"Türkiye'nin Bitki Çeşitliliği ve Coğrafi Açıdan Değerlendirmesi", Türkiyenin...

8

Türkiye’nin Doğal-Egzotik Ağaç ve Çalıları - I

© 2014, Ankara

Editör: Prof. Dr. Ünal Akkemik

İ.Ü.Orman Fakültesi Orman Botaniği Anabilim Dalı, Bahçeköy - İstanbul

[email protected]

Yayımlayan: T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü

Yapım: CTA Ltd. (0312) 222 66 77

Tasarım: Şener Fakıoğlu

1. Basım: 750 Adet

ISBN: 978-605-4610-48-8

Tüm hakları saklıdır. İçeriklerinden ilgili bölüm yazarları sorumludur. Kitabın hiçbir bölümü yayıncının yazılı izni olmadan, fotokopi dâhil elektronik veya mekanik yöntemlerle kopyalanamaz, çoğaltılamaz veya kaydedilemez. Bilgi ve fotoğraflar kaynak göstermek koşuluyla kullanılabilir. Tüm fotoğrafların hakları fotoğraf üzerinde adları yazılı olan sahiplerine aittir.

T.C. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dekanlığı ve T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü tarafından imzalanan protokol çerçevesinde hazırlanmıştır.

9

Kitabın Kaynak Gösterimi ile İlgili Örnekler:

Kitap Geneli İçin Atıf Örneği:

Akkemik, Ü. (Editör). 2014. Türkiye’nin Doğal-Egzotik Ağaç ve Çalıları I. Orman Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara. 736 s.

Kitap Bölümleri İçin Atıf Örnekleri:

Karlıoğlu, N., Tuttu, G., Tunçkol, B. 2014. Genista L. (Editör) Akkemik, Ü. (2014). Türkiye’nin Doğal-Egzotik Ağaç ve Çalıları I. Orman Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara. s: 621-626

Yılmaz, H. 2014. Quercus L. (Editör) Akkemik, Ü. 2014. Türkiye’nin Doğal-Egzotik Ağaç ve Çalıları I. Orman Genel Müdürlüğü Yayınları, MRK Baskı ve Tanıtım., Ankara. s: 673-702 TÜ

RK

İYE’

NİN

DO

ĞA

L-EG

ZOTİ

K A

ĞA

Ç V

E Ç

ALI

LAR

I

10

BAKAN ÖNSÖZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4REKTÖR ÖNSÖZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5ÖNSÖZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6İÇİNDEKİLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10GİRİŞ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18BİTKİLERİN SINIFLANDIRILMASI vE ADLANDIRMASI (Ünal Akkemik) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20TÜRKİYE’NİN BİTKİ ÇEŞİTLİLİĞİ vE COĞRAFİ AÇIDAN DEĞERLENDİRMESİ (Meral Avcı) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28TÜRKİYE’NİN vEjETASYON YAPISI (Necmi Aksoy, Gül Nilhan Tuğ, Özgür Eminağaoğlu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54BİTKİLERİN GENEL MORFOLOjİK YAPISI (Ünal Akkemik, Hatice Yılmaz) . . . . . . . . . . . . 69

GYMNOSPERMLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88

ARAUCARIACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .89Araucaria Juss.(Dilek Oral) . . . . . . . . . . . . . . . 90Araucaria araucana (Molina) K.Koch. . . . . . . . .91Araucaria heterophylla (Salisb.) Franco . . . . . . . .92Wollemia W.G. Jones, K.D. Hill & J.M. Allen (Necmi Aksoy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93Wollemia nobilis W.G. jones, K.D. Hill & j.M. Allen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .94

CEPHALOTAXACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .95Cephalotaxus Siebold & Zuccarini ex Endlicher (Hatice Yılmaz) . . . . . . . . . . . . . . 96Cephalotaxus harringtonia (Forbes) K. Koch. . .97

CUPRESSACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .98Calocedrus Kurz. (Hatice Yılmaz) . . . . . . . . . 100Calocedrus decurrens (Torrey) Florin . . . . . . . .101Chamaecyparis Spach (Hatice Yılmaz) . . . . . 102Chamaecyparis lawsoniana (A. Murr.) Parl. . 103Chamaecyparis psifera Endl. . . . . . . . . . . . . . . . .104Cryptomeria D.Don. (Ünal Akkemik) . . . . . 105Cryptomeria japonica (L.) D.Don. . . . . . . . . . . .106Cunninghamia R.Br. (Hatice Yılmaz) . . . . . . 107Cunninghamia lanceolata (Lamb.) Hook. . . . . .108Cupressus L. Serviler (Ali Kavgacı) . . . . . . . . 109Cupressus arizonica Greene . . . . . . . . . . . . . . . . .110

Cupressus goveniana Gordon . . . . . . . . . . . . . . .111Cupressus macrocarpa Harw. ex Gordon . . . . . .112Cupressus sempervirens L. . . . . . . . . . . . . . . . . . .113Juniperus L. (Hüseyin Fakir) . . . . . . . . . . . . . 114Juniperus communis L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .116Juniperus drupacea Labill. . . . . . . . . . . . . . . . . . .117Juniperus excelsa M.Bieb. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .118Juniperus foetidissima Willd. . . . . . . . . . . . . . . . .119 Juniperus oxycedrus L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .120 Juniperus phoenica L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .122Juniperus sabina L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .123Metasequoia Miki (Ünal Akkemik) . . . . . . . . 124Metasequoia glyptostrobus Chang Et Hu. . . . . .125Platycladus Spach (Salih Sercan Kanoğlu) . . 126Platycladus orientalis (L.) Franco . . . . . . . . . . . .127Sequoia Endl. (Ünal Akkemik). . . . . . . . . . . . 128Sequoia sempervirens (Lamb.) Endl. . . . . . . . . .129Sequoiadendron Bucch. (Ünal Akkemik) . . . 130Sequoiadendron giganteum (Lindl.) Buchh. . . .131Taxodium Rich. (Hatice Yılmaz) . . . . . . . . . . 132Taxodium distichum (L.) Rich. . . . . . . . . . . . . . .133Taxodium mucronatum Ten. . . . . . . . . . . . . . . . .134Thuja L. (Hatice Yılmaz) . . . . . . . . . . . . . . . . . 135Thuja occidentalis L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .136Thuja plicata D. Don. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .137Thujopsis Siebold & Zucc. ex End. (Hatice Yılmaz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138Thujopsis dolabrata Siebold.& Zucc. . . . . . . . . .139Xanthocyparis Farjon & T.H.Nguyen (Necmi Aksoy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140Xanthocyparis nootkatensis (D.Don) Farjon & D.K.Harder . . . . . . . . . . . . 141xCuprocyparis Farjon (Necmi Aksoy) . . . . . . 142xCuprocyparis leylandii (A.B.jacks. & Dallim.) Farjon . . . . . . . . . . . . . 143

CYCADACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .144Cycas L. (Dilek Oral) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145Cycas revoluta L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .146

EPHEDRACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .147Ephedra L. (Necmi Aksoy) . . . . . . . . . . . . . . . 148Ephedra distachya L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .149Ephedra fragilis Desf. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .150Ephedra major L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .151

İçindekiler

10

T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I

11

GINKGOACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .152Ginkgo L (Hatice Yılmaz) . . . . . . . . . . . . . . . . 153Ginkgo biloba L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .154PINACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .155Abies Mill. (Dilek Oral) . . . . . . . . . . . . . . . . . 156Abies cilicica (Ant.&Kotschy) Carr. . . . . . . . . . .157Abies concolor (Gordon) Lindl. ex Hildebr . . . .158Abies nordmanniana (Steven) Spach.. . . . . . . . .159Abies pinsapo Boiss. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .161Cedrus Trew. (Nesibe Köse, Rüya Yılmaz) . . 162Cedrus atlantica (Endl.) Manetti ex Carr. . . . . .163Cedrus brevifolia (Hoo. f.) Elwes & A.Henry . .164Cedrus deodara (Roxb. ex Lamb.) G.Don. . . . .165Cedrus libani A.Rich. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .166Larix Miller (Hatice Yılmaz) . . . . . . . . . . . . . 168Larix decidua Mill. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .169Larix kaempferi (Lambert) Carriere . . . . . . . . .170Picea A.Dietr. (Özgür Eminağaoğlu) . . . . . . 171Picea abies (L.) Karst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .173Picea glauca (Moench.) voss. . . . . . . . . . . . . . . .174Picea omorica Purkyne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .175Picea orientalis (L.) Peterm. . . . . . . . . . . . . . . . .176Picea pungens Engelm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .177Picea sitchensis (Bong.) Carr. . . . . . . . . . . . . . . .178Pinus L. (Ünal Akkemik) . . . . . . . . . . . . . . . . . 179Pinus brutia Ten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .182Pinus coulteri D.Don. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .184Pinus halepensis Miller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .185Pinus mugo Turra. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .186Pinus nigra Arnold . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .187Pinus pinaster Aiton . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .189Pinus pinea L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .190Pinus radiata D.Don. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .191Pinus roxburghii Sarg. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .192Pinus sylvestris L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .193Pinus strobus L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .195Pinus wallitchiana A. B. jackson . . . . . . . . . . . . .196Pseudolarix Cord. (Hatice Yılmaz) . . . . . . . . 197Pseudolarix amabilis (j. Nelson) Rehder . . . . . .198Pseudotsuga Carr. (Ünal Akkemik) . . . . . . . . 199Pseudotsuga menziesii (Mirb.) Franco . . . . . . . .200Tsuga Carr. (Salih Sercan Kanoğlu). . . . . . . . 201Tsuga canadensis (L.) Carr. . . . . . . . . . . . . . . . . .202

PODOCARPACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .203Podocarpus L’Herit (Hatice Yılmaz) . . . . . . . 204Podocarpus macrophyllus (Thunberg) Sweet . .205

SCIADOPITYACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .206Sciadopitys Sieb.et Zucc. (Ünal Akkemik) . . 207Sciadopitys verticilata (Thunberg) Sieb.et Zucc. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .208

TAXACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .209Taxus L. (H. Tuncay Güner) . . . . . . . . . . . . . . 210Taxus baccata L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .211

ANGIOSPERMLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212

ALTINGIACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .213Liquidambar L. (Nesibe Köse, Rüya Yılmaz) . . . . . . . . . . . . . . 214Liquidambar orientalis Mill. . . . . . . . . . . . . . . . .215Liquidambar styracifilua L. . . . . . . . . . . . . . . . . .217

AMARANTHACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .218Anabasis L. (Ahmet Emre Yaprak, Ernaz Altundağ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220Anabasis aphylla L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .221Arthrocnemum Moq. (Ahmet Emre Yaprak, Ernaz Altundağ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222Arthrocnemum macrostachyum (Moric.) K.Koch.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .223Atriplex L. (İsa Başköşe, Ahmet Emre Yaprak, Ernaz Altundağ) . . . . . 224Atriplex halimus L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .225Atriplex lehmanniana Bunge . . . . . . . . . . . . . . .226Atriplex leucoclada Boiss. . . . . . . . . . . . . . . . . . .227Bassia All. Misc. (Ahmet Emre Yaprak, Ernaz Altundağ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228Bassia prostrata (L.) A.j.Scott . . . . . . . . . . . . . . .229Bassia scoparia (L.) A:j. Scott. . . . . . . . . . . . . . . .230Camphorosma L. (Ahmet Emre Yaprak, Ernaz Altundağ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231Camphorosma monspeliaca L. . . . . . . . . . . . . . .232Cyathobasis Aellen (Ahmet Emre Yaprak, İsa Başköşe, (Ernaz Altundağ) . . . . . . . . . . . . 233Cyathobasis fruticulosa (Bunge) Aellen . . . . . .234

İçindekiler

11


12

Halimione Allen (Ahmet Emre Yaprak, Ernaz Altundağ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235Halimione portulacoides (L.) Aellen . . . . . . . . . .236Halimione verrucifera (Bieb.) Aellen . . . . . . . . .237Halocnemum M.Bieb. (Ahmet Emre Yaprak, Ernaz Altundağ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238Halocnemum strobilaceum (Pall.) M.Bieb. . . . .239Halocnemum yurdakulolii Yaprak . . . . . . . . . . .240Halostachys Schrenk (Ahmet Emre Yaprak, Ernaz Altundağ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241Halostachys belangeriana (Moq.)Botsch.. . . . . .242Halothamnus Jaub. & Spach (Ahmet Emre Yaprak, Ernaz Altundağ). . . . . . . . . . . . . . . . . 243Halothamnus glaucus (M.Bieb.) Botsch. . . . . . .244Halothamnus hierochunticus (Bornm.) Botsch. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .245Hammada Iljin, Bot. Zhurn. (Ahmet Emre Yaprak, İsa Başköşe, Ernaz Altundağ) . . . . . 246Hammada ramosissima (Eig) Iljin . . . . . . . . . . .247Kalidium Moq. (Ahmet Emre Yaprak, Ernaz Altundağ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248Kalidium caspicum (L.) Ung.-Sternb. . . . . . . . .249Kalidium wagenitzii (Aellen ) Freitag . . . . . . . .250Krascheninnikovia Güldenst. (Ahmet Emre Yaprak, Ernaz Altundağ) . . . . 251Krascheninnikovia ceratoides (L.) Güldenst. . . .252Noaea Moq. (Ahmet Emre Yaprak, Ernaz Altundağ) . . . . 253Noaea mucronata (Forssk.) . . . . . . . . . . . . . . . .254Salsola L. (Ahmet Emre Yaprak, Mehmet Çiçek, İsa Başköşe, Ernaz Altundağ) . . . . . . . 255Salsola boissieri Botsch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .256Salsola cyrenaica (Maire & Weiller) Brullo . . .257Salsola dendroides Pall. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .258Salsola laricina Pall. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .259Salsola turcica Yıld. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .260Salsola verrucosa M. Bieb. . . . . . . . . . . . . . . . . . .261Sarcocornia A.J.Scott (Ahmet Emre Yaprak, Ernaz Altundağ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262Sarcocornia obclavata Yaprak . . . . . . . . . . . . . . .263Sarcocornia perennis (Mill.) A.j.Scott . . . . . . . .264Sueda L. (Ahmet Emre Yaprak, Ernaz Altundağ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265Suaeda microphylla Pall. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .266

ANACARDIACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .267Cotinus Adans (Nurgül Karlıoğlu) . . . . . . . . 268Cotinus coggyria Scop. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .269Pistacia L. (Hatice Yılmaz) . . . . . . . . . . . . . . . 270Pistacia atlantica Desf. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .271Pistacia eurycarpa Yalt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .272Pistacia khinjuk Stocks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .273Pistacia lentiscus L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .274Pistacia terebinthus L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .275Pistacia vera L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .277Rhus L.(Tolga Ok, Özgür Eminağaoğlu) . . . 278Rhus coriaria L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .279Rhus typhina L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .280Schinus L. (Saime Başaran, Ünal Akkemik) . 281Schinus molle L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .282

APOCYNACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .283Apocynum L. (Mehmet Fırat) . . . . . . . . . . . . . 284Apocynum venetum L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .285Araujia Brot. (Ünal Akkemik) . . . . . . . . . . . . 286Araujia sericofera Brot. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .287Cionura Griseb. (Tolga Ok) . . . . . . . . . . . . . . 288Cionura erecta (L.) Griseb. . . . . . . . . . . . . . . . . .289Cyprina Browicz (Tolga Ok) . . . . . . . . . . . . . . 290Cyprina gracilis (Boiss.)Browicz . . . . . . . . . . . .291Nerium L (Tolga Ok) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292Nerium oleander L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .293Periploca L. (Dilek Oral) . . . . . . . . . . . . . . . . . 294Periploca graeca L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .295Thevetia L. (Ünal Akkemik, Tolga Ok) . . . . . 296Thevetia peruviana (Pers.) K. Schum . . . . . . . . .297Trachelospermum Lem. (Necmi Aksoy) . . . . 298Trachelospermum jasminioides (Lindl.) Lem. . .299

AQUIFOLIACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .300Ilex L. (Nurgül Karlıoğlu) . . . . . . . . . . . . . . . . 301Ilex aquifolium L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .302İlex colchica Poj. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .303

ARALIACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .304Fatsia Decne. & Planch. (Dilek Oral) . . . . . . 305Fatsia japonica (Thunb.) Decne. & Planch. . . . .306Hedera L. (Özgür Eminağaoğlu, Güven Aksu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307Hedera colchica (K.Koch) K.Koch . . . . . . . . . . .308

İçindekiler

12


13

Hedera helix L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .309ARECACEAE (Palmae) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .310Chamaerops L. (Ali Kavgacı) . . . . . . . . . . . . . 311Chamaerops humilis L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .312Phoenix L. (Ali Kavgacı) . . . . . . . . . . . . . . . . . 313Phoenix canariensis Chabaud . . . . . . . . . . . . . . .314Phoenix dactylifera L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .315Phoenix theophrastii Greuter . . . . . . . . . . . . . . .316Trachycarpus H.Wendl. (Ali Kavgacı) . . . . . 317Trachycarpus fortunei (Hook.) H.Wendl. . . . . .318

ASPARAGACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .319Asparagus L.(Ali Kaya) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320Asparagus acutifolius L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .321Asparagus aphyllus L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .322Danae Medik (Tolga Ok) . . . . . . . . . . . . . . . . . 323Danae racemosa (L.) Moench . . . . . . . . . . . . . . .324Ruscus L. (Ünal Akkemik, Ali Kaya) . . . . . . . 325Ruscus aculeatus L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .326Ruscus colchicus P.F.Yeo . . . . . . . . . . . . . . . . . . .327Ruscus hypophyllum L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .328Ruscus hypoglossum L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .329Yucca L.(Ünal Akkemik) . . . . . . . . . . . . . . . . . 330Yucca fılamentosa l. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .331

ASTERACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .332Baccharis L. (Necmi Aksoy) . . . . . . . . . . . . . . 333Baccharis halimifolia L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .334Centaurea L. (Necmi Aksoy, Mehmet Fırat) . 335Centaurea ptosimopappa Hayek . . . . . . . . . . . . .336Centaurea ptosimopappoides Wagenitz . . . . . . .337Centurea spinosa L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .338Dittrichia Greuter (Mehmet Yavuz Paksoy) . 339Dittrichia viscosa (L.) Greuter. . . . . . . . . . . . . . .340Euryops (Cass) Cass. (Ünal Akkemik) . . . . . 341Euryops pectinatus (L.) Cass. . . . . . . . . . . . . . . . .342Inula L. (Mehmet Yavuz Paksoy) . . . . . . . . . . 343Inula aschersoniana janka . . . . . . . . . . . . . . . . . .344Inula fragilis Boiss. & Hausskn. . . . . . . . . . . . . .345Inula heterolepis Boiss. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .346Limbarda Adans. (Mehmet Yavuz Paksoy) . . 347Limbarda crithmoides (L.) Dumort. . . . . . . . . . .348Ptilostemon Cass. (Tolga Ok) . . . . . . . . . . . . . 349Ptilostemon chamaepeuce (L.)Less. . . . . . . . . . .350Ptilostemon gnaphaloides subsp.

pseudofruticosus (Pamp.) Greuter . . . . . . . . . . .350Staehelina L. (Ali Kavgacı) . . . . . . . . . . . . . . . 351Staehelina lobelii DC. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .352

BERBERIDACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .353Berberis L.(Ernaz Altundağ, Ünal Akkemik) . . . . . . . . . 354Berberis crataegina DC. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .356Berberis cretica L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .357Berberis integerrima Bunge . . . . . . . . . . . . . . . . .358Berberis julianae Schneid. . . . . . . . . . . . . . . . . .359Berberis thunbergii DC. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .360Berberis vulgaris L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .361Mahonia Nutt. (Hatice Yılmaz) . . . . . . . . . . . 362Mahonia aquifolium (Pruh.) Nutt. . . . . . . . . . . .363Mahonia repens (Lindley) G. Don. . . . . . . . . . . .364Mahonia x media C. D. Brickell. . . . . . . . . . . . . .365Nandina Thunb. (Hatice Yılmaz) . . . . . . . . . . 366Nandina domestica Thunb. . . . . . . . . . . . . . . . . .367

BETULACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .368Alnus Miller (Necmi Aksoy) . . . . . . . . . . . . . . 369Alnus glutinosa (L.) Gaertn . . . . . . . . . . . . . . . . .370Alnus orientalis Decne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .372Betula L. (Necmi Aksoy) . . . . . . . . . . . . . . . . . 373Betula browicziana A.Güner . . . . . . . . . . . . . . . .374Betula litwinowi Duloch . . . . . . . . . . . . . . . . . . .375Betula medwediewi Reg. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .376Betula pendula Roth. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .377Betula recurvata (I.v.vassil.) v.N.vassil. . . . . . .378Carpinus L. (Necmi Aksoy). . . . . . . . . . . . . . . 379Carpinus betulus L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .380Carpinus orientalis Mill. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .381Corylus L.( Necmi Aksoy) . . . . . . . . . . . . . . . . 382Corylus avellana L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .383Corylus colurna L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .384Corylus maxima Mill.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .385Ostrya Scop. (Necmi Aksoy) . . . . . . . . . . . . . . 386Ostrya carpinifolia Scop. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .387

BIGNONIACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .388Campsis Lour (Bilge Tunçkol) . . . . . . . . . . . . 389Campsis radicans (L.) Seem . . . . . . . . . . . . . . . . .390Catalpa Scop (Bilge Tunçkol) . . . . . . . . . . . . . 391Catalpa bignonioides Walt. . . . . . . . . . . . . . . . . .392

İçindekiler

13


14

Jacaranda Juss (Bilge Tunçkol) . . . . . . . . . . . 393Jacaranda mimosifolia D.Don. . . . . . . . . . . . . . .394

BORAGINACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .395Lithodora Griseb (Tolga Ok) . . . . . . . . . . . . . 395Lithodora hispidula (Sm.)Griseb. . . . . . . . . . . . .396

BUXACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .397Buxus L. (Necmi Aksoy, Tolga Ok) . . . . . . . . 398Buxus balearica Lam. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .399Buxus microphylla Sieb. et Zucc. . . . . . . . . . . . .400Buxus sempervirens L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .401

CALYCANTHACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .402Calycanthus L. (Gamze Tuttu) . . . . . . . . . . . . 403Calycanthus floridus L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .404Chimonanthus Lindl. (Gamze Tuttu) . . . . . . 405Chimonanthus praecox (L.) Link . . . . . . . . . . . .406

CANNABACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .407Celtis L. (Özgür Eminağaoğlu) . . . . . . . . . . . . 408Celtis australis L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .409Celtis causacia Wild. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .410Celtis glabrata Steven ex Planchon . . . . . . . . . . .411Celtis tournefortii Lam. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .412

CAPPARACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .413Capparis L. (Tolga Ok, Ünal Akkemik) . . . . 414Capparis orientalis veill. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .415Capparis sicula veill. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .416Capparis spinosa L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .417Capparis zoharyi Inocencio, D. Rivera, Obon & Alcaraz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .418

CAPRIFOLIACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .419Abelia R.Brown (Hatice Yılmaz) . . . . . . . . . . 420Abelia grandiflora (Rovelli ex André) Rehder .421Lonicera L. (Özgür Eminağaoğlu,Emrah Yüksel, Güven Aksu) . . . . . . . . . . . . . . 422Lonicera caucasica Pallas . . . . . . . . . . . . . . . . . .423Lonicera caprifolium L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .423Lonicera etrusca Santi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .425Lonicera fragrantissima Lindl. Paxt. . . . . . . . . . .426Lonicera iberica Bieb. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .427

Lonicera japonica Thunb.. . . . . . . . . . . . . . . . . . .428Lonicera nitida Wils. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .429Lonicera numularifolia jaub. Et Spach. . . . . . . .430Lonicera xylosteum L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .431Sambucus L.(Rüya Yılmaz) . . . . . . . . . . . . . . . 432Sambucus nigra L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .433Symphoricarpos Duham (Nihan Koçer) . . . . 434Symphoricarpos albus Blake . . . . . . . . . . . . . . . .435Symphoricarpus orbiculatus Moench . . . . . . . . .436Viburnum L. (Ünal Akkemik) . . . . . . . . . . . . 437Viburnum lantana L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .438Viburnum opulus L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .439Viburnum orientale Pall. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .440Viburnum plicatum Thunb. . . . . . . . . . . . . . . . . .441Viburnum tinus L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .442Weigela Thunb.(Rüya Yılmaz) . . . . . . . . . . . . 443Weigela coraensis Thunb . . . . . . . . . . . . . . . . . . .444

CARYOPHYLLACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .445Acanthophyllum C.A.Mey (Mehmet Fırat) . . 446Acanthophyllum acerosum Sosn.. . . . . . . . . . . . .447Acanthophyllum microcephalum Boiss. . . . . . . .448Acanthophyllum mucronatum C.A.Mey . . . . . .449CASUARINACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .450Casuarina L (H. Tuncay Güner) . . . . . . . . . . 451Casuarina equisetifolia L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .452CELASTRACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .453Euonymus L.(Özgür Eminağaoğlu) . . . . . . . 454Euonymus alatus (Thunb.) Siebold . . . . . . . . . .455Euonymus europaeus L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .456Euonymus fortunei (Turcz.) Hand.-Mazz. . . . . .457Euonymus japonica L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .458Euonymus latifolius Scop. . . . . . . . . . . . . . . . . . .459Euonymus leiophloeus Stev. . . . . . . . . . . . . . . . . .460Euonymus nanus Bieb. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .461Euonymus verrucosus Scop . . . . . . . . . . . . . . . . .462

CISTACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .463Cistus L (Ünal Akkemik) . . . . . . . . . . . . . . . . . 464Cistus creticus L . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465Cistus ladenifer L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .466Cistus laurifolius L . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .467Cistus monspeliensis L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .468Cistus parviflorus Lam. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .469

İçindekiler

14


15

Cistus salvifolius L . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .470Fumana Spach. (Serdar Aslan, E. Burcu Yeşilyurt) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 471Fumana aciphylla Pomel . . . . . . . . . . . . . . . . . . .473Fumana arabica (L.) Spach. . . . . . . . . . . . . . . . .474Fumana grandiflora jaub. & Spach. . . . . . . . . . .475Fumana oligosperma Boiss. & Kotschy . . . . . . .475Fumana paphlagonica Bornm. & janch. . . . . . .476Fumana procumbens (Dunal) Gren. & Godr. . .477Fumana scoparia Pomel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .478Fumana thymifolia Boiss. . . . . . . . . . . . . . . . . . .479Fumana trisperma Huber-Morath & Reese . . .480Helianthemum Mill. (E. Burcu Yeşilyurt, Serdar Aslan) . . . . . . . . . 481Helianthemum antitauricum Davis &Coode . .483Helianthemum germanicopolitanum Bornm. . .484Helianthemum kotschyanum Boiss. . . . . . . . . . .485Helianthemum nummularium (L.) Mill. . . . . . .486Helianthemum oelandicum (L.) DC. . . . . . . . . .487Helianthemum ovatum Dunal . . . . . . . . . . . . . . .488Helianthemum stipulatum (Forssk.) C. Chr. . . .489Helianthemum syriacum (jacq.) Dum.Cours. .490Helianthemum strickeri Grosser. . . . . . . . . . . . .491Helianthemum tomentosum Gray . . . . . . . . . . . .491

CORNACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .492Cornus L. (Nurgül Karlıoğlu) . . . . . . . . . . . . . 493Cornus alba L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .494Cornus mas L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .495Cornus sanguinea L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .496EBENACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .497Diospyros L. (Özgür Eminağaoğlu) . . . . . . . . 498Diospyros kaki L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .499Diospyros lotus L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .500

ELAEGNACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .501Elaeagnus L. (Ünal Akkemik) . . . . . . . . . . . . . 502Elaeagnus angustifolia L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .503Eleagnus pungens Thunb. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .504Hippophae L. (Aliye Aras) . . . . . . . . . . . . . . . . 505Hippophae rhamnoides L. . . . . . . . . . . . . . . . . . .506

ERICACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .507Andromeda L. (Özgür Eminağaoğlu) . . . . . . 509

