Tios Antik Kenti ve Korunma Sorunları (with R. Eser Kortanoğlu)

. Güneş Karadeniz'den Doğar Lux ex Ponto Euxino

Sümer Atasoy'a Armağan Yazılar Studies Presented in Honour of Sümer Atasoy

Güneş Karadeniz, den Doğar Lux ex Ponto Euxino

Sümer Atasoy,a Armağan Yazılar Studies Presented in Honour of Sümer Atasoy

Yayına Hazırlayan/ Edited by Şevket Dönmez

HEL YAYINCILIK

Güneş Karadeniz'den Doğar

Lux ex Po n to Euxino

Sümer Atasoy'a Armağan Yazılar

Studies Presented in Honour of Sümer Atasoy

Yayına Hazırlayan 1 Edited by

Şevket Dönmez

Editör Yardımcısı/ Asistant Editor

Gözde Dinarlı

Redaksiyon/Redaction

Kübra Nur Odalı

ISBN: 978-605-4734-02-3

© 2013 Hel Yayınları

8. Cad. 15 Sk. 67/5 Emek-ANKARA

Tel. OJ 12.222 57 49

Kapak resmi 1 Cover image

Ön kapak: Amisos'ta darbedilmiş Perseus betimli Tunç Sikke (Ö. Y.), VI. Mithradates Dönemi (M.Ö. 100-65), Oluz Höyük

Arka kapak: Amisos'ta darbedilmiş Perseus betirnli Tunç Sikke (A. Y.), VI. Mithradates Dönemi (M.Ö. 100-65), Ol uz Höyük

Tasarım 1 Design

Suna Güler Hökenek

Askercan Demir

Baskı : Tarcan Matbaacılık Yayın Sanayi Zübeyde Hanım Mahallesi Samyeli Sokak No: 15

(0312-384 34 35) iskitler/ANKARA

İÇİNDEKİLER

Sunuş (Şevket Dönmez) .................................................................................................................................................. IX

Prof. Dr. S ümer Atasoy: Özgeçmiş-Yayın Listesi (Gözde Dinarlı) ................................................................................ X

Abdu/kadir Baran Tios/Tieion Akropol Tapınağı 20 ll Yılı Çalışmaları ........................................................................................................ I

Sait Başaran Enez'den Bir Mezar Steli ................................................................................................................................................ 13

Ceren Baykan M üzelerde Cam Eserlerin Sergilenrnesi ve Depolanması... ............................................................................................ 19

Daniş Baykan Muzecilik Tarihimizde Edirne ........................................................................................................................................ 25

A. Harndi Bülbül Trabzon Demekpazarı ve Çaykara Camilerindeki Süsleme Programında Sembolizme Varan Yaklaşımlar .................. 37

Haluk Çetinkaya Vaftiz İşleminin Kökeni, Vaftizhanelerin Gelişimi ve Türkiye'den Bilinmeyen Bir Örnek: Mudanya Vaftizhanesi ..... 53

Asuman Çırak- Mustafa Tolga Çırak Kilikya Bölgesinin Önemli Kentlerinden Kelenderis 'te Bulunan İskelederin Paleopatolojik Analizi ........................... 65

Mustafa Tolga Çırak- Ali Akın Aleyol Ortaçağ Minnetpınarı Bireylerinde Element Analiziyle (CU) Miktannın Belirlenmesi ................................................ 75

Osman Doğanay -B ahadır Duman Isaura Bölgesinden Bir Gurup Seramik: Adiller Dipsizin Mağarası .............................................................................. 83

E. Emine Naza-Dönmez İstanbul'da Bazı Geç Dönem Yapılan Cephelerinde Yer Alan Fantastik Figürlü Süslemeler.. ...................................... 95

Şevket Dönmez Oluz Höyük: Kuzey- OrtaAnadolu'nun Krali Pers Merkezi ...................................................................................... 103

Burcu Erciyas Komana/Sisiye'de Bir Orta Çağ İşliği: Bizans'dan Danişmentliler'e Tokat'ın Değişen Çehresi ................................ 141

VI

Burç in Erdoğu -Aydın Ulubey Application ofRaman Spectroscopy to the Investigation ofTwo Polished Stone Axes in the Edirne Religion of Turkish Thrace ...... ................................... .................................................................................................. 159

Özkan Ertuğrul Edirne Tarihi İçinde Hagios Stephanos Metropolit ve Sinaitikon Kiliseleri ................................................................ 165

Turan Gökyıldırım İstanbul Arkeoloji Müzeleri Kolleksiyonundaki Tios Sikke.leri ................................................................................... 197

Farshid Iravani Ghadim Excavations in Jafar Abad: Preliminary Report ofKurgan No V ................................................................................. 217

Ergün Karaca Antik Çağ Kemik İşçiliği Üzerine Bir Değerlendirme ................................................................................................. 237

Zeynep KoçelErdem MÖ 4. Yüzyılda Kutsal Ganos Dağı ve Çevresi ........................................................................................................... 247

