Kentsel Donatı Elemanlarının Peyzaj Mimarlığı

Açısından İrdelenmesi: Çanakkale Kent Merkezi Örneği /

Assessment Of City Equipmant Components Based On

Landscape Architecture: Case Of Çanakkale City Center

Alper Sağlık1, Elif Sağlık

2, Abdullah Kelkit

1

Öz: Kentsel alanlarda yaşamakta olan insanlar yaşamlarının devamı ile yaşam kalitelerinin yükselmesi amacı ile doğal alanların yanında tasarlanmış mekânlara da ihtiyaç

duymaktadırlar. Kentsel donatı elemanları kentlerdeki bu ihtiyacı giderme adına önemli yapı taşlarını oluşturmaktadırlar. Bu elemanlar artan kullanım ihtiyacını karşılamanın yanında kent

yaşam ile toplumsal yaşam arasında bir bağ oluşturmaktadır. Bu araştırmada Çanakkale kent merkezinde yer alan donatı elemanları irdelenmiş, mevcut durumları saptanmış ve peyzaj

mimarlığı tasarım ilkeleri doğrultusunda dikkate alınması gerekli öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler: Çanakkale, donatı elemanları, kent, peyzaj tasarımı.

Abstract: People, live in urban areas, are in need of designed areas alongside the natural

areas with purpose of continuation of their lives as well as increase the quality of life. The

urban accessory elements constitute important building blocks for removal of these needs in

urban areas. These elements also constitute a link between urban life and social life in addition to meet the increased use of such requirements. Scrutinization of accessory elements

located in the city center of Çanakkale, determination of their current situations and the

recommendations are be taken into account in the direction of landscape architecture design

principles were presented in this study.

Keywords: Urban, accessory elements, landscape design, Çanakkale .

1Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Mimarlık ve Tasarım Fakültesi, Peyzaj Mimarlığı

Bölümü, Çanakkale: alpersaglik@comu.edu.tr 2Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Lapseki Meslek Yüksek Okulu, Park ve Bahçe

Bitkileri Bölümü, Çanakkale: elifsaglik@comu.edu.tr

Yayın bilgisi (Reference information): Sağlık A., Sağlık E., Kelkit A., "Kentsel Donatı Elemanlarının Peyzaj Mimarlığı Açısından İrdelenmesi: Çanakkale Kent Merkezi Örneği", 1. Uluslararası Kentsel Planlama-Mimarlık-Tasarım Kongresi, Kocaeli, Türkiye, 8-11 Mayıs 2014, ss.1023-1035

Giriş

Kentler ortak yaşam alanlarıdır. İnsanların barınma, eğitim, sağlık, ticaret, kültür

gibi gereksinimini karşılayan yapıların yanı sıra spor, eğlence ve genelde rekreasyon

gereksinmelerini karşılamak üzere açık ve yeşil alanların varlığı ile kimlik ve kalite

kazanırlar (Bakan ve Konuk, 1987). Bu tür yaşama ortamlarının kalitesini

yükseltmek, çalışma alanlarını düzenli hale getirmek, tüm kentsel bağlantıları

kurmak ancak kentsel planlama ve tasarım yaklaşımları ile mümkün olabilmektedir

(Demircan, 2010).

Kentsel dış mekânlar günlük yaşantısında insanların yaşam kalitesini arttırmaya

yönelik imkanlar sunarlar (Beyhan vd., 2013). Kentsel donatı elemanlarının bu

yönde önemli fonksiyonları vardır. Özellikle kentsel dekorasyonun canlanmasında

da etkin rol üstlenmektedirler (Aykut 1997). Yaşadığımız çevrede; sokak, yol cadde

ve meydanlar ile rekreasyon amaçlı genel ya da özel kullanım alanlarında yer

verilen, konforun ve çevre kalitesinin göstergesi durumundaki oturma, barınma,

korunma, kuşatma, ulaşım, danışma, aydınlatma, iletişim, betimleme, oyun ve spor

gibi temel fonksiyonları destekleyip güçlendiren, toplumsal yaşamı kolaylaştırıp

bireyler arası iletişimi sağlayan, mekâna işlevsel ve estetik açıdan belirli bir anlam

kazandıran, değişik nitelik ve niceliklerde olan, mekânı tanımlayan ve tamamlayan,

kullanıcıların beğenilerini kazanan peyzaj elemanları “kentsel donatı ” olarak

adlandırılır (Başal vd., 1997, Bulut vd., 2008, Neufert 2013).

