1

Κώστας Καρυωτάκης laquoΣαν δέσμη από τριαντάφυλλαraquo Η προβολή μιας

απέλπιδος ψυχοσύνθεσης ως συμβολιστική ανατροπή της φαινομενικής

μέθης του ονείρου (μια ερμηνευτική δοκιμή)

Μαρία Δ Βηλαρά

Φιλόλογος MA in Greek Literature and Linguistics

Εισαγωγή

Είναι ευρέως γνωστό πως ο ποιητής Κώστας Καρυωτάκης έζησε σε μία εποχή

γενικευμένης παρακμής με αποτέλεσμα ένα ανεξίτηλο απαισιόδοξο στίγμα να

κηλιδώσει και να διαποτίσει όλες τις πνευματικές εκδηλώσεις του καιρού του Ζώντας

υπό τη βαριά σκιά των δυσμενών κοινωνικών αλλαγών στον ελλαδικό χώρο σε ένα

περιβάλλον εξαχρείωσης και εκφυλισμού όπου κάθε ψήγμα ανθρωπιάς

φυλλορροούσε ο Καρυωτάκης ένιωθε ασφυκτικά παγιδευμένος μέσα στο άχαρο

κουκούλι της απόγνωσης και πλήρης ερεβωδών συναισθημάτων ουσιαστικά

απαρνήθηκε το απωθητικό κοσμικό περίβλημα που δεν εναρμονιζόταν με τον

ασυμβίβαστο βηματισμό του Κατά συνέπεια ο ποιητής επέλεξε την απόσπαση από

την ειδεχθή πραγματικότητα και την περιχαράκωση laquoγύρω από τον ποιητικό του

οίστρο που μετουσίωνε πάντα το επίκαιρο σε αιώνιο και το φθαρτό σε άφθαρτο και

υψιπετέςraquo1 Έχοντας θέσει ο ίδιος τον εαυτό του σε περιορισμό και αποστασιοποίηση

από την άμορφη ανθρώπινη μάζα υπηρετούσε με άπασες τις ψυχικές του δυνάμεις

την ποιητική σύλληψη ακροβατώντας μεταξύ του παυσίλυπου οράματος και του

οδυνηρού ενσυνείδητου και ενδοκοσμικού περιβάλλοντος

Γενικότερα ο Καρυωτάκης ήταν ένας άνθρωπος με οξείες αισθητηριακές

προσλαμβάνουσες και με έναν ιδιαίτερα ανεπτυγμένο ψυχισμό ευάλωτο στα

υπερκόσμια ερεθίσματα Διαθέτοντας λοιπόν αυτό το πνευματικό υπόστρωμα από

νωρίς ξεκίνησε να δρα υπονομευτικά στα θεμέλια της νεοελληνικής ποίησης

υιοθετώντας τον ελεύθερο όχι όμως άρρυθμο στίχο και παρεμβάλλοντας μοτίβα

μαρασμού και αμφισβήτησης στο έργο του2 Αξιομνημόνευτη εξάλλου είναι η

δύσθυμη βιοθεωρία του καθώς και η laquoβαθιά φιλοσοφημένη στάση του μπροστά στο

φαινόμενο της ζωής και του θανάτουraquo3

Το ακόλουθο ποίημα του Κώστα Καρυωτάκη το οποίο θα διεξέλθει η παρούσα

ερμηνευτική προσέγγιση ανήκει στη συλλογή Ελεγεία και Σάτιρες η οποία

δημοσιεύτηκε το 1927 και έχει χαρακτηριστεί ως laquoέργο σταθμός για την ιστορία της

ελληνικής ποίησης που αποτυπώνει με εκφραστική λιτότητα και νοηματική πύκνωση

1 httpwwwpatrisgrarticles181732PHPSESSID=VFSV6snne0s επίσκεψη στις 02112014 2 Όπ 3 Όπ

2

την εκφραστική αναζήτηση την υπαρξιακή αγωνία και την κοινωνική πίεση που βιώνει

ο ποιητήςraquo4

Ο τίτλος της συλλογής είναι αντιπροσωπευτικός του περιεχομένου των ποιημάτων

που εμφιλοχωρούν σε αυτήν σύμφωνα με τη σκοποθεσία του δημιουργού τους ενώ

έχει διατυπωθεί η άποψη πως laquoτα Ελεγεία και Σάτιρες λειτουργούν ως ldquoηλεκτρική

εκκένωσηrdquo στο σώμα της ποίησηςraquo5 Η ελεγεία είναι ένα σύντομο ποιητικό έργο που

εξωτερικεύει μέτρια πάθη και λεπτά τρυφερά συναισθήματα όπως χαρά λύπη

μελαγχολία6 Ωστόσο αντίστοιχο ποιητικό είδος συναντάται και στην αρχαία ελληνική

μετρική Πρόκειται για το ελεγείο δηλαδή για ένα δίστιχο ποίημα αποτελούμενο από

έναν δακτυλικό εξάμετρο και έναν δακτυλικό πεντάμετρο στίχο θρηνητικού συχνά

περιεχομένου Από την άλλη μεριά η σάτιρα είναι ένας συνήθης τόπος στην

στηλιτευτική ποίηση του Καρυωτάκη ενώ σαν λογοτεχνικό είδος ορίζεται ως το έργο

που με σκωπτικό τρόπο ασκεί κριτική συχνά στοχευμένη σε πρόσωπα και κοινωνικές

καταστάσεις με κύριο μέσο την ειρωνεία και το σαρκασμό7

Μετρικές παρατηρήσεις

Σαν δέσμη από τριαντάφυλλα

είδα το βράδυ αυτό

Κάποια χρυσή λεπτότατη

στους δρόμους ευωδιά

Και στην καρδιά

αιφνίδια καλοσύνη

Στα χέρια το παλτό

στrsquo ανεστραμμένο πρόσωπο η σελήνη

Ηλεκτρισμένη από φιλήματα

θα lsquoλεγες την ατμόσφαιρα

Η σκέψις τα ποιήματα

βάρος περιττό

Έχω κάτι σπασμένα φτερά

Δεν ξέρω καν γιατί μας ήρθε

το καλοκαίρι αυτό

Για ποιαν ανέλπιστη χαρά

για ποιες αγάπες

για ποιο ταξίδι ονειρευτό

laquoΣαν δέσμη από τριαντάφυλλαraquo Ελεγεία και Σάτιρες (1927)8

4 laquordquoΔώθε απrsquo τrsquo όνειρο και πέρα από τη γηrdquo Ελεγεία και Σάτιρεςraquo Έλληνες ποιητές Κώστας

Καρυωτάκης Εργοβιογραφία - Ανθολογία - Απαγγελία Εισαγωγή - Ανθολόγηση Χριστίνα Ντουνιά Η

Καθημερινή Καθημερινές Εκδόσεις ΑΕ 2014 σ 30 5 Έλληνες ποιητές Κώστας Καρυωτάκης Εργοβιογραφία - Ανθολογία - Απαγγελία Εισαγωγή -

Ανθολόγηση Χριστίνα Ντουνιά όπ σ 38 6 httpfilolologikamathhmatablogspotgr2013041024x768-normal-0-false-false-false_9html

επίσκεψη στις 02112014 7 Όπ 8 httpkaryotakisawardspacecompoemselegeiadesmhhtm επίσκεψη στις 02112014

3

Λαμβάνοντας υπόψη τη βιογραφία το ύφος και την απόβλεψη της συνολικής

εργογραφίας του Κώστα Καρυωτάκη τα κριτικά και αισθητικά συμφραζόμενα αλλά

και το ιστορικό στίγμα της εποχής κατά την οποία έζησε και παρήγαγε το έργο του θα

προσπαθήσω να δώσω μία όσο το δυνατόν πιο αρμοστή ερμηνεία σε αυτό το

πραγματικά εξαιρετικό ποίημά του

Σαφώς κάθε ποιητικό σύνθεμα δεν επιδέχεται μεμονωμένες ερμηνευτικές

θεωρήσεις Η νοηματοδότηση ενός ποιητικού και εν γένει ενός λογοτεχνικού έργου

δύναται να είναι ποικιλότροπη αν συνυπολογίσουμε τις σύνθετες αναγνωστικές

εμπειρίες που ενδέχεται να έχει αποκτήσει ένα ευρύ σώμα του κοινού καθώς και την

ιδιόλεκτό του δηλαδή την ιδιάζουσα μέθοδο με την οποία ο κάθε αναγνώστης

προβαίνει στη συνειδησιακή εγγραφή και αφομοίωση ενός πολυτροπικού μηνύματος

Ο φιλόλογος άλλωστε ως κριτικός της λογοτεχνίας οφείλει να εκθέτει τα

μεθοδολογικά του εργαλεία και να προσφέρει τις προϋποθέσεις της αμφισβήτησης και

του γόνιμου εποικοδομητικού διαλόγου Με τον τρόπο αυτό αναφύονται πολύτυπες

ερμηνείες προχωρά η επιστήμη της λογοτεχνίας καθώς ο σχηματισμός μίας απολύτως

σφαιρικής εικόνας για ένα θέμα δεν αποτελεί ίδιον ενός μόνο ανθρώπου αλλά μίας

ομάδας αναγνωστών-ερευνητών και εν τέλει στοιχειοθετείται η προαπαιτούμενη

αφετηρία για ακριβείς αναλύσεις και ερμηνείες των λογοτεχνικών κειμένων

Σύμφωνα με την ιεραρχία του λογοτεχνικού κανόνα η εννόηση (ανάλυση) ενός

ποιήματος δηλαδή η κατάτμησή του σε μικρότερα συστατικά μέρη με σκοπό τη

μελέτη του προτάσσεται της ερμηνείας κατά την οποία πραγματοποιείται η

ανασύνθεση του συνόλου του ποιήματος η διατύπωση απόψεων και η εξαγωγή

συμπερασμάτων Εν πολλοίς η ανάλυση ενός ποιήματος συνιστά τον ακρογωνιαίο

λίθο και το εφαλτήριο για μία ορθή και επιστημονικά τεκμηριωμένη ερμηνευτική

προσέγγιση Στο πλαίσιο λοιπόν της ανάλυσης και της ερμηνείας του ποιήματος laquoΣαν

δέσμη από τριαντάφυλλαraquo του Κώστα Καρυωτάκη σκόπιμο κρίνω να εντρυφήσουμε

αρχικά στην αξιοπρόσεκτη μετρική του οργάνωση και δομή

Εκείνο το οποίο παρατηρούμε έπειτα από μία ενδελεχή εξέταση του στίχου είναι

η ετερότητα του μέτρου δηλαδή ο στίχος του ποιήματος είναι ετερόμετρος Αυτό

σημαίνει πως ο ποιητής ακολουθεί μία πληθώρα μετρικών επιλογών χωρίς να

αγκυροβολεί σε ένα συγκεκριμένο μέτρο Επίσης το ποίημα απαρτίζεται από δύο

άνισες ως προς τον αριθμό των στίχων στροφές ενώ και οι στίχοι δεν έχουν τον ίδιο

αριθμό συλλαβών Συνεπώς εντοπίζονται αρκετές διακυμάνσεις στη στροφική

οργάνωση εφόσον οι στίχοι μειώνονται στη δεύτερη στροφή και μάλιστα κατά το

ήμισυ δηλαδή η πρώτη στροφή συνίσταται από δώδεκα στίχους ενώ η δεύτερη

στροφή από έξι στίχους Ομοιοκαταληξίες υπάρχουν όμως είναι κατανεμημένες με

ακανόνιστο τρόπο στο ποίημα έτσι που η θέση τους μοιάζει τυχαία9

Όλα τα παραπάνω πιστεύω πως καθιστούν εμφανή την πρόθεση του Καρυωτάκη

να αποδράσει από τα καταπιεστικά δεσμά της τότε ισχύουσας ποιητικής νόρμας

εφαρμόζοντας ρηξικέλευθες πρακτικές στη συγκρότηση του πνευματικού του

δημιουργήματος Καίρια εξάλλου θεωρώ την άποψη της Χριστίνας Ντουνιά

σύμφωνα με την οποία ο Καρυωτάκης laquoσε τόνους που κινούνται ανάμεσα στη

μελαγχολία και την οργή τη φιλοσοφική ενατένιση και την ειρωνεία [hellip] φέρνει το

9httpfilolologikamathhmatablogspotgr2013041024x768-normal-0-false-false-false_9html

επίσκεψη στις 02112014

4

νέο ρίγος στην ποίηση του καιρού του διαταράσσει τη μετρική αρμονία και τη

γλωσσική καθαρότητα του στίχου και ανοίγει τον δρόμο στη νεωτερικότηταraquo10

Στο σημείο αυτό παραθέτω τα εξής ενδεικτικά παραδείγματα μετρικής

ετερογένειας μέσα από το ποίημα

i) Σαν δέσμη από τριαντάφυλλα προπαροξύτονη εκδοχή του ιαμβικού επτασύλλαβου

ii) είδα το βράδυ αυτό οξύτονη εκδοχή του ιαμβικού επτασύλλαβου

iii) και στην καρδιά οξύτονη εκδοχή του ιαμβικού πεντασύλλαβου

iv) στrsquo ανεστραμμένο πρόσωπο η σελήνη ιαμβικός ενδεκασύλλαβος

v) Ηλεκτρισμένη από φιλήματα προπαροξύτονη εκδοχή του ιαμβικού εννιασύλλαβου

vi) βάρος περιττό τροχαίος στίχος

Υπογραμμίζω εδώ πως ο ποιητής αν και αρχικά χρησιμοποιεί διάφορες

εκφάνσεις του ιαμβικού μέτρου στην πορεία προχωρεί σε ανατροπή της

προϋπάρχουσας μετρικής μορφής εισάγοντας το τροχαϊκό μέτρο Ο συνδυασμός του

ιαμβικού με το τροχαϊκό μέτρο στην ίδια στροφή συνιστά ένδειξη ελευθερωμένου

στίχου δηλαδή ο στίχος ελευθερώθηκε εφόσον ο ποιητής απεμπόλησε τη σύμβαση

και τη δέσμευση της διατήρησης του ίδιου μέτρου

Η παραπάνω παρατήρηση είναι καταλυτικής σημασίας για την περαιτέρω

κατανόηση του περιεχομένου του ποιήματος και του απώτερου νοηματικού στόχου του

ποιητή μέσω της μορφής καθώς η πρόκριση της μετρικής εναλλαγής και ποικιλίας

είναι άκρως συνειδητή και διόλου συγκυριακή Αν συνεκτιμήσουμε τα πολιτικά και

κοινωνικά δρώμενα της μεσοπολεμικής περιόδου με τον ιδιαίτερα φθοροποιό

αντίκτυπο στον ψυχισμό του Καρυωτάκη (Αrsquo Παγκόσμιος πόλεμος Μικρασιατική

Καταστροφή προσφυγικό πρόβλημα επικείμενη έκρηξη νέου παγκοσμίου πολέμου

μεταβατική πολιτική περίοδος έλλειψη οργάνωσης του ελληνικού κράτους) δεν

απορούμε για τις ασυνήθιστες και καινοτόμες ποιητικές του κατευθύνσεις με τις

οποίες επιδίωκε την λοξοδρόμηση από το τέλμα της ύφεσης και του ξεπεσμού

Αναμφισβήτητα η ποίηση του Καρυωτάκη διαμορφώνει το κάτοπτρο μίας

αξιοθρήνητης δυσοίωνης πραγματικότητας μίας κατακερματισμένης

αποσπασματικής και διαβρωτικής κοινωνίας που παραπαίει ως έρμαιο στα θλιβερά

σημάδια των καιρών και μίας εποχής που έχει περιέλθει σε τρομερά και δύσβατα

αδιέξοδα

Ο ποιητής λοιπόν με τις μετρικές του παραλλαγές δηλαδή με τον στίχο που δεν

υπακούει σε σταθερό μέτρο απεικονίζει την τραγική και ldquoπαράφωνηrdquo αμφιταλάντευση

της λύρας των ευαίσθητων ψυχών στα ρευστά όρια μεταξύ της αξιοπρέπειας και της

ηθικής απογύμνωσης αλλά και αναπαριστά πειστικά το φοβερό και άθλιο απείκασμα

της εποχής στην οποία ζει που χαρακτηρίζεται από μία ασταθή ευμετάβλητη και

ασυστηματοποίητη κοινωνική οργάνωση Σε τέτοιες κρίσιμες χρονικές περιόδους η

ποίηση κωλύεται να μεταβληθεί σε παρηγορητικό κρησφύγετο για τους ευάλωτους

αισθαντικούς και ιδεολόγους ποιητές και να τους εξασφαλίσει την πρόσκαιρη έστω

10 Έλληνες ποιητές Κώστας Καρυωτάκης Εργοβιογραφία - Ανθολογία - Απαγγελία Εισαγωγή -

Ανθολόγηση Χριστίνα Ντουνιά όπ σ 14

5

παραμυθία λύτρωση και απαλλαγή από την οχληρή και αποκρουστική

καθημερινότητα

Ο Καρυωτάκης δεν έχει άλλη διέξοδο από το να σαρκάσει με συγκαλυμμένο

δηκτικό στόμφο στην ποίησή του αυτό το ρημαγμένο και αποκλεισμένο από τις

θετικές συνιστώσες κοινωνικοπολιτικό στερέωμα προβάλλοντάς το στις ρεαλιστικές

διαστάσεις του και αντιμετωπίζοντάς το κατά πρόσωπο χωρίς προφάσεις και

υπεκφυγές Για τον λόγο αυτό εντάσσεται στη χορεία των ποιητών του ανοιχτού

κοινωνικού χώρου

Επομένως ο ποιητής όσο κι αν περικλείεται περιστασιακά σε έναν ονειρικό και

πλασματικό κόσμο μέσω της ποιητικής του πένας πολύ σύντομα διαπιστώνει τη

ματαιότητα και την ανυπαρξία της ευεργετικής της επίδρασης Έτσι καταλήγει πάντα

να επικεντρώνει το νου και την ψυχή του στα δεινά του κόσμου και στη δραματική

μοίρα των ανθρώπων σαν κι αυτόν πολλούς από τους οποίους συναναστρέφεται

καθημερινά Η ζωή αυτή μεταστοιχειώνεται σε μία μονότονη ανούσια και

βασανιστική αποστολή τον πνίγει τον απελπίζει του στερεί το δικαίωμα σε

ελπιδοφόρα οράματα και δεν του εξασφαλίζει το προνόμιο της ψύχραιμης

αντιμετώπισης της εξιδανίκευσης και της αισιόδοξης προοπτικής των πραγμάτων

Ωστόσο ο αμφιλεγόμενος αυτός ποιητής προσπαθεί να προβάλει κάποια

αντίσταση στα αλύπητα χτυπήματα της τύχης αφού κατrsquo ουσίαν στοχεύει να

καταργήσει τις καθιερωμένες δομές της ποίησης να υπερβεί τις ισχύουσες φόρμες και

να ιχνηλατήσει καινοφανείς ποιητικούς ορίζοντες Με τον τρόπο αυτό επιχειρεί να

κοινοποιήσει απροκάλυπτα την αγανάκτηση τη συντριβή την απαξίωση και τη

δριμεία αποστροφή του λεπταίσθητου ιδεαλιστή ανθρώπου απέναντι στη σκαιότητα

και στην αναλγησία της εποχής του

Η απόπειρα ανατροπής της ποιητικής μανιέρας ερμηνεύεται ως μία κίνηση

αντιπερισπασμού από μέρους του ποιητή εφόσον αδυνατεί να καταλύσει να

βελτιώσει και να τροποποιήσει το ανεπιτήδειο κατεστημένο και τις ανεξέλικτες δομές

της σαθρής κοινωνίας

Αυτός λοιπόν ο δημιουργικός αναρχισμός όπως θα τον χαρακτήριζα ο οποίος

διατρέχει συλλήβδην το ποιητικό σύμπαν του Καρυωτάκη δεν είναι τίποτα άλλο παρά

μία πρωτοποριακή εναντίωση του ποιητή προς καθετί το αναποτελεσματικό

τελματώδες και παρωχημένο Με την τεχνική του σαρκασμού της τολμηρής κριτικής

της καυστικής σάτιρας και της αποδοκιμασίας ο Καρυωτάκης ορθώνει το δικό του

ανάστημα και καταθέτει τον προσωπικό του αντίλογο απέναντι στους δυσαρμονικούς

ρυθμούς στους οποίους κινείται ο κόσμος

Μέσα από τη διεξοδική έκθεση των παραπάνω απόψεων πιστεύω πως

διευκολύνθηκε από μέρους του αναγνώστη η κατανόηση και η αιτιολόγηση των νέων

μετρικών προτάσεων του ποιητή του ιδιόμορφου ύφους του καθώς και της

σημασιολογικής σκοπιμότητας των ποιημάτων του

Ερμηνευτική προσέγγιση

Θα προχωρήσω τώρα σε μία μεθοδική και λεπτομερή επεξεργασία του ποιήματος με

στόχο την νοηματική του εξομάλυνση και εξήγηση Η υπόθεση αυτή βέβαια κρίνεται

αρκετά απαιτητική και περίπλοκη δεδομένου ότι επιβάλλεται η επιστράτευση τόσο της

λογικής όσο και της φαντασίας μα πρωτευόντως η ευρεία θέαση του ποιήματος μέσα

6

από τα κριτικά θεωρητικά και ιδεολογικά πρίσματα της εποχής κατά την οποία

γράφτηκε και η καλή γνώση της ιστορικής ταυτότητας του καιρού εκείνου

Αναντίρρητα η απαράγραπτη ιστορικότητα των λογοτεχνικών έργων δεν πρέπει να

υποσκελίζεται ώστε να αποσοβείται ο κίνδυνος της πορείας προς αυθαίρετες

αναιτιολόγητες και ανιστορικές ερμηνείες που δεν ενορχηστρώνονται με τις προθέσεις

και την ψυχοσύνθεση του ποιητή

Το ποίημα laquoΣαν δέσμη από τριαντάφυλλαraquo πραγματεύεται την αδυναμία του

ποιητικού υποκειμένου να ανταποκριθεί σε ένα αόριστο ερωτικό κάλεσμα κάποιο

όμορφο βράδυ11 Ο ποιητής διακατέχεται από συναισθηματική μάργωση και νιώθει

κενά και παγωμένα τα ψυχικά του πεδία με αποτέλεσμα να μην συμμερίζεται την

ατμόσφαιρα μαγείας από την οποία εμφορείται η ειδυλλιακή βραδιά Μάλιστα ο

ακαθόριστος ερωτικός παράγοντας αίρεται από τον αυτοσαρκασμό του ποιητή στους

δύο τελευταίους στίχους της πρώτης στροφής (laquoΗ σκέψις τα ποιήματα βάρος

περιττόraquo) όπου καθίσταται πρόδηλη η στάση απαξίωσης της ποίησης και επομένως

υποτίμησης της ζωής όπως επίσης και από την έντονη εξωτερίκευση της εγγενούς

απαισιοδοξίας του Συνεπώς εξ όλων αυτών συμπεραίνουμε πως το ποιητικό

υποκείμενο λειτουργεί ως προσωπείο του ίδιου του ποιητή ο οποίος με τη γνώριμη

μελαγχολική του ψυχοσύσταση προσγειώνει το ποίημα και το μετατοπίζει από το

επίπλαστο φάσμα του ονειρόκοσμου του ερωτισμού και της σαγήνης στις

ρεαλιστικές σκληρές συνθήκες διαβίωσης

Ειδικότερα όσον αφορά την πρώτη στροφή παρατηρούμε πως ο καθιερωμένος

πεσσιμισμός και το κλίμα άρνησης που διακρίνει την ποίηση του Καρυωτάκη έχουν

υποστεί μία περίτεχνη αποσιώπηση και περικάλυψη προξενώντας στον αναγνώστη την

ψευδεπίγραφη εντύπωση μίας χιμαιρικής ατμόσφαιρας Η έναρξη δε της πρώτης

στροφής πραγματοποιείται με μία ευρηματική παρομοίωσηndashσυμβολισμό Το βράδυ

δηλαδή αντιστοιχίζεται με ένα μπουκέτο τριαντάφυλλα τα οποία παραπέμπουν σε

ερωτόληπτες συνυποδηλώσεις και πυροδοτούν το αίσθημα της συντροφικότητας της

χάρης και της ιλαρότητας Άλλωστε η δέσμη με τα τριαντάφυλλα που είναι ευειδή

άνθη αντιπροσωπευτικά της γυναικείας κομψότητας και των θηλυκών θελγήτρων

προσφέρονται συνήθως ως ένδειξη αγάπης ή συμπάθειας προς κάποιο πρόσωπο κάτι

το οποίο σηματοδοτεί και το ανάλογο ευδιάθετο και πρόσχαρο σκηνικό πλαισίωσης

των συναισθημάτων

Το ποίημα συνεχίζεται με την προβολή μίας εικόνας (laquoχρυσή λεπτότατη

ευωδιάraquo) επιφορτισμένης με μεταφορική σημασία η οποία αποπνέει φαινομενικά

την ψυχική ευφορία και τις κεφάτες τάσεις του ποιητικού υποκειμένου Ως εδώ λοιπόν

με μία πρώτη επιφανειακή ματιά θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι το ποιητικό

υποκείμενο μνημονεύει κάποια εξαίσια και θελκτική βραδιά που την περιστοίχισαν

ευχάριστα ανέμελα και τερπνά συναισθήματα Ωστόσο αυτή η αρχική εντύπωση

σταδιακά ανατρέπεται καθώς αρχίζουμε να αγγίζουμε τα νοηματικά βάθη της

εκφραστικής επιφάνειας και η επιβεβαίωση αυτής της ανατροπής καθίσταται ευκρινής

με τη λεπτή ειρωνεία η οποία περιβάλλει τους στίχους laquoΚαι στην καρδιά αιφνίδια

καλοσύνηraquo Επίσης η χρήση του επιθέτου laquoκάποιαraquo συνιστά ένδειξη αοριστίας με

αποτέλεσμα η ευεξία που προξενεί η ευωδιά στο ποιητικό υποκείμενο να

11 httpfilolologikamathhmatablogspotgr2013041024x768-normal-0-false-false-false_9html

επίσκεψη στις 02112014

7

αντιμετωπίζεται με επισφάλεια Το ίδιο ισχύει και για το επίθετο laquoλεπτότατηraquo το οποίο

επαληθεύει την υπόνοια πως η πρόσληψη μίας ωραίας ευωδιάς είναι θολή και

δυσδιάκριτη Έτσι η ουσιώδης διαπίστωσή μας είναι πως ο απροσπέλαστος

συναισθηματικός κόσμος του ποιητή κατακλύζεται πρόσκαιρα από αναπάντεχα

ευφρόσυνα ερεθίσματα τα οποία παραξενεύουν και αιφνιδιάζουν τη μουντή κατηφή

και καταθλιπτική ιδιοσυγκρασία του Η laquoκαλοσύνηraquo λοιπόν δεν αποτελεί

προσδοκώμενο αλλά ανοίκειο σκαλοπάτι στην κλίμακα αξιών του μοναχικού αυτού

δημιουργού

Στη συνέχεια οι λέξεις χαράζουν στον καμβά της φαντασίας μας την εικόνα του

ποιητή που κρατώντας το παλτό του στα χέρια επιδίδεται σε έναν ρομαντικό

ρεμβασμό υπό το σεληνόφως Αυτή θα μπορούσε ίσως να είναι η μία όψη του

νομίσματος της ερμηνείας αν διασαφηνίζαμε τους στίχους αυτούς καθεαυτούς (laquoΣτα

χέρια το παλτό στrsquo ανεστραμμένο πρόσωπο η σελήνηraquo) Εφόσον όμως τους

αποκρυπτογραφούμε εστιάζοντας στο ευρύτερο πεισιθάνατο ψυχοσυναισθηματικό

δυναμικό του ποιητή θα πρέπει να ξεφύγουμε από την εύκολη επιλογή της προφανούς

αποκωδικοποίησης Κατά συνέπεια αποδίδοντας λεπτομερειακή υπόσταση στη φράση

laquoστrsquo ανεστραμμένο πρόσωπο η σελήνηraquo αντιλαμβανόμαστε αμέσως το οξύμωρο

σχήμα που ανακύπτει Δηλαδή η σελήνη μολονότι θα μπορούσε να αναχθεί σε μείζον

σύμβολο της υπερκόσμιας ευμορφίας λάμψης και αρμονίας και να προσδιορίσει ένα

αισθαντικό τρυφερό περιβάλλον εντούτοις βρίσκεται πίσω από το πρόσωπο του

ποιητή και άρα είναι αθέατη από εκείνον Η Χριστίνα Ντουνιά αναφέρει πως ο ποιητής

laquoζει σε έναν κόσμο απομαγευμένο σύμφωνα με τον χαρακτηρισμό του Max Weber

χωρίς θεούς και συστατικούς μύθους χωρίς κάτι να φωτίζει να δείχνει την

κατεύθυνση ldquoΣκοτάδι γύρω δίχως μια μαρμαρυγήrdquo έτσι περιγράφει τον κόσμο ο

Καρυωτάκης άδειο και σκοτεινό χωρίς καν την παλμική λάμψη των άστρωνraquo12

Στο εν λόγω ποίημα κατά την άποψή μου η σελήνη τρέπεται σε σημειολογικό

προσδιορισμό των αισιόδοξων πτυχών που μπορεί να έχει ο κατακερματισμένος

κόσμος της χαράς της ανεμελιάς και της μακαριότητας δηλαδή όλων εκείνων των

συστατικών των οποίων τη λυσιτελή επίδραση ακυρώνει ο ποιητής προτιμώντας να

γυρίζει απαξιωτικά την πλάτη στους φωτεινούς και ενθαρρυντικούς οιωνούς

Επιπρόσθετα το παλτό βρίσκεται στα χέρια του ποιητή αντί να το φοράει συνεπώς σε

μία μη προβλεπόμενη θέση κάτι που φανερώνει ένα πνεύμα αντιδραστικό αδιάλλακτο

και παρεκκλίνον από τα ισχύοντα όρια έναν άνθρωπο εσωστρεφή μονήρη

περιπλανώμενο με παλλόμενο ψυχικό κόσμο ο οποίος αδυνατεί να βρει την ηρεμία

και τη γαλήνη μέσα στις δυσχερείς και προβληματικές συνθήκες της εποχής που ζει Η

στάση του αυτή δείχνει αγωνία απελπισία ανυπομονησία τάση φυγής και συνεχή

ετοιμότητα για κάποιο άγνωστο ταξίδι ενδεχομένως ακόμη και για το θάνατο

Σημειώνω ακόμη ότι οι λέξεις laquoπαλτόraquo και laquoκαλοκαίριraquo (στη δεύτερη στροφή) είναι

ασύμβατες μέσα στη λογική οικονομία του ποιήματος οπότε υποθέτουμε τη

μεσολάβηση ορισμένου χρονικού ανύσματος ανάμεσα στο θεσπέσιο θερινό βράδυ και

στη στιγμή που ο ποιητής με το παλτό (δηλαδή με την περιπλανώμενη ταραγμένη

ψυχή) στα χέρια αρνείται να θαυμάσει το φεγγαρόφωτο Ο ποιητής πιθανώς γεύτηκε

12 laquoldquoΤο αδέσποτο τραγούδιrdquo Ο ποιητής στο χείλος της αβύσσουraquo Έλληνες ποιητές Κώστας

Καρυωτάκης Εργοβιογραφία - Ανθολογία - Απαγγελία Εισαγωγή - Ανθολόγηση Χριστίνα Ντουνιά όπ

σσ 35-36

8

ως μία σύντομη παρένθεση στη ζωή του το εκστασιαστικό κάλλος και το μεθυστικό

άρωμα μίας ωραίας βραδιάς και κατόπιν επανήλθε στην προτεραία σιβυλλική

ψυχολογική του διάθεση Η προηγούμενη λοιπόν ευφραντική ευχάριστη περίσταση

μετουσιώνεται σύντομα σε ένα απατηλό και άπιαστο όνειρο σε έναν δρόμο παράλληλο

προς τα σκοτεινά μονοπάτια του ποιητή χωρίς καμία πιθανότητα διασταύρωσης και

σύντμησης αυτών των δύο

Όσον αφορά τον τρόπο εκφοράς των ποιητικών στοχασμών επισημαίνω πως

στους στίχους 3-8 (laquoΚάποια χρυσήhellipη σελήνηraquo) απουσιάζει παντελώς το ρήμα

φαινόμενο που συχνά συναντάμε και στην εξομολογητικού τύπου ποίηση της Κικής

Δημουλά (πχ laquoΠληθυντικός αριθμόςraquo) Αυτός ο ελλειπτικός λόγος αναδεικνύει

εμφατικά τη δωρικότητα της έκφρασης καθώς το ζητούμενο για τον ποιητή δεν είναι

ο εφήμερος και επιτηδευμένος λεκτικός εντυπωσιασμός αλλά η ουσιαστική επαφή με

τα βαθύτερα δώματα της ψυχικής σφαίρας Κατά τη γνώμη μου ο Καρυωτάκης

επενδύει σε μία ποιητική γραφή που προσηλώνεται στη δύναμη των αισθήσεων και

που αν είχε μάτια θα επικοινωνούσε με τον αναγνώστη περισσότερο μέσω αυτών

παρά με το διανοητικό ερέθισμα Εν πολλοίς ο ποιητής επιδιώκει να προσδώσει

ldquoσάρκα και οστάrdquo στους στίχους του περιβάλλοντάς τους με έναν βιωματικό μανδύα

Ακόμα διαυγέστερη καθίσταται αυτή η επιλογή ποιητικής διατύπωσης στη

μεταπολεμική ελληνική ποίηση όπου ο στίχος τις περισσότερες φορές συνιστά

σπάραγμα χωρίς περιττές λεπτομέρειες και εκλεπτυσμένες καλολογίες με σκοπό την

μεγέθυνση της αισθητοποίησης του κατακερματισμού και του χαμού Χαρακτηριστικό

παράδειγμα αποτελούν τα ποιήματα laquoΠοίηση 1948raquo του Νίκου Εγγονόπουλου (1910-