Andromeda polifolia L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .510Arbutus L. (Hatice Yılmaz) . . . . . . . . . . . . . . . 511Arbutus andrachne L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .512Arbutus unedo L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .513Calluna Salisb. (Ünal Akkemik) . . . . . . . . . . 514Calluna vulgaris (l.) Hull. . . . . . . . . . . . . . . . . . .515Empetrum L. (Özgür Eminağaoğlu) . . . . . . . 516Empetrum nigrum L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .517Epigaea L. (Özgür Eminağaoğlu) . . . . . . . . . . 518Epigaea gaultherioides (Boiss.&Ball.)Takht . . . .519Erica L.(Tolga Ok, Ünal Akkemik, Özgür Eminağaoğlu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 520Erica arborea L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .521Erica bocquetii (Peşmen)P.F.Stevens . . . . . . . . .522Erica manipuliflora Salisb. . . . . . . . . . . . . . . . . .523Erica sicula Guss. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .524Erica spiculifolia Salisb. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .525Rhododendron L. (Alper H. Çolak) . . . . . . . . 526Rhododendron caucasicum Pall. . . . . . . . . . . . . .527Rhododendron luteum Sweet. . . . . . . . . . . . . . . .528Rhododendron ponticum L. . . . . . . . . . . . . . . . . .529Rhododendron smirnowi Trautv . . . . . . . . . . . . .530Rhododendron ungernii Trautv . . . . . . . . . . . . .531Rhodothamnus Reichb.(Özgür Eminağaoğlu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 532Rhodothamnus sessilifolius P.H.Davis . . . . . . . .533Vaccinium L. (Özgür Eminağaoğlu) . . . . . . . 534Vaccinium arctostaphylos L. . . . . . . . . . . . . . . . . .536Vaccinium myrtillus L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .537Vaccinium uliginosum L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .538Vaccinium vitis – idaea L. . . . . . . . . . . . . . . . . . .539

EUPHORBIACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .540Euphorbia L. (Tolga Ok) . . . . . . . . . . . . . . . . . 541Euphorbia acanthothamnos Heldr. . . . . . . . . . . .542Euphorbia dendroides L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .543Euphorbia hierosolymitana Boiss. . . . . . . . . . . . .544

FABACEAE (Leguminosae) . . . . . . . . . . . . . . . .545Acacia Willd (H.Tuncay Güner) . . . . . . . . . . 549Acacia dealbata Link . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .550Acacia farnesiana Willd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 551Acacia saligna (Labill.) H. Wendl. . . . . . . . . . . .552Adenocarpus DC (Tolga Ok) . . . . . . . . . . . . . . 553

İçindekiler

15


16

Adenocarpus complicatus (L.)Gay. . . . . . . . . . . .554Albizia Durazz (Ünal Akkemik) . . . . . . . . . . 555Albizia julibrissin Durazz . . . . . . . . . . . . . . . . . .556Alhagi Gagnebin (Mehmet Fırat) . . . . . . . . . 557Alhagi maurorum Medik . . . . . . . . . . . . . . . . . . .558Amorpha L. (Neval G. Özkan) . . . . . . . . . . . . 559Amorpha fruticosa L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .560Anagyris L. (Tolga Ok) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 561Anagyris foetida L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .562Anthyllis L. (Dilek Oral) . . . . . . . . . . . . . . . . . 563Anthyllis hermanniae L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .564Astragalus L. (Zeki Aytaç) . . . . . . . . . . . . . . . . 565Astragalus angustifolius Lam. . . . . . . . . . . . . . . .566Astragalus densifolius Lam. . . . . . . . . . . . . . . . .567Astragalus microcephalus Willd. . . . . . . . . . . . .568Astragalus oxytropifolius Boiss. . . . . . . . . . . . . .569Astragalus plumosus Willd. . . . . . . . . . . . . . . . .570Astragalus tokatensis Fisch. . . . . . . . . . . . . . . . .571Astragalus vaginans DC. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .572Astragalus vulnerariae DC. . . . . . . . . . . . . . . . .573Caesalpinia L. (Necmi Aksoy) . . . . . . . . . . . . 574Caesalpinia gilliesii Wall.ex Hook., . . . . . . . . . . .575Calicotome Link.(H.Tuncay Güner) . . . . . . . 576Calycotome villosa (Poir) Link . . . . . . . . . . . . . .577Caragana Lam (Özgür Eminağaoğlu) . . . . . . 578Caragana grandiflora (Bieb.)DC. . . . . . . . . . . . .579Ceratonia L. (Tolga Ok) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 580Ceratonia siliqua L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .581Cercis L.(Nurgül Karlıoğlu) . . . . . . . . . . . . . . 582Cercis siliquastrum L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .583Chamaespartium Adans. (Necmi Aksoy) . . . 584Chamaespartium sagitale (L.) P.E.Gibbs . . . . . .585Colutea L. (Tolga Ok, Ünal Akkemik) . . . . . . 586Colutea armena Boiss.&Huet. . . . . . . . . . . . . . . .587Colutea cilicica Boiss&Ball. . . . . . . . . . . . . . . . .588Colutea halepica Lam. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .589Colutea melanocalyx Boiss.&Heldr. . . . . . . . . . .590Cytisopsis Jaub.&Spach. (Tolga Ok) . . . . . . . . 591Cytisopsis dorycniifolia jaub.&Spach. . . . . . . . . .592Cytisopsis pseudocytisus (Boiss.) Fertig . . . . . . .593Cytisus L. (Hatice Yılmaz) . . . . . . . . . . . . . . . . 594Cytisus albus Hacq. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .596Cytisus anatolicus (Güner) vural . . . . . . . . . . . .597Cytisus austriacus L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .598

Cytisus acutangulus jaub.&Spach. . . . . . . . . . . .599Cytisus cassius Boiss. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .599Cytisus eriocarpus Boiss. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .600Cytisus gueneri (Duman, Baser&Malyer) vural . . . . . . . . . . . . .601Cytisus hirsutus L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .602Cytisus drepanolobus Boiss. . . . . . . . . . . . . . . . . .603Cytisus jankae velen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .603Cytisus orientalis Loisel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .604Cytisus procumbens (Waldst.&Kit.exWilld.) Sprengel . . . . . . . . . . . .605Cytisus pygmaeus Willd. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .606Cytisus scoparius (L.)Link. . . . . . . . . . . . . . . . . .607Cytisus villosus Pourr.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .608Cytisus wulfii v. I. Krecz. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .608Erythrina L. (Saime Başaran) . . . . . . . . . . . . . 609Erythrina crista-galli L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .610Genista L. (Nurgül Karlıoğlu, Gamze Tuttu, Bilge Tunçkol) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 611Genista acanthoclada DC. . . . . . . . . . . . . . . . . . .613Genista albida Willd. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .614Genista anatolica Boiss. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .615Genista aucheri Boiss. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .616Genista burdurensis P.Gibbs. . . . . . . . . . . . . . . . .617Genista involucrata Spach. . . . . . . . . . . . . . . . . .618Genista libanotica Boiss. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .619Genista lydia Boiss. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .620Genista monspessulana (L.) C. Koch. . . . . . . . . .621Genista carinalis Gris. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .622Genista parnassica Halacsy . . . . . . . . . . . . . . . .622Genista sandrasica Hartvig & Strid . . . . . . . . . .623Genista sessilifolia DC. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .624Genista tinctoria L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .625Genista vuralii A.Duran & H. Dural . . . . . . . . . 626Gleditschia L (Nurgül Karlıoğlu) . . . . . . . . . . 627Gledtschia triacanthos L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .628Gonocytisus Spach (Tolga Ok) . . . . . . . . . . . . 629Gonocytisus angulatus (L.)Spach. . . . . . . . . . . . .630Gonocytisus dirmilensis Hub.-Mor. . . . . . . . . . .631Gonocytisus pterocladus (Boiss.)Spach. . . . . . .632Gymnocladus Lam. (Nurgül Karlıoğlu) . . . . 633Gymnocladus dioicus (L.) K. Koch. . . . . . . . . . .634Halimodendron Fischer ex c (Necmi Aksoy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 635

İçindekiler

16


17

Halimodendron halodendron (Pall.) voss. . . . . .636Hippocrepis L. (Tolga Ok) . . . . . . . . . . . . . . . . 637Hippocrepis emerus L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .638Laburnum Fabr. (Hatice Yılmaz) . . . . . . . . . . 639Laburnum anagyrioides Med. . . . . . . . . . . . . . . .640Medicago L. (H.Tuncay Güner) . . . . . . . . . . . 641Medicago arborea L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .642Onobrychis Adans. (Özgür Eminağaoğlu) . . 643Onobrychis cornuta (L.) Desv. . . . . . . . . . . . . . . .644Ononis L. (Gamze Tuttu) . . . . . . . . . . . . . . . . . 645Ononis natrix L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .646Ononis spinosa L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .647Parkinsonia L. (Ünal Akkemik) . . . . . . . . . . . 648Parkinsonia aculeata L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .649Podocytisus Boiss.& Heldr. (Tolga Ok) . . . . . 650Podocytisus caramanicus Boiss. & Heldr. . . . . .651Prosopis L. (Tolga Ok) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 652Prosopis fracta (Banks&Sol)Macbride . . . . . . .653Robinia L. (Nesibe Köse, Rüya Yılmaz) . . . . . 654Robinia hispida L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .655Robinia pseudo-acacia L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .656Senna Mill. (Ünal Akkemik) . . . . . . . . . . . . . . 657Senna alexandrina Mill. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .658Sophora L. (Nurgül Karlıoğlu) . . . . . . . . . . . . 659Sophora japonica L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .660Spartium L.(Tolga Ok) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 661Spartium junceum L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .662Ulex L. (H.Tuncay Güner) . . . . . . . . . . . . . . . . 663Ulex europaeus L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .664Wisteria Nutt. (Dilek Oral) . . . . . . . . . . . . . . . 665Wisteria sinensis (Sims) Sweet . . . . . . . . . . . . . .666

FAGACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .667Castanea Mill. (Hatice Yılmaz) . . . . . . . . . . . 668Castanea sativa Mill. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .669Fagus L. (Hatice Yılmaz) . . . . . . . . . . . . . . . . . 670Fagus orientalis Lipsky. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .671Fagus sylvatica L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .672Quercus L. (Hatice Yılmaz) . . . . . . . . . . . . . . . 673Quercus pontica C. Koch. . . . . . . . . . . . . . . . . . .677Quercus robur L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .678Quercus hartwissiana Stev . . . . . . . . . . . . . . . . .680Quercus macranthera Fisch. Et Mey. . . . . . . . . .681Quercus frainetto Ten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .682

Quercus petraea (Mattuschka) Liebl. . . . . . . . . .683Quercus vulcanica [Boiss.&Heldr. Ex]Kotsch . .685Quercus infectoria Oliv. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .687Quercus pubescens Willd. . . . . . . . . . . . . . . . . . .689Quercus cerris L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .691Quercus ithaburensis Decne. . . . . . . . . . . . . . . .692Quercus brantii Lindl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .693Quercus libani Oliv. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .694Quercus trojana Webb. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .695Quercus ilex L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .696Quercus aucheri jaub.&Spach . . . . . . . . . . . . . . .697Quercus coccifera L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .698Quercus palustris Muench . . . . . . . . . . . . . . . . . .699Quercus rubra L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .700Quercus suber L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .701Quercus castaneifolia C.A.Mey . . . . . . . . . . . . . .702

GARRYACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .703Aucuba Thunb (Gamze Tuttu) . . . . . . . . . . . . 704Aucuba japonica Thunb. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .705

GROSSULARIACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .706Ribes L. (Özgür Eminağaoğlu) . . . . . . . . . . . . 707Ribes alpinum L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .708Ribes anatolica Behçet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .709Ribes biebersteinii Berl. Ex DC. . . . . . . . . . . . . . .710Ribes multiflorum Kit. ex Roemer & Schultes . .711Ribes nigrum L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .712Ribes orientale Desf. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .713Ribes rubrum L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .714Ribes uva-crispa L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .715YARARLANILAN KAYNAKLAR . . . . . . . . . . . . . .LATİNCE İNDEKS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

İçindekiler

17


28


GİRİŞ

T ürkiye kuzey yarımkürede 36-42° kuzey enlemleri ile 26-45° doğu boylamları arasında yer alan bir ülkedir. Ilıman kuşakta bitki çeşitliliği açısından çevresinde yer alan birçok ülkeden farklı olan özellikleri ile dikkati çeken ve bazı yazarların “Asia Mineure” yani “Küçük Asya” olarak da niteledikleri bu alan, bitkilerle ilgilenenlere hep cazip gelen bir saha olmuştur. 814.578 km2

alan kaplayan Türkiye’de (bu alanın 24.378 km2si Trakya’da yer alır) yayılış gösteren bitki türlerinin sayısı, Avrupa kıtasının tümünde yayılış gösteren bitki türlerinin sayısı ile mukayese edilmektedir. Her yıl yeni bulguların eklendiği Türkiye florasındaki bitki taksonu sayısı (tür, alt tür ve varyete düzeyinde) 12.000 civarına yakındır (Erik ve Tarıkahya, 2004).

Çevresindeki alanlara göre bitki çeşitliliği bakımından dikkati çeken Türkiye’nin bu özelliği, coğrafi faktörlerin ya da diğer bir ifade ile bitkilerin yetişme ortamlarının çeşitliliğinden kaynaklanmaktadır. İklim özelliklerinde kısa mesafelerde ortaya çıkan değişiklikler, jeomorfolojik özelliklerinden kaynaklanan çeşitlilikler, toprak tiplerinin farklılıkları gibi çok sayıda coğrafi faktör, bitki formasyonlarının da farklılaşmasına ve türce çeşitlenmesine yol açmaktadır. Ülkenin, kuzey ve güney kıyılarının gerisinde yükselen dağlık sahalar ile özellikle batısından doğusuna doğru gidildikçe belirginleşen yükselti farkları, bitki topluluklarının da değişikliğe uğramasına ve dağlık alanların çoğunda bitki topluluklarının kademelenmesine neden olur. Anadolu’nun kuzeyinde Karadeniz kıyı dağlarının yükseltisi çoğu yerde 2000 metreyi aşmaktadır. Karadeniz kıyılarında orman tahrip sahalarını kaplayan çalı formasyonu psödomaki adıyla bilinir. Psödomaki kışın yapraklarını döken ve nem isteği yüksek olan çalı türleri ile yıl boyunca yeşil kalan çalı türlerinin bir arada bulunduğu bir bitki formasyonudur. Karadeniz kıyılarında bu çalı formasyonun hemen üzerinden çoğunlukla, kışın yapraklarını döken yayvan yapraklı orman toplulukları yaygın duruma geçer. Kayın, nemcil meşe türleri, gürgen, kestane, ıhlamur gibi yayvan yapraklı ağaçlardan oluşan bu toplulukların arasına yükseltinin artmasına bağlı olarak göknar, ladin ve sarıçam gibi kozalaklı ağaçlar karışmaya başlar. Daha yukarılarda ise kozalaklı ağaçlardan oluşan orman toplulukları yeni bir kuşak teşkil eder. 2200 metrelerden sonra orman toplulukları ortadan kalkar ve alpin bitkiler katı dağların yüksek kesimlerini kaplar. Dolayısıyla farklı bitki topluluklarının, bu dağlık alanların denize bakan yamaçlarını bir kuşak halinde kapladığı görülür.

Güneyde Akdeniz kıyıları gerisinde yükselen Toros dağlarında da durum benzerdir. Akdeniz kıyılarında kıyı kumulları üzerinde ortaya çıkan kumul vejetasyonu, ormanların tahrip edildiği yerlerde yerini yine bir çalı formasyonuna (çoğunlukla yaz kış yapraklarını dökmeyen ve yaz kuraklığına çok iyi uyum gösteren çalı türlerinden oluşan maki formasyonu) bırakmaktadır. İnsan etkisinin kısmen daha az olduğu ve orman topluluklarının korunduğu alanlarda Toroslar üzerinde de orman formasyonu yükseldikçe değişikliğe uğrar. Dağların 1000-1200 metreye kadar olan alçak kesimlerini kaplayan kızılçam ve kurakçıl meşe türleri yükseldikçe yerlerini göknar, karaçam ve sedir gibi ağaçlara bırakır. Torosların 2100-2200 metrelerden çok daha yüksek kesimleri artık ağacın yetişmesinin mümkün olmadığı alanlardır ve buralar düşük sıcaklıklara dayanabilen alpin bitkilerin yayılış sahalarıdır. İç Anadolu bölgesi ise ilk bakışta büyük ölçüde ormandan yoksun olan bir bölge izlenimi verir. Buna karşılık bölgenin dağlık alanları üzerinde orman kalıntıları yer alır. Anadolu’nun iç kesimlerinde adeta yeşil lekeler oluşturan bu dağlar üzerindeki orman toplulukları çok sayıda bitki çeşidine yaşam alanı oluşturur (Avcı, 2004a). İç Anadolu’nun orta kesiminde yer alan Tuz gölü çevresi bitkiler bakımından çok daha farklı özelliklere sahip bir sahadır. Burada tuz oranının oldukça fazla olduğu topraklar üzerinde büyük ölçüde halofit bitkiler yayılış alanı bulmaktadır.

Bilindiği gibi Türkiye’de karstik sahalar da oldukça geniş yer kaplar. Bu alanlarda gelişen lapya ve dolin gibi karstik şekiller, toprak örtüsünün zayıfladığı kesimlerde bitkiler için önemli habitatlar meydana getirmektedir. Eğirdir gölü batısındaki dağlık alanlarda, dolin tabanlarına yerleşen kasnak meşesi (Quercus vulcanica) toplulukları bu durumun tipik örneklerinden birisidir (Avcı, 1996). Türkiye’deki volkanik alanlardan özellikle Kuaterner volkanizmasının söz konusu olduğu alanlarda toprak oluşumunun zayıf olması ise, bu alanlarda bitki örtüsü gelişimini sınırlandırmıştır. Birçok yerde vadileri dolduran genç bazalt akıntıları üzerinde bitki örtüsü son derece zayıftır.

Türkiye’nin Bitki Çeşitliliği ve Coğrafi Açıdan Değerlendirmesi

28

T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I B Ö L Ü M 2

Meral Avcı

29



Türkiye’de bitki toplulukları üzerinde iklim değişimlerinin etkileri de çok önemli olmuştur. İklim değişiklikleri, bazı bitki formasyonlarının yayılış alanını genişletirken bazılarının yayılış alanlarını daraltmıştır. Bu değişikler sırasında mamut ağacı (Sequoiadendron giganteum)1 ve Pseudodioon akyoli2 gibi bazı bitkilerin yayılış alanları tamamen ortadan kalkmıştır. Anadolu’nun güney kesimlerinde vadi içlerinde yaşam alanı bulan günlük ağacı (Liquidambar orientalis), ya da Flueggea anatolica, Eryngium thorifolium gibi, bazı bitkilerin yayılış alanları ise daralmıştır (Efe, 1987; Aras vd., 2003; Erdei vd., 2010.) Karbon devri florasının izleri de Anadolu’nun bazı alanlarında ortaya çıkar. Çok çeşitli örnekleriyle Karbon’da yayılış olan bulan atkuyruğu (Equisetum sp.) ya da kibritotu (Lycopodium sp.) türleri, güncel bitki toplulukları içinde sayıları azalsa da yaşamlarını sürdürmektedir. Dağlık sahaların yüksek kesimlerinde glasyal izler taşıyan vadiler ya da depresyonlar ise daha önceleri geniş yayılış alanı bulan bazı bitkilerin sığınma alanı olmuştur. Karadeniz’in güney batısında İstanbul boğazının kabaca kuzeyine denk gelen alanda yapılan denizel araştırmalarda ortaya çıkan ve bugün örneklerini mangrov ormanlarında gördüğümüz Avicennia ağaçlarının polenleri, Karadeniz kıyılarında bazı alanların bir zamanlar (Geç Miosen) mangrov ormanları ile kaplı olabileceği fikrini uyandırmaktadır (Popescu, 2006)3. Avicennia’nın bugün Anadolu’ya en yakın doğal yayılış alanı İran’ın Basra körfezi kıyılarındaki mangrovlardadır. Basra körfezi çevresindeki mangrov alanlarında kış sıcaklıkları ortalamaları 10°C’nin üzerinde iken, yaz sıcaklıkları ortalamaları 45°C’ler civarında seyreder ve yağış miktarları ise 200 mm’nin altındadır (Zahed vd., 2010). Nitekim Orta Anadolu’da Orta–?Üst Eosen formasyonları içinde de benzer örnekler (Nypa, Pelliciera, Avicennia) ele geçmiştir (Akkiraz vd., 2008). Bunlardan Nypa monotipik bir cinstir ve fosilleri Üst Kretase’ye kadar inmektedir. Günümüzde yaşayan bu cinsin tek türü Nypa fruticans ya da diğer adıyla mangrov palmiyesinin doğal yayılış alanı, Avustralya kuzeyinde, Sumatra, Cava ve Borneo gibi adaların çevresindeki mangrov sahalarıdır (Gee, 2001). Orta-Geç Eosen formasyonları içinde Batı Anadolu’da da Nypa ile birlikte kaydedilen Pelliciera (Akkiraz vd., 2006) ise günümüzde Orta Amerika ve Güney Amerika’daki bazı mangrov alanlarında yayılış alanı bulmaktadır. Eosen’de günümüzdekinden çok daha yüksek sıcaklıkların söz konusu olduğuna işaret eden bu kanıtlar, Anadolu’da iklim ve bitki örtüsünün bugüne gelene kadar önemli değişimlere sahne olduğunu ortaya koymaktadır.

Batı Anadolu’ da özellikle bazı vadi içlerinde yayılış alanı bulan ülkemizin relikt bitkilerin birisi. Sığla ya da günlük ağacı (Liquidambar orientalis).

1 Mamut ağaçları (Sequoiadendron giganteum) bugün dünyada sadece Kuzey Amerika’da doğal olarak yayılış göstermektedir. Kozalaklı bir ağaç olan Sequoiadendron giganteum, Kıt’anın batı kıyısında Sierra Nevada dağlarının okyanusa bakan batı yamaçlarında ortaya çıkar. Ancak fosil örneklerine Avrupa’nın değişik yerlerinde ve Türkiye’de rastlanmaktadır.

2 Yaklaşık 300’e yakın türü ile bugün dönenceler arasında yayılış alanı bulan Cycadales grubuna ait bitkiler relikttir. Aynı gruba ait çok sayıda bitki türü ise günümüz florası içindeki yayılış alanlarını tamamen kaybetmişlerdir. Mesozoikten itibaren bitki örtüsü içinden çekilmeye başlayan Cycadların son örnekleri Senozoik’de Avrupa ve Asya’da dağınık olarak yayılış göstermekteydi. Pseudodioon akyoli de, Cycadların günümüzde yok olan bir türüdür ve Soma Miosen arazilerinden tanımlanmıştır (Erdei vd., 2010).

3 Avicennia benzeri çok yüksek sıcaklık isteyen bazı bitki türlerinin günümüzden 14 milyon yıl önce Akdeniz’in kuzeybatısından çekildikleri, buna karşılık 5,6 milyon yıl öncesine kadar Sicilya ve Afrika’nın kuzeyinde varlıklarını devam ettirdikleri tahmin edilmektedir (Popescu, 2006).


29


Meral Avcı

30



30

Türkiye’de bugünkü bitki örtüsünün yayılış alanlarını sınırlandıran ve floristik bileşimini etkileyen en çarpıcı değişimler ise, Kuaterner’de meydana gelmiştir. İleriki satırlarda yeniden değinilecek olan bitki örtüsündeki bu değişimlerin temelini, Kuaterner’in daha uzun süren ilk yarısındaki (yani Pleistosen’deki) buzul (glasyal) ve buzularası (interglasyal) dönemler oluşturmaktadır.

Aşağıda, önce bitki çeşitliliği ile bulunduğu kuşakta ilgi çeken Anadolu’nun bu özellikleri ve bu özellikleri ortaya çıkaran coğrafi faktörler üzerinde durulacaktır. Daha sonra ise Türkiye’de endemizm ve endemikler açısından bir değerlendirme yapılacaktır.

TÜRKİYE’NİN BİTKİ ÇEŞİTLİLİĞİNİ YARATAN COĞRAFİ FAKTÖRLER

Türkiye, bugünkü bilgilere göre 12.000’e yakın farklı bitki taksonunun yaşam alanıdır (Erik ve Tarıkahya, 2004). Bu kadar farklı bitkinin ülkemiz florası içinde yetişme alanı bulmuş olmasının temelinde, Türkiye’nin coğrafi özelliklerinin çeşitliliği yatmaktadır. Bitki topluluklarının çeşitliliğine önemli katkısı ile ortaya çıkan bu özellikler yanında Türkiye’de farklı üç flora bölgesinin temsil edilmesi de büyük önem taşır. Türkiye, Avrupa-Sibirya flora bölgesi, Akdeniz flora bölgesi ve İran-Turan flora bölgesi olmak üzere üç flora bölgesinin ortaya çıktığı bir alandır (Avcı, 1993). Bunlardan Avrupa-Sibirya flora bölgesi Öksin ve Hırkaniyen4 olarak ikiye ayrılır. Karadeniz’e yakın olan batıdaki saha Öksin, İran’ın kuzeyi ve Taliş dağlarının bulunduğu alan ise Hırkaniyen olarak isimlendirilir. Birbirinden Kafkas dağları ile ayrılan bu iki saha önemli benzerlikleri olmakla beraber, bitki topluluklarını oluşturan bitki türleri açısından belirgin farklar ortaya çıkar. Avrupa-Sibirya bölgesi, Türkiye’de Öksin provensi ile temsil edilmektedir.

Öksin saha bütün Kuzey Anadolu’yu içine alarak, Kafkasların batı bölümüne kadar uzanır. Bu alanda çoğunluğu kışın yapraklarını döken, yayvan yapraklı orman formasyonu hakimdir. Ancak yükseklerde yayvan yapraklı ağaçların içine göknar (Abies türleri), ladin (Picea orientalis) ve çam (Pinus sylvestris) gibi iğne yapraklı türler de karışır (Avcı, 1993). Buna karşılık Arkto-Tersiyer orijinli birçok türün sığınaklarından olan ve Öksin sahanın doğusunda ortaya çıkan Hırkaniyen ormanlarında porsuk (Taxus baccata) dışında diğer koniferlerin birçoğu ortadan kalkar. Daha çok yayvan yapraklı ağaçların yaygın olduğu Hırkaniyen ormanlarında Diospyros lotus, Albizia julibrissin, Buxus hyrcana, Nelumbo nuccifera (syn. N. speciosum olan bir tür nilüfer) benzeri Indo-Malayan orijinli türler yayılış alanı bulur. Bunlar Kretase’de Güneybatı Asya’dan sokulan ve günümüzde yayılış alanları daralmış relikt türlerdir (Frey vd., 1999). Öksin saha ile Hırkaniyen sahayı ayıran diğer önemli bir özellik de, ormangülleri (Rhododendron sp.)’dir.

Öksin sahada bazıları endemik olan ormangülleri, en yaygın çalı türlerindendir (Avcı, 2004b). Öksin vejetasyon sahalarında iklim açısından en belirgin özellik yaz yağışı payının diğer kesimlere nazaran yüksek olmasıdır. Bu nedenle Öksin alanda belirgin bir yaz kuraklığından söz edilmez. Yıllık yağış çoğu yerde 1000 mm’yi geçer. Doğu Karadeniz bölümünü Orta Karadeniz bölümünden ayıran Melet ırmağı Öksin alanı doğu ve batı olmak üzere ikiye ayırır. Öksin sahanın doğuda kalan bölümü, “Kolşik” adını alır. Öksin bitki türlerinin yoğunluğu ve yıllık yağış miktarlarının doğuya doğru gidildikçe önemli oranda artması bu ayırımın temel nedeni olarak belirtilmektedir (Avcı, 1993). Doğu ladini (Picea orientalis), relikt bir meşe türü olan Doğu Karadeniz meşesi (Quercus pontica), Kafkas ormangülü (Rhododendron caucasicum), dağgülü (Rhodothamnus sessilifolius), dağelması (Epigaea gaultherioides) ve Daphne glomerata Öksin alanda ortaya çıkan türlerden bazılarıdır.

