağır ve metin pek çok

yabancı sözcük bulundurmaktadır. Bu sözcüklerden “nispi, vasıf, tezat, jeostratejik,

bilhassa, endüstri, iktisadi, teşkil etmek, mihrak, iştiha, mafsal, stratejik, platform,

ikmal, takviye etmek, dinamik, ittifak ve potansiyel” sözcükleri sözcük çalışmalarında

yer alabilirdi.

“Ellinci Yıl Türküsü” adlı metinde etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir.

Sözcük çalışmalarına metinde geçen “minyatür, tutku ve bürümcük” sözcükleri

alınabilirdi.

“Dil Sevgisi, Dil Bilinci” adlı metinde etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir.

Metinde geçen “özdeşleştirmek, katkısız” sözcükleri ve “maarif şurası” sözcük grubu da

sözcük çalışmalarında yer almalıydı.

“Son Kuşlar” metninde etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir. Ancak sözcük

çalışmalarına alınan sözcükler metni anlama ve yorumlama açısından yetersizdir.

Metinde geçen “gedikli, ihtişam, güzergâh, çomak, zahire, mütevazı, sallapati, mülayim,

tirşe, teşrin, iskete, sulh, mani olmak, musallat olmak, mucip, bel, maestro, dramudana”

sözcüklerine sözcük çalışmalarında yer verilmeliydi.

“Beyaz Diş” metninde etkinlik ile kazanım örtüşmektedir. Metin, deyimler

yönünden oldukça zengin olmasına karşın bu deyimlere yönelik bir etkinlik

174

hazırlanmamıştır. Metinde geçen “kestirmek, kendini harcamak, bir kalıba sokmak,

ilişmek, sinsi, boynunun borcu olmak, tavır takınmak, kanı donmak, içini kemirmek, uç

vermek, yön vermek, bucak bucak kaçmak, haşır neşir olmak, kendi kabuğuna

çekilmek, sırnaşmak, yaltaklanmak, budalaca, yola gelmek, boyun eğmek, aklı yetmek,

kızıp köpürmek, tetikte olmak” gibi sözcük ve deyimlere yönelik bir etkinlik

hazırlanabilirdi.

“Sevgi” adlı şiirde etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir. Sözcük

çalışmalarına şiirde geçen “istiridye, ambar” sözcükleri de alınabilirdi. Sözcük

çalışmaları kapsamında “tekerleme, bilmece ve sayışmaca ezberleme” kazanımı için bir

oyun önerilmiştir.

“Dünyayı Güldüren Adam” adlı metinde etkinlikler ile kazanımlar

örtüşmektedir. Nasrettin Hoca’nın hayatını daha iyi anlamak ve kavramak için metinde

geçen “mizah, kadı, latife, müderris, çelişki, üslûp, kıyaslatmak” sözcükleri de sözcük

çalışmalarına alınmalıydı.

“Türküler Dolusu” metninde etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir. Sözcük

çalışmaları kapsamına şiirde geçen “zifiri, yunmak, ahval, gıcılamak, iflah olmak”

sözcük ve sözcük grupları da alınmalıydı.

“Yünden Halıya” metninde etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir. Sözcük

çalışmaları kapsamına “restore etmek” sözcük grubu da alınabilirdi. Metinde geçen

çile(ip) sözcüğünün de eş seslilik özelliği üzerinde durulabilirdi.

“Ergenekon Destanı” metninde etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir. Birinci

etkinliğe metinde geçen “kolu yetmek, büngüldek, inayet” ikinci etkinliğe de “esir”

sözcüğü eklenebilirdi. “Eş anlamlı sözcükleri bulma” çalışmasının metne dayandırılarak

yapılması gayet isabetli bir tercih olmuştur.

“Karagöz Televizyonda Canlanabilir” metninde etkinlikler ile kazanımlar

örtüşmektedir.

“Güneş Battı” metninde etkinlik ile kazanım örtüşmektedir. Metinde geçen “loş”

sözcüğü de sözcük çalışmalarına alınabilirdi.