Kentsel donatı elemanları işlevlerini yerine getirme noktasında; güvenilir, sağlıklı,

koruyucu, kullanıma davet edici, bulunduğu yerin özelliklerine sahip, renk, doku ve

form özellikleri yerine getireceği kullanıma uygun şekilde tasarlanmalıdır (Bulduk,

2012). Tasarımda önemli olan husus; ülkeler, bölgeler arası kültür, yaş ve cinsiyet

farklılıklarını ortadan kaldırmak ya da getirdikleri sorunları ortak çözüme

ulaştırmaktır (Banu, 1991). Genel olarak donatı elemanlarında bulunması gereken

özellikler şöyle sıralanabilir;

• Tasarımlarında fonksiyonel ve estetik özellikler dikkate alınmalı, aynı zamanda

olabildiğince özgün tasarımlar olmalı,

• Bakımı kolay olmalı veya fazla bakım gerektirmemeli,

• Ergonomi ve çeşitli fiziksel özellikleri açısından belli standartlara uygun olmalı,

• Taşınabilirlik, monte edilebilirlik ve yedek parçaların bulunabilmesi açısından

uygun olmalı,

• Çabuk bulunabilmeli, sağlam olmalı,

• Vandalizme dayanıklı olmalıdır (Başal vd., 1993 ve 1997; Güney vd., 1996;

Şişman ve Yetim, 2004).

Bu özellikleri içermesi bünyesinde barındırması gereken donatı elemanları alt

yapıya bağlı ve alt yapıya bağlı olmayan olarak iki başlık altında toplanmaktadır

(Küçükerman, 1986) (Tablo 1).

Tablo 1. Donatı elemanlarının sınıflandırılması

Alt Yapıya Bağlı Donatı elemanları Alt Yapıya Bağlı Olmayan Donatı elemanları

Yol Aydınlatıcıları Döşeme Elemanları

Alan Aydınlatıcıları Geçici Trafik Lambaları, Trafik İşaretleri

Telefon Kabinleri Yaya Bariyerleri

Parkmetreler Reklamlar, Posterler

Trafik Lambaları ve Aydınlatmalı

Trafik Kolonları Sokak Levhaları, Numaralar, Ticari Tabelalar

Çeşmeler Gölgelikler Tenteler

Satış Birimleri Bayrak, Flama Direkleri

Alt Yapı Tesisleri Bakım Kapakları Çiçeklikler

Meydan Saatleri Caydırıcı Sınırlayıcılar

Otobüs Durakları Yönlendiriciler, Yer Belirleyiciler

Izgaralar Çöp Kutuları

Aydınlatmalı Kolonlar Oturma Elemanları

Bilet Otomatları Oyun Alanı Elemanları

Kaynak: Küçükerman, 1986; Şişman ve Yetim, 2004

Donatı elemanları, kullanımlarındaki işlevlerine göre ise; koruma, dinlendirme,

temizlik, eğlendirme, satış ve alışveriş, iletişim kurma, barındırma, yönlendirme,

sınırlayıcı, bilgi verme, süsleme amaçlı olarak sınıflandırılabilir (Kuşkun, 2002).

Standartlara uygun, kent dokusu ile uyumlu, insanların güvenlik ve konforu

düşünülerek tasarlanmış kentsel donatı elemanları kentsel yaşam kalitesinin artmasına

yardımcı olacaktır. Bunun aksi durumda ise hatalı uygulamalar sonucunda işlevini

yerine getiremediği için kullanımı tercih edilmeyen, görsel olarak kirlilik yaratan

objeler haline dönüşecektir. Açıklanan nedenlerle bu objelerin seçimi, yapımı ve

tasarımı noktasında dikkat edilmesi gereken unsurların belirlenmesi, kullanıma

uygun olmayanların değiştirilmesi, var olanlarda gerekli ise iyileştirmelerin

yapılması amacı ile araştırmada, donatı elemanlarının önemi ve işlevi vurgulanarak

kent kimliğine kazandırdığı olumlu ve olumsuz etkileri Çanakkale kent merkezi

örneğinde irdelenmiş, ayrıca estetik ve işlevsel fonksiyona sahip bir görünüme

kavuşmasına yönelik öneriler sunulmuştur.

1. Materyal ve Yöntem

Çanakkale kent merkezinde yer alan donatı elemanları araştırmanın materyalini

oluşturmaktadır. Çanakkale kent merkezi içerinde yer alan Demircioğlu Caddesi,

Çarşı Caddesi ve Eski Kordon Kıyı Kesimi araştırma alanını oluşturmaktadır (Şekil

1). Yardımcı materyal olarak; araştırma alanında yapılan gözlemler, fotoğraf ve

slaytlar, konuyla ilgili literatür çalışmalarından yararlanılmıştır.