R. Eser Kortanoğlu- Müge Savrum Kortanoğlu Tios Antik Kenti ve Koruma Sorunları ......................................................................................................................... 261

Ayşe Didem Özger Bayvas

Kayıp İki Kentin izinde: Batı Bitinya'dan Bazı Seçme Buluntular .............................................................................. 275

In the Track ofLost Two Cities: Selected Findings from Western Bithynia ................................................................ 284

F erudun Özgümüş 2009 ve 2010 Yılları İstanbul Sur İçi Arkeolajik Yüzey Araştırmaları ........................................................................ 309

Bülent Öztürk Tios (Zonguldak- Filyos) Antik Kentinde Dinsel inanışlar ve Külder ....................................................................... 331

Murat Sav Konstantinopolis'in Arkeotopografyasında XII. Bölge ............................................................................................... 347

Serdar Ünan Tunç Çağı'ndan Roma Dönemi'ne, Amisos ve Çevresinde Yer Alan Mezar Tipleri ve Ölü Gömme Adetleri Üzerine Genel Bir Değerlendirme ............................................................................................. 387

Gocha R. Tsetskhladze Ki be le 'nin Tapınak Kenti: Melbourne Üniversitesi 'nin Pessin us 'taki Yeni Araştırmaları .......................................... .415

Şahin Yıldırım Soloi - Pompeipolis Liman Caddesi ............................................................................................................................. 461

Aslıhan Yurtsever Beyazıt- Gözde Dinarlı Kovuklukaya Erken Tunç Çağı Çanak- Çömleği: Bölgesel Bir Değerlendirme ......................................................... 489

TİOS ANTİK KENTi VE KORUNMA SORUNLARI

R. Eser KORTANOGLU*

Müge SAVRUM KORTANOGLU**

Batı Karadeniz'de Zonguldak ili, Çaycuma ilçesi'nin bir sahil beldesi olan Filyos'da (Hisarönü) bulunan Tios (Tieion)

Antik kentinde (res. 1-2) 2006 yılından itibaren Prof. Dr. Sümer Atasoy Başkanlığında disiplinler arası araştırma ve kazı

çalışmalan gerçekleştirilmektedir (Atasoy 2008: 91-97).

Antik şehrin ismi zaman içinde farklı şekillerde dönüşmüş ve kullanılmıştır (Robert 1937: 266; Atasoy 2008: 91 ). Ancak

Tios ve Tieion kullanımlarının daha çok öne çıktığı görülmektedir. Robert, en eski kullanım formunun "Tieion" olarak

gözüktüğünü söyleyerekAlman okuluna atıfyapar (Ruge 1936: c. 856; Robert 1937: 266-267; Jones 1982: 271). Ancak

şehrin kurucusu olduğuna inanılan rahip Tios'a (Öztürk/Sönmez 2008: 134; Öztürk 2008: 63-65) atfen günümüzde bu

isim daha çok dile getirilmektedir. Tios (Filyos) Arkaik, Klasik, Hellenistik, Roma imparatorluk, Bizans, Ceneviz ve

Osmanlı dönemlerinde büyük oranda kesintisiz yerleşime sahne olmuş bir şehirdir (Şehrin tarihi üzerine ayrıntılı bilgi

için bkz.: Öztürk 2008: 63-78). Antik kaynaklann da belirttiği üzere kentin ekonomisi büyük oranda balıkçılık ve yerel

ticarete dayalı olmalıydı (Aelianus: XV, 5, II; Robert 1937: 272, 273, 290; Öztürk 2008: 72-73).

Koruma Sorunlan:

Günümüzde sahil yolu, tarla ve bahçeler, küçük ölçekli kasaba sanayisi ve ticareti ile modem Filyos yerleşmesinin

ciddi bir bölümü Antik Tios!fieion kentinin üzerindedir. Karadeniz Bölgesinde, özellikle sahilde, modem yerleşimler

genellikle Antik kentlerin üzerinde kurulmuş olup, bu durum, kazı çalışmalarında ve korumada çeşitli güçlüklere yol

açmıştır.

Ankara-Zonguldak arasındaki tren yolunun yapımı esnasında burada birtakım tahribatların yapıldığı dile getirilmiştir

(res. 3) (Robert 1937: 276). Özellikle uzun yıllar kamu kuruluşu olarak kurulmuş ve üretim yapmış, günümüzde ise

özel bir kuruluş tarafından işletilen ateş-tuğla fabrikasının ve fabrika kompleksinin (res. 1) geçmişte Antik şehir

* Yard. Doç. Dr. R. Eser KORTANOGLU, Anadolu Üniversitesi, Yunus Ernre Kampüsü, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Klasik Arkeoloji Anabilim Dalı , Eskişehir/TÜRKİYE. [email protected]

** Dr. Müge SAVRUM KORTANOGLU, Kültür ve Turizm Bakanlığı, İstanbul IV Numaralı Kültür Varlıklannı Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü, Hobyar Mah. Büyük Pastane Cad. No. 72 Kat: 3 Sirkeci-Eminönü, İstanbulffÜRKİYE. [email protected]

260 R. Eser KORTANOGLU, Müge SAVRUM KORTANOGLU

üzerine kurulumu, maalesef tahribatın bölgedeki en güçlü sembollerinden biridir. Geniş bir alanda yapılan fabrika

inşaatı sırasında toprağın devamlı yer değiştirmiş olması da kültür toprağı için kuşkusuz bir diğer önemli sorundur.