1975) και laquoΣτον Νίκο Εhellipraquo του Μανόλη Αναγνωστάκη (1925-2005)

Η παρουσία του ρήματος εξάλλου δεν κρίνεται σκόπιμη στο ποίημα του

Καρυωτάκη διότι το εκάστοτε αρμόζον ρήμα είναι ευκόλως εννοούμενο Ο ποιητής

δεν έκρινε απαραίτητο να διευκρινίσει αν η ευωδιά για παράδειγμα απλώθηκε ή

διαχύθηκε μιας και όλη αυτή η ωραία κατάσταση δεν αντιπροσωπεύει ούτε αφορά την

συναισθηματική του υπόσταση ή την ψυχολογική του διάθεση Εστιάζει λοιπόν

περισσότερο στην αναπαράσταση των θαυμάσιων εκείνων εικόνων τις οποίες στη

συνέχεια θα απομυθοποιήσει

Επιπλέον αξιοσημείωτο είναι ότι στους στίχους laquoΚάποια χρυσή λεπτότατη

στους δρόμους ευωδιάraquo συνυπάρχει μία οσφρητική με μία οπτική εικόνα δηλαδή τον

πρώτο ρόλο κατέχει η αίσθηση της όσφρησης ενώ σε δεύτερο πλάνο βρίσκεται η

αίσθηση της όρασης Αυτή η ταυτόχρονη ενέργεια δύο αισθήσεων στην ποίηση

ονομάζεται συναισθησία Η συναισθησία ως λογοτεχνικό φαινόμενο απαντά και στο

ποίημα laquoCorrespondencesraquo (= laquoΑνταποκρίσειςraquo) του σπουδαίου Γάλλου ποιητή

Charles Baudelaire το οποίο μετέφρασε ο Κ Π Καβάφης υπό τον τίτλο laquoΑλληλουχία

κατά τον Βωδελαίρονraquo Πρόκειται για ένα κρίσιμο ποίημα για τη μοντέρνα ποιητική

διότι συμπλέκει τις αισθήσεις πχ αποδίδει ιδιότητες της ακοής στην αφή όπως στη

φράση ldquoβελούδινος ήχοςrdquo Κατrsquo αυτόν τον τρόπο προκύπτει η λεγόμενη συναισθησία

η οποία έρχεται να καταρρίψει τα οριοθετημένα φράγματα της αντίληψης και να

διευρύνει την έκταση των εντυπώσεών μας στην ποίηση

Ο Baudelaire έχει χαρακτηριστεί ως ο ldquoπατέραςrdquo της σύγχρονης (νεωτερικής)

ποίησης η οποία απομακρύνεται από τη ρομαντική ρητορεία καθώς στρέφεται προς

τη μικρή συμβολιστική φόρμα και μεταφέρει στο χώρο της ποίησης την εμπειρία της

9

πόλης και τη μοντέρνα συνείδηση που έρχεται σε ρήξη με την παραδοσιακή κοινωνία

Αντίστοιχες βέβαια είναι και οι ποιητικές ροπές του Καρυωτάκη εφόσον η ποίηση

του Baudelaire υπήρξε αναγνωστική συνθήκη για εκείνον Έτσι ο αυτόχειρας ποιητής

laquoδηλώνει τη δυσπιστία απέναντι στην ποίηση της μεγαληγορίας και των

φορμαλιστικών ασκήσεων και αναδεικνύει τη σημασία του βιώματος στην

καλλιτεχνική δημιουργίαraquo13 όπως παρατήρησα και πιο πάνω Επιπρόσθετα όπως

συμβαίνει και με τον Baudelaire laquoη γλώσσα του Καρυωτάκη έχει κάτι από το άρωμα

της σύγχρονης πόληςraquo14

Ας επανέλθουμε όμως στο υπό ανάλυση ποίημα όπου πιο κάτω ο ποιητής

αναφέρει laquoΗλεκτρισμένη από φιλήματα θα lsquoλεγες την ατμόσφαιραraquo Αξίζει εδώ να

προσέξουμε το ρήμα laquoθα lsquoλεγεςraquo και τη σήμανσή του Ο ποιητής με τη χρήση του

συγκεκριμένου ρήματος αποφεύγει να διατυπώσει με σαφήνεια μία προσωπική του

άποψη για την ατμόσφαιρα που επικρατεί και σπείρει το αίσθημα της αβεβαιότητας

αποποιούμενος την ευθύνη του προσδιορισμού Συνεπώς αδυνατεί ή αρνείται να

πιστοποιήσει ο ίδιος ότι οι αμφίδρομες ανταλλαγές ερωτικών νύξεων όπως είναι τα

φιλιά μπορούν να οιστρηλατήσουν τον περιρρέοντα χωροχρόνο τροφοδοτώντας τον

με μία πρωτοφανούς έντασης ενέργεια Αυτό συμβαίνει διότι μόνο περιστασιακά και

για βραχύ χρονικό διάστημα είχε το δικαίωμα να εμπλακεί σε ανάλογα σκηνικά αφού

σύντομα η ζωή τού στέρησε την ευκαιρία να αφεθεί στη θαυματουργική επενέργεια

του έρωτα όταν προσβλήθηκε από την ανίατη τότε ασθένεια της σύφιλης με

αποτέλεσμα να υποστεί την οριστική απαγόρευση της σύναψης ερωτικών σχέσεων

ακόμα και της ανταλλαγής φιλιών Σύμφωνα με τη Χριστίνα Ντουνιά laquoη φοβερή

ανακάλυψη της αρρώστιας που δεν απειλεί μόνο τη ζωή του αλλά επισύρει και τον

κίνδυνο του κοινωνικού στιγματισμού θα καθορίσει την ποιητική εξέλιξη και την

ερωτική συμπεριφορά του Καρυωτάκη Κατά έναν μοιραίο τρόπο η εκδήλωση της

αρρώστιας πάνω στην ακμή της νεότητάς του έρχεται να επιβεβαιώσει με τρόπο

εντυπωσιακό αυτό που σε χρόνο ανύποπτο πρότεινε ως υπότιτλο στο εναρκτήριο

ποίημα της πρώτης του ποιητικής συλλογής ldquoΕίναι άνθρωποι που την κακήν ώρα την

έχουν μέσα τουςrdquoraquo15

Στο τέλος της πρώτης στροφής ο ποιητής κλείνει το αρχικό σκέλος του

ποιήματος διαποτίζοντάς το με την ειρωνική και βαρύθυμη διάθεσή του laquoΗ σκέψις

τα ποιήματα βάρος περιττόraquo Η χρήση της καθαρεύουσας (laquoσκέψιςraquo) την οποία

εμβόλιμα συνήθως παρεμβάλλει στα ποιήματά του που γενικώς τα διακρίνει η

συνέπεια της τήρησης των τύπων της δημοτικής επικυρώνει τη μελαγχολική νότα με

την οποία ενδύει τις ψυχογενούς προέλευσης ldquoπαραφωνίεςrdquo των στίχων του

Εξάλλου ο αφορισμός της ποίησης επαναλαμβάνεται και στο ποίημα laquoΕίμαστε

κάτιhellipraquo16 όπου γράφει χαρακτηριστικά laquoΗ ποίησις είναι το καταφύγιο που

φθονούμεraquo εννοώντας πως ο φασματικός κόσμος της ποίησης δεν προσφέρει τελικά

13 Έλληνες ποιητές Κώστας Καρυωτάκης Εργοβιογραφία - Ανθολογία - Απαγγελία Εισαγωγή -

Ανθολόγηση Χριστίνα Ντουνιά όπ σ 13 14 Όπ 15 laquordquoΒαθιά λύπη στο σώμαrdquo Ο ποιητής και το ανεξίτηλο στίγμαraquo Έλληνες ποιητές Κώστας

Καρυωτάκης Εργοβιογραφία - Ανθολογία - Απαγγελία Εισαγωγή - Ανθολόγηση Χριστίνα Ντουνιά όπ

σ 26 16 Βλ το ποίημα laquoΕίμαστε κάτιhellipraquo στο Έλληνες ποιητές Κώστας Καρυωτάκης Εργοβιογραφία -

Ανθολογία - Απαγγελία Εισαγωγή - Ανθολόγηση Χριστίνα Ντουνιά όπ σ 87

10

στον δημιουργό της την ποθητή απαγκίστρωση από τη διαβρωτική καθημερινότητα

Κατά συνέπεια ο ποιητής φθονεί την ποίηση την απαξιώνει και τη θεωρεί laquoβάρος

περιττόraquo οπότε στην περίπτωση αυτή το ποιητικό χρίσμα καταντά ένα ατελέσφορο

και δυσβάσταχτο φορτίο που ταλαιπωρεί αντί να ελαφρώνει και να γαληνεύει την

ψυχή και την σκέψη του Η αίσθηση λοιπόν ότι η ποιητική του δεινότητα συνιστά μία

ανώφελη ευθύνη την οποία είναι υποχρεωμένος να κουβαλά επιβαρύνει δραματικά

τον εύθραυστο ψυχοσωματικό του άξονα Μέσα από τους στίχους αυτούς βέβαια

εκτός από την ειρωνεία διαφαίνεται και η ανάδυση κάποιας πικρίας και ενός σιωπηρού

παράπονου τα οποία εκπορεύονται από την προδοτική διάσταση που λαμβάνει η

ποιητική έμπνευση εφόσον δεν αποτελεί το επίζηλο στήριγμα και την προστατευτική

ldquoσανίδα σωτηρίαςrdquo που αιτεί ο ποιητής μέσα στον ωκεανό της ματαιότητας και του

ανώφελου όπου επιπλέει

Συμπερασματικά θα έλεγα ότι η πρώτη στροφή προτάσσει είτε τα όμορφα

συναισθήματα που κάποτε άγγιξαν τα κράσπεδα της ψυχής του ποιητή και μετά

χάθηκαν ακολουθώντας το σχήμα της αέναης διαδοχής της ευτυχίας από τη δυστυχία

και αντίστροφα είτε μία ρόδινη και γοητευτική πτυχή του ένσαρκου βίου την οποία

δεν αγνοεί ο ποιητής πλην όμως δεν κατορθώνει να την εντάξει στο σύνολο των

εμπειριών του δηλώνοντας πως η ευτυχία υπάρχει τελικά μόνο για εκείνους που έχουν

τη δυνατότητα να την αντιληφθούν γύρω τους να τη διεκδικήσουν και να την

καρπωθούν

Η δεύτερη στροφή του ποιήματος αρχίζει με μία ισχυρή μεταφορά (laquoΈχω κάτι

σπασμένα φτεράraquo) η οποία αναφανδόν καταδεικνύει την ψυχολογική καταρράκωση

του ποιητικού υποκειμένου και τη συνακόλουθη αποδυνάμωση και άρνησή του να

ανατρέξει στις ουράνιες ποιητικές διεξόδους και να παρασυρθεί στη δίνη του λυρισμού

Τα laquoσπασμένα φτεράraquo συνεπάγονται την αποτυχία του ποιητή να κατευνάσει το

ηφαίστειο της απογοήτευσης και να απεγκλωβιστεί από το σκοτεινό υπέδαφος ενός

κόσμου ξεπεσμένου ρηχού και κενού από ιδανικά και ελπίδες με τον οποίο έρχεται σε

καθημερινή επαφή και ποθεί να εκτοπίσει οριστικά το απεχθές είδωλό του στον

καθρέφτη της λήθης Προφανώς στη δεύτερη στροφή επιτυγχάνεται μία πλήρης

ανατροπή και άρση του ευδαίμονος κλίματος που είχε αναπτυχθεί στην προηγούμενη

στροφή αλλά και ακύρωση των ερωτικών προτροπών και προκλήσεων κάτι που

τονίζει την αμφίθυμη επίδραση που άσκησε το χρονικά ακαθόριστο βράδυ στο

ποιητικό υποκείμενο Μάλιστα ο βασικός ρόλος που επιτελεί η τελευταία στροφή

είναι ότι φιλοξενεί ένα είδος αυτοκριτικής του ποιητή ο οποίος εμποτίζει το

περιεχόμενο των στίχων με έναν ιδιαιτέρως εξομολογητικό προσωπικό τόνο17

Στη στροφή αυτή επίσης αναφαίνεται το ξέσπασμα του ποιητή ο οποίος δεν

αποδίδει πλέον την οδύνη τη θλίψη τον αποτροπιασμό την ψυχολογική κατάπτωση

και την καταστροφολογική του οπτική με έμμεσο τρόπο αλλά ακαριαία και

απερίφραστα λόγω της υπέρβασης των ορίων της αντοχής του Ο χείμαρρος των

αποφατικών εσωτερικών ροπών του ξεχύνεται ορμητικά έτοιμος να παρασύρει στο

διάβα του κάθε εναπομείναν αισιόδοξο δεδομένο Παραλείπει βέβαια τις

μεγαλόστομες εκφράσεις ή τον ακραίο χλευασμό και τα μόνα συναισθηματικά επίπεδα

που συγκροτούνται μέσα στο ποίημα είναι πόνος απογοήτευση δυσθυμία και

17 httpfilolologikamathhmatablogspotgr2013041024x768-normal-0-false-false-false_9html

επίσκεψη στις 02112014

11

παραίτηση χωρίς να διακρίνεται ίχνος άμβλυνσης αυτού του σφοδρού αρνητισμού

Έπειτα το ποιητικό υποκείμενο διερωτάται laquoγιατί μας ήρθε το καλοκαίρι αυτόraquo

δηλαδή προβληματίζεται σχετικά με τον λόγο ύπαρξης της ωραιότερης εποχής του

έτους με τις άπειρες θετικές συνδηλώσεις όπως είναι το καλοκαίρι Ο ποιητής

φαίνεται πως δεν γνωρίζει ή έχει διαγράψει από τη μνήμη του την έννοια της

καλοσύνης μέσα σε έναν κόσμο όπου δεσπόζουν η κακία η υποκρισία ο

ανταγωνισμός η ασυδοσία και η αποσάθρωση των ιδανικών Δεν τρέφει την πίστη και

την προσμονή του συναπαντήματος με μία ευνοϊκή για εκείνον εμπειρία έστω και αν

η εποχή είναι καλοκαίρι Ακόμη η laquoχαράraquo φαντάζει laquoανέλπιστηraquo δηλαδή αναπάντεχη

απρόσμενη ανέφικτη και προσδιορισμένη με όρους αντίθετους από εκείνους που

χωρούν στη σφαίρα της αντίληψής του Ομοίως οι laquoαγάπεςraquo ο έρωτας και γενικά τα

χαρμόσυνα συναισθήματα θεώνται μέσα από ένα τεράστιο ουτοπικό πρίσμα Συνεπώς

ο θλιμμένος ποιητής αιχμαλωτισμένος στη χοάνη της δυστυχίας και παραδέρνοντας

στα μανιασμένα κύματα του ανεκπλήρωτου πόθου δεν τρέφει καμία εικονική

προσδοκία ότι η χαρά και η αγάπη θα μπλεχτούν στο τρύπιο υφαντό της ζωής του για

να το κεντήσουν με χρυσόσκονη ελπίδας

Ολόκληρη σχεδόν η τελευταία στροφή απαρτίζεται από ρητορικές ερωτήσεις

που θα επιδέχονταν αποφατικές αποκρίσεις Ωστόσο το καλοκαίρι η χαρά η αγάπη

το ταξίδι δεν είναι αδύνατον να υπάρξουν απλώς ο ποιητής αγνοεί τον τρόπο βίωσής

τους Αυτό συνιστά ένα ακόμη δείγμα της ανεπάρκειας και της αδυναμίας του των

οποίων έχει επίγνωση γεγονός που τον κάνει να συναισθάνεται εντονότερα το μέγεθος

της τραγικότητάς του Συμπερασματικά ο ποιητής έχοντας συνειδητοποιήσει και

αποδεχτεί την απόλυτη απαξία του βίου δεν μπορεί να χαρεί με τις εφήμερες

απολαύσεις18

Το αποτέλεσμα είναι η πρώτη στροφή να δηλώνει μία θέση δηλαδή τη θέρμη και

την ευωχία μίας υπέροχης μαγικής νύχτας με διάχυτο ερωτισμό ενώ η δεύτερη

στροφή σε μεταγενέστερο χρόνο να μας βεβαιώνει για την οριστική άρση και

απαλοιφή αυτής της πλανευτικής οπτασίας μέσα από τις συνεχείς ματαιώσεις που

υφίσταται το ποιητικό υποκείμενο Χαρακτηριστική εξάλλου είναι και η άποψη του

φιλολόγου Γιώργου Τσερεβελάκη πως laquoο ποιητής δεν αισθάνεται την χαρμοσύνη της

εποχής που έρχεται δεν νιώθει ικανός να το κάνειhellipτο μόνο που κάνει είναι να αφήνει

ελεύθερη την ψυχή του να ταξιδέψει σε έναν κόσμο ονειρευτό μαγικό και να σκορπίσει

την ευωδιά της σαν δέσμη από τριαντάφυλλα μέσα στη ldquoνύχταrdquo του πραγματικού

κόσμουraquo19

Στο τέλος βέβαια οι διαρκείς διαψεύσεις και οι διαδοχικές απογοητεύσεις της

ζωής οδηγούν τον ποιητή στην παρέκκλιση από την ονειρική διαδρομή με μοναδικό

απομεινάρι στις μελαγχολικές του αποσκευές ένα νεφελώδες νοσταλγικό

αποτύπωμα

Αθήνα Νοέμβριος 2014

18 httpusersschgrckolliasglobalsch-autoschiwareD=ab0042el26b67e077d64a3a501f6d1a8

επίσκεψη στις 02112014 19 httpwwwpatrisgrarticles181732PHPSESSID=VFSV6snne0s επίσκεψη στις 02112014

2

την εκφραστική αναζήτηση την υπαρξιακή αγωνία και την κοινωνική πίεση που βιώνει

ο ποιητήςraquo4

Ο τίτλος της συλλογής είναι αντιπροσωπευτικός του περιεχομένου των ποιημάτων

που εμφιλοχωρούν σε αυτήν σύμφωνα με τη σκοποθεσία του δημιουργού τους ενώ

έχει διατυπωθεί η άποψη πως laquoτα Ελεγεία και Σάτιρες λειτουργούν ως ldquoηλεκτρική

εκκένωσηrdquo στο σώμα της ποίησηςraquo5 Η ελεγεία είναι ένα σύντομο ποιητικό έργο που

εξωτερικεύει μέτρια πάθη και λεπτά τρυφερά συναισθήματα όπως χαρά λύπη

μελαγχολία6 Ωστόσο αντίστοιχο ποιητικό είδος συναντάται και στην αρχαία ελληνική

μετρική Πρόκειται για το ελεγείο δηλαδή για ένα δίστιχο ποίημα αποτελούμενο από

έναν δακτυλικό εξάμετρο και έναν δακτυλικό πεντάμετρο στίχο θρηνητικού συχνά

περιεχομένου Από την άλλη μεριά η σάτιρα είναι ένας συνήθης τόπος στην

στηλιτευτική ποίηση του Καρυωτάκη ενώ σαν λογοτεχνικό είδος ορίζεται ως το έργο

που με σκωπτικό τρόπο ασκεί κριτική συχνά στοχευμένη σε πρόσωπα και κοινωνικές

καταστάσεις με κύριο μέσο την ειρωνεία και το σαρκασμό7

Μετρικές παρατηρήσεις

Σαν δέσμη από τριαντάφυλλα

είδα το βράδυ αυτό

Κάποια χρυσή λεπτότατη

στους δρόμους ευωδιά

Και στην καρδιά

αιφνίδια καλοσύνη

Στα χέρια το παλτό

στrsquo ανεστραμμένο πρόσωπο η σελήνη

Ηλεκτρισμένη από φιλήματα

θα lsquoλεγες την ατμόσφαιρα

Η σκέψις τα ποιήματα

βάρος περιττό

Έχω κάτι σπασμένα φτερά

Δεν ξέρω καν γιατί μας ήρθε

το καλοκαίρι αυτό

Για ποιαν ανέλπιστη χαρά

για ποιες αγάπες

για ποιο ταξίδι ονειρευτό

laquoΣαν δέσμη από τριαντάφυλλαraquo Ελεγεία και Σάτιρες (1927)8

4 laquordquoΔώθε απrsquo τrsquo όνειρο και πέρα από τη γηrdquo Ελεγεία και Σάτιρεςraquo Έλληνες ποιητές Κώστας

Καρυωτάκης Εργοβιογραφία - Ανθολογία - Απαγγελία Εισαγωγή - Ανθολόγηση Χριστίνα Ντουνιά Η

Καθημερινή Καθημερινές Εκδόσεις ΑΕ 2014 σ 30 5 Έλληνες ποιητές Κώστας Καρυωτάκης Εργοβιογραφία - Ανθολογία - Απαγγελία Εισαγωγή -

Ανθολόγηση Χριστίνα Ντουνιά όπ σ 38 6 httpfilolologikamathhmatablogspotgr2013041024x768-normal-0-false-false-false_9html

επίσκεψη στις 02112014 7 Όπ 8 httpkaryotakisawardspacecompoemselegeiadesmhhtm επίσκεψη στις 02112014

3

Λαμβάνοντας υπόψη τη βιογραφία το ύφος και την απόβλεψη της συνολικής

εργογραφίας του Κώστα Καρυωτάκη τα κριτικά και αισθητικά συμφραζόμενα αλλά

και το ιστορικό στίγμα της εποχής κατά την οποία έζησε και παρήγαγε το έργο του θα

προσπαθήσω να δώσω μία όσο το δυνατόν πιο αρμοστή ερμηνεία σε αυτό το

πραγματικά εξαιρετικό ποίημά του

Σαφώς κάθε ποιητικό σύνθεμα δεν επιδέχεται μεμονωμένες ερμηνευτικές

θεωρήσεις Η νοηματοδότηση ενός ποιητικού και εν γένει ενός λογοτεχνικού έργου

δύναται να είναι ποικιλότροπη αν συνυπολογίσουμε τις σύνθετες αναγνωστικές

εμπειρίες που ενδέχεται να έχει αποκτήσει ένα ευρύ σώμα του κοινού καθώς και την

ιδιόλεκτό του δηλαδή την ιδιάζουσα μέθοδο με την οποία ο κάθε αναγνώστης

προβαίνει στη συνειδησιακή εγγραφή και αφομοίωση ενός πολυτροπικού μηνύματος

Ο φιλόλογος άλλωστε ως κριτικός της λογοτεχνίας οφείλει να εκθέτει τα

μεθοδολογικά του εργαλεία και να προσφέρει τις προϋποθέσεις της αμφισβήτησης και

του γόνιμου εποικοδομητικού διαλόγου Με τον τρόπο αυτό αναφύονται πολύτυπες

ερμηνείες προχωρά η επιστήμη της λογοτεχνίας καθώς ο σχηματισμός μίας απολύτως

σφαιρικής εικόνας για ένα θέμα δεν αποτελεί ίδιον ενός μόνο ανθρώπου αλλά μίας

ομάδας αναγνωστών-ερευνητών και εν τέλει στοιχειοθετείται η προαπαιτούμενη

αφετηρία για ακριβείς αναλύσεις και ερμηνείες των λογοτεχνικών κειμένων

Σύμφωνα με την ιεραρχία του λογοτεχνικού κανόνα η εννόηση (ανάλυση) ενός

ποιήματος δηλαδή η κατάτμησή του σε μικρότερα συστατικά μέρη με σκοπό τη

μελέτη του προτάσσεται της ερμηνείας κατά την οποία πραγματοποιείται η

ανασύνθεση του συνόλου του ποιήματος η διατύπωση απόψεων και η εξαγωγή

συμπερασμάτων Εν πολλοίς η ανάλυση ενός ποιήματος συνιστά τον ακρογωνιαίο

λίθο και το εφαλτήριο για μία ορθή και επιστημονικά τεκμηριωμένη ερμηνευτική

προσέγγιση Στο πλαίσιο λοιπόν της ανάλυσης και της ερμηνείας του ποιήματος laquoΣαν

δέσμη από τριαντάφυλλαraquo του Κώστα Καρυωτάκη σκόπιμο κρίνω να εντρυφήσουμε

αρχικά στην αξιοπρόσεκτη μετρική του οργάνωση και δομή

Εκείνο το οποίο παρατηρούμε έπειτα από μία ενδελεχή εξέταση του στίχου είναι

η ετερότητα του μέτρου δηλαδή ο στίχος του ποιήματος είναι ετερόμετρος Αυτό

σημαίνει πως ο ποιητής ακολουθεί μία πληθώρα μετρικών επιλογών χωρίς να

αγκυροβολεί σε ένα συγκεκριμένο μέτρο Επίσης το ποίημα απαρτίζεται από δύο

άνισες ως προς τον αριθμό των στίχων στροφές ενώ και οι στίχοι δεν έχουν τον ίδιο

αριθμό συλλαβών Συνεπώς εντοπίζονται αρκετές διακυμάνσεις στη στροφική

οργάνωση εφόσον οι στίχοι μειώνονται στη δεύτερη στροφή και μάλιστα κατά το

ήμισυ δηλαδή η πρώτη στροφή συνίσταται από δώδεκα στίχους ενώ η δεύτερη

στροφή από έξι στίχους Ομοιοκαταληξίες υπάρχουν όμως είναι κατανεμημένες με

ακανόνιστο τρόπο στο ποίημα έτσι που η θέση τους μοιάζει τυχαία9

Όλα τα παραπάνω πιστεύω πως καθιστούν εμφανή την πρόθεση του Καρυωτάκη

να αποδράσει από τα καταπιεστικά δεσμά της τότε ισχύουσας ποιητικής νόρμας

εφαρμόζοντας ρηξικέλευθες πρακτικές στη συγκρότηση του πνευματικού του

δημιουργήματος Καίρια εξάλλου θεωρώ την άποψη της Χριστίνας Ντουνιά

σύμφωνα με την οποία ο Καρυωτάκης laquoσε τόνους που κινούνται ανάμεσα στη

μελαγχολία και την οργή τη φιλοσοφική ενατένιση και την ειρωνεία [hellip] φέρνει το

9httpfilolologikamathhmatablogspotgr2013041024x768-normal-0-false-false-false_9html

επίσκεψη στις 02112014

4

νέο ρίγος στην ποίηση του καιρού του διαταράσσει τη μετρική αρμονία και τη

γλωσσική καθαρότητα του στίχου και ανοίγει τον δρόμο στη νεωτερικότηταraquo10

Στο σημείο αυτό παραθέτω τα εξής ενδεικτικά παραδείγματα μετρικής

ετερογένειας μέσα από το ποίημα

i) Σαν δέσμη από τριαντάφυλλα προπαροξύτονη εκδοχή του ιαμβικού επτασύλλαβου

ii) είδα το βράδυ αυτό οξύτονη εκδοχή του ιαμβικού επτασύλλαβου

iii) και στην καρδιά οξύτονη εκδοχή του ιαμβικού πεντασύλλαβου

iv) στrsquo ανεστραμμένο πρόσωπο η σελήνη ιαμβικός ενδεκασύλλαβος

v) Ηλεκτρισμένη από φιλήματα προπαροξύτονη εκδοχή του ιαμβικού εννιασύλλαβου

vi) βάρος περιττό τροχαίος στίχος

Υπογραμμίζω εδώ πως ο ποιητής αν και αρχικά χρησιμοποιεί διάφορες

εκφάνσεις του ιαμβικού μέτρου στην πορεία προχωρεί σε ανατροπή της

προϋπάρχουσας μετρικής μορφής εισάγοντας το τροχαϊκό μέτρο Ο συνδυασμός του

ιαμβικού με το τροχαϊκό μέτρο στην ίδια στροφή συνιστά ένδειξη ελευθερωμένου

στίχου δηλαδή ο στίχος ελευθερώθηκε εφόσον ο ποιητής απεμπόλησε τη σύμβαση

και τη δέσμευση της διατήρησης του ίδιου μέτρου

Η παραπάνω παρατήρηση είναι καταλυτικής σημασίας για την περαιτέρω

κατανόηση του περιεχομένου του ποιήματος και του απώτερου νοηματικού στόχου του

ποιητή μέσω της μορφής καθώς η πρόκριση της μετρικής εναλλαγής και ποικιλίας

είναι άκρως συνειδητή και διόλου συγκυριακή Αν συνεκτιμήσουμε τα πολιτικά και

κοινωνικά δρώμενα της μεσοπολεμικής περιόδου με τον ιδιαίτερα φθοροποιό

αντίκτυπο στον ψυχισμό του Καρυωτάκη (Αrsquo Παγκόσμιος πόλεμος Μικρασιατική

Καταστροφή προσφυγικό πρόβλημα επικείμενη έκρηξη νέου παγκοσμίου πολέμου

μεταβατική πολιτική περίοδος έλλειψη οργάνωσης του ελληνικού κράτους) δεν

απορούμε για τις ασυνήθιστες και καινοτόμες ποιητικές του κατευθύνσεις με τις

οποίες επιδίωκε την λοξοδρόμηση από το τέλμα της ύφεσης και του ξεπεσμού

Αναμφισβήτητα η ποίηση του Καρυωτάκη διαμορφώνει το κάτοπτρο μίας

αξιοθρήνητης δυσοίωνης πραγματικότητας μίας κατακερματισμένης

αποσπασματικής και διαβρωτικής κοινωνίας που παραπαίει ως έρμαιο στα θλιβερά

σημάδια των καιρών και μίας εποχής που έχει περιέλθει σε τρομερά και δύσβατα

αδιέξοδα

Ο ποιητής λοιπόν με τις μετρικές του παραλλαγές δηλαδή με τον στίχο που δεν

υπακούει σε σταθερό μέτρο απεικονίζει την τραγική και ldquoπαράφωνηrdquo αμφιταλάντευση

της λύρας των ευαίσθητων ψυχών στα ρευστά όρια μεταξύ της αξιοπρέπειας και της

ηθικής απογύμνωσης αλλά και αναπαριστά πειστικά το φοβερό και άθλιο απείκασμα

της εποχής στην οποία ζει που χαρακτηρίζεται από μία ασταθή ευμετάβλητη και

ασυστηματοποίητη κοινωνική οργάνωση Σε τέτοιες κρίσιμες χρονικές περιόδους η

ποίηση κωλύεται να μεταβληθεί σε παρηγορητικό κρησφύγετο για τους ευάλωτους

αισθαντικούς και ιδεολόγους ποιητές και να τους εξασφαλίσει την πρόσκαιρη έστω

10 Έλληνες ποιητές Κώστας Καρυωτάκης Εργοβιογραφία - Ανθολογία - Απαγγελία Εισαγωγή -

Ανθολόγηση Χριστίνα Ντουνιά όπ σ 14

5

παραμυθία λύτρωση και απαλλαγή από την οχληρή και αποκρουστική

καθημερινότητα

Ο Καρυωτάκης δεν έχει άλλη διέξοδο από το να σαρκάσει με συγκαλυμμένο

δηκτικό στόμφο στην ποίησή του αυτό το ρημαγμένο και αποκλεισμένο από τις

θετικές συνιστώσες κοινωνικοπολιτικό στερέωμα προβάλλοντάς το στις ρεαλιστικές

διαστάσεις του και αντιμετωπίζοντάς το κατά πρόσωπο χωρίς προφάσεις και

υπεκφυγές Για τον λόγο αυτό εντάσσεται στη χορεία των ποιητών του ανοιχτού

κοινωνικού χώρου

Επομένως ο ποιητής όσο κι αν περικλείεται περιστασιακά σε έναν ονειρικό και

πλασματικό κόσμο μέσω της ποιητικής του πένας πολύ σύντομα διαπιστώνει τη

ματαιότητα και την ανυπαρξία της ευεργετικής της επίδρασης Έτσι καταλήγει πάντα

να επικεντρώνει το νου και την ψυχή του στα δεινά του κόσμου και στη δραματική

μοίρα των ανθρώπων σαν κι αυτόν πολλούς από τους οποίους συναναστρέφεται

καθημερινά Η ζωή αυτή μεταστοιχειώνεται σε μία μονότονη ανούσια και

βασανιστική αποστολή τον πνίγει τον απελπίζει του στερεί το δικαίωμα σε

ελπιδοφόρα οράματα και δεν του εξασφαλίζει το προνόμιο της ψύχραιμης

αντιμετώπισης της εξιδανίκευσης και της αισιόδοξης προοπτικής των πραγμάτων

Ωστόσο ο αμφιλεγόμενος αυτός ποιητής προσπαθεί να προβάλει κάποια

αντίσταση στα αλύπητα χτυπήματα της τύχης αφού κατrsquo ουσίαν στοχεύει να

καταργήσει τις καθιερωμένες δομές της ποίησης να υπερβεί τις ισχύουσες φόρμες και

να ιχνηλατήσει καινοφανείς ποιητικούς ορίζοντες Με τον τρόπο αυτό επιχειρεί να

κοινοποιήσει απροκάλυπτα την αγανάκτηση τη συντριβή την απαξίωση και τη

δριμεία αποστροφή του λεπταίσθητου ιδεαλιστή ανθρώπου απέναντι στη σκαιότητα

και στην αναλγησία της εποχής του

Η απόπειρα ανατροπής της ποιητικής μανιέρας ερμηνεύεται ως μία κίνηση

αντιπερισπασμού από μέρους του ποιητή εφόσον αδυνατεί να καταλύσει να

βελτιώσει και να τροποποιήσει το ανεπιτήδειο κατεστημένο και τις ανεξέλικτες δομές