Şekil 1: Araştırma Alanı (Kaynak: Google Earth’den değiştirilerek)

Araştırmada, etüt, veri toplama, analiz ve senteze dayalı peyzaj araştırma yöntemi

kullanılmıştır. Araştırmanın ilk aşamasında değerlendirmeye alınacak olan

materyaller saptanarak fotoğrafları çekilmiştir. Sonraki aşamada, konuyla ilgili

önceki çalışmalarda yapılan sınıflandırmalardan yararlanılarak, Çanakkale kent

merkezinde kullanılan “donatı elemanları” kendi aralarında gruplandırılmış ve

yerinde yapılan analiz ve gözlemler sonucunda mobilyalar estetik ve işlevsel açıdan

irdelenmiştir. Son olarak mevcut durum hakkında bilgi verilmiş ve iyileştirilmesine

yönelik öneriler geliştirilmiştir.

2. Bulgular

2.1. Çanakkale Kent Merkezinde Donatı elemanlarının Kullanımı

Tarihi, kültürel ve doğal güzelliklere sahip olan Çanakkale; boğazı ve turistik

değerleri ile yoğun ziyaretçi ağırlayan önemli bir kenttir. Kent merkezinde

kullanılan donatılar aşağıdaki şekilde gruplandırılarak estetik ve işlevsel yönden

irdelenmiştir.

2.1.1. Alt Yapıya Bağlı Donatı elemanları

Aydınlatma elemanları: Güvenlik, gereksinim ve fonksiyon amaçlı yapılan

aydınlatma, kentin özelliğine göre dış mekânların gece kullanımlarını sağlamaya

yönelik olarak yapılmaktadır. Estetik ve koruma amaçlı kullanılan bu elemanlar;

lambalar, aydınlatma aygıtları ile sistemleri ile bu sistemleri devrelere bağlayan

materyallerden oluşur.

Çanakkale kent merkezinde aydınlatma elamanları incelendiğinde (Foto 1), Eski

Kordon bölgesinin yeni düzenlenmiş olmasından dolayı aydınlatma elemanlarının

yeni ve yeterli olduğu görülmektedir. Demircioğlu Caddesi’nde kullanılan çift taraflı

ve yüksek aydınlatma direklerinin ise aydınlatmasının yetersiz kaldığı fakat yoğun

mağaza ışıkları ve araç ışıkları ile bu açığın kapandığı görülmektedir. Çarşı

caddesinde ise kısa mesafelerle konumlandırılan aydınlatma üniteleri aydınlatma

konusunda yeterli ve yer işgal etme anlamında başarısız bir tasarıma sahiptirler. Eski

Kordon’un Deniz Müzesi’ne yakın olan kısmında ise yeni ve eski aydınlatma

ünitelerinin birlikte kullanılması bu ünitelerin renk boy ve ışık farklılıkların olması

hem aydınlatmada yetersizliğe hem de estetikten uzak bir görünüme neden

olmaktadır. Bu kesimde yer alan aydınlatmaların bakım ve onarım çalışmalarının

yetersiz kaldığı gözlemlenmiştir.

Foto 1: Araştırma Alanındaki Aydınlatma Elemanları

Telefon kabinleri: Kentlilerin haberleşme ihtiyaçlarını özel olarak sağladıkları donatı

elemanlarıdır. Yoğun olarak kullanılan alanlarda gruplar halinde ve çok sayıda ve

yakın mesafede konumlandırılmalıdırlar. Yoğun kullanıma dayanıklı, bakım ve

onarımları sürekli yapılan, estetik açıdan çevresindeki donatı elemanları ile uyumlu

olarak tasarlanmalı ve yapılmalıdırlar.

Eski Kordon’da bankamatik alanları ile aynı bölgede kurgulanan telefon kabinleri

yarı açık vaziyette olduğundan yağışlı ve rüzgârlı havalarda kullanımı

zorlaşmaktadır (Foto 2). Demircioğlu Caddesi üzerinde yer alan iki adet telefon

kabin ise engellilerin kullanımına izin vermemektedir. Çanakkale kent genelinde

bulunan telefon kabinleri ülkemizde kullanılan standart yarı açık came-kanlı

kabinlerdendir. Bunların yerine estetik açıdan kent dokusu ile uyumlu malzeme

kullanımı uygun olacaktır.

Foto 2: Araştırma Alanındaki Telefon Kulübeleri

Otobüs durakları: Bu yapılar durağın yerini belirtmenin yanında yolcuların

beklerken maruz kalacakları öncelikli hava şartları olmak üzere diğer dış etkilerden

koruma ile araç trafiğinden ayrı, rahat bir şekilde beklemeleri amacı ile yapılan

mekânlardır. Tasarım aşamasında yöresel iklime uygunluk, amaca uygunluk, çevre

ile uyum, yapım kolaylığı, estetik değerlere uygunluk, insanları güvence altına

alması, çevre koşullarına karşı koruma, kullanıcı yoğunluğu, kullanım sıklığı,

kullanıcıların bekleme süresi gibi unsurlar göz önünde tutulmalıdır.