4 Yunanca “Hyrcania” sözcüğünden gelen, Hırkaniyen adı Hazar denizinin güneyi boyunca uzanan orman alanları için kullanılmaktadır.


31


Türkiye’de temsil edilen flora bölgeleri (Avcı, 1993).

Türkiye’de Akdeniz flora bölgesi, İtalya’nın doğu yarısından Lübnan’a kadar uzanan Doğu Akdeniz provensi içinde kalır. Akdeniz flora bölgesi Anadolu’nun tüm güney kıyıları, Batı Anadolu kıyıları ile Trakya’nın güneyinde Gelibolu yarımadasında temsil edilir. Akdeniz flora bölgesinde bitki yaşamı için en önemli özellik, vejetatif faaliyetin kesintiye uğramadan yılın önemli bir bölümünde devam etmesidir. Yazları kurak ve sıcak, kışları ılık ve yağışlı Akdeniz ikliminin belirgin temsilcileri kuru ormanlar ile maki formasyonu, bu sahaların tipik bitki topluluklarını meydana getirir. Maki formasyonu özellikle Akdeniz ve Ege kıyılarında orman tahrip sahalarını kaplar. Büyük çoğunluğu tüm yıl boyunca daima yeşil kalan çalı türlerinden oluşan maki formasyonu daha kuzeye çıkıldıkça çeşitliliğini kaybeder. Akdeniz flora bölgesi içinde Batı Anadolu olarak ayrılan alan, Akdeniz kıyılarındakilere benzer bitki topluluklarının hakim olduğu bir sahadır. Ancak burada Toros göknarı (Abies cilicica) ve Lübnan sediri (Cedrus libani) benzeri bazı önemli Akdenizli türler ortadan kalkmaktadır. Batı Anadolu’daki endemik türlerin çoğu Nif dağı, Spil dağı ve Bozdağlar gibi dağlık alanlar üzerinde yer almaktadır. Batı ve Orta Toroslar da ise, yüksek kesimlerde karaçam (Pinus nigra), göknar (Abies cilicica) ve sedirden (Cedrus libani) oluşan iğne yapraklı orman formasyonu yayılış göstermektedir. 1000–1200 metrenin altında kızılçam (Pinus brutia) ve bunların tahrip sahalarında maki formasyonu hakimdir. Maki formasyonunun bozulduğu alanları da çoğu yerde ayakyakan (Poterium sipinosum), kermez meşesi (Quercus coccifera), katran ardıcı (Juniperus oxycedrus), keçiboğan (Calicotome villosa), laden türleri (Cistus sp.) gibi kurakçıl çalılardan oluşan ve bozulan ekolojik koşullara ayak uydurabilen garig toplulukları kaplamaktadır.


31


32



32

Akdeniz flora bölgesinde kuru ormanların tipik temsilcisi olan kızılçam ormanlarının tahrip alanlarını kaplayan maki formasyonu.

Akdeniz bölgesinde Amanos dağları, bazı özellikleri bakımından diğer alanlardan ayrılır. Amanos dağları yaz aylarında düşen yağış miktarının ve nisbi nem oranının fazlalığı yanında, floristik geçmişi bakımından önem taşır. Amanos dağlarında endemiklerin sayısı 250’den fazladır ve bunlar arasında Ajuga postii, Origanum amanum, Helleborus vesicarius ve Vulfenia orientalis gibi çok farklı türler yer alır. Porsuk (Taxus baccata), kayın (Fagus orientalis), şimşir (Buxus sempervirens), çobanpüskülü (Ilex aquifolium), karayemiş (Laurocerasus officinalis) ve boylu gıcır (Smilax excelsa) gibi birçok Avrupa-Sibirya elemanı Amanos dağları florasına kayıtlıdır (Avcı, 1993; Çakan ve Byfield, 2005). Sözü edilenler iklim değişimleri sonucunda yayılış alanları daralmış ve buradaki korunaklı alanlarda varlıklarını devam ettiren relikt bitkilerdir ve büyük olasılıkla Amanoslar Pleistosen’deki göç rotalarından birisidir.

İran-Turan flora bölgesi, İran ile merkezi Asya steplerinin ve yarı-kurak bölgelerinin özelliklerini taşır. İran-Turan flora bölgesi, Türkiye’de genel olarak İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerini kapsar. Yıllık yağış miktarlarının genellikle 300–400 mm arasında değiştiği İran-Turan flora bölgesinde yüksek dağlık alanlar dışında, iki vejetasyon alanı ayrılır. Bunlardan birincisi büyük ölçüde tahrip edilmiş olan orman topluluklarıdır. Bu orman topluluklarının yerleri çoğu yerde steplere dönüşmüştür. İran-Turan flora bölgesinde ayrılan ikinci vejetasyon alanı, Tuz gölü çanağı, Ereğli havzası, Iğdır havzası ya da Akçakale- Ceylanpınar gibi alanlarda ortaya çıkan doğal step/bozkır sahalarıdır. Bu sahalarda yağış miktarları doğal olarak ağaç yetişmesine imkân vermez. Neolitik’ten bu yana insanların


Meral Avcı

33


özellikle İran-Turan flora bölgesi sahasında gerçekleştirdikleri çeşitli faaliyetler (tarım, hayvancılık vb), doğal bozkırların yayılış alanlarını giderek genişletmiş buna karşılık orman sahalarının yayılış alanlarını daraltmıştır. Bu durum günümüzde ormanların ancak dağlık sahaların yüksek kesimlerinde (çoğu yerde de meşe ormanı kalıntıları şeklinde) kalmasıyla sonuçlanmıştır. İran-Turan flora bölgesi otsu türler bakımından oldukça zengin bir alandır ve endemiklerin oranı da fazladır.

Türkiye’nin flora bölgeleri açısından sahip olduğu bu özellikler dışında, coğrafî özellikler bitki topluluklarının dağılışı ve çeşitliliği bakımından çok önemli rol oynar. Bitkilerin yetişme koşullarının başında gelen iklim özellikleri kısa mesafelerde yerel özellikler nedeniyle değişikliğe uğrar. Türkiye’de yıllık ortalama sıcaklıkların dağılışında önemli farklar vardır. En yüksek yıllık ortalama sıcaklık 20°C civarında iken bu değer bazı alanlarda 8°C’nin altına iner. Yıllık ortalama sıcaklıklar kıyı bölgelerinde, yüksek dağ sıralarının çevrelediği iç kısımlardan yüksektir. En yüksek yıllık ortalama sıcaklık değerleri Akdeniz kıyılarındadır. Akdeniz kıyılarını Ege, Marmara ve Karadeniz kıyıları izler.

Türkiye’nin en fazla ısınan alanlarından birisi de Güneydoğu Anadolu Bölgesidir. Burada özellikle bölgenin güney kesimlerinde sıcaklık değerleri 17-20°C ler arasında seyreder. İç Anadolu ve Doğu Anadolu’da yıllık sıcaklık değerleri belirgin şekilde azalır. Daha karasal ve daha yüksek olan Doğu Anadolu’da yıllık ortalama sıcaklıklar en düşük değerlere iner. İç Anadolu’da 8–14°C arasında değişen yıllık ortalama sıcaklıklar, Doğu Anadolu’nun yüksek platolarında 8°C’den azdır.

Türkiye’de yıllık ortalama sıcaklıkların dağılışı.

Kış durumunu yansıtması bakımından Ocak ayındaki sıcaklıklar değerlendirilirse bu mevsimde en fazla soğuyan alanların Doğu ve Kuzeydoğu Anadolu platoları olduğu görülür. Buralarda sıcaklıklar -5°C’nin altındadır. Kış mevsiminde en yüksek sıcaklıklar kıyı alanlarındadır. Akdeniz kıyılarında Ocak ayındaki sıcaklıklar 10°C’nin üzerinde seyreder.


33


34



34

Türkiye’de Ocak ayında sıcaklığın dağılışı

Türkiye’de yaz mevsiminde en fazla ısınan yerler Güneydoğu Anadolu bölgesi ile Akdeniz kıyılarıdır. Akdeniz kıyılarında sıcaklıklar 27-30°C’ler arasında iken, Güneydoğu Anadolu’da bu değerler 30°C’nin üzerine çıkar. Yazın en az ısınan yerler ise Doğu Anadolu bölgesi ile kuzeydoğu Anadolu platolarıdır. Kuzeydoğu Anadolunun yüksek kesimlerinde sıcaklıklar 18°C’nin altındadır.

Türkiye’de Temmuz ayında sıcaklığın dağılışı


35


Yıllık sıcaklık farkları ve günlük sıcaklık farkları (amplitüdler) bakımından en düşük değerler kıyılarda görülür. İç kısımlarda bu değerler yükselir (İç Anadolu’da 25°C’yi, Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da 30°C’yi bulur). Bitkilerin yetişmesi açısından düşük sıcaklıkların frekansı da önemlidir. Türkiye’de sıcaklığın 0°C’nin altına düşmeyeceği, yani don tehlikesinin söz konusu olmayacağı hiç bir bölge yoktur. Ancak, bu değerlerin tekrarı yani frekansları ile sıcaklığın ne derecede azaldığı büyük önem taşır. Bu bakımdan özellikle Karadeniz ve Akdeniz kıyılarındaki alçak sahalar, en uygun alanlardır. Don olaylarının görüldüğü gün sayılarının en yüksek olduğu yerler ise, Kuzeydoğu Anadolu platoları, Doğu ve İç Anadolu Bölgeleridir. Kıyı bölgelerinde bu değerler çok daha düşüktür. Sıcaklığın düşük değerlere indiği sahalarda, bu düşük sıcaklıklara dayanabilen türler (sarıçam, huş gibi) yayılış gösterirken, sıcaklık isteği yüksek olan türler (kızılçam, fıstıkçamı ve maki elemanları gibi) Akdeniz ve Ege kıyılarının yaygın bitkileri olur. Yine dağlık alanlarda yükseldikçe sıcaklığın azalması bitki topluluklarının dağılışını şekillendiren önemli bir özelliktir. Bu durumda dağlık alanların yüksek kesimlerinde orman toplulukları ortadan kalkar. Örneğin Karadeniz Bölgesinde 2000 metreler, Akdeniz Bölgesinde ise 2100 metrelerden itibaren orman formasyonu ortadan kalkar ormanın sona erdiği bu sınır orman sınırı olarak isimlendirilir. Bu sınırın ötesinde ağaçlar son derece dağınıktır ve sayıca azalmışlardır. Bir süre sonra bu dağınık ağaçların oluşturduğu manzara da coğrafî görünümden çekilir (ağaçların tamamen ortadan kalktığı bu sınır ağaç sınırı olarak isimlendirilir) ve alpin bitkiler katı ortaya çıkar.

İklim elemanlarından sıcaklık bitkilerin dağılışları açısından çok önemli bir özelliktir. Türkiye’de dağların yüksek kısımlarına doğru çıkıldıkça azalan sıcaklık değerleri, önce ormanın (orman sınırı), sonra da dağınık halde yayılış alanı bulan ağaçların ortadan kalkmasına (ağaç sınırı) yol açar. Doğu Karadeniz Bölümünde Giresun dağları güneyindeki sarıçam ormanlarında orman sınırı.

Bitkilerin vejetatif faaliyetlerini gerçekleştirdikleri yetişme devresinin uzunluğu ya da kısalığı da önemlidir. Türkiye’de yetişme devresinin en uzun olduğu yerler Türkiye’nin güney kıyılarıdır ve buralarda vejetasyon süresi 260 günden fazladır (Atalay, 1994). Anamur, Alanya ve Antalya gibi bazı kıyı alanlarında bu dönemin çoğu zaman yıl boyunca devam ettiği izlenebilir. Buna karşılık İç Anadolu ve Doğu Anadolu Bölgelerine doğru gidildikçe yetişme devresinin süresi kısalır.

Türkiye’de yağış miktarının 2500 mm’ye yaklaştığı alanlar yanında (örneğin Rize 2346,3 mm), 300 mm’nin altına indiği yöreler vardır (Iğdır 258,8 mm). Kuzey ve güneyde yüksek dağ sıraları ile çevrilen ve yüksek dağ sıraları nedeniyle denizlerden gelen nemli hava kütlelerine kapalı olan İç Anadolu platoları, özellikle Konya ovası ve Tuz gölü çevresi az yağış alan sahalardandır. Doğu Anadolu’nun yüksek dağlarla çevrili havzaları ve Güneydoğu Anadolu platoları da ülkenin az yağışlı yerlerini meydana getirir. Buralarda yağış genellikle 500 mm’nin altındadır (Ceylanpınar 336,8 mm). Batı Torosların ve Amanos dağlarının yüksek kesimlerinde ise yağış değerleri 1000 mm’nin üzerindedir.


35


Meral Avcı

36



36

Türkiye’de yağışın dağılışı.

Türkiye’de yağışın dağılışı bakımından ortaya çıkan bu farklılıklar bitki örtüsü üzerine de yansır. Yağışın genellikle az olduğu İç Anadolu ve Doğu Anadolu Bölgeleri genel olarak kuru ormanların yayılış alanlarını meydana getirse de, bu orman toplukları büyük ölçüde insan tarafından tahrip edilmiş ya da değişikliğe uğratılmıştır.

Karadeniz ve Marmara Bölgelerinin bol yağış alan kuzey kesimleri ise (özellikle kıyı dağlarının Karadeniz etkisine açık kuzey yamaçları) nemli ormanlarla kaplıdır. Nemli ormanların hakim elemanları arasında kayın (Fagus orientalis), nemcil meşe türleri (Quercus petraea, Q. robur, Q. hartwissiana), gürgen (Carpinus orientalis), ıhlamur (Tilia tomentosa) ve kestane (Castanea sativa) gibi kışın yapraklarını döken yayvan yapraklı ağaçlar yer alır. Bu ormanlar dağların yüksek kesimlerinde sıcaklık değerlerinin azalmasına bağlı olarak yerlerini her zaman yeşil kalan kozalaklı ağaçlara (göknar, çam ve ladin gibi) bırakır. Ladin (Picea orientalis) ormanlarının yayılış alanı, Doğu Karadeniz bölümünün nemli ormanları ile sınırlıdır. Nemli ormanlar Türkiye’nin diğer alanlarındaki orman sahalarından çoğu yerde nemcil çalı ve ot türlerinden meydana gelen yoğun bir ormanaltı formasyonuna sahip olmaları ile de ayrılırlar.


37


Türk

iye’d

e bi

tki f

orm

asyo

nlar

ının

yay

ılış a

lanl

arı.

Orm

an fo

rmas

yonu

nu m

eyda

na g

etire

n be

lli b

aşlı

ağaç

türle

ri bu

form

asyo

nlar

ın ö

zelli

ğine

gör

e de

ğişik

lik g

öste

rmek

tedi

r. Ü

lken

in k

uzey

ini k

apla

yan

nem

li or

man

form

asyo

nunu

n es

as e

lem

anı o

lan

kayı

na y

akla

şık 1

200-

1500

met

rele

re k

adar

yağ

ış ta

lebi

fazl

a ol

an sa

psız

meş

e (Q

uerc

us p

etra

ea),

sapl

ı meş

e (Q

. rob

ur),

Istr

anca

meş

esi (

Q. h

artw

issia

na) g

ibi m

eşe

türle

ri ile

kes

tane

(Cas

tane

a sa

tiva)

, gü

rgen

(Car

pinu

s bet

ulus

), ıh

lam

ur (T

ilia

arge

ntea

ve

Tilia

rub

ra ss

p. c

auca

sica)

ve

akça

ağaç

(A. t

raut

vette

ri ve

A. c

ampe

stre)

gib

i tür

ler

eşlik

ede

r. Bu

or

man

ların

orm

anal

tı fo

rmas

yonu

yin

e ne

mci

l, tü

rce

çeşit

li ve

yoğ

undu

r. N

emli

orm

anla

r da

ha y

ukar

ılard

a ço

ğunl

ukla

kışı

n ya

prak

ların

ı dök

mey

en

koza

lakl

ı ağa

çlar

dan

oluş

ur. D

oğu

Kar

aden

iz’de

ladi

n (P

icea

orie

ntal

is), d

oğu

Kar

aden

iz g

ökna

rı (A

bies

nor

dman

nian

a)) v

e baz

ı ala

nlar

da sa

rıçam

(Pin

us

sylv

estr

is) bu

topl

uluk

ların

bel

irgin

ağaç

ların

dand

ır. O

rta v

e Bat

ı Kar

aden

izde

gökn

ar or

man

ların

ı Ulu

dağ g

ökna

rı (A

. bor

nmue

lleria

na),

Kaz

dağl

arı’n

daki

gö

knar

orm

anla

rını i

se K

azda

ğı g

ökna

rı (A

.equi

-troj

ani)

oluş

turu

r. Ku

ru o

rman

ların

yay

ılış

alan

ların

ın ç

ok b

üyük

kısm

ını m

eyda

na g

etire

n m

eşel

er

için

deki

bel

li ba

şlı tü

rlerin

in o

rtak

öze

llikl

eri i

se k

urak

lığa

daya

nıkl

ı olm

alıd

ır. B

unla

r ara

sında

Que

rcus

pub

esce

ns, Q

. ith

abur

ensis

ssp.

mac

rolep

is, Q

. in

fect

oria

, Q. t

roja

na, Q

. coc

cifer

a, Q

. ilex

ve

Q. a

uche

ri gi

bi m

eşe

türle

ri A

nado

lu’n

un d

aha

çok

batıs

ında

ve

Toro

slard

a or

taya

çık

ar. A

nado

lunu

n iç

ke

simle

rinde

dah

a ka

rasa

l ola

n sa

hala

rda

orta

ya ç

ıkan

kur

u or

man

topl

uluk

ların

daki

meş

eler

çoğ

unlu

kla

Que

rcus

pub

esce

ns, Q

. inf

ecto

ria, Q

. bra

ntii,

Q

. lib

ani v

e Q

.mac

rant

hera

sysp

irens

is gi

bi tü

rler i

le te

msil

edi

lir. T

oros

ların

yük

sek

kesim

lerin

de se

dir (

Cedr

us li

bani

) ve

Toro

s gök

narı

(Abi

es c

ilici

a)

orm

anla

r kur

ar. A

rdıç

(Jun

iper

us ex

celsa

ve J

.foet

idiss

sima)

dah

a ço

k ku

ru o

rman

form

asyo

nu iç

inde

ort

aya

çıka

n di

ğer b

ir tü

rdür

.


37


38



38

Batı Karadeniz bölümünde nemli orman sahaları. Kayın, gürgen ve nemcil meşe türlerinden oluşan karışık orman topluluklarına yükseklerde göknar ve sarıçam gibi bazı kozalaklı ağaçlar da eşlik etmektedir.

Karadeniz kıyılarında nemli ormanların kıyılara yaklaştıkları bazı yerlerde ise yerel özelliklere bağlı olarak (özellikle taban suyu seviyesinin yukarılarda olduğu yerler, lagünler ya da akarsuların denize ulaştıkları yerler gibi) subasar ormanlar adıyla da bilinen longos toplulukları ortaya çıkar. Bu alanlarda orman tabanı yılın belli dönemlerinde su ile kaplanır. Istranca dağlarının kuzey eteklerinde İğneada çevresi, Acarlar gölü, Samsun Hacıosman ormanı longosu bunlardan bazılarıdır (Yaltırık ve Efe, 1988; Efe ve Alptekin, 1989). Longoslar oldukça yoğun bitki topluluklarıdır ve çok çeşitli bitki türünü de içinde barındırır (Örneğin İğneada çevresindeki longosların florasına yaklaşık 470 civarında bitki taksonu kayıtlıdır. Kavgacı vd., 2007). Longoslar içinde nemcil ağaç (nemcil meşe türleri, dişbudak, gürgen, kızılağaç, karaağaç, kavak, söğüt gibi) ve çalı türleri (Mespilus germanica, Viburnum opulus, Frangula alnus, Cornus mas ve Ligustrum vulgare gibi) yanında, sarılıcı bitkiler de (Clematis vitalba, Smilax excelsa, Periploca graeca, Humulus lupulus gibi) yer alır.

Subasar ormanlar adıyla da bilinen longos ormanları oldukça yoğun bitki topluluklarıdır ve birçok bitki türünü içinde barındırırlar. Longoslarda orman tabanı yılın belli dönemlerinde su ile kaplanır. Samsun Hacıosman ormanı longosunda ormanın altında Helleborus orientalis, Primula vulgaris subsp. sibthorpii toplulukları.


Meral Avcı

Meral Avcı

39


Istranca dağlarının kuzeyinde İğneada yakınlarında yer alan Sakapınargölü, Kocagöl ve Erikligöl içinden geçen küçük akarsular eğimin azalmasına bağlı olarak yayılmakta, özellikle kuzeyden esen şiddetli rüzgârlar da akarsu ağızlarını tıkamaktadır. Bu durum ormanın alt katının özellikle Şubat, Mart aylarından itibaren su altında kalmasına yol açmaktadır. Fraxinus angustifolia, Alnus glutinosa, Ulmus minör, U. leavis, Populus tremula, Salix alba, Carpinus betulus, Acer campestre ve Quercus robur gibi nemcil ağaç türleri yanında Cornus mas, Sorbus torminalis, Corylus avellena, Humulus lupulus, Sambucus nigra, Clematis excelsa, C. vitalba ve Equisetum arvense gibi nem talebi yüksek çalı türleri, sarılıcı bitkiler ve ot türleri bu ekolojik ortama uyum gösteren belli başlı türlerdendir.

Türkiye’de kuru orman formasyonu her yerde aynı özelliklere sahip olmamakla beraber Akdeniz, Ege, İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde yayılış gösterir. Karadeniz Bölgesindeki özellikle ikinci sıraları oluşturan dağlık sahaların güneye bakan yamaçları da kuru ormanların yayılış alanıdır. Bu alanlarda yıllık yağış miktarları nemli orman sahalarından daha azdır. Yaz mevsiminde düşen yağış miktarlarının da düşük olduğu kuru orman sahalarında sıcaklık talebi daha fazla olan ve daha az yağış miktarları ile yetinebilen ağaçlar ormanlar kurar. Akdeniz ikliminin etkili olduğu yerlerde kızılçam (Pinus brutia) oldukça yaygındır (Bu özelliği nedeniyle kızılçamın yaygın olduğu kuru orman parçalarına Karadeniz bölgesinde deniz etkisine açık Devrez, Gökırmak vadileri gibi bazı vadilerin alçak kesimlerinde de rastlanır). Fıstık çamı (Pinus pinea) ile kurakçıl meşe türleri (Quercus pubescens, Q. ithaburensis ssp. macrolepis, Q. infectoria, Q. trojana, Q. coccifera, Q. ilex ve Q. aucheri gibi), karaçam (Pinus nigra); Torosların yüksek kesimlerinde ise sedir (Cedrus libani) ve göknar (Abies cilicica) bu sahalarda yayılış alanı bulur. Buna karşılık Anadolunun iç kesimlerinde daha karasal olan sahalarda ortaya çıkan kuru orman toplulukları çoğunlukla kurakçıl meşe (Quercus pubescens, Q. infectoria, Q. brantii, Q. libani gibi) türlerinden oluşur. Ardıç (Juniperus excelsa) bu ormanlarda yer yer ortaya çıkan ve yıl boyunca yeşil kalan diğer kozalaklı ağaçlardandır.

Türkiye’de kuru orman sahalarında ortaya çıkan palamut meşesi (Quercus ithaburensis ssp. macrolepis). Ülkemizin meşeleri içinde en büyük kadehlere sahip olan palamut meşesinin bu kadehleri İç Anadolu’da boyama hammaddelerinden birisini oluşturur. Halk arasında çevt olarak bilinen palamut meşesi kadehleri dokuma ipliklerinin boyanmasında kullanılır (Avcı, 2004’a).


39


Meral Avcı

40



40

Sözü edilen kuru orman alanları, Karadeniz kıyılarının nemli ormanlarından farklı olarak ormanaltı formasyonu bakımından fakirdir. Karadeniz kıyılarının nemli ormanlarının aksine ormanın ikinci katını oluşturan çalı formasyonunu meydana getiren çalı türleri (Crataegus orientalis, C. aronia, Cerasus mahaleb, Amygadalus orientalis, Cotoneaster nummullaria, Rosa foetida ve R. hemisphaerica gibi) hem sayıca azdır hem de bunların çoğunluğu yine kuraklığa dayanıklı türlerdir. Bu ormanlar özellikle iç bölgelerde çeşitli nedenlerle yüzyıllardır büyük ölçüde tahribe uğramışlar ve ilksel özelliklerini büyük ölçüde kaybetmişlerdir (Miller, 1999; Avcı, 2004a). Günümüzde ormanlar adı geçen bölgelerin dağlık alanlarında çoğu yerde meşe kalıntıları şeklinde varlıklarını sürdürmektedir. Akdeniz ve Ege bölgelerindeki kuru ormanlarda da tarım, hayvancılık, turizm ve madencilik gibi çeşitli beşeri faaliyetler önemli değişim sürecini beraberinde getirmiştir.

Ege Bölgesinde Menteşe masifine ait gözlü gnaysların yaygın olduğu Beşparmak dağları kuru ormanların büyük ölçüde tahribe uğradığı yerlerden birisidir (Eroğlu, 1988). Florasına çok sayıda bitkinin kayıtlı olduğu bu dağlık sahanın etekleri aynı zamanda Antik dönemin Latmos Herakleia’sına ev sahipliği yapar. Doğal orman örtüsü zaman içinde büyük değişikliğe uğrayan Beşparmak dağlarının florası, günümüzde de beşerî faktörlerin baskısı altındadır.

İç Anadolu Bölgesinde Tuz gölü çevresi ile Konya-Ereğli havzasında ise yağış miktarları ağaç yetişmesine imkân vermez. Ülkemizin doğal step sahaları arasında olan bu alanlar, aynı zamanda İç Anadolu’nun en az yağış alan kesimleridir. Yıllık yağış miktarı Cihanbeyli’de 326,6 mm, Çumra’da 323,7 mm, Karaman’da 333,3 mm, Karapınar’da 286,8 mm ve Ereğli’de 280,4 mm’dir. Ancak bu yağış miktarları hem mevsimden mevsime, hem de yıldan yıla büyük değişime uğrar. Tuz gölü çevresini kaplayan doğal step sahalarında buralardaki zor koşullara uyum gösteren ot türleri yaygındır. İç Anadolu stebinde bitkilerden bazıları çok derine inen kökleri nedeniyle yaz kuraklıklarından etkilenmezler (Yavşan türlerinden birisi olan Artemisia santonicum’un köklerinin uzunluğu, toprak içinde 2 metreye ulaşabilmektedir. Bu durum bitkinin toprakta var olan suyu en iyi şekilde almasını sağlamaktadır). Derin köklü otlar yaz aylarında bile canlıdır, geç çiçek açarlar ve tohumları da çok geç oluşur (Çetik, 1985). Otsu bitkilerden bazıları kurak koşullara uyum sağlamak amacıyla sukkulent yapı geliştirmişlerdir; yapraklar etli, su depolayan şekiller almıştır. Doğal step bitkilerinin çoğunda buharlaşma yüzeyleri azalmıştır ve osmotik basınç yüksektir. Bazı step bitkileri ise düşük sıcaklık değerlerinin uzun sürmesiyle bir çeşit durgunluk ya da dinlenme dönemine


Meral Avcı

41


girerler. Tuz oranı son derece yüksek olan topraklarda (halomorfik topraklar) yayılış gösteren halofitler Tuz gölü çevresindeki doğal steplerde geniş yayılış alanı bulur. Bu steplerin en yaygın bitkilerinden birisi kokulu yavşan (Artemisia santonicum)’dur. Yavşan tuzlası çevresinde Pao bulbosa, Wiedemannia orientalis, Chenopodium botrys, Atriplex leavis, Halimione portulacoides, Salicornia europaea, Suaeda altissisima, Frankenia hirsuta, Hypericum salsugineum ve Peganum harmala gibi çok sayıda step bitkisi yayılış alanı bulur. Göl kenarındaki en tuzlu alanlardaki bazı yerlerde deniz börülcesi (Salicornia europaea) birlikler oluşturur (Adıgüzel vd., 2005). İç Anadolu Bölgesinde doğal step sahaları ile antropojen stepler iç içe girmiştir. Günümüzde ormandan yoksun olan alanlar, İç Anadolu’nun büyük kısmını kaplar. Steplerin yayılış alanı yer yer batıda Ege bölgesinin İç Batı Anadolu bölümüne sokulurken, doğuda ise Doğu Anadolu Bölgesinin antropojen steplerine birleşir.