της σαθρής κοινωνίας

Αυτός λοιπόν ο δημιουργικός αναρχισμός όπως θα τον χαρακτήριζα ο οποίος

διατρέχει συλλήβδην το ποιητικό σύμπαν του Καρυωτάκη δεν είναι τίποτα άλλο παρά

μία πρωτοποριακή εναντίωση του ποιητή προς καθετί το αναποτελεσματικό

τελματώδες και παρωχημένο Με την τεχνική του σαρκασμού της τολμηρής κριτικής

της καυστικής σάτιρας και της αποδοκιμασίας ο Καρυωτάκης ορθώνει το δικό του

ανάστημα και καταθέτει τον προσωπικό του αντίλογο απέναντι στους δυσαρμονικούς

ρυθμούς στους οποίους κινείται ο κόσμος

Μέσα από τη διεξοδική έκθεση των παραπάνω απόψεων πιστεύω πως

διευκολύνθηκε από μέρους του αναγνώστη η κατανόηση και η αιτιολόγηση των νέων

μετρικών προτάσεων του ποιητή του ιδιόμορφου ύφους του καθώς και της

σημασιολογικής σκοπιμότητας των ποιημάτων του

Ερμηνευτική προσέγγιση

Θα προχωρήσω τώρα σε μία μεθοδική και λεπτομερή επεξεργασία του ποιήματος με

στόχο την νοηματική του εξομάλυνση και εξήγηση Η υπόθεση αυτή βέβαια κρίνεται

αρκετά απαιτητική και περίπλοκη δεδομένου ότι επιβάλλεται η επιστράτευση τόσο της

λογικής όσο και της φαντασίας μα πρωτευόντως η ευρεία θέαση του ποιήματος μέσα

6

από τα κριτικά θεωρητικά και ιδεολογικά πρίσματα της εποχής κατά την οποία

γράφτηκε και η καλή γνώση της ιστορικής ταυτότητας του καιρού εκείνου

Αναντίρρητα η απαράγραπτη ιστορικότητα των λογοτεχνικών έργων δεν πρέπει να

υποσκελίζεται ώστε να αποσοβείται ο κίνδυνος της πορείας προς αυθαίρετες

αναιτιολόγητες και ανιστορικές ερμηνείες που δεν ενορχηστρώνονται με τις προθέσεις

και την ψυχοσύνθεση του ποιητή

Το ποίημα laquoΣαν δέσμη από τριαντάφυλλαraquo πραγματεύεται την αδυναμία του

ποιητικού υποκειμένου να ανταποκριθεί σε ένα αόριστο ερωτικό κάλεσμα κάποιο

όμορφο βράδυ11 Ο ποιητής διακατέχεται από συναισθηματική μάργωση και νιώθει

κενά και παγωμένα τα ψυχικά του πεδία με αποτέλεσμα να μην συμμερίζεται την

ατμόσφαιρα μαγείας από την οποία εμφορείται η ειδυλλιακή βραδιά Μάλιστα ο

ακαθόριστος ερωτικός παράγοντας αίρεται από τον αυτοσαρκασμό του ποιητή στους

δύο τελευταίους στίχους της πρώτης στροφής (laquoΗ σκέψις τα ποιήματα βάρος

περιττόraquo) όπου καθίσταται πρόδηλη η στάση απαξίωσης της ποίησης και επομένως

υποτίμησης της ζωής όπως επίσης και από την έντονη εξωτερίκευση της εγγενούς

απαισιοδοξίας του Συνεπώς εξ όλων αυτών συμπεραίνουμε πως το ποιητικό

υποκείμενο λειτουργεί ως προσωπείο του ίδιου του ποιητή ο οποίος με τη γνώριμη

μελαγχολική του ψυχοσύσταση προσγειώνει το ποίημα και το μετατοπίζει από το

επίπλαστο φάσμα του ονειρόκοσμου του ερωτισμού και της σαγήνης στις

ρεαλιστικές σκληρές συνθήκες διαβίωσης

Ειδικότερα όσον αφορά την πρώτη στροφή παρατηρούμε πως ο καθιερωμένος

πεσσιμισμός και το κλίμα άρνησης που διακρίνει την ποίηση του Καρυωτάκη έχουν

υποστεί μία περίτεχνη αποσιώπηση και περικάλυψη προξενώντας στον αναγνώστη την

ψευδεπίγραφη εντύπωση μίας χιμαιρικής ατμόσφαιρας Η έναρξη δε της πρώτης

στροφής πραγματοποιείται με μία ευρηματική παρομοίωσηndashσυμβολισμό Το βράδυ

δηλαδή αντιστοιχίζεται με ένα μπουκέτο τριαντάφυλλα τα οποία παραπέμπουν σε

ερωτόληπτες συνυποδηλώσεις και πυροδοτούν το αίσθημα της συντροφικότητας της

χάρης και της ιλαρότητας Άλλωστε η δέσμη με τα τριαντάφυλλα που είναι ευειδή

άνθη αντιπροσωπευτικά της γυναικείας κομψότητας και των θηλυκών θελγήτρων

προσφέρονται συνήθως ως ένδειξη αγάπης ή συμπάθειας προς κάποιο πρόσωπο κάτι

το οποίο σηματοδοτεί και το ανάλογο ευδιάθετο και πρόσχαρο σκηνικό πλαισίωσης

των συναισθημάτων

Το ποίημα συνεχίζεται με την προβολή μίας εικόνας (laquoχρυσή λεπτότατη

ευωδιάraquo) επιφορτισμένης με μεταφορική σημασία η οποία αποπνέει φαινομενικά

την ψυχική ευφορία και τις κεφάτες τάσεις του ποιητικού υποκειμένου Ως εδώ λοιπόν

με μία πρώτη επιφανειακή ματιά θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι το ποιητικό

υποκείμενο μνημονεύει κάποια εξαίσια και θελκτική βραδιά που την περιστοίχισαν

ευχάριστα ανέμελα και τερπνά συναισθήματα Ωστόσο αυτή η αρχική εντύπωση

σταδιακά ανατρέπεται καθώς αρχίζουμε να αγγίζουμε τα νοηματικά βάθη της

εκφραστικής επιφάνειας και η επιβεβαίωση αυτής της ανατροπής καθίσταται ευκρινής

με τη λεπτή ειρωνεία η οποία περιβάλλει τους στίχους laquoΚαι στην καρδιά αιφνίδια

καλοσύνηraquo Επίσης η χρήση του επιθέτου laquoκάποιαraquo συνιστά ένδειξη αοριστίας με

αποτέλεσμα η ευεξία που προξενεί η ευωδιά στο ποιητικό υποκείμενο να

11 httpfilolologikamathhmatablogspotgr2013041024x768-normal-0-false-false-false_9html

επίσκεψη στις 02112014

7

αντιμετωπίζεται με επισφάλεια Το ίδιο ισχύει και για το επίθετο laquoλεπτότατηraquo το οποίο

επαληθεύει την υπόνοια πως η πρόσληψη μίας ωραίας ευωδιάς είναι θολή και

δυσδιάκριτη Έτσι η ουσιώδης διαπίστωσή μας είναι πως ο απροσπέλαστος

συναισθηματικός κόσμος του ποιητή κατακλύζεται πρόσκαιρα από αναπάντεχα

ευφρόσυνα ερεθίσματα τα οποία παραξενεύουν και αιφνιδιάζουν τη μουντή κατηφή

και καταθλιπτική ιδιοσυγκρασία του Η laquoκαλοσύνηraquo λοιπόν δεν αποτελεί

προσδοκώμενο αλλά ανοίκειο σκαλοπάτι στην κλίμακα αξιών του μοναχικού αυτού

δημιουργού

Στη συνέχεια οι λέξεις χαράζουν στον καμβά της φαντασίας μας την εικόνα του

ποιητή που κρατώντας το παλτό του στα χέρια επιδίδεται σε έναν ρομαντικό

ρεμβασμό υπό το σεληνόφως Αυτή θα μπορούσε ίσως να είναι η μία όψη του

νομίσματος της ερμηνείας αν διασαφηνίζαμε τους στίχους αυτούς καθεαυτούς (laquoΣτα

χέρια το παλτό στrsquo ανεστραμμένο πρόσωπο η σελήνηraquo) Εφόσον όμως τους

αποκρυπτογραφούμε εστιάζοντας στο ευρύτερο πεισιθάνατο ψυχοσυναισθηματικό

δυναμικό του ποιητή θα πρέπει να ξεφύγουμε από την εύκολη επιλογή της προφανούς

αποκωδικοποίησης Κατά συνέπεια αποδίδοντας λεπτομερειακή υπόσταση στη φράση

laquoστrsquo ανεστραμμένο πρόσωπο η σελήνηraquo αντιλαμβανόμαστε αμέσως το οξύμωρο

σχήμα που ανακύπτει Δηλαδή η σελήνη μολονότι θα μπορούσε να αναχθεί σε μείζον

σύμβολο της υπερκόσμιας ευμορφίας λάμψης και αρμονίας και να προσδιορίσει ένα

αισθαντικό τρυφερό περιβάλλον εντούτοις βρίσκεται πίσω από το πρόσωπο του

ποιητή και άρα είναι αθέατη από εκείνον Η Χριστίνα Ντουνιά αναφέρει πως ο ποιητής

laquoζει σε έναν κόσμο απομαγευμένο σύμφωνα με τον χαρακτηρισμό του Max Weber

χωρίς θεούς και συστατικούς μύθους χωρίς κάτι να φωτίζει να δείχνει την

κατεύθυνση ldquoΣκοτάδι γύρω δίχως μια μαρμαρυγήrdquo έτσι περιγράφει τον κόσμο ο

Καρυωτάκης άδειο και σκοτεινό χωρίς καν την παλμική λάμψη των άστρωνraquo12

Στο εν λόγω ποίημα κατά την άποψή μου η σελήνη τρέπεται σε σημειολογικό

προσδιορισμό των αισιόδοξων πτυχών που μπορεί να έχει ο κατακερματισμένος

κόσμος της χαράς της ανεμελιάς και της μακαριότητας δηλαδή όλων εκείνων των

συστατικών των οποίων τη λυσιτελή επίδραση ακυρώνει ο ποιητής προτιμώντας να

γυρίζει απαξιωτικά την πλάτη στους φωτεινούς και ενθαρρυντικούς οιωνούς

Επιπρόσθετα το παλτό βρίσκεται στα χέρια του ποιητή αντί να το φοράει συνεπώς σε

μία μη προβλεπόμενη θέση κάτι που φανερώνει ένα πνεύμα αντιδραστικό αδιάλλακτο

και παρεκκλίνον από τα ισχύοντα όρια έναν άνθρωπο εσωστρεφή μονήρη

περιπλανώμενο με παλλόμενο ψυχικό κόσμο ο οποίος αδυνατεί να βρει την ηρεμία

και τη γαλήνη μέσα στις δυσχερείς και προβληματικές συνθήκες της εποχής που ζει Η

στάση του αυτή δείχνει αγωνία απελπισία ανυπομονησία τάση φυγής και συνεχή

ετοιμότητα για κάποιο άγνωστο ταξίδι ενδεχομένως ακόμη και για το θάνατο

Σημειώνω ακόμη ότι οι λέξεις laquoπαλτόraquo και laquoκαλοκαίριraquo (στη δεύτερη στροφή) είναι

ασύμβατες μέσα στη λογική οικονομία του ποιήματος οπότε υποθέτουμε τη

μεσολάβηση ορισμένου χρονικού ανύσματος ανάμεσα στο θεσπέσιο θερινό βράδυ και

στη στιγμή που ο ποιητής με το παλτό (δηλαδή με την περιπλανώμενη ταραγμένη

ψυχή) στα χέρια αρνείται να θαυμάσει το φεγγαρόφωτο Ο ποιητής πιθανώς γεύτηκε

12 laquoldquoΤο αδέσποτο τραγούδιrdquo Ο ποιητής στο χείλος της αβύσσουraquo Έλληνες ποιητές Κώστας

Καρυωτάκης Εργοβιογραφία - Ανθολογία - Απαγγελία Εισαγωγή - Ανθολόγηση Χριστίνα Ντουνιά όπ

σσ 35-36

8

ως μία σύντομη παρένθεση στη ζωή του το εκστασιαστικό κάλλος και το μεθυστικό

άρωμα μίας ωραίας βραδιάς και κατόπιν επανήλθε στην προτεραία σιβυλλική

ψυχολογική του διάθεση Η προηγούμενη λοιπόν ευφραντική ευχάριστη περίσταση

μετουσιώνεται σύντομα σε ένα απατηλό και άπιαστο όνειρο σε έναν δρόμο παράλληλο

προς τα σκοτεινά μονοπάτια του ποιητή χωρίς καμία πιθανότητα διασταύρωσης και

σύντμησης αυτών των δύο

Όσον αφορά τον τρόπο εκφοράς των ποιητικών στοχασμών επισημαίνω πως

στους στίχους 3-8 (laquoΚάποια χρυσήhellipη σελήνηraquo) απουσιάζει παντελώς το ρήμα

φαινόμενο που συχνά συναντάμε και στην εξομολογητικού τύπου ποίηση της Κικής

Δημουλά (πχ laquoΠληθυντικός αριθμόςraquo) Αυτός ο ελλειπτικός λόγος αναδεικνύει

εμφατικά τη δωρικότητα της έκφρασης καθώς το ζητούμενο για τον ποιητή δεν είναι

ο εφήμερος και επιτηδευμένος λεκτικός εντυπωσιασμός αλλά η ουσιαστική επαφή με

τα βαθύτερα δώματα της ψυχικής σφαίρας Κατά τη γνώμη μου ο Καρυωτάκης

επενδύει σε μία ποιητική γραφή που προσηλώνεται στη δύναμη των αισθήσεων και

που αν είχε μάτια θα επικοινωνούσε με τον αναγνώστη περισσότερο μέσω αυτών

παρά με το διανοητικό ερέθισμα Εν πολλοίς ο ποιητής επιδιώκει να προσδώσει

ldquoσάρκα και οστάrdquo στους στίχους του περιβάλλοντάς τους με έναν βιωματικό μανδύα

Ακόμα διαυγέστερη καθίσταται αυτή η επιλογή ποιητικής διατύπωσης στη

μεταπολεμική ελληνική ποίηση όπου ο στίχος τις περισσότερες φορές συνιστά

σπάραγμα χωρίς περιττές λεπτομέρειες και εκλεπτυσμένες καλολογίες με σκοπό την

μεγέθυνση της αισθητοποίησης του κατακερματισμού και του χαμού Χαρακτηριστικό

παράδειγμα αποτελούν τα ποιήματα laquoΠοίηση 1948raquo του Νίκου Εγγονόπουλου (1910-

1975) και laquoΣτον Νίκο Εhellipraquo του Μανόλη Αναγνωστάκη (1925-2005)

Η παρουσία του ρήματος εξάλλου δεν κρίνεται σκόπιμη στο ποίημα του

Καρυωτάκη διότι το εκάστοτε αρμόζον ρήμα είναι ευκόλως εννοούμενο Ο ποιητής

δεν έκρινε απαραίτητο να διευκρινίσει αν η ευωδιά για παράδειγμα απλώθηκε ή

διαχύθηκε μιας και όλη αυτή η ωραία κατάσταση δεν αντιπροσωπεύει ούτε αφορά την

συναισθηματική του υπόσταση ή την ψυχολογική του διάθεση Εστιάζει λοιπόν

περισσότερο στην αναπαράσταση των θαυμάσιων εκείνων εικόνων τις οποίες στη

συνέχεια θα απομυθοποιήσει

Επιπλέον αξιοσημείωτο είναι ότι στους στίχους laquoΚάποια χρυσή λεπτότατη

στους δρόμους ευωδιάraquo συνυπάρχει μία οσφρητική με μία οπτική εικόνα δηλαδή τον

πρώτο ρόλο κατέχει η αίσθηση της όσφρησης ενώ σε δεύτερο πλάνο βρίσκεται η

αίσθηση της όρασης Αυτή η ταυτόχρονη ενέργεια δύο αισθήσεων στην ποίηση

ονομάζεται συναισθησία Η συναισθησία ως λογοτεχνικό φαινόμενο απαντά και στο

ποίημα laquoCorrespondencesraquo (= laquoΑνταποκρίσειςraquo) του σπουδαίου Γάλλου ποιητή

Charles Baudelaire το οποίο μετέφρασε ο Κ Π Καβάφης υπό τον τίτλο laquoΑλληλουχία

κατά τον Βωδελαίρονraquo Πρόκειται για ένα κρίσιμο ποίημα για τη μοντέρνα ποιητική

διότι συμπλέκει τις αισθήσεις πχ αποδίδει ιδιότητες της ακοής στην αφή όπως στη

φράση ldquoβελούδινος ήχοςrdquo Κατrsquo αυτόν τον τρόπο προκύπτει η λεγόμενη συναισθησία

η οποία έρχεται να καταρρίψει τα οριοθετημένα φράγματα της αντίληψης και να

διευρύνει την έκταση των εντυπώσεών μας στην ποίηση

Ο Baudelaire έχει χαρακτηριστεί ως ο ldquoπατέραςrdquo της σύγχρονης (νεωτερικής)

ποίησης η οποία απομακρύνεται από τη ρομαντική ρητορεία καθώς στρέφεται προς

τη μικρή συμβολιστική φόρμα και μεταφέρει στο χώρο της ποίησης την εμπειρία της

9

πόλης και τη μοντέρνα συνείδηση που έρχεται σε ρήξη με την παραδοσιακή κοινωνία

Αντίστοιχες βέβαια είναι και οι ποιητικές ροπές του Καρυωτάκη εφόσον η ποίηση

του Baudelaire υπήρξε αναγνωστική συνθήκη για εκείνον Έτσι ο αυτόχειρας ποιητής

laquoδηλώνει τη δυσπιστία απέναντι στην ποίηση της μεγαληγορίας και των

φορμαλιστικών ασκήσεων και αναδεικνύει τη σημασία του βιώματος στην

καλλιτεχνική δημιουργίαraquo13 όπως παρατήρησα και πιο πάνω Επιπρόσθετα όπως

συμβαίνει και με τον Baudelaire laquoη γλώσσα του Καρυωτάκη έχει κάτι από το άρωμα

της σύγχρονης πόληςraquo14

Ας επανέλθουμε όμως στο υπό ανάλυση ποίημα όπου πιο κάτω ο ποιητής

αναφέρει laquoΗλεκτρισμένη από φιλήματα θα lsquoλεγες την ατμόσφαιραraquo Αξίζει εδώ να

προσέξουμε το ρήμα laquoθα lsquoλεγεςraquo και τη σήμανσή του Ο ποιητής με τη χρήση του

συγκεκριμένου ρήματος αποφεύγει να διατυπώσει με σαφήνεια μία προσωπική του

άποψη για την ατμόσφαιρα που επικρατεί και σπείρει το αίσθημα της αβεβαιότητας

αποποιούμενος την ευθύνη του προσδιορισμού Συνεπώς αδυνατεί ή αρνείται να

πιστοποιήσει ο ίδιος ότι οι αμφίδρομες ανταλλαγές ερωτικών νύξεων όπως είναι τα

φιλιά μπορούν να οιστρηλατήσουν τον περιρρέοντα χωροχρόνο τροφοδοτώντας τον

με μία πρωτοφανούς έντασης ενέργεια Αυτό συμβαίνει διότι μόνο περιστασιακά και

για βραχύ χρονικό διάστημα είχε το δικαίωμα να εμπλακεί σε ανάλογα σκηνικά αφού

σύντομα η ζωή τού στέρησε την ευκαιρία να αφεθεί στη θαυματουργική επενέργεια

του έρωτα όταν προσβλήθηκε από την ανίατη τότε ασθένεια της σύφιλης με

αποτέλεσμα να υποστεί την οριστική απαγόρευση της σύναψης ερωτικών σχέσεων

ακόμα και της ανταλλαγής φιλιών Σύμφωνα με τη Χριστίνα Ντουνιά laquoη φοβερή

ανακάλυψη της αρρώστιας που δεν απειλεί μόνο τη ζωή του αλλά επισύρει και τον

κίνδυνο του κοινωνικού στιγματισμού θα καθορίσει την ποιητική εξέλιξη και την

ερωτική συμπεριφορά του Καρυωτάκη Κατά έναν μοιραίο τρόπο η εκδήλωση της

αρρώστιας πάνω στην ακμή της νεότητάς του έρχεται να επιβεβαιώσει με τρόπο

εντυπωσιακό αυτό που σε χρόνο ανύποπτο πρότεινε ως υπότιτλο στο εναρκτήριο

ποίημα της πρώτης του ποιητικής συλλογής ldquoΕίναι άνθρωποι που την κακήν ώρα την

έχουν μέσα τουςrdquoraquo15

Στο τέλος της πρώτης στροφής ο ποιητής κλείνει το αρχικό σκέλος του

ποιήματος διαποτίζοντάς το με την ειρωνική και βαρύθυμη διάθεσή του laquoΗ σκέψις

τα ποιήματα βάρος περιττόraquo Η χρήση της καθαρεύουσας (laquoσκέψιςraquo) την οποία

εμβόλιμα συνήθως παρεμβάλλει στα ποιήματά του που γενικώς τα διακρίνει η

συνέπεια της τήρησης των τύπων της δημοτικής επικυρώνει τη μελαγχολική νότα με

την οποία ενδύει τις ψυχογενούς προέλευσης ldquoπαραφωνίεςrdquo των στίχων του

Εξάλλου ο αφορισμός της ποίησης επαναλαμβάνεται και στο ποίημα laquoΕίμαστε

κάτιhellipraquo16 όπου γράφει χαρακτηριστικά laquoΗ ποίησις είναι το καταφύγιο που

φθονούμεraquo εννοώντας πως ο φασματικός κόσμος της ποίησης δεν προσφέρει τελικά

13 Έλληνες ποιητές Κώστας Καρυωτάκης Εργοβιογραφία - Ανθολογία - Απαγγελία Εισαγωγή -

Ανθολόγηση Χριστίνα Ντουνιά όπ σ 13 14 Όπ 15 laquordquoΒαθιά λύπη στο σώμαrdquo Ο ποιητής και το ανεξίτηλο στίγμαraquo Έλληνες ποιητές Κώστας

Καρυωτάκης Εργοβιογραφία - Ανθολογία - Απαγγελία Εισαγωγή - Ανθολόγηση Χριστίνα Ντουνιά όπ

σ 26 16 Βλ το ποίημα laquoΕίμαστε κάτιhellipraquo στο Έλληνες ποιητές Κώστας Καρυωτάκης Εργοβιογραφία -

Ανθολογία - Απαγγελία Εισαγωγή - Ανθολόγηση Χριστίνα Ντουνιά όπ σ 87

10

στον δημιουργό της την ποθητή απαγκίστρωση από τη διαβρωτική καθημερινότητα

Κατά συνέπεια ο ποιητής φθονεί την ποίηση την απαξιώνει και τη θεωρεί laquoβάρος

περιττόraquo οπότε στην περίπτωση αυτή το ποιητικό χρίσμα καταντά ένα ατελέσφορο

και δυσβάσταχτο φορτίο που ταλαιπωρεί αντί να ελαφρώνει και να γαληνεύει την

ψυχή και την σκέψη του Η αίσθηση λοιπόν ότι η ποιητική του δεινότητα συνιστά μία

ανώφελη ευθύνη την οποία είναι υποχρεωμένος να κουβαλά επιβαρύνει δραματικά

τον εύθραυστο ψυχοσωματικό του άξονα Μέσα από τους στίχους αυτούς βέβαια

εκτός από την ειρωνεία διαφαίνεται και η ανάδυση κάποιας πικρίας και ενός σιωπηρού

παράπονου τα οποία εκπορεύονται από την προδοτική διάσταση που λαμβάνει η

ποιητική έμπνευση εφόσον δεν αποτελεί το επίζηλο στήριγμα και την προστατευτική

ldquoσανίδα σωτηρίαςrdquo που αιτεί ο ποιητής μέσα στον ωκεανό της ματαιότητας και του

ανώφελου όπου επιπλέει

Συμπερασματικά θα έλεγα ότι η πρώτη στροφή προτάσσει είτε τα όμορφα

συναισθήματα που κάποτε άγγιξαν τα κράσπεδα της ψυχής του ποιητή και μετά

χάθηκαν ακολουθώντας το σχήμα της αέναης διαδοχής της ευτυχίας από τη δυστυχία

και αντίστροφα είτε μία ρόδινη και γοητευτική πτυχή του ένσαρκου βίου την οποία

δεν αγνοεί ο ποιητής πλην όμως δεν κατορθώνει να την εντάξει στο σύνολο των

εμπειριών του δηλώνοντας πως η ευτυχία υπάρχει τελικά μόνο για εκείνους που έχουν

τη δυνατότητα να την αντιληφθούν γύρω τους να τη διεκδικήσουν και να την

καρπωθούν

Η δεύτερη στροφή του ποιήματος αρχίζει με μία ισχυρή μεταφορά (laquoΈχω κάτι

σπασμένα φτεράraquo) η οποία αναφανδόν καταδεικνύει την ψυχολογική καταρράκωση

του ποιητικού υποκειμένου και τη συνακόλουθη αποδυνάμωση και άρνησή του να

ανατρέξει στις ουράνιες ποιητικές διεξόδους και να παρασυρθεί στη δίνη του λυρισμού

Τα laquoσπασμένα φτεράraquo συνεπάγονται την αποτυχία του ποιητή να κατευνάσει το

ηφαίστειο της απογοήτευσης και να απεγκλωβιστεί από το σκοτεινό υπέδαφος ενός

κόσμου ξεπεσμένου ρηχού και κενού από ιδανικά και ελπίδες με τον οποίο έρχεται σε

καθημερινή επαφή και ποθεί να εκτοπίσει οριστικά το απεχθές είδωλό του στον

καθρέφτη της λήθης Προφανώς στη δεύτερη στροφή επιτυγχάνεται μία πλήρης

ανατροπή και άρση του ευδαίμονος κλίματος που είχε αναπτυχθεί στην προηγούμενη

στροφή αλλά και ακύρωση των ερωτικών προτροπών και προκλήσεων κάτι που

τονίζει την αμφίθυμη επίδραση που άσκησε το χρονικά ακαθόριστο βράδυ στο

ποιητικό υποκείμενο Μάλιστα ο βασικός ρόλος που επιτελεί η τελευταία στροφή

είναι ότι φιλοξενεί ένα είδος αυτοκριτικής του ποιητή ο οποίος εμποτίζει το

περιεχόμενο των στίχων με έναν ιδιαιτέρως εξομολογητικό προσωπικό τόνο17

Στη στροφή αυτή επίσης αναφαίνεται το ξέσπασμα του ποιητή ο οποίος δεν

αποδίδει πλέον την οδύνη τη θλίψη τον αποτροπιασμό την ψυχολογική κατάπτωση

και την καταστροφολογική του οπτική με έμμεσο τρόπο αλλά ακαριαία και

απερίφραστα λόγω της υπέρβασης των ορίων της αντοχής του Ο χείμαρρος των

αποφατικών εσωτερικών ροπών του ξεχύνεται ορμητικά έτοιμος να παρασύρει στο

διάβα του κάθε εναπομείναν αισιόδοξο δεδομένο Παραλείπει βέβαια τις

μεγαλόστομες εκφράσεις ή τον ακραίο χλευασμό και τα μόνα συναισθηματικά επίπεδα

που συγκροτούνται μέσα στο ποίημα είναι πόνος απογοήτευση δυσθυμία και

17 httpfilolologikamathhmatablogspotgr2013041024x768-normal-0-false-false-false_9html

επίσκεψη στις 02112014

11

παραίτηση χωρίς να διακρίνεται ίχνος άμβλυνσης αυτού του σφοδρού αρνητισμού

Έπειτα το ποιητικό υποκείμενο διερωτάται laquoγιατί μας ήρθε το καλοκαίρι αυτόraquo

δηλαδή προβληματίζεται σχετικά με τον λόγο ύπαρξης της ωραιότερης εποχής του

έτους με τις άπειρες θετικές συνδηλώσεις όπως είναι το καλοκαίρι Ο ποιητής

φαίνεται πως δεν γνωρίζει ή έχει διαγράψει από τη μνήμη του την έννοια της

καλοσύνης μέσα σε έναν κόσμο όπου δεσπόζουν η κακία η υποκρισία ο

ανταγωνισμός η ασυδοσία και η αποσάθρωση των ιδανικών Δεν τρέφει την πίστη και

την προσμονή του συναπαντήματος με μία ευνοϊκή για εκείνον εμπειρία έστω και αν

η εποχή είναι καλοκαίρι Ακόμη η laquoχαράraquo φαντάζει laquoανέλπιστηraquo δηλαδή αναπάντεχη

απρόσμενη ανέφικτη και προσδιορισμένη με όρους αντίθετους από εκείνους που

χωρούν στη σφαίρα της αντίληψής του Ομοίως οι laquoαγάπεςraquo ο έρωτας και γενικά τα

χαρμόσυνα συναισθήματα θεώνται μέσα από ένα τεράστιο ουτοπικό πρίσμα Συνεπώς

ο θλιμμένος ποιητής αιχμαλωτισμένος στη χοάνη της δυστυχίας και παραδέρνοντας

στα μανιασμένα κύματα του ανεκπλήρωτου πόθου δεν τρέφει καμία εικονική

προσδοκία ότι η χαρά και η αγάπη θα μπλεχτούν στο τρύπιο υφαντό της ζωής του για

να το κεντήσουν με χρυσόσκονη ελπίδας

Ολόκληρη σχεδόν η τελευταία στροφή απαρτίζεται από ρητορικές ερωτήσεις

που θα επιδέχονταν αποφατικές αποκρίσεις Ωστόσο το καλοκαίρι η χαρά η αγάπη

το ταξίδι δεν είναι αδύνατον να υπάρξουν απλώς ο ποιητής αγνοεί τον τρόπο βίωσής

τους Αυτό συνιστά ένα ακόμη δείγμα της ανεπάρκειας και της αδυναμίας του των

οποίων έχει επίγνωση γεγονός που τον κάνει να συναισθάνεται εντονότερα το μέγεθος

της τραγικότητάς του Συμπερασματικά ο ποιητής έχοντας συνειδητοποιήσει και

αποδεχτεί την απόλυτη απαξία του βίου δεν μπορεί να χαρεί με τις εφήμερες

απολαύσεις18

Το αποτέλεσμα είναι η πρώτη στροφή να δηλώνει μία θέση δηλαδή τη θέρμη και

την ευωχία μίας υπέροχης μαγικής νύχτας με διάχυτο ερωτισμό ενώ η δεύτερη

στροφή σε μεταγενέστερο χρόνο να μας βεβαιώνει για την οριστική άρση και

απαλοιφή αυτής της πλανευτικής οπτασίας μέσα από τις συνεχείς ματαιώσεις που

υφίσταται το ποιητικό υποκείμενο Χαρακτηριστική εξάλλου είναι και η άποψη του

φιλολόγου Γιώργου Τσερεβελάκη πως laquoο ποιητής δεν αισθάνεται την χαρμοσύνη της

εποχής που έρχεται δεν νιώθει ικανός να το κάνειhellipτο μόνο που κάνει είναι να αφήνει

ελεύθερη την ψυχή του να ταξιδέψει σε έναν κόσμο ονειρευτό μαγικό και να σκορπίσει

την ευωδιά της σαν δέσμη από τριαντάφυλλα μέσα στη ldquoνύχταrdquo του πραγματικού

κόσμουraquo19

Στο τέλος βέβαια οι διαρκείς διαψεύσεις και οι διαδοχικές απογοητεύσεις της

ζωής οδηγούν τον ποιητή στην παρέκκλιση από την ονειρική διαδρομή με μοναδικό

απομεινάρι στις μελαγχολικές του αποσκευές ένα νεφελώδες νοσταλγικό

αποτύπωμα

Αθήνα Νοέμβριος 2014

18 httpusersschgrckolliasglobalsch-autoschiwareD=ab0042el26b67e077d64a3a501f6d1a8

επίσκεψη στις 02112014 19 httpwwwpatrisgrarticles181732PHPSESSID=VFSV6snne0s επίσκεψη στις 02112014

3

Λαμβάνοντας υπόψη τη βιογραφία το ύφος και την απόβλεψη της συνολικής

εργογραφίας του Κώστα Καρυωτάκη τα κριτικά και αισθητικά συμφραζόμενα αλλά

και το ιστορικό στίγμα της εποχής κατά την οποία έζησε και παρήγαγε το έργο του θα

προσπαθήσω να δώσω μία όσο το δυνατόν πιο αρμοστή ερμηνεία σε αυτό το

πραγματικά εξαιρετικό ποίημά του

Σαφώς κάθε ποιητικό σύνθεμα δεν επιδέχεται μεμονωμένες ερμηνευτικές

θεωρήσεις Η νοηματοδότηση ενός ποιητικού και εν γένει ενός λογοτεχνικού έργου

δύναται να είναι ποικιλότροπη αν συνυπολογίσουμε τις σύνθετες αναγνωστικές

εμπειρίες που ενδέχεται να έχει αποκτήσει ένα ευρύ σώμα του κοινού καθώς και την

ιδιόλεκτό του δηλαδή την ιδιάζουσα μέθοδο με την οποία ο κάθε αναγνώστης

προβαίνει στη συνειδησιακή εγγραφή και αφομοίωση ενός πολυτροπικού μηνύματος

Ο φιλόλογος άλλωστε ως κριτικός της λογοτεχνίας οφείλει να εκθέτει τα

μεθοδολογικά του εργαλεία και να προσφέρει τις προϋποθέσεις της αμφισβήτησης και

του γόνιμου εποικοδομητικού διαλόγου Με τον τρόπο αυτό αναφύονται πολύτυπες

ερμηνείες προχωρά η επιστήμη της λογοτεχνίας καθώς ο σχηματισμός μίας απολύτως

σφαιρικής εικόνας για ένα θέμα δεν αποτελεί ίδιον ενός μόνο ανθρώπου αλλά μίας

ομάδας αναγνωστών-ερευνητών και εν τέλει στοιχειοθετείται η προαπαιτούμενη

αφετηρία για ακριβείς αναλύσεις και ερμηνείες των λογοτεχνικών κειμένων

Σύμφωνα με την ιεραρχία του λογοτεχνικού κανόνα η εννόηση (ανάλυση) ενός

ποιήματος δηλαδή η κατάτμησή του σε μικρότερα συστατικά μέρη με σκοπό τη

μελέτη του προτάσσεται της ερμηνείας κατά την οποία πραγματοποιείται η

ανασύνθεση του συνόλου του ποιήματος η διατύπωση απόψεων και η εξαγωγή

συμπερασμάτων Εν πολλοίς η ανάλυση ενός ποιήματος συνιστά τον ακρογωνιαίο

λίθο και το εφαλτήριο για μία ορθή και επιστημονικά τεκμηριωμένη ερμηνευτική

προσέγγιση Στο πλαίσιο λοιπόν της ανάλυσης και της ερμηνείας του ποιήματος laquoΣαν