Çanakkale kent merkezinde yer alan otobüs durakları son yıllardaki uygulamalarla

modern bir görünüm kazanmıştır. Bu uygulamaların tüm kente yayılmaya başladığı

gözlemlenmiştir. Araştırma alanındaki duraklarda, durak içi oturma yerlerinin metal

olması kışın kullanımı olumsuz etkilemektedir. Ayrıca kent merkezindeki durakların

büyüklük oturma sayısı, rüzgâr ve yağmurdan koruma noktasında yetersiz kaldığı

görülmüştür. Demircioğlu Caddesi’ndeki durakların kaldırımlardan yaya geçişini

engelleyecek noktalarda konumlandırıldığı gözlemlenmiştir. Foto 3’de İskele

Meydanı’nda işlevsel, modern görünümlü bir otobüs durağı görülmektedir.

Foto 3: İskele Meydanından Otobüs Durağı Örneği

Çeşmeler: Kent ortamında gerek estetik gerekse fonksiyonel olarak kullanılan

çeşmeler kent halkının içme suyu ihtiyacını karşılayan elemanlardır. Özellikle yaz

aylarında kullanımı önem kazanmaktadır. Yoğun kullanıma maruz kalan bu

elemanların sağlık açısından sürekli bakım ve kontrolleri yapılmalıdır. Bu donatılar

sanat eseri olarak kente kimlik kazandıran önemli bileşenlerdir (Şişman, 2004).

Türk kültüründe farklı ve özgün bir yere sahip olan çeşme kültürünün Çanakkale

kentinde gün geçtikçe yok olmaya başladığı görülmektedir. Kent merkezinde yoğun

kullanım ve alan yetersizliği neticesinde yeni nesil küçük ve ergonomik çeşme

yapıları kullanılmaya başlamıştır. Az yer kaplaması, kurulum ve bakım kolaylığı gibi

artılarının yanında bu yapıların eski tarz çeşme yapısının sanatsal özelliklerini

taşımaması kentin tarihi dokusu içinde kontrast etki yaratmaktadır. Eski çeşmelerin

ise uğradıkları tahribat ve bakımsızlık nedeni ile kullanıma uygun olmadığı

görülmüştür. Saat Kulesi yanında yer alan çeşmenin taşlarının bir kısmının kırıldığı

musluk kısmının arızalı olduğu ayrıca gider kısımlarının tıkalı olması nedeni ile

içerinde kirli su biriktiği tespit edilmiştir. Foto 4’de Çanakkale kent merkezindeki

çeşme örnekleri görülmektedir.

Foto 4: Araştırma Alanından Çeşme Örnekleri

2.1.2. Alt Yapıya Bağlı Olmayan Donatı elemanları

Oyun alanı elemanları: Yaş gurubu dikkate alınarak çocukların gelişim sağlama,

sosyalleşmelerine olanak sağlayan, günümüz aşırı kentleşmesi ile yapıların artışı ve

rekreasyon alanlarının azalması ile özellikle çocukları için önemi daha da artan

özgürlük alanlarıdır. Bu alanların yer seçimi, tasarımı ve kullanılacak oyun

ekipmanlarının seçiminde; yaş guruplarına, engelli çocukların kullanımına, güvenli

ve dayanıklı ayrıca sağlıklı malzeme kullanımına, hayal güçlerini geliştirebilecekleri

ekipmanlar içermesine, ilgi çekici, renkli ve basit olarak kurgulanmasına dikkat

edilmesi gerekmektedir.

Kentleşme hızının diğer kentlere göre az olduğu kıyı kenti Çanakkale’de artan kıyı

alanlarında yerleşme baskısı nedeni ile kent merkezindeki oyun alanlarında

yetersizlik görülmektedir. Mevcuttaki çocuk oyun alanlarında (Foto 5) kullanılan

çocuk oyun donatılarının ise yetersiz olduğu çocuğun bakımlarının yapılmadığı ve

güvenlik açısından sıkıntı oluşturabilecek eksiklikleri olduğu gözlemlenmiştir. Eski

kordon’da tek tek konumlandırılmış olan objeler yetersiz kalmaları yanında kırılmış

ve eskimeye başlamıştır. Ayrıca sadece Halkbahçesi’nde ve Çocuk sokağında yer

alan yeterli büyüklükte olmayan çocuk oyun alanlarının da yoğun talep ve kullanımı

ile tahrip olduğu ve bakımlarının yetersiz kaldığı görülmüştür.