Güneydoğu Anadolu Bölgesi yağış azlığının ve kurak dönemin çok uzun sürdüğü bir bölgedir. Bölgede yaz kuraklığına uyum sağlayan bazı meşe türleri (Q. brantii ve Q. libani gibi) ile çalı türleri (bunlardan kokar çalı Anagyris foetida yazın su kaybını en aza indirmek için yapraklarını dökmektedir (Yaltırık, 1972). volkanik Karacadağ üzerinde de orman topluklarının yerini büyük ölçüde step bitkileri almıştır. Ancak buradaki bazı bitkiler sadece Karacadağ’a özgüdür (Malyer vd., 2005). Güneydoğu Anadolu Bölgesi içinde Ceylanpınar çevresi ise, doğal step sahasıdır. Yükseltinin 500 metrenin altına indiği bu doğal step alanlarında, yıllık yağış miktarları oldukça düşüktür. Ceylanpınar- Akçakale arasındaki sahalarda Haziran-Eylül ayları arasındaki dönemde aylık yağış miktarları 5 mm’yi bile geçmez. Mayıs ayından itibaren 20°C’nin üzerine çıkan aylık ortalama sıcaklıklar, Temmuz-Ağustos aylarında 30°C’yi geçer. Yağışlarda yıldan yıla meydana gelen değişimler özellikle yaz yağışlarında daha belirgindir. Erinç yağış etkinlik indisine göre de (yıllık), Ceylanpınar ve Akçakale kurak sahalardır. Bu nedenle de Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Suriye sınırına yakın alanlar iklim koşulları bakımından ağaç yetişmesine, ağaçların ormanlar kurmasına elverişli sahalar değildir ve bu yerlerin doğal bitki örtüsü, steplerdir. Ceylanpınar çevresinde çoğunluğu İran-Turan flora bölgesine ait step türleri yayılış alanı bulur. Endemizm bakımından ülkemizin en fakir alanlarından birisi olan Ceylanpınar çevresinde geven türleri (Astragalus sp.), yanında Centaurea polypodifolia, Cousinia stenocephala ve Pholomis bruguieri karakteristik türlerden bazılarıdır. Bugün dünyada yaygın olarak tarımı yapılan birçok bitkinin yabani atası, bu sahada doğal olarak yayılış gösterir. Avena (yulaf) türleri, Hordeum (arpa) türleri ve Triticum (buğday) türleri bunlardan bazılarıdır (Adıgüzel ve Aytaç, 2005). Ceylanpınar-Akçakale arasındaki doğal stepler, bu alanın daha kuzeyinde antropojen steplere karışır.

Antropojen step alanları İç Anadolu’da, Doğu Anadolu’da ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde çok geniş alanlar kaplar. Bu durumu yaratan Anadolu’nun çok eski bir yerleşim alanı olmasıdır. Araştırmalar Türkiye’de Paleolitik yaşamın izlerini ortaya koysa da, beslenme, teknoloji ve yaşamı belirleyen öğelerin yeniden biçimlenme sürecini yansıtan Neolitik dönemin (yaklaşık olarak MÖ 12000-6000 yılları arası) Çanak Çömleksiz diye tanımlanan ilk dönemi, tüm ihtişamıyla Güneydoğu Anadolu’da izlenmektedir (Özdoğan, 2007). Neolitik yaşam boyunca toplumlar bütün özellikleri ile “çiftçi” durumuna gelmişlerdir. Urfa çevresinde Nevali Çöri, Batman civarında Hallan Çemi, Göbekli tepe, Çayönü gibi Neolitik yerleşmelerdeki teknoloji madenlerin kullanılması, kirecin yakılması gibi uygulamaları kapsamaktadır. Neolitik’de İç Anadolu’da Melendiz nehrinin doğusunda yer alan Aşıklı Höyük’te yaşayanlar toplayıcılık ve avcılık yanında çeşitli buğday türleri, arpa ve bakliyatların ziraatini yapmaktaydılar. Beslenme için gerekli malzemenin elde edilme şeklinin Neolitik Dönemin ortalarında ya da sonlarına doğru bitki toplayıcılığından, bitki yetiştiriciliğine kaydığı Çatalhöyük’te görülmektedir. Çatalhöyük yerleşmesinin sonuna doğru, bölge genelinde yerleşme sayısında belirgin bir artış olmuş, yeni alanlar iskân edilmiş, esas olarak tarım ve hayvancılıkla uğraşan daha gelişmiş çiftçi köyleri görünüme hakim olmuştur (Özbaşaran ve Cutting, 2007). Doğu Anadolu’ya yerleşen uygarlığın temsilcileri olarak uzun yıllar bu sahaların hâkimiyetlerini ellerinde bulunduran ve M.Ö. 9-6. yüzyıllar arasında geniş bir coğrafî bölgede egemenliğini sürdüren Urartu krallığı ise, aynı zamanda Anadolu ve Eski Ön Asya Dünyası’nın en büyük madenci toplumu olarak nitelenmektedir (Belli, 2000). van gölü havzasında kurulup bugünkü Türkiye’nin yarısı kadar geniş bir bölgede Urartu Krallığı’nın egemen olmasında, maden yataklarında yapılan üretimin önemli rolü olmuştur. Doğu Anadolu bölgesinde zengin olarak bulunan altın, gümüş,


41


42



42

kurşun, bakır ve demir yatakları Eskiçağ’da ilk defa Urartular tarafından çok büyük ölçüde işletilmiştir. Bu sahaların orman bakımından zenginliği maden ergitme işini kolaylaştırmış ve üretimi teşvik etmiştir. Yapılan yüzey araştırmaları maden ergitme merkezleri, eski galeriler ve cüruf yığınlarını ortaya çıkarmıştır (Belli, 2000). van gölünün güneyinde Diyarbakır-Siirt-van-Hakkâri yöresinde maden rezervleri sahadaki diğer alanlardan daha az olsa da, buradaki üretim Urartu Krallığı’nın kurulmasında önemli rol oynamıştır. van gölü güneyinde bulunan çok sayıda ergitme merkezi ve cüruf deposu maden üretiminin boyutları konusunda fikir vermektedir. Metaller içinde en son keşfedilen demirin ergitilmesi için gerek duyulan odun kömürünün elde edildiği orman sahaları ise, van gölünün güneyinde yer alıyordu. Siirt doğusundaki Madenköy de o dönemde bakır ergitme merkezidir ve burada yapılan üretim sadece van çevresinin değil, Suriye ve İran kuzeyindeki alanların bakır gereksinimini karşılamıştır. Bugünkü van-Tatvan karayolunun kuzeyinde yer alan (van kalesi yani o zamanki Tuşpa’nın batısında) Balaban (Şibut) demir ergitme merkezi, bu çevredeki meşe ormanları kullanılarak hematit türü demir cevherinin ergitilmesinde kullanılmıştır (Belli, 2000). Tüm bunlar aslında bize, bugün bozkır olarak gördüğümüz alanların insanlar tarafından çeşitli şekillerde binlerce yıldır nasıl kullanıldığının ve değiştirildiğinin kanıtlarını sunmaktadır.

Ormandan yoksun yerlerin geniş alanlar kapladığı Doğu Anadolu bölgesinin bu görünümü almasında binlerce yıldır devam eden beşerî etkilerin rolü (yakacak, madencilik faaliyetleri, ekip-biçme, hayvancılık vb) büyüktür. Hazar gölü çevresinde orman tahrip sahaları.

Türkiye’nin iklim özelliklerinin kısa mesafelerde değişikliğe uğraması yanında, toprak ve jeomorfolojik özelliklerde ortaya çıkan farklılıklar da bitki topluluklarının çeşitlenmesine yol açar. Türkiye’de yayılışı bilinen toprak tipleri oldukça çeşitlidir. En yaygın toprak tipleri eski toprak tasnif sistemindeki adlarıyla kahverengi orman toprakları, kireçsiz kahverengi orman toprakları ve kahverengi topraklardır. Daha dar alanları ilgilendiren kestane renkli topraklar, kırmızımsı kahverengi topraklar, kireçsiz kahverengi topraklar, kırmızı ve kırmızı kahverengi Akdeniz toprakları ve podzolik topraklar gibi toprak tipleridir. Regosoller, rendzinalar, grumusol, alüvyal, kolüvyal ve organik topraklar da ülkenin değişik kesimlerinde ortaya çıkar (Atalay, 1989; Dizdar, 2003). Karadeniz Bölgesindeki orman sahalarını kaplayan asit reaksiyonlu nispeten organik madde bakımından zengin topraklar İç Anadolu’da yerlerini daha nötr ya da alkalin özelliklere sahip topraklara bırakırlar. Alüvyal topraklar geniş vadiler, delta alanları ya da akarsuların taşkın ovalarında ortaya çıkarken, taban suyu seviyesinin yukarılarda olduğu alanları çoğunlukla bir gley horizonun da bulunduğu hidromorfik alüvyal topraklar kaplar. Kırmızı renkli Akdeniz toprakları ya da diğer adıyla terra rossalar ise Akdeniz iklim sahalarında kireçtaşlarının bulunduğu alanlarda ortaya


Meral Avcı

43


çıkarlar. Turba topraklar ya da organik topraklar da ülkemizde yayılış gösteren bir diğer toprak tipidir. Toprak tiplerindeki farklılıklar, üzerinde gelişen bitki topluluklarının çeşitliliğinde ve yayılış alanlarının belirlenmesinde çok önemli rol oynar. Yayılışları diğer toprak tiplerine göre dar sahaları ilgilendirse de turbaların üzerinde bazı ilginç bitkiler görülür. Çünkü turba ekosistemleri tüm dünyada özel floraları ile bilinmektedir5. Türkiye’de, böcek kapan ya da etçil bitkiler arasında sayılan güneşgülü (Drosera anglica syn. D. longifolia), Doğu Karadeniz dağlarının yüksek kesimlerindeki turba topraklar üzerinde de ortaya çıkmaktadır (Byfield ve Özhatay, 1997). Güneşgülleri kozmopolit bitkiler olarak nitelenmekle beraber, yaklaşık 110 türü sadece Güney Yarımkürede bulunmaktadır. Avustralya güneşgüllerinin yoğunlaştığı bir alandır. Ancak 5 türün yayılış alanı Kuzey Yarımküre ile sınırlıdır. Bunlardan 3 tanesi (D. rotundifolia, D. intermedia ve D. anglica), Avrupa’da nem oranı yüksek boglarda dağılış gösterir (Baskin vd., 2001). Güneşgüllerinde (Drosera sp.) yaprak yüzeyinden salgılanan yapışkan damlalar, çoğu zaman uçucu küçük böceklerin yaprak yüzeyine yapışmasını sağlar. Daha sonra sindirim enzimleri de salgılanır ve bunlar bitkideki sitoplazmanın dış zarını parçalayarak dışarı çıkar. Bu enzimler yakalanan avın sindirilmesini sağlar. Bu avlar sayesinde bitki, gereksinim duyduğu ve topraktan alamadığı bazı bitki besin maddelerini elde etmiş olur (Harrison, 1999). Aslında Türkiye’de güneşgülü dışında yayılışı bilinen başka karnivor bitkiler de vardır. Bunlar Utricularia minor, Utricularia australis, Utricularia vulgaris ile Pinguicula crystallina, P. balcanica ssp. pontica ve yakın zamanda keşfedilen Pinguicula habilii’dir (Yıldırım vd., 2012).

Türkiye’nin jeomorfolojik özelliklerine bakıldığında da büyük bir çeşitlilik dikkati çeker. Karst, volkan, buzul ve buzul çevresi (periglasyal) ile kumul topografyasına ait örnekler ülkenin çeşitli alanlarında görülebilir. Bu jeomorfolojik değişiklikler bazen bitki topluluklarının veya bitki türlerinin yayılış alanlarını belirler. Türkiye’de en yaygın kayaçlardan birisini oluşturan kalkerlerin karstlaşmasıyla gelişen karstik şekiller (polye, dolin, lapya gibi), bitkiler için çoğu yerde özel yetişme ortamlarını oluşturur. Özellikle kalkerlerin yaygın ve kalın olarak bulunduğu, yağışın daha fazla olduğu yüksek kesimlerde karstik şekiller yaygındır. Toroslarda birçok yerde dolin tabanları doğal bitki örtüsünün en iyi geliştiği alanlardır (Davras dağı güneyinde dolin tabanlarında yayılış alanı bulan kasnak meşesi-Quercus vulcanica toplulukları gibi). Genellikle toprak örtüsünün kalınlaştığı ya da korunduğu bu şekiller (bazen bir lapyanın içi bile) bitkilere yaşam alanı olmaktadır (Avcı, 2005). Kalkerlerin çatlak sistemleri ise bitki köklerinin derinlere doğru ulaşmasına yardımcı olur. Karstlaşmanın ortaya çıktığı diğer bir kayaç tipi de jipslerdir. jips, su ile temas ettiğinde kireçtaşına oranla çok daha hızlı kimyasal ayrışmaya uğrayan bir kayaçtır. Bu nedenle de jips sahalarında karstik yerşekilleri kireçtaşına nazaran daha hızlı gelişir ancak, hızlı bir şekilde tahrip olur (Hoşgören 2000). Sivas doğusu ve Çankırı çevresi jips karstının geliştiği yerlerden bazılarıdır. Bu alanlarda gelişen karstik depresyonlara Hafik, Tödürge gibi bazı göller de yerleşmiştir. Ana kayası jips olan alanların topraklarında gelişen bazı bitki türleri de, bu sahalarda özelleşmiş nadir bitkilerdir (Hamzaoğlu ve Aydoğdu, 1995). Jipsofil (gypsophiles) olarak da isimlendirilen bu bitkilerin yayılış alanları jipsli alanlarla sınırlıdır (Palacio vd., 2007)6. Kalsiyum iyonlarının değişimi nedeniyle bitki besin maddeleri bakımından fakir topraklar olmaları, bitkiler için zehir etkisi yapan sülfat iyonlarının fazlalığı gibi kimyasal özellikleri, jips anakayasında meydana gelen toprakların bitkilerini stresli koşullarla başetmeye itmektedir. Bu nedenle de özellikle jipsofil bitki grupları bu streslerle başaçıkabilen bitkilerden oluşmaktadır. Ancak jipsli toprakların erken yaz kuraklığı ile başa çıkmada kendi özelliklerinden ya da suyla ilgili rekabetin azlığından dolayı bazı avantajları olduğu da bilinmektedir (Meyer 1986)7. Scrophularia gypsicola, Thymus spathulifolius, Gypsophila heteropoda subsp. minutiflora, Reaumauria sivasica, Campanula sivasica, Allium sivasicum ve Centaurea yildizii Sivas çevresinde sadece jipsli topraklarda yaşayan bitkilere örnektir (Akpulat ve Çelik, 2005).

5 Turbalıklarda toplam tür sayısı çok fazla olmamakla beraber bu alanlar çok sayıda karakteristik türe yaşam alanıdır. Birçok tür için turbalıklar bir biyocoğrafya bölgesi hatta küresel olarak mevcut tek habitattır. Özellikle turbalıkların buzul çağı reliktleri bu duruma iyi örnekler oluşturur. Sadece turbalıklarda yaşayan bitki türleri “zorunlu helofitler” olarak da isimlendirilir (Minayeva vd., 2011).

6 jipsovag (gypsovags) olarak nitelenen bitkiler ise hem jipsli topraklarda hem de başka topraklarda yaşayabilen bitkilerdir (Palacio vd., 2007).

7 Derinliğe dayanan termal gradyanlar jipsli topraklarda alüvyal topraklara göre daha diktir. Bunun nedeni jipsin sünger benzeri yapısının daha iyi bir termal yalıtkan oluşturmasıdır. Bu termal gradyanlara karşılık olarak su buharının hareketi erken yaz kuraklığında daha çok su bulunmasını sağlayabilir. Yine jipslerde gelişen toprakların yüzeyinin maksimum kuraklık stresi döneminde ince taneli anakayası kalker olan alüvyal yüzey toprağına göre daha yavaş kuruduğu ifade edilmektedir. Bu jips kristali formlarının çok önemli bir faktör olmayabileceğini göstermektedir (Meyer, 1986).


43


44



44

Ülkemizde volkanik araziler de oldukça yaygındır. Ülkenin önemli bir kısmında ortaya çıkan volkanizma ürünleri özellikle İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Batı Anadolu olmak üzere belli başlı sahalarda yoğunlaşır. Doğu Anadolu bölgesinde van gölünün kuzeybatısında Nemrut dağı ile başlayan ve Ağrı dağı ile sona eren volkanlar dizisi, İç Anadolu bölgesinde Erciyes, Hasandağı, Melendiz, Karadağ ve Karacadağ volkanik dağları ile Batı Anadolu’da Kula yöresi bu durumun örneklerinden bazılarıdır. Özellikle genç volkanizma ürünlerinin yaygın olduğu Kula çevresi, Çaldıran-Muradiye depresyonu gibi alanlar bitki örtüsünün yoğun olmadığı yerlerdir. Bunun temel nedeni bu genç formasyonlar üzerinde toprak örtüsünün iyi gelişmemiş olmasıdır. Yukarıda belirtilen volkanik dağlardaki kaldera ya da kraterler ise birçok bitkinin sığınma alanını oluşturmaktadır. Doğu Anadolu’da van gölü kuzeybatısındaki Nemrut kalderası içinde huş (Betula pendula) ve titrek kavak (Populus tremula) toplulukları dışında çınar yapraklı akçaağaç (Acer platanoides), çeşitli üvez türleri (Sorbus umbellata, S. torminalis), barut ağacı (Frangula alnus) ve adını buradan alan endemik krater düğünçiçeği (Ranunculus crateris) gibi çok sayıda bitki yayılış gösterir.

Kuaterner volkanizmasına ait genç volkanizma ürünlerinin yaygın olduğu Kula çevresinde bitki örtüsünün yoğun olmadığı görülür. Bunun temel nedeni bu genç formasyonlar üzerinde toprak örtüsünün iyi gelişmemiş olmasıdır.

Türkiye kıyılarındaki kumul alanlarında kumul vejetasyonu ortaya çıkar. Türkiye’de kumul vejetasyonu birçok nadir bitkiyi de içinde barındırır. Sahil sığırkuyruğu (Verbascum degenii), Boğaziçi ketenotu (Linum tauricum ssp. bosphori), sahil sarmaşığı (Convolvulus persicus), kumul çivitotu (Isatis arenaria) ve salkım çiçeği (Silene sangaria) gibi özel bitkiler Karadeniz kıyı kumulları üzerinde yayılış alanı bulur (Özhatay ve Byfield, 1996). Kızılırmak, Yeşilırmak, Meriç, Göksu, Seyhan ve Ceyhan deltaları gibi alanlar üzerinde de yer yer kumul vejetasyonu yaygındır. Bu deltalar üzerinde yer alan bazı sulak alan ekosistemleri de özel bitkilere ev sahipliği yapmaktadır. Kumul alanlarında topraklar, özellikle kuvars ve karbonat içerirler. Yüksek karbonat içerikleri nedeniyle alkalindirler ve geçirgenlikleri de yüksektir. Bitki besin maddeleri bakımından fakir olmalarına ve yüksek sıcaklıklara rağmen birçok bitki türü bu alanlarda gelişebilir. Kıyı çizgisine yakın alanlarda çoğu zaman yıllık bitkiler yayılış alanı bulurken daha gerilerde çok yıllık türler ortaya çıkar. Bunlar kumul ortamlarının sabitleşmesinde önemlidir (McLachlan ve Brown, 2006) Kumulun sabitleşmesinde bitkilerin yatay ve dikey yönde gelişen kök sistemleri büyük rol oynar. Bu konuda bitkilerin ölü sürgünlerinin bile kumulun sabitlenmesine katkı yaptığı bilinmektedir.


Meral Avcı

45


Türkiye’de kumul alanları da bitki çeşitliliği açısından önem taşır. Karadeniz kıyılarında kumul vejetasyonu içinde yayılış alanı bulan çok sayıda endemik ve nadir bitki de yer alır. Filyos çayının denize döküldüğü alanda psödomaki ile kaplı sabit kumullar.

Kuaterner ve Türkiye’nin Bitki Örtüsüİklim değişimleri jeolojik dönemler boyunca küre üzerinde yayılış alanı bulan bitki ve hayvan

topluklarının dağılışlarını etkiliyen en önemli olayların başında gelir. Bu durumun kanıtları olarak değinilebilecek çok sayıda örneğe ülkemizin çeşitli alanlarında rastlamak mümkündür. Yukarıda da kısaca belirtildiği gibi özellikle Karbonifere ve Perme ait arazilerde çeşitli bitki fosilleri tesbit edilmiştir. Bunlardan Karbonifer arazileri (karasal fasiyeste Kuzeybatı Anadolu Ereğli, Zonguldak ve Amasra çevreleri) içinde rastlanan ve o dönemi simgeleyen şistler içinde kalıntılarına rastlanılan çok sayıda bitki türü tamamen Türkiye florası içinden çekilmiştir.

Bugün Türkiye’de bitki örtüsünün yayılış alanlarını sınırlandıran ve floristik bileşimini etkileyen en dikkat çekici değişimlerin yaşandığı dönem, Kuaterner’dir. Kuaterner’de meydana gelen iklim değişimleri bitkiler açısından çarpıcı sonuçlara yol açmıştır. Kuaterner’in daha uzun süren ilk yarısı (Pleistosen) içinde ayrılan buzul (glasyal) ve buzularası (interglasyal) dönemler, bitki topluluklarının yayılış alanlarında önemli değişimlere yol açmıştır. Buzul dönemlerinde Anadolu’da dağların yüksek kesimlerinde bugünküne nazaran daha geniş alanlar kaplayan buzullar söz konusu iken, Anadolu’nun bazı alçak alanlarında (İç Anadolu’da olduğu gibi) plüvyal göller gelişmiştir. Buzul dönemlerinde vejetasyon kuşakları dikey yönde birkaç yüz metre aşağıya çekilmiştir. Buzularası ya da intergla syal dönemlerde ise bu defa vejetasyon kuşakları tersi yönde yer değiştirmiştir. Bu önemli değişimlerden sonuncusu Son Buzul Maksimumu esnasında (günümüzden yaklaşık 19 bin yıl önce) gerçekleşmiştir. Özellikle Doğu Karadeniz dağları, Torosların yüksek kesimleri başta olmak üzere dağlık alanların yüksek kesimlerinde bugünkünden çok daha geniş alan kaplayan buzullar ile günümüze nazaran daha aşağılardan geçen daimi kar sınırı, orman sınırını da bugünkünden çok daha aşağılara itmiştir. Dolayısıyla günümüzde bu dağlık sahalarda örneğin Doğu Karadeniz dağlarında yaklaşık 2200 metrelerden geçen orman sınırı, o dönemde daha aşağılara


45


Meral Avcı

46



46

çekilmiştir. Son Buzul Maksimumu sonrasında değişen koşullar bitki topluluklarının yayılış alanlarında yeni değişimlere yol açmış bu defa vejetasyon kuşakları çekilen buzullar ve daimi kar sınırının yükselmesine bağlı olarak dikey yönde ilerlemiştir. Bugün dağların yüksek kesimlerinde ortaya çıkan orman ve ağaç sınırları da Son Buzul Maksimumu sonrasında yükselen sıcaklıklarla yeniden düzenlenmiştir.

Kuaterner’de dağlık alanların yüksek kesimlerinde günümüzdekinden çok daha geniş alanlar kaplayan daimi buzullar, plüvyal göller ve bugüne göre daha aşağılardan geçen daimi kar sınırı.

Topoğrafya açısından son derece çeşitlilik gösteren Türkiye’de, bazı bitkiler Pleistosen’deki iklim değişimleri özellikle de buzul dönemleri esnasında kendileri için uygun koşullar sağlayan alanlara çekilerek izole olmuşlar ve yaşamlarına devam etmişlerdir. Günümüzde Türkiye florası içinde karşımıza çıkan relikt bitkilerin önemli bir kısmı bu şekilde izole olan bitkilerdir. Bu değişimler sırasında bazı bitkilerin yayılış alanlarında parçalanmalar da meydana gelmiş ve bu parçalanan topluluklar zaman içinde genetik olarak da farklılaşmışlardır. Son Buzul Çağı sonrasında sığınma alanlarından yayılan popülasyonlar, yeni yayılış alanları oluşturmuşlardır (Avcı, 2011). DNA haplotip benzerlikleri kullanarak, bir bitki ya da hayvan türünün kuzeyli popülâsyonlarından hangilerinin atalarının, Son Buzul Çağı Maksimumundaki kaçış bölgelerinde yaşamış olduğunu tahmin etmek mümkündür (Hewitt, 2004). Yani bir türün bugün kuzeyde bulunan, ancak ataları güneydeki sığınak alanlarında yaşamış olan popülâsyonlarını, DNA analizleri ile ortaya çıkarmak mümkündür. İber yarımadası, İtalya, Yunanistan ve Balkanlar ile Kafkaslar ve Hazar Denizi güneyindeki alanlar, Avrupa biotası için sığınak olarak kullanılan yerlerin başında gelmektedir. Bu alanlar arasında Anadolu da vardır (Hewitt, 1999). Sığınak alanlarındaki türlerin birçoğu taksonomik ve genetik çeşitlilik göstermektedir. Akdeniz havzası sığınak alanı içinde ortaya çıkan genetik farklılıklar, çalışanları havza içinde alt sığınak alanları ayırmaya itmiş ve böylece içlerinde Anadolu’nun da yer aldığı “sığınak içinde sığınak” olarak da ifade edilen güçlü alt yapıların varlığı da tanımlanmıştır (Schmitt, 2007). Akdeniz havzası sığınaklarından olan Anadolu günümüzde bazı türler için, hem bir çeşitlilik merkezi hem de bugün Avrupa soylarının olası orijin merkezlerinden birisidir (Rokas vd., 2003).

Günümüzde bitkilerle ilgili yapılan genetik çalışmalar, özellikle iklim değişimleri nedeniyle söz konusu olan göçler ve geri çekilmeler gibi eski süreçleri yansıtan genetik varyasyonların güncel coğrafî kalıplarını göstermektedir. Örneğin ülkemizin en yaygın türlerinden olan kermez meşesinin (Quercus coccifera), Akdeniz havzasındaki doğu ve batı popülasyonlarının genetik özelliklerindeki belirgin fark, bunların ayrı bir evrimsel geçmişi olduğuna işaret etmektedir (Toumi ve Lumaret, 2010). Çok daha özel olarak calliprinos grubunda gözlenen genetik varyasyonun kuvvetli coğrafî yapısı ve büyük genotip varyasyonu,


47


tarihsel bir orijini ve coğrafi alt gruplar arasında uzun bir genetik farklılaşma periyodunu desteklemektedir. Palinolojik çalışmalar Akdeniz havzasının batı ile doğu kesiminde iklim değişikliklerinin etkisinin aynı olmadığını göstermektedir. Havzanın batı kesimi hem ortalama sıcaklıklar ve hem de minumum yıllık sıcaklıklar bakımından önemli düşüşlere (İspanya güneyi ile Kuzey Afrika hariç) konu olmuştur. Son Buzul Maksimumu esnasında Avrupa’nın güneybatı kıyılarında meşelerin lokal olarak yayılış alanı bulduğunu gösteren bazı kanıtlar vardır. Buna karşılık Akdeniz havzasının doğusundaki (Suriye gibi) vejetasyon içinde meşeler çok önemli bir yer kaplamaktaydı. Dolayısıyla Son Buzul Çağında havzanın batısındaki yayılış alanlarını büyük ölçüde kaybeden kermez meşesi toplulukları, havzanın doğusunda ise geniş yayılış alanlarına sahipti. Doğudaki bu topluluklar bugünkü calliprinos grubunun orijinini meydana getirmektir (Toumi ve Lumaret, 2010).