δέσμη από τριαντάφυλλαraquo του Κώστα Καρυωτάκη σκόπιμο κρίνω να εντρυφήσουμε

αρχικά στην αξιοπρόσεκτη μετρική του οργάνωση και δομή

Εκείνο το οποίο παρατηρούμε έπειτα από μία ενδελεχή εξέταση του στίχου είναι

η ετερότητα του μέτρου δηλαδή ο στίχος του ποιήματος είναι ετερόμετρος Αυτό

σημαίνει πως ο ποιητής ακολουθεί μία πληθώρα μετρικών επιλογών χωρίς να

αγκυροβολεί σε ένα συγκεκριμένο μέτρο Επίσης το ποίημα απαρτίζεται από δύο

άνισες ως προς τον αριθμό των στίχων στροφές ενώ και οι στίχοι δεν έχουν τον ίδιο

αριθμό συλλαβών Συνεπώς εντοπίζονται αρκετές διακυμάνσεις στη στροφική

οργάνωση εφόσον οι στίχοι μειώνονται στη δεύτερη στροφή και μάλιστα κατά το

ήμισυ δηλαδή η πρώτη στροφή συνίσταται από δώδεκα στίχους ενώ η δεύτερη

στροφή από έξι στίχους Ομοιοκαταληξίες υπάρχουν όμως είναι κατανεμημένες με

ακανόνιστο τρόπο στο ποίημα έτσι που η θέση τους μοιάζει τυχαία9

Όλα τα παραπάνω πιστεύω πως καθιστούν εμφανή την πρόθεση του Καρυωτάκη

να αποδράσει από τα καταπιεστικά δεσμά της τότε ισχύουσας ποιητικής νόρμας

εφαρμόζοντας ρηξικέλευθες πρακτικές στη συγκρότηση του πνευματικού του

δημιουργήματος Καίρια εξάλλου θεωρώ την άποψη της Χριστίνας Ντουνιά

σύμφωνα με την οποία ο Καρυωτάκης laquoσε τόνους που κινούνται ανάμεσα στη

μελαγχολία και την οργή τη φιλοσοφική ενατένιση και την ειρωνεία [hellip] φέρνει το

9httpfilolologikamathhmatablogspotgr2013041024x768-normal-0-false-false-false_9html

επίσκεψη στις 02112014

4

νέο ρίγος στην ποίηση του καιρού του διαταράσσει τη μετρική αρμονία και τη

γλωσσική καθαρότητα του στίχου και ανοίγει τον δρόμο στη νεωτερικότηταraquo10

Στο σημείο αυτό παραθέτω τα εξής ενδεικτικά παραδείγματα μετρικής

ετερογένειας μέσα από το ποίημα

i) Σαν δέσμη από τριαντάφυλλα προπαροξύτονη εκδοχή του ιαμβικού επτασύλλαβου

ii) είδα το βράδυ αυτό οξύτονη εκδοχή του ιαμβικού επτασύλλαβου

iii) και στην καρδιά οξύτονη εκδοχή του ιαμβικού πεντασύλλαβου

iv) στrsquo ανεστραμμένο πρόσωπο η σελήνη ιαμβικός ενδεκασύλλαβος

v) Ηλεκτρισμένη από φιλήματα προπαροξύτονη εκδοχή του ιαμβικού εννιασύλλαβου

vi) βάρος περιττό τροχαίος στίχος

Υπογραμμίζω εδώ πως ο ποιητής αν και αρχικά χρησιμοποιεί διάφορες

εκφάνσεις του ιαμβικού μέτρου στην πορεία προχωρεί σε ανατροπή της

προϋπάρχουσας μετρικής μορφής εισάγοντας το τροχαϊκό μέτρο Ο συνδυασμός του

ιαμβικού με το τροχαϊκό μέτρο στην ίδια στροφή συνιστά ένδειξη ελευθερωμένου

στίχου δηλαδή ο στίχος ελευθερώθηκε εφόσον ο ποιητής απεμπόλησε τη σύμβαση

και τη δέσμευση της διατήρησης του ίδιου μέτρου

Η παραπάνω παρατήρηση είναι καταλυτικής σημασίας για την περαιτέρω

κατανόηση του περιεχομένου του ποιήματος και του απώτερου νοηματικού στόχου του

ποιητή μέσω της μορφής καθώς η πρόκριση της μετρικής εναλλαγής και ποικιλίας

είναι άκρως συνειδητή και διόλου συγκυριακή Αν συνεκτιμήσουμε τα πολιτικά και

κοινωνικά δρώμενα της μεσοπολεμικής περιόδου με τον ιδιαίτερα φθοροποιό

αντίκτυπο στον ψυχισμό του Καρυωτάκη (Αrsquo Παγκόσμιος πόλεμος Μικρασιατική

Καταστροφή προσφυγικό πρόβλημα επικείμενη έκρηξη νέου παγκοσμίου πολέμου

μεταβατική πολιτική περίοδος έλλειψη οργάνωσης του ελληνικού κράτους) δεν

απορούμε για τις ασυνήθιστες και καινοτόμες ποιητικές του κατευθύνσεις με τις

οποίες επιδίωκε την λοξοδρόμηση από το τέλμα της ύφεσης και του ξεπεσμού

Αναμφισβήτητα η ποίηση του Καρυωτάκη διαμορφώνει το κάτοπτρο μίας

αξιοθρήνητης δυσοίωνης πραγματικότητας μίας κατακερματισμένης

αποσπασματικής και διαβρωτικής κοινωνίας που παραπαίει ως έρμαιο στα θλιβερά

σημάδια των καιρών και μίας εποχής που έχει περιέλθει σε τρομερά και δύσβατα

αδιέξοδα

Ο ποιητής λοιπόν με τις μετρικές του παραλλαγές δηλαδή με τον στίχο που δεν

υπακούει σε σταθερό μέτρο απεικονίζει την τραγική και ldquoπαράφωνηrdquo αμφιταλάντευση

της λύρας των ευαίσθητων ψυχών στα ρευστά όρια μεταξύ της αξιοπρέπειας και της

ηθικής απογύμνωσης αλλά και αναπαριστά πειστικά το φοβερό και άθλιο απείκασμα

της εποχής στην οποία ζει που χαρακτηρίζεται από μία ασταθή ευμετάβλητη και

ασυστηματοποίητη κοινωνική οργάνωση Σε τέτοιες κρίσιμες χρονικές περιόδους η

ποίηση κωλύεται να μεταβληθεί σε παρηγορητικό κρησφύγετο για τους ευάλωτους

αισθαντικούς και ιδεολόγους ποιητές και να τους εξασφαλίσει την πρόσκαιρη έστω

10 Έλληνες ποιητές Κώστας Καρυωτάκης Εργοβιογραφία - Ανθολογία - Απαγγελία Εισαγωγή -

Ανθολόγηση Χριστίνα Ντουνιά όπ σ 14

5

παραμυθία λύτρωση και απαλλαγή από την οχληρή και αποκρουστική

καθημερινότητα

Ο Καρυωτάκης δεν έχει άλλη διέξοδο από το να σαρκάσει με συγκαλυμμένο

δηκτικό στόμφο στην ποίησή του αυτό το ρημαγμένο και αποκλεισμένο από τις

θετικές συνιστώσες κοινωνικοπολιτικό στερέωμα προβάλλοντάς το στις ρεαλιστικές

διαστάσεις του και αντιμετωπίζοντάς το κατά πρόσωπο χωρίς προφάσεις και

υπεκφυγές Για τον λόγο αυτό εντάσσεται στη χορεία των ποιητών του ανοιχτού

κοινωνικού χώρου

Επομένως ο ποιητής όσο κι αν περικλείεται περιστασιακά σε έναν ονειρικό και

πλασματικό κόσμο μέσω της ποιητικής του πένας πολύ σύντομα διαπιστώνει τη

ματαιότητα και την ανυπαρξία της ευεργετικής της επίδρασης Έτσι καταλήγει πάντα

να επικεντρώνει το νου και την ψυχή του στα δεινά του κόσμου και στη δραματική

μοίρα των ανθρώπων σαν κι αυτόν πολλούς από τους οποίους συναναστρέφεται

καθημερινά Η ζωή αυτή μεταστοιχειώνεται σε μία μονότονη ανούσια και

βασανιστική αποστολή τον πνίγει τον απελπίζει του στερεί το δικαίωμα σε

ελπιδοφόρα οράματα και δεν του εξασφαλίζει το προνόμιο της ψύχραιμης

αντιμετώπισης της εξιδανίκευσης και της αισιόδοξης προοπτικής των πραγμάτων

Ωστόσο ο αμφιλεγόμενος αυτός ποιητής προσπαθεί να προβάλει κάποια

αντίσταση στα αλύπητα χτυπήματα της τύχης αφού κατrsquo ουσίαν στοχεύει να

καταργήσει τις καθιερωμένες δομές της ποίησης να υπερβεί τις ισχύουσες φόρμες και

να ιχνηλατήσει καινοφανείς ποιητικούς ορίζοντες Με τον τρόπο αυτό επιχειρεί να

κοινοποιήσει απροκάλυπτα την αγανάκτηση τη συντριβή την απαξίωση και τη

δριμεία αποστροφή του λεπταίσθητου ιδεαλιστή ανθρώπου απέναντι στη σκαιότητα

και στην αναλγησία της εποχής του

Η απόπειρα ανατροπής της ποιητικής μανιέρας ερμηνεύεται ως μία κίνηση

αντιπερισπασμού από μέρους του ποιητή εφόσον αδυνατεί να καταλύσει να

βελτιώσει και να τροποποιήσει το ανεπιτήδειο κατεστημένο και τις ανεξέλικτες δομές

της σαθρής κοινωνίας

Αυτός λοιπόν ο δημιουργικός αναρχισμός όπως θα τον χαρακτήριζα ο οποίος

διατρέχει συλλήβδην το ποιητικό σύμπαν του Καρυωτάκη δεν είναι τίποτα άλλο παρά

μία πρωτοποριακή εναντίωση του ποιητή προς καθετί το αναποτελεσματικό

τελματώδες και παρωχημένο Με την τεχνική του σαρκασμού της τολμηρής κριτικής

της καυστικής σάτιρας και της αποδοκιμασίας ο Καρυωτάκης ορθώνει το δικό του

ανάστημα και καταθέτει τον προσωπικό του αντίλογο απέναντι στους δυσαρμονικούς

ρυθμούς στους οποίους κινείται ο κόσμος

Μέσα από τη διεξοδική έκθεση των παραπάνω απόψεων πιστεύω πως

διευκολύνθηκε από μέρους του αναγνώστη η κατανόηση και η αιτιολόγηση των νέων

μετρικών προτάσεων του ποιητή του ιδιόμορφου ύφους του καθώς και της

σημασιολογικής σκοπιμότητας των ποιημάτων του

Ερμηνευτική προσέγγιση

Θα προχωρήσω τώρα σε μία μεθοδική και λεπτομερή επεξεργασία του ποιήματος με

στόχο την νοηματική του εξομάλυνση και εξήγηση Η υπόθεση αυτή βέβαια κρίνεται

αρκετά απαιτητική και περίπλοκη δεδομένου ότι επιβάλλεται η επιστράτευση τόσο της

λογικής όσο και της φαντασίας μα πρωτευόντως η ευρεία θέαση του ποιήματος μέσα

6

από τα κριτικά θεωρητικά και ιδεολογικά πρίσματα της εποχής κατά την οποία

γράφτηκε και η καλή γνώση της ιστορικής ταυτότητας του καιρού εκείνου

Αναντίρρητα η απαράγραπτη ιστορικότητα των λογοτεχνικών έργων δεν πρέπει να

υποσκελίζεται ώστε να αποσοβείται ο κίνδυνος της πορείας προς αυθαίρετες

αναιτιολόγητες και ανιστορικές ερμηνείες που δεν ενορχηστρώνονται με τις προθέσεις

και την ψυχοσύνθεση του ποιητή

Το ποίημα laquoΣαν δέσμη από τριαντάφυλλαraquo πραγματεύεται την αδυναμία του

ποιητικού υποκειμένου να ανταποκριθεί σε ένα αόριστο ερωτικό κάλεσμα κάποιο

όμορφο βράδυ11 Ο ποιητής διακατέχεται από συναισθηματική μάργωση και νιώθει

κενά και παγωμένα τα ψυχικά του πεδία με αποτέλεσμα να μην συμμερίζεται την

ατμόσφαιρα μαγείας από την οποία εμφορείται η ειδυλλιακή βραδιά Μάλιστα ο

ακαθόριστος ερωτικός παράγοντας αίρεται από τον αυτοσαρκασμό του ποιητή στους

δύο τελευταίους στίχους της πρώτης στροφής (laquoΗ σκέψις τα ποιήματα βάρος

περιττόraquo) όπου καθίσταται πρόδηλη η στάση απαξίωσης της ποίησης και επομένως

υποτίμησης της ζωής όπως επίσης και από την έντονη εξωτερίκευση της εγγενούς

απαισιοδοξίας του Συνεπώς εξ όλων αυτών συμπεραίνουμε πως το ποιητικό

υποκείμενο λειτουργεί ως προσωπείο του ίδιου του ποιητή ο οποίος με τη γνώριμη

μελαγχολική του ψυχοσύσταση προσγειώνει το ποίημα και το μετατοπίζει από το

επίπλαστο φάσμα του ονειρόκοσμου του ερωτισμού και της σαγήνης στις

ρεαλιστικές σκληρές συνθήκες διαβίωσης

Ειδικότερα όσον αφορά την πρώτη στροφή παρατηρούμε πως ο καθιερωμένος

πεσσιμισμός και το κλίμα άρνησης που διακρίνει την ποίηση του Καρυωτάκη έχουν

υποστεί μία περίτεχνη αποσιώπηση και περικάλυψη προξενώντας στον αναγνώστη την

ψευδεπίγραφη εντύπωση μίας χιμαιρικής ατμόσφαιρας Η έναρξη δε της πρώτης

στροφής πραγματοποιείται με μία ευρηματική παρομοίωσηndashσυμβολισμό Το βράδυ

δηλαδή αντιστοιχίζεται με ένα μπουκέτο τριαντάφυλλα τα οποία παραπέμπουν σε

ερωτόληπτες συνυποδηλώσεις και πυροδοτούν το αίσθημα της συντροφικότητας της

χάρης και της ιλαρότητας Άλλωστε η δέσμη με τα τριαντάφυλλα που είναι ευειδή

άνθη αντιπροσωπευτικά της γυναικείας κομψότητας και των θηλυκών θελγήτρων

προσφέρονται συνήθως ως ένδειξη αγάπης ή συμπάθειας προς κάποιο πρόσωπο κάτι

το οποίο σηματοδοτεί και το ανάλογο ευδιάθετο και πρόσχαρο σκηνικό πλαισίωσης

των συναισθημάτων

Το ποίημα συνεχίζεται με την προβολή μίας εικόνας (laquoχρυσή λεπτότατη

ευωδιάraquo) επιφορτισμένης με μεταφορική σημασία η οποία αποπνέει φαινομενικά

την ψυχική ευφορία και τις κεφάτες τάσεις του ποιητικού υποκειμένου Ως εδώ λοιπόν

με μία πρώτη επιφανειακή ματιά θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι το ποιητικό

υποκείμενο μνημονεύει κάποια εξαίσια και θελκτική βραδιά που την περιστοίχισαν

ευχάριστα ανέμελα και τερπνά συναισθήματα Ωστόσο αυτή η αρχική εντύπωση

σταδιακά ανατρέπεται καθώς αρχίζουμε να αγγίζουμε τα νοηματικά βάθη της

εκφραστικής επιφάνειας και η επιβεβαίωση αυτής της ανατροπής καθίσταται ευκρινής

με τη λεπτή ειρωνεία η οποία περιβάλλει τους στίχους laquoΚαι στην καρδιά αιφνίδια

καλοσύνηraquo Επίσης η χρήση του επιθέτου laquoκάποιαraquo συνιστά ένδειξη αοριστίας με

αποτέλεσμα η ευεξία που προξενεί η ευωδιά στο ποιητικό υποκείμενο να

11 httpfilolologikamathhmatablogspotgr2013041024x768-normal-0-false-false-false_9html

επίσκεψη στις 02112014

7

αντιμετωπίζεται με επισφάλεια Το ίδιο ισχύει και για το επίθετο laquoλεπτότατηraquo το οποίο

επαληθεύει την υπόνοια πως η πρόσληψη μίας ωραίας ευωδιάς είναι θολή και

δυσδιάκριτη Έτσι η ουσιώδης διαπίστωσή μας είναι πως ο απροσπέλαστος

συναισθηματικός κόσμος του ποιητή κατακλύζεται πρόσκαιρα από αναπάντεχα

ευφρόσυνα ερεθίσματα τα οποία παραξενεύουν και αιφνιδιάζουν τη μουντή κατηφή

και καταθλιπτική ιδιοσυγκρασία του Η laquoκαλοσύνηraquo λοιπόν δεν αποτελεί

προσδοκώμενο αλλά ανοίκειο σκαλοπάτι στην κλίμακα αξιών του μοναχικού αυτού

δημιουργού

Στη συνέχεια οι λέξεις χαράζουν στον καμβά της φαντασίας μας την εικόνα του

ποιητή που κρατώντας το παλτό του στα χέρια επιδίδεται σε έναν ρομαντικό

ρεμβασμό υπό το σεληνόφως Αυτή θα μπορούσε ίσως να είναι η μία όψη του

νομίσματος της ερμηνείας αν διασαφηνίζαμε τους στίχους αυτούς καθεαυτούς (laquoΣτα

χέρια το παλτό στrsquo ανεστραμμένο πρόσωπο η σελήνηraquo) Εφόσον όμως τους

αποκρυπτογραφούμε εστιάζοντας στο ευρύτερο πεισιθάνατο ψυχοσυναισθηματικό

δυναμικό του ποιητή θα πρέπει να ξεφύγουμε από την εύκολη επιλογή της προφανούς

αποκωδικοποίησης Κατά συνέπεια αποδίδοντας λεπτομερειακή υπόσταση στη φράση

laquoστrsquo ανεστραμμένο πρόσωπο η σελήνηraquo αντιλαμβανόμαστε αμέσως το οξύμωρο

σχήμα που ανακύπτει Δηλαδή η σελήνη μολονότι θα μπορούσε να αναχθεί σε μείζον

σύμβολο της υπερκόσμιας ευμορφίας λάμψης και αρμονίας και να προσδιορίσει ένα

αισθαντικό τρυφερό περιβάλλον εντούτοις βρίσκεται πίσω από το πρόσωπο του

ποιητή και άρα είναι αθέατη από εκείνον Η Χριστίνα Ντουνιά αναφέρει πως ο ποιητής

laquoζει σε έναν κόσμο απομαγευμένο σύμφωνα με τον χαρακτηρισμό του Max Weber

χωρίς θεούς και συστατικούς μύθους χωρίς κάτι να φωτίζει να δείχνει την

κατεύθυνση ldquoΣκοτάδι γύρω δίχως μια μαρμαρυγήrdquo έτσι περιγράφει τον κόσμο ο

Καρυωτάκης άδειο και σκοτεινό χωρίς καν την παλμική λάμψη των άστρωνraquo12

Στο εν λόγω ποίημα κατά την άποψή μου η σελήνη τρέπεται σε σημειολογικό

προσδιορισμό των αισιόδοξων πτυχών που μπορεί να έχει ο κατακερματισμένος

κόσμος της χαράς της ανεμελιάς και της μακαριότητας δηλαδή όλων εκείνων των

συστατικών των οποίων τη λυσιτελή επίδραση ακυρώνει ο ποιητής προτιμώντας να

γυρίζει απαξιωτικά την πλάτη στους φωτεινούς και ενθαρρυντικούς οιωνούς

Επιπρόσθετα το παλτό βρίσκεται στα χέρια του ποιητή αντί να το φοράει συνεπώς σε

μία μη προβλεπόμενη θέση κάτι που φανερώνει ένα πνεύμα αντιδραστικό αδιάλλακτο

και παρεκκλίνον από τα ισχύοντα όρια έναν άνθρωπο εσωστρεφή μονήρη

περιπλανώμενο με παλλόμενο ψυχικό κόσμο ο οποίος αδυνατεί να βρει την ηρεμία

και τη γαλήνη μέσα στις δυσχερείς και προβληματικές συνθήκες της εποχής που ζει Η

στάση του αυτή δείχνει αγωνία απελπισία ανυπομονησία τάση φυγής και συνεχή

ετοιμότητα για κάποιο άγνωστο ταξίδι ενδεχομένως ακόμη και για το θάνατο

Σημειώνω ακόμη ότι οι λέξεις laquoπαλτόraquo και laquoκαλοκαίριraquo (στη δεύτερη στροφή) είναι

ασύμβατες μέσα στη λογική οικονομία του ποιήματος οπότε υποθέτουμε τη

μεσολάβηση ορισμένου χρονικού ανύσματος ανάμεσα στο θεσπέσιο θερινό βράδυ και

στη στιγμή που ο ποιητής με το παλτό (δηλαδή με την περιπλανώμενη ταραγμένη

ψυχή) στα χέρια αρνείται να θαυμάσει το φεγγαρόφωτο Ο ποιητής πιθανώς γεύτηκε

12 laquoldquoΤο αδέσποτο τραγούδιrdquo Ο ποιητής στο χείλος της αβύσσουraquo Έλληνες ποιητές Κώστας

Καρυωτάκης Εργοβιογραφία - Ανθολογία - Απαγγελία Εισαγωγή - Ανθολόγηση Χριστίνα Ντουνιά όπ

σσ 35-36

8

ως μία σύντομη παρένθεση στη ζωή του το εκστασιαστικό κάλλος και το μεθυστικό

άρωμα μίας ωραίας βραδιάς και κατόπιν επανήλθε στην προτεραία σιβυλλική

ψυχολογική του διάθεση Η προηγούμενη λοιπόν ευφραντική ευχάριστη περίσταση

μετουσιώνεται σύντομα σε ένα απατηλό και άπιαστο όνειρο σε έναν δρόμο παράλληλο

προς τα σκοτεινά μονοπάτια του ποιητή χωρίς καμία πιθανότητα διασταύρωσης και

σύντμησης αυτών των δύο

Όσον αφορά τον τρόπο εκφοράς των ποιητικών στοχασμών επισημαίνω πως

στους στίχους 3-8 (laquoΚάποια χρυσήhellipη σελήνηraquo) απουσιάζει παντελώς το ρήμα

φαινόμενο που συχνά συναντάμε και στην εξομολογητικού τύπου ποίηση της Κικής

Δημουλά (πχ laquoΠληθυντικός αριθμόςraquo) Αυτός ο ελλειπτικός λόγος αναδεικνύει

εμφατικά τη δωρικότητα της έκφρασης καθώς το ζητούμενο για τον ποιητή δεν είναι

ο εφήμερος και επιτηδευμένος λεκτικός εντυπωσιασμός αλλά η ουσιαστική επαφή με

τα βαθύτερα δώματα της ψυχικής σφαίρας Κατά τη γνώμη μου ο Καρυωτάκης

επενδύει σε μία ποιητική γραφή που προσηλώνεται στη δύναμη των αισθήσεων και

που αν είχε μάτια θα επικοινωνούσε με τον αναγνώστη περισσότερο μέσω αυτών

παρά με το διανοητικό ερέθισμα Εν πολλοίς ο ποιητής επιδιώκει να προσδώσει

ldquoσάρκα και οστάrdquo στους στίχους του περιβάλλοντάς τους με έναν βιωματικό μανδύα

Ακόμα διαυγέστερη καθίσταται αυτή η επιλογή ποιητικής διατύπωσης στη

μεταπολεμική ελληνική ποίηση όπου ο στίχος τις περισσότερες φορές συνιστά

σπάραγμα χωρίς περιττές λεπτομέρειες και εκλεπτυσμένες καλολογίες με σκοπό την

μεγέθυνση της αισθητοποίησης του κατακερματισμού και του χαμού Χαρακτηριστικό

παράδειγμα αποτελούν τα ποιήματα laquoΠοίηση 1948raquo του Νίκου Εγγονόπουλου (1910-

1975) και laquoΣτον Νίκο Εhellipraquo του Μανόλη Αναγνωστάκη (1925-2005)

Η παρουσία του ρήματος εξάλλου δεν κρίνεται σκόπιμη στο ποίημα του

Καρυωτάκη διότι το εκάστοτε αρμόζον ρήμα είναι ευκόλως εννοούμενο Ο ποιητής

δεν έκρινε απαραίτητο να διευκρινίσει αν η ευωδιά για παράδειγμα απλώθηκε ή

διαχύθηκε μιας και όλη αυτή η ωραία κατάσταση δεν αντιπροσωπεύει ούτε αφορά την

συναισθηματική του υπόσταση ή την ψυχολογική του διάθεση Εστιάζει λοιπόν

περισσότερο στην αναπαράσταση των θαυμάσιων εκείνων εικόνων τις οποίες στη

συνέχεια θα απομυθοποιήσει

Επιπλέον αξιοσημείωτο είναι ότι στους στίχους laquoΚάποια χρυσή λεπτότατη

στους δρόμους ευωδιάraquo συνυπάρχει μία οσφρητική με μία οπτική εικόνα δηλαδή τον

πρώτο ρόλο κατέχει η αίσθηση της όσφρησης ενώ σε δεύτερο πλάνο βρίσκεται η

αίσθηση της όρασης Αυτή η ταυτόχρονη ενέργεια δύο αισθήσεων στην ποίηση

ονομάζεται συναισθησία Η συναισθησία ως λογοτεχνικό φαινόμενο απαντά και στο

ποίημα laquoCorrespondencesraquo (= laquoΑνταποκρίσειςraquo) του σπουδαίου Γάλλου ποιητή

Charles Baudelaire το οποίο μετέφρασε ο Κ Π Καβάφης υπό τον τίτλο laquoΑλληλουχία

κατά τον Βωδελαίρονraquo Πρόκειται για ένα κρίσιμο ποίημα για τη μοντέρνα ποιητική

διότι συμπλέκει τις αισθήσεις πχ αποδίδει ιδιότητες της ακοής στην αφή όπως στη

φράση ldquoβελούδινος ήχοςrdquo Κατrsquo αυτόν τον τρόπο προκύπτει η λεγόμενη συναισθησία

η οποία έρχεται να καταρρίψει τα οριοθετημένα φράγματα της αντίληψης και να

διευρύνει την έκταση των εντυπώσεών μας στην ποίηση

Ο Baudelaire έχει χαρακτηριστεί ως ο ldquoπατέραςrdquo της σύγχρονης (νεωτερικής)

ποίησης η οποία απομακρύνεται από τη ρομαντική ρητορεία καθώς στρέφεται προς

τη μικρή συμβολιστική φόρμα και μεταφέρει στο χώρο της ποίησης την εμπειρία της

9

πόλης και τη μοντέρνα συνείδηση που έρχεται σε ρήξη με την παραδοσιακή κοινωνία

Αντίστοιχες βέβαια είναι και οι ποιητικές ροπές του Καρυωτάκη εφόσον η ποίηση

του Baudelaire υπήρξε αναγνωστική συνθήκη για εκείνον Έτσι ο αυτόχειρας ποιητής

laquoδηλώνει τη δυσπιστία απέναντι στην ποίηση της μεγαληγορίας και των

φορμαλιστικών ασκήσεων και αναδεικνύει τη σημασία του βιώματος στην

καλλιτεχνική δημιουργίαraquo13 όπως παρατήρησα και πιο πάνω Επιπρόσθετα όπως

συμβαίνει και με τον Baudelaire laquoη γλώσσα του Καρυωτάκη έχει κάτι από το άρωμα

της σύγχρονης πόληςraquo14

Ας επανέλθουμε όμως στο υπό ανάλυση ποίημα όπου πιο κάτω ο ποιητής

αναφέρει laquoΗλεκτρισμένη από φιλήματα θα lsquoλεγες την ατμόσφαιραraquo Αξίζει εδώ να

προσέξουμε το ρήμα laquoθα lsquoλεγεςraquo και τη σήμανσή του Ο ποιητής με τη χρήση του

συγκεκριμένου ρήματος αποφεύγει να διατυπώσει με σαφήνεια μία προσωπική του

άποψη για την ατμόσφαιρα που επικρατεί και σπείρει το αίσθημα της αβεβαιότητας

αποποιούμενος την ευθύνη του προσδιορισμού Συνεπώς αδυνατεί ή αρνείται να

πιστοποιήσει ο ίδιος ότι οι αμφίδρομες ανταλλαγές ερωτικών νύξεων όπως είναι τα

φιλιά μπορούν να οιστρηλατήσουν τον περιρρέοντα χωροχρόνο τροφοδοτώντας τον

με μία πρωτοφανούς έντασης ενέργεια Αυτό συμβαίνει διότι μόνο περιστασιακά και

για βραχύ χρονικό διάστημα είχε το δικαίωμα να εμπλακεί σε ανάλογα σκηνικά αφού

σύντομα η ζωή τού στέρησε την ευκαιρία να αφεθεί στη θαυματουργική επενέργεια

του έρωτα όταν προσβλήθηκε από την ανίατη τότε ασθένεια της σύφιλης με

αποτέλεσμα να υποστεί την οριστική απαγόρευση της σύναψης ερωτικών σχέσεων

ακόμα και της ανταλλαγής φιλιών Σύμφωνα με τη Χριστίνα Ντουνιά laquoη φοβερή

ανακάλυψη της αρρώστιας που δεν απειλεί μόνο τη ζωή του αλλά επισύρει και τον

κίνδυνο του κοινωνικού στιγματισμού θα καθορίσει την ποιητική εξέλιξη και την

ερωτική συμπεριφορά του Καρυωτάκη Κατά έναν μοιραίο τρόπο η εκδήλωση της

αρρώστιας πάνω στην ακμή της νεότητάς του έρχεται να επιβεβαιώσει με τρόπο

εντυπωσιακό αυτό που σε χρόνο ανύποπτο πρότεινε ως υπότιτλο στο εναρκτήριο

ποίημα της πρώτης του ποιητικής συλλογής ldquoΕίναι άνθρωποι που την κακήν ώρα την

έχουν μέσα τουςrdquoraquo15

Στο τέλος της πρώτης στροφής ο ποιητής κλείνει το αρχικό σκέλος του

ποιήματος διαποτίζοντάς το με την ειρωνική και βαρύθυμη διάθεσή του laquoΗ σκέψις

τα ποιήματα βάρος περιττόraquo Η χρήση της καθαρεύουσας (laquoσκέψιςraquo) την οποία

εμβόλιμα συνήθως παρεμβάλλει στα ποιήματά του που γενικώς τα διακρίνει η

συνέπεια της τήρησης των τύπων της δημοτικής επικυρώνει τη μελαγχολική νότα με

την οποία ενδύει τις ψυχογενούς προέλευσης ldquoπαραφωνίεςrdquo των στίχων του

Εξάλλου ο αφορισμός της ποίησης επαναλαμβάνεται και στο ποίημα laquoΕίμαστε

κάτιhellipraquo16 όπου γράφει χαρακτηριστικά laquoΗ ποίησις είναι το καταφύγιο που

φθονούμεraquo εννοώντας πως ο φασματικός κόσμος της ποίησης δεν προσφέρει τελικά

13 Έλληνες ποιητές Κώστας Καρυωτάκης Εργοβιογραφία - Ανθολογία - Απαγγελία Εισαγωγή -

Ανθολόγηση Χριστίνα Ντουνιά όπ σ 13 14 Όπ 15 laquordquoΒαθιά λύπη στο σώμαrdquo Ο ποιητής και το ανεξίτηλο στίγμαraquo Έλληνες ποιητές Κώστας

Καρυωτάκης Εργοβιογραφία - Ανθολογία - Απαγγελία Εισαγωγή - Ανθολόγηση Χριστίνα Ντουνιά όπ

σ 26 16 Βλ το ποίημα laquoΕίμαστε κάτιhellipraquo στο Έλληνες ποιητές Κώστας Καρυωτάκης Εργοβιογραφία -

Ανθολογία - Απαγγελία Εισαγωγή - Ανθολόγηση Χριστίνα Ντουνιά όπ σ 87

10

στον δημιουργό της την ποθητή απαγκίστρωση από τη διαβρωτική καθημερινότητα

Κατά συνέπεια ο ποιητής φθονεί την ποίηση την απαξιώνει και τη θεωρεί laquoβάρος

περιττόraquo οπότε στην περίπτωση αυτή το ποιητικό χρίσμα καταντά ένα ατελέσφορο

και δυσβάσταχτο φορτίο που ταλαιπωρεί αντί να ελαφρώνει και να γαληνεύει την

ψυχή και την σκέψη του Η αίσθηση λοιπόν ότι η ποιητική του δεινότητα συνιστά μία

ανώφελη ευθύνη την οποία είναι υποχρεωμένος να κουβαλά επιβαρύνει δραματικά

τον εύθραυστο ψυχοσωματικό του άξονα Μέσα από τους στίχους αυτούς βέβαια

εκτός από την ειρωνεία διαφαίνεται και η ανάδυση κάποιας πικρίας και ενός σιωπηρού