Foto 5: Araştırma Alanındaki Çocuk Oyun Elemanları

Oturma elemanları: Kent donatıları arasında önemli bir yer tutan bu elemanlardır.

Oturma elemanları estetik güzellik yanında ergonomik, taşınabilir, az parçalı, yoğun

kullanıma dayanıklı malzemeye sahip olması gerekmektedir. İnsanların dinlenmek,

oturmak, izlemek veya gözlem yapmak amacı ile uzun ve kısa süreli kullandıkları

donatılardır.

Çanakkale’de Eski Kordon’un yenilenmesi ile bu alanlarda ağaç altı oturma

birimleri başta olmak üzere, ergonomik ve estetik oturma birimlerinin kullanıldığı

görülmektedir. Kordon bölgesinde yeterli olan oturma birimi sayısı Demircioğlu ve

Çarşı Caddeleri’nin mekânsal darlığı da göz önüne alındığında yeteriz kalmaktadır.

Eski Kordon’un Deniz Müzesi kısmında ise bakımsız ve birbirinden farklı estetikten

uzak oturma birimleri bulunmaktadır (Foto 6).

Foto 6: Araştırma Alanındaki Oturma Elamanları

Bitki kasaları: Yoğun yapılaşma ile kısıtlanmış kent merkezi gibi alanlarda,

bitkilerin yer değiştirilmesine olanak veren, bitkileri insandan kaynaklı mekanik

etkiden koruyan bakım ve temizliği kolay olan estetik ve işlevsel amaçlı donatı

elemanlarıdır. Bitki kasaları, bitki ile birlikte bir kompozisyon oluşturarak

oluşturdukları estetik özellik yanında, dışarıda hizmet veren lokanta, kafe vb iş

yerleri başta olmak üzere çoğu mekân için de sınırlayıcı eleman olarak

kullanılmaktadır. Bu donatılar bitkinin fizyolojik isteklerine cevap verecek ve

canlılığına devam edebilmesine olanak sağlayacak özelliklere sahip olmalıdır.

Araştırma alanında birbirinden farklı bitki kasalarının farklı amaçlar için kullanıldığı

görülmüştür (Foto 7). Kullanılan donatıların bazılarının estetik olmaması ve

yapıldıkları malzemelerin dayanıksızlığı sonucu tahribata uğramış oldukları tespit

edilmiştir. Ayrıca bitki kasalarının içinde yer alan bitkilerin gelişi güzel seçildiği,

çoğunun bakımsızlık sonucu kurumaya yüz tuttuğu, mevsimsel yenileme ve bakım

işlemlerinin ise yapılmadığı görülmüştür. Bazı bitki kasalarının içinde ise bitki

bulunmadığı bu nedenle insanlar tarafından çöp kutusu zannedilerek o amaçla

kullanıldığı tespit edilmiştir. Bitki kasalarında kullanılan bitkilerde en büyük sorunun

ise sulama ve drenaj eksikliklerinden kaynaklı sorunlar olduğu çoğunun bu yüzden

sağlıksız gözüktüğü ve ya kurumaya yüz tuttuğu belirlenmiştir.

Foto 7: Araştırma Alanındaki Bitki Kasaları

Çöp kutuları: Kentsel alanlarda farklı şekil, yapı ve büyüklükte tasarlanmış, farklı

şekillerde ve alanın kullanım yoğunluğuna uygun olarak yerleştirilmiş çöplerin

belirli alanlarda toplanıp uzaklaştırılmasına yardımcı olan donatı elemanlarıdır. Çöp

kutuları yayaların yoğun olarak kullandığı alanlarda, özellikle toplanma ve bekleme

alanlarında, parklar, çocuk oyun alanları, oturma ve dinlenme alanları ile büfe ve

satış noktaları ile yeme içme alanlarının yakınlarında kullanım yoğunluğuna uygun

olarak yerleştirilmelidir. Bu donatılar yalnız kullanılabildikleri gibi aydınlatma

birimleri, duraklar, oturma birimleri gibi donatılar ile entegre biçimde

kullanılabilirler.