Fabrika yapısının kalıntılara zarar vermeden, bir dönüşüm projesi çerçevesinde kaldırılmasının sağlanması, soruna katkı

sağlayacaktır. Tios'da yerleşme olmayan alanlar, tanınibahçe/otlak amacıyla kullanılmakta ve bilimsel araştırmalan

güçleştirmektedir. Bunun yanı sıra çeşitli kullanımtarla alanın tahrip olmasına yol açmaktadır. Bu anlamda kamulaştırma

işlemlerinin tamamlanması ve devletin koruması altına alınması gerekmektedir. 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını

Koruma Kanunu'nun 5. maddesinde taşınır taşınmaz kültür varlıklarının devletin malı niteliğinde olduğu açıklanmıştır.

15. maddede ise kamulaştırma hükümleri belirtilmiştir. Bımunla birlikte şehirde şu an toprak üstünde ve deniz sularının

altında çeşitli seviyelerde korunagelmiş mimari unsurlar veya bunların kalıntıları bulunmaktadır. Bu kültürel miras

öğelerinin, gerek bilimsel amaçlara yönelik, gerekse turizm amaçlı olarak değerlendirilmesi ve gelecek nesillere

aktarılması için korunması ve gerekli çalışmaların yapılması gerekmektedir. Tüm diğer arkeolajik alanların ortak sorunu

olmakla birlikte, Tios çalışmaları ile ilgili olarak bir diğer önemli ve büyük oranda çözümsüz sorun da Karadeniz ' in

iklimi ve bitki örtüsüdür. Her yıl arkeolajik çalışmalann ilk birkaç haftası bitki örtüsünün temizlenmesine zorunlu olarak

ayrılmaktadır. Bitki örtüsünün temizlenmesi işlemi, hem kalıntıların zarara görmesini engellemekte, hem de arkeolajik

alanın algılanabilirliğini sağlamaktadır.

Tios'da 2000'li yılların ilk yarısında Akropolis surlarında bir restorasyon (!) gerçekleştiritmiş ve maalesef bu

çalışmalarda in situ hali tahrip edilerek, modem bir surla çevrili hale getirilmiştir (res. 4-8). Akropolis ve içerdiği

çeşitli mimari unsurlar, bu modem sur yapısının içinde kalmıştır. Ülkemizde Resmi kurumların "onayı" ve "denetimi"

olmadan bu tür büyük çaplı uygulamalar yapmak mümkün olmadığına göre, sur "restorasyonunun" (!) hali maalesef

ibretle izlenmektedir. Kentin kuzey/kuzeydoğusundaki akropolisin durumu ve içeriği "Akropolis" bahsinde daha detaylı

bir şekilde açıklanmıştır.

Bir diğer unsur deniz seviyesinde hatta yapılan kazı çalışmaları sonucunda kimi alanlarda günümüzde deniz seviyesinin

altında kalmış sahil surudur (res. 9-10) (Atasoy 2008: 92, 95 fig. 6, 96 fig. 7; Öztürk/Sönmez 2008: 137, 138 fig . 4).

Deniz suyunun altında kalmaları nedeniyle korunmaları mümkün olabilmiştir. Yapılan kazı çalışmalarında sahil suruna

bitişik ve dış tarafında olan düzgün taş döşeli caddenin çok küçük bir kısmı ortaya çıkartılmıştır (Öztürk/Sönmez

2008: 139). Ayrıca kentte deniz sularının altında kalmış iki antik mendirek de vardır (res. 11-12) (Atasoy 2008: 92.

96 fig. 8; Öztürk/Sönmez 2008: 137 fig. 2 a, 138 fig . 3). Mendireklerin planı hava ve deniz şartları elverdiğinde kentin

akropolisinden rahatlıkla izlenebilmektedir. Kuzeyde konumlandırılmış mendirek uzun, dikdörtgen planlıdır. Güneydeki

ise daha kısadır ve kente doğru kıvrım yapar. Bu mendirektere yapılan amatör tüpsüz dalışlarda, mendirekterin düzgün

kesimli ve büyük ölçekli taş bloklardan ancak düzensiz bir şekilde oluşturulduğu gözlenmiştir. Liman ise akropolün

güney/güneybatı eteğine bitişik şekilde konumlandırılmıştır (Bean ı979: 925; Esen 2003: 207, fig. 24). Robert'e göre

söz konusu liman asla iyi bir liman olmamıştır, çünkü derin değildir. Ancak korunaklıdır ve ona göre Karadeniz'in bu

kıyısında bu avantajadeğer biçilmez (Robert ı937 : 272).

