Peyzaj Mimarlığında Doğal Taş Kullanımı: Çanakkale Kenti Örneği

Alper Sağlık*, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Mimarlık ve Tasarım Fakültesi, Peyzaj Mimarlığı

Bölümü, Çanakkale-Türkiye, alpersaglik@comu.edu.tr

Abdullah Kelkit, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Mimarlık ve Tasarım Fakültesi, Peyzaj Mimarlığı

Bölümü, Çanakkale-Türkiye, akelkit@comu.edu.tr

Elif Sağlık, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Lapseki MYO, Peyzaj ve Süs Bitkileri Programı,

Çanakkale-Türkiye, elifsaglik@comu.edu.tr

(*) Yazışmacı Yazar Adresi: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Mimarlık ve Tasarım Fakültesi,

Peyzaj Mimarlığı Bölümü, Terzioğlu Kampüsü, 17100, Çanakkale-Türkiye, tel: +90 286 2180018-1281,

fax: +90 286 2180545, e-mail: alpersaglik@comu.edu.tr

ÖZET

Doğal taşlar, doğadan çıktıktan sonra ticari olarak işletilebilen en eski inşaat malzemeleridir. Tarih

boyunca insanoğlu tarafından yapılarda ve anıtlarda güzelliği ve dayanıklılığı sebebiyle kullanılmıştır.

Zamanla kullanımı artan doğal taşlar; günümüzde özellikle inşaat, kaplama, döşeme, heykelcilik, yol

yapımı, cam sanayi ve süs eşyalarının yapımında kullanılmaktadır. Bu taşlar; ebat ve şekillerine göre

yapıların temel ve duvarlarında, bahçe ve istinat yapılarında, bordur taşı üretiminde, yol, kaldırım ve

duvar kaplamasında, çatı örtüsünde ve kent mobilyaları üretiminde kullanılmaktadır. Peyzaj

mimarlığında doğal taş; yapay malzemelere göre, dayanıklılığı, görsel güzelliği, kullanım ömrü,

doğayla uyumu açısından ön plana çıkmaktadır. Yol ve kaldırım döşemesi, bordür taşı, duvar ve

dayanma yapısı malzemesi, çatı örtüsü, kıyı tahkimatı, dalgakıran ve baraj inşaatı, agrega üretimi gibi

geniş bir alanda kullanılan doğal taşlar için de "yapı taşı" terimi kullanılmaktadır. Doğal taş sektörü

kapsamı içinde ise yalnızca peyzaj amaçlı kullanılanlar "yapı taşı" olarak kabul edilmektedir. Bunlar

granit, siyenit gibi plutonitler, bazalt, andezit gibi volkanitler olabileceği gibi traverten, tüfit ve kum

taşları gibi sedimanter kayaçlar da olabilir. Bu araştırmada Çanakkale kentinde peyzaj

uygulamalarında doğal taş kullanımları ve uygulama alanları incelenmiştir. Kent içindeki

uygulamalarda yapı malzemesi olarak doğal taş uygulamaları yerinde tespit edilmiştir. Uygulamalarda

doğal taş kullanımı nedensel olarak irdelenmiş, diğer yapı malzemelerine oranla tercih sebepleri

üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler: Çanakkale; Doğal Taş; Yapı Taşı; Peyzaj Tasarımı.

Usage of Natural Stone in Landscape Architecture: Canakkale City Example

ABSTRACT

Natural stones, after the nature of the oldest construction materials that can be operated

commercially. Buildings and monuments by mankind throughout history because of its beauty and

durability is used. Over time, the increasing use of natural stone; today, especially in construction,

coating, flooring, sculpture, road construction, glass industry, and are used to make ornaments. These

stones are basic and the walls of buildings according to size and shape, garden and retaining

structures, curb the production, road, sidewalk and wall coverings, roof cover, and urban furniture

used in the production. Natural stone in landscape architecture, based on artificial materials,

durability, visual beauty, lifetime, come to the fore in terms of harmony with nature. Road and

pavement tiles, curb stone, wall and retaining structure material, roof cover, coastal fortifications, jetty

and dam construction, a wide range of natural stones used for the production of aggregate, such as

the "building block" is the term used. Only for use in the landscape within the scope of the natural

stone industry "building block" is considered. These granite, syenite platonists, basalt, andesitic

Yayın bilgisi (Reference information): Sağlık A., Kelkit A., Sağlık E., "Peyzaj Mimarlığında Doğal Taş Kullanımı: Çanakkale Kenti Örneği", 8th International Marble and Natural Stone Congress, Afyon, Türkiye, 13-15 Aralık 2012, no.978-605-01-0433-2, pp.763-770

volcanic rocks, such as travertine, as well as, tuffite and sedimentary rocks such as sand, stones can

be seen. In this study, use of natural stone landscaping applications and application areas of the city

of Çanakkale was investigated. Applications within the city as a building material has been detected

over natural stone applications. The use of natural stone applications are examined as causal, the

reasons for preference than other materials.

Keywords: Çanakkale; Natural Stone; Landscape Stone; Landscape Design.

GİRİŞ

Doğal taşlar, doğadan çıktıktan sonra ticari

olarak işletilebilen en eski inşaat malzemeleridir.

Tarih boyunca insanoğlu tarafından yapılarda ve

anıtlarda güzelliği ve dayanıklılığı sebebiyle

kullanılmıştır (Anonim, 2012).