175

“Yedigöller’de Sonbahar” metninde etkinlikler ile kazanımlar birbiriyle

örtüşmektedir. Metinde geçen “kuytu, senfoni ve saltanat” sözcükleri de sözcük

çalışmalarına eklenebilirdi.

“Mavisini Yitirmiş Yaşamak” metninde etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir.

“Dünya Hep Güzel Kalsın” metninde etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir.

“Aynı kavram alanına giren kelimeleri bulma” etkinliğine sözcüklerin metinden

seçilmiş olması anlamayı daha kalıcı kılmıştır. Sözcük çalışmalarına metinde geçen

“kuşak, söyleşi, endüstri, ayakta tutmak” sözcük ve sözcük grupları da eklenebilirdi.

“Çevrenin Dili Olsaydı” metninde sözcüklerin anlamları çoktan seçmeli

sorularla verilmiş. Bu etkinlik çeşidi sözcük çalışmalarında bir farklılık yaratmıştır.

Ancak sözcük çalışmaları kapsamına alınan sözcükler metni anlama ve yorumlamada

yetersiz kalmaktadır. Metinde geçen “tahribat, yüz yüze gelmek, denetimsizlik, odak

nokta, konunun özüne inmek, müvekkil, müteahhit, tevazu, veciz ve sadık” sözcüklerine

de sözcük çalışmalarında yer verilmeliydi.

“Komşusuzluk” metninde etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir. İkinci

etkinlikte sözcüklerin anlamları karşılarına yazılmıştır. Sözcüklerin anlamlarının doğru

verilip verilmediğinin sözlükten kontrol edilmesi istenmiştir. Farklı farklı yayınevlerinin

hazırlamış olduğu sözlükleri kullanan öğrenciler, kitabın verdiği aynı cümleleri

bulamayınca anlamların yanlış olduğu kanısına varacaklardır. Bu bakımdan etkinlik pek

faydalı ve gerekli bir etkinlik olarak görülmemektedir. Ayrıca sözcük çalışmalarına

metinde geçen “nadir, müşteki, avlu, mütemadiyen” sözcükleri de eklenebilirdi. Yine

aynı metnin bir başka etkinliğinde zıt anlamlı sözcüklere örnekler verilmesi istenmiş.

Bu etkinliğin metne dayandırılarak yapılması daha faydalı olurdu. Metinde geçen “iyi,

güzel, mutlu, daracık, gençlik” sözcüklerinin zıt anlamlıları bulunabilirdi. Soru,

“Okuduğumuz metinde hangi sözcüklerin zıt anlamlıları var?” şeklinde

değiştirilebilirdi.

“Posta Kutusundaki Mızıka” metninde etkinlik ile kazanım örtüşmektedir.

Metinde geçen “güzide, refik, inayetli, avare ve çiy” sözcüklerinin anlamlarını

öğretmeye yönelik bir etkinliğe yer verilebilirdi.

176

“Birlikte” şiirinde etkinlik ile kazanım örtüşmektedir.

“Birey ve Toplumsallık” metni için kapsamlı bir sözcük çalışması hazırlanmıştır.

“Anahtar sözcüklerin seçilip boyanması” etkinliği farklı ve ilgi çekici bir etkinlik olarak

tasarlanmıştır.

“Bir Orman Masalı” metninde etkinlikler ile kazanımlar örtüşmektedir. Metin,

deyimler yönünden oldukça zengin bir metindir. Bu zenginlik sözcük çalışmalarına

yansıtılıp metinde geçen “mutluluğun yedi rengine boyamak, suratı renkten renge

girmek, gülüp geçmek, ayakta tutmak, kayıp vermek, kaderi değişmek, işe koyulmak,

yenik düşmek” sözcük gruplarına da sözcük çalışmalarında yer verilebilirdi.

4.9.2. 8. Sınıf Tav Yayınları Türkçe Ders Kitabı’nın “Sözcük Çalışmaları”


1) Kitabın yılık planına alınan kazanımlar ile hazırlanan etkinlikler bire bir

örtüşmektedir.