παράπονου τα οποία εκπορεύονται από την προδοτική διάσταση που λαμβάνει η

ποιητική έμπνευση εφόσον δεν αποτελεί το επίζηλο στήριγμα και την προστατευτική

ldquoσανίδα σωτηρίαςrdquo που αιτεί ο ποιητής μέσα στον ωκεανό της ματαιότητας και του

ανώφελου όπου επιπλέει

Συμπερασματικά θα έλεγα ότι η πρώτη στροφή προτάσσει είτε τα όμορφα

συναισθήματα που κάποτε άγγιξαν τα κράσπεδα της ψυχής του ποιητή και μετά

χάθηκαν ακολουθώντας το σχήμα της αέναης διαδοχής της ευτυχίας από τη δυστυχία

και αντίστροφα είτε μία ρόδινη και γοητευτική πτυχή του ένσαρκου βίου την οποία

δεν αγνοεί ο ποιητής πλην όμως δεν κατορθώνει να την εντάξει στο σύνολο των

εμπειριών του δηλώνοντας πως η ευτυχία υπάρχει τελικά μόνο για εκείνους που έχουν

τη δυνατότητα να την αντιληφθούν γύρω τους να τη διεκδικήσουν και να την

καρπωθούν

Η δεύτερη στροφή του ποιήματος αρχίζει με μία ισχυρή μεταφορά (laquoΈχω κάτι

σπασμένα φτεράraquo) η οποία αναφανδόν καταδεικνύει την ψυχολογική καταρράκωση

του ποιητικού υποκειμένου και τη συνακόλουθη αποδυνάμωση και άρνησή του να

ανατρέξει στις ουράνιες ποιητικές διεξόδους και να παρασυρθεί στη δίνη του λυρισμού

Τα laquoσπασμένα φτεράraquo συνεπάγονται την αποτυχία του ποιητή να κατευνάσει το

ηφαίστειο της απογοήτευσης και να απεγκλωβιστεί από το σκοτεινό υπέδαφος ενός

κόσμου ξεπεσμένου ρηχού και κενού από ιδανικά και ελπίδες με τον οποίο έρχεται σε

καθημερινή επαφή και ποθεί να εκτοπίσει οριστικά το απεχθές είδωλό του στον

καθρέφτη της λήθης Προφανώς στη δεύτερη στροφή επιτυγχάνεται μία πλήρης

ανατροπή και άρση του ευδαίμονος κλίματος που είχε αναπτυχθεί στην προηγούμενη

στροφή αλλά και ακύρωση των ερωτικών προτροπών και προκλήσεων κάτι που

τονίζει την αμφίθυμη επίδραση που άσκησε το χρονικά ακαθόριστο βράδυ στο

ποιητικό υποκείμενο Μάλιστα ο βασικός ρόλος που επιτελεί η τελευταία στροφή

είναι ότι φιλοξενεί ένα είδος αυτοκριτικής του ποιητή ο οποίος εμποτίζει το

περιεχόμενο των στίχων με έναν ιδιαιτέρως εξομολογητικό προσωπικό τόνο17

Στη στροφή αυτή επίσης αναφαίνεται το ξέσπασμα του ποιητή ο οποίος δεν

αποδίδει πλέον την οδύνη τη θλίψη τον αποτροπιασμό την ψυχολογική κατάπτωση

και την καταστροφολογική του οπτική με έμμεσο τρόπο αλλά ακαριαία και

απερίφραστα λόγω της υπέρβασης των ορίων της αντοχής του Ο χείμαρρος των

αποφατικών εσωτερικών ροπών του ξεχύνεται ορμητικά έτοιμος να παρασύρει στο

διάβα του κάθε εναπομείναν αισιόδοξο δεδομένο Παραλείπει βέβαια τις

μεγαλόστομες εκφράσεις ή τον ακραίο χλευασμό και τα μόνα συναισθηματικά επίπεδα

που συγκροτούνται μέσα στο ποίημα είναι πόνος απογοήτευση δυσθυμία και

17 httpfilolologikamathhmatablogspotgr2013041024x768-normal-0-false-false-false_9html

επίσκεψη στις 02112014

11

παραίτηση χωρίς να διακρίνεται ίχνος άμβλυνσης αυτού του σφοδρού αρνητισμού

Έπειτα το ποιητικό υποκείμενο διερωτάται laquoγιατί μας ήρθε το καλοκαίρι αυτόraquo

δηλαδή προβληματίζεται σχετικά με τον λόγο ύπαρξης της ωραιότερης εποχής του

έτους με τις άπειρες θετικές συνδηλώσεις όπως είναι το καλοκαίρι Ο ποιητής

φαίνεται πως δεν γνωρίζει ή έχει διαγράψει από τη μνήμη του την έννοια της

καλοσύνης μέσα σε έναν κόσμο όπου δεσπόζουν η κακία η υποκρισία ο

ανταγωνισμός η ασυδοσία και η αποσάθρωση των ιδανικών Δεν τρέφει την πίστη και

την προσμονή του συναπαντήματος με μία ευνοϊκή για εκείνον εμπειρία έστω και αν

η εποχή είναι καλοκαίρι Ακόμη η laquoχαράraquo φαντάζει laquoανέλπιστηraquo δηλαδή αναπάντεχη

απρόσμενη ανέφικτη και προσδιορισμένη με όρους αντίθετους από εκείνους που

χωρούν στη σφαίρα της αντίληψής του Ομοίως οι laquoαγάπεςraquo ο έρωτας και γενικά τα

χαρμόσυνα συναισθήματα θεώνται μέσα από ένα τεράστιο ουτοπικό πρίσμα Συνεπώς

ο θλιμμένος ποιητής αιχμαλωτισμένος στη χοάνη της δυστυχίας και παραδέρνοντας

στα μανιασμένα κύματα του ανεκπλήρωτου πόθου δεν τρέφει καμία εικονική

προσδοκία ότι η χαρά και η αγάπη θα μπλεχτούν στο τρύπιο υφαντό της ζωής του για

να το κεντήσουν με χρυσόσκονη ελπίδας

Ολόκληρη σχεδόν η τελευταία στροφή απαρτίζεται από ρητορικές ερωτήσεις

που θα επιδέχονταν αποφατικές αποκρίσεις Ωστόσο το καλοκαίρι η χαρά η αγάπη

το ταξίδι δεν είναι αδύνατον να υπάρξουν απλώς ο ποιητής αγνοεί τον τρόπο βίωσής

τους Αυτό συνιστά ένα ακόμη δείγμα της ανεπάρκειας και της αδυναμίας του των

οποίων έχει επίγνωση γεγονός που τον κάνει να συναισθάνεται εντονότερα το μέγεθος

της τραγικότητάς του Συμπερασματικά ο ποιητής έχοντας συνειδητοποιήσει και

αποδεχτεί την απόλυτη απαξία του βίου δεν μπορεί να χαρεί με τις εφήμερες

απολαύσεις18

Το αποτέλεσμα είναι η πρώτη στροφή να δηλώνει μία θέση δηλαδή τη θέρμη και

την ευωχία μίας υπέροχης μαγικής νύχτας με διάχυτο ερωτισμό ενώ η δεύτερη

στροφή σε μεταγενέστερο χρόνο να μας βεβαιώνει για την οριστική άρση και

απαλοιφή αυτής της πλανευτικής οπτασίας μέσα από τις συνεχείς ματαιώσεις που

υφίσταται το ποιητικό υποκείμενο Χαρακτηριστική εξάλλου είναι και η άποψη του

φιλολόγου Γιώργου Τσερεβελάκη πως laquoο ποιητής δεν αισθάνεται την χαρμοσύνη της

εποχής που έρχεται δεν νιώθει ικανός να το κάνειhellipτο μόνο που κάνει είναι να αφήνει

ελεύθερη την ψυχή του να ταξιδέψει σε έναν κόσμο ονειρευτό μαγικό και να σκορπίσει

την ευωδιά της σαν δέσμη από τριαντάφυλλα μέσα στη ldquoνύχταrdquo του πραγματικού

κόσμουraquo19

Στο τέλος βέβαια οι διαρκείς διαψεύσεις και οι διαδοχικές απογοητεύσεις της

ζωής οδηγούν τον ποιητή στην παρέκκλιση από την ονειρική διαδρομή με μοναδικό

απομεινάρι στις μελαγχολικές του αποσκευές ένα νεφελώδες νοσταλγικό

αποτύπωμα

Αθήνα Νοέμβριος 2014

18 httpusersschgrckolliasglobalsch-autoschiwareD=ab0042el26b67e077d64a3a501f6d1a8

επίσκεψη στις 02112014 19 httpwwwpatrisgrarticles181732PHPSESSID=VFSV6snne0s επίσκεψη στις 02112014

4

νέο ρίγος στην ποίηση του καιρού του διαταράσσει τη μετρική αρμονία και τη

γλωσσική καθαρότητα του στίχου και ανοίγει τον δρόμο στη νεωτερικότηταraquo10

Στο σημείο αυτό παραθέτω τα εξής ενδεικτικά παραδείγματα μετρικής

ετερογένειας μέσα από το ποίημα

i) Σαν δέσμη από τριαντάφυλλα προπαροξύτονη εκδοχή του ιαμβικού επτασύλλαβου

ii) είδα το βράδυ αυτό οξύτονη εκδοχή του ιαμβικού επτασύλλαβου

iii) και στην καρδιά οξύτονη εκδοχή του ιαμβικού πεντασύλλαβου

iv) στrsquo ανεστραμμένο πρόσωπο η σελήνη ιαμβικός ενδεκασύλλαβος

v) Ηλεκτρισμένη από φιλήματα προπαροξύτονη εκδοχή του ιαμβικού εννιασύλλαβου

vi) βάρος περιττό τροχαίος στίχος

Υπογραμμίζω εδώ πως ο ποιητής αν και αρχικά χρησιμοποιεί διάφορες

εκφάνσεις του ιαμβικού μέτρου στην πορεία προχωρεί σε ανατροπή της

προϋπάρχουσας μετρικής μορφής εισάγοντας το τροχαϊκό μέτρο Ο συνδυασμός του

ιαμβικού με το τροχαϊκό μέτρο στην ίδια στροφή συνιστά ένδειξη ελευθερωμένου

στίχου δηλαδή ο στίχος ελευθερώθηκε εφόσον ο ποιητής απεμπόλησε τη σύμβαση

και τη δέσμευση της διατήρησης του ίδιου μέτρου

Η παραπάνω παρατήρηση είναι καταλυτικής σημασίας για την περαιτέρω

κατανόηση του περιεχομένου του ποιήματος και του απώτερου νοηματικού στόχου του

ποιητή μέσω της μορφής καθώς η πρόκριση της μετρικής εναλλαγής και ποικιλίας

είναι άκρως συνειδητή και διόλου συγκυριακή Αν συνεκτιμήσουμε τα πολιτικά και

κοινωνικά δρώμενα της μεσοπολεμικής περιόδου με τον ιδιαίτερα φθοροποιό

αντίκτυπο στον ψυχισμό του Καρυωτάκη (Αrsquo Παγκόσμιος πόλεμος Μικρασιατική

Καταστροφή προσφυγικό πρόβλημα επικείμενη έκρηξη νέου παγκοσμίου πολέμου

μεταβατική πολιτική περίοδος έλλειψη οργάνωσης του ελληνικού κράτους) δεν

απορούμε για τις ασυνήθιστες και καινοτόμες ποιητικές του κατευθύνσεις με τις

οποίες επιδίωκε την λοξοδρόμηση από το τέλμα της ύφεσης και του ξεπεσμού

Αναμφισβήτητα η ποίηση του Καρυωτάκη διαμορφώνει το κάτοπτρο μίας

αξιοθρήνητης δυσοίωνης πραγματικότητας μίας κατακερματισμένης

αποσπασματικής και διαβρωτικής κοινωνίας που παραπαίει ως έρμαιο στα θλιβερά

σημάδια των καιρών και μίας εποχής που έχει περιέλθει σε τρομερά και δύσβατα

αδιέξοδα

Ο ποιητής λοιπόν με τις μετρικές του παραλλαγές δηλαδή με τον στίχο που δεν

υπακούει σε σταθερό μέτρο απεικονίζει την τραγική και ldquoπαράφωνηrdquo αμφιταλάντευση

της λύρας των ευαίσθητων ψυχών στα ρευστά όρια μεταξύ της αξιοπρέπειας και της

ηθικής απογύμνωσης αλλά και αναπαριστά πειστικά το φοβερό και άθλιο απείκασμα

της εποχής στην οποία ζει που χαρακτηρίζεται από μία ασταθή ευμετάβλητη και

ασυστηματοποίητη κοινωνική οργάνωση Σε τέτοιες κρίσιμες χρονικές περιόδους η

ποίηση κωλύεται να μεταβληθεί σε παρηγορητικό κρησφύγετο για τους ευάλωτους

αισθαντικούς και ιδεολόγους ποιητές και να τους εξασφαλίσει την πρόσκαιρη έστω

10 Έλληνες ποιητές Κώστας Καρυωτάκης Εργοβιογραφία - Ανθολογία - Απαγγελία Εισαγωγή -

Ανθολόγηση Χριστίνα Ντουνιά όπ σ 14

5

παραμυθία λύτρωση και απαλλαγή από την οχληρή και αποκρουστική

καθημερινότητα

Ο Καρυωτάκης δεν έχει άλλη διέξοδο από το να σαρκάσει με συγκαλυμμένο

δηκτικό στόμφο στην ποίησή του αυτό το ρημαγμένο και αποκλεισμένο από τις

θετικές συνιστώσες κοινωνικοπολιτικό στερέωμα προβάλλοντάς το στις ρεαλιστικές

διαστάσεις του και αντιμετωπίζοντάς το κατά πρόσωπο χωρίς προφάσεις και

υπεκφυγές Για τον λόγο αυτό εντάσσεται στη χορεία των ποιητών του ανοιχτού

κοινωνικού χώρου

Επομένως ο ποιητής όσο κι αν περικλείεται περιστασιακά σε έναν ονειρικό και

πλασματικό κόσμο μέσω της ποιητικής του πένας πολύ σύντομα διαπιστώνει τη

ματαιότητα και την ανυπαρξία της ευεργετικής της επίδρασης Έτσι καταλήγει πάντα

να επικεντρώνει το νου και την ψυχή του στα δεινά του κόσμου και στη δραματική

μοίρα των ανθρώπων σαν κι αυτόν πολλούς από τους οποίους συναναστρέφεται

καθημερινά Η ζωή αυτή μεταστοιχειώνεται σε μία μονότονη ανούσια και

βασανιστική αποστολή τον πνίγει τον απελπίζει του στερεί το δικαίωμα σε

ελπιδοφόρα οράματα και δεν του εξασφαλίζει το προνόμιο της ψύχραιμης

αντιμετώπισης της εξιδανίκευσης και της αισιόδοξης προοπτικής των πραγμάτων

Ωστόσο ο αμφιλεγόμενος αυτός ποιητής προσπαθεί να προβάλει κάποια

αντίσταση στα αλύπητα χτυπήματα της τύχης αφού κατrsquo ουσίαν στοχεύει να

καταργήσει τις καθιερωμένες δομές της ποίησης να υπερβεί τις ισχύουσες φόρμες και

να ιχνηλατήσει καινοφανείς ποιητικούς ορίζοντες Με τον τρόπο αυτό επιχειρεί να

κοινοποιήσει απροκάλυπτα την αγανάκτηση τη συντριβή την απαξίωση και τη

δριμεία αποστροφή του λεπταίσθητου ιδεαλιστή ανθρώπου απέναντι στη σκαιότητα

και στην αναλγησία της εποχής του

Η απόπειρα ανατροπής της ποιητικής μανιέρας ερμηνεύεται ως μία κίνηση

αντιπερισπασμού από μέρους του ποιητή εφόσον αδυνατεί να καταλύσει να

βελτιώσει και να τροποποιήσει το ανεπιτήδειο κατεστημένο και τις ανεξέλικτες δομές

της σαθρής κοινωνίας

Αυτός λοιπόν ο δημιουργικός αναρχισμός όπως θα τον χαρακτήριζα ο οποίος

διατρέχει συλλήβδην το ποιητικό σύμπαν του Καρυωτάκη δεν είναι τίποτα άλλο παρά

μία πρωτοποριακή εναντίωση του ποιητή προς καθετί το αναποτελεσματικό

τελματώδες και παρωχημένο Με την τεχνική του σαρκασμού της τολμηρής κριτικής

της καυστικής σάτιρας και της αποδοκιμασίας ο Καρυωτάκης ορθώνει το δικό του

ανάστημα και καταθέτει τον προσωπικό του αντίλογο απέναντι στους δυσαρμονικούς

ρυθμούς στους οποίους κινείται ο κόσμος

Μέσα από τη διεξοδική έκθεση των παραπάνω απόψεων πιστεύω πως

διευκολύνθηκε από μέρους του αναγνώστη η κατανόηση και η αιτιολόγηση των νέων

μετρικών προτάσεων του ποιητή του ιδιόμορφου ύφους του καθώς και της

σημασιολογικής σκοπιμότητας των ποιημάτων του

Ερμηνευτική προσέγγιση

Θα προχωρήσω τώρα σε μία μεθοδική και λεπτομερή επεξεργασία του ποιήματος με

στόχο την νοηματική του εξομάλυνση και εξήγηση Η υπόθεση αυτή βέβαια κρίνεται

αρκετά απαιτητική και περίπλοκη δεδομένου ότι επιβάλλεται η επιστράτευση τόσο της

λογικής όσο και της φαντασίας μα πρωτευόντως η ευρεία θέαση του ποιήματος μέσα

6

από τα κριτικά θεωρητικά και ιδεολογικά πρίσματα της εποχής κατά την οποία

γράφτηκε και η καλή γνώση της ιστορικής ταυτότητας του καιρού εκείνου

Αναντίρρητα η απαράγραπτη ιστορικότητα των λογοτεχνικών έργων δεν πρέπει να

υποσκελίζεται ώστε να αποσοβείται ο κίνδυνος της πορείας προς αυθαίρετες

αναιτιολόγητες και ανιστορικές ερμηνείες που δεν ενορχηστρώνονται με τις προθέσεις

και την ψυχοσύνθεση του ποιητή

Το ποίημα laquoΣαν δέσμη από τριαντάφυλλαraquo πραγματεύεται την αδυναμία του

ποιητικού υποκειμένου να ανταποκριθεί σε ένα αόριστο ερωτικό κάλεσμα κάποιο

όμορφο βράδυ11 Ο ποιητής διακατέχεται από συναισθηματική μάργωση και νιώθει

κενά και παγωμένα τα ψυχικά του πεδία με αποτέλεσμα να μην συμμερίζεται την

ατμόσφαιρα μαγείας από την οποία εμφορείται η ειδυλλιακή βραδιά Μάλιστα ο

ακαθόριστος ερωτικός παράγοντας αίρεται από τον αυτοσαρκασμό του ποιητή στους

δύο τελευταίους στίχους της πρώτης στροφής (laquoΗ σκέψις τα ποιήματα βάρος

περιττόraquo) όπου καθίσταται πρόδηλη η στάση απαξίωσης της ποίησης και επομένως

υποτίμησης της ζωής όπως επίσης και από την έντονη εξωτερίκευση της εγγενούς

απαισιοδοξίας του Συνεπώς εξ όλων αυτών συμπεραίνουμε πως το ποιητικό

υποκείμενο λειτουργεί ως προσωπείο του ίδιου του ποιητή ο οποίος με τη γνώριμη

μελαγχολική του ψυχοσύσταση προσγειώνει το ποίημα και το μετατοπίζει από το

επίπλαστο φάσμα του ονειρόκοσμου του ερωτισμού και της σαγήνης στις

ρεαλιστικές σκληρές συνθήκες διαβίωσης

Ειδικότερα όσον αφορά την πρώτη στροφή παρατηρούμε πως ο καθιερωμένος

πεσσιμισμός και το κλίμα άρνησης που διακρίνει την ποίηση του Καρυωτάκη έχουν

υποστεί μία περίτεχνη αποσιώπηση και περικάλυψη προξενώντας στον αναγνώστη την

ψευδεπίγραφη εντύπωση μίας χιμαιρικής ατμόσφαιρας Η έναρξη δε της πρώτης

στροφής πραγματοποιείται με μία ευρηματική παρομοίωσηndashσυμβολισμό Το βράδυ

δηλαδή αντιστοιχίζεται με ένα μπουκέτο τριαντάφυλλα τα οποία παραπέμπουν σε

ερωτόληπτες συνυποδηλώσεις και πυροδοτούν το αίσθημα της συντροφικότητας της

χάρης και της ιλαρότητας Άλλωστε η δέσμη με τα τριαντάφυλλα που είναι ευειδή

άνθη αντιπροσωπευτικά της γυναικείας κομψότητας και των θηλυκών θελγήτρων

προσφέρονται συνήθως ως ένδειξη αγάπης ή συμπάθειας προς κάποιο πρόσωπο κάτι

το οποίο σηματοδοτεί και το ανάλογο ευδιάθετο και πρόσχαρο σκηνικό πλαισίωσης

των συναισθημάτων

Το ποίημα συνεχίζεται με την προβολή μίας εικόνας (laquoχρυσή λεπτότατη

ευωδιάraquo) επιφορτισμένης με μεταφορική σημασία η οποία αποπνέει φαινομενικά

την ψυχική ευφορία και τις κεφάτες τάσεις του ποιητικού υποκειμένου Ως εδώ λοιπόν

με μία πρώτη επιφανειακή ματιά θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι το ποιητικό

υποκείμενο μνημονεύει κάποια εξαίσια και θελκτική βραδιά που την περιστοίχισαν

ευχάριστα ανέμελα και τερπνά συναισθήματα Ωστόσο αυτή η αρχική εντύπωση

σταδιακά ανατρέπεται καθώς αρχίζουμε να αγγίζουμε τα νοηματικά βάθη της

εκφραστικής επιφάνειας και η επιβεβαίωση αυτής της ανατροπής καθίσταται ευκρινής

με τη λεπτή ειρωνεία η οποία περιβάλλει τους στίχους laquoΚαι στην καρδιά αιφνίδια

καλοσύνηraquo Επίσης η χρήση του επιθέτου laquoκάποιαraquo συνιστά ένδειξη αοριστίας με

αποτέλεσμα η ευεξία που προξενεί η ευωδιά στο ποιητικό υποκείμενο να

11 httpfilolologikamathhmatablogspotgr2013041024x768-normal-0-false-false-false_9html

επίσκεψη στις 02112014

7

αντιμετωπίζεται με επισφάλεια Το ίδιο ισχύει και για το επίθετο laquoλεπτότατηraquo το οποίο

επαληθεύει την υπόνοια πως η πρόσληψη μίας ωραίας ευωδιάς είναι θολή και

δυσδιάκριτη Έτσι η ουσιώδης διαπίστωσή μας είναι πως ο απροσπέλαστος

συναισθηματικός κόσμος του ποιητή κατακλύζεται πρόσκαιρα από αναπάντεχα

ευφρόσυνα ερεθίσματα τα οποία παραξενεύουν και αιφνιδιάζουν τη μουντή κατηφή

και καταθλιπτική ιδιοσυγκρασία του Η laquoκαλοσύνηraquo λοιπόν δεν αποτελεί

προσδοκώμενο αλλά ανοίκειο σκαλοπάτι στην κλίμακα αξιών του μοναχικού αυτού

δημιουργού

Στη συνέχεια οι λέξεις χαράζουν στον καμβά της φαντασίας μας την εικόνα του

ποιητή που κρατώντας το παλτό του στα χέρια επιδίδεται σε έναν ρομαντικό

ρεμβασμό υπό το σεληνόφως Αυτή θα μπορούσε ίσως να είναι η μία όψη του

νομίσματος της ερμηνείας αν διασαφηνίζαμε τους στίχους αυτούς καθεαυτούς (laquoΣτα

χέρια το παλτό στrsquo ανεστραμμένο πρόσωπο η σελήνηraquo) Εφόσον όμως τους

αποκρυπτογραφούμε εστιάζοντας στο ευρύτερο πεισιθάνατο ψυχοσυναισθηματικό

δυναμικό του ποιητή θα πρέπει να ξεφύγουμε από την εύκολη επιλογή της προφανούς

αποκωδικοποίησης Κατά συνέπεια αποδίδοντας λεπτομερειακή υπόσταση στη φράση

laquoστrsquo ανεστραμμένο πρόσωπο η σελήνηraquo αντιλαμβανόμαστε αμέσως το οξύμωρο

σχήμα που ανακύπτει Δηλαδή η σελήνη μολονότι θα μπορούσε να αναχθεί σε μείζον

σύμβολο της υπερκόσμιας ευμορφίας λάμψης και αρμονίας και να προσδιορίσει ένα

αισθαντικό τρυφερό περιβάλλον εντούτοις βρίσκεται πίσω από το πρόσωπο του

ποιητή και άρα είναι αθέατη από εκείνον Η Χριστίνα Ντουνιά αναφέρει πως ο ποιητής

laquoζει σε έναν κόσμο απομαγευμένο σύμφωνα με τον χαρακτηρισμό του Max Weber

χωρίς θεούς και συστατικούς μύθους χωρίς κάτι να φωτίζει να δείχνει την

κατεύθυνση ldquoΣκοτάδι γύρω δίχως μια μαρμαρυγήrdquo έτσι περιγράφει τον κόσμο ο

Καρυωτάκης άδειο και σκοτεινό χωρίς καν την παλμική λάμψη των άστρωνraquo12

Στο εν λόγω ποίημα κατά την άποψή μου η σελήνη τρέπεται σε σημειολογικό

προσδιορισμό των αισιόδοξων πτυχών που μπορεί να έχει ο κατακερματισμένος

κόσμος της χαράς της ανεμελιάς και της μακαριότητας δηλαδή όλων εκείνων των

συστατικών των οποίων τη λυσιτελή επίδραση ακυρώνει ο ποιητής προτιμώντας να

γυρίζει απαξιωτικά την πλάτη στους φωτεινούς και ενθαρρυντικούς οιωνούς

Επιπρόσθετα το παλτό βρίσκεται στα χέρια του ποιητή αντί να το φοράει συνεπώς σε

μία μη προβλεπόμενη θέση κάτι που φανερώνει ένα πνεύμα αντιδραστικό αδιάλλακτο

και παρεκκλίνον από τα ισχύοντα όρια έναν άνθρωπο εσωστρεφή μονήρη

περιπλανώμενο με παλλόμενο ψυχικό κόσμο ο οποίος αδυνατεί να βρει την ηρεμία

και τη γαλήνη μέσα στις δυσχερείς και προβληματικές συνθήκες της εποχής που ζει Η

στάση του αυτή δείχνει αγωνία απελπισία ανυπομονησία τάση φυγής και συνεχή

ετοιμότητα για κάποιο άγνωστο ταξίδι ενδεχομένως ακόμη και για το θάνατο

Σημειώνω ακόμη ότι οι λέξεις laquoπαλτόraquo και laquoκαλοκαίριraquo (στη δεύτερη στροφή) είναι

ασύμβατες μέσα στη λογική οικονομία του ποιήματος οπότε υποθέτουμε τη

μεσολάβηση ορισμένου χρονικού ανύσματος ανάμεσα στο θεσπέσιο θερινό βράδυ και

στη στιγμή που ο ποιητής με το παλτό (δηλαδή με την περιπλανώμενη ταραγμένη

ψυχή) στα χέρια αρνείται να θαυμάσει το φεγγαρόφωτο Ο ποιητής πιθανώς γεύτηκε

12 laquoldquoΤο αδέσποτο τραγούδιrdquo Ο ποιητής στο χείλος της αβύσσουraquo Έλληνες ποιητές Κώστας

Καρυωτάκης Εργοβιογραφία - Ανθολογία - Απαγγελία Εισαγωγή - Ανθολόγηση Χριστίνα Ντουνιά όπ

σσ 35-36

8

ως μία σύντομη παρένθεση στη ζωή του το εκστασιαστικό κάλλος και το μεθυστικό

άρωμα μίας ωραίας βραδιάς και κατόπιν επανήλθε στην προτεραία σιβυλλική

ψυχολογική του διάθεση Η προηγούμενη λοιπόν ευφραντική ευχάριστη περίσταση

μετουσιώνεται σύντομα σε ένα απατηλό και άπιαστο όνειρο σε έναν δρόμο παράλληλο

προς τα σκοτεινά μονοπάτια του ποιητή χωρίς καμία πιθανότητα διασταύρωσης και

σύντμησης αυτών των δύο

Όσον αφορά τον τρόπο εκφοράς των ποιητικών στοχασμών επισημαίνω πως

στους στίχους 3-8 (laquoΚάποια χρυσήhellipη σελήνηraquo) απουσιάζει παντελώς το ρήμα

φαινόμενο που συχνά συναντάμε και στην εξομολογητικού τύπου ποίηση της Κικής

Δημουλά (πχ laquoΠληθυντικός αριθμόςraquo) Αυτός ο ελλειπτικός λόγος αναδεικνύει

εμφατικά τη δωρικότητα της έκφρασης καθώς το ζητούμενο για τον ποιητή δεν είναι

ο εφήμερος και επιτηδευμένος λεκτικός εντυπωσιασμός αλλά η ουσιαστική επαφή με

τα βαθύτερα δώματα της ψυχικής σφαίρας Κατά τη γνώμη μου ο Καρυωτάκης

επενδύει σε μία ποιητική γραφή που προσηλώνεται στη δύναμη των αισθήσεων και

που αν είχε μάτια θα επικοινωνούσε με τον αναγνώστη περισσότερο μέσω αυτών

παρά με το διανοητικό ερέθισμα Εν πολλοίς ο ποιητής επιδιώκει να προσδώσει

ldquoσάρκα και οστάrdquo στους στίχους του περιβάλλοντάς τους με έναν βιωματικό μανδύα

Ακόμα διαυγέστερη καθίσταται αυτή η επιλογή ποιητικής διατύπωσης στη

μεταπολεμική ελληνική ποίηση όπου ο στίχος τις περισσότερες φορές συνιστά

σπάραγμα χωρίς περιττές λεπτομέρειες και εκλεπτυσμένες καλολογίες με σκοπό την

μεγέθυνση της αισθητοποίησης του κατακερματισμού και του χαμού Χαρακτηριστικό

παράδειγμα αποτελούν τα ποιήματα laquoΠοίηση 1948raquo του Νίκου Εγγονόπουλου (1910-

1975) και laquoΣτον Νίκο Εhellipraquo του Μανόλη Αναγνωστάκη (1925-2005)

Η παρουσία του ρήματος εξάλλου δεν κρίνεται σκόπιμη στο ποίημα του

Καρυωτάκη διότι το εκάστοτε αρμόζον ρήμα είναι ευκόλως εννοούμενο Ο ποιητής

δεν έκρινε απαραίτητο να διευκρινίσει αν η ευωδιά για παράδειγμα απλώθηκε ή

διαχύθηκε μιας και όλη αυτή η ωραία κατάσταση δεν αντιπροσωπεύει ούτε αφορά την

συναισθηματική του υπόσταση ή την ψυχολογική του διάθεση Εστιάζει λοιπόν

περισσότερο στην αναπαράσταση των θαυμάσιων εκείνων εικόνων τις οποίες στη

συνέχεια θα απομυθοποιήσει

Επιπλέον αξιοσημείωτο είναι ότι στους στίχους laquoΚάποια χρυσή λεπτότατη

στους δρόμους ευωδιάraquo συνυπάρχει μία οσφρητική με μία οπτική εικόνα δηλαδή τον

πρώτο ρόλο κατέχει η αίσθηση της όσφρησης ενώ σε δεύτερο πλάνο βρίσκεται η

αίσθηση της όρασης Αυτή η ταυτόχρονη ενέργεια δύο αισθήσεων στην ποίηση

ονομάζεται συναισθησία Η συναισθησία ως λογοτεχνικό φαινόμενο απαντά και στο

ποίημα laquoCorrespondencesraquo (= laquoΑνταποκρίσειςraquo) του σπουδαίου Γάλλου ποιητή

Charles Baudelaire το οποίο μετέφρασε ο Κ Π Καβάφης υπό τον τίτλο laquoΑλληλουχία

κατά τον Βωδελαίρονraquo Πρόκειται για ένα κρίσιμο ποίημα για τη μοντέρνα ποιητική

διότι συμπλέκει τις αισθήσεις πχ αποδίδει ιδιότητες της ακοής στην αφή όπως στη

φράση ldquoβελούδινος ήχοςrdquo Κατrsquo αυτόν τον τρόπο προκύπτει η λεγόμενη συναισθησία

η οποία έρχεται να καταρρίψει τα οριοθετημένα φράγματα της αντίληψης και να

διευρύνει την έκταση των εντυπώσεών μας στην ποίηση

Ο Baudelaire έχει χαρακτηριστεί ως ο ldquoπατέραςrdquo της σύγχρονης (νεωτερικής)

ποίησης η οποία απομακρύνεται από τη ρομαντική ρητορεία καθώς στρέφεται προς

τη μικρή συμβολιστική φόρμα και μεταφέρει στο χώρο της ποίησης την εμπειρία της

9

πόλης και τη μοντέρνα συνείδηση που έρχεται σε ρήξη με την παραδοσιακή κοινωνία

Αντίστοιχες βέβαια είναι και οι ποιητικές ροπές του Καρυωτάκη εφόσον η ποίηση

του Baudelaire υπήρξε αναγνωστική συνθήκη για εκείνον Έτσι ο αυτόχειρας ποιητής

laquoδηλώνει τη δυσπιστία απέναντι στην ποίηση της μεγαληγορίας και των

φορμαλιστικών ασκήσεων και αναδεικνύει τη σημασία του βιώματος στην

καλλιτεχνική δημιουργίαraquo13 όπως παρατήρησα και πιο πάνω Επιπρόσθετα όπως

συμβαίνει και με τον Baudelaire laquoη γλώσσα του Καρυωτάκη έχει κάτι από το άρωμα