Bir diğer örnek ise mersin (Myrtus communis)’dir (Migliore vd., 2012). CpDNA çalışmaları, Myrtus communis’in batı ve doğu Akdeniz popülasyonları arasındaki genetik farklılaşmasının oldukça güçlü olduğunu göstermektedir. Akdeniz havzası boyunca intraspesifik genetik çeşitliliğin doğu- batı yapısı, delice ve defne türlerinde olduğu gibi Neojen orijinli türlerin filocoğrafya çalışmalarının çoğunda tanımlanan bir özelliktir. Akdeniz havzası boyunca görülen genetik çeşitliliğin bu çift kutupluluk durumu, Senozoik boyunca bölgenin paleocoğrafyası ve ikliminde meydana gelen büyük değişikliklerin bir sonucudur. Bu sürede büyük çevresel değişikliklerin söz konusu olması birçok paleotropikal kökenli türün hızlıca ortadan kalkışına yol açmış, sklerofil ve kserofit bitki birliklerinin ise yayılışı genişlemiştir. Miosen’deki sıcak koşullardan, Pleistosen’in daha soğuk koşullarına geçiş, tropikal eğilimli bitkiler için uygun habitatlarda azalışa neden olmuştur. Tropikal-subtropikal iklimin ortadan kalkışı yanında, Messiniyen tuzluluk krizi (5,96-5,33 milyon yıl önce) de bu konuda etkili olmuştur (Messiniyen tuzluluk krizi olarak bilinen olay Akdeniz havzasının coğrafî özelliklerinde önemli sonuçlara yol açmış, organizmalarda türleşme ve farklılaşma süreçlerine neden olmuştur). Messiniyen tuzluluk krizinin Myrtus cinsinde vikaryansa neden olduğu ve mersin popülasyonlarını doğu-batı Akdeniz olarak izole ettiği düşünülmektedir (Migliore vd., 2012).

Aslında Messiniyen tuzluluk krizi ve vikaryans sürecinin yarattığı bu değişimler günümüzde Akdeniz kıyılarında yayılış alanı bulan Myrtus communis topluklarının durumunu açıklamak için yeterli değildir. Çünkü ikinci bir farklılaşma dönemi Pliosen-Pleistosen geçişidir. Bu dönemde Myrtus CpDNA haplotipleri en azından 7 farklılaşma olayına işaret etmektedir. Bunlardan altı tanesinin Batı Akdeniz havzasında gerçekleşmesi, mersin için Batı Akdeniz havzasının güncel farklılaşma merkezi olduğunu göstermektedir (Migliore vd., 2012). Karadeniz bölgesinde orman sahalarında geniş yayılış alanı bulan ve çok yıllık bir bitki olan çuha çiçeğinin (Primula vulgaris)8 ITS haplotip analizi de Karadeniz’in kuzeyinde en az iki kaynaktan kolonileştiğini göstermektedir (volkova vd., 2013). Primula vulgaris doğudaki Kolşik sığınak sahasından Azak denizi ile Karadeniz bağlantısını sağlayan Kerç boğazından doğuya doğru kıyı boyunca yayılışa sahip olmuştur. Aynı zamanda Karadenizin kuzey kıyısının orta kısmı (Kırım yarımadası çevresi), Batı ve Orta Karadeniz kıyılarındaki popülasyonlardan (yani Küre dağları çevresindeki popülasyonlardan) çoğalmışlardır9. Bu araştırma Kırım topluluklarının Kolşik sığınağından çoğalan Trabzon popülasyonlarından değil, daha batıdaki Küre dağları topluluklarından çoğaldıklarına işaret etmekte; NCA (Nested Clade Analysis – NCA yani gen akışı ve popülasyon tarihini test eden hipotez) Küre dağları ve Kırım popülasyonlarının mücavir/komşu alan yayılmaları olduğu sonucunu göstermektedir. Yine ITS haplotip dağılımında, doğudaki diğer popülasyonların sınırlı gen akışı da bu sonucu destekler niteliktedir. Bu bulgular Son Buzul Maksimumundaki iklim koşulları ile de uyumludur. Aynı zamanda Kolşik saha ve daha batıdaki Anadolu kıyıları sığınağı arasında uygun olmayan iklimin geniş bir kuşak oluşturduğunu göstermektedir. Bu durum Pleistosende bu iki sığınak arasındaki gen akışını engellemiştir.

Pleistosen’in buzul dönemlerinde ülkemiz dağlarının yüksek kesimlerinde bugünkünden daha geniş alan kaplayan buzullar yanında, daimi kar sınırı da daha alçak seviyelerden geçmekteydi. Daimi 8 Avrupa’daki yayılış alanlarında genellikle monokromik (tek renkli) bir tür olarak tanımlanan bu bitkinin Kafkaslar ve Türkiye’deki

popülasyonlarının polikromik (çok renkli) olduğu bilinmektedir (volkova vd., 2013).9 Oligosen başında (Rupeliyen’de) Anadolu-Kırım arasında Karadeniz depresyonu, Dinyeper-Tuna depresyonu gibi alanların

varlığı düşünülmektedir. Bu sahanın denizel alanlara dönüşmesi Miosen’in başını (Burdigalian)bulmuştur (Meulenkamp ve Sissingh, 2003).


47


48



48

kar sınırının alçalması Son Buzul Maksimumunda bitki kuşaklarının daha aşağılara çekilmesinin temel nedenlerinden birisidir. Günümüzde ise daimi kar sınırı daha yukarılardan geçmektedir. Bu durum vejetasyon kuşaklarının yükseltiye göre dağılışını etkilemiştir. Artık doğal orman sınırı daha yukarılardan geçmektedir, birçok bitkinin dikey doğrultuda çıkabildikleri yükselti de artmıştır.

Son Buzul Çağı sonrasında daimi kar sınırı da değişmiştir. Günümüzde daimi kar sınırı o döneme göre çok daha yukarılardan geçmektedir. Bu durum vejetasyon kuşaklarında değişikliklere yol açtığı gibi, bitki türlerinin dağılışlarını etkileyen önemli faktörden birisi olmuştur (Yukarıdaki şekil; buzul alanları ve plüvyal göllerin yayılış sahaları Erinç 1978’den, güncel daimi kar sınırı eğrileri Sarıkaya 2012’den alınarak hazırlanmıştır).

Pleistosen’de buzul ve buzularası dönemlerin tekrarlanması kuşkusuz bitki örtüsünün de yaşanan bu değişikliklere uyum gösterme sürecini doğurmuştur. Bu süreç Türkiye florasında kısa mesafelerde önemli değişimlerin görülmesine yol açtığı gibi, floranın çeşitlenmesini de beraberinde getirmiştir. Özellikle dağlık alanlardaki korunaklı vadi içleri bazı bitkilerin sığınma alanları olarak görev yapmıştır (Asıl yayılış alanı Avrupa’nın kuzey kesimleri olan ancak ülkemizde Ilgaz dağları kuzey yamacında korunaklı bir vadi içinde izole olmuş mersin yapraklı söğüt Salix myrsinifolia gibi. Avcı ve Zielinski, 1997; Avcı, 1998). Daha nemli olan glasyal dönemlerde bazı bitkiler yayılış alanlarına, belirli güzergâhlar boyunca daha güneydeki uygun yaşam alanlarını da eklemişlerdir (Amanos dağlarında yayılış gösteren kayın (Fagus orientalis) ve diğer nemcil bitki türleri gibi). İklimdeki değişimler bazı türlerin yayılış alanlarını sığınaklarla sınırlandırmış ve bu sınırlandırılmış yayılışlar genetik varyasyonun azaldığı popülasyon darboğazlarına yol açmıştır. İklim değişimlerinin bu sığınak alanlarından hızlı bir göçe izin verdiği durumlarda bu bitki türleri yeni alanlarda çok hızlı bir şekilde topluluk oluşturmuşlardır. Bitki ve hayvanlarla ilgili yapılan çok sayıda çalışmada ortaya konan genetik özellikler, sığınak ve postglasyal yayılma süreçlerini desteklemektedir.

Son Buzul Çağı sonrasında da iklimde bazı değişimler söz konusu olmuştur. Ancak bunların şiddeti Pleistosen içinde söz konusu olan değişimler kadar olmamıştır. Avrupa’da Küçük Buzul Çağı (Little Ice Age) olarak anılan dönemde (MS 1570-1900) yıllık ortalama sıcaklıklar günümüzdekinden yaklaşık 1°C daha düşüktür ve bu değişimlerin de Anadolu’daki vejetasyonu etkilediği düşünülmelidir. Ancak ortaya çıktığı Holosen’den bu yana en önemli etkiyi insanın yaptığı açıktır. Özellikle orman alanlarının yayılış alanlarındaki değişimler ile steplerin floristik komposizyonlarında ortaya çıkan değişimler Anadolu’nun binlerce yıl gerilere uzanan yerleşim tarihi ile yakından ilişkilidir. Günümüzde yukarıda da değinildiği gibi çoğu yerde doğal steplerin yayılış alanları antropojen steplere karışmış ve ormansız coğrafî görünümler yaratılmıştır.


49


TÜRKİYE’DE BİTKİ ÖRTÜSÜNÜN ÇEŞİTLİLİĞİ, ENDEMİZM VE ENDEMİKLER

Tropikal alanlar, yeryüzünde biyolojik çeşitlilik açısından en zengin yerlerdir. Buralarda çok dar sahalarda bile yüzlerce bitki türü bir arada görülebilir. Tropikal alanlarda çok büyük çeşitliliğe sahip olan ülkeler, megaçeşitlilik ülkeleri olarak nitelenir (Cunningham ve Saigo, 2001). Türkiye bir ılıman kuşak ülkesidir. Ancak bu kuşakta yer alan diğer ülkelerden bitki çeşitliliği açısından ayrılmaktadır. Türkiye’nin komşu ülkelerinden İran 8000 kadar bitkiye sahiptir ve endemik bitkilerin sayısı, Türkiye’nin yarısı kadardır. İspanya’daki tür sayısı 5050, endemizm oranı %18,6’dır. Yunanistan 5800 bitki türüne sahiptir ve bunların %15,6’sı endemiktir (Georghiou ve Delipetrou, 2010). Fransa’nın florasına kayıtlı 4650 farklı bitkiden %2,9 kadarı endemiktir. Polonya ise sadece 2450 bitki türüne ve %0,1’lik bir endemizm oranına sahiptir. Avrupa kıtasının neredeyse tamamı ile karşılaştırılabilecek olan Türkiye’deki bitki çeşitliliği ve yüksek endemizm oranı, bütünüyle coğrafi özelliklerin bitki örtüsü üzerine belirgin bir yansımasıdır (Avcı, 2005).

Dünyadaki bazı alanların doğal damarlı bitki sayıları (Davis vd., 1994’den faydalanılarak çizildi).

Dünyadaki bazı alanların doğal damarlı bitki sayıları ve endemik bitki sayıları (Davis vd., 1994’den faydalanılarak çizildi).


49


50



50

Dünyadaki bazı alanlarda doğal bitki türlerine göre endemizm oranı (%). (Davis vd., 1994’den faydalanılarak çizildi).

Türkiye’de endemizm bakımından10 en zengin yerler Toros dağlarının batı ve orta kesimleri (özellikle Taşeli platosu), İç Anadolu ile Doğu Anadolu arasındaki geçiş alanlarıdır. Uludağ masifi, Kaz Dağı masifi, Ilgaz masifi gibi Anadolu’nun en eski arazilerinin, endemizm açısından özel alanlar olduğu dikkat çekmektedir (Avcı 2005). Türkiye’de metamorfik masiflerin büyük çoğunluğu ülkemizin Önemli Bitki Alanı olarak nitelenen ve endemizm açısından dikkat çeken sahalarıdır. Ilgaz dağları 80’e yakın endemik bitkiye yaşam alanıdır. Bu bitkilerden bazıları adlarını bu masiften alan (Allium ilgazense, Delphinium ilgazense ve Festuca ilgazensis gibi) ve yayılış alanları Ilgaz dağları ile sınırlı olan türlerdir. Ilgazların florasına kayıtlı olan türlerden yaklaşık 30’u ise Avrupa ölçeğinde nesli tehlikede kabul edilen bitkilerdir (Avcı ve Özhatay 2005). Kaz Dağları masifi de 70’den fazla endemik bitkiye sahiptir. Uludağ masifi Marmara bölgesindeki en önemli endemizm sahalarından birisidir ve sadece buraya özgü olan Achillea multifida, Arabis drabiformis, Aubriata olympica, Carduus olympicus ssp. olympicus, Crepis aurea ssp. olympica, Gypsophilla olympica, Rumex olympicus, Senecio olympicus, Thymus bornmuelleri, Verbascum bombyciferum ve V. prusianum gibi birçok endemik bitkinin yayılış alanıdır (Güleryüz, 2000). Bitlis masifinin bulunduğu alanda Bitlis çayı vadisi ve çevresi 900’den fazla bitki taksonuna yaşam alanıdır (Buradaki endemiklerin sayısı 63’dür). Sahada yayılış gösteren bitkilerin çoğunluğu İran-Turan flora bölgesi elemanı olmakla beraber, Akdeniz flora bölgesi ile Avrupa-Sibirya flora bölgelerine ait bitkiler de bu sahada ortaya çıkmaktadır. Kızılcık (Cornus sanguinea), barut ağacı (Frangula alnus subsp. pontica), üvez (Sorbus torminalis subsp. torminalis), cehri (Rhamnus catharticus) ile Kafkas ters lalesi (Fritillaria caucasica) Bitlis vadisi çevresinin Karadenizli türleri arasındadır (Altıok ve Behçet, 2005). Güneyde Bolkar dağları, Tahtalı ve Bereket dağları endemik bitkilerin yoğun olduğu kesimlerdir. Bolkar dağları 305 endemik takson barındırmaktadır ve bunlardan Trigonella cilicica, Valeriana bolkarica, Cirsium cilicicum, Verbascum cilicicum, Allium alpinarii gibi bazı endemikler, Türkiye florasında sadece bu alandan bilinen dar yayılışlı endemiklerdir (Gemici, 2000). Erciyes dağı florasında 190, Amanos dağları florasında ise yaklaşık 250 endemik bitki bulunur. Amanos dağlarının endemik bitkilerinin önemli bir kısmı da nesli tehlike altında olan nadir bitkileridir (Çakan ve Byfield, 2005; vural ve Aytaç, 2005). Marmara Bölgesinin masiflerinden bir diğeri olan Istranca masifi yine bitkilerin özel yayılış alanları arasındadır. Bu sahanın florasına kayıtlı olan 1300’den fazla bitki vardır. Bunların içinde bilim dünyası için yeni tanımlanmış bir yabani sarımsak türü (Allium rumelicum) yer alır. Istranca dağları ve yakın çevresinde yayılış alanı bulan bitkilerden bazıları Balkanlardan ülkemiz florasına sokulan türlerdir (Özhatay vd., 2010; Akalın Uruşak vd., 2013).

10 Endemik yeryüzünde belirli bir bölgede yaşayan ve başka sahalarda rastlanmayan bitki ve hayvan türlerine verilen isimdir. Bu olaya da endemizm denilir. Endemik bir türün yayılış alanı çok dar olabildiği gibi oldukça geniş bir saha da olabilir. Canlılar doğal engellerle karşılaştıklarında, yayılışları kesintiye uğrayabilir. Bu durum çoğu zaman toplulukların parçalanmasıyla sonuçlanır. Parçalanan yayılış sahaları, türlerin genetik özelliklerinde değişiklere yol açar ve yeni türler oluşur. Endemizm konusunda çeşitli faktörler (izolasyon, zaman, jeomorfolojik özellikler gibi) rol oynar.


51


Türkiye’de endemik bitki sayılarının dağılışı (Endemik bitki sayıları Kutluk ve Aytuğ, 2001’den alınmıştır).

Türkiye’de belli başlı metamorfik masifler: 1- Istranca, 2- Kazdağ, 3- Uludağ, 4- Menderes, 5- Sultandağı, 6- Anamur, 7- Ilgaz, 8- Tokat, 9- Akdağmadeni, 10- Kırşehir, 11- Niğde, 12- Akdağ, 13- Malatya, 14- Bitlis (Ketin, 1983). Bu masiflerin bulundukları yerlerin büyük kısmı endemizm açısından önem taşıyan ve önemli bitki alanı olarak da tanımlanan alanlardır.

Endemizm bakımından anakaya özellikleri ile ilişkili olan bazı sahalar dikkat çekicidir. Bunlar arasında jips, ofiolitik kayaçlar gibi kayaçlar endemizm bakımından önemli yerlerdendir. Ofiolitler gabro-ultrabazik kayaçlar grubuna giren ve maden cevheri (demir, magnezyum, nikel, platin ve krom gibi) bakımından zengin olan katılaşım kayaçlarıdır. Anadolu’da Tetis okyanusunun kalıntıları olarak nitelenen birçok ofiolit kütlesi genellikle belirli tektonik hatlar boyunca görülür. Türkiye’de Geç Kretase ofiolitleri, Kuzeydeki Pontid ofiolit sahası, Anadolu ofiolit sahası, Torid ofiolit kuşağı, Güneydoğu ofiolit kuşağı ve Arap platformu çevresi ofiolit kuşağı olmak üzere belli başlı 5 sahada ortaya çıkmaktadır. Bu ofiolitler Geç Kretase’de Neotetis okyanus havzalarının kapanması esnasında oluşmuşlardır (Robertson, 2002). Güney Anadolu’daki ofiolitler, Arap levhasının kuzey kenarı boyunca uzanan kenar kıvrımları kuşağında bulunur ve bu zonun batı ucunda Amanos dağlarının güney kesimini oluşturan Kızıldağ ofioliti yer alır. Ofiolitik kayaçların büyük kısmı karmaşıklar şeklinde olup, bazik ve ultrabazik kayaçların yanı sıra, metamorfik ve çökel katkıları da içerir (Pınar-Erdem, 1974; Şengör ve Yılmaz, 1981; Asutay vd., 1989; Tekeli ve Erendil, 1986). Ofiolitlerden özellikle peridotit ve piroksenitin, hidratasyon sonucunda değişikliğe uğramasıyla serpantin (yeşil kayaçlar adıyla da bilinir) oluşur (Hoşgören, 2007).


51


52



52

Türkiye’de ofiolitlerin yayılış alanları (Billor ve Gibb, 2002). Türkiye’de ofiolitik kayaçların bulunduğu alanlar endemizm açısından önem taşıyan sahalar arasındadır.

Serpantin (magnezyum silikatın su alması ile meydana gelir) güç ayrışan bir anakayadır ve bu nedenle sığ, taşlı topraklar ortaya çıkar. Serpantinler üzerinde oluşan topraklar çoğunlukla, magnezyum, demir, nikel, kobalt ve krom gibi ağır metaller bakımından zengindir ve pH değerleri de yüksektir. Ancak, kalsiyum, potasyum ve fosfor gibi bazı temel bitki besin maddeleri bakımından da fakir topraklardır. Bu nedenle, serpantinler üzerinde gelişen topraklarda bu ağır metaller birçok bitki için zehir etkisi yaptığından bitki örtüsünün gelişimi iyi olmaz. Bununla beraber bu topraklarda, koşullara uyum sağlamış ve o alanlarda özelleşmiş bitkiler yayılış alanı bulur. Bu kayaçların bulunduğu sahaların endemik bitkilerce zengin oluşu, bir tür “jeolojik izolasyon”la açıklanmakta ve serpantin habitatları diğer toprak tipleri içinde “jeolojik adalar” ya da “edafik adalar” olarak belirtilmektedir. Bu topraklar üzerinde ekstrem edafik koşullara genetik çözümler üretmiş bazı bitkiler ortaya çıkmaktadır (Kruckeberg vd., 1999; Reeves vd., 1999; Rajakaruna, 2004; Rajakaruna ve Baker, 2004; Brady vd., 2005; Rajakaruna ve Boyd, 2008). Lahanagiller (Brassicaceae), karanfilgiller (Caryophyllaceae) ve ballıbabagiller (Lamiaceae) ılıman kuşak içinde serpantinin yaygın olduğu sahalarda gelişen ve yüksek oranda nikel biriktiren bitki gruplarındandır. Nikel hiperakümülatörleri olarak da tanımlanan bu bitkilerden Alyssum, Akdeniz havzasının en karakteristik cinsi olarak tanımlanmaktadır. Türkiye’de 99 farklı taksona sahip olan bu bitki grubunun 53 tanesi, sadece Türkiye’ye özgüdür. Silene cserei ssp. aeoniopsis, Alyssum floribundum, A, constellatum, A. murale, A. dudleyi, Thlaspi elegans, Cochleraia sempervivum yüksek oranda nikel biriktirebilen ve serpantin endemiği olarak nitelenen bitkilerdendir. Türkiye’de serpantinlerin yaygın olduğu çeşitli alanlarda yapılan araştırmalardan elde edilen bulgular, Alyssum, Thlaspi ve Cochlearia gibi bazı bitki gruplarının biriktirebildikleri nikel miktarının %2’yi geçtiğini ortaya koymuştur (Kruckeberg vd., 1999; Reeves vd., 2001; Reeves ve Adıgüzel, 2004). Bu durum anakayası serpantin olan toprakların önemini açık olarak ortaya koymaktadır. Sadece bu topraklar üzerinde yayılış alanı bulan serpantin endemiklerinin sayısı da oldukça fazladır (Adıgüzel ve Reeves 2012). Tüm dünyada yoğun olarak taranan serpantin endemiklerinden bazıları ekonomik değer ifade etmektedir. Bazı bitkiler ise insan kaynaklı metallerle kirletilmiş olan sanayi veya maden bölgelerindeki toprakların, bitkilerle temizlenmesi ve yeniden yeşillendirilmesi için önemli bir potansiyel olarak görülmektedir (Prasad ve Freitas, 1999; Prasad ve Freitas, 2003; Avcı, 2005; Rajakaruna vd., 2006).

Türkiye endemiklerinin sayısı 3000’den fazladır ve endemizm oranı %34,4’dür (Özhatay vd., 2005). Bu oran ılıman kuşak ülkeleri için oldukça yüksektir. Sığırkuyruğu (Verbascum), dağçayı (Sideritis), peygamber çiçeği (Centaurea) ve geven (Astragalus) endemizm oranının en fazla olduğu bitki grupları arasında yer almaktadır. Endemiklerden önemli bir kısmının yayılış alanı da çok dar sahaları ilgilendirmektedir. Örneğin Türkiye’de 100’den fazla endemikle temsil edilen peygamber çiçeklerinden birisi olan ve yanardöner ya da sevgi çiçeği gibi isimlerle bilinen Centaurea tchihatcheffii’nin (Bu bitki adını 1800’lü yıllarda İstanbul’da Rus elçiliğinde çalışan Pierre de Tchihatcheff (1812–1890)’den almaktadır.


53


Anadolu’da çeşitli inceleme gezileri yapan Tchihatcheff ’in, yaklaşık 4500 bitki örneğinden oluşan Anadolu bitkileri koleksiyonu Paris Herbaryumu’nda bulunmaktadır) yayılış alanı sadece Ankara Mogan gölü çevresinde sınırlı bir alandır (Erik vd., 2005). Endemik bitkiler arasında, cins düzeyinde endemik olan bitkilerin de bulunması çeşitlilik açısından önemli bir göstergedir. Türkiye’de cins düzeyinde endemik olan 15 tane bitki grubu vardır (Erik ve Tarıkahya, 2004).

Siklamenlerde (Cyclamen) olduğu gibi bazı bitki cinslerine ait bitki türlerinin önemli bir kısmının yayılış alanları sadece Anadolu’dur. Çok sayıda kültüvarı ile en değerli süs bitkileri arasında sayılan siklamenlerin yayılış alanı batıda Balear adalarından doğuda İran’a; kuzeyde Alp dağları ve Karpat dağlarından güneyde Cezayir ve Tunus’a kadar uzanır. Bu yayılış alanı içinde dünyada 21 türle temsil edilen siklamenlerin 10 türü Türkiye’de doğal yayılış alanı bulmaktadır. Bu 10 türün de 6 tanesi Türkiye’ye özgüdür ve bu nedenle Anadolu siklamenlerin gen merkezlerinden birisi olarak kabul edilmektedir (Mathew ve Özhatay, 2001).

Türkiye orkideler bakımından da zengindir ve 30 kadar orkide taksonu endemiktir. Bunlara örnek olarak Epipactis helleborine ssp. bithynica, Dactylorhiza osmanica var. anatolica, Ophrys oestrifera ssp. karadenizensis, Ophrys isaura, Ophrys phrygia verilebilir (Kreutz vd., 2009).

Genel olarak değerlendirildiğinde bulunduğu coğrafî konum içinde bitki çeşitliliği açısından önemli bir yere sahip olan Türkiye’nin bu zenginliği ve sahip olduğu endemik bitkiler, ülkenin genetik kaynaklarının korunması bakımından büyük değer taşımaktadır. Florasının yaklaşık 1/3 kadarını endemik bitkilerin oluşturduğu Anadolu, bitkiler ve insanlar arasındaki kuvvetli bağın da büyük değer ifade ettiği bir alandır. İlkçağlardan beri insanlar bitkileri çeşitli amaçlarla kullanmışlar, bitkileri tanımış ve tanıtmaya çalışmışlardır. Günümüzden 10.000 yıl kadar gerilere giden yerleşim tarihi, bitki örtüsü ve insan arasındaki ilişkilere bakıldığında, doğal olarak yayılış gösteren birçok bitkinin ilk olarak ziraatinin yapıldığı yerin Anadolu olduğu görülür (Zohary 1971). Tarla bitkilerinin birçoğunun kökeni Anadolu’dur. Bugün de birçok doğal bitki beslenme amacıyla kullanıldığı gibi (ıspıt olarak bilinen Trachystemon orientale ya da ışgın olarak da Rheum ribes gibi), kültürel bakımdan da değer taşımaktadır. Bu durum coğrafi ortam ile insan arasındaki ilişkileri yansıtan önemli bir örnektir. Beslenme alışkanlıkları dışında da bitkiler farklı şekillerde ekonomik anlam taşımaktadır. Bazı bitkiler ticari değer ifade etmektedir. Adaçayı (Salvia sp), ardıç (Juniperus communis), barut ağacı (Frangula alnus), cehri (Rhamnus petiolaris), çöven (Gypsophila sp.), defne (Laurus nobilis), funda (Erica sp), geven (Astragalus sp.), keçiboynuzu (Ceratonia siliqua), bazı meşe (Quercus sp.) türleri, taflan (Laurus nobilis), yüksük otu (Digitalis sp.) ve herdemtaze (Ruscus aculeatus) gibi bitkiler bunlardan bazılarıdır.

Bazı yazarların insan–doğa arasında 10.000 yıllık “aşk hikâyesi” olarak da niteledikleri, Akdeniz havzasının coğrafî görünümünün bütünüyle yeniden biçimlenmesi süreci (Blondel ve Aronson, 2004), kuşkusuz Anadolu’yu da etkilemiştir. Bu köklü yerleşme tarihi geçmişi hem bitkilerin hem de bu alanın faunası ile ilgili çok sayıda hikâyeyi içinde barındırmaktadır.

Nüfusun giderek artması, tarımsal faaliyetler, sanayi faaliyetleri ve turizm gibi çok çeşitli nedenlerle doğal bitki örtüsü önemli değişimler geçirmiş olsa da, ülkemizde coğrafî özelliklerin sağladığı büyük avantaj olağanüstü bir bitki örtüsü çeşitliliğine ve yüzlerce endemik bitkiye sahip olmasına yol açmıştır. Bu nedenle özellikle coğrafî yayılışı dar olan, bir ya da birkaç popülasyondan bilinen, popülasyon boyutu küçük olan ya da popülasyon büyüklüğü giderek azalan türler ile insanlar tarafından toplanılan endemik türlerin korunmasına mutlaka özen gösterilmelidir. Türkiye’nin bu doğal kaynaklarını koruması ve sürdürülebilir kullanımını sağlayarak gelecek nesillere ulaştırması büyük önem taşımaktadır.