Filyos kasabasının girişinde, asfalt yolun hemen sağ tarafında, şehrin ise doğusunda konumlandırılmış bir Antik tiyatro

yer almaktadır (res. 13-15) (Esen 2003: 205, fig. 13- ı 6; Öztürk/Sönmez 2008: ı37-138, 139 fig. 5 a-b-c). B ean, ı 9. yüzyıla

dek Küçük Asya'daki en iyi korunagelmiş tiyatrolardan biri olduğunu belirtmesine rağmen gözlemlediği dönemdek ı

halini çok kötü bulur (Bean 1979: 925). Yamacadayalı tiyatronun skenesi kısmen korunagelmiş olsa bile kerkideslen

çok kötü durumdadır. Uzun bir süreçte kerkides'ler sökülmüş ve devşirme malzeme olarak modem(!) evlerin inşasında

kullanılmıştır. Tiyatro ve orkestra uzun yıllar şehrin çöpünün ve molozlarının atıldığı bir alan konumunda kalm ışw

TİOS ANTİK KENTi VE KORUNMA SORUNLARI 261

(Atasoy 2008: 92, 95 fig .. 2-5). Burada daha sonra yerel yetkililer tarafından bir temizlik çalışması gerçekleştiritmiş ve

molozlar ile çöpler başka bir alana taşınmıştır. Ateş-tuğla fabrikası sınırları içerisinde içeriği tam olarak anlaşılamamış

tonozlu bir yer altı dehlizi bulunmaktadır (res. 19) (Esen 2003: 206; Atasoy 2008: 93; Öztürk-Sönmez 2008: 140, 144

fig. 12). Burada kazı dönemlerinde temizlik çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Bu dehlize çok yakın bir kon~mda üç tam,

iki de yarım kemeri korunagelmiş bir aquadukt yer alır (res. 16-18) (Fowler 1902: 351; Bean 1979: 925; Esen 2003: 205,

fig. 17;Atasoy 2008:93,96 fig. 9; Öztürk/Sönmez 2008: 140, 143 fig. 10).

Kurulum, Genel Tarihsel Coğrafya ve Araştırmalar:

Yunan şehirleri deniz yoluyla boğazları aşmayı başarabildikten sonra Karadeniz'de (Pontos Euksinos) MÖ. VIII.-VII.

yüzyıllardan itibaren Yunan kolonileri kurınuşlardır (Boardman 1964: 245-253; Tekin 2007: 39; Solovyov 2010 a: 106-

107). Karadeniz kolonizasyonunun en önemli kenti Miletos'dur (Jones (1937) 1998: 148-149; Sevin 1982: 220; Greaves

2003: 136; Solovyov 201 O b: 117). Kent Karadeniz' de en önemlileri Sinope, Amisos, Kerasos ve Trapezos olmak üzere

çok sayıda koloni, yerleşim ve/veya pazar yerleri, balıkçılik istasyonları kurınuştur (Texier 1862 (2002): 209; Sevin

1982: 220; Greaves 2003: 136; Schwertheim 2005: 38; Tekin 2007: 39). Miletos'un Karadeniz kolonizasyonu için

balıkçılık ve liman önemli hususlar olmuşlardır (Greaves 2003: 139, 140, 142). Kentin Karadeniz'deki ilk kolonisi olan

Sinope'de (MÖ. 756 veya MÖ. 631) bu özellikleri gösterir (Tekin 2007: 37). Tios da aynı özelliklere sahip olan bir

kenttir. Aynı şekilde Tios'a mesafe açısından oldukça yakın ve bir Megara ve Boiotia kolonisi (Jones (1937) 1998: 149)

olan Herakleia Pontika'da ticaret, balıkçılık ve gemicilikte etkili bir şehir olmuştur (Tekin 1992: 123; Tekin 2007: 37).

Antik kaynaklara göre Tios MÖ. VII. yüzyılın ikinci yarısında veya VI. yüzyılın başlarında kurulmuş bir Miletos

kolonisidir (Athenaios: VIII, 331; Arrianos: XIII, 5, 5; St. Byz.: 624, 20-21; Robert 1937: 270; Jones (1937) 1998: 148-

149; Bean 1979: 925; Crow-Hill1995: 251; Sevin 2001: 40-41; Marek 2002: c. 609; Esen 2003: 197; Atasoy 2008: 91;

Öztürk-Sönmez 2008: 134; Öztürk 2008: 63-65 (Ayrıca Tios' kentinin ayrıntılı tarih, tarihsel coğrafya ve bibliyografyası

için bkz.: Ruge 1936: c. 856-862; Wüst 1997-RE: c. 1411-1412; Öztürk 2008: 63-78)). Robert de şehrin bir Yunan / '

kolonisi olmasını kentin başlıca önemi olarak dile getirir (Robert 1937: 270). Ona göre kentin Miletoslular tarafından

kurulduğunun (veya Sinope'li Miletos'lular (Jones (1937) 1998: 148-149; Sevin 2001: 40-41; Greaves 2004: 30)) tüm

kanıtları akropolis de olmalıdır (Robert 193 7: 270). B ean de akropolisin ilk yerleşme alanı olduğu görüşüne katılır (Bean

1979: 925). 2007 yılı kampanyası sırasında akropolisteki sondajlarda bulunmuş ve konu ile ilgili uzmanların ön görüş

olarak bildirdikleri üzere MÖ. VI. yüzyıla tarihiendirilebilecek Miletos malı keramik parçaları da bu hususu oldukça

güçlendirınektedir.