Taş ocaklarından, homojen atmosfer

etkilerine dayanıklı teknolojik özellikleri

bakımından yapı işlerinde kullanmaya elverişli

taşlara "doğal yapı taşları" denilmektedir

(Gifford, 2010). Son yıllarda ülkemizde de

özellikle büyük şehirlerde ve turistik yörelerde,

hem yapılarda hem de topluma açık ve kapalı

alanlarda doğal yapı taşları kullanılmaya

başlanılmıştır. Bu taşlar günümüzde özellikle

inşaat, kaplama, döşeme, heykelcilik, yol yapımı,

porselen ve cam sanayi (kuvars), optik sanayi ve

süs eşyalarının yapımında kullanılmaktadır

(Anonim, 2005). Birçok meslek dalında

kullanılan doğal taş peyzaj mimarlığında da çok

önemli bir bileşen olarak kullanılmaktadır. Bu

yapı malzemesi, estetik ve uzun ömürlü oluşu,

ayrıca bakım maliyetinin de az olması nedeni ile

tercih edilmektedir. İklim ve çevresel unsurlardan

kaynaklanan aşınma ve yıpranmalara da son

derece dayanıklı olması nedeni ile uzun vadede

maliyetlerin azalmasına neden olmaktadır

(Reed, 2000). Doğal peyzajın parçası olması

istenen alanlarda; doğal taş, ahşap ve diğer

doğal yapı malzemeleri ile kullanıldığında

mekânlara doğallık kazandırmada son derece

başarılıdır (Sweden, 2002). Ülkemizde özellikle

yerel yönetimler ilk uygulama maliyetlerinin

ucuzluğu nedeni ile uygulamalarda yapay

malzemelere yönelse de, zaman içinde bu

malzemelerin dış etkenler tarafından yıpranması

ile görsel kalite, dayanım ve özelliklerinin

kaybolması neticesinde uzun dönemde

maliyetlerinin yükseldiğini tespit etmişlerdir.

Çanakkale de çoğu yerel yönetim gibi yapay

taşları çoğunlukta kullanmasına rağmen son

dönemlerde yapılan kordon boyu projesi ve

bağlantı yolları ile tarihi yapıların restorasyonu

ve eski yapıların cephe yenilemelerinde daha

doğal görünüm, dayanıklılık ve estetik sağlamak

amacı ile doğal taş kullanımına öncelik

vermektedir. Bu araştırmada Çanakkale kent

merkezinde halk tarafından yoğun olarak

kullanılan alanlardaki doğal taş kullanımları ve

uygulamaları irdelenmiş, diğer yapısal

malzemeleri yerine tercih nedenleri üzerinde

durulmuştur.

MATERYAL VE YÖNTEM

Araştırma alanını Çanakkale kent merkezinde

yer alan Eski Kordon ve yakın çevresindeki

yerleşimler ile Piri Reis, Atatürk, Çarşı,

Demircioğlu caddeleri, Atatürk Bulvarının

Stadyum bölgesi ve bu yollardaki orta refüj,

meydan, yaya kaldırımları, tarihi eser, bina

cepheleri ve bahçe duvarları oluşturmaktadır

(Şekil 1). İnsanların, dinlenme, eğlenme, boş

zamanlarını değerlendirme ihtiyaçlarını

karşıladıkları mekânlar araştırma alanı olarak

seçilmiştir. Bu mekânlar içerisinde alanın

kullanımına göre hangi özellikteki doğal taşların

tercih edildiği ve alana uygunluğu incelenmiştir.

Şekil 1. Araştırma alanı

Araştırmada etüt, veri toplama, analiz ve

senteze dayalı yöntem kullanılmıştır. Yerinde

gözlem ile fotoğraflar çekilmiştir. Bu şekilde

doğal taş kullanımı yerinde tespit edilmiştir. Ayrıca

yerel idare ve üniversitedeki uzmanlardan tespit ve

gözlemlerde yardım alınmıştır. Araştırma alanı

içindeki doğal taş kullanımları; zemin kaplaması,

orta refüj uygulamaları, çiçeklik oluşturma ve

ağaçları koruma, mekana özellik kazandırma,

konut ve işyeri girişleri, güvenlik ve uyarı amaçlı,

bina ve duvar kaplama, diğer malzemelerle

uyumlu kullanım, donatı elemanı ve donatı altlığı

oluşturma gibi alt başlıklar halinde incelenmiştir.

Kullanılan malzemeler ayrıca kullanıldığı yer,

kullanım amacı ve fonksiyonuna göre de

değerlendirilmiştir.

BULGULAR

Doğal Taş

“Doğal taş” deyimi ticareti yapılan ya da

yapılmayan ve doğada olduğu gibi bulunan her

türlü kayaç için kullanılan çok genel bir tanımdır.

“Ticari doğal taşlar” yasal izinle üretilerek

işlemeden ve/veya işleyerek ya da

boyutlandırmadan ya da boyutlandırılarak

piyasada işlem gören kayaçlar olarak

tanımlanmaktadır. Ticareti yapılan doğal taşlar

teknik isimleriyle ve kullanım alanları

birleştirilerek mermer, granit, bazalt, tüf, andezit

gibi gruplandırılabilir (Anonim, 2005).