53


Bu kitapta her bölüm için ayrı ayrı kaynakçaya yer verilmemiş, kitabın tüm kaynakçası bir araya toplanmıştır. Kitabın tamamına ait kaynaklar çalışmaya eklenmiştir.

716

T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I K A Y N A K L A R

Abd El-Ghani, M.M. 2000. vegetation composition of Egyptian inland salt marshes. Bot. Bull. Acad. Sin., 41: 305-314.

Adams, R.P. 2008. Juniperus of the World: The ge-nus Juniperus., 2nd Ed., Trafford Publ.., van-couver, B.C., Canada.

Adams, R.P., Terzioğlu S. ve Mataracı, T. 2010. Ta-xonomy of Juniperus oxycedrus var. spilina-nus in Turkey: Leaf terpenoids and SNPs from nrDNA and petN-psbM., Phytologia, 92(2): 156-166.

Adıgüzel, N. ve Aytaç, Z. 2005. Ceylanpınar step-leri. Türkiye’nin 122 Önemli Bitki Alanı (Ed. N. Özhatay, A. Byfield ve S. Atay): 367-368, WWF Türkiye (Doğal Hayatı Koruma vak-fı) yayını, İstanbul.

Adıgüzel, N., Byfield, A., Duman, H. ve vural, M. 2005. Tuz gölü ve stepleri, Türkiye’nin 122 Önemli Bitki Alanı (Ed. N. Özhatay, A. Byfi-eld ve S. Atay): 289-292, WWF Türkiye (Do-ğal Hayatı Koruma vakfı) yayını, İstanbul.

Adıgüzel, N. Reeves, R.D. 2012. Important serpen-tine areas of Turkey and distribution pat-ternsof serpentine endemics and nickel ac-cumulators, Bocconea 24: 7-17.

Aellen, P. 1967a. Atriplex L.. In: P. H. Davis [ed.], “Flora of Turkey and the East Aegean Is-lands”, vol. 2, 305 312. Edinburgh University Press, Edinburgh.

Aellen, P. 1967b. Bassia All. In P. H. Davis (ed.), Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol. 2, 315. Edinburgh University Press, Edinburgh.

Aellen, P. 1967c. Camphorosma L. In P. H. Davis (ed.), Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol. 2, 314–315. Edinburgh Univer-sity Press, Edinburgh.

Aellen, P. 1967d. Cyathobasis Aellen In P. H. Davis (ed.), Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol. 2, 336–337. Edinburgh Univer-sity Press, Edinburgh.

Aellen, P. 1967e. Halimione AellenL. In P. H. Davis (ed.), Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol. 2, 312–313. Edinburgh Univer-sity Press, Edinburgh.

Aellen, P. 1967f. Krascheninnikovia Güldenst.. In P. H. Davis (ed.), Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol. 2, 313. Edinburgh Uni-versity Press, Edinburgh.

Aellen, P. 1967g. Noaea Moq. In P. H. Davis (ed.), Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol. 2, 335–336. Edinburgh University Press, Edinburgh.

Aellen, P. 1967h. Salsola L. In P. H. Davis (ed.), Flo-ra of Turkey and the East Aegean Islands, vol. 2, 328–334. Edinburgh University Press, Edinburgh.

Aellen, P. 1967i. Suaeda L. In P. H. Davis (ed.), Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol. 2, 324–327. Edinburgh University Press, Edinburgh.

Aellen, P., Cullen, j. ve Coode, M.j.E. 1967. Arthroc-nemum Moq. In P. H. Davis (ed.), Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol. 2, 320–321. Edinburgh University Press, Edin-burgh.

Akalın Uruşak, E., Özhatay, F.N., Güler, N., Ersoy, H., Başak, N., Yeşil, Y., Oral, D., Demirci, S. 2013. The flora of Yıldız Mountains (Kırkla-reli) Biosphere Project area, Turkish Journal of Botany37: 225-269

Akhani, H., Edwards, G. ve Roalson, E.H. 2007. Di-versification of the Old World Salsoleae s.l. (Chenopodiaceae): Molecular phylogenetic analysis of nuclear and chloroplast data sets and a revised classification. Int. J. Pl. Sci. 168: 931–956.

Akkemik, Ü., Köse, N. ve Poole, I. 2005. Sequoi-oidae (Cupressaceae) woods from the upper Oligocene of European Turkey (Thrace). Phytologia Balcanica. 11(2):119-131

Akkemik, Ü., Sakınç, M. 2013. Sequoioxylon petri-fied woods from the mid to late Oligocene of Thrace (Turkey). IAWA journal 34 (2): 177-182

Akkemik, Ü., Yılmaz, H., Oral, D., Kaya, A. 2011. Some Taxonomic Notes on Pinus L. (Pina-ceae) Taxa Naturally Grow in Turkey. İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi 61 (1): 63-78

Akkiraz, M.S., Akgün, F., Örçen, S., Bruch, A., Mosbrugger, v. 2006. Stratigraphic and Palaeoenvironmental Significance of Bar-tonian–Priabonian (Middle–Late Eocene) Microfossils from the Başçeşme Formation, Denizli Province, Western Anatolia, Turkish Journal of Earth Sciences 15:155-180.

Akkiraz, M.S., Kayseri, M.S. ve Akgün, F. 2008. Pa-laeoecology of Coal-Bearing Eocene Sedi-

KAYNAKLAR

717


ments in Central Anatolia (Turkey) Based on Quantitative Palynological Data, Turkish Journal of Earth Sciences 17: 317–360.

Akpulat, H.A., Çelik, N. 2005. Flora Of Gypsum Areas İn Sivas İn The Eastern Part of Cappa-docia in Central Anatolia, Turkey, journal of Arid Environments, 61, 27-46

Aksoy, N. 1998. “Euro-Siberian (Avrupa-Sibir-ya) Flora Bölgesindeki Buxus sempervirens L.’nin Yayılışı, Doğal Alanlarının Yapısı ve Floristik Açıdan İncelenmesi” Cumhuriyeti-mizin 75. Yılında Ormancılığımız Sempoz-yumu Bildiri Kitabı, s. 238-246, 21-23 Ekim İ.Ü. Orman Fakültesi Cumhuriyetimizin 75. Yılında Ormancılığımız Sempozyumu Aske-ri Müze, Harbiye-İstanbul.

Aksoy, N. 2000.Türkiye Flora ve vejetasyonuna Or-mancılık Yönünden Bakış,4-5 Mayıs I. Ulu-sal Orman Fakülteleri Öğrenci Konferansı, İ.Ü. Orman Fakültesi Bahçeköy- İstanbul.

Alagöz, C.A. 1967. Sivas Çevresi ve Doğusunda jips Karstı olayları A.Ü.D.T.C. Fak.Yayınları No: 175, Ankara.

AL-Saghir, M., Porter D.M. 2012. Taxonomic Re-vision of the Genus Pistacia L. (Anacardia-ceae), American journal of Plant Sciences, 3, 12-32

Altıok, A., Behçet, L. 2005. The flora of Bitlis river valley, Turkish Journal of Botany 29: 355–387.

Anderberg, A.A., Eldenäs, P. 2007. XvII. Tribe Inu-leae, In: The Families and Genera of vascu-lar Plants, vol. vIII, pp. 374-390, (Eds. K., Kubitzki, (vol. Ed.), j.W., Kadereit, C., jeff-rey). Springer-verlag Berlin.

Anşin, R. 1983. Türkiye’nin Flora Bölgeleri ve Bu Bölgelerde Yayılan Asal vejetasyon Tipleri K.T.Ü. Orman Fak. Yayın Cilt:6, Sayı:2

Anşin, R. 2001. Tohumlu Bitkiler, Gymnospermae (Açık Tohumlular), 1.cilt, 3.Baskı, KTÜ Orm. Fak. Yayın No: 122/15, ISBN: 975-6983-16-7, KTÜ Basımevi, Trabzon, 296 s.

Anşin, R., Özder R. 1993. A New Taxon of Black Alder, A. glutinosa ssp. betuloides (Betulace-ae)”, The Karaca Arboretum Magazine. cilt II: 47-51.

Aras, A., Aksoy, N., Batı, Z., Sakınç, M. ve Erdo-ğan M. 2003. Yaşayan fosil Sequoiadendron giganteum (Ağaçlı linyitleri): ksiloloji, pali-

noloji ve yaşı, Türkiye Kuvaterneri Çalıştayı IV, 29-30 Mayıs 2003: 186-194, İstanbul.

Aras-Tayhan, A. 1997. Türkiye’nin Hippophae rham-noides L.Taksonu Üzerinde Ksilolojik ve Pa-linolojik Araştırmalar PhD. Thesis (Unpub-lished).

Asutay, H.j., Küçükayman, A. ve Gözler, M. Z. 1989. Dağküplü (Eskişehir kuzeyi) ofiyolit kar-maşığının stratigrafisi, yapısal konumu ve kümülatlara petrografisi, MTA Dergisi 109: 1-8.

Atalay, İ. 1989. Toprak Coğrafyası, Ege Üniversitesi yayını, İzmir.

Atalay, İ. 1994. Türkiye vejetasyon Coğrafyası, Ege Üniversitesi, Basımevi- Bornova-İzmir

Atay, I. 1972. Kumulların Tesbiti ve Ağaclandırma Tekniği, 75 sayfa

Avcı, M. 1993. Türkiye’nin flora bölgeleri ve Ana-dolu Diagonali’ne coğrafi bir yaklaşım, Türk Coğrafya Dergisi 28: 225–248.

Avcı, M. 1996. Endemik bir meşe türü, kasnak me-şesi (Quercus vulcanica (Boiss. and Heldr. ex) Kotschy)’nin Türkiye’deki yeni bir yayılış alanı, Türk Coğrafya Dergisi 31: 283–289.

Avcı, M. 1998. Paleoklimatolojik göstergelere gü-nümüz florasından bir örnek, Türk Coğrafya Dergisi 33: 437-446.

Avcı, M. 1999. Türkiye’nin doğal söğütleri ve coğ-rafi dağılışları, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Coğrafya Dergisi 7: 1-24.

Avcı, M. 2004a. İç Anadolu Bölgesi Ormanlarının Son Sığınakları, Karacadağ ve Karadağ Vol-kanlarının Bitki Örtüsü, Çantay Kitabevi, İstanbul.

Avcı, M. 2004b. Ormangülleri (Rhododendron L.) ve Türkiye’deki doğal yayılışları, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bö-lümü Coğrafya Dergisi 12: 13–29.

Avcı, M. 2005. Çeşitlilik ve endemizm açısından Türkiye’nin bitki örtüsü, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Coğraf-ya Dergisi 13: 27-55.

Avcı, M. 2011. Moleküler biyocoğrafya: Gelişimi, kapsamı, paleobiyocoğrafya ve biyolojik çe-şitlilik açısından bir değerlendirme, Fiziki Coğrafya Araştırmaları: Sistematik ve Bölge-sel (Ed. D. Ekinci): 241-266, Türk Coğrafya Kurumu, İstanbul.

KAYNAKLAR

718


Avcı, M. ve Zielinski, j. 1997. Salix myrsinifolia Sa-lisb. (Salicaceae) -A new species for the flora of Turkey. The Karaca Arboretum Magazine 4 (2): 49–54.

Avcı, M. ve Özhatay, N. 2005. Ilgaz Dağları Önem-li Bitki Alanı, Türkiye’nin 122 Önemli Bitki Alanı (Ed. N. Özhatay, A. Byfield ve S. Atay): 103–105, WWF Türkiye (Doğal Hayatı Ko-ruma vakfı) yayını, İstanbul.

Averyanov L. v., Nguyen T. H., Loc P. K., The P. v.2005. Distribution, ecology, and habitats of Calocedrus rupestris (Cupressaceae) in vietnam. Turczaninowia 8(4):19-35.

Avşar, M. D. ve Ok, T. 2010. Phenological observa-tions on a bean trefoil (Anagyris foetida L.) population in the Kahramanmaras region, Turkey. Scientific Research and Essays, 5 (22): 3358-3362

Ayan, S., 1998. Turba Karakteristikleri ve Islah Ça-lışmaları, Doğu Akdeniz Orm. Araş. Müd., DOA Dergisi, Orman Bakanlığı Yayın No. 076, DOA Yayın No. 7, Sayı. 4, s.131-150, ISSN 1300 – 8544, Tarsus.

Aytaç, Z. 2000. Astragalus L. In Güner A., Özhatay, N., Ekim T &Başer K.H.C. (edit.) Flora of Turkey and the East Aegean Islandans, vol. 11, pp. 79-88. Edinburgh Univ. Press, Edin-burgh.

Aytaç, Z., Ekici, M. ve Akan, H. 2012 Astragalus L. In Güner, A, Aslan, S., Ekim, T., vural, M & Babaç, T. Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler), Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını İstan-bul.

Aytuğ, B. 1984. Orman Ağaçlarının Hayatı ve Yapısı Ders Notları

Bailey, L.H., Bailey, E.Z. 1976. Hortus third. A con-cise dictionary of plants cultivated in the United States and Canada.

Bailey, L.H. 1977: Manual of Cultivated Plants, 16. baskı, 1116 p., Macmillan Publishing CO., USA.

Bakmaz-Albayrak, N. ve Bakmaz A 2012. Dünü, Bugünü, Yarını Sakız Ağacı Pistacia lentiscus var. chia. İzmir İl özel İdaresi Yayını, İzmir.

Barnes, P.G. 2000. Abelia. In: The European Garden Flora, Volume 6, ed. j. Cullen et al. Cambrid-ge University Press, Cambridge.

Baskın, C. C., Milberg, P., Andersson, L. ve Baskın,

j. M. 2001. Seed dormancy-breaking and germination requirements of Drosera angli-ca, an insectivorous species of the Northern Hemisphere, Acta Oecologica 22: 1-8.

Baytop, A. 1971. Trakya ve İstanbul Çevresi Bit-kileri Üzerine Sistematik Araştırmalar I.Apocynaceae. İstanbul Ecz. Fak. Mec. 7: 11-29

Baytop, A. 1977a. Botanikte adlandırma. Biyoloji Dergisi. 27 (2-4):113-132.

Baytop, A. 1995. Bitkilerin Bilimsel Adlarındaki Ni-teleyiciler ve Anlamları, İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Yayınları, No: 3889, İs-tanbul.

Baytop, A., Akgöksel, H. 1972. Trakya’da Ephedra cinsi. İstanbul Eczacılık Fak. Dergisi 8: 55-62

Bean, W.j. 1970. Trees and Shrubs Hardy in the Bri-tish Isles, vol. 1, Murray, London.

Behçet, L. 2000. A new species of Ribes L. (Grossu-lariaceae) from East Anatolia, Turkey. Turk j Bot 25: 103-105

Belli, O. 2000. Eskiçağ Dünyası’nın en büyük ma-denci krallığı: Urartular. Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi (1932-1999), (O. Bel-li): 371- 378. İstanbul.

Berg, j., Heft, L. 1969: Rhododendron und immerg-rüne Laubgehölze, Stuttgart.

Billor, M. Z., Gibb, F. 2002. The mineralogy and chemistry of the chromite deposits of sout-hern (Kızıldağ, Hatay and Islahiye, Antep) and Tauric ophiolite belt (Pozantı-Karsantı, Adana), Turkey, 9th International Platinum Symposium, July 21–25 2002, Billings, Mon-tana, USA.

Blondel, j., Aronson, j. 2004. Biology and Wildlife of the Mediterranean Region, Oxford Univer-sity Press Inc, New York.

Borazan A, Babaç, M.T. 2003. Morphometric leaf variation in oaks (Quercus) of Bolu, Turkey. Ann. Bot. Fennici 40: 233–242

Boyadgiev, T.G. 1976. Contribution to the know-ledge of gypsiferous soil, AGON/SF/SYR/67/522. FAO, Rome.

Boydak, M. 2001. A New variety of Pinus nigra Arnold subsps. pallasiana (Lamb.) Holm-boe from Anatolia. The Karaca Arboretum Magazine, vol. 6, Part 1, TUBİTAK - TEMA yayını, s. 15-23, Ankara.

Boydak, M., Dirik, H., Çalıkoğlu, M. 2006. Kızıl-

KAYNAKLAR

719


çamın (Pinus brutia Ten.) Biyolojisi ve Sil-vikültürü. OGEM-vAK İşletme Müessesi, Ankara

Boydak M, Çalıkoğlu, M. 2008. Toros Sediri’nin (Cedrus libani A.Rich.) Biyolojisi ve Silvikül-türü (Biology and Silviculture of Lebanon Cedar (Cedrus libani A.Rich.)). Ormancılığı Geliştirme ve Orman Yangınları ile Müca-dele Hizmetlerini Destekleme vakfı Yayını, Lazer Ofset Matbaası, Ankara.

Bozkuş, F. 1986. Toros Göknarı (Abies cilicica Carr.)’nın Türkiye’deki Doğal Yayılış ve Sil-vikültürel Özellikleri, 176 s., İstanbul

Brady, K.U., Kruckeberg, A.R. ve Bradshaw, jr. H.D. 2005. Evolutionary ecology of plant adap-tation to serpentine soils. Annual Review of Ecology, Evolution, and Systematics 36: 243-266.

Browicz, K., Zielinski j. 1982. Celtis L. In: P.H.Davis (ed.): Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol.7:649-652. Edinburgh Univer-sity Press.

Browicz, K. 1978a. Cionura Griseb.. in: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the East Aegean Is-lands, vol. 6, pp. 173-174, Edinburgh; Edin-burgh University Press.

Browicz, K. 1978b. Cyprina Browicz. in: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the East Aegean Is-lands, vol. 6, pp. 165-166, Edinburgh; Edin-burgh University Press.

Browicz, K. 1978c. Periploca L. in: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol. 6, pp. 164-165, Edinburgh; Edinburgh University Press.

Browicz, K. 1982. Betula L. in: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol. 7, pp. 689-691, Edinburgh; Edinburgh Uni-versity Press.

Browicz, K. 1984. Chorology of trees and shrubs in South-West Asia and adjacent regions, vol:3, Polish Academy of Sciences, Institute of Dendrology, Warszawa Poznan, 88 p.

Browicz, K. 1986. Chorology of trees and shrubs in South-West Asia and adjacent regions, vol:5, Polish Academy of Sciences, Institute of Dendrology, Warszawa-Poznan, 88 p.

Brunner, H., Tanker, PN. 1988. Meslekî Latince, An-kara Üniversitesi, Eczacılık Fakültesi Yayın-ları, Sayı: 63, Ankara.

Brunsfield, S.j. et al. 1994. Phylogenetic relations-hips among the genera of Taxodiaceae and Cupressaceae: Evidence from rbcL sequen-ce. Syst. Bot. 19: 253–262

Burton, R.M. 1995. A new locality of Erica bocque-tii. Karaca Arboratum Magazine 3 (1): 27-29

Byfield ve Özhatay, 1996. Necmi Aksoy..Byfield, A., Özhatay, N. 1997. A Future for Turkey’s

Peatlands: A Conservation Strategy for Turkey’s Peatland Heritage, Doğal Hayatı Koruma Derneği, İstanbul.

Byfield, A.j. 2000. Andromeda L. in: Güner A, Öz-hatay N, Ekim T & Başer KHC (ed.) Flora of Turkey and the East Aegean Islands, (Suppl. 2) vol. 11, pp. 183. Edinburgh; Edinburgh University Press.

Camus, A. 1938 – 1939. Les ch ê nes. Monographie du genre Quercus . Tome II. Genre Quercus , sous-genre Euquercus (sections Lepidoba-lanus et Macrobalanus ). Texte. Paul Leche-valier, Paris.

Camus, A. 1936 – 1938. Les ch ê nes. Monographie du genre Quercus . Tome I. Genre Quercus , sous-genre Cyclobalanopsis , sous-genre Euquercus (sections Cerris et Mesobalanus ). Texte. Paul Lechevalier, Paris, France.

Camus, A. 1952– 1954. Les chênes. Monographie du genre Quercus . Tome III. Genre Quercus : sous-genre Euquercus (sections Protobala-nus et Erythrobalanus ) et genre Lithocarpus . Texte. Paul Lechevalier, Paris.

Cavalier-Smith, T. 1998. A revised six-kingdom system of life. Biol. Rev. 73: 203-266

Chamberlain, D.F. ve Matthews v. A. 1970. Astra-galus L. In Davis P.H. (edit.) Flora of Turkey and the East Aegean Islandans, vol. 3, pp. 49-254. Edinburgh Univ. Press, Edinburgh.

Chamberlain, D.F., Yaltırık, F., 1970. Cercis L. In: Davis PH (ed). Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol.3, pp. 8-9. Edinburgh.

Chamberlain, D.F. 1970a. Alhagi Gagnebin in: Da-vis PH (ed.) Flora of Turkey and the East Ae-gean Islands, vol. 3, pp. 596-597. Edinburgh; Edinburgh University Press.

Chamberlain, D.F. 1970b. Amorpha L. in: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the East Aegean Is-lands, vol. 3, pp. 263. Edinburgh; Edinburgh University Press.

Chamberlain, D.F. 1970c. Anagyris L. in: Davis PH

KAYNAKLAR

720


(ed.) Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol. 3, pp. 12-14. Edinburgh; Edin-burgh University Press.

Chamberlain, D.F. 1970d. Caragana Lam. in: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the East Ae-gean Islands, vol. 3, pp. 46-47. Edinburgh; Edinburgh University Press.

Chamberlain, D.F. 1970e. Ceratonia L. in: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the East Aegean Is-lands, vol. 3, pp. 7-8. Edinburgh; Edinburgh University Press.

Chamberlain, D.F. 1970f. Colutea L. In: Davis PH (ed). Flora of Turkey and the East AegeanIs-lands, vol.3, pp. 42-44. Edinburgh.

Chamberlain, D.F. 1970g. Cytisopsis jaub. & Spach. In: Davis PH (ed). Flora of Turkey and the East AegeanIslands, vol.3,pp. 511-512 Edin-burgh.

Chamberlain, D.F.1970h. Gleditsia L. In: Davis PH (ed). Flora of Turkey and the East AegeanIs-lands, vol.3, pp. 7. Edinburgh.

Chamberlain, D.F. 1970i. Halimodendron Fischer ex DC. In: Davis PH (ed). Flora of Turkey and the East AegeanIslands, vol.3, pp. 46. Edin-burgh.

Chamberlain, D.F. 1970j. Hippocrepis Fabr. In: Da-vis PH (ed). Flora of Turkey and the East Ae-geanIslands, vol.3,pp. 545-547. Edinburgh.

Chamberlain, D.F. 1970k. Podocytisus Boiss. & Heldr.. In: Davis PH (ed). Flora of Tur-key and the East AegeanIslands, vol.3, pp. 33. Edinburgh.

Chamberlain, D.F. 1970l. Prosopis L. In: Davis PH (ed). Flora of Turkey and the East AegeanIs-lands, vol.3, pp. 9-10. Edinburgh.

Chamberlain, D.F. 1970m. Robinia L. In: Davis PH (ed). Flora of Turkey and the East Aegean Is-lands, vol.3, pp.41. Edinburgh.

Chamberlain, D.F. 1970n. Sophora L. In: Davis PH (ed). Flora of Turkey and the East Aegean Is-lands, vol.3, pp.11. Edinburgh.

Chamberlain, D.F. 1970o. Spartium L. In: Davis PH (ed). Flora of Turkey and the East Aegean Is-lands, vol.3, pp.32-33. Edinburgh.

Chamberlain, D.F. 1970p. Ulex L. In: Davis PH (ed). Flora of Turkey and the East AegeanIs-lands, vol.3, pp.23-24. Edinburgh.

Chamberlain, D.F, Long D. 1972. Lonicera L. in: Da-vis PH (ed.) Flora of Turkey and the East Ae-

gean Islands, vol. 4, pp. 544-550. Edinburgh; Edinburgh University Press.

Chamberlain, D.F. 1972a. Ribes L. in: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol. 4, pp. 261-263. Edinburgh; Edinburgh University Press.

Chamberlain, D.F. 1972b. Cornus L. In: Davis PH (ed). Flora of Turkey and the East AegeanIs-lands, vol.4, pp.539-541. Edinburgh.

Chamberlain, D.F. 1972c. Hedera L. in: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the East Aegean Is-lands, vol. 4, pp. 538-539. Edinburgh; Edin-burgh University Press.

Chamberlain, D.F. 1972d. Sambucus L. in: Davis, P.H. (ed.), Flora of Turkey and the East Ae-gean Islands, vol.4, pp. 542-543. University Press, Edinburgh.

Chamberlain, D.F. 1972e. Viburnum L. in: Davis, P.H. (ed.), Flora of Turkey and the East Ae-gean Islands, vol.4, pp. 543-544. University Press, Edinburgh.

Chambers, K L. 1993. Thuja. Flora of North Ame-rica Editorial Committee (eds.): Flora of North America North of Mexico, vol. 2. Ox-ford University Press.

(http : / /w w w.ef loras .org/ f lorataxon.aspx?flora_id=1&taxon_id=132902)

Chapman, v.j. 1974. Salt marshes and salt deserts of the world. Ecology of Halophytes Ed. By R.By R.j. Reimold & W.H. Queen. Academic Press. Inc. New York & London. A Subsidi-ary of Harcourt Brace jovanovich Publis-hers. pp: 3-19.

Choukr-Allah, R. 1991. The potential of halophytes in the development and rehabilitation of arid and semiarid zones. Halophytes and Bi-osaline Agriculture (eds R. Choukr-Allah, C. v. Malcolm & A. Hamdy), pp. 3–16. Marcel Dekker

Civelek, S. 1994. Taşlıdere (Sivas) Çevresindeki jipsli Topraklara Özgü Bazı Taksonlar. Fırat Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi 6 (2), 107–113.

Clapham, A., R., Tutin., T., G., Warburg, E., F. 1962: Flora of the British Isles, Cambridge Univer-sity Press.

Coode, M.j.E., Cullen j. 1965a. Abies Miller. Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the East Ae-gean Islands, vol. 1, pp. 67-70. Edinburgh;

KAYNAKLAR

721


Edinburgh University Press.Coode, M.j.E., Cullen j. 1965b. Picea A. Dietr. in:

Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol. 1, pp. 70. Edinburgh; Edinburgh University Press.

Coode, M.j.E., Cullen j. 1965c. Pinus L. in Davis, P.H.. (ed.). Flora of Turkey and East Aege-an Islands (Ed. P.H. Davis), vol. 1, pp. 72-75. Edinburgh University Press, Edinburgh.

Coode,, M.j.E ve Cullen, j. 1965d. Taxus L. İn : Da-vis, P.(ed.), Flora of Turkey and the Easth Aegean Islands. vol.1, pp 76. Edinburgh Univ. Press, Edinburgh.

Coode, M.j.E., Cullen j. 1967. Euonymus L. in: Da-vis PH (ed.) Flora of Turkey and the East Ae-gean Islands, vol. 2, pp. 550-552. Edinburgh; Edinburgh University Press.

Coode, M.j.E. 1965a. Cistus L. İn : Davis, P.(ed.), Flora of Turkey and the Easth Aegean Is-lands. vol.1, pp.506-508. Edinburgh Univ. Press, Edinburgh.

Coode, MjE. 1965b. Fumana Spach. İn : Davis, P.(ed.), Flora of Turkey and the Easth Ae-gean Islands. vol.1, pp.517-522. Edinburgh Univ. Press, Edinburgh.

Coode, M.j.E. 1965c. Helianthemum Mill. İn : Da-vis, P.(ed.), Flora of Turkey and the Easth Aegean Islands. vol.1, pp.508-517. Edin-burgh Univ. Press, Edinburgh.

Coode, M.j.E. 1965d. Capparis L. İn : Davis, P.(ed.), Flora of Turkey and the Easth Aegean Is-lands. vol.1, pp.496-498. Edinburgh Univ. Press, Edinburgh.

Cristofolini, G., Troia, A. 2006. A reassessment of the sections of the genus Cytisus Desf.. Ta-xon 55(3): 733-746.

Cronquist, A., 1981, An Integrated System of Clas-sification of Flowering Plants, Columbia University Press, New York.

Cullen, j. 1970. Anthyllis L. in: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol. 3, pp. 533-534. Edinburgh; Edinburgh Uni-versity Press.