Kent merkezinde Eski Kordon kesiminde sayı olarak yetersiz kalan bu elemanlara

diğer alanlarda sayı olarak yeterli iken malzeme, şekil ve tasarım yönünden

farklılıkların olması görsel estetiği olumsuz etkilemektedir (Foto 8). Ayrıca kullanım

yoğunluğu olan alanlardan Çarşı Caddesi’nde büyüklük olarak yetersiz kalan bu

donatıların çabuk dolması çöplerin etrafa dökülmesine ve görsel kirlilik ile hijyen

açısından sıkıntı oluşmasına neden olmaktadır. Alanda yer alan bazı çöp kutularının

üstlerinin açık olması özellikle sigara izmariti atılması yolu ile yangın tehlikesi

oluşturmaktadır. Demircioğlu Caddesi’nde ise gelişigüzel konumlandırılmış

donatılar kullanımı zorlaştırmakta ayrıca yaya geçişini olumsuz etkilemektedir.

Mevcut donatıların bakımlarının yapılmaması ve bazılarının kısmen açık olması

sonucunda çöplerin sokak hayvanları tarafından etrafa yayılması ile sağlık ve görsel

kirlilik sorunu oluşturmaktadır.

Foto 8: Araştırma Alanındaki Çöp Kutuları

Döşeme elemanları: Zemin döşemeleri, kentlerin en önemli donatı elemanı

sayılabilir. Bu elemanlar ulaşımın en önemli unsurlarından olup kullanıldıkları yere

göre doku, renk, çizgi, form bakımından farklı özelliklerde kullanılabilirler. Zemin

döşemeleri yaya ve engelli yönlendirme, yaya bisiklet ve taşıt trafiği ayırma, mekan

vurgulama, mekanları ayırma gibi işlevsel özelliklerinin yanında estetik açıdan

önemli görsel alternatifler de sunabilmektedirler. Kullanılacak döşeme

malzemesinin seçiminde, hangi işlevle kullanılacağı, iklim, dayanıklılık, güvenlik,

maliyet, trafik, yerel koşullar gelmektedir (Başal vd.,1997).

Türkiye’de çoğu belediye gibi daha önceleri yapay malzeme kullanan Çanakkale

Belediyesi kentsel odak noktaları, yoğun kullanılan alanlar, tarihi ve kültürel özelliği

olan alanlarda doğal taş malzeme kullanmaya başlamıştır (Foto 9). Özellikle Eski

Kordon bölgesinin yeni yapılması ve kullanımın uzun vadeye yayılma isteği

yayaların kullandığı alanlarında doğal taş malzeme kullanım zorunluluğunu

getirmiştir. Bu alanda çeşitli alternatifler ile farklı biçimler oluşturulmuştur. Çarşı

Caddesinde ve Demircioğlu Caddesi’nde de doğal taş kullanımına devam edilmiştir.

Taşın kendinden kaynaklanmayan yapım sırasındaki eksiklikler sonucu meydana

gelen bozulmalar ise yapım sonrası bakım ve onarım çalışmalarının zamanında

yapılması ile giderilmektedir.

Foto 9: Araştırma Alanındaki Döşeme Elemanları

Sınırlandırma elemanları: Dış mekânda, sınırların tespiti, tesisin korunması, mekâna

mahremiyet sağlama amacı ile kullanılan donatı elemanlarıdır. Günümüz kentlerinde

araç ve yaya trafiğini ayırmak, araçların girilmesinin istenmediği sokak, kaldırım ve

alanlarda yoğun olarak kullanılmaktadır.

Çanakkale kent merkezinde kullanılan bu donatı elemanları Eski Kordon’da gayet

estetik doğal taştan yapılmış boyut ve bulunma aralıkları uygun biçimde

kullanılmıştır. Diğer alanlarda ise yer yer eski sınır elemanlarına rastlanmakta

Özellikle Demircioğlu Caddesi’nden Çarşı Caddesi’ne geçiş kısmında çok sayıda ve

gelişigüzel kullanımı ile diğer donatıların da varlığı sonucunda yaya geçişine engel

olmaktadırlar (Foto 10).

Foto 10: Araştırma Alanındaki Sınırlandırma Elemanları

Reklamlar, posterler, ticari tabelalar, isimler, sokak levhaları, numaralar: İnsanların

duygu, düşünce ve alışkanlıkları üzerinde etki oluşturabilen onların üzerinde öğretme ve

belirli yöne yönlendirme yolu ile etkili olan haber verme elemanlarıdır. Yer aldıkları

çevre, algılanma biçimleri, anlamları, yerleştirildikleri konum, amaç, toplum yararı-kâr

özellikleri dikkate alınarak tasarlanmalı ve kullanılmalıdır.

Araştırma alanında bu donatıların en yoğun kullanıldığı yer Eski Kordon kesimidir.

Kent halkı ve kente gelen ziyaretçilerin alanı yoğun olarak kullanmaları bu alanı

reklam ve ilan için cazip hale getirmektedir. Son zamanlarda yenilenen duraklarla

beraber tüm durakların iç ve dış kısımlarında da ilan panoları yer almaktadır.