Yapı Taşı

Yapıtaşı sözcüğü, yol ve kaldırım döşemesi,

bordür taşı, duvar ve dayanma yapısı

malzemesi, çatı örtüsü, kıyı tahkimatı, dalgakıran

ve baraj inşaatı, agrega üretimi gibi geniş bir

kullanım alanını belirtmek amacıyla

kullanılmaktadır (Anonim 2012). Doğal taş

sektörü kapsamı içinde ise yalnızca peyzaj

amaçlı kullanılan yapı taşları dâhil edilmektedir.

Bunlar granit, siyenit gibi plutonitler, bazalt,

andezit gibi volkanitlerden olabileceği gibi

traverten, tüfit ve kumtaşları da olabilmektedir.

Bu tür kullanım için yerinde kesme, doğal

süreksizliklerden yararlanma ve zayıf patlayıcı

maddeler kullanımı yoluyla ocak üretimi yapılır.

Ürün boyutu ve özellikleri kullanım alanına göre

farklılıklar gösterir (Anonim 2005).

Yapıtaşı olarak kullanılan kayaç ve kayaç

grupları özellikleri ile birlikte verilmektedir (Dry

Stone Conservancy, 2008; Anonim, 2005;

Anonim, 2012; Uzun, 2004):

Bazalt: İnce taneli, yoğun, sert, dayanıklı ve koyu

renkli (siyah) bir magmatik kayaç olan bazalt

gabro grubunun volkanik türüdür. Homojen

yapısı nedeniyle düzgün kırılma yüzeyleri

vermesi açısından yapıtaşları konusunda

özellikle yaya ve araç yollarının döşenmesinde

zartaşı olarak üretimi açısından aranan bir

kayaçtır. En önemli özelliklerinden biri arazide

altıgen prizmalar şeklinde ve sütunlar halinde

meydana gelmiş olmasıdır.

Granit: Magmatik kökenli olan granit iri taneliden

ince taneli feldspat ve kuvars mineralleri içeren

sert bir kayaçtır. Feldspat rengine bağlı olarak

değişik renkler alabilmektedir. Mineraller çok

büyük olursa pegmatit, çok ince taneli olursa

aplit olarak adlandırılır. Yapıtaşı olarak

granitlerde orta ve özellikle ince mineral taneli

olmasına ilaveten düzgün kırılabilme özelliği

aranmaktadır. Yörelere göre farklı özelikler

veren granitlerin özellikle gri renkli, ince mineral

taneli olanları parke taşı imalatında

kullanılmaktadır. İri mineral taneli ve farklı renkli

granitler daha çok mermer gibi parlatılarak

plakalar şeklinde kullanılmaktadır.

Andezit: Volkanik kökenli olan andezit kayaçları

renk, doku ve sertlik açısından uygun olan bazı

türlerinden parke taşı, döşeme taşı, kaplama taşı

ve yapılarda değişik amaçlı olarak mimari

tasarımlarda ve tarihi yapılarda kullanılmaktadır.

Su emmeyen, suda dağılmayan özelliği, sıkı

dokulu ve koyu kırmızı renkli olmasının yanı sıra

kırıldığında ve disk kesicilerle kesildiğinde

düzgün yüzey veren andezitler, aranan

özellikleridir. İç Anadolu Bölgesinde (Ankara,

Çankırı, Afyon) andezit üretimi son yıllarda

büyük artış göstermiştir.

Kumtaşı: Kumtaşı silisli veya kum taneciklerinin

çökelmesi ve bunların çimentolanması ile

oluşmuş sert bir kayaçtır. Özellikle ince taneli ve

gri renkli olan ve silisce zengin tabakalı

kumtaşları parke taşı olarak tercih edilmektedir.

Türkiye’deki üretimi küçük ölçekte olup iç

piyasaya yöneliktir.

Kireçtaşı: Krem veya beyaza yakın renklerdeki

kireçtaşlarından hem doğal parke taşı hem de

diğer amaçlı yapı taşları üretilmektedir. Parke

taşı olarak yurtdışına küçük miktarlarda ihraç

edilmektedir.

Tüfler: Volkanik küllerin konsolide bir hale

gelmesiyle oluşmaktadır. Özellikle volkaniklere

bağlı riyolit – dasit türü tüfit kayaçlar ilgi

görmektedir. Bünyelerinde serbest olarak kuvars

mineralleri bulunabilir. Tüfler sedimanter

kayaçlar gibi tabakalanma gösterebilmektedir.

Doğal olarak değişik renkteki özellikle beyaz,

pembe, sarı-kırmızı desenli ve yeşil renklerin

hâkim olduğu tüfler üretilmektedir.

Kayağan taşı (Kayraktaşı, slate, arduvaz):

Metamorfik bir kayaç olan kayağan taşı,

çamurtaşları, silttaşları, şeyller ve volkanik

küllerin farklı kompozisyonlarını içerir.

Metamorfizma nedeniyle oluşan klivaj yapıları,

bu taşların doğal olarak plaka halinde

ayrılmasına sebep olur. Çok farklı mineral ve

kompozisyonları nedeniyle değişik renkler ve

desenler verebilmektedir. İhraç potansiyeli

yüksek olan kayağan taşı çatı kaplamalarında,

döşemelerde ve dış kaplamalar ile birlikte peyzaj

amaçlı olarak kullanılmaktadır.

Diabaz: Sert bir kayaç olan diabaz hem mermer

hem de yapıtaşı olarak işlem görmektedir.