της σύγχρονης πόληςraquo14

Ας επανέλθουμε όμως στο υπό ανάλυση ποίημα όπου πιο κάτω ο ποιητής

αναφέρει laquoΗλεκτρισμένη από φιλήματα θα lsquoλεγες την ατμόσφαιραraquo Αξίζει εδώ να

προσέξουμε το ρήμα laquoθα lsquoλεγεςraquo και τη σήμανσή του Ο ποιητής με τη χρήση του

συγκεκριμένου ρήματος αποφεύγει να διατυπώσει με σαφήνεια μία προσωπική του

άποψη για την ατμόσφαιρα που επικρατεί και σπείρει το αίσθημα της αβεβαιότητας

αποποιούμενος την ευθύνη του προσδιορισμού Συνεπώς αδυνατεί ή αρνείται να

πιστοποιήσει ο ίδιος ότι οι αμφίδρομες ανταλλαγές ερωτικών νύξεων όπως είναι τα

φιλιά μπορούν να οιστρηλατήσουν τον περιρρέοντα χωροχρόνο τροφοδοτώντας τον

με μία πρωτοφανούς έντασης ενέργεια Αυτό συμβαίνει διότι μόνο περιστασιακά και

για βραχύ χρονικό διάστημα είχε το δικαίωμα να εμπλακεί σε ανάλογα σκηνικά αφού

σύντομα η ζωή τού στέρησε την ευκαιρία να αφεθεί στη θαυματουργική επενέργεια

του έρωτα όταν προσβλήθηκε από την ανίατη τότε ασθένεια της σύφιλης με

αποτέλεσμα να υποστεί την οριστική απαγόρευση της σύναψης ερωτικών σχέσεων

ακόμα και της ανταλλαγής φιλιών Σύμφωνα με τη Χριστίνα Ντουνιά laquoη φοβερή

ανακάλυψη της αρρώστιας που δεν απειλεί μόνο τη ζωή του αλλά επισύρει και τον

κίνδυνο του κοινωνικού στιγματισμού θα καθορίσει την ποιητική εξέλιξη και την

ερωτική συμπεριφορά του Καρυωτάκη Κατά έναν μοιραίο τρόπο η εκδήλωση της

αρρώστιας πάνω στην ακμή της νεότητάς του έρχεται να επιβεβαιώσει με τρόπο

εντυπωσιακό αυτό που σε χρόνο ανύποπτο πρότεινε ως υπότιτλο στο εναρκτήριο

ποίημα της πρώτης του ποιητικής συλλογής ldquoΕίναι άνθρωποι που την κακήν ώρα την

έχουν μέσα τουςrdquoraquo15

Στο τέλος της πρώτης στροφής ο ποιητής κλείνει το αρχικό σκέλος του

ποιήματος διαποτίζοντάς το με την ειρωνική και βαρύθυμη διάθεσή του laquoΗ σκέψις

τα ποιήματα βάρος περιττόraquo Η χρήση της καθαρεύουσας (laquoσκέψιςraquo) την οποία

εμβόλιμα συνήθως παρεμβάλλει στα ποιήματά του που γενικώς τα διακρίνει η

συνέπεια της τήρησης των τύπων της δημοτικής επικυρώνει τη μελαγχολική νότα με

την οποία ενδύει τις ψυχογενούς προέλευσης ldquoπαραφωνίεςrdquo των στίχων του

Εξάλλου ο αφορισμός της ποίησης επαναλαμβάνεται και στο ποίημα laquoΕίμαστε

κάτιhellipraquo16 όπου γράφει χαρακτηριστικά laquoΗ ποίησις είναι το καταφύγιο που

φθονούμεraquo εννοώντας πως ο φασματικός κόσμος της ποίησης δεν προσφέρει τελικά

13 Έλληνες ποιητές Κώστας Καρυωτάκης Εργοβιογραφία - Ανθολογία - Απαγγελία Εισαγωγή -

Ανθολόγηση Χριστίνα Ντουνιά όπ σ 13 14 Όπ 15 laquordquoΒαθιά λύπη στο σώμαrdquo Ο ποιητής και το ανεξίτηλο στίγμαraquo Έλληνες ποιητές Κώστας

Καρυωτάκης Εργοβιογραφία - Ανθολογία - Απαγγελία Εισαγωγή - Ανθολόγηση Χριστίνα Ντουνιά όπ

σ 26 16 Βλ το ποίημα laquoΕίμαστε κάτιhellipraquo στο Έλληνες ποιητές Κώστας Καρυωτάκης Εργοβιογραφία -

Ανθολογία - Απαγγελία Εισαγωγή - Ανθολόγηση Χριστίνα Ντουνιά όπ σ 87

10

στον δημιουργό της την ποθητή απαγκίστρωση από τη διαβρωτική καθημερινότητα

Κατά συνέπεια ο ποιητής φθονεί την ποίηση την απαξιώνει και τη θεωρεί laquoβάρος

περιττόraquo οπότε στην περίπτωση αυτή το ποιητικό χρίσμα καταντά ένα ατελέσφορο

και δυσβάσταχτο φορτίο που ταλαιπωρεί αντί να ελαφρώνει και να γαληνεύει την

ψυχή και την σκέψη του Η αίσθηση λοιπόν ότι η ποιητική του δεινότητα συνιστά μία

ανώφελη ευθύνη την οποία είναι υποχρεωμένος να κουβαλά επιβαρύνει δραματικά

τον εύθραυστο ψυχοσωματικό του άξονα Μέσα από τους στίχους αυτούς βέβαια

εκτός από την ειρωνεία διαφαίνεται και η ανάδυση κάποιας πικρίας και ενός σιωπηρού

παράπονου τα οποία εκπορεύονται από την προδοτική διάσταση που λαμβάνει η

ποιητική έμπνευση εφόσον δεν αποτελεί το επίζηλο στήριγμα και την προστατευτική

ldquoσανίδα σωτηρίαςrdquo που αιτεί ο ποιητής μέσα στον ωκεανό της ματαιότητας και του

ανώφελου όπου επιπλέει

Συμπερασματικά θα έλεγα ότι η πρώτη στροφή προτάσσει είτε τα όμορφα

συναισθήματα που κάποτε άγγιξαν τα κράσπεδα της ψυχής του ποιητή και μετά

χάθηκαν ακολουθώντας το σχήμα της αέναης διαδοχής της ευτυχίας από τη δυστυχία

και αντίστροφα είτε μία ρόδινη και γοητευτική πτυχή του ένσαρκου βίου την οποία

δεν αγνοεί ο ποιητής πλην όμως δεν κατορθώνει να την εντάξει στο σύνολο των

εμπειριών του δηλώνοντας πως η ευτυχία υπάρχει τελικά μόνο για εκείνους που έχουν

τη δυνατότητα να την αντιληφθούν γύρω τους να τη διεκδικήσουν και να την

καρπωθούν

Η δεύτερη στροφή του ποιήματος αρχίζει με μία ισχυρή μεταφορά (laquoΈχω κάτι

σπασμένα φτεράraquo) η οποία αναφανδόν καταδεικνύει την ψυχολογική καταρράκωση

του ποιητικού υποκειμένου και τη συνακόλουθη αποδυνάμωση και άρνησή του να

ανατρέξει στις ουράνιες ποιητικές διεξόδους και να παρασυρθεί στη δίνη του λυρισμού

Τα laquoσπασμένα φτεράraquo συνεπάγονται την αποτυχία του ποιητή να κατευνάσει το

ηφαίστειο της απογοήτευσης και να απεγκλωβιστεί από το σκοτεινό υπέδαφος ενός

κόσμου ξεπεσμένου ρηχού και κενού από ιδανικά και ελπίδες με τον οποίο έρχεται σε

καθημερινή επαφή και ποθεί να εκτοπίσει οριστικά το απεχθές είδωλό του στον

καθρέφτη της λήθης Προφανώς στη δεύτερη στροφή επιτυγχάνεται μία πλήρης

ανατροπή και άρση του ευδαίμονος κλίματος που είχε αναπτυχθεί στην προηγούμενη

στροφή αλλά και ακύρωση των ερωτικών προτροπών και προκλήσεων κάτι που

τονίζει την αμφίθυμη επίδραση που άσκησε το χρονικά ακαθόριστο βράδυ στο

ποιητικό υποκείμενο Μάλιστα ο βασικός ρόλος που επιτελεί η τελευταία στροφή

είναι ότι φιλοξενεί ένα είδος αυτοκριτικής του ποιητή ο οποίος εμποτίζει το

περιεχόμενο των στίχων με έναν ιδιαιτέρως εξομολογητικό προσωπικό τόνο17

Στη στροφή αυτή επίσης αναφαίνεται το ξέσπασμα του ποιητή ο οποίος δεν

αποδίδει πλέον την οδύνη τη θλίψη τον αποτροπιασμό την ψυχολογική κατάπτωση

και την καταστροφολογική του οπτική με έμμεσο τρόπο αλλά ακαριαία και

απερίφραστα λόγω της υπέρβασης των ορίων της αντοχής του Ο χείμαρρος των

αποφατικών εσωτερικών ροπών του ξεχύνεται ορμητικά έτοιμος να παρασύρει στο

διάβα του κάθε εναπομείναν αισιόδοξο δεδομένο Παραλείπει βέβαια τις

μεγαλόστομες εκφράσεις ή τον ακραίο χλευασμό και τα μόνα συναισθηματικά επίπεδα

που συγκροτούνται μέσα στο ποίημα είναι πόνος απογοήτευση δυσθυμία και

17 httpfilolologikamathhmatablogspotgr2013041024x768-normal-0-false-false-false_9html

επίσκεψη στις 02112014

11

παραίτηση χωρίς να διακρίνεται ίχνος άμβλυνσης αυτού του σφοδρού αρνητισμού

Έπειτα το ποιητικό υποκείμενο διερωτάται laquoγιατί μας ήρθε το καλοκαίρι αυτόraquo

δηλαδή προβληματίζεται σχετικά με τον λόγο ύπαρξης της ωραιότερης εποχής του

έτους με τις άπειρες θετικές συνδηλώσεις όπως είναι το καλοκαίρι Ο ποιητής

φαίνεται πως δεν γνωρίζει ή έχει διαγράψει από τη μνήμη του την έννοια της

καλοσύνης μέσα σε έναν κόσμο όπου δεσπόζουν η κακία η υποκρισία ο

ανταγωνισμός η ασυδοσία και η αποσάθρωση των ιδανικών Δεν τρέφει την πίστη και

την προσμονή του συναπαντήματος με μία ευνοϊκή για εκείνον εμπειρία έστω και αν

η εποχή είναι καλοκαίρι Ακόμη η laquoχαράraquo φαντάζει laquoανέλπιστηraquo δηλαδή αναπάντεχη

απρόσμενη ανέφικτη και προσδιορισμένη με όρους αντίθετους από εκείνους που

χωρούν στη σφαίρα της αντίληψής του Ομοίως οι laquoαγάπεςraquo ο έρωτας και γενικά τα

χαρμόσυνα συναισθήματα θεώνται μέσα από ένα τεράστιο ουτοπικό πρίσμα Συνεπώς

ο θλιμμένος ποιητής αιχμαλωτισμένος στη χοάνη της δυστυχίας και παραδέρνοντας

στα μανιασμένα κύματα του ανεκπλήρωτου πόθου δεν τρέφει καμία εικονική

προσδοκία ότι η χαρά και η αγάπη θα μπλεχτούν στο τρύπιο υφαντό της ζωής του για

να το κεντήσουν με χρυσόσκονη ελπίδας

Ολόκληρη σχεδόν η τελευταία στροφή απαρτίζεται από ρητορικές ερωτήσεις

που θα επιδέχονταν αποφατικές αποκρίσεις Ωστόσο το καλοκαίρι η χαρά η αγάπη

το ταξίδι δεν είναι αδύνατον να υπάρξουν απλώς ο ποιητής αγνοεί τον τρόπο βίωσής

τους Αυτό συνιστά ένα ακόμη δείγμα της ανεπάρκειας και της αδυναμίας του των

οποίων έχει επίγνωση γεγονός που τον κάνει να συναισθάνεται εντονότερα το μέγεθος

της τραγικότητάς του Συμπερασματικά ο ποιητής έχοντας συνειδητοποιήσει και

αποδεχτεί την απόλυτη απαξία του βίου δεν μπορεί να χαρεί με τις εφήμερες

απολαύσεις18

Το αποτέλεσμα είναι η πρώτη στροφή να δηλώνει μία θέση δηλαδή τη θέρμη και

την ευωχία μίας υπέροχης μαγικής νύχτας με διάχυτο ερωτισμό ενώ η δεύτερη

στροφή σε μεταγενέστερο χρόνο να μας βεβαιώνει για την οριστική άρση και

απαλοιφή αυτής της πλανευτικής οπτασίας μέσα από τις συνεχείς ματαιώσεις που

υφίσταται το ποιητικό υποκείμενο Χαρακτηριστική εξάλλου είναι και η άποψη του

φιλολόγου Γιώργου Τσερεβελάκη πως laquoο ποιητής δεν αισθάνεται την χαρμοσύνη της

εποχής που έρχεται δεν νιώθει ικανός να το κάνειhellipτο μόνο που κάνει είναι να αφήνει

ελεύθερη την ψυχή του να ταξιδέψει σε έναν κόσμο ονειρευτό μαγικό και να σκορπίσει

την ευωδιά της σαν δέσμη από τριαντάφυλλα μέσα στη ldquoνύχταrdquo του πραγματικού

κόσμουraquo19

Στο τέλος βέβαια οι διαρκείς διαψεύσεις και οι διαδοχικές απογοητεύσεις της

ζωής οδηγούν τον ποιητή στην παρέκκλιση από την ονειρική διαδρομή με μοναδικό

απομεινάρι στις μελαγχολικές του αποσκευές ένα νεφελώδες νοσταλγικό

αποτύπωμα

Αθήνα Νοέμβριος 2014

18 httpusersschgrckolliasglobalsch-autoschiwareD=ab0042el26b67e077d64a3a501f6d1a8

επίσκεψη στις 02112014 19 httpwwwpatrisgrarticles181732PHPSESSID=VFSV6snne0s επίσκεψη στις 02112014

5

παραμυθία λύτρωση και απαλλαγή από την οχληρή και αποκρουστική

καθημερινότητα

Ο Καρυωτάκης δεν έχει άλλη διέξοδο από το να σαρκάσει με συγκαλυμμένο

δηκτικό στόμφο στην ποίησή του αυτό το ρημαγμένο και αποκλεισμένο από τις

θετικές συνιστώσες κοινωνικοπολιτικό στερέωμα προβάλλοντάς το στις ρεαλιστικές

διαστάσεις του και αντιμετωπίζοντάς το κατά πρόσωπο χωρίς προφάσεις και

υπεκφυγές Για τον λόγο αυτό εντάσσεται στη χορεία των ποιητών του ανοιχτού

κοινωνικού χώρου

Επομένως ο ποιητής όσο κι αν περικλείεται περιστασιακά σε έναν ονειρικό και

πλασματικό κόσμο μέσω της ποιητικής του πένας πολύ σύντομα διαπιστώνει τη

ματαιότητα και την ανυπαρξία της ευεργετικής της επίδρασης Έτσι καταλήγει πάντα

να επικεντρώνει το νου και την ψυχή του στα δεινά του κόσμου και στη δραματική

μοίρα των ανθρώπων σαν κι αυτόν πολλούς από τους οποίους συναναστρέφεται

καθημερινά Η ζωή αυτή μεταστοιχειώνεται σε μία μονότονη ανούσια και

βασανιστική αποστολή τον πνίγει τον απελπίζει του στερεί το δικαίωμα σε

ελπιδοφόρα οράματα και δεν του εξασφαλίζει το προνόμιο της ψύχραιμης

αντιμετώπισης της εξιδανίκευσης και της αισιόδοξης προοπτικής των πραγμάτων

Ωστόσο ο αμφιλεγόμενος αυτός ποιητής προσπαθεί να προβάλει κάποια

αντίσταση στα αλύπητα χτυπήματα της τύχης αφού κατrsquo ουσίαν στοχεύει να

καταργήσει τις καθιερωμένες δομές της ποίησης να υπερβεί τις ισχύουσες φόρμες και

να ιχνηλατήσει καινοφανείς ποιητικούς ορίζοντες Με τον τρόπο αυτό επιχειρεί να

κοινοποιήσει απροκάλυπτα την αγανάκτηση τη συντριβή την απαξίωση και τη

δριμεία αποστροφή του λεπταίσθητου ιδεαλιστή ανθρώπου απέναντι στη σκαιότητα

και στην αναλγησία της εποχής του

Η απόπειρα ανατροπής της ποιητικής μανιέρας ερμηνεύεται ως μία κίνηση

αντιπερισπασμού από μέρους του ποιητή εφόσον αδυνατεί να καταλύσει να

βελτιώσει και να τροποποιήσει το ανεπιτήδειο κατεστημένο και τις ανεξέλικτες δομές

της σαθρής κοινωνίας

Αυτός λοιπόν ο δημιουργικός αναρχισμός όπως θα τον χαρακτήριζα ο οποίος

διατρέχει συλλήβδην το ποιητικό σύμπαν του Καρυωτάκη δεν είναι τίποτα άλλο παρά

μία πρωτοποριακή εναντίωση του ποιητή προς καθετί το αναποτελεσματικό

τελματώδες και παρωχημένο Με την τεχνική του σαρκασμού της τολμηρής κριτικής

της καυστικής σάτιρας και της αποδοκιμασίας ο Καρυωτάκης ορθώνει το δικό του

ανάστημα και καταθέτει τον προσωπικό του αντίλογο απέναντι στους δυσαρμονικούς

ρυθμούς στους οποίους κινείται ο κόσμος

Μέσα από τη διεξοδική έκθεση των παραπάνω απόψεων πιστεύω πως

διευκολύνθηκε από μέρους του αναγνώστη η κατανόηση και η αιτιολόγηση των νέων

μετρικών προτάσεων του ποιητή του ιδιόμορφου ύφους του καθώς και της

σημασιολογικής σκοπιμότητας των ποιημάτων του

Ερμηνευτική προσέγγιση

Θα προχωρήσω τώρα σε μία μεθοδική και λεπτομερή επεξεργασία του ποιήματος με

στόχο την νοηματική του εξομάλυνση και εξήγηση Η υπόθεση αυτή βέβαια κρίνεται

αρκετά απαιτητική και περίπλοκη δεδομένου ότι επιβάλλεται η επιστράτευση τόσο της

λογικής όσο και της φαντασίας μα πρωτευόντως η ευρεία θέαση του ποιήματος μέσα

6

από τα κριτικά θεωρητικά και ιδεολογικά πρίσματα της εποχής κατά την οποία

γράφτηκε και η καλή γνώση της ιστορικής ταυτότητας του καιρού εκείνου

Αναντίρρητα η απαράγραπτη ιστορικότητα των λογοτεχνικών έργων δεν πρέπει να

υποσκελίζεται ώστε να αποσοβείται ο κίνδυνος της πορείας προς αυθαίρετες

αναιτιολόγητες και ανιστορικές ερμηνείες που δεν ενορχηστρώνονται με τις προθέσεις

και την ψυχοσύνθεση του ποιητή

Το ποίημα laquoΣαν δέσμη από τριαντάφυλλαraquo πραγματεύεται την αδυναμία του

ποιητικού υποκειμένου να ανταποκριθεί σε ένα αόριστο ερωτικό κάλεσμα κάποιο

όμορφο βράδυ11 Ο ποιητής διακατέχεται από συναισθηματική μάργωση και νιώθει

κενά και παγωμένα τα ψυχικά του πεδία με αποτέλεσμα να μην συμμερίζεται την

ατμόσφαιρα μαγείας από την οποία εμφορείται η ειδυλλιακή βραδιά Μάλιστα ο

ακαθόριστος ερωτικός παράγοντας αίρεται από τον αυτοσαρκασμό του ποιητή στους

δύο τελευταίους στίχους της πρώτης στροφής (laquoΗ σκέψις τα ποιήματα βάρος

περιττόraquo) όπου καθίσταται πρόδηλη η στάση απαξίωσης της ποίησης και επομένως

υποτίμησης της ζωής όπως επίσης και από την έντονη εξωτερίκευση της εγγενούς

απαισιοδοξίας του Συνεπώς εξ όλων αυτών συμπεραίνουμε πως το ποιητικό

υποκείμενο λειτουργεί ως προσωπείο του ίδιου του ποιητή ο οποίος με τη γνώριμη

μελαγχολική του ψυχοσύσταση προσγειώνει το ποίημα και το μετατοπίζει από το

επίπλαστο φάσμα του ονειρόκοσμου του ερωτισμού και της σαγήνης στις

ρεαλιστικές σκληρές συνθήκες διαβίωσης

Ειδικότερα όσον αφορά την πρώτη στροφή παρατηρούμε πως ο καθιερωμένος

πεσσιμισμός και το κλίμα άρνησης που διακρίνει την ποίηση του Καρυωτάκη έχουν

υποστεί μία περίτεχνη αποσιώπηση και περικάλυψη προξενώντας στον αναγνώστη την

ψευδεπίγραφη εντύπωση μίας χιμαιρικής ατμόσφαιρας Η έναρξη δε της πρώτης

στροφής πραγματοποιείται με μία ευρηματική παρομοίωσηndashσυμβολισμό Το βράδυ

δηλαδή αντιστοιχίζεται με ένα μπουκέτο τριαντάφυλλα τα οποία παραπέμπουν σε

ερωτόληπτες συνυποδηλώσεις και πυροδοτούν το αίσθημα της συντροφικότητας της

χάρης και της ιλαρότητας Άλλωστε η δέσμη με τα τριαντάφυλλα που είναι ευειδή

άνθη αντιπροσωπευτικά της γυναικείας κομψότητας και των θηλυκών θελγήτρων

προσφέρονται συνήθως ως ένδειξη αγάπης ή συμπάθειας προς κάποιο πρόσωπο κάτι

το οποίο σηματοδοτεί και το ανάλογο ευδιάθετο και πρόσχαρο σκηνικό πλαισίωσης

των συναισθημάτων

Το ποίημα συνεχίζεται με την προβολή μίας εικόνας (laquoχρυσή λεπτότατη

ευωδιάraquo) επιφορτισμένης με μεταφορική σημασία η οποία αποπνέει φαινομενικά

την ψυχική ευφορία και τις κεφάτες τάσεις του ποιητικού υποκειμένου Ως εδώ λοιπόν

με μία πρώτη επιφανειακή ματιά θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι το ποιητικό

υποκείμενο μνημονεύει κάποια εξαίσια και θελκτική βραδιά που την περιστοίχισαν

ευχάριστα ανέμελα και τερπνά συναισθήματα Ωστόσο αυτή η αρχική εντύπωση

σταδιακά ανατρέπεται καθώς αρχίζουμε να αγγίζουμε τα νοηματικά βάθη της

εκφραστικής επιφάνειας και η επιβεβαίωση αυτής της ανατροπής καθίσταται ευκρινής

με τη λεπτή ειρωνεία η οποία περιβάλλει τους στίχους laquoΚαι στην καρδιά αιφνίδια

καλοσύνηraquo Επίσης η χρήση του επιθέτου laquoκάποιαraquo συνιστά ένδειξη αοριστίας με

αποτέλεσμα η ευεξία που προξενεί η ευωδιά στο ποιητικό υποκείμενο να

11 httpfilolologikamathhmatablogspotgr2013041024x768-normal-0-false-false-false_9html

επίσκεψη στις 02112014

7

αντιμετωπίζεται με επισφάλεια Το ίδιο ισχύει και για το επίθετο laquoλεπτότατηraquo το οποίο

επαληθεύει την υπόνοια πως η πρόσληψη μίας ωραίας ευωδιάς είναι θολή και

δυσδιάκριτη Έτσι η ουσιώδης διαπίστωσή μας είναι πως ο απροσπέλαστος

συναισθηματικός κόσμος του ποιητή κατακλύζεται πρόσκαιρα από αναπάντεχα

ευφρόσυνα ερεθίσματα τα οποία παραξενεύουν και αιφνιδιάζουν τη μουντή κατηφή

και καταθλιπτική ιδιοσυγκρασία του Η laquoκαλοσύνηraquo λοιπόν δεν αποτελεί

προσδοκώμενο αλλά ανοίκειο σκαλοπάτι στην κλίμακα αξιών του μοναχικού αυτού

δημιουργού

Στη συνέχεια οι λέξεις χαράζουν στον καμβά της φαντασίας μας την εικόνα του

ποιητή που κρατώντας το παλτό του στα χέρια επιδίδεται σε έναν ρομαντικό

ρεμβασμό υπό το σεληνόφως Αυτή θα μπορούσε ίσως να είναι η μία όψη του

νομίσματος της ερμηνείας αν διασαφηνίζαμε τους στίχους αυτούς καθεαυτούς (laquoΣτα

χέρια το παλτό στrsquo ανεστραμμένο πρόσωπο η σελήνηraquo) Εφόσον όμως τους

αποκρυπτογραφούμε εστιάζοντας στο ευρύτερο πεισιθάνατο ψυχοσυναισθηματικό

δυναμικό του ποιητή θα πρέπει να ξεφύγουμε από την εύκολη επιλογή της προφανούς

αποκωδικοποίησης Κατά συνέπεια αποδίδοντας λεπτομερειακή υπόσταση στη φράση

laquoστrsquo ανεστραμμένο πρόσωπο η σελήνηraquo αντιλαμβανόμαστε αμέσως το οξύμωρο

σχήμα που ανακύπτει Δηλαδή η σελήνη μολονότι θα μπορούσε να αναχθεί σε μείζον

σύμβολο της υπερκόσμιας ευμορφίας λάμψης και αρμονίας και να προσδιορίσει ένα

αισθαντικό τρυφερό περιβάλλον εντούτοις βρίσκεται πίσω από το πρόσωπο του

ποιητή και άρα είναι αθέατη από εκείνον Η Χριστίνα Ντουνιά αναφέρει πως ο ποιητής

laquoζει σε έναν κόσμο απομαγευμένο σύμφωνα με τον χαρακτηρισμό του Max Weber

χωρίς θεούς και συστατικούς μύθους χωρίς κάτι να φωτίζει να δείχνει την

κατεύθυνση ldquoΣκοτάδι γύρω δίχως μια μαρμαρυγήrdquo έτσι περιγράφει τον κόσμο ο

Καρυωτάκης άδειο και σκοτεινό χωρίς καν την παλμική λάμψη των άστρωνraquo12

Στο εν λόγω ποίημα κατά την άποψή μου η σελήνη τρέπεται σε σημειολογικό

προσδιορισμό των αισιόδοξων πτυχών που μπορεί να έχει ο κατακερματισμένος

κόσμος της χαράς της ανεμελιάς και της μακαριότητας δηλαδή όλων εκείνων των

συστατικών των οποίων τη λυσιτελή επίδραση ακυρώνει ο ποιητής προτιμώντας να

γυρίζει απαξιωτικά την πλάτη στους φωτεινούς και ενθαρρυντικούς οιωνούς

Επιπρόσθετα το παλτό βρίσκεται στα χέρια του ποιητή αντί να το φοράει συνεπώς σε

μία μη προβλεπόμενη θέση κάτι που φανερώνει ένα πνεύμα αντιδραστικό αδιάλλακτο

και παρεκκλίνον από τα ισχύοντα όρια έναν άνθρωπο εσωστρεφή μονήρη

περιπλανώμενο με παλλόμενο ψυχικό κόσμο ο οποίος αδυνατεί να βρει την ηρεμία

και τη γαλήνη μέσα στις δυσχερείς και προβληματικές συνθήκες της εποχής που ζει Η

στάση του αυτή δείχνει αγωνία απελπισία ανυπομονησία τάση φυγής και συνεχή

ετοιμότητα για κάποιο άγνωστο ταξίδι ενδεχομένως ακόμη και για το θάνατο

Σημειώνω ακόμη ότι οι λέξεις laquoπαλτόraquo και laquoκαλοκαίριraquo (στη δεύτερη στροφή) είναι

ασύμβατες μέσα στη λογική οικονομία του ποιήματος οπότε υποθέτουμε τη

μεσολάβηση ορισμένου χρονικού ανύσματος ανάμεσα στο θεσπέσιο θερινό βράδυ και

στη στιγμή που ο ποιητής με το παλτό (δηλαδή με την περιπλανώμενη ταραγμένη

ψυχή) στα χέρια αρνείται να θαυμάσει το φεγγαρόφωτο Ο ποιητής πιθανώς γεύτηκε

12 laquoldquoΤο αδέσποτο τραγούδιrdquo Ο ποιητής στο χείλος της αβύσσουraquo Έλληνες ποιητές Κώστας

Καρυωτάκης Εργοβιογραφία - Ανθολογία - Απαγγελία Εισαγωγή - Ανθολόγηση Χριστίνα Ντουνιά όπ

σσ 35-36

8

ως μία σύντομη παρένθεση στη ζωή του το εκστασιαστικό κάλλος και το μεθυστικό

άρωμα μίας ωραίας βραδιάς και κατόπιν επανήλθε στην προτεραία σιβυλλική

ψυχολογική του διάθεση Η προηγούμενη λοιπόν ευφραντική ευχάριστη περίσταση

μετουσιώνεται σύντομα σε ένα απατηλό και άπιαστο όνειρο σε έναν δρόμο παράλληλο

προς τα σκοτεινά μονοπάτια του ποιητή χωρίς καμία πιθανότητα διασταύρωσης και

σύντμησης αυτών των δύο

Όσον αφορά τον τρόπο εκφοράς των ποιητικών στοχασμών επισημαίνω πως

στους στίχους 3-8 (laquoΚάποια χρυσήhellipη σελήνηraquo) απουσιάζει παντελώς το ρήμα

φαινόμενο που συχνά συναντάμε και στην εξομολογητικού τύπου ποίηση της Κικής

Δημουλά (πχ laquoΠληθυντικός αριθμόςraquo) Αυτός ο ελλειπτικός λόγος αναδεικνύει

εμφατικά τη δωρικότητα της έκφρασης καθώς το ζητούμενο για τον ποιητή δεν είναι

ο εφήμερος και επιτηδευμένος λεκτικός εντυπωσιασμός αλλά η ουσιαστική επαφή με

τα βαθύτερα δώματα της ψυχικής σφαίρας Κατά τη γνώμη μου ο Καρυωτάκης

επενδύει σε μία ποιητική γραφή που προσηλώνεται στη δύναμη των αισθήσεων και

που αν είχε μάτια θα επικοινωνούσε με τον αναγνώστη περισσότερο μέσω αυτών

παρά με το διανοητικό ερέθισμα Εν πολλοίς ο ποιητής επιδιώκει να προσδώσει

ldquoσάρκα και οστάrdquo στους στίχους του περιβάλλοντάς τους με έναν βιωματικό μανδύα

Ακόμα διαυγέστερη καθίσταται αυτή η επιλογή ποιητικής διατύπωσης στη

μεταπολεμική ελληνική ποίηση όπου ο στίχος τις περισσότερες φορές συνιστά

σπάραγμα χωρίς περιττές λεπτομέρειες και εκλεπτυσμένες καλολογίες με σκοπό την

μεγέθυνση της αισθητοποίησης του κατακερματισμού και του χαμού Χαρακτηριστικό

παράδειγμα αποτελούν τα ποιήματα laquoΠοίηση 1948raquo του Νίκου Εγγονόπουλου (1910-

1975) και laquoΣτον Νίκο Εhellipraquo του Μανόλη Αναγνωστάκη (1925-2005)

Η παρουσία του ρήματος εξάλλου δεν κρίνεται σκόπιμη στο ποίημα του

Καρυωτάκη διότι το εκάστοτε αρμόζον ρήμα είναι ευκόλως εννοούμενο Ο ποιητής

δεν έκρινε απαραίτητο να διευκρινίσει αν η ευωδιά για παράδειγμα απλώθηκε ή

διαχύθηκε μιας και όλη αυτή η ωραία κατάσταση δεν αντιπροσωπεύει ούτε αφορά την

συναισθηματική του υπόσταση ή την ψυχολογική του διάθεση Εστιάζει λοιπόν

περισσότερο στην αναπαράσταση των θαυμάσιων εκείνων εικόνων τις οποίες στη

συνέχεια θα απομυθοποιήσει

Επιπλέον αξιοσημείωτο είναι ότι στους στίχους laquoΚάποια χρυσή λεπτότατη

στους δρόμους ευωδιάraquo συνυπάρχει μία οσφρητική με μία οπτική εικόνα δηλαδή τον

πρώτο ρόλο κατέχει η αίσθηση της όσφρησης ενώ σε δεύτερο πλάνο βρίσκεται η

αίσθηση της όρασης Αυτή η ταυτόχρονη ενέργεια δύο αισθήσεων στην ποίηση

ονομάζεται συναισθησία Η συναισθησία ως λογοτεχνικό φαινόμενο απαντά και στο

ποίημα laquoCorrespondencesraquo (= laquoΑνταποκρίσειςraquo) του σπουδαίου Γάλλου ποιητή

Charles Baudelaire το οποίο μετέφρασε ο Κ Π Καβάφης υπό τον τίτλο laquoΑλληλουχία

κατά τον Βωδελαίρονraquo Πρόκειται για ένα κρίσιμο ποίημα για τη μοντέρνα ποιητική

διότι συμπλέκει τις αισθήσεις πχ αποδίδει ιδιότητες της ακοής στην αφή όπως στη

φράση ldquoβελούδινος ήχοςrdquo Κατrsquo αυτόν τον τρόπο προκύπτει η λεγόμενη συναισθησία

η οποία έρχεται να καταρρίψει τα οριοθετημένα φράγματα της αντίληψης και να

διευρύνει την έκταση των εντυπώσεών μας στην ποίηση

Ο Baudelaire έχει χαρακτηριστεί ως ο ldquoπατέραςrdquo της σύγχρονης (νεωτερικής)