Cumhuriyet Meydanı ve İskele Meydanı arasında kalan kısımda kalan reklam

panoları ise boyut ve görüntü olarak uygun görülmemiştir. Araştırma alanında yer

alan reklam panoları Foto 11’de verilmiştir.

Foto 11: Araştırma Alanındaki Reklam Panoları

Heykel ve plastikler: Peyzaj tasarımında kullanılan plastik objeler, peyzajın görsel

değerini artıran, renk, form, biçim ve ölçü özellikleri ile tasarımı daha etkili ve

algılanabilir kılan donatı elemanlarıdır. Bu donatılar sanat dünyasının topluma açılan

pencereleri olarak çevreye yeni bir kimlik ve yoğunluk kazandırma işlevi

yüklenmişlerdir. Heykel ve plastiklerin kullanımında, yer seçimi, yörenin iklimi,

kullanılan malzeme, dayanıklılık gibi unsurların göz önünde tutulması gerekmektedir.

Eski Kordon’da tarihi ve antik dönemleri yansıtan donatılar ile Demircioğlu

Caddesi’nde yenilikçi ve farklı tasarımlarda objeler ve yer yer Çanakkale’yi ve

kültürünü anlatan eserlere de yer verilmiştir. Bu donatıların malzemeleri temsil

ettikleri unsura uygun yapılmış olup bakım ve temizlikleri düzenli olarak

yapılmaktadır (Foto 12).

Foto 12: Araştırma Alanındaki Heykel ve Plastikler

Sonuç ve Öneriler

Tüm dünyada artan nüfus ve aşırı kentleşme sonucunda mekânsal açından yapılar

arasında sıkışıp kalan insanoğlu, hayatını devam ettirme noktasında kent genelinde

donatı elemanlarını kullanmaya devam etmektedir. Sürekli artan ihtiyaçları ve azalan

ortak yaşam alanları sonucu donatılar şekil, renk, işlev gibi birçok noktada değişim ve

gelişim göstermiştir. Artan çalışma saatleri ile azalan serbest zaman ve yoğun iş

temposu kent donatı elemanlarının insanlar tarafından daha pratik kullanımı

zorunluluğunu doğurmaktadır. Ayrıca gelişen teknoloji, yükselen yaşam standartları,

yeni malzeme türlerinin üretimi, kent halkının değişen istek ve ihtiyaçları bütün

olarak ele alındığında, özellikle yerel yönetimler donatı elemanları noktasında

yenileme, bakım ve onarım, uygunluk, estetik, kullanım kolaylığı gibi baskılar altında

kalmaktadırlar.

Donatı elemanlarının kullanımda en büyük sorunların başında tasarım hataları nedeni

ile kullanım zorluğu, kalitesiz malzeme kullanımı, estetik olmayışı, yerleştirildiği

alanın yanlış olması ve bu nedenle işlevini yerine getirememesi gibi unsurlar

gelmektedir. Ayrıca bilinçsiz kullanım sonucu tahribat ve bakımsızlık gibi nedenler

de kullanımı olumsuz etkilemektedir.

Gerekli planlamanın yapılmaması sonucu Çanakkale kent merkezinde donatı

elemanlarının kullanımdan kaynaklı sorunlar ortaya çıkmaya başlamış ve devam

etmektedir. Aynı amaca hizmet eden donatı elemanlarında farklılıklar olması eski ve

yenilerin aynı alanda beraber kullanımı ile bakımlarında görülen eksiklikler kente

çoğu donatı elemanının işlevini tam anlamı ile yerine getirememesine neden

olmaktadır.

Donatı elemanları üzerindeki üretim ve denetimin farklı kurumlar üzerinde olması

sonucunda planlama anlamında bir birliktelik oluşturulamamaktadır. Aydınlatma

birimlerin bir kısmının UEDAŞ, Telefon kabinlerinin Türk Telekom, Bitki kasaları

ile oturma birimlerinin ise Park ve Bahçeler Müdürlüğü’nün yetki ve kontrolünde

olduğu düşünüldüğünde bu kurumların koordineli ve birlikte bir plan çerçevesinde

hareket etmesinin önemi daha da artmaktadır.