Ülkemizin değişik yörelerin de diabaz oluşumları

(Tokat, Adana, Antalya) bilinmesine rağmen

sadece sınırlı oranda Gemlik’te üretim

bulunmaktadır.

Mermerler: Ufak ve iri taneli kalsit veya dolamit

kristallerinden oluşan bir kayaçtır. Mermerler

%95 kalsit, az miktarda silis, silikat ve demir

oksit gibi minerallerden oluşur. Mohs sisteminde

kalsitin sertliği 3.0 , dolamit’in sertliği 3.5-4.0

arasındadır. Buna göre mermer orta sertliktedir.

Binaların iç kısımlarında, merdiven

basamaklarında, döşeme kaplamalarında, banyo

ve mutfak gibi ıslak mekanlarda kullanılabilir.

Bunun yanında süs eşyası ve mezar taşı

yapımında kullanılır. Yukarıda yaygın olarak

bilinen yapıtaşlarına ilaveten siyenit, diyorit,

gabro, gnays, grovak, şist ve değişik özelliklerde

kumtaşları da olabilir. Bunların dışında da yeni

yapıtaşlarının ortaya çıkması her zaman

mümkündür. Türkiye’de tespit edilebilen ve

üretimi yapılan yapıtaşı ocakları aşağıda

çıkarılmıştır (Çizelge 1):

Çizelge 1. Türkiye’de üretimi yapılan yapıtaşı

ocakları (Anonim 2012).

Sıra Taşın Adı Çıkarıldığı Yer

1 Ünye taşı Ünye

2 Kandra taşı Kandra

3 Küfeki taşı İstanbul

4 Armutlu taşı Gebze

5 Kestanbol graniti Çanakkale

6 Çan taşı Çan

7

Kayağan taşı

Muğla, Bodrum,

Denizli

8

Bazaltlar

İzmir, Diyarbakır,

Uşak, Gediz, Muş,

Bitlis

İskenderun,

Boyabat, Eskişehir,

Van

9 Diabaz Gemlik

10 Nevşehir taşı Nevşehir

11 Kireçtaşı Eskişehir

12 Kumtaşı

Afyon (Sincanlı,

Sandıklı, Bolu

(Göynük),

Eskişehir

(Sarıcakaya),

Ankara (Kalecik)

13 Andezitler Ankara, Çankırı,

Afyon, Uşak, Dikili

14 Porsuk taşı Eskişehir

15 Kayseri taşı Kayseri

16 Keşan taşı Keşan

17 Saray taşı Saray

18 Güllük graniti Güllük

19 Narman taşı Erzurum

20 Yeşil tüf Gümüşhane

21 Kırşehir taşı Kırşehir

22 Foça taşı Foça, İzmir

23 Urfa taşı Urfa

24 Sarı kumtaşı Beypazarı, Ankara

Doğal Taşın Kullanım Alanları

Yapıtaşlarının kullanım alanları ve tüketimi

oldukça geniş alanlara yayılmaktadır. Başlıca

tüketim alanı inşaat sektörüdür. Yapı temel ve

duvarlarında, bahçe ve istinat yapılarında,

bordür taşı üretiminde, yol, kaldırım ve duvar

kaplamasında, çatı örtüsünde, kent mobilyaları

üretiminde peyzaj taşları kullanılmaktadır (Dube,

1999). Çoğunlukla da dış kaplama olarak

kullanılmakla birlikte iç mimari tasarımlarda da

kullanılmaktadır. Binaların dışında park ve bahçe

düzenlemeleri ile birlikte anıt gibi büyük öneme

sahip projelerde son zamanlarda çok geniş

olarak kullanımına yer verilmektedir (Gifford,

2010).

Büyük şehirlerin plansız ve programsız

gelişmeleri ve devamlı beton yığınları şeklindeki

görünümleri ve çevre bilincinin de gelişmesiyle

beton ağırlıklı seçenekler son yıllarda yerini

doğal yapıtaşlarına bırakmaya başlamıştır.

Büyük şehirlerin hayata geçirdikleri toplum

yararına kullanılan alanlarda hem doğallık

kazandırmak hem de çok dayanıklı olmalarından

dolayı tercih edilmektedir (Grese, 1992).

Bunların dışında yine minare ve cami gibi

yapılarda da yapıtaşları eskiden beri kullanılmış

ve yenilerinde de kullanılmaya devam

edilmektedir. Özellikle ülkemizin turizm

potansiyelinin anlaşılmasıyla birlikte turizm

yörelerindeki turizm amaçlı otel, motel, site ve

tatil köyleri gibi yatırımlarda doğal yapıtaşlarının

kullanımı son yıllarda büyük artışlar göstermiştir.