2) Sözcük çalışmaları etkinlikleri, açık ve net bir şekilde anlaşılmaktadır.

3) Etkinliklerde çeşitlilik vardır. Öğrencilerin zevkle yapacağı etkinliklere -

eşleştirme, boşluk doldurma, bulmaca vs.- yer verilmiştir.



sözcük dağarcığını geliştiren “sözcüklerden metin oluşturma” etkinliklerine yer

verilmemiştir.





177


yer verilmiş. Ancak seçilen sözcükler, daha önce öğrenilen sözcükler ile ilgili değil;

“Tema Sonu Değerlendirme Çalışmaları” için hazırlanmış paragraflarla ilgilidir.



10) “Aynı kavram alanına giren kelimeleri bulma” ve “kavramlar arasındaki

ilişkileri kavrama” kazanımlarını örnekleyen çok sayıda etkinlik hazırlanmıştır.

11) Tav yayınlarının hazırlamış olduğu kitapta öğretim yılının başında “cep

sözlüğü” oluşturma tavsiye edilmiş. Yeni öğrenilen sözcüklerin bu cep sözlüğe

eklenmesi istenilerek bireysel sözlük oluşturmanın önemine değinilmiştir.

12) Tüm yayınevlerinin hazırlamış olduğu kitaplarda bir tema altında en fazla

dört metne rastlanırken, “Tav” yayınlarının hazırlamış olduğu kitapta bir tema altında

beş-altı metne rastlanmaktadır. Bu da metinlerin hepsinin eğitim-öğretim yılı boyunca

yetiştirilemeyeceği gerçeğini ortaya koymaktadır.

178

5. BÖLÜM

SONUÇ VE ÖNERİLER

Bu bölümde araştırmanın bulgularından elde edilen sonuçlar ve sonuçlar ışığında

sunulan öneriler yer almaktadır.

5.1. Sonuçlar

6. Sınıf Türkçe ders kitapları incelendiğinde şu sonuçlara varılmıştır:

Evren yayınlarının hazırlamış olduğu ders kitabında sözcük çalışmalarına alınan

sözcükler, metni anlama ve yorumlama açısından yetersizdir. Metinde kilit vazife gören

bazı önemli sözcüklere sözcük çalışmalarında yer verilmemiştir. Öğrenci, etkinliklerle

sözlük kullanmaya teşvik edilmiş ancak öğrencilerin zevkle yaptıkları bulmaca

çeşitlerine pek yer verilmemiştir.

Doku yayınlarının hazırlamış olduğu ders kitabında sözcük çalışmalarının çok

kapsamlı olduğu gözlenmiştir. Ders kitabına alınan metinler deyimler yönünden

oldukça zengindir. Bulmaca çeşitlerine çokça yer verilmiş, etkinlikler zevkli ve

eğlenceli bir şekilde tasarlanmıştır. Ancak bazı etkinliklerde -eş anlam, zıt anlam, eş

seslilik- sözcükler metin dışından seçilmiştir. Oysaki metin, yapılan etkinliklerde araç

olarak kullanılırsa öğrenme daha kalıcı ve etkili olmaktadır.

Pasifik yayınlarının hazırlamış olduğu ders kitabında kazanımlarla etkinlikler

bire bir örtüşmemektedir. Sözcük çalışmalarında bulmaca çeşitlerine pek yer

verilmemiştir. Öğrenilen sözcüklerden paragraf ve metin oluşturma etkinlikleri oldukça

faydalıdır. Öğrenilen sözcüklerin edilgin sözcük dağarcığından etkin sözcük dağarcığına

aktarılmasını sağlar.


Gizem yayınlarının hazırlamış olduğu ders kitabında etkinlikler ile kazanımlar

örtüşmektedir. Yeteri kadar bulmaca çeşitlerine yer verilmiştir. Deyimler yönünden

179

oldukça zengin metinlere sahiptir. Öğrenilen sözcüklerden metin oluşturma

etkinliklerine yer verilmiştir.