Cullen, j. ve Coode, MjE. 1965. Berberis L.. in: Da-vis PH (ed.) Flora of Turkey and the East Ae-gean Islands, vol. 1, pp. 356-358. Edinburgh; Edinburgh University Press.

Cunningham, W.P., Saigo, B.W., 2001. Environmen-tal Science, A Global Concern, McGraw-Hill,

New-York.Çakan, H., Byfield, A. 2005. Amanos Dağları,

Türkiye’nin 122 Önemli Bitki Alanı (Ed. N. Özhatay, A. Byfield ve S. Atay): 254–257, WWF Türkiye (Doğal Hayatı Koruma vak-fı) yayını, İstanbul.

Çetik, A.R. 1985. Türkiye Vejetasyonu: I. İç Anadolu’nun Vejetasyonu ve Ekolojisi, Selçuk Üniversitesi Yayını, Konya.

Çolak, A.H., Günay , T. 2011. Turbalıklar, Orman ve Su İşleri Bakanlığı, İstanbul

Çolak, A.H. 1997. Rhododendron ponticum L. (Mor Çiçekli Ormangülü)’un silvikültürel özellik-leri üzerine araştırmalar. İ.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul.

Çolak, A.H., Gerçek, H. 1999. Das Alpenrosen-Pa-radies in den Bergen Nordostanatoliens. Bo-denuntersuchungen bei Alpenrosen-Arten im nordostanatolischen Gebirge. İmmerg-rüne Blaetter Heft 38/1999. Deutsche Rho-dodendron-Geselschaft. Bremen.

Davis, P.H.(ed.) 1965. Flora of Turkey and the East Aegean Islands. vol.I, Edinburgh

Davis, P.H.(ed.) 1967. Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol.2, Edinburgh.

Davis, P.H.(ed.) 1970, Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol.3, Edinburgh.

Davis, P.H. 1970. Medicago L. in: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol. 3, pp. 483-511. Edinburgh; Edinburgh University Press.


Davis, P.H. (ed.) 1975. Asteraceae. In Flora of Tur-key and the East Aegean Islands, vol.5, Edin-burgh.



Davis, P.H. 1982a. Buxus L. in: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol. 7, pp. 631-632. Edinburgh; Edinburgh Uni-versity Press.

Davis, P.H. 1984a. Asparagus L. in: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol. 8, pp. 75-81. Edinburgh; Edinburgh University Press.

Davis, P.H. 1984b. Danea Medik. in: Davis PH (ed.)

KAYNAKLAR

722


Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol. 8, pp. 74. Edinburgh; Edinburgh Uni-versity Press.

Davis, PH. 1984c. Ruscus L. in: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol. 8, pp. 72-74. Edinburgh; Edinburgh Univer-sity Press.

Davis, PH., Coode, MjE ve Cullen, j. 1967. Rhus L. in: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol. 2, pp. 543-544. Edinburgh; Edinburgh University Press.

Davis, P.H., Harper. P.C., Hedge, I.C. 1971, Plant Life of South West Asia, The Botanical Soci-ety of Edinburg

Davis, P.H., Mill, R.R ve Kit Tan 1988. Flora of Tur-key and the East Aegean Islandans, vol. 10, pp. 114-124. Edinburgh Univ. Press, Edin-burgh.

Davis, S.D., Heywood, v.H. ve Hamilton, A.C. 1994. Centers of Plant Diversity, A Guide and Stra-tegy for their Conservation I, WWF ve IUCN yayını, Oxford.

De Koning C.T., Duncan, A.j. 2000. Medicago arbo-rea – a leguminous fodder shrub for low ra-infall farming systems. Sulas L. (ed.). Legu-mes for Mediterranean forage crops, pastures and alternative uses. Zaragoza: CIHEAM, s.435-438.

Debreczy, Z., Racz, I. 2012. Conifers Around the World: Conifers of the Temperate Zones and Adjacent Regions. DendroPress Citt 1-2

Denk, T. 1999. The taxonomy of Fagus in western Eurasia, 1: Fagus sylvatica subsp.orientalis (= F.orientalis ), Feddes Repert. 110:117-200

Denk, T. 2003. Phylogeny of Fagus L. (Fagaceae) ba-sed on morphological data. Plant Syst. Evol. 240:55-81

Dizdar, M. Y. 2003. Türkiye’nin Toprak Kaynakları, TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası, Anka-ra.

Duran, A., Dural, H. 2003. Genista vuralii (Faba-ceae), a new species from Turkey. Ann.Bot.Fennici 40:113-116

Eckenwalder, jE. 2009. Conifers of the World: The complete reference. Timber Press, London.

Edmondson, j.R.. 1978. Lithodora Griseb. In Flora of Turkey and East Aegean Islands (Ed.): P.H. Davis. vol. 6, 315, Edinburg University Press, Edinburgh.

Efe, A. 1987. Liquidambar orientalis Miller (Sığala Ağacı)’ın morfolojik ve palinolojik özellikle-ri üzerine araştırmalar, İstanbul Üniversite-si Orman Fakültesi Dergisi Seri A 37 (2, 1): 84–114.

Efe, A. ve Alptekin, Ü. 1989. Önemli bir subasar ormanı: Hacıosman (An important bottom-land forest in Turkey), İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi Seri A, 39(2): 164-171.

Efe, A., Özhatay, E., Aksoy, N. ve Oral, D. 2009. Chamaespartium Adans. (Leguminosae):a new record for the flora of Turkey Turkish journal of Botany, 33:6, 453-456,

Ekim, T., ve ark. 1989. Türkiye Bitkileri Kırmızı Ki-tabı (Red Data Book of Turkish Plants). Tür-kiye Tabiatını Koruma Derneğ i ve van 100. Yıl Üniv. Yayınları

Ekim, T. 1995, Türkiye Florası ve Endemikleri, Yeni Türkiye Çevre Özel Sayısı Yıl:1, Sayı:

Ekim, T. 1996, Türkiye’ nin Floristik Yapısı , Yüksek Lisans Ders Notları, Gazi Ünv. Fen-Ed. Fak Biyoloji Böl.- Ankara

Ekim, T. (2012). Ptilostemon. Şu eserde: Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., vural, M., &Babaç, M.T. (edrl.) Türkiye Bitkileri Listesi(Damarlı Bit-kiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını. İstanbul

Eliçin, G. 1971. Türkiye Sarıçam (Pinus sylvestris L.)’larında Morfogenetik Araştırmalar. İ.Ü. Orman Fakültesi Yayınları. No: 1662/180

Eliçin, G. 1977. Türkiye Doğal Ardıç (Juniperus L.) Taksonlarının Yayılışları ile Önemli Mor-folojik ve Anatomik Özellikleri Üzerinde Araştırmalar, İ.Ü. Yayın No: 2327, O.F. Yayın No:232, İstanbul.

Eminağaoğlu, Ö., Akpulat, HA. 2010. Vaccinium myrtillus var. artvinense, A New Taxon for the Flora of Turkey, Annals of Agrarian Sci-ence, 8 (1), 144-146.

Eminağaoğlu, Ö., Özcan, M. 2013. Euonymus lei-ophloeus (Celastraceae) – A new record for the flora of Turkey. Bangladesh j.Plant Ta-xon. 20 (2): 263-266

Erdei, B., Akgün, F. ve Barone, Lumaga M.R. 2010. Pseudodioon akyoli gen. et sp. nov., an ex-tinct member of Cycadales from the Turkish Miocene. Plant Systematics and Evoluti-on285: 33–49.

KAYNAKLAR

723


Erik, S. ve Sarıkahya, B. 2004. Türkiye Florası üzeri-ne, Kebikeç 17: 139–163.

Erinç, S. 1978. Changes in the physical environ-ment in Turkey since the end of the Last Glacial, The Environmental History of the Near and Middle East Since the Last Ice Age (Ed. W.C.Brice): 87–110, London.

Ern, H. 1995. Laburnum. European Garden Flora 4: 537

Eroğlu, M. 1988. Beşparmak Dağlarının Bitki Örtü-sü, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Ens-titüsü (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi), İstanbul.

Everett, T.H. 1981. The New York Botanical Garden Illustrated Encylopedia of Horticulture, vol: 1-10

Farjon, A. 1990. Pinaceae: drawings and descripti-ons of the genera Abies, Cedrus, Pseudolarix, Keteleeria, Nothotsuga, Tsuga, Cathaya, Pse-udotsuga, Larix and Picea. Königstein: Ko-eltz Scientific Books.

Farjon, A. 2000. Juniperus L. in Guner A., Ozhatay, N., Ekim, T., Basler KHC (eds), Flora of Tur-key and the East Aegean Islands, 11:8-10, Edinburgh Univ., Press, Edinburgh.

Farjon, A. 2005a. A Monograph of Cupressace-ae and Sciadopitys, Royal Botanic Garden, Kew, Richmond, United Kingdom. 643 pp

Farjon, A. 2005b. A Monograph of Cupressaeae and Sciadopitys, Royal Botanic Garden, Kew.

Farjon, A. 2010. A Handbook of the World’s Conifers, v.1-2. Brill Academic Publishers, Leiden-Boston.

Fırat, M. 2013: Ferhenga Navên Riwekên Bi Kurdî / Kürtçe Bitki Adları Sözlüğü / Dictionary of Plant Names in Kurdish. Kalkan Ofset

Freitag, H., Duman, H. 2000. An unexpected new taxon of Salsola (Chenopodiaceae) from Turkey, Edinburgh J. Bot.57: 339-348.

Freitag, H., 2000: Salsola L. --- In: Güner, A., Öz-hatay, N., Ekim, T., Başer, K. H. C. (eds.), Flora of Turkey and the East Aegean Islands. vol. 11, 62–64. Edinburgh University Press. Edinburgh.

Freitag, H., 2000a: Anabasis L. In: Güner, A., Öz-hatay, N., Ekim, T., Başer, K. H. C. (eds.), Flora of Turkey and the East Aegean Islands. vol. 11, 64–65. Edinburgh University Press. Edinburgh.

Freitag, H., Atamov, v., Cetin, E. & Aslan, M. 2009. The genus Halothamnus jaub. & Spach (Chenopodiaceae) in Turkey. Turkish J. Bot. 33: 325-334.

Frey, W., Kurschner, H., Probst, W. 1999. Flora and vegetation, including plant species and lar-ger vegetation complexes in Persia. In: Yars-hater, E. (ed.) Encyclopaedia Iranica 10 (1): 43-63. Costa Mesa, California, Mazda Pub-lishers.

Frodin, D.G., Heywood, v.H. 1968. Cytisus. In: Tu-tin T G, Heywood v H, Burges N A, Moore D M, valentine D h, Walters S M &Webb D A (eds) Flora Europaea, Rosacea to Umbelli-ferae. Cambridge University Press.

Fu Liguo, Li Nan ve Mill R.R. 1999a. Ginkgoaceae, Araucariaceae, Pinaceae (except Abies and Picea), Taxodiaceae, Podocarpaceae, Cep-halotaxaceae and Taxaceae. In Wu Zheng-yi & Raven, P.H., Flora of China 4: 8-25, 33-44, 52, 54-61, 78-96. Science Press, Beijing & Missouri Botanical Garden Press, St. Louis.

Fu Liguo, Li Nan ve Robert R. Mill. 1999b. Secti-ons on Cephalotaxaceae, Ginkgoaceae and Pinaceae. In Wu Zheng-yi and Peter H. Ra-ven (eds.). Flora of China, Volume 4. Beijing: Science Press; St. Louis: Missouri Botanical Garden.

Fu L., Yu Y, Adams R.P., Farjon A. 1999c. Cupressa-ceae. In Flora of China, Wu Zheng-yi and Peter H. Raven (eds.). volume 4. Beijing: Science Press; St. Louis: Missouri Botanical Garden.

Gaussen, H., Heywood, v.H. ve Chater, A.O. 1964. The Genus Pinus L. in Flora Europaea (T.G.Tutin, v.H.Heywood, N.A.Burgers, D.H.valentine, S.M.Walters and D.A.Webb - eds.), vol.1, pp. 32-35, Cambridge University Press, Cambridge.

Gee. C.T. 2001. The mangrove palm Nypa in the ge-ologic past of the New World, Wetlands Eco-logy and Management 9 (3): 181-203.

Gemici, Y. 2000. Plant diversity in the Bolkar mo-untains (Southern Anatolia Middle Taurus), Plants of the Balkan Peninsula: into the Next Millenium, Proceeding of the 2nd Balkan Bo-tanical Congress 14–18 May 2000, İstanbul, Turkey I (Ed. N. Özhatay): 215–228, İstan-bul.

KAYNAKLAR

724


Genaust, H. 1976: Etmymologisches Wörterbuch der botanischen Pflanzennamen. Basel, Stuttgart.

Georghiou, K., Delipetrou, P. 2010. Patterns and traits of the endemic plants of Greece. Bo-tanical Journal of the Linnean Society 162, 130–422.

Gibbs, P.E. 1970a. Adenocarpus DC., In P H Davis (eds) Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol 3, pp. 34-36. Edinburgh Un. Press, Edinburg.

Gibbs, P.E. 1970b.Calicotome Link. In P H Davis (eds) Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol 3, pp. 33. Edinburgh Un. Press, Edinburg.

Gibbs, P.E. 1970c. Cytisus L., Chamaecytisus Link, Chronanthus (DC.) Koch. In P H Davis (eds) Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol 3, pp. 14-21, Edinburgh Un. Press, Edinburg.

Gibbs, P.E. 1970d. Chamaecytisus L., Chamaecy-tisus Link, Chronanthus (DC.) Koch. In P H Davis (eds) Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol 3, pp. 16-21. Edinburgh Un. Press, Edinburg.

Gibbs, P.E. 1970e. Chronanthus (DC) Koch., Cha-maecytisus Link, Chronanthus (DC.) Koch. In P H Davis (eds) Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol 3, pp. 21. Edin-burgh Un. Press, Edinburg.

Gibbs, P.E. 1970f, Genista L. In: Davis PH (ed). Flo-ra of Turkey and the East Aegean Islands, vol.3, pp. 24-32. Edinburgh.

Gibbs, P.E. 1970g. Teline Medicus. In: Davis PH (ed). Flora of Turkey and the East Aegean Is-lands, vol.3, pp. 23. Edinburgh.

Gibbs, P.E. 1970h. Gonocytisus Spach. In: Davis PH (ed). Flora of Turkey and the East Aegean Is-lands, vol.3, pp. 21-22. Edinburgh.

Gökmen, H. 1970. Açıktohumlular (Gymnosper-mae), T.C. Orman Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü Yayınları, Sıra No:523, Ankara.

Gökmen, H. 1973. Kapalı Tohumlular Angiosper-mae 1. cilt, T.C. Orman Bakanlığı, Orman Genel Müdürlüğü, Sıra No: 564, Seri No: 53, Şark Matbaası, Ankara.

Govaerts, R., Frodin, D.G. 1998. World Checklist and Bibliography of Fagales. RBG Kew.

Greuter, W. 1975. Ptilostemon Cass. In P H Davis

(eds) Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol 5, pp.415-419. Edinburgh Un. Press, Edinburg.

Güleryüz, G. 2000. Uludağ Alpin Çiçekleri, Bursa valiliği yayını, Bursa.

Günal, N. 1998. Keçi Boynuzu (Ceratonia siliqua L.) ‘nun Türkiye’deki Coğrafi Yayılışı, Ekolojik ve Floristik Özellikleri, Marmara Coğrafya Dergisi, 2: 60-74.

Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., vural, M. ve Babaç, M.T. (edlr.). 2012. Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Bota-nik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını, İstanbul.

Güner, A., Akyıldırım, B., Aklayış, M.F., Çıngay, B., Kanoğlu, S.S., Özkan, A.M., Öztekin, M., ve Tuğ, G.N. 2012. Türkçe Bitki Adları. Şu eserde: Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., vural, M., &Babaç, M.T. (edrl.) Türkiye Bitkileri Listesi(Damarlı Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Der-neği Yayını. İstanbul

Güngördü, A. 1986. Liquidambar orientalis Mill. (Sığla Ağacı)’ın Morfolojik ve Palinolojik Özellikleri Üzerine Araştırmalar. Doktora Tezi, İ.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Orman Botaniği Anabilim Dalı.

Hamzaoğlu, E., Aydoğdu, M. 1993. Hafik (Sivas) ve çevresindeki jipsli toprakların florası, Tur-kish Journal of Botany 19: 373–388.

Harrison, j.E., Beveridge, T. 2002. Fruit structure of Hippophae rhamnoides cv.Indian Summer (Sea buckthorn). Canadian journal of Bo-tany. 80 (4): 399-409

Hedge, I., Yaltirik, F. 1982. Quercus L. pp. 659-683 in: Davis P. H. (ed.), Flora of Turkey and the East Aegean Islands 7. – Edinburgh.

Hedge, I. 1970. Onobrychis Adans. In: Davis PH (ed). Flora of Turkey and the East Aegean Is-lands, vol.3, pp. 560-589. Edinburgh.

Hepcan, Ş., Güney, A. 1997. Güneybatı Kıyı Kumulları ve Biyomühendislik Önlemler. Türkiye Kıyıları’ 97, I. Ulusal Konferansı 24-27 Haziran 1997, Ankara, S. 757-767

Hewitt, G.M. 1999. Post-glacial recolonization of European biota, Biological Journal of the Lin-nean Society 68 (1-2): 87-112.

Hewitt, G.M. 2004. Genetic consequences of cli-matic oscillations in the Quaternary, Philo-

KAYNAKLAR

725


sophical Transactions of the Royal Society of London B, 359: 183-195.

Heywood, v.H. & Ball, P.W. 1968. Leguminosae. In: Flora Europaea vol. 2. ed. Tutin, T.G. et al.

Heywood, v.H., Brummitt, R.K., Culham, A., Se-berg, O., 2007. Flowering Plant Families of The World, Royal Botanic Gardens, Kew, U.K.

Hickey, M.B.C., Doran, B., 2004. A review of the ef-ficiency of buffer strips fort he maintanence and enhancement of riparian ecosystems. Water Qual. Res. j. Canada, 39: 311-317.

Hills, MH. 1993. Taxaceae, Flora of North America Editorial Commitee, Flora of North of Mexi-co, vol. 2. Oxford University Press.

Hoşgören, M.Y. 2000. Jeomorfolojinin Ana Çizgileri II, Çantay Kitabevi, İstanbul.

Hoşgören, M.Y. 2007. Jeomorfolojinin Ana Çizgileri I, Çantay Kitabevi, İstanbul.

Huber-Morath, A. 1967. Acanthophyllum C.A.Mey. In: Davis PH (ed). Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol.2, pp.175-177. Edinburgh.

Huber-Morath, A. 1970. Ononis L. In: Davis PH (ed). Flora of Turkey and the East Aegean Is-lands, vol.3, pp------ Edinburgh.

Ickert-Bond, S.M., Wen j. 2006. Phylogeny and Bi-ogeography f Altingiaceae: Evidence from combined Analysis of Five non-coding chlo-roplast regions. Molecular Phylogenetics and Evolution, 39: 512-528.

Ildis World Database of Legumes ver. 10.38 (2010). http://www2.bgbm.org/EuroPlusMed/eri-şim tarihi 14.03.2012 http://www.legumes-online.net/ildis/aweb/taxonomy/genera/Cytisus.htm erişim tarihi 14.03.2012http://ww2.bgbm.org/EuroPlusMed/PTaxonDeta-il.asp?NameId=21936&PTRefFk=8500000

Inocencio, C., Rivera, D., Obón, M.C., Alcaraz, F., Barreña, j.A. 2006. A systematic revision of Caparis section Capparis (Capparaceae). Annals of the Missouri Botanical Garden, 93 (1):122-149

judd, W.S., Campell, C.S., Kellogg, E.A., Stevens, P.F., 1999. Cycadaceae. Plant Systematics, A Phylogenetic Approach, Ed. A.D.Sinauer, 464 sayfa, USA.

Kafkas, S., Perl-Treves R. 2001. Morphological and molecular phylogeny of Pistacia species in

Turkey, Theorotical and Appllied Genetics, 102:908-915, verlag.

Karamanoğlu, K .1951. Yüksek Turbalıkların teşek-külü genel yayılma alanları. İstanbul Üniver-sitesi Orman Fakültesi Dergisi Seri B, Cilt 11, Sayı 2.

Kasaplıgil , B. 1981. Past and present oak of Turkey. Part 1. Phytologia, vol. 49, No2, pp. 95-146

Kavgacı, A., 2007. Demirköy-İğneada Longos Or-manları ve Çevresinin Bitki Toplumları ve KuruluĢ Özellikleri. Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi

Kavgacı, A., Özalp, G. ve Özhatay, N. 2007. Flora of İgneada floodplain forests (longozes) and their surroundings, İstanbul Üniversitesi Or-man Fakültesi Dergisi Seri A, 57(2): 61-90.

Kayacık, H. 1954. Türkiye Çamları ve Bunların Coğrafi Yayılışları Üzerinde Araştırmalar - I. İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri A Cilt 4, Sayı 1-2, sayfa 44-64.

Kayacık, H. 1956. Amanos dağlarında lokal turbalık teşekkülleri ve bunların florası üzerine çalış-malar, İstanbul Üniersitesi Orman Fakültesi Dergisi Seri A , sayfa: 106-113.,İstanbul

Kayacık, H. 1980. Orman ve Park Ağaçlarının Özel Sitematiği, Cilt 1, Gymnospermae (Açık Tohumlular). İ.Ü. Orman Fakültesi Yayını No:2642/281.

Kayacık, H., 1981. Orman ve Park Ağaçlarının Özel Sistematiği, Cilt 2, Angiospermae (Kapalı Tohumlar), Bozak Matbaası, İstanbul.

Kayacık, H. 1982. Orman ve Park Ağaçlarının Özel Sistemetiği. III. Cilt. 4. Baskı. İ.Ü. Orman Fakültesi Yayınları 3013/321. İstanbul.

Keskin, S. 2003. Kızılçamda kozalak kümesi oluşu-mu. Orman Mühendisliği Dergisi. Sayı:1-2: 22-25

Ketin, İ. 1983. Türkiye Jeolojisine Genel Bir Bakış, İstanbul Teknik Üniversitesi yayını, İstanbul.

Khan, M.A., N.C. Duke. 2001. Halophytes- A re-source for the future. Wetland Ecology and Management, 6:455-456.

Kılınç, M., Kutbay, H. G., 2004 Bitki Ekolojisi. Pal-me Yayıncılık, Ankara.

Kramer, K. U., Green, P. S. 1990. Pteridophytes and Gymnosperms. Kubitzki, K. ed. The Famili-es and Genera of vascular Plants vol. 1. Ber-lin, Springer-verlag.

Kreutz, C.A.j., Çolak, A.H. ve Kırca, S. 2009. Ge-

KAYNAKLAR

726


nel Bölüm, Türkiye Orkideleri (Eds. K.C.A.j. Kreutz ve A.H.Çolak), Rota yayınları, İstan-bul.

Kruckeberg, A. R., Adıgüzel, N. ve Reeves, R. D. 1999. Glimpses of the flora and ecology of Turkish (Anatolian) serpentines, The Kara-ca Arboretum Magazine 5 (2): 67-86.

Krüsmann, G., 1976. Manual of Cultivated Broad-Leaved Trees&Shrubs, vol.1, Timber Press, Beaverton, Oregon.

Krüsmann, G., 1977. Manual of Cultivated Broad-Leaved Trees&Shrubs, vol.2, Timber Press, Portland, Oregon.

Krüssmann, G. 1978. Manual of Cultivated Bro-ad-Leaved Trees&Shrubs, vol. III. ISBN: 0-88192-006-1.

Krüssmann, G. 1985. Manual of Cultivated Coni-fers. Timber Press. Portland, Oregon. ISBN: 0-88192-007-X

Kubitzki, K. 1993. Fagaceae. In K. Kubitzki, j. G. Rohwer, and v. Bittrich. [eds.], The families and genera of vascular plants, vol. 2, 301–309. Springer-verlag

Kupicha, F.K. 1975. Staehelina L. In P H Davis (eds) Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol 6, pp.594-595. Edinburgh Un. Press, Edinburg.

Kutluk, H., Aytuğ, B. 2001. Endemik plants of Tur-key, Plants of the Balkan Peninsula: into the Next Millenium, Proceeding of the 2nd Bal-kan Botanical Congress 14–18 May 2000, İs-tanbul, Turkey I (Ed. N. Özhatay): 285–288, İstanbul.

Laferriere, j.E. 1997. Transfer of specifc and infras-pecific taxa from Mahonia to Berberis. (Ber-beridaceae). Bot. Zhurn. 82: 95–99

Lesins K. A., Lesins I. 1979. Genus Medicago (Le-guminosae), a taxogenetic study. Publishers Dr. W. junk, 131-133.

Lian Y. S., Lu S. G., Xue S. K., Chen X. L. 2000. Bi-ology and Chemistry of the genus Hippop-hae. Lanzhou, Gansu Science & Technology Press. pp. 1–226.

Linnaeus, C. 1735. Flora Lappomca, Hartecamp.Lipscomb, Barney. 1993. Pseudotsuga. Flora of

North America Editorial Committee (eds.): Flora of North America North of Mexico, vol. 2. Oxford University Press.

Loconte, H. 1993. Berberidaceae. In: K Kubitzki, ed.

The families and genera of vascular plants, 2: 147–152. Springer, Berlin/Heidelberg/New York.

Magor, W. 1989: History of Rhododendron. The Cornish Garden, The journal of the Corn-wall Garden Society; No 32, March, s.15.

Malyer, H. 2000. Chamaecytisus Link. In Güner A, Özhatay N, Ekim T &Başer K H C (eds), Flora of Turkey and the East Aegean Islands (Supplement), vol. 11, pp 76-78. Edinburgh Un. Press, Edinburg.

Malyer, H., Kaynak, G. ve Güleryüz, G. 2005. Ka-racadağ, Türkiye’nin 122 Önemli Bitki Alanı (Ed. N. Özhatay, A. Byfield ve S. Atay): 365-366, WWF Türkiye (Doğal Hayatı Koruma vakfı) yayını, İstanbul.

Mamıkoğlu, N.G. 2010. Türkiye’nin Ağaç ve Çalıla-rı. NTv Yayınları

Manos, P.S., Zhou, Z.K. ve Cannon, C.H. 2001. Systematics of Fagaceae: phylogenetic tests of reproductive trait evolution. Int. j. Plant Sci. 162(6): 1361-1379

Maslin, B.R., McDonald, M.W. 2004. Acacia Search: Evaluation of Acacia as a Woody Crop Op-tion for Southern Australia. Rural Industries Research and Development Program, Can-berra, ISBN: 0-642-58585-7.

Mathew, B., Özhatay, N. 2001. Türkiye’nin Siklamen-leri, The Cyclamen Society yayını, Londra.

Mattfeld, j. 1971. Doğu Trakya’nın bitki coğrafyası bakımından durumu. Çeviren M. Selik, ĠÜ. Orman Fakültesi Yayını, No 1544/159, İstan-bul.

Mayer, H., Aksoy, H. 1998. Türkiye Ormanları, Çeviri H. Aksoy & G. Özalp, T.C.O.B. Batı Karadeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayın No:1 - Bolu

McLachlan, A., Brown A.C. 2006. The Ecology of Sandy Shores (Second Edition). Elseiver.

Menitsky, Y.L. 2005. Oaks of Asia. Science Pub. Inc., 549 p.

Meulenkamp, j.E., Sissingh, W. 2003. Tertiary pa-laeogeography and tectonostratigraphic evolution of the Northern and Southern Peri-Tethys platforms and the intermediate domains of the African-Eurasian convergent plate boundary zone, Palaeogeography, Pala-eoclimatology, Palaeoecology 196: 209-228.

Meyer, S.E. 1986. The Ecology of Gypsophile Ende-

KAYNAKLAR

727


mism in the Eastern Mojave Desert. Ecology 67: 1303–1313.

Migliore, j., Baumel, A., jui, M. ve Medail, F. 2012. From Mediterranean shores to central Sa-haran mountains: key phylogeographical insights from the genus Myrtus,Journal of Biogeography 39(5): 942–956.