Doğal Taşın Peyzaj Mimarlığında Kullanımı

Ocaklarda blok boyutu küçük olan malzeme de

peyzaj taşı olarak değerlendirilir. Bazı

durumlarda ise doğal süreksizlikleri boyunca

plaka şeklinde ayrılan gnayslar, şistleşmiş

kumtaşları ve arduvazlar peyzaj taşı amacıyla

kullanılmaktadır (Anonim, 2005). Herhangi bir

taşın peyzaj mimarlığında kullanım için

uygunluğu taşın fiziksel ve kimyasal yapısına

bağlı olmakla birlikte, ocaktan çıktıktan sonra

gördüğü mekanik işlemlere de bağlı

bulunmaktadır. Taşın sertliği, ocaktan

çıkarılabilme durumu, rengi, hava şartlarına

karşı dayanıklılığı ve maliyeti, değişik renk ve

desen göstermeleri, eskiyerek peyzaj elemanları

ile uyum sağlamaları üzerinde durulması

gereken önemli konulardır (Uzun, 2004). Doğal

taşların mekanik dayanımı, suyu geçirmemesi,

ısı izolasyonu, yangına mukavemeti ve çeşitliliği

aranan özelliklerdendir. Bu özellikler

malzemenin kullanılacağı yere göre de

değişmektedir. Doğal taşlar, kimyasal

bileşenlerine, renklerine, sertlik durumlarına,

genleşme katsayılarına göre peyzaj

mimarlığında çok değişik alanlarda kullanılır.

Genellikle sert taşların yer döşemelerinde

değişik şekillerde kullanımına sık sık

rastlanmaktadır. Diğer taraftan kaya

bahçelerinde ve havuzlarda doğal şekilleri ile

kullanıldığı görülmektedir (Robinson, 2004).

Cilalanabilen ve blok haline getirilen taşların

genellikle iç mekân düzenlemelerinde değişik

formasyonlarla kullanılmasıyla güzel görünümler

elde edilmektedir. Bu özellikler göz önüne

alındığı zaman peyzaj mimarlığında bitkiler ve

diğer doğal malzemeler ile birlikte doğal taşın

kullanımı mekânı tamamlayıcı bir unsur

oluşturmaktadır (Seçkin 1997).

Doğal Taşın Çanakkale Örneğinde Kullanımı

Araştırma alanında yerinde gözlem ve uzman

görüşleri ile tespitler neticesinde kullanılan doğal

taşlar aşağıda verilmiştir (Çizelge 2):

Çizelge 2. Araştırma alanında kullanılan doğal

taşlar.

Sıra Taşın Adı Cinsi

1 Afyon beyazı Mermer

2 Elazığ vişne Mermer

3 Burdur beji Mermer

4 Biga taşı Mermer

5 Assos taşı Andezit

6 Ankara taşı Andezit

7 Kestanbol (Ezine) taşı Granit

8 Bergama taşı Granit

9 Kırklareli Kofcaz taşı Granit

10 Osmaniye taşı Bazalt

11 Tezgah taşı

12 Traverten

Eski Kordon bölgesinde Ezine ve Bergama

yöresinden getirilen granitlerin hem küp taş

olarak yol döşemesinde hem de plaklar halinde

ve yine küp taş şeklinde zemin kaplamalarında

kullanıldığı tespit edilmiştir. Plak halinde zemin

döşemesinde kullanılan granit yakma işlemi ile

pürüzlendirilerek yayaların kayma ve

düşmelerinin önüne geçilmeye çalışılmıştır. Motif

ve şerit oluşturmada Osmaniye siyah renkli

bazalt patineli şekilde daha parlak ve cilalı

görünmektedir. Farklı yürüyüş yollarında ise

Afyon beyazı, Burdur beji, Elazığ vişne, Kırklareli

Kofcaz mermer kullanılmıştır. Tüm mermerler

kumlanarak pürüzlendirilmekte bu şekilde

yayaların kayma ve düşmesinin önüne

geçilmektedir. Alanda bilgisayar ortamında

tasarlanan Piri Reis’in dünya haritası ve pusula

gibi büyük zemin şekillerinin oluşturulmasında

farklı renk, boyut ve kesimlerde mermer

kullanılmıştır. Ayrıca tarihi mekân hissi

yaratılmak istenen yerlerde zemin ve

kaplamalarda cilalı traverten, iskele bina

cephesinde tamburlanmış ve eskitme yapılmış

traverten kullanılmıştır. Araştırma alanındaki

bazı caddelerde farklı kesim ve renkte granit

kullanılırken bazılarında ise andezit

kullanılmıştır.

Zemin Kaplamaları

Zemin kaplamaları; her ne amaçla, fonksiyon

gerekliliğiyle ve estetik kaygılarla oluşturulursa

oluşturulsun, mekânların zeminleri de çeşitli

kaplama malzemeleriyle döşenmelidir. Bu

malzemeler suni kaplama malzemeleri

olabileceği gibi doğal malzemeler de olabilir.

Estetik ve güvenli taban elemanları seçiminde

dikkat edilecek belli başlı kriterler şunlardır

(Güney ve ark., 1996; Bulut ve ark., 2008);

- Taban elemanları işlevsel olmalıdır.

- Görsel ve estetik bir değer taşımalıdır.

- Sağlam ve dayanıklı olmalıdır.

- Ekonomik faktörler göz önüne alınmalıdır.

- Uygulaması kolay olmalıdır.

- Güvenli olmalıdır.

- Bakımı kolay olmalıdır.