Kolonileşme öncesinde ise orada yaşayan "Kaukanlar" isminde yerel bir topluluğun varlığı da Antik pasajlardan

bilinmektedir (Strabon: XII, 5, p. 13-14; Sevin 2001: 40). Kaukanlar Parthenios'a kadar (Bartın çayı) yayılım

gösterınişlerdir (Strabon: XII, 5, p. 13-14). Strabon'a göre "Tieion, hakkında söylenecek önemli bir şeyi olmayan bir

kenttir, ancakAttalos/ar kral ailesinin kurucusu olan Philetairos buralıdır" (Strabon: XII, 8, p. 15; Jones (1937) 1998:

152; Sevin 2001: 41). Lysimakhos, Tios-Tieion'da MÖ. 343 yılında doğan (Texier 1862 (2002): 212; Cuinet 1894: 537;

Smith/Rustafjaell1902: 197; Broughton 1944: 109; Radt 2002: 25) Philetairos'u Pergamon hazinesini korumak üzere

görevlendirınişti (Özsait 1982: 297; Radt 2002: 25). Makedon ismi taşıyan babası Attalos nedeniyle Philetairos'un

Makedonia kökenli olduğu düşünülür (Radt 2002: 25). Hellenistik Dönem başlarında Herakleia Pontika satrabının

ölümünden sonra karısı Amastris yönetirnde etkin olur (Strabon: XII, 10, p. 17; Jones (1937) 1998: 150; Öztürk 2008:


65). MÖ. IV. yüzyılın sonlannda veya MÖ. III. yüzyılın başlannda Amastris synoikismos ile kendi adını taşıyan kenti,

Tios, Sesamos ve Kromna ile (ve Kytorus/Kytoron) birlikte kurar (Strabon: XII, 10, p. 17; Jones (1937) 1998: 150; Hind

1993: lll; Crow-Hilll995: 252; Atasoy 2008: 91). Fakat Tios bu birleşmeden bir süre sonra ayrılır (Strabon: XII, 10,

p. 17; Atasoy 2008: 91; Öztürk 2008: 66). Şehir, MÖ. IV. yüzyıl ile MS. III. yüzyıl arasında sikke basmıştır (Bean 1979:

925; Sevin 2001: 41; Esen 2003: 204). MS. V. yüzyılda ise piskoposluk merkezi olur (Sevin 2001: 41; Atasoy 2008:

91).

Tios, Antik Dönem'de Bithynia ile Paphlagonia (Robert 1937: 266-267; Jones (1937) 1998: 153-154; Sevin 2001:

32, 40), Bithynia ile Pontos (Ramsay 1960: 211, 352, 497; Bean 1979: 925) ve/veya Bithynia-Pontos-Paphlagonia

(Michaelis 1885: 297; Roberts/Skeat/Nock ı936: 88; Jones (1937) ı998: 153-ı54; Johnson ı958: 8) bölgeleri arasındaki

çok net belirlenmesi güç olan sınırda en kuzey noktalardan birini oluşturuyor olmalıydı. Bu nedenle de her üç bölge

sınırları içinde de adı anılmıştır. Kent, zaman zaman altı çizilmek istenen dönem ve tarihsel olaylarla ilintili olarak üç

bölge içerisine de dahil edilmiştir. Bununla birlikte yayınlarda özellikle imparatorluk Dönemi öncesi için büyük oranda

"Bithynia" Bölgesi'nde kabul edilir. Bununla beraber şu an Leiden'de Rijksmuseum'da olan bir yazıtta, Paphlagonia

Tieion 'dan Smyrna'ya tıp eğitimi almak için gelen ı9 yaşındaki bir tıp öğrencisinden bahsedilir (Woodward ı959 a: 280;

Woodward ı959 b: 195; Nutton 197ı: 264). Philetairos'un "Paphlagonia" Bölgesi'nin Tios kentinden geldiği üzerine

de çeşitli anlatımlar vardır (Özsait 1982: 297). Kentin hemen doğusunda Karadeniz' e dökülen Billaios nehri ise (Filyos

çayı) Antik bölgeler arasındaki doğal sınırlardan birini oluşturuyor olmalıydı. Pontos'un sınırları Parthenios'da (Özsait

1982: 296) (Bartın çayı) veya Paphlagonia'nın sınırlan Billaios' da (Sevin 200 ı: 31-32) (Filyos çayı) sona eriyordu. Bu

durumda da Bithynia'nın kuzey doğu sınırlarının bu iki kola değin genişleyebildiği düşünülmektedir (Sevin 2001: 31).