MEB yayınlarının hazırlamış olduğu ders kitabında etkinlikler ile kazanımlar

bire bir örtüşmektedir. Bulmaca çeşitlerine yeteri kadar yer verilmiştir. Eğitim-öğretim

yılının başında “Türkçe Sözlüğüm” adı altında bireysel bir sözlük oluşturmayı tavsiye

etmiş olması sözcük dağarcığını geliştirme bakımından oldukça önemlidir.

Pasifik yayınlarının hazırlamış olduğu ders kitabında “anahtar kelime bulma”

kazanımını örnekleyen etkinlik ve yönlendirmelerin oldukça eksik olduğu gözlenmiştir.

Bulmaca çeşitlerine pek yer verilmemiştir. Öğrenilen sözcüklerle metin oluşturma

etkinliklerine yeteri kadar yer verilmiştir. Tema sonu değerlendirme çalışmalarında

öğrenilen sözcükler sorularla tekrar edilmiştir.


Pasifik yayınlarının hazırlamış olduğu ders kitabında sözcük çalışmaları sade,

açık ve net bir şekilde hazırlanmıştır. Etkinliklerde çeşitlilik gözlenmektedir. Öğrenilen

sözcüklerden metin oluşturma etkinlikleri var ama yeterli değildir.

Bisiklet yayınlarının hazırlamış olduğu ders kitabında bulmaca çeşitlerine pek

rastlanmamakta, etkinlikler çeşitlilik göstermemektedir. Öğrenilen sözcüklerden metin

oluşturma etkinliklerine pek yer verilmemiştir.

Tav yayınlarının hazırlamış olduğu ders kitabında etkinlikler ile kazanımlar

örtüşmektedir. Bulmaca çeşitlerine pek yer verilmemiştir. Öğrenci için bir cep sözlüğü

oluşturma tavsiye edilmiştir. Sözcük çalışmaları açık ve net biçimde anlaşılmaktadır.

Öğrenilen sözcüklerden metin oluşturma etkinliklerine yer verilmemiştir.

5.2. Öneriler

Literatür çalışmaları, edinilen deneyimler ve araştırmanın ortaya koyduğu

bulgular ve sonuçlar ışığında şu öneriler sunulmuştur:

180

1. Ders kitaplarının yıllık planındaki kazanımları ile hazırlanan etkinlikler

birbirini tam karşılamalıdır.

2. Hazırlanan etkinlikler hem öğretmen hem öğrenci için net bir şekilde anlaşılır

olmalı ve iyi tasnif edilmelidir.

3. Hazırlanan kitaplarda öğrencilerin zevkle, keyif alarak yapacağı etkinliklere

yer verilmeli, eğlenirken öğrenme sağlanmalıdır. Etkinlikler tekdüze, sıkıcı ve monoton

olmamalıdır.

4. Öğrenilen kavramları ve deyimleri resmetme, canlandırma gibi farklı zekâ

gruplarına da hitap eden etkinlikler düzenlenmelidir.

5. Hazırlanan etkinliklerin bir kısmı öğrenciyi sözlük kullanmaya teşvik edici

nitelikte olmalıdır.

6. Sözcük çalışmalarında ele alınan sözcükler, metni anlama ve yorumlama

açısından yeterli olmalı, öğrencinin karşılaşmayacağı sözcüklere pek yer verilmemeli,

bu sözcükler kazandırılmaya çalışılmamalıdır.

7. Hazırlanan etkinliklerde mutlaka metinden hareket edilmeli, metin araç olarak

kullanılmalı, seçilen sözcükler metinden seçilmeli ve öğrenme daha kalıcı hale

getirilmelidir.

8. Yeni öğrenilen sözcüklerle paragraf yazma ve boşluk doldurma etkinliklerine

mutlaka yer verilmelidir. Öğrencinin zihninde edilgin halde bulunan sözcükler konuşma

ve yazma etkinlikleriyle etkin hale getirilmeli ve öğrenci yeri geldiğinde öğrendiği

sözcükleri kullanabilmelidir.

9. Yeni öğrenilen sözcükler, önceden öğrenilen dil bilgisi konularını da

pekiştirme adına fırsat olarak kullanılabilmelidir.