ποίησης η οποία απομακρύνεται από τη ρομαντική ρητορεία καθώς στρέφεται προς

τη μικρή συμβολιστική φόρμα και μεταφέρει στο χώρο της ποίησης την εμπειρία της

9

πόλης και τη μοντέρνα συνείδηση που έρχεται σε ρήξη με την παραδοσιακή κοινωνία

Αντίστοιχες βέβαια είναι και οι ποιητικές ροπές του Καρυωτάκη εφόσον η ποίηση

του Baudelaire υπήρξε αναγνωστική συνθήκη για εκείνον Έτσι ο αυτόχειρας ποιητής

laquoδηλώνει τη δυσπιστία απέναντι στην ποίηση της μεγαληγορίας και των

φορμαλιστικών ασκήσεων και αναδεικνύει τη σημασία του βιώματος στην

καλλιτεχνική δημιουργίαraquo13 όπως παρατήρησα και πιο πάνω Επιπρόσθετα όπως

συμβαίνει και με τον Baudelaire laquoη γλώσσα του Καρυωτάκη έχει κάτι από το άρωμα

της σύγχρονης πόληςraquo14

Ας επανέλθουμε όμως στο υπό ανάλυση ποίημα όπου πιο κάτω ο ποιητής

αναφέρει laquoΗλεκτρισμένη από φιλήματα θα lsquoλεγες την ατμόσφαιραraquo Αξίζει εδώ να

προσέξουμε το ρήμα laquoθα lsquoλεγεςraquo και τη σήμανσή του Ο ποιητής με τη χρήση του

συγκεκριμένου ρήματος αποφεύγει να διατυπώσει με σαφήνεια μία προσωπική του

άποψη για την ατμόσφαιρα που επικρατεί και σπείρει το αίσθημα της αβεβαιότητας

αποποιούμενος την ευθύνη του προσδιορισμού Συνεπώς αδυνατεί ή αρνείται να

πιστοποιήσει ο ίδιος ότι οι αμφίδρομες ανταλλαγές ερωτικών νύξεων όπως είναι τα

φιλιά μπορούν να οιστρηλατήσουν τον περιρρέοντα χωροχρόνο τροφοδοτώντας τον

με μία πρωτοφανούς έντασης ενέργεια Αυτό συμβαίνει διότι μόνο περιστασιακά και

για βραχύ χρονικό διάστημα είχε το δικαίωμα να εμπλακεί σε ανάλογα σκηνικά αφού

σύντομα η ζωή τού στέρησε την ευκαιρία να αφεθεί στη θαυματουργική επενέργεια

του έρωτα όταν προσβλήθηκε από την ανίατη τότε ασθένεια της σύφιλης με

αποτέλεσμα να υποστεί την οριστική απαγόρευση της σύναψης ερωτικών σχέσεων

ακόμα και της ανταλλαγής φιλιών Σύμφωνα με τη Χριστίνα Ντουνιά laquoη φοβερή

ανακάλυψη της αρρώστιας που δεν απειλεί μόνο τη ζωή του αλλά επισύρει και τον

κίνδυνο του κοινωνικού στιγματισμού θα καθορίσει την ποιητική εξέλιξη και την

ερωτική συμπεριφορά του Καρυωτάκη Κατά έναν μοιραίο τρόπο η εκδήλωση της

αρρώστιας πάνω στην ακμή της νεότητάς του έρχεται να επιβεβαιώσει με τρόπο

εντυπωσιακό αυτό που σε χρόνο ανύποπτο πρότεινε ως υπότιτλο στο εναρκτήριο

ποίημα της πρώτης του ποιητικής συλλογής ldquoΕίναι άνθρωποι που την κακήν ώρα την

έχουν μέσα τουςrdquoraquo15

Στο τέλος της πρώτης στροφής ο ποιητής κλείνει το αρχικό σκέλος του

ποιήματος διαποτίζοντάς το με την ειρωνική και βαρύθυμη διάθεσή του laquoΗ σκέψις

τα ποιήματα βάρος περιττόraquo Η χρήση της καθαρεύουσας (laquoσκέψιςraquo) την οποία

εμβόλιμα συνήθως παρεμβάλλει στα ποιήματά του που γενικώς τα διακρίνει η

συνέπεια της τήρησης των τύπων της δημοτικής επικυρώνει τη μελαγχολική νότα με

την οποία ενδύει τις ψυχογενούς προέλευσης ldquoπαραφωνίεςrdquo των στίχων του

Εξάλλου ο αφορισμός της ποίησης επαναλαμβάνεται και στο ποίημα laquoΕίμαστε

κάτιhellipraquo16 όπου γράφει χαρακτηριστικά laquoΗ ποίησις είναι το καταφύγιο που

φθονούμεraquo εννοώντας πως ο φασματικός κόσμος της ποίησης δεν προσφέρει τελικά

13 Έλληνες ποιητές Κώστας Καρυωτάκης Εργοβιογραφία - Ανθολογία - Απαγγελία Εισαγωγή -

Ανθολόγηση Χριστίνα Ντουνιά όπ σ 13 14 Όπ 15 laquordquoΒαθιά λύπη στο σώμαrdquo Ο ποιητής και το ανεξίτηλο στίγμαraquo Έλληνες ποιητές Κώστας

Καρυωτάκης Εργοβιογραφία - Ανθολογία - Απαγγελία Εισαγωγή - Ανθολόγηση Χριστίνα Ντουνιά όπ

σ 26 16 Βλ το ποίημα laquoΕίμαστε κάτιhellipraquo στο Έλληνες ποιητές Κώστας Καρυωτάκης Εργοβιογραφία -

Ανθολογία - Απαγγελία Εισαγωγή - Ανθολόγηση Χριστίνα Ντουνιά όπ σ 87

10

στον δημιουργό της την ποθητή απαγκίστρωση από τη διαβρωτική καθημερινότητα

Κατά συνέπεια ο ποιητής φθονεί την ποίηση την απαξιώνει και τη θεωρεί laquoβάρος

περιττόraquo οπότε στην περίπτωση αυτή το ποιητικό χρίσμα καταντά ένα ατελέσφορο

και δυσβάσταχτο φορτίο που ταλαιπωρεί αντί να ελαφρώνει και να γαληνεύει την

ψυχή και την σκέψη του Η αίσθηση λοιπόν ότι η ποιητική του δεινότητα συνιστά μία

ανώφελη ευθύνη την οποία είναι υποχρεωμένος να κουβαλά επιβαρύνει δραματικά

τον εύθραυστο ψυχοσωματικό του άξονα Μέσα από τους στίχους αυτούς βέβαια

εκτός από την ειρωνεία διαφαίνεται και η ανάδυση κάποιας πικρίας και ενός σιωπηρού

παράπονου τα οποία εκπορεύονται από την προδοτική διάσταση που λαμβάνει η

ποιητική έμπνευση εφόσον δεν αποτελεί το επίζηλο στήριγμα και την προστατευτική

ldquoσανίδα σωτηρίαςrdquo που αιτεί ο ποιητής μέσα στον ωκεανό της ματαιότητας και του

ανώφελου όπου επιπλέει

Συμπερασματικά θα έλεγα ότι η πρώτη στροφή προτάσσει είτε τα όμορφα

συναισθήματα που κάποτε άγγιξαν τα κράσπεδα της ψυχής του ποιητή και μετά

χάθηκαν ακολουθώντας το σχήμα της αέναης διαδοχής της ευτυχίας από τη δυστυχία

και αντίστροφα είτε μία ρόδινη και γοητευτική πτυχή του ένσαρκου βίου την οποία

δεν αγνοεί ο ποιητής πλην όμως δεν κατορθώνει να την εντάξει στο σύνολο των

εμπειριών του δηλώνοντας πως η ευτυχία υπάρχει τελικά μόνο για εκείνους που έχουν

τη δυνατότητα να την αντιληφθούν γύρω τους να τη διεκδικήσουν και να την

καρπωθούν

Η δεύτερη στροφή του ποιήματος αρχίζει με μία ισχυρή μεταφορά (laquoΈχω κάτι

σπασμένα φτεράraquo) η οποία αναφανδόν καταδεικνύει την ψυχολογική καταρράκωση

του ποιητικού υποκειμένου και τη συνακόλουθη αποδυνάμωση και άρνησή του να

ανατρέξει στις ουράνιες ποιητικές διεξόδους και να παρασυρθεί στη δίνη του λυρισμού

Τα laquoσπασμένα φτεράraquo συνεπάγονται την αποτυχία του ποιητή να κατευνάσει το

ηφαίστειο της απογοήτευσης και να απεγκλωβιστεί από το σκοτεινό υπέδαφος ενός

κόσμου ξεπεσμένου ρηχού και κενού από ιδανικά και ελπίδες με τον οποίο έρχεται σε

καθημερινή επαφή και ποθεί να εκτοπίσει οριστικά το απεχθές είδωλό του στον

καθρέφτη της λήθης Προφανώς στη δεύτερη στροφή επιτυγχάνεται μία πλήρης

ανατροπή και άρση του ευδαίμονος κλίματος που είχε αναπτυχθεί στην προηγούμενη

στροφή αλλά και ακύρωση των ερωτικών προτροπών και προκλήσεων κάτι που

τονίζει την αμφίθυμη επίδραση που άσκησε το χρονικά ακαθόριστο βράδυ στο

ποιητικό υποκείμενο Μάλιστα ο βασικός ρόλος που επιτελεί η τελευταία στροφή

είναι ότι φιλοξενεί ένα είδος αυτοκριτικής του ποιητή ο οποίος εμποτίζει το

περιεχόμενο των στίχων με έναν ιδιαιτέρως εξομολογητικό προσωπικό τόνο17

Στη στροφή αυτή επίσης αναφαίνεται το ξέσπασμα του ποιητή ο οποίος δεν

αποδίδει πλέον την οδύνη τη θλίψη τον αποτροπιασμό την ψυχολογική κατάπτωση

και την καταστροφολογική του οπτική με έμμεσο τρόπο αλλά ακαριαία και

απερίφραστα λόγω της υπέρβασης των ορίων της αντοχής του Ο χείμαρρος των

αποφατικών εσωτερικών ροπών του ξεχύνεται ορμητικά έτοιμος να παρασύρει στο

διάβα του κάθε εναπομείναν αισιόδοξο δεδομένο Παραλείπει βέβαια τις

μεγαλόστομες εκφράσεις ή τον ακραίο χλευασμό και τα μόνα συναισθηματικά επίπεδα

που συγκροτούνται μέσα στο ποίημα είναι πόνος απογοήτευση δυσθυμία και

17 httpfilolologikamathhmatablogspotgr2013041024x768-normal-0-false-false-false_9html

επίσκεψη στις 02112014

11

παραίτηση χωρίς να διακρίνεται ίχνος άμβλυνσης αυτού του σφοδρού αρνητισμού

Έπειτα το ποιητικό υποκείμενο διερωτάται laquoγιατί μας ήρθε το καλοκαίρι αυτόraquo

δηλαδή προβληματίζεται σχετικά με τον λόγο ύπαρξης της ωραιότερης εποχής του

έτους με τις άπειρες θετικές συνδηλώσεις όπως είναι το καλοκαίρι Ο ποιητής

φαίνεται πως δεν γνωρίζει ή έχει διαγράψει από τη μνήμη του την έννοια της

καλοσύνης μέσα σε έναν κόσμο όπου δεσπόζουν η κακία η υποκρισία ο

ανταγωνισμός η ασυδοσία και η αποσάθρωση των ιδανικών Δεν τρέφει την πίστη και

την προσμονή του συναπαντήματος με μία ευνοϊκή για εκείνον εμπειρία έστω και αν

η εποχή είναι καλοκαίρι Ακόμη η laquoχαράraquo φαντάζει laquoανέλπιστηraquo δηλαδή αναπάντεχη

απρόσμενη ανέφικτη και προσδιορισμένη με όρους αντίθετους από εκείνους που

χωρούν στη σφαίρα της αντίληψής του Ομοίως οι laquoαγάπεςraquo ο έρωτας και γενικά τα

χαρμόσυνα συναισθήματα θεώνται μέσα από ένα τεράστιο ουτοπικό πρίσμα Συνεπώς

ο θλιμμένος ποιητής αιχμαλωτισμένος στη χοάνη της δυστυχίας και παραδέρνοντας

στα μανιασμένα κύματα του ανεκπλήρωτου πόθου δεν τρέφει καμία εικονική

προσδοκία ότι η χαρά και η αγάπη θα μπλεχτούν στο τρύπιο υφαντό της ζωής του για

να το κεντήσουν με χρυσόσκονη ελπίδας

Ολόκληρη σχεδόν η τελευταία στροφή απαρτίζεται από ρητορικές ερωτήσεις

που θα επιδέχονταν αποφατικές αποκρίσεις Ωστόσο το καλοκαίρι η χαρά η αγάπη

το ταξίδι δεν είναι αδύνατον να υπάρξουν απλώς ο ποιητής αγνοεί τον τρόπο βίωσής

τους Αυτό συνιστά ένα ακόμη δείγμα της ανεπάρκειας και της αδυναμίας του των

οποίων έχει επίγνωση γεγονός που τον κάνει να συναισθάνεται εντονότερα το μέγεθος

της τραγικότητάς του Συμπερασματικά ο ποιητής έχοντας συνειδητοποιήσει και

αποδεχτεί την απόλυτη απαξία του βίου δεν μπορεί να χαρεί με τις εφήμερες

απολαύσεις18

Το αποτέλεσμα είναι η πρώτη στροφή να δηλώνει μία θέση δηλαδή τη θέρμη και

την ευωχία μίας υπέροχης μαγικής νύχτας με διάχυτο ερωτισμό ενώ η δεύτερη

στροφή σε μεταγενέστερο χρόνο να μας βεβαιώνει για την οριστική άρση και

απαλοιφή αυτής της πλανευτικής οπτασίας μέσα από τις συνεχείς ματαιώσεις που

υφίσταται το ποιητικό υποκείμενο Χαρακτηριστική εξάλλου είναι και η άποψη του

φιλολόγου Γιώργου Τσερεβελάκη πως laquoο ποιητής δεν αισθάνεται την χαρμοσύνη της

εποχής που έρχεται δεν νιώθει ικανός να το κάνειhellipτο μόνο που κάνει είναι να αφήνει

ελεύθερη την ψυχή του να ταξιδέψει σε έναν κόσμο ονειρευτό μαγικό και να σκορπίσει

την ευωδιά της σαν δέσμη από τριαντάφυλλα μέσα στη ldquoνύχταrdquo του πραγματικού

κόσμουraquo19

Στο τέλος βέβαια οι διαρκείς διαψεύσεις και οι διαδοχικές απογοητεύσεις της

ζωής οδηγούν τον ποιητή στην παρέκκλιση από την ονειρική διαδρομή με μοναδικό

απομεινάρι στις μελαγχολικές του αποσκευές ένα νεφελώδες νοσταλγικό

αποτύπωμα

Αθήνα Νοέμβριος 2014

18 httpusersschgrckolliasglobalsch-autoschiwareD=ab0042el26b67e077d64a3a501f6d1a8

επίσκεψη στις 02112014 19 httpwwwpatrisgrarticles181732PHPSESSID=VFSV6snne0s επίσκεψη στις 02112014

6

από τα κριτικά θεωρητικά και ιδεολογικά πρίσματα της εποχής κατά την οποία

γράφτηκε και η καλή γνώση της ιστορικής ταυτότητας του καιρού εκείνου

Αναντίρρητα η απαράγραπτη ιστορικότητα των λογοτεχνικών έργων δεν πρέπει να

υποσκελίζεται ώστε να αποσοβείται ο κίνδυνος της πορείας προς αυθαίρετες

αναιτιολόγητες και ανιστορικές ερμηνείες που δεν ενορχηστρώνονται με τις προθέσεις

και την ψυχοσύνθεση του ποιητή

Το ποίημα laquoΣαν δέσμη από τριαντάφυλλαraquo πραγματεύεται την αδυναμία του

ποιητικού υποκειμένου να ανταποκριθεί σε ένα αόριστο ερωτικό κάλεσμα κάποιο

όμορφο βράδυ11 Ο ποιητής διακατέχεται από συναισθηματική μάργωση και νιώθει

κενά και παγωμένα τα ψυχικά του πεδία με αποτέλεσμα να μην συμμερίζεται την

ατμόσφαιρα μαγείας από την οποία εμφορείται η ειδυλλιακή βραδιά Μάλιστα ο

ακαθόριστος ερωτικός παράγοντας αίρεται από τον αυτοσαρκασμό του ποιητή στους

δύο τελευταίους στίχους της πρώτης στροφής (laquoΗ σκέψις τα ποιήματα βάρος

περιττόraquo) όπου καθίσταται πρόδηλη η στάση απαξίωσης της ποίησης και επομένως

υποτίμησης της ζωής όπως επίσης και από την έντονη εξωτερίκευση της εγγενούς

απαισιοδοξίας του Συνεπώς εξ όλων αυτών συμπεραίνουμε πως το ποιητικό

υποκείμενο λειτουργεί ως προσωπείο του ίδιου του ποιητή ο οποίος με τη γνώριμη

μελαγχολική του ψυχοσύσταση προσγειώνει το ποίημα και το μετατοπίζει από το

επίπλαστο φάσμα του ονειρόκοσμου του ερωτισμού και της σαγήνης στις

ρεαλιστικές σκληρές συνθήκες διαβίωσης

Ειδικότερα όσον αφορά την πρώτη στροφή παρατηρούμε πως ο καθιερωμένος

πεσσιμισμός και το κλίμα άρνησης που διακρίνει την ποίηση του Καρυωτάκη έχουν

υποστεί μία περίτεχνη αποσιώπηση και περικάλυψη προξενώντας στον αναγνώστη την

ψευδεπίγραφη εντύπωση μίας χιμαιρικής ατμόσφαιρας Η έναρξη δε της πρώτης

στροφής πραγματοποιείται με μία ευρηματική παρομοίωσηndashσυμβολισμό Το βράδυ

δηλαδή αντιστοιχίζεται με ένα μπουκέτο τριαντάφυλλα τα οποία παραπέμπουν σε

ερωτόληπτες συνυποδηλώσεις και πυροδοτούν το αίσθημα της συντροφικότητας της

χάρης και της ιλαρότητας Άλλωστε η δέσμη με τα τριαντάφυλλα που είναι ευειδή

άνθη αντιπροσωπευτικά της γυναικείας κομψότητας και των θηλυκών θελγήτρων

προσφέρονται συνήθως ως ένδειξη αγάπης ή συμπάθειας προς κάποιο πρόσωπο κάτι

το οποίο σηματοδοτεί και το ανάλογο ευδιάθετο και πρόσχαρο σκηνικό πλαισίωσης

των συναισθημάτων

Το ποίημα συνεχίζεται με την προβολή μίας εικόνας (laquoχρυσή λεπτότατη

ευωδιάraquo) επιφορτισμένης με μεταφορική σημασία η οποία αποπνέει φαινομενικά

την ψυχική ευφορία και τις κεφάτες τάσεις του ποιητικού υποκειμένου Ως εδώ λοιπόν

με μία πρώτη επιφανειακή ματιά θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι το ποιητικό

υποκείμενο μνημονεύει κάποια εξαίσια και θελκτική βραδιά που την περιστοίχισαν

ευχάριστα ανέμελα και τερπνά συναισθήματα Ωστόσο αυτή η αρχική εντύπωση

σταδιακά ανατρέπεται καθώς αρχίζουμε να αγγίζουμε τα νοηματικά βάθη της

εκφραστικής επιφάνειας και η επιβεβαίωση αυτής της ανατροπής καθίσταται ευκρινής

με τη λεπτή ειρωνεία η οποία περιβάλλει τους στίχους laquoΚαι στην καρδιά αιφνίδια

καλοσύνηraquo Επίσης η χρήση του επιθέτου laquoκάποιαraquo συνιστά ένδειξη αοριστίας με

αποτέλεσμα η ευεξία που προξενεί η ευωδιά στο ποιητικό υποκείμενο να

11 httpfilolologikamathhmatablogspotgr2013041024x768-normal-0-false-false-false_9html

επίσκεψη στις 02112014

7

αντιμετωπίζεται με επισφάλεια Το ίδιο ισχύει και για το επίθετο laquoλεπτότατηraquo το οποίο

επαληθεύει την υπόνοια πως η πρόσληψη μίας ωραίας ευωδιάς είναι θολή και

δυσδιάκριτη Έτσι η ουσιώδης διαπίστωσή μας είναι πως ο απροσπέλαστος

συναισθηματικός κόσμος του ποιητή κατακλύζεται πρόσκαιρα από αναπάντεχα

ευφρόσυνα ερεθίσματα τα οποία παραξενεύουν και αιφνιδιάζουν τη μουντή κατηφή

και καταθλιπτική ιδιοσυγκρασία του Η laquoκαλοσύνηraquo λοιπόν δεν αποτελεί

προσδοκώμενο αλλά ανοίκειο σκαλοπάτι στην κλίμακα αξιών του μοναχικού αυτού

δημιουργού

Στη συνέχεια οι λέξεις χαράζουν στον καμβά της φαντασίας μας την εικόνα του

ποιητή που κρατώντας το παλτό του στα χέρια επιδίδεται σε έναν ρομαντικό

ρεμβασμό υπό το σεληνόφως Αυτή θα μπορούσε ίσως να είναι η μία όψη του

νομίσματος της ερμηνείας αν διασαφηνίζαμε τους στίχους αυτούς καθεαυτούς (laquoΣτα

χέρια το παλτό στrsquo ανεστραμμένο πρόσωπο η σελήνηraquo) Εφόσον όμως τους

αποκρυπτογραφούμε εστιάζοντας στο ευρύτερο πεισιθάνατο ψυχοσυναισθηματικό

δυναμικό του ποιητή θα πρέπει να ξεφύγουμε από την εύκολη επιλογή της προφανούς

αποκωδικοποίησης Κατά συνέπεια αποδίδοντας λεπτομερειακή υπόσταση στη φράση

laquoστrsquo ανεστραμμένο πρόσωπο η σελήνηraquo αντιλαμβανόμαστε αμέσως το οξύμωρο

σχήμα που ανακύπτει Δηλαδή η σελήνη μολονότι θα μπορούσε να αναχθεί σε μείζον

σύμβολο της υπερκόσμιας ευμορφίας λάμψης και αρμονίας και να προσδιορίσει ένα

αισθαντικό τρυφερό περιβάλλον εντούτοις βρίσκεται πίσω από το πρόσωπο του

ποιητή και άρα είναι αθέατη από εκείνον Η Χριστίνα Ντουνιά αναφέρει πως ο ποιητής

laquoζει σε έναν κόσμο απομαγευμένο σύμφωνα με τον χαρακτηρισμό του Max Weber

χωρίς θεούς και συστατικούς μύθους χωρίς κάτι να φωτίζει να δείχνει την

κατεύθυνση ldquoΣκοτάδι γύρω δίχως μια μαρμαρυγήrdquo έτσι περιγράφει τον κόσμο ο

Καρυωτάκης άδειο και σκοτεινό χωρίς καν την παλμική λάμψη των άστρωνraquo12

Στο εν λόγω ποίημα κατά την άποψή μου η σελήνη τρέπεται σε σημειολογικό

προσδιορισμό των αισιόδοξων πτυχών που μπορεί να έχει ο κατακερματισμένος

κόσμος της χαράς της ανεμελιάς και της μακαριότητας δηλαδή όλων εκείνων των

συστατικών των οποίων τη λυσιτελή επίδραση ακυρώνει ο ποιητής προτιμώντας να

γυρίζει απαξιωτικά την πλάτη στους φωτεινούς και ενθαρρυντικούς οιωνούς

Επιπρόσθετα το παλτό βρίσκεται στα χέρια του ποιητή αντί να το φοράει συνεπώς σε

μία μη προβλεπόμενη θέση κάτι που φανερώνει ένα πνεύμα αντιδραστικό αδιάλλακτο

και παρεκκλίνον από τα ισχύοντα όρια έναν άνθρωπο εσωστρεφή μονήρη

περιπλανώμενο με παλλόμενο ψυχικό κόσμο ο οποίος αδυνατεί να βρει την ηρεμία

και τη γαλήνη μέσα στις δυσχερείς και προβληματικές συνθήκες της εποχής που ζει Η

στάση του αυτή δείχνει αγωνία απελπισία ανυπομονησία τάση φυγής και συνεχή

ετοιμότητα για κάποιο άγνωστο ταξίδι ενδεχομένως ακόμη και για το θάνατο

Σημειώνω ακόμη ότι οι λέξεις laquoπαλτόraquo και laquoκαλοκαίριraquo (στη δεύτερη στροφή) είναι

ασύμβατες μέσα στη λογική οικονομία του ποιήματος οπότε υποθέτουμε τη

μεσολάβηση ορισμένου χρονικού ανύσματος ανάμεσα στο θεσπέσιο θερινό βράδυ και

στη στιγμή που ο ποιητής με το παλτό (δηλαδή με την περιπλανώμενη ταραγμένη

ψυχή) στα χέρια αρνείται να θαυμάσει το φεγγαρόφωτο Ο ποιητής πιθανώς γεύτηκε

12 laquoldquoΤο αδέσποτο τραγούδιrdquo Ο ποιητής στο χείλος της αβύσσουraquo Έλληνες ποιητές Κώστας

Καρυωτάκης Εργοβιογραφία - Ανθολογία - Απαγγελία Εισαγωγή - Ανθολόγηση Χριστίνα Ντουνιά όπ

σσ 35-36

8

ως μία σύντομη παρένθεση στη ζωή του το εκστασιαστικό κάλλος και το μεθυστικό

άρωμα μίας ωραίας βραδιάς και κατόπιν επανήλθε στην προτεραία σιβυλλική

ψυχολογική του διάθεση Η προηγούμενη λοιπόν ευφραντική ευχάριστη περίσταση

μετουσιώνεται σύντομα σε ένα απατηλό και άπιαστο όνειρο σε έναν δρόμο παράλληλο

προς τα σκοτεινά μονοπάτια του ποιητή χωρίς καμία πιθανότητα διασταύρωσης και

σύντμησης αυτών των δύο

Όσον αφορά τον τρόπο εκφοράς των ποιητικών στοχασμών επισημαίνω πως

στους στίχους 3-8 (laquoΚάποια χρυσήhellipη σελήνηraquo) απουσιάζει παντελώς το ρήμα

φαινόμενο που συχνά συναντάμε και στην εξομολογητικού τύπου ποίηση της Κικής

Δημουλά (πχ laquoΠληθυντικός αριθμόςraquo) Αυτός ο ελλειπτικός λόγος αναδεικνύει

εμφατικά τη δωρικότητα της έκφρασης καθώς το ζητούμενο για τον ποιητή δεν είναι

ο εφήμερος και επιτηδευμένος λεκτικός εντυπωσιασμός αλλά η ουσιαστική επαφή με

τα βαθύτερα δώματα της ψυχικής σφαίρας Κατά τη γνώμη μου ο Καρυωτάκης

επενδύει σε μία ποιητική γραφή που προσηλώνεται στη δύναμη των αισθήσεων και

που αν είχε μάτια θα επικοινωνούσε με τον αναγνώστη περισσότερο μέσω αυτών

παρά με το διανοητικό ερέθισμα Εν πολλοίς ο ποιητής επιδιώκει να προσδώσει

ldquoσάρκα και οστάrdquo στους στίχους του περιβάλλοντάς τους με έναν βιωματικό μανδύα

Ακόμα διαυγέστερη καθίσταται αυτή η επιλογή ποιητικής διατύπωσης στη

μεταπολεμική ελληνική ποίηση όπου ο στίχος τις περισσότερες φορές συνιστά

σπάραγμα χωρίς περιττές λεπτομέρειες και εκλεπτυσμένες καλολογίες με σκοπό την

μεγέθυνση της αισθητοποίησης του κατακερματισμού και του χαμού Χαρακτηριστικό

παράδειγμα αποτελούν τα ποιήματα laquoΠοίηση 1948raquo του Νίκου Εγγονόπουλου (1910-

1975) και laquoΣτον Νίκο Εhellipraquo του Μανόλη Αναγνωστάκη (1925-2005)

Η παρουσία του ρήματος εξάλλου δεν κρίνεται σκόπιμη στο ποίημα του

Καρυωτάκη διότι το εκάστοτε αρμόζον ρήμα είναι ευκόλως εννοούμενο Ο ποιητής

δεν έκρινε απαραίτητο να διευκρινίσει αν η ευωδιά για παράδειγμα απλώθηκε ή

διαχύθηκε μιας και όλη αυτή η ωραία κατάσταση δεν αντιπροσωπεύει ούτε αφορά την

συναισθηματική του υπόσταση ή την ψυχολογική του διάθεση Εστιάζει λοιπόν

περισσότερο στην αναπαράσταση των θαυμάσιων εκείνων εικόνων τις οποίες στη

συνέχεια θα απομυθοποιήσει

Επιπλέον αξιοσημείωτο είναι ότι στους στίχους laquoΚάποια χρυσή λεπτότατη

στους δρόμους ευωδιάraquo συνυπάρχει μία οσφρητική με μία οπτική εικόνα δηλαδή τον

πρώτο ρόλο κατέχει η αίσθηση της όσφρησης ενώ σε δεύτερο πλάνο βρίσκεται η

αίσθηση της όρασης Αυτή η ταυτόχρονη ενέργεια δύο αισθήσεων στην ποίηση

ονομάζεται συναισθησία Η συναισθησία ως λογοτεχνικό φαινόμενο απαντά και στο

ποίημα laquoCorrespondencesraquo (= laquoΑνταποκρίσειςraquo) του σπουδαίου Γάλλου ποιητή

Charles Baudelaire το οποίο μετέφρασε ο Κ Π Καβάφης υπό τον τίτλο laquoΑλληλουχία

κατά τον Βωδελαίρονraquo Πρόκειται για ένα κρίσιμο ποίημα για τη μοντέρνα ποιητική

διότι συμπλέκει τις αισθήσεις πχ αποδίδει ιδιότητες της ακοής στην αφή όπως στη

φράση ldquoβελούδινος ήχοςrdquo Κατrsquo αυτόν τον τρόπο προκύπτει η λεγόμενη συναισθησία

η οποία έρχεται να καταρρίψει τα οριοθετημένα φράγματα της αντίληψης και να

διευρύνει την έκταση των εντυπώσεών μας στην ποίηση

Ο Baudelaire έχει χαρακτηριστεί ως ο ldquoπατέραςrdquo της σύγχρονης (νεωτερικής)

ποίησης η οποία απομακρύνεται από τη ρομαντική ρητορεία καθώς στρέφεται προς

τη μικρή συμβολιστική φόρμα και μεταφέρει στο χώρο της ποίησης την εμπειρία της

9

πόλης και τη μοντέρνα συνείδηση που έρχεται σε ρήξη με την παραδοσιακή κοινωνία

Αντίστοιχες βέβαια είναι και οι ποιητικές ροπές του Καρυωτάκη εφόσον η ποίηση

του Baudelaire υπήρξε αναγνωστική συνθήκη για εκείνον Έτσι ο αυτόχειρας ποιητής

laquoδηλώνει τη δυσπιστία απέναντι στην ποίηση της μεγαληγορίας και των

φορμαλιστικών ασκήσεων και αναδεικνύει τη σημασία του βιώματος στην

καλλιτεχνική δημιουργίαraquo13 όπως παρατήρησα και πιο πάνω Επιπρόσθετα όπως

συμβαίνει και με τον Baudelaire laquoη γλώσσα του Καρυωτάκη έχει κάτι από το άρωμα

της σύγχρονης πόληςraquo14

Ας επανέλθουμε όμως στο υπό ανάλυση ποίημα όπου πιο κάτω ο ποιητής

αναφέρει laquoΗλεκτρισμένη από φιλήματα θα lsquoλεγες την ατμόσφαιραraquo Αξίζει εδώ να

προσέξουμε το ρήμα laquoθα lsquoλεγεςraquo και τη σήμανσή του Ο ποιητής με τη χρήση του

συγκεκριμένου ρήματος αποφεύγει να διατυπώσει με σαφήνεια μία προσωπική του

άποψη για την ατμόσφαιρα που επικρατεί και σπείρει το αίσθημα της αβεβαιότητας

αποποιούμενος την ευθύνη του προσδιορισμού Συνεπώς αδυνατεί ή αρνείται να

πιστοποιήσει ο ίδιος ότι οι αμφίδρομες ανταλλαγές ερωτικών νύξεων όπως είναι τα

φιλιά μπορούν να οιστρηλατήσουν τον περιρρέοντα χωροχρόνο τροφοδοτώντας τον

με μία πρωτοφανούς έντασης ενέργεια Αυτό συμβαίνει διότι μόνο περιστασιακά και

για βραχύ χρονικό διάστημα είχε το δικαίωμα να εμπλακεί σε ανάλογα σκηνικά αφού

σύντομα η ζωή τού στέρησε την ευκαιρία να αφεθεί στη θαυματουργική επενέργεια

του έρωτα όταν προσβλήθηκε από την ανίατη τότε ασθένεια της σύφιλης με

αποτέλεσμα να υποστεί την οριστική απαγόρευση της σύναψης ερωτικών σχέσεων

ακόμα και της ανταλλαγής φιλιών Σύμφωνα με τη Χριστίνα Ντουνιά laquoη φοβερή

ανακάλυψη της αρρώστιας που δεν απειλεί μόνο τη ζωή του αλλά επισύρει και τον

κίνδυνο του κοινωνικού στιγματισμού θα καθορίσει την ποιητική εξέλιξη και την

ερωτική συμπεριφορά του Καρυωτάκη Κατά έναν μοιραίο τρόπο η εκδήλωση της

αρρώστιας πάνω στην ακμή της νεότητάς του έρχεται να επιβεβαιώσει με τρόπο

εντυπωσιακό αυτό που σε χρόνο ανύποπτο πρότεινε ως υπότιτλο στο εναρκτήριο

ποίημα της πρώτης του ποιητικής συλλογής ldquoΕίναι άνθρωποι που την κακήν ώρα την