Eski Kordon bölgesinde granit plak taş

ağırlıkta kullanılırken desen amaçlı granit küp

taş da kullanılmıştır. Yürüyüş yollarında

Osmaniye siyah bazaltı ile şeritler yapılmış,

Afyon beyaz mermer, Burdur bej mermer ile

büyük sirkülasyon desenleri oluşturulmuştur

(Şekil 2). Elazığ vişne mermer ile de zeminde

dikdörtgen ve kare şekiller oluşturulmuştur. Bu

bölgedeki yollarda özellikle kordon

düzenlemesinde kullanılan doğal taşlar ile uyum

için araç yollarında da Ezine ve Bergama granit

küp taş kullanılmıştır. Bu malzeme kilit parke

taşa oranla oldukça sert ve doğa koşullarına da

oldukça dayanıklıdır. Alt yapı çalışmaları

esnasında sökülerek uygulama kolaylığı

sağlayan bu malzeme aynı zamanda tekrar

kullanılabilmektedir. Alanda bilgisayar ortamında

tasarlanan Piri Reis’in dünya haritası ve pusula

gibi büyük zemin şekillerinin oluşturulmasında

farklı renk, boyut ve kesimlerde Afyon beyazı,

Burdur beji, Elazığ vişne, Kırklareli Kofcaz

mermer kullanılmıştır.

Şekil 2. Zemin kaplamaları

Orta Refüj

Orta refüjlerin trafik güvenliği açısından çok önemli

rolleri vardır. Burada kullanılacak materyallerin,

trafiği aksatmayacak, araç ve yayalara zarar

vermeyecek özelliklere sahip olması gerekmektedir

(Sağlık ve ark., 2012). Bu alanlarda kullanılan

kaplama malzemeleri özellikle değişik

mevsimlerde yayaların yürüyüşlerine engel

oluşturmayacak, kayıp düşmelerine mahal

vermeyecek özellik ve yapıda olmalıdır. Yoğun

yaya geçişine maruz kalan alanlarda daha

dayanıklı malzemeler kullanılmalıdır.

Araştırma alanında Atatürk caddesinde bazı

orta refüjlerde andezit kullanılmıştır. Dayanıklı

bir döşeme malzemesi olan bu doğal taş,

sıcaklık değişimlerine karşı mukavemet

göstermektedir. Yağmur, özellikle kar yağışında

pürüzlü ve gözenekli dokusu ile buzlanmayı

önlemekte, bu şekilde yayaların güvenli

ulaşımına da imkân sağlamaktadır. Demircioğlu

caddesinde ise yaya hareketliliğinin fazla olması

ve yayaları, yaya geçitlerine yönlendirme çabası

neticesinde, orta refüjde yayaların geçişini

önleyici bitkilendirme yapılmıştır (Sağlık ve ark.,

2012). Orta kısmı toprak ve bitki ile kapatılmış bu

kısımlarda granit bordürler kullanılmıştır (Şekil

3).

Şekil 3. Orta refüjde doğal taş uygulamaları

Çiçeklik oluşturma-Ağaç koruma

Yürüyüş ve bisiklet yolları, yol kenarları ve orta

refüjlerde mevcutta var olan veya daha sonradan

alana yerleştirilmiş bitkiler bulunmaktadır. Bu

bitkilerin canlılığının devamı için araç ve

yayalardan korunması gerekmektedir. Bu

koruma esnasında ise yayaların ve taşıtların

rahat ilerleyebilmesi sağlanmalı ve bunları

tehlikeye sokacak uygulamalardan kaçınmalıdır.

Araştırma alanında özellikle Eski Kordon

bölgesinde mevcut ve daha sonradan dikilen

bitkilerin olduğu alanlar çok fazladır. Bu alanda

çiçek parterleri Bergama granit küp taş ile

örülmüş ve siyah Osmaniye bazalt küp taş ile de

desen verilmiştir. Yine aynı şekilde orta

refüjlerde de kademeli olarak yükseltilen çiçek

parterleri oluşturulmuştur (Şekil 4). Yayaların

yürüyüş ve geçişini olumsuz etkileyen

düzenlemelerin başında ağaçların dikim

alanlarını koruma amaçlı uygulamalar

gelmektedir. Araştırma alanında bu anlamda

yine kısa boylu granit bahçe bordürü

kullanılmıştır.

Şekil 4. Çiçeklik oluşturma- ağaç koruma

Mekâna Özellik kazandırma

(Tarihi Mekânlar)

Araştırma alanının Eski Kordon bölgesinde yurt

içi ve dışından da yoğun ziyaretçisi bulunan

truva atı, truva savaşları, eski yerleşmelere ait

maketler, güneş saati gibi eserlerin olduğu yapı

ve alanlar mevcuttur. Özellikle o dönemi

yansıtması istenen bu alanlardaki

uygulamalarda da yine doğal taş uygulamalarına

sıklıkla yer verilmiştir (Şekil 5). Truva tarihini

anlatan bölgenin etrafı yığma doğal taş duvarla

örülmüştür. O zamanları hatırlatan heykeller,

truva atı, gemisi gibi objelerin yapımında mermer

kullanılmıştır. Truva savaşının temsili olarak

canlandırıldığı eserde, eserin kendisi mermer

taşlarla oluşturulurken, etrafı ise cam ve cilalı

traverten kaplı yapı ile korunmuştur. Aynı

zamanda truva atının olduğu bölgede de zemin

döşemeleri farkılaştırılarak siyah cilalanmış plak

Osmaniye bazalt arasına Burdur beji kumlanmış

mermer ile beyaz şeritler oluşturulmuştur.