Çanakkale kent merkezinde araştırma alanında tespit edilen en önemli unsur kıyı

kenti özelliği ile dar bir alana sıkışıp kalan kent merkezinde donatıların yoğun

kullanımı ve mevut donatıların sayısının yetersizliği sonucu çabuk deformasyona

uğrayıp eskimeleridir. Ayrıca gelişigüzel seçilen donatıların, bulundukları mekânla

uyumlu olmaması, yanlış noktalarda konumlandırılması, yanlış ve dayanaksız

malzeme ile üretilmiş olması kullanımlarını zorlaştırmaktadır. Yetersiz analiz

çalışmaları sonucunda belirli noktalarda bu donatıların yoğunlaşması ve uygun

olmayan ebatlardaki ürünlerin kullanımı sonucunda yaya trafiğinin olumsuz

etkilediği görülmüştür. Yeni nesil modern donatıların seçimi ilk etapta olumlu gibi

gözükse de kentin tarihi ve kültürel dokusu ile uyumsuz olması nedeni ile mekân

anlamında kente katkı sunamamaktadır. Çanakkale kent merkezindeki donatı

elemanlarının yoğunluk, çeşitlilik, tarihi ve kültürel dokuya uyum, mekânsal

uygunluk, estetik, ölçü, bakım ve onarım noktalarındaki eksikliklerinin giderilmesi ile

ilgili olarak tasarım, seçim, yerleştirme ve bakım aşamalarında yetki sahiplerinin bir

plan dâhilinde koordineli çalışması gerekmektedir.

Referanslar:

Aykut, F. (1997) Dış Mekân Kentsel Donatı Elemanlarında Ahşap Malzeme Kullanımı:

Bartın Belediye Parkı Örneği, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Zonguldak Karaelmas

Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Bartın.

Bakan, K.; Konuk, G. (1987) “Türkiye’de Kentsel Dış Mekanların Düzenlenmesi”, Tübitak

Yapı Araştırma Enstitüsü Yayın No:U5 Uygulama Kılavuzu, Ankara.

Banu, G. (1991) “Kent Mobilyalarının İnsan Yaşamındaki Yeri ve Önemi”, Peyzaj Mimarlığı

Dergisi, No:1, Ankara.

Başal, M.; Memlük, Y.; Yılmaz, O. (1993) “Peyzaj Konstrüksiyonu”, Ankara Üniversitesi

Ziraat Fakültesi Yayınları:1322, Ders Kitabı: 381, 170s., Ankara.

Başal, M.; Memlük, Y.; Yılmaz, O.; Kurum, E. (1997) “Peyzaj Konstrüksiyonu”, Ankara

Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları: 1484, Ders Kitabı: 445, 160s., Ankara.

Beyhan, G.; Peker, Z.; Polat, E.; Şenol, P. (2013) “Kentsel / Mekansal Yaşanabilirlik Üzerine

Kavramsal Bir Çözümleme” 25 Th International Building & Life Congress, 23-28.

Bulduk, B. (2012) “An Analysis Of The Use Of Urban Furniture In City Advertising In

Terms Of Aesthetic/Visual Appreciation Training: City Design Procedia”, Social and Behavioral Sciences, 46, 3279–3283.

Bulut, Y.; Atabeyoğlu, Ö.; Yeşil, P. (2008) “Erzurum Kent Merkezi Donatı Elemanlarının

Ergonomik Özelliklerinin Değerlendirilmesi Üzerine Bir Araştırma”, Tarım Bilimleri

Dergisi, 14(2), 131-138.

Demircan, N. (2010) Mevcut ve Öneri Kentsel Dönüşüm Projelerinin Peyzaj Mimarlığı

Açısından İrdelenmesi: Erzurum Örneği, Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı, Erzurum.

Güney, A.; Erdem, Ü.; Zafer, B.; Hepcan, Ş. (1996) “Peyzaj Konstrüksiyonu”, Ege

Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No: 514, 147s., İzmir.

Kuşkun, P. (2002) Erzurum Kent Bütününde Donatı Elemanlarının Kullanımı Üzerine Bir Araştırma, Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.

Küçükerman, Ö. (1986) “Endüstri Ürünleri Tasarımında Kent Mobilyaları”, Tübitak Yayınları

Yayın No:U4, Ürün Sistemleri, Teknolojik ve Yapısal Özellikleri Boyutları ve Kullanım

Yerleri, Ankara.

Neufert, E. ( 2013) Yapı Tasarımı, Çeviri: Çağla Özaslan, Beta Basın Yayım, İstanbul.

Şişman, E. E.; Yetim, L. (2004) “Tekirdağ Kentinde Donatı Elemanlarının Peyzaj Mimarlığı

Açısından İrdelenmesi”, Trakya Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 5(1), 43-51.

Yayın Bilgisi: Sağlık A, Sağlık E, Kelkit A. Kentsel Donatı Elemanlarının Peyzaj

Mimarlığı Açısından İrdelenmesi: Çanakkale Kent Merkezi Örneği, 1. Uluslararası

Kentsel Planlama-Mimarlık-Tasarım Kongresi, 08-11 Mayıs 2014, s:1023-1035,

Kocaeli.