Tios şehrindeki araştırmalar 1836 yılındaAinsworth ile başlar (Ainsworth 1842: 49-52; Robert 1937: 267). E. Bore ı837

yılında Tios'a gelir (Bore 1840: 22ı-224 ; Robert ı937 : 267). 1847'de De Hell burada araştırmalarda bulunur (De Hell

1855: 329; Robert ı937: 267). Texier ı862 tarihli yayınında kentten bahseder (Texier ı862 (2002): C.II, 81 , C.III, 2ı0-

212). Von Diest 1886 yılında şehrin haritasını çizer (Von Diest 1889: 73-75, p. II; Robert 1937: 268). Mendel, Bithynia

araştırmalan esnasında, ı899 yılında burada birkaç yazıt kopyalar ve bunları ı90 1 yılında yayınlar (Mendelı90 ı (BCH):

36-39; Robert 1937: 268). Kalinka da ı896 yılında gerçekleştirdiği Bithynia ve Paphlagonia araştırmalarının sonuçlarını

yayınladığı 1933 tarihli çalışmasında şehirden ve yazıtlardan bahseder (Kalinka 1933: 53-54, 89-94; Robert ı933: 268).

Robert 1932 yılı kasım ayının ikinci yarısında Tieion' da dört gün geçirir ve araştırma-belgelerne çalışmalarında bulunur

(Robert 1937: 266-296). Ruge, 1936 tarihli RE' de Tieion üzerine uzun bir madde yazar (Ruge 1936: c. 856-862). Bean

gözlemlerini 1976 yılında aktarır (Bean ı979: 925). Esen'de şehrin durumu, yapılan ve tarihi üzerine gözlemlerini

ve araştırmalarını yayınlamıştır (Esen 2003: 196-224). Marek de, Pontos ve Bithynia bölgelerindeki araştırmalarında

kentten ve gözlemlerinden bahsetmiştir (Marek 1993: 2002: c. 609-610; 2003: ll , ı8ı-ı83). Tios kazılarına ise burada

yapılan ilk araştırmadan 170 sene sonra 2006 yılında Prof. Dr. Sümer Atasoy tarafından başlanmıştır ( Atasoy 2008: 91 -

97).

Akropolis:

Akropolis üzerinde ilk temizlik, araştırma, jeofizik, sondaj ve kazı çalışmalarına 2006 yılında başlanmış olup, günümüze

değin devam ettirilmiştir. Bu çalışmalara ek olarak yerel halkın "Sarnıç" olarak isimlendirdiği tamamen yoğun bitki

örtüsü ile kaplı bir platformda önce kapsamlı bir yüzey temizliği, ardından dolgu/atık toprak temizliği ve karşılaşılan

mimari yapının şaşırtıcı muhteviyatı sonrasında da kazı çalışmaları gerçekleştirilmiştir.


-\kropolis kentin kuzey/kuzeydoğusunda, kente ve limana hakim konumdadır. Deniz seviyesinden en alçak noktasında

65 m., en yüksek seviyesinde ise 76 m. yüksekliktedir. Kente yönelik kısmı surla çevrilidir. Deniz yönünde ise falezler

doğal korumayı oluşturur. Güney/güneybatıda konumlandırılmış modem zamanlara ait kemerli hlr kapı ile akropolise

)rilmektedir (kemerin orijinal durumu için bkz. : res. 20). Sur restorasyonu (!) sıra~ında taşların gelişigüzel dizildiği, bosajlı taş blokların artık modem hale gelmiş sur üzerindeki dağılımından anlaşılmaktadır. Üstelik Robert'in yayınında

~örülen ve yazarın Hellenistik ve Bizans Dönemi'ne tarihlendirdİğİ (Robert 1937: 271-272, p. X-XIV) kuleler de (res.

+5) maalesef artık modem surda in situ halde görülememektedir. Bean, Orta Çağ kalesinin altında Antik savunma

hatlarının ve iki Hellenistik Dönem kulesinin de izlenebildiğini belirtir (Bean 1979: 925). Söz konusu Orta Çağ kalesinin

duvarları XIV-XV. yüzyıllarda yeniden inşa edilmiştir (Fowler 1902: 351 ). Diğer taraftan bu çalışmalartsnasında dolgu

toprak yer değiştirirken, kültür toprağının da çeşitli seviyelerde zarar görmüş olması, yer değiştirmiş olması maalesef

yüksek ihtimaldir. Bu durumun akrepolisteki arkeolajik çalışmalar için yarattığı , yaratacağı zorluklar ortadadır.

Akropolis kazılarında bulunan önemli parçalardan bir kısmı, kimi uzmanların Karadeniz'in farklı coğrafyalarında, ön

görüş olarak MÖ. VI. Yüzyıla (Karadeniz'de MÖ. VI. Y}izyıl Miletos malı keramik için bkz.: Dupont!Lungu 2008:

7-86) tarihlendirebildikleri Miletos malı keramiklerdir. Yaklaşık 100-150 cm. derinlikte (res. 21-24) bulunan bu

iyah figürlü parçalar üzerindeki ileri çalışmalar sonlandırıldığında, eğer tarihlendirme kesinleşirse bu durum Antik

yazarların verdikleri bilgilerin ve Tios 'un bir Miletos kolonisi olması hususlarının arkeolajik kanıtlarla da büyük oranda

doğrulanması anlamına gelir. Akrepolis ve buluntuları üzerine önümüzdeki yıllarda yapılacak ileri düzey araştırmalar

bu konunun daha iyi aniaşılmasına olanak verebilecektir.