Şekil 5. Mekâna özellik kazandırma

Bina ve İşyeri Girişi

İşyerleri ve binaların girişlerinin binaların önemli

alanlarındandır. Girişler insanların üzerinde ilk

izlenim oluşturduğundan bu alanların estetik ve

görsel kalitesinin yüksek olması istenir. Bu

amaca en uygun ve en çok kullanılan doğal taş

ise cilalanmış granit plak taştır (Şekil 6).

Bu taşların yanı sıra az miktarda mermer

kullanımına da rastlanmıştır.

Şekil 6. Bina ve işyeri girişleri

Güvenlik ve Uyarı Amaçlı

Yaya ve taşıt güvenliğinin sağlanması için yaya

geçitlerinin olduğu kısımlarda takılıp düşmeleri

önlemek ve engelli, hasta, yaşlı, çocuklu

bireylerin ulaşımını kolaylaştırmak adına eğimli

kesim yapılmış granit bordürler yatay olarak

kullanılmıştır. Tretuvarların bitimlerinde granit

küp taş ile yola doğru eğim verilmiştir. Aynı

zamanda Afyon beyaz mermer, küp taş şeklinde

kesilerek yaya geçitleri oluşturulmuştur. Yaya

güvenliğini sağlamak, araçların tretuvarlara

parkını önlemek için granitten kesilmiş

dikdörtgen prizma babalar kullanılmıştır (Şekil

7).

Eski Kordon bölgesinde alanda baştan sona

tek sıra şerit halinde döşenmiş ve görme engelli

bireylerin yön bulmasına yardımcı olmak için 5

oyuklu kare kesimli granit kullanılmıştır. Bisiklet

yolları yakılmış Bergama gri granit plak taş ile

döşenmiştir. Yolun sınırlarını belirlemek içinde

sağ ve sol kenarlarına siyah bazalt küp taş ile

tek şerit geçilmiştir.

Şekil 7. Güvenlik ve uyarı

Bina, yapı duvar kaplama

Bina kaplamalarında, kaplama cinsi binanın

bulunduğu cadde ve sokağın tarihi dokusuna

göre değişmektedir. Modern işyerlerinin

çoğunlukta olduğu yerlerde granit kullanımı

hâkimken, tarihi dokunun olduğu geleneksel

mekânlarda ise traverten kullanımı daha ön

plana çıkmaktadır (Şekil 8). Özellikle

tamburlanarak ve eskitme yapılarak kullanılan

bu taşın yanı sıra bölgeye yakın olan ve Assos

taşı olarak da bilinen pembeye yakın andezit de

bazı tarihi bina restorasyonlarında ve bahçe

duvarı kaplamalarında kullanılmıştır.

Şekil 8. Bina, yapı duvar kaplama

Doğal Uyum

Açık ve kapalı mekânlarda doğal taşın

kullanılmasındaki en büyük amaç dayanıklılığı ve

görsel güzelliğinin yanında diğer doğal

malzemelerle oluşturduğu uyum ve birlikteliktir.

Araştırma alanında bir restoranda ahşap zemin

kaplama ile traverten kullanırken, bir otelde

mermer ve granit zeminde kullanılarak ahşap

oturma masa ve sandalyeler ile doğal uyum

yakalanmaya çalışılmıştır. Açık alanlarda ise

aynı şekilde ahşap oturma elemanlarının yan

cepheleri cilalı granit plak taş ile kaplanmıştır

(Şekil 9).

Şekil 9. Doğal uyum

Donatı elemanı, donatı altlığı

Doğal taş, kaplama ve zemin döşemesi olarak

kullanılabileceği gibi donatı elemanı veya

bunların altlığı ve parçası şeklinde de

kullanılabilmektedir. Araştırma alanından

Cumhuriyet meydanında granit, sütunlar halinde

anıtsal donatılar olarak kullanılırken, belediye

sosyal tesislerinin önünde bahçe duvarının aplik

altlığı olarak kullanılmaktadır. Ayrıca doğallığın

devamını sağlamak amacı ile kuşların su içmesi

için mermerden oyulmuş hazneler alanın çeşitli

yerlerine koyulmuştur (Şekil 10).

Şekil 10. Donatı elamanı, donatı altlığı

SONUÇ

Gerek parke taşı ve gerekse kaplama taşı olarak

kullanılan doğal taşların yerine bir dönem

çimento esaslı kompozit malzemeden üretilen

yapay malzemeler geçmiştir. Kilitli parke, boyutlu

kaplama elemanı şeklindeki bu yapay ürünler

bugün hala kentsel alanlarda ve peyzaj

projelerinde yaygın olarak kullanılmaktadır

(Anonim, 2005). Doğal taşlar bu malzemelere

oranla farklı desen ve renk seçenekleri sunması,

iklim koşullarına dayanıklılığı, yangına

mukavemeti, ısı ve su izolasyonu, mekanik

dayanımı, farklı tekniklerle işlendiğinde çeşitli

alternatifler sunması, uzun ömürlü ve dayanıklı

olması, uzun vadede ekonomik olması, bakım

masraflarının az olması gibi özelliklerle ön plana

çıkmaktadır (Neufert, 1979). Bu özellikleri nedeni

ile doğal peyzaj taşlarının avantajlarının

tüketiciler tarafından yeniden keşfi ile bu

malzemelerin kullanımında artış yeniden

hızlanmaya başlamıştır. Son 10 yıl içinde başta

Ankara olmak üzere belediyelerin kent yaya

yollarında andezit ve bazalt kullanımı artmıştır.