10. Öğrenilen sözcüklerin unutulmaması ve pekiştirilmesi için tema sonu

değerlendirme çalışmalarında ve öğretmenin yapacağı sınavlarda mutlaka yeni

öğrenilen sözcüklere yer verilmelidir.(Öğrenilen sözcüklerden yirmi tanesini kullanarak

bir hikâye yazmak, öğrenilen bir deyimi resmetme ve deyimle ilgili bir öykü yazma

gibi.)

181

11. Hazırlanan ders kitabı ve derse rehberlik eden öğretmen, eğitim-öğretim

yılının başında mutlaka öğrencilere bireysel bir cep sözlüğü oluşturmayı tavsiye etmeli

ve öğrenci, okul içinde ya da dışında her öğrendiği yeni sözcüğü sözlüğüne not

etmelidir.

12. Eğitim-öğretim yılının başında derse rehberlik eden öğretmen sözlüğün nasıl

kullanıldığını uygulamalı olarak öğrencilere anlatmalıdır.

13. Her sınıf seviyesine uygun sözlükler hazırlanmalıdır. Mümkünse bu

sözlüklerin seçilmiş bir komisyon tarafından ya da TDK tarafından hazırlanması

gerekir. Hatta bu sözlüklerin senenin başında diğer ders kitaplarıyla birlikte öğrenciye

ücretsiz ulaştırılması gerekir. Öğrenci, piyasada bulunan kapsamı dar, dili anlaşılmayan,

yanlış yönlendirmelerde bulunan sözlükler edinmemelidir.

Öğretmen, mutlaka sınıf kitaplıklarında hemen ulaşılabilecek nitelikte TDK’ye

ait Türkçe Sözlüklere, Atasözleri ve Deyimler Sözlüğüne yer vermeli ve gerektiği

zaman da internetten sanal sözlükleri kullanabilmelidir.

14. Öğretmen, öğrenciye kazandırmayı düşündüğü kelimeleri zaman zaman sınıf

içerisinde kendisi de kullanmalıdır.

15. Derse rehberlik eden öğretmen, ders kitabının haricinde öğrencinin sözcük

dağarcığını geliştiren farklı etkinliklere de yer vermelidir: Sınıf kitaplığı oluşturmak,

kitap okuma saatleri düzenlemek, gezi ve piknikler düzenlemek, bir tiyatro oyunu

hazırlamak vb gibi.

16. Öğrenilen sözcükler sınıf içerisindeki bir kutuya atılarak kelime ve kavram

havuzu oluşturulmalı, yeri geldikçe dil bilgisi uygulamalarında, konuşma ve yazma

etkinliklerinde, oyun ve yarışmalarda bu kutu kullanılmalıdır. Öğrenci, öğrenilen

sözcüklerle fırsat buldukça karşılaştırılmalı ve öğrenciye bu sözcükleri unutma fırsatı

verilmemelidir.

17. Derse rehberlik eden öğretmen sözcük dağarcığını geliştirmenin önemini

bilmeli, bu konuyu önemsemeli, sözcük çalışmalarını itina ile yaptırmalıdır. Ders

kitabının eksikliklerini kapatabilmeli, gerekirse kendisi de etkinlik düzenleyebilmelidir.

182

KAYNAKÇA

Aktaş, Ş. ve Gündüz, O. (2004). Yazılı ve sözlü anlatım kompozisyon sanatı. Ankara:

Akçağ Yayınları.

Aksan, D. (1998). Her yönüyle dil ana çizgileriyle dil bilim. Ankara: Türk Dil Kurumu

Yayınları

Altıntaş, G., Bursalıoğlu Y. (2006). İlköğretim Türkçe ders kitabı 6. Ankara: Özgün

Yayınları.

Akyol, H. (2005). Türkçe İlk okuma ve yazma eğitimi. Ankara: Pegem A Yayıncılık.

Akyol, H. ve Temur T. (2007). Kelime Hazinesinin Geliştirilmesi, H. Akyol ve A.