Tios kazı ve araştırma çalışmalarında henüz başlangıç aşamasında olunduğu görülebilmektedir. Bizans Dönemi

ile başlayan tahribat maalesef modem dönemlerde de devam etmiş ve muhtemelen bir çok önemli kültür değeri

kaybolmuştur. Yine de önümüzdeki yıllarda da sürdürülecek olan kazı ve araştırmaların sonuçları, Karadeniz arkeolojisi

için çok önemli veriler ortaya koyacaktır. Eğer bu çalışmaların gerçekleştirilmesine gerçekten olanak sağlanırsa!...

264

Kaynakça

Aelianus:

Arrianos:

Athenaios:

Stephanos

Strabon

Ainsworth ı842:

Atasoy 2008:

Bean ı979:

Broughton ı944:

Boardman ı964:

Bore ı840:

Crow/ Hillı995:

Cuinet ı894:

von Diest ı889:

Dupont/ Lungu2008:

Esen 2003:

Fowler ı902:

Greaves 2003:

Greaves 2004:

de Hellı855:

Hind ı993:

R. Eser KORTANOGLU, Müge SAVRUM KORTANOGLU

De Natura Animalium. Ed.: R. Herscher, Leipzig, ı864.

Perip/us Maris Euxini. Arrianus 'un Karadeniz Seyahati. Çev.: M. Arslan, İstanbul, Odin, 2005.

Deipnosophistai. Çev.: C.B. Gulick, London, The Loeb Classical Library, ı927-ı933.

Byzantinos Ethnika. Berolini, ı849 .

Antik Anadolu Coğrafyası. Geographika: XII-XIII-XIV. Çev.: A. Pekman (XII-XIII-XIV. Kitaplar),

İstanbul, Arkeoloji ve Sanat, ı993.

W.F. Ainsworth. Travels and Researches in Asia Minor, Mesopotamia, Chaldea and Armenia I.

London.

S. Atasoy. "Zonguldak-Filyos (Tiosffieion!Tion!Tianos/Tieum) Kurtarma Kazısı", Prof Dr. Haluk

Abbasoğlu 'na 65. Yaş Armağanı. Euergetes. Festschrift for Prof Dr. Haluk Abbasoğlu zum 65.

Geburtstag. Antalya, Suna-inan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Armağan Kitaplar

Dizisi: ı, C. ı, 9ı-97.

G. E. Bean. "Tios, Tion, Tieion (Filyos)", The Princeton Encyclopedia of Classical Sites, Princeton

University Press, Princeton, 925.

T. R. S. Broughton. "J.H. Oliver: The Sacred Gerusia" (Review), The American Journal of Philology

65/1, ıo8- ı09.

J. Boardman. The Greeks Overseas. Middlesex, Penguin.

E. Bore. Correspondance et memoires d'un voyageur en Orient I.

J. Crow/ S. Hill. "The Byzantine Fortifications of Amastris in Paphlagonia", AS 45, 25ı-265.

V. Cuinet. La Turquie d'Asie. Geographie Administrative. Statistique Descriptive et Raisonnee de

chaque Province de l'Asie-Mineure. Paris.

W. von Diest. Petermanns Mitteilungen, Ergiinzungsband 94, Von Pergamon über den Dindymos zum

Pontus.

P. Dupont/ V. Lungu "Plats milesiens a couverte noire de mer Noire", Anatolia Antiqua XVI, 77-86.

İ. Esen. "Antik Tios/Tieion/Villaios (Filyos) Kenti", AMMY 2002, ı96-224.

H. N. Fowler. "Archaeological News. Notes on Recent Excavations and Discoveries; Other News",

AJA 613, 343-385.

A. M. Greaves. Miletos, Bir Tarih. İstanbul.

A. M. Greaves. "The Cult of Aphrodite in Miletos and its Colonies", Anatolian Studies 54, 2004, 27-

33.

X. H. de He ll. Vayage en Turquie et en Perse I.

J. G. F. Hi nd "Archaeology of the Greeks and Barbarian Peoples around the Black Sea (1982-ı992)" ,

Archaeological Reports 39 (ı992-ı993), 82-Iı2.

Johnson 1958:

Jones 1937 (1998):

Jones 1982:

\1arek 1993:

\1.arek 2002:

\1arek 2003:

\1ichaelis 1885:

. 'utton 1971 :

Özsait 1982:

Öztürk/ Sönmez 2008:


S.E. Johnson. "Early Christianity in Asia Minor", Journal of Biblical Literature 7711, 1-17.

A.H.M. The Cities of the Eastern Roman Provinces. Oxford, Ciarendon Press.

C.P. Jones. "A Family of Pisidian Antioch", Phoenix 36, 264-271.