Avrupa kent peyzajı projelerinde de doğal taşlar

tercih edilmektedir.

Çanakkale’de de yeni yapılan uygulamalarda

da ağırlıklı olarak doğal taşlar tercih edilmiştir.

Özellikle Eski kordon bölgesindeki çalışmalarda

farklı renk, desen, kesim ve ebatta doğal taş

kullanılmıştır. Doğal taşların kullanımında önemli

bir konu da uygulama hataları ve standartlara

uygun olmayan uygulamalardır. Kullanım alanına

ilişkin standartlar varsa taş özellikleri bu

standarda uygun olmalıdır. Peyzaj

uygulamalarında kullanılan taşların nitelik ve

sınırlama tanımları kullanım alanına ilişkin

standartlarla belirtilmiştir. Standardın

bulunmadığı durumlarda özel şartnameler

belirleyici olmaktadır. Araştırma alanında taşın

özelliğinden kaynaklanmayan tamamen

uygulama sürecindeki eksikliklerden kaynaklı bir

takım sorunlar oluşmuştur. İşçilikten

kaynaklanan hataların neden olduğu çökme ve

kaymalar, kent insanının kullanımını

sınırlandırmakta ve zorlaştırmaktadır Aynı

şekilde işçilik hataları sonucu uygun eğimin

verilmemesi nedeni ile özellikle yağmur

sonrasında yer yer su birikintileri oluşmakta,

bununla birlikte döşemelerin yere uygun şekilde

yapıştırılmaması nedeni ile altlarına su girmekte,

yürüme esnasında hareketli ve esnek hale gelen

kaplamaların altından çıkan su sıçrama sureti ile

kullanıcıyı rahatsız etmektedir. Uygun bir

biçimde yapıştırılmayan ve kırılan yer döşemesi

bütünlüğü bozmakta, bunun sonucunda yaya

bölgesi içerisinde kullanışsız ve bozuk

görünümlü mekanlar ortaya çıkmaktadır. Bazı

yerlerde aşırı bozulan zemin döşemeleri

insanların yürüyüşünü engellemekte, yayalar

açısından sakatlanmalara neden olabilecek

durumlar oluşturabilmektedir. Standartlara uygun

üretilmiş, uygun ve hatasız işçilikle uygulanmış

doğal taşlar, uzun vadede ekonomik kaybı

önlemekte, uzun ömürlü kullanılmakta, görsel ve

estetik olarak ön plana çıkmaktadır. Gün

geçtikçe daha çok kapanan ve betonlaşan

kentlerde doğal ortamların yapım ve

yaşatılmasında diğer doğal malzemeler ile

birlikte doğal taşın kullanımı son derece etkin ve

önemlidir.

KAYNAKLAR

Anonim, 2005. Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma

Planı Madencilik Özel İhtisas Komisyonu

Raporu Dpt: 2616 - Öik:627, 2001-2005,

Ankara.

Anonim, 2012. Doğal Taş Sektörü Sektör

Raporları. Türkiye Cumhuriyeti Ekonomi

Bakanlığı, Ankara.

Bulut, Y, Atabeyoğlu, Ö, Yeşil, P, 2008. Erzurum

Kent Merkezi Donatı Elemanlarının

Ergonomik Özelliklerinin Değerlendirilmesi

Üzerine Bir Araştırma, Tarım Bilimleri Dergisi,

14 (2), s.131-138, Ankara.

Dry Stone Conservancy, 2008. Building &

Repairing Dry Stone Fences & Retaining

Walls, Dry Stone Conservancy Inc.,

Lexington KY USA, 16 p.

Dube, R and Campbell, F, 1999. Natural

Stonescapes: The Art & Craft Of Stone

Placement, Storey Books, Canada, 168 p.

Gifford, K, 2010. Natural Stone in the Urban

Landscape Berlin, Germany Fall 2010 Off

Campus Main Study, SUNY ESF BLA

Program.

Güney, A, Erdem, Ü, Zafer, B ve Hepcan, Ş,

1996. Peyzaj Konstrüksiyonu (Donatı

Elemanları). Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi

Peyzaj Mimarlığı Bölümü, 149 s., İzmir.

Grese, R E, Jens, J, 1992. Maker of Natural

Parks and Gardens. The Johns Hopkins

University Press, 304 p.

Neufert, E, 1979. Yapı Tasarımı Temel İlkeleri,

Güven Yayıncılık, İstanbul, 528 s.

Reed, D, 2000. The Art & Craft of Stonescaping.

Lark Books, 156 p.

Robinson, P, 2004. The Practical Rock & Water

Garden, Hermes House, 256 p.

Sağlık, A, Erduran, F, Sağlık, E, 2012. Bitkisel

Tasarımın Karayolu Trafik Güvenliğinde

Önemi: Çanakkale Örneği, 3.Karayolu Trafik

Güvenliği Sempozyumu ve Sergisi, Bildiri

no:210, s.49, Ankara.

Seçkin, B Ö, 1997. Peyzaj Yapıları II, İ.Ü

Basımevi ve Film Merkezi, İstanbul, s.207-

219.

Sweden, J V, 2002. Architecture in the Garden,

Random House, Inc., New York, 264 p.

Uzun, G, 2004. Yapı materyalleri, Ç.Ü Ziraat

Fakültesi Genel Yayın No: 148, Ders kitapları

Yayın No: A-49, Adana, s.3-18.