Kırkılıç (Editörler). İlköğretimde Türkçe Öğretimi. Ankara. Pegem A Yayıncılık,

ss. 200.

Beyreli, L., Çetindağ Z. ve Celepoğlu A. (2005). Yazılı ve sözlü anlatım. Ankara:

Pegem A Yayıncılık.

Bıyıklı H., Öztaş Y. (2012). İlköğretim Türkçe ders kitabı 6. Ankara: Doku Yayınları.

Budak, Y. (2000). Sözcük öğretimi ve sözlüğün işlevi. Dil Dergisi, 92, 19

Cemiloğlu, M. (2001). İlköğretim okullarında Türkçe öğretimi. Alfa Yayınları.

Ceyhan Y., Ceyhan S. (2010). İlköğretim Türkçe ders kitabı 8. Ankara: Pasifik

Yayınları.

Demir, C. (2006). Türkçe/edebiyat eğitimi ve kişisel kelime serveti. Milli Eğitim Üç

Aylık Eğitim ve Sosyal Bilimler Dergisi,169, 207-223

Demirel, Ö. (1990). Yabancı dil öğretimi; ilkeler, yöntemler, teknikler. Ankara: Usem

Yayınları.

Demirel, Ö. (2005). Eğitim sözlüğü. Ankara: Pegem A Yayınları.

Dökmen, Ü. (1994). Okuma becerisi, ilgisi ve alışkanlığı üzerine psikososyal bir

araştırma. Ankara: MEB Yayınları.

Ergin, M. (1999). Türk dil bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları

Göğüş, B. (1978). Orta dereceli okullarda Türkçe ve yazın eğitimi. Ankara: Gül

Yayınevi.

Güneş, F. (2007). Türkçe öğretimi ve zihinsel yapılandırma. Ankara: Nobel Yayın

Dağıtım.

Kaplan Ş., Yıldırım Şen, G. (2012). İlköğretim Türkçe ders kitabı 7. Ankara: Gizem

Yayınları.

183

Karabıyık, F. (2011). Türkçe ders kitabı 6. Ankara: Evren Yayınları

Karakuş, İ. (2000). Türkçe –Türk dili ve edebiyatı öğretimi. Ankara: Sistem Ofset

Yayınları.

Kavcar, C., Oğuzkan, A. F. ve Sever, S. (2004). Türkçe ve Sınıf Öğretmenleri İçin

Türkçe Öğretimi. Ankara: Engin Yayınları.

Komisyon. (2012). İlköğretim Türkçe ders kitabı 7. Ankara: MEB Yayınları.

Korkmaz, Z. (1992). Gramer terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Kurt, M., Altay J. ve Kara, M. (2011). İlköğretim Türkçe ders kitabı 8. İstanbul: Tav

Yayınları.

Kurudayıoğlu, M. (2005). İlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin kelime hazinesi

üzerine bir araştırma, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim

Bilimleri Enstitüsü, Ankara.

Oğuzkan, A. F. (1981). Eğitim terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Özdemir, Ç.(2004). Öğretmenlik mesleğine giriş. Ankara: Asil Yayınları.

Özdemir, E. (2002). Eleştirel okuma. Ankara: Bilgi Yayınevi.

Şahin, D. (2012). İlköğretim Türkçe ders kitabı 8. Ankara: Bisiklet Yayınları.

Türk Dil Kurumu. (1998). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Umagan, S. (2007). Dinleme Eğitimi, H. Akyol ve A. Kırkılıç (Editörler). İlköğretimde

Türkçe Öğretimi. Birinci Baskı. Ankara. Pegem A Yayıncılık, ss.150.

Yangın, B., Celepoğlu, A. ve Türkyılmaz, F. (2009). İlköğretim Türkçe ders kitabı 7.

Ankara: Pasifik Yayınları.

Yangın, B., Sakman, S. (2010). İlköğretim Türkçe ders kitabı 6. Ankara: Pasifik

Yayınları.

Gazi Üniversitesi Açık Erişim Sistemi

Documents

Transcript of Gazi Üniversitesi Açık Erişim Sistemi