Mill, R.R. 1982a. Empetrum L. in: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol. 7, pp. 632-633. Edinburgh; Edinburgh University Press.

Miller, F.N. 1999. Interpreting ancient environment and patterns of land use: seeds, charcoal and archaeological context, TÜBA- AR 2: 15–29.

Minayeva, T., Çolak, A.H., Çoban, S., Kırca S. ve Özalp, G. 2011. Turbalıklarda biyolojik çe-şitlilik ve turbalık peyzajları. Turbalıklar (Mire/ Peatland-Moore) (A.H. Çolak ve T. Günay): 109-169, Batı Karadeniz Ormancı-lık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Bolu.

Mohlenbrock, RH. 1931. FloweringPlants: Night shades to Mistletoe, vol. 4, Southern Illinois University Press, 190 p.

NAS. 1980. Firewood crops. Shrub and tree species for energy production. National Academy of Sciences, Washington, DC.

Naiman, R.j., Decamps, H., 1997. The ecology of interfaces: Riparian zones. Annu. Rev. Syst. 28:621-658.

Nixon, K.C. 1989. Origins of Fagaceae. In Evolu-tion, systematics, and fossil history of the Hamamelidae. vol. 2. Higher Hamamelidae. Edited by P.R. Crane and S. Blackmore. Cla-rendon Press, Oxford. pp. 23–43

Nixon, K.C. 1997. Quercus Linnaeus. In Flora of North America Editorial Committee [ed.], Flora of North America north of Mexico, vol. 3. Magnoliophyta: Magnoliidae and Ha-mamelidae, 445 – 447. Oxford University Press, New York, New York, USA.

Odabaşı T. 1990. Lübnan sediri (Cedrus libani A. Rich.)’nin Kozalak ve Tohumu Üzerine Araştırmalar. OGM Eğitim Dairesi Yayın ve Tanıtma Şube Müdürlüğü Matbaası, Anka-ra.

OGM, 2006. Orman varlığımız. T.C. Çevre ve Or-man Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü, Ankara

Oldfield, S. ve Eastwood, A. 2007. The Red List of

Oaks, Fauna & Flora International, Camb-ridge, UK

O’Leary, j., Glen, E. 1994. Global distribution and potential for halophytes. In: v. R. Squires and A. Ayoub (eds.), Halophytes as a Reso-urce for Livestock and for Rehabilitation of Degraded Land, Tasks in vegetation Science Series, Kluwer Academic Press, The Nether-lands.

Oral, D., Tunçkol B. 2011. Cupressus L. In: Yaltı-rık F., Akkemik U. (eds.) Türkiye’nin Doğal Gymnospermleri (Açık Tohumlular), Or-man Genel Müdürlüğü Yayını, s. 111-119, Ankara.

Özbaşaran, M., Cutting, M. 2007. Orta Anadolu’da Neolitiğin ortaya çıkışı ve gelişimi (Aşıklı Höyük-Çatalhöyük). 12000 Yıl Önce “Uygar-lığın Anadolu’dan Avrupa’ya Yolculuğunun Başlangıcı” Neolitik Dönem (Ed. N. Başge-len): 55-62, Yapı Kredi Kültür Sanat Yayın-cılık, İstanbul.

Özdoğan, M. 2007. Neolitik Dönem: Günümüz uygarlığının temel taşları. 12000 Yıl Önce “Uygarlığın Anadolu’dan Avrupa’ya Yolculu-ğunun Başlangıcı” Neolitik Dönem (Ed. N. Başgelen): 9-20, Yapı Kredi Kültür Sanat Ya-yıncılık, İstanbul.

Özhatay, N., Byfield, A. 1996. Türkiye’nin Kuzey Kumullarının Korunmasına Yönelik Rapor, Doğal Hayatı Koruma Derneği, İstanbul.

Özhatay N., Byfield A. ve Atay S., 2003 Türkiye-nin Önemli Bitki Alanları, WWF Türki-ye, 88 sf

Özhatay, N., Byfield, A. ve Atay, S. 2005. Türkiye’nin 122 Önemli Bitki Alanı, WWF Türkiye (Do-ğal Hayatı Koruma vakfı) yayını, İstanbul.

Özhatay, N., Koçyiğit, M. ve Akalın, E. 2010. Alli-um rumelicum, sect. Codonoprasum, a new species from European Turkey. Phytologia Balcanica 16: 355–359.

Özhatay, N., Byfield, B., Atay, S., 1997. Türkiye’nin Kuzey Kıyı Kumullarının nadir ve tehlike altındaki bitki türleri - XIII. Ulusal Biyoloji Kongresi , İstanbul, 17-20 Eylül 1996, Bildiri Kitabı 1: 307-316, İstanbul.

Page, C.N. 1990. Coniferophytina: Ginkgoaceae. In: K. Kubitzki et al., eds. 1990+. The Families and Genera of vascular Plants. 1+ vol. Berlin etc. vol. 1, pp. 284--289.

KAYNAKLAR

728


Palacio, S., Escudero, A., Montserrat-Martı, G., Maestro, M., Milla, R. ve Albert, M. j. 2007. Plants Living on Gypsum: Beyond the Spe-cialist Model, Annals of Botany 99(2): 333–343.

Pamay, B. 1967. Demirköy – İğneada Longoz Or-manlarının Silvikültürel Analizi ve verimli Hale Getirilmesi İçin Alınması Gereken Sil-vikültürel Tedbirler Üzerine Araştırmalar. Orman Genel Müdürlüğü Yayınları, No. 451/43, 174 s. İstanbul

Parker, W.H. 1993. Larix. Flora of North America Editorial Committee (eds.): Flora of North America North of Mexico, vol. 2. Oxford University Press. http://www.efloras.org

Parolly, G., 2004. High mountain vegetation of Tur-key a state of the art report, including a first annotated conspectus of the major syntaxa. Turk j. Bot. 28: 39-63.

Pavlov, D., Dimitrov, M. 2002. A syntaxonomic analysis of the floodplain forests in the ma-intaned reserves “Dolna Topchiya” and “Ba-labana” Hayka 3A ΓOPATA, (Forest Science, No 1) KH, 1:3-19.

Pearson, M.C., Rogers j.A. 1962. Hippophae rham-noides L. journal of Ecology 50: 501–513

Pınar-Erdem, N. 1974. The ophiolitic series of Tur-key, MTA Dergisi 83: 131–145.

Popescu, S.M. 2006. Late Miocene and early Plioce-ne environments in the southwestern Black Sea region from high-resolution palynology of DSDP Site 380A (Leg 42B). Palaeogeog-raphy, Palaeoclimatology, Palaeoecology 238: 64–77.

Prasad, M.N.v., Freitas, H. M. O. 1999. Feasible bio-technological and bioremediation strategies for serpentine soils and mine spoils, Electro-nic Journal of Biotecnology 2(1): 20–34.

Prasad, M. N. v. ve Freitas, H. M. O. 2003. Metal hyperaccumulation in plants-Biodiversity prospecting for phytoremediation techno-logy, Electronic Journal of Biotecnology 6 (3): 285–321.

Radcliffe-Smith, 1982. Euphorbia L. in: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the East Aegean Is-lands, vol. 7, pp. 571-630. Edinburgh; Edin-burgh University Press.

Rajakaruna, N. 2004. The edaphic factor in the ori-gin of plant species, International Geology

Review 46: 471–478.Rajakaruna, N., Baker, A. j. M. 2004. Serpentine: A

model habitat for botanical research in Sri Lanka. Ceylon Journal of Science 32: 1-19.

Rajakaruna, N., Boyd, R.S. 2008. Edaphic factor. General Ecology 2 of Encyclopedia of Ecology. (Eds. Sven E. j. ve Brian D.F.): 1201-1207. El-seiver, Oxford.

Rajakaruna, N., Tompkins, K. M. ve Pavicevic, P. G. 2006. Phytoremediation: An affordable gre-en technology for the clean-up of metal con-taminated sites in Sri Lanka. Ceylon Journal of Science 35: 25-39.

Reeves, R. D., Adıgüzel, N. 2004. Rare plants and nickel accumulators from Turkish serpen-tine soils, with special reference to Centa-urea species, Turkish Journal of Botany 28: 147–153.

Reeves, R. D., Baker, A. j. M., Borhidi, A. ve Bera-zain, R. 1999. Nickel Hyperaccumulation in the serpentine Flora of Cuba, Annals of Bo-tany 83: 29-38.

Reeves, R. D., Kruckeberg, A. R., Adıgüzel, N. ve Kramer, U. 2001. Studies on the flora of serpentine and other metalliferous areas of western Turkey, South African Journal of Sci-ence 97 (11/12): 513-517.

Rehder, A. 1977: Manual of Cultivated Trees and Schrubs, second edition, 996 page, Macmil-lan Publishing, New York.

Robertson, A.H.F. 2002. Overview of the genesis and emplacement of Mesozoic ophiolites in the Eastern Mediterranean Tethyan region, Lithos 65: 1-67.

Rokas, A., Atkinson, R.j., Webster, L.M.I., Csoka, G. ve Stone, G.N. 2003. Out of Anatolia: lon-gitudinal gradients in genetic diversity sup-port an eastern origin for a circum-Mediter-ranean oak gallwasp Andricus quercustozae, Molecular Ecology 12: 2153–2174.

Rotherham, I.D. 1983: The Ecology of Rhododend-ron ponticum (L.) with Special Reference to its Competitive and Invasive Capabilities. Ph.D.thesis. University of Scheffielt, Schef-fielt, UK.

Rousi, A. 1971. The genus Hippophae L. a taxono-mic study. Ann. Bot. Fenn., 8: 177-227

Sarıbaş, M. 2008. Dendroloji I Gymnospermae, An-kara: Dönmez Ofset, ISBN: 9789753871013

KAYNAKLAR

729


Sarıkaya, M.A. 2012. Kuvaterner buzullaşmaları; Yayılımı ve Zamanlaması. Kuvaterner Bili-mi, (Eds. N. Kazanci ve A. Gürbüz), Ankara Universitesi Yayınları No: 350, s. 41-58,

Schmitt, T. 2007. Molecular biogeography of Eu-rope: Pleistocene cycles and postglacial Trends, Frontiers in Zoology 4 (http://www.frontiersinzoology.com/content/pdf/1742-9994-4-11.pdf, Erişim 05 Nisan 2013).

Seçmen, Ö., Gemici, Y. Görk, G., Bekat, L., Leb-lebici, E. 2008. Tohumlu Bitkiler Sistematiği, ISBN: 975-493-028-2

Şengönül, S., Yılmaz, H., 2008, Atatürk Arboretumu Ağaç ve Çalıları, Atatürk Arboretumu Yayı-nı, No:1, İstanbul.

Şengör, A.M.C. ve Yılmaz, Y. 1981. Tethyan evolu-tion of Turkey: A plate tectonic approach, Tectonophysics 75 (3–4): 181–190.

Şentürk, O, Şenol, S.G., Seçmen, Ö. 2011, Chro-nanthus orientalis Heywood&Frodin’in Ya-yılış Alanı ve Özellikleri. X. Ulusal Ekoloji ve Çevre Kongresi, 04.07.2011, Çanakkale.

Sönmez, B., Ağar, A., Bahçeci, Ş., Mavi, A., Yarpuz-lu, A., 1996. Türkiye Çoraklık Islah Rehberi, T.C. Başbakanlık Köy Hizmetleri Genel Mü-dürlüğü A.P.K. Dairesi Başkanlığı, Toprak ve Su Kaynaklarını Araştırma ġube Müdürlü-ğü, Yayın no: 93, Rehber No:12.

Stearn, W.T. 1978a. Apocynum L. in: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol. 6, pp.159-161. Edinburgh; Edinburgh University Press.

Stearn, W.T. 1978b. Nerium L. in: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol. 6, pp.159. Edinburgh; Edinburgh Uni-versity Press.

Stefanoff, B. 1921. Notes on the vegetation of Wes-tern Thrace. Ann. Univ. Sofia, Phys.-Math.Fac., Xv-XvI.

Stefanoff, B. 1928. Die Waldformationen in der nordlichen Teil des Stranjagebirge – Sudost-bulgarien. Ann. Univ. Sofia, Fac. Agronomy, v.

Stevens, P.F. 1978a. Arbutus L. Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Edinburgh Univer-sity Press, Edinburgh 6: 99–100

Stevens, P.F. 1978b. Calluna Salisb. Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Edinburgh University Press, Edinburgh 6: 98–99

Stevens, P.F. 1978c. Epigaea L. in: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol. 6, pp. 94. Edinburgh; Edinburgh Uni-versity Press.

Stevens, P.F. 1978d. Erica L. in: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol. 6, pp. 95-97. Edinburgh; Edinburgh Univer-sity Press.

Stevens, P.F. 1978e. Rhododendron L. (In: Davis, P., H., 1978; Flora of Turkey and the East Aege-an Islands, vol. 6, Edinburg, s: 91-93.

Stevens, P.F. 1978f. Rhodothamnus Reichb. in: Da-vis PH (ed.) Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol. 6, pp. 95. Edinburgh; Edinburgh University Press.

Stevens, P.F. 1978g. Vaccinium L. in: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol. 6, pp. 100-104. Edinburgh; Edinburgh University Press.

Stevens P.F. Luteyn j., Oli-ver E.G.H., Bell T.L., Brown E.A., Crow-den R.K.,George A.S.2004. Ericace-ae. In Kubitzki K. [ed.], The families and genera of vascular plants, vol. 6, 145–194. Springer, Berlin, Germany.

Takhtajan, A. 1997. Diversity and Classification of Flowering Plants. Columbia University Press, New York.

Tekeli, O., Erendil, M. 1986. Kızıldağ ofiyolitinin (Hatay) jeoloji ve petrolojisi, MTA Dergisi 107: 33–49.

Thieret, j.W. 1993. Sections on Pinaceae and Ca-locedrus. Flora of North America Editorial Committee (eds.): Flora of North America North of Mexico, vol. 2. Oxford University Press. ( http://www.efloras.org),

Torres Ribeiro, K., Opazo Medina, B.M. ve Rubio Scarano, F., 2007. Species composition and biogeographic relations of the rock outc-rop flora on the high plateau of Itatiaia, SE-Brazil. Revista Brasil. Bot., v.30, n.4, p.623-639.

Tosun, S. 1988. Sarıçam (Pinus sylvestrisL.)’ın Ülke-mizdeki Yeni varyetesi: Pinus sylvestrisLinn. subsp. hamata(Steven) Famin var. compac-taTosun var. nova. Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları, Dergi Serisi, No 67, 34 (1): 23-31

Toumi, L., Lumaret, R. 2010. Genetic variation and

KAYNAKLAR

730


evolutionary history of holly oak: a circum-Mediterranean species-complex [Quercus coccifera L./Q. calliprinos (Webb) Holmboe, Fagaceae], Plant Systematics and Evolution 290: 159–171.

Tuğ, N. 2013, Özel vejetasyon Tipleri Ders Notları, Anakara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitü-sü ( Ders No: 804517)

Tutin, T. G., Heywood, v. H., Burges, N. A., va-lentine, D. H.; Walters, S. M.; Webb, D. A., 1964—1980. Flora Europaea. Cilt 1-5

Tutin GT, Heywood vH, Burges NA, More DM, va-lentine DH, Walters SM ve Webb DA, (eds). 2010. Flora Europaea, vols. 1-5, Second Edi-tion, Cambridge: Cambridge Univ. Press.

Tutin TG, Burges NA, Chater AO, Edmondson jR, Heywood vH, Moore DM,valentine DH, Walters SM, Webb DA. 1993. Flora Euro-paea, vol. 1 (Ed. 2.).Cambridge University Press, Cambridge

vladimir , v., Dihoru, G. ve Kit Tan. 2006. New flo-ristic records in the Balkans: 3. Phytologia Balcanica 12 (3): 413–440, Sofia, 2006 413

volkova, P.A., Schanzer, I.A. ve Meschersky, I.v. 2013. Colour polymorphism in common primrose (Primula vulgaris Huds.): many colours–many species?, Plant Systematics Evoluation, DOI 10.1007/s00606-013-0780-3.

vural, C. ve Aytaç, Z. 2005. “The flora of Erciyes Dağı (Kayseri, Turkey)”, Turkish Journal of Botany 29: 185–236.

vural, M. 2012. Cytisus. In: Güner A., Aslan S, Ekim T, vural M, &Babaç M T (eds)Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştır-maları Derneği Yayını. İstanbul.

Wagenitz, G. 1975. Centaurea L. Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Davis, P.H. (Ed.)., Edinburgh University Press, Edin-burgh, vol. 5, pp. 465-585.

Waisel Y. 1972. Biology of halophytes. Academic Press, New York

Walter, H., Straka, H. 1970: Arealkunde. Einfüh-rung in die Pytologie, III/2, Floristisch-his-torische Geobotanik, Stuttgart.

Whittaker, R.H. (january 1969), “New concepts of kingdoms or organisms. Evolutionary rela-tions are better represented by new classi-

fications than by the traditional two king-doms”, Science 163 (3863): 150–60,.

Whittemore, A.T. 1997. Berberis, pp. 276–286. In: Flora of North America Editorial Commit-tee, eds. 1993+. Flora of North America North of Mexico. vol. 3

Wolpers, G.G. 1853. Annales Botanices Systemati-cae, vol. 3, 394-400, Lipsiae

Woodgate, K., Maxted, N., Bennett, S.j. 1999. A generic conspectus of the forage legumes of the Mediterranean basin. (Şu eserde: Ben-nett, S.j., Cocks, P.S. Genetic resources of Mediterranean Pasture and Forage Legu-mes. s:182-226

Wu Z., Raven P.H. (eds.). 1999. Flora of China, volume 4. Beijing: Science Press; St. Louis: Missouri Botanical Garden.

Yakar-Tan, N ve Bilge, E. 1976. Genel Botanik. İ.Ü.Fen Fakültesi Yayınları. 2148/130

Yaltırık, F. 1967a. Pistacia L. Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Davis, P.H. (Ed.)., Edinburgh University Press, Edinburgh, vol. 2, 1967, pp. 544-548.

Yaltırık, F. 1967b. Ilex L. in: Davis PH (ed.), Flora of Turkey and East Aegean Islands. vol. 2, pp. 541-542, Edinburgh University Press.

Yaltırık, F. 1972. Türkiye’de Yazın Yaprak Döken Bir Odunsu Bitki: Kokar Çalı (Anagyns fo-etida L.) ve Ormancılık Pratiğinde Taşıdığı Önem İstanbul Üniversitesi Orman Faküte-si, Dergisi Seri A, 22(1): 295-301

Yaltırık, F. 1974. The Floristic Compositataion of Major Forest in Turkey, University of Istan-bul, Faculty of Forestry, Pub. No: 209- İs-tanbul

Yaltırık, F. 1978a. Diospyros L. in: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol. 6, pp. 142-143. Edinburgh; Edinburgh University Press.

Yaltırık, F. 1982a. Fagus L. in: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol. 7, pp. 657-658. Edinburgh; Edinburgh Uni-versity Press.

Yaltırık, F. 1982b. Castanea Mill. in: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol. 7, pp. 659. Edinburgh; Edinburgh Uni-versity Press.

Yaltırık, F. 1982c. Alnus Miller. in: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the East Aegean Islands,

KAYNAKLAR

731


vol. 7, pp. 691-693. Edinburgh; Edinburgh University Press.

Yaltırık, F. 1984. Türkiye meşeleri. Yenilik Basimevi. – Istanbul.

Yaltırık, F. 1988. Dendroloji Ders Kitabı I, Gymnos-permae, İ.Ü. Orman Fakültesi. Yayınları, Ya-yın No: 3443, OF Yayın No:386, istanbul.

Yaltırık, F. 1991. Bazı Yapraklı Ağaç ve Çalıların Kı-şın Tanınması. İ.Ü. Orman Fakültesi Yayın-ları, No:3200/360.

Yaltırık, F. 1993. Dendroloji Ders Kitabı II Angi-ospermae (Kapalı Tohumlular) Bölüm I, İ.Ü. Orman Fakültesi Yayın No: 420, İstanbul.

Yaltırık, F., Akkemik, Ü. 2011. Türkiye’nin Doğal Gymnospermleri (Açık Tohumlular), T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Orman Genel Müdürlüğü, Duman Ofset, ISBN: 978-605-60143-1-4, Ankara.

Yaltırık, F. and M. Boydak, 2000. A New variety of Calabrian Pine (Pinus brutia Ten.) From Anatolia (Anadolu’da Saptanan Yeni Bir Kı-zılçam varyetesi)). The Karaca Arboretum Magazine, Cilt 5 (4), sayfa 173-180.

Yaltırık, F., Efe, A. 1996. Otsu Bitkiler Sistematiği Ders Kitabı. ISBN: 975-404-437-6.

Yaltırık, F., Efe, A. 1988. Trakya vejetasyonuna genel bakış ve İğneada subasar (Longos) orman-ları. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi. Seri B 38 (1): 69-75.

Yaltırık, F., Efe A. 2000. Dendroloji Ders Kitabı, ISBN:975-404-594-1.

Yaltırık, F., Efe, A. ve Uzun, A. 1993. İstanbul Ada-larının Doğal ve Egzotik Bitkileri.İstanbul Adaları İmar ve Kültür vakfı Yayınları No:1

Yaprak, A.E. 2012a. Anabasis. In: Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., vural, M. & Babaç, M.T. (eds.) Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). Nezehat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını. İstanbul.

Yaprak, A.E. 2012b. Arthrocnemum. In: Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., vural, M. ve Babaç, M.T. (eds.) Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bit-kiler). Nezehat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını. İstan-bul.

Yaprak, A.E. 2012c. Atriplex. In: Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., vural, M. ve Babaç, M.T. (eds.) Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). Nezehat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora

Araştırmaları Derneği Yayını. İstanbul.Yaprak, A.E. 2012d. Bassia. In: Güner, A., Aslan,

S., Ekim, T., vural, M. ve Babaç, M.T. (eds.) Türkiye Bitkileri Listesi(Damarlı Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını. İstanbul.

Yaprak, A.E. 2012e. Camphorosma. In: Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., vural, M. ve Babaç, M.T.(eds.) Türkiye Bitkileri Listesi(Damarlı Bitkiler). Nezehat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını. İstan-bul.

Yaprak, A.E. 2012f. Cyathobasis. In: Güner, A., As-lan, S., Ekim, T., vural, M. & Babaç, M.T. (eds.) Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bit-kiler). Nezehat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını. İstan-bul.

Yaprak, A.E. 2012g. Halimione. In: Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., vural, M. & Babaç, M.T. (eds.) Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). Nezehat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını. İstanbul.

Yaprak, A.E. 2012h. Halocnemum. In: Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., vural, M. & Babaç, M.T. (eds.) Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bit-kiler). Nezehat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını. İstan-bul.

Yaprak, A.E. 2012i. Halothamnus. In: Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., vural, M. & Babaç, M.T. (eds.) Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bit-kiler). Nezehat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını. İstan-bul.

Yaprak, A.E. 2012j. Hammada. In: Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., vural, M. & Babaç, M.T. (eds.) Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). Nezehat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını. İstanbul.

Yaprak, A.E. 2012k. Kalidium. In: Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., vural, M. & Babaç, M.T. (eds.) Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). Nezehat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını. İstanbul.

Yaprak, A.E. 2012l. Krascheninnikovia. In: Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., vural, M. & Babaç, M.T. (eds.) Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). Nezehat Gökyiğit Botanik Bahçesi

KAYNAKLAR

732


ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını. İstan-bul.

Yaprak, A.E. 2012m. Noaea. In: Güner,A.,Aslan,S.Ekim,T.vural,M.& Babaç,M.T.(eds.) Türkiye Bitkileri Listesi(Damarlı Bitkiler).Nezehat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştır-maları Derneği Yayını. İstanbul.

Yaprak, A.E. 2012n. Salsola. In: Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., vural, M. & Babaç, M.T. (eds.) Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). Nezehat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını. İstanbul.

Yaprak, A.E. 2012o. Sarcocornia. In: Güner, A., As-lan, S., Ekim, T., vural, M. & Babaç, M.T. (eds.) Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bit-kiler). Nezehat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını. İstan-bul.

Yaprak, A.E. 2012p. Sarcocornia obclavata (Ama-ranthaceae) a new species from Turkey.Phytotaxa49: 55–60.

Yaprak, A.E. 2012q. Suaeda. In: Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., vural, M. & Babaç, M.T. (eds.) Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). Nezehat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını. İstanbul.

Yaprak, A. E., Başköse, İ. 2012. Atriplex lehmanni-ana Bunge (Chenopodiaceae): a new record for the flora of Turkey. Biological Diversity and Conservation 5(2) :66-69.

Yaprak, A.E. ve Kadereit, G. 2008. A new species of Halocnemum M.Bieb. (Amaranthaceae) from southern Turkey, Bot. J. Linn. Soc. 158: 716-721

Yaprak, A.E. Tuğ, G.N., 2006. Halophytic Endemics of Turkey. Iv Balkan Botanicl Congress So-fia-Bulgaria, 20-26

Yeşilyurt, E.B. 2012. Helianthemum. Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., vural, M., Babaç, M.T. (edlr.). Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bit-kiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını. İstan-bul.

Yıldırım, H., Pirhan, A.F., Gemici, M., Gemici, Y. 2009. The contributions of taksonomi-cal characters, echological characteristics and studies for seed germination of ende-mic Chamaecytisus drepanolobus (Boiss.) Rothm. (Fabaceae), Biyoloji Bilimleri Araş-

tırma Dergisi, 2 (2):8Yıldız, B,. Aktoklu E. 2010. Bitki Sistematiği, İlkin

Karasal Bitkilerden Bir Çeneklilere, Ankara: Palme Yayıncılık

Yılmaz, H. Ç. 1998a. Quercus vulcanica (Boiss.&Heldr.Ex) Kotschy.-Kasnak Meşe’si-nin Morfolojik Özellikleri. Kasnak Meşesi ve Türkiye Florası Sempozyumu Bildiriler Ki-tabı, İÜ Orman Fakültesi, Orman Botaniği Anabilim Dalı, Çantay Kitabevi, s. 226-243, İstanbul.

Yılmaz, H.Ç. 1998b. Türkiye Endemik Meşelerinin Morfolojik Özellikleri, İ.Ü. Fen Bilimleri enstitüsü Doktora tezi.

Yılmaz, H., Aksoy, N., Akkemik, Ü., Köse, N., Kar-lıoğlu, N., Kaya, A. 2011. juniperus L. (Şu eserde) Yaltırık, F. ve Akkemik, Ü. (Eds.) Türkiye’nin Doğal Gymnospermleri. OGM Yayınları, Dumat Ofset

Ying junsheng, Boufford, D. E ve Brach, A. R. 2011. Nandina. In: Flora of China. vol. 19, eds Wu Zhengyi, Raven, P. H. & Hong Deyuan. Science Press, Beijing & Missouri Botanical Garden Press, St Louis. http://www.efloras.org

Zahed, M.A., Rouhani, F., Mohajeri, S., Bateni, F. ve Mohajeri, L. 2010. An overview of Iranian mangrove ecosystems, northern part of the Persian Gulf and Oman Sea. Acta Ecologica Sinica 30 (4): 240-244.

Zielinski, j., Petrova, A ve Tomaszewski, D. 2006. Quercus trojana subsp. yaltirikii (Fagaceae) a new subspecies from southern Turkey. Will-denowia 36: 845-849.

Zohary, M. 1952. A monographical study of the genus Pistacia. Palestine journal of Botany, jerusalem Series 5: 187-228.

Zohary, D. 1971. Origins of South-West Asiatic ce-reals: wheat, barley, oats and rye, Plant Life of South-West Asia (Eds. P. H. Davis, P. C. Harper ve I. C., Hedge): 235–263, Edin-burgh.

Zohary, M. 1973. Geobotanical Foundations of Midle East, 2 Bde. Geobot. Selecta, Stutgart

KAYNAKLAR

"Türkiye'nin Bitki Çeşitliliği ve Coğrafi Açıdan Değerlendirmesi", Türkiyenin...

Documents

Transcript of "Türkiye'nin Bitki Çeşitliliği ve Coğrafi Açıdan Değerlendirmesi", Türkiyenin...