C. Marek. Stadt, Ara und Territorium in Pontus-Bithynia und Nord-Galatia. Istanbuler Forschungen

XXXIX, Tübingen.

C. Marek. "Tios", Der Neue Pauly 12/1, c. 609-610.

C. Marek. Pontus et Bithynia. Die römischen Provinzen im Narden Kleinasiens. Mainz am Rhein,

Philipp von Zabern.

Ad. Michaelis. "Sarapis Standingona Xanthian Marble in the British Museum", JHS 6, 287-318.

V. Nutton. "L. Gellius Maximus, Physician and Procurator", The Classical Quarterly 21/1, 262-272 .

M. Özsait. "Anadolu'da Hellenistik Dönem", Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi C. 2, İstanbul,

Görsel Yayınlar.

B. Öztürk/ İ.F. Sönmez. "Batı Karadeniz'de Bir Antik Kent Kazısı: Tios (Filyos)", Arkeo/oj i ve Sanat

12 7, 133-146.

Öztürk 2008: B. Öztürk. "Kuruluşundan Bizans Devri Sonuna Kadar Tios Kenti", Arkeo/oj i ve Sanat 128, 63-78.

Radt 2002: W. Radt. Pergamon. Antik Bir Kentin Tarihi ve Yapıları. İstanbul.

Ramsay 1960: W.M. Ramsay. Anadolu 'nun Tarihi Coğrafyas ı. Çev.: Mihri Pektaş. İstanbul.

Roberts/Skeat/Nock 1936: C. Roberts/ T.C. Skeat/ A.D. Nock. "The Gild of Zeus Hypsistos", The Harvard Theological Review

29/1, 39-88.

Robert 1937: L. Robert. Etudes Anatoliennes Recherches sur fes inscriptions grecque de l 'Asie Mineure (Etudes

Orientales V) . L'Institut Français d' Archeologie d'İstanbul, Paris.

Ruge 1936: W. Ruge. "Tieion", RE VI A I, c. 856-862.

chwertheim 2005 (2009): E. Schwertheim. Antikçağda Anadolu. İstanbul.

Sevin 1982: V. Sevin. "Anadolu 'da Yunanlılar ", Anadolu Uygarlıklan Ansiklopedisi C. 2, İstanbul, Görsel

Yayınlar.

Sevin 2001 :

Smith/ Rustafjae111902:

Solovyov 2010 a:

Solovyov 20ı0 b

Tekin ı992:

Tekin 2007:

V. Sevin. Anadolu 'nun Tarihi Coğrafyası I. Ankara, TTK.

C. Smith/ R. De Rustafjaell. "Inscriptions from Cyzikus", JHS 22, 190-207.

S. Solovyov. "Karadeniz'de Yunan Kolonileri", ArkeaAtfas 7, 106- ı ı 5.

S. Soıovyov. "Arkaik ve Klasik Dönem Anadolu ve Rusya", ArkeaAtfas 7, ı ı6-125.

O. Tekin. Antik Nümismatik ve Anadolu (Arkaik ve Klasik Çağlar). İstanbul.

O. Tekin. Eski Anadolu ve Trakya, Ege Göçlerinden Roma İmparatorluğu 'nun İkiye Ayrılmasına

Kadar (MÖ. 12. - MS. 4. Yüzyıllar Arası). İstanbul.

266

Texier 1862 (2002):

Woodward 1959 a:

Woodward 1959 b:

Wüst 1997:

R. Eser KORTANOGLU, Müge SAVRUM KORTANOGLU

C. Texier. Küçük Asya. Coğrafyas ı, Tarihi ve Arkeo/ojisi I-II-III. Çev.: Ali Suat, Ankara, Enformasyon

ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı.

A.M. Woodward. "H. W. Pleket: The Greek Inscriptions in the Rijksmuseum van Oudheden at Leyden"

(Review), The Classical Review 9/3, 280-281;

A.M. Woodward. "H.W. Pleket: The Greek Inscriptions in the Rijksmuseum van Oudheden at Leyden"

(Review), JHS 79, 194-196.

E. Wüst. "Tios (Tius), Tion (Tium)", RE VI A 2, c. 1411-1412.

FotoğrafKaynakça Listesi:

Aşağıda belirtilen fotoğraflar dışındakiler S ümer Atasoy, Tios kazısı ve R. Eser Kortanoğlu arşivlerine aittir.

Res. 3: Robert 1937, levha ll, fig. 3.

Res. 4: Robert 1937, levha 10, fig. 1.






Resim: 1

Resim: 2


Resim: 4 Resim: 5

Resim: 6 Resim: 7

Resim: 8 Resim: 9

Resim: 10 Resim: ll


Resim: 12 Resim: 13

Resim: 14 Resim: IS

Resim: 16

270 R. Eser KORTANOÖLU, Müge SAVRUM KORTANOÖLU

Resim: 17


Resim: 20

Resim: 21


Resim: 23

Resim: 24

Tios Antik Kenti ve Korunma Sorunları (with R. Eser Kortanoğlu)

Documents

Transcript of Tios Antik Kenti ve Korunma Sorunları (with R. Eser Kortanoğlu)