έχουν μέσα τουςrdquoraquo15

Στο τέλος της πρώτης στροφής ο ποιητής κλείνει το αρχικό σκέλος του

ποιήματος διαποτίζοντάς το με την ειρωνική και βαρύθυμη διάθεσή του laquoΗ σκέψις

τα ποιήματα βάρος περιττόraquo Η χρήση της καθαρεύουσας (laquoσκέψιςraquo) την οποία

εμβόλιμα συνήθως παρεμβάλλει στα ποιήματά του που γενικώς τα διακρίνει η

συνέπεια της τήρησης των τύπων της δημοτικής επικυρώνει τη μελαγχολική νότα με

την οποία ενδύει τις ψυχογενούς προέλευσης ldquoπαραφωνίεςrdquo των στίχων του

Εξάλλου ο αφορισμός της ποίησης επαναλαμβάνεται και στο ποίημα laquoΕίμαστε

κάτιhellipraquo16 όπου γράφει χαρακτηριστικά laquoΗ ποίησις είναι το καταφύγιο που

φθονούμεraquo εννοώντας πως ο φασματικός κόσμος της ποίησης δεν προσφέρει τελικά

13 Έλληνες ποιητές Κώστας Καρυωτάκης Εργοβιογραφία - Ανθολογία - Απαγγελία Εισαγωγή -

Ανθολόγηση Χριστίνα Ντουνιά όπ σ 13 14 Όπ 15 laquordquoΒαθιά λύπη στο σώμαrdquo Ο ποιητής και το ανεξίτηλο στίγμαraquo Έλληνες ποιητές Κώστας

Καρυωτάκης Εργοβιογραφία - Ανθολογία - Απαγγελία Εισαγωγή - Ανθολόγηση Χριστίνα Ντουνιά όπ

σ 26 16 Βλ το ποίημα laquoΕίμαστε κάτιhellipraquo στο Έλληνες ποιητές Κώστας Καρυωτάκης Εργοβιογραφία -

Ανθολογία - Απαγγελία Εισαγωγή - Ανθολόγηση Χριστίνα Ντουνιά όπ σ 87

10

στον δημιουργό της την ποθητή απαγκίστρωση από τη διαβρωτική καθημερινότητα

Κατά συνέπεια ο ποιητής φθονεί την ποίηση την απαξιώνει και τη θεωρεί laquoβάρος

περιττόraquo οπότε στην περίπτωση αυτή το ποιητικό χρίσμα καταντά ένα ατελέσφορο

και δυσβάσταχτο φορτίο που ταλαιπωρεί αντί να ελαφρώνει και να γαληνεύει την

ψυχή και την σκέψη του Η αίσθηση λοιπόν ότι η ποιητική του δεινότητα συνιστά μία

ανώφελη ευθύνη την οποία είναι υποχρεωμένος να κουβαλά επιβαρύνει δραματικά

τον εύθραυστο ψυχοσωματικό του άξονα Μέσα από τους στίχους αυτούς βέβαια

εκτός από την ειρωνεία διαφαίνεται και η ανάδυση κάποιας πικρίας και ενός σιωπηρού

παράπονου τα οποία εκπορεύονται από την προδοτική διάσταση που λαμβάνει η

ποιητική έμπνευση εφόσον δεν αποτελεί το επίζηλο στήριγμα και την προστατευτική

ldquoσανίδα σωτηρίαςrdquo που αιτεί ο ποιητής μέσα στον ωκεανό της ματαιότητας και του

ανώφελου όπου επιπλέει

Συμπερασματικά θα έλεγα ότι η πρώτη στροφή προτάσσει είτε τα όμορφα

συναισθήματα που κάποτε άγγιξαν τα κράσπεδα της ψυχής του ποιητή και μετά

χάθηκαν ακολουθώντας το σχήμα της αέναης διαδοχής της ευτυχίας από τη δυστυχία

και αντίστροφα είτε μία ρόδινη και γοητευτική πτυχή του ένσαρκου βίου την οποία

δεν αγνοεί ο ποιητής πλην όμως δεν κατορθώνει να την εντάξει στο σύνολο των

εμπειριών του δηλώνοντας πως η ευτυχία υπάρχει τελικά μόνο για εκείνους που έχουν

τη δυνατότητα να την αντιληφθούν γύρω τους να τη διεκδικήσουν και να την

καρπωθούν

Η δεύτερη στροφή του ποιήματος αρχίζει με μία ισχυρή μεταφορά (laquoΈχω κάτι

σπασμένα φτεράraquo) η οποία αναφανδόν καταδεικνύει την ψυχολογική καταρράκωση

του ποιητικού υποκειμένου και τη συνακόλουθη αποδυνάμωση και άρνησή του να

ανατρέξει στις ουράνιες ποιητικές διεξόδους και να παρασυρθεί στη δίνη του λυρισμού

Τα laquoσπασμένα φτεράraquo συνεπάγονται την αποτυχία του ποιητή να κατευνάσει το

ηφαίστειο της απογοήτευσης και να απεγκλωβιστεί από το σκοτεινό υπέδαφος ενός

κόσμου ξεπεσμένου ρηχού και κενού από ιδανικά και ελπίδες με τον οποίο έρχεται σε

καθημερινή επαφή και ποθεί να εκτοπίσει οριστικά το απεχθές είδωλό του στον

καθρέφτη της λήθης Προφανώς στη δεύτερη στροφή επιτυγχάνεται μία πλήρης

ανατροπή και άρση του ευδαίμονος κλίματος που είχε αναπτυχθεί στην προηγούμενη

στροφή αλλά και ακύρωση των ερωτικών προτροπών και προκλήσεων κάτι που

τονίζει την αμφίθυμη επίδραση που άσκησε το χρονικά ακαθόριστο βράδυ στο

ποιητικό υποκείμενο Μάλιστα ο βασικός ρόλος που επιτελεί η τελευταία στροφή

είναι ότι φιλοξενεί ένα είδος αυτοκριτικής του ποιητή ο οποίος εμποτίζει το

περιεχόμενο των στίχων με έναν ιδιαιτέρως εξομολογητικό προσωπικό τόνο17

Στη στροφή αυτή επίσης αναφαίνεται το ξέσπασμα του ποιητή ο οποίος δεν

αποδίδει πλέον την οδύνη τη θλίψη τον αποτροπιασμό την ψυχολογική κατάπτωση

και την καταστροφολογική του οπτική με έμμεσο τρόπο αλλά ακαριαία και

απερίφραστα λόγω της υπέρβασης των ορίων της αντοχής του Ο χείμαρρος των

αποφατικών εσωτερικών ροπών του ξεχύνεται ορμητικά έτοιμος να παρασύρει στο

διάβα του κάθε εναπομείναν αισιόδοξο δεδομένο Παραλείπει βέβαια τις

μεγαλόστομες εκφράσεις ή τον ακραίο χλευασμό και τα μόνα συναισθηματικά επίπεδα

που συγκροτούνται μέσα στο ποίημα είναι πόνος απογοήτευση δυσθυμία και

17 httpfilolologikamathhmatablogspotgr2013041024x768-normal-0-false-false-false_9html

επίσκεψη στις 02112014

11

παραίτηση χωρίς να διακρίνεται ίχνος άμβλυνσης αυτού του σφοδρού αρνητισμού

Έπειτα το ποιητικό υποκείμενο διερωτάται laquoγιατί μας ήρθε το καλοκαίρι αυτόraquo

δηλαδή προβληματίζεται σχετικά με τον λόγο ύπαρξης της ωραιότερης εποχής του

έτους με τις άπειρες θετικές συνδηλώσεις όπως είναι το καλοκαίρι Ο ποιητής

φαίνεται πως δεν γνωρίζει ή έχει διαγράψει από τη μνήμη του την έννοια της

καλοσύνης μέσα σε έναν κόσμο όπου δεσπόζουν η κακία η υποκρισία ο

ανταγωνισμός η ασυδοσία και η αποσάθρωση των ιδανικών Δεν τρέφει την πίστη και

την προσμονή του συναπαντήματος με μία ευνοϊκή για εκείνον εμπειρία έστω και αν

η εποχή είναι καλοκαίρι Ακόμη η laquoχαράraquo φαντάζει laquoανέλπιστηraquo δηλαδή αναπάντεχη

απρόσμενη ανέφικτη και προσδιορισμένη με όρους αντίθετους από εκείνους που

χωρούν στη σφαίρα της αντίληψής του Ομοίως οι laquoαγάπεςraquo ο έρωτας και γενικά τα

χαρμόσυνα συναισθήματα θεώνται μέσα από ένα τεράστιο ουτοπικό πρίσμα Συνεπώς

ο θλιμμένος ποιητής αιχμαλωτισμένος στη χοάνη της δυστυχίας και παραδέρνοντας

στα μανιασμένα κύματα του ανεκπλήρωτου πόθου δεν τρέφει καμία εικονική

προσδοκία ότι η χαρά και η αγάπη θα μπλεχτούν στο τρύπιο υφαντό της ζωής του για

να το κεντήσουν με χρυσόσκονη ελπίδας

Ολόκληρη σχεδόν η τελευταία στροφή απαρτίζεται από ρητορικές ερωτήσεις

που θα επιδέχονταν αποφατικές αποκρίσεις Ωστόσο το καλοκαίρι η χαρά η αγάπη

το ταξίδι δεν είναι αδύνατον να υπάρξουν απλώς ο ποιητής αγνοεί τον τρόπο βίωσής

τους Αυτό συνιστά ένα ακόμη δείγμα της ανεπάρκειας και της αδυναμίας του των

οποίων έχει επίγνωση γεγονός που τον κάνει να συναισθάνεται εντονότερα το μέγεθος

της τραγικότητάς του Συμπερασματικά ο ποιητής έχοντας συνειδητοποιήσει και

αποδεχτεί την απόλυτη απαξία του βίου δεν μπορεί να χαρεί με τις εφήμερες

απολαύσεις18

Το αποτέλεσμα είναι η πρώτη στροφή να δηλώνει μία θέση δηλαδή τη θέρμη και

την ευωχία μίας υπέροχης μαγικής νύχτας με διάχυτο ερωτισμό ενώ η δεύτερη

στροφή σε μεταγενέστερο χρόνο να μας βεβαιώνει για την οριστική άρση και

απαλοιφή αυτής της πλανευτικής οπτασίας μέσα από τις συνεχείς ματαιώσεις που

υφίσταται το ποιητικό υποκείμενο Χαρακτηριστική εξάλλου είναι και η άποψη του

φιλολόγου Γιώργου Τσερεβελάκη πως laquoο ποιητής δεν αισθάνεται την χαρμοσύνη της

εποχής που έρχεται δεν νιώθει ικανός να το κάνειhellipτο μόνο που κάνει είναι να αφήνει

ελεύθερη την ψυχή του να ταξιδέψει σε έναν κόσμο ονειρευτό μαγικό και να σκορπίσει

την ευωδιά της σαν δέσμη από τριαντάφυλλα μέσα στη ldquoνύχταrdquo του πραγματικού

κόσμουraquo19

Στο τέλος βέβαια οι διαρκείς διαψεύσεις και οι διαδοχικές απογοητεύσεις της

ζωής οδηγούν τον ποιητή στην παρέκκλιση από την ονειρική διαδρομή με μοναδικό

απομεινάρι στις μελαγχολικές του αποσκευές ένα νεφελώδες νοσταλγικό

αποτύπωμα

Αθήνα Νοέμβριος 2014

18 httpusersschgrckolliasglobalsch-autoschiwareD=ab0042el26b67e077d64a3a501f6d1a8

επίσκεψη στις 02112014 19 httpwwwpatrisgrarticles181732PHPSESSID=VFSV6snne0s επίσκεψη στις 02112014

7

αντιμετωπίζεται με επισφάλεια Το ίδιο ισχύει και για το επίθετο laquoλεπτότατηraquo το οποίο

επαληθεύει την υπόνοια πως η πρόσληψη μίας ωραίας ευωδιάς είναι θολή και

δυσδιάκριτη Έτσι η ουσιώδης διαπίστωσή μας είναι πως ο απροσπέλαστος

συναισθηματικός κόσμος του ποιητή κατακλύζεται πρόσκαιρα από αναπάντεχα

ευφρόσυνα ερεθίσματα τα οποία παραξενεύουν και αιφνιδιάζουν τη μουντή κατηφή

και καταθλιπτική ιδιοσυγκρασία του Η laquoκαλοσύνηraquo λοιπόν δεν αποτελεί

προσδοκώμενο αλλά ανοίκειο σκαλοπάτι στην κλίμακα αξιών του μοναχικού αυτού

δημιουργού

Στη συνέχεια οι λέξεις χαράζουν στον καμβά της φαντασίας μας την εικόνα του

ποιητή που κρατώντας το παλτό του στα χέρια επιδίδεται σε έναν ρομαντικό

ρεμβασμό υπό το σεληνόφως Αυτή θα μπορούσε ίσως να είναι η μία όψη του

νομίσματος της ερμηνείας αν διασαφηνίζαμε τους στίχους αυτούς καθεαυτούς (laquoΣτα

χέρια το παλτό στrsquo ανεστραμμένο πρόσωπο η σελήνηraquo) Εφόσον όμως τους

αποκρυπτογραφούμε εστιάζοντας στο ευρύτερο πεισιθάνατο ψυχοσυναισθηματικό

δυναμικό του ποιητή θα πρέπει να ξεφύγουμε από την εύκολη επιλογή της προφανούς

αποκωδικοποίησης Κατά συνέπεια αποδίδοντας λεπτομερειακή υπόσταση στη φράση

laquoστrsquo ανεστραμμένο πρόσωπο η σελήνηraquo αντιλαμβανόμαστε αμέσως το οξύμωρο

σχήμα που ανακύπτει Δηλαδή η σελήνη μολονότι θα μπορούσε να αναχθεί σε μείζον

σύμβολο της υπερκόσμιας ευμορφίας λάμψης και αρμονίας και να προσδιορίσει ένα

αισθαντικό τρυφερό περιβάλλον εντούτοις βρίσκεται πίσω από το πρόσωπο του

ποιητή και άρα είναι αθέατη από εκείνον Η Χριστίνα Ντουνιά αναφέρει πως ο ποιητής

laquoζει σε έναν κόσμο απομαγευμένο σύμφωνα με τον χαρακτηρισμό του Max Weber

χωρίς θεούς και συστατικούς μύθους χωρίς κάτι να φωτίζει να δείχνει την

κατεύθυνση ldquoΣκοτάδι γύρω δίχως μια μαρμαρυγήrdquo έτσι περιγράφει τον κόσμο ο

Καρυωτάκης άδειο και σκοτεινό χωρίς καν την παλμική λάμψη των άστρωνraquo12

Στο εν λόγω ποίημα κατά την άποψή μου η σελήνη τρέπεται σε σημειολογικό

προσδιορισμό των αισιόδοξων πτυχών που μπορεί να έχει ο κατακερματισμένος

κόσμος της χαράς της ανεμελιάς και της μακαριότητας δηλαδή όλων εκείνων των

συστατικών των οποίων τη λυσιτελή επίδραση ακυρώνει ο ποιητής προτιμώντας να

γυρίζει απαξιωτικά την πλάτη στους φωτεινούς και ενθαρρυντικούς οιωνούς

Επιπρόσθετα το παλτό βρίσκεται στα χέρια του ποιητή αντί να το φοράει συνεπώς σε

μία μη προβλεπόμενη θέση κάτι που φανερώνει ένα πνεύμα αντιδραστικό αδιάλλακτο

και παρεκκλίνον από τα ισχύοντα όρια έναν άνθρωπο εσωστρεφή μονήρη

περιπλανώμενο με παλλόμενο ψυχικό κόσμο ο οποίος αδυνατεί να βρει την ηρεμία

και τη γαλήνη μέσα στις δυσχερείς και προβληματικές συνθήκες της εποχής που ζει Η

στάση του αυτή δείχνει αγωνία απελπισία ανυπομονησία τάση φυγής και συνεχή

ετοιμότητα για κάποιο άγνωστο ταξίδι ενδεχομένως ακόμη και για το θάνατο

Σημειώνω ακόμη ότι οι λέξεις laquoπαλτόraquo και laquoκαλοκαίριraquo (στη δεύτερη στροφή) είναι

ασύμβατες μέσα στη λογική οικονομία του ποιήματος οπότε υποθέτουμε τη

μεσολάβηση ορισμένου χρονικού ανύσματος ανάμεσα στο θεσπέσιο θερινό βράδυ και

στη στιγμή που ο ποιητής με το παλτό (δηλαδή με την περιπλανώμενη ταραγμένη

ψυχή) στα χέρια αρνείται να θαυμάσει το φεγγαρόφωτο Ο ποιητής πιθανώς γεύτηκε

12 laquoldquoΤο αδέσποτο τραγούδιrdquo Ο ποιητής στο χείλος της αβύσσουraquo Έλληνες ποιητές Κώστας

Καρυωτάκης Εργοβιογραφία - Ανθολογία - Απαγγελία Εισαγωγή - Ανθολόγηση Χριστίνα Ντουνιά όπ

σσ 35-36

8

ως μία σύντομη παρένθεση στη ζωή του το εκστασιαστικό κάλλος και το μεθυστικό

άρωμα μίας ωραίας βραδιάς και κατόπιν επανήλθε στην προτεραία σιβυλλική

ψυχολογική του διάθεση Η προηγούμενη λοιπόν ευφραντική ευχάριστη περίσταση

μετουσιώνεται σύντομα σε ένα απατηλό και άπιαστο όνειρο σε έναν δρόμο παράλληλο

προς τα σκοτεινά μονοπάτια του ποιητή χωρίς καμία πιθανότητα διασταύρωσης και

σύντμησης αυτών των δύο

Όσον αφορά τον τρόπο εκφοράς των ποιητικών στοχασμών επισημαίνω πως

στους στίχους 3-8 (laquoΚάποια χρυσήhellipη σελήνηraquo) απουσιάζει παντελώς το ρήμα

φαινόμενο που συχνά συναντάμε και στην εξομολογητικού τύπου ποίηση της Κικής

Δημουλά (πχ laquoΠληθυντικός αριθμόςraquo) Αυτός ο ελλειπτικός λόγος αναδεικνύει

εμφατικά τη δωρικότητα της έκφρασης καθώς το ζητούμενο για τον ποιητή δεν είναι

ο εφήμερος και επιτηδευμένος λεκτικός εντυπωσιασμός αλλά η ουσιαστική επαφή με

τα βαθύτερα δώματα της ψυχικής σφαίρας Κατά τη γνώμη μου ο Καρυωτάκης

επενδύει σε μία ποιητική γραφή που προσηλώνεται στη δύναμη των αισθήσεων και

που αν είχε μάτια θα επικοινωνούσε με τον αναγνώστη περισσότερο μέσω αυτών

παρά με το διανοητικό ερέθισμα Εν πολλοίς ο ποιητής επιδιώκει να προσδώσει

ldquoσάρκα και οστάrdquo στους στίχους του περιβάλλοντάς τους με έναν βιωματικό μανδύα

Ακόμα διαυγέστερη καθίσταται αυτή η επιλογή ποιητικής διατύπωσης στη

μεταπολεμική ελληνική ποίηση όπου ο στίχος τις περισσότερες φορές συνιστά

σπάραγμα χωρίς περιττές λεπτομέρειες και εκλεπτυσμένες καλολογίες με σκοπό την

μεγέθυνση της αισθητοποίησης του κατακερματισμού και του χαμού Χαρακτηριστικό

παράδειγμα αποτελούν τα ποιήματα laquoΠοίηση 1948raquo του Νίκου Εγγονόπουλου (1910-

1975) και laquoΣτον Νίκο Εhellipraquo του Μανόλη Αναγνωστάκη (1925-2005)

Η παρουσία του ρήματος εξάλλου δεν κρίνεται σκόπιμη στο ποίημα του

Καρυωτάκη διότι το εκάστοτε αρμόζον ρήμα είναι ευκόλως εννοούμενο Ο ποιητής

δεν έκρινε απαραίτητο να διευκρινίσει αν η ευωδιά για παράδειγμα απλώθηκε ή

διαχύθηκε μιας και όλη αυτή η ωραία κατάσταση δεν αντιπροσωπεύει ούτε αφορά την

συναισθηματική του υπόσταση ή την ψυχολογική του διάθεση Εστιάζει λοιπόν

περισσότερο στην αναπαράσταση των θαυμάσιων εκείνων εικόνων τις οποίες στη

συνέχεια θα απομυθοποιήσει

Επιπλέον αξιοσημείωτο είναι ότι στους στίχους laquoΚάποια χρυσή λεπτότατη

στους δρόμους ευωδιάraquo συνυπάρχει μία οσφρητική με μία οπτική εικόνα δηλαδή τον

πρώτο ρόλο κατέχει η αίσθηση της όσφρησης ενώ σε δεύτερο πλάνο βρίσκεται η

αίσθηση της όρασης Αυτή η ταυτόχρονη ενέργεια δύο αισθήσεων στην ποίηση

ονομάζεται συναισθησία Η συναισθησία ως λογοτεχνικό φαινόμενο απαντά και στο

ποίημα laquoCorrespondencesraquo (= laquoΑνταποκρίσειςraquo) του σπουδαίου Γάλλου ποιητή

Charles Baudelaire το οποίο μετέφρασε ο Κ Π Καβάφης υπό τον τίτλο laquoΑλληλουχία

κατά τον Βωδελαίρονraquo Πρόκειται για ένα κρίσιμο ποίημα για τη μοντέρνα ποιητική

διότι συμπλέκει τις αισθήσεις πχ αποδίδει ιδιότητες της ακοής στην αφή όπως στη

φράση ldquoβελούδινος ήχοςrdquo Κατrsquo αυτόν τον τρόπο προκύπτει η λεγόμενη συναισθησία

η οποία έρχεται να καταρρίψει τα οριοθετημένα φράγματα της αντίληψης και να

διευρύνει την έκταση των εντυπώσεών μας στην ποίηση

Ο Baudelaire έχει χαρακτηριστεί ως ο ldquoπατέραςrdquo της σύγχρονης (νεωτερικής)

ποίησης η οποία απομακρύνεται από τη ρομαντική ρητορεία καθώς στρέφεται προς

τη μικρή συμβολιστική φόρμα και μεταφέρει στο χώρο της ποίησης την εμπειρία της

9

πόλης και τη μοντέρνα συνείδηση που έρχεται σε ρήξη με την παραδοσιακή κοινωνία

Αντίστοιχες βέβαια είναι και οι ποιητικές ροπές του Καρυωτάκη εφόσον η ποίηση

του Baudelaire υπήρξε αναγνωστική συνθήκη για εκείνον Έτσι ο αυτόχειρας ποιητής

laquoδηλώνει τη δυσπιστία απέναντι στην ποίηση της μεγαληγορίας και των

φορμαλιστικών ασκήσεων και αναδεικνύει τη σημασία του βιώματος στην

καλλιτεχνική δημιουργίαraquo13 όπως παρατήρησα και πιο πάνω Επιπρόσθετα όπως

συμβαίνει και με τον Baudelaire laquoη γλώσσα του Καρυωτάκη έχει κάτι από το άρωμα

της σύγχρονης πόληςraquo14

Ας επανέλθουμε όμως στο υπό ανάλυση ποίημα όπου πιο κάτω ο ποιητής

αναφέρει laquoΗλεκτρισμένη από φιλήματα θα lsquoλεγες την ατμόσφαιραraquo Αξίζει εδώ να

προσέξουμε το ρήμα laquoθα lsquoλεγεςraquo και τη σήμανσή του Ο ποιητής με τη χρήση του

συγκεκριμένου ρήματος αποφεύγει να διατυπώσει με σαφήνεια μία προσωπική του

άποψη για την ατμόσφαιρα που επικρατεί και σπείρει το αίσθημα της αβεβαιότητας

αποποιούμενος την ευθύνη του προσδιορισμού Συνεπώς αδυνατεί ή αρνείται να

πιστοποιήσει ο ίδιος ότι οι αμφίδρομες ανταλλαγές ερωτικών νύξεων όπως είναι τα

φιλιά μπορούν να οιστρηλατήσουν τον περιρρέοντα χωροχρόνο τροφοδοτώντας τον

με μία πρωτοφανούς έντασης ενέργεια Αυτό συμβαίνει διότι μόνο περιστασιακά και

για βραχύ χρονικό διάστημα είχε το δικαίωμα να εμπλακεί σε ανάλογα σκηνικά αφού

σύντομα η ζωή τού στέρησε την ευκαιρία να αφεθεί στη θαυματουργική επενέργεια

του έρωτα όταν προσβλήθηκε από την ανίατη τότε ασθένεια της σύφιλης με

αποτέλεσμα να υποστεί την οριστική απαγόρευση της σύναψης ερωτικών σχέσεων

ακόμα και της ανταλλαγής φιλιών Σύμφωνα με τη Χριστίνα Ντουνιά laquoη φοβερή

ανακάλυψη της αρρώστιας που δεν απειλεί μόνο τη ζωή του αλλά επισύρει και τον

κίνδυνο του κοινωνικού στιγματισμού θα καθορίσει την ποιητική εξέλιξη και την

ερωτική συμπεριφορά του Καρυωτάκη Κατά έναν μοιραίο τρόπο η εκδήλωση της

αρρώστιας πάνω στην ακμή της νεότητάς του έρχεται να επιβεβαιώσει με τρόπο

εντυπωσιακό αυτό που σε χρόνο ανύποπτο πρότεινε ως υπότιτλο στο εναρκτήριο

ποίημα της πρώτης του ποιητικής συλλογής ldquoΕίναι άνθρωποι που την κακήν ώρα την

έχουν μέσα τουςrdquoraquo15

Στο τέλος της πρώτης στροφής ο ποιητής κλείνει το αρχικό σκέλος του

ποιήματος διαποτίζοντάς το με την ειρωνική και βαρύθυμη διάθεσή του laquoΗ σκέψις

τα ποιήματα βάρος περιττόraquo Η χρήση της καθαρεύουσας (laquoσκέψιςraquo) την οποία

εμβόλιμα συνήθως παρεμβάλλει στα ποιήματά του που γενικώς τα διακρίνει η

συνέπεια της τήρησης των τύπων της δημοτικής επικυρώνει τη μελαγχολική νότα με

την οποία ενδύει τις ψυχογενούς προέλευσης ldquoπαραφωνίεςrdquo των στίχων του

Εξάλλου ο αφορισμός της ποίησης επαναλαμβάνεται και στο ποίημα laquoΕίμαστε

κάτιhellipraquo16 όπου γράφει χαρακτηριστικά laquoΗ ποίησις είναι το καταφύγιο που

φθονούμεraquo εννοώντας πως ο φασματικός κόσμος της ποίησης δεν προσφέρει τελικά

13 Έλληνες ποιητές Κώστας Καρυωτάκης Εργοβιογραφία - Ανθολογία - Απαγγελία Εισαγωγή -

Ανθολόγηση Χριστίνα Ντουνιά όπ σ 13 14 Όπ 15 laquordquoΒαθιά λύπη στο σώμαrdquo Ο ποιητής και το ανεξίτηλο στίγμαraquo Έλληνες ποιητές Κώστας

Καρυωτάκης Εργοβιογραφία - Ανθολογία - Απαγγελία Εισαγωγή - Ανθολόγηση Χριστίνα Ντουνιά όπ

σ 26 16 Βλ το ποίημα laquoΕίμαστε κάτιhellipraquo στο Έλληνες ποιητές Κώστας Καρυωτάκης Εργοβιογραφία -

Ανθολογία - Απαγγελία Εισαγωγή - Ανθολόγηση Χριστίνα Ντουνιά όπ σ 87

10

στον δημιουργό της την ποθητή απαγκίστρωση από τη διαβρωτική καθημερινότητα

Κατά συνέπεια ο ποιητής φθονεί την ποίηση την απαξιώνει και τη θεωρεί laquoβάρος

περιττόraquo οπότε στην περίπτωση αυτή το ποιητικό χρίσμα καταντά ένα ατελέσφορο

και δυσβάσταχτο φορτίο που ταλαιπωρεί αντί να ελαφρώνει και να γαληνεύει την

ψυχή και την σκέψη του Η αίσθηση λοιπόν ότι η ποιητική του δεινότητα συνιστά μία

ανώφελη ευθύνη την οποία είναι υποχρεωμένος να κουβαλά επιβαρύνει δραματικά

τον εύθραυστο ψυχοσωματικό του άξονα Μέσα από τους στίχους αυτούς βέβαια

εκτός από την ειρωνεία διαφαίνεται και η ανάδυση κάποιας πικρίας και ενός σιωπηρού

παράπονου τα οποία εκπορεύονται από την προδοτική διάσταση που λαμβάνει η

ποιητική έμπνευση εφόσον δεν αποτελεί το επίζηλο στήριγμα και την προστατευτική

ldquoσανίδα σωτηρίαςrdquo που αιτεί ο ποιητής μέσα στον ωκεανό της ματαιότητας και του

ανώφελου όπου επιπλέει

Συμπερασματικά θα έλεγα ότι η πρώτη στροφή προτάσσει είτε τα όμορφα

συναισθήματα που κάποτε άγγιξαν τα κράσπεδα της ψυχής του ποιητή και μετά

χάθηκαν ακολουθώντας το σχήμα της αέναης διαδοχής της ευτυχίας από τη δυστυχία

και αντίστροφα είτε μία ρόδινη και γοητευτική πτυχή του ένσαρκου βίου την οποία

δεν αγνοεί ο ποιητής πλην όμως δεν κατορθώνει να την εντάξει στο σύνολο των

εμπειριών του δηλώνοντας πως η ευτυχία υπάρχει τελικά μόνο για εκείνους που έχουν

τη δυνατότητα να την αντιληφθούν γύρω τους να τη διεκδικήσουν και να την

καρπωθούν

Η δεύτερη στροφή του ποιήματος αρχίζει με μία ισχυρή μεταφορά (laquoΈχω κάτι

σπασμένα φτεράraquo) η οποία αναφανδόν καταδεικνύει την ψυχολογική καταρράκωση

του ποιητικού υποκειμένου και τη συνακόλουθη αποδυνάμωση και άρνησή του να

ανατρέξει στις ουράνιες ποιητικές διεξόδους και να παρασυρθεί στη δίνη του λυρισμού

Τα laquoσπασμένα φτεράraquo συνεπάγονται την αποτυχία του ποιητή να κατευνάσει το

ηφαίστειο της απογοήτευσης και να απεγκλωβιστεί από το σκοτεινό υπέδαφος ενός

κόσμου ξεπεσμένου ρηχού και κενού από ιδανικά και ελπίδες με τον οποίο έρχεται σε

καθημερινή επαφή και ποθεί να εκτοπίσει οριστικά το απεχθές είδωλό του στον

καθρέφτη της λήθης Προφανώς στη δεύτερη στροφή επιτυγχάνεται μία πλήρης

ανατροπή και άρση του ευδαίμονος κλίματος που είχε αναπτυχθεί στην προηγούμενη

στροφή αλλά και ακύρωση των ερωτικών προτροπών και προκλήσεων κάτι που

τονίζει την αμφίθυμη επίδραση που άσκησε το χρονικά ακαθόριστο βράδυ στο

ποιητικό υποκείμενο Μάλιστα ο βασικός ρόλος που επιτελεί η τελευταία στροφή

είναι ότι φιλοξενεί ένα είδος αυτοκριτικής του ποιητή ο οποίος εμποτίζει το

περιεχόμενο των στίχων με έναν ιδιαιτέρως εξομολογητικό προσωπικό τόνο17

Στη στροφή αυτή επίσης αναφαίνεται το ξέσπασμα του ποιητή ο οποίος δεν

αποδίδει πλέον την οδύνη τη θλίψη τον αποτροπιασμό την ψυχολογική κατάπτωση

και την καταστροφολογική του οπτική με έμμεσο τρόπο αλλά ακαριαία και

απερίφραστα λόγω της υπέρβασης των ορίων της αντοχής του Ο χείμαρρος των

αποφατικών εσωτερικών ροπών του ξεχύνεται ορμητικά έτοιμος να παρασύρει στο

διάβα του κάθε εναπομείναν αισιόδοξο δεδομένο Παραλείπει βέβαια τις

μεγαλόστομες εκφράσεις ή τον ακραίο χλευασμό και τα μόνα συναισθηματικά επίπεδα

που συγκροτούνται μέσα στο ποίημα είναι πόνος απογοήτευση δυσθυμία και

17 httpfilolologikamathhmatablogspotgr2013041024x768-normal-0-false-false-false_9html

επίσκεψη στις 02112014

11

παραίτηση χωρίς να διακρίνεται ίχνος άμβλυνσης αυτού του σφοδρού αρνητισμού

Έπειτα το ποιητικό υποκείμενο διερωτάται laquoγιατί μας ήρθε το καλοκαίρι αυτόraquo

δηλαδή προβληματίζεται σχετικά με τον λόγο ύπαρξης της ωραιότερης εποχής του

έτους με τις άπειρες θετικές συνδηλώσεις όπως είναι το καλοκαίρι Ο ποιητής

φαίνεται πως δεν γνωρίζει ή έχει διαγράψει από τη μνήμη του την έννοια της

καλοσύνης μέσα σε έναν κόσμο όπου δεσπόζουν η κακία η υποκρισία ο

ανταγωνισμός η ασυδοσία και η αποσάθρωση των ιδανικών Δεν τρέφει την πίστη και

την προσμονή του συναπαντήματος με μία ευνοϊκή για εκείνον εμπειρία έστω και αν

η εποχή είναι καλοκαίρι Ακόμη η laquoχαράraquo φαντάζει laquoανέλπιστηraquo δηλαδή αναπάντεχη

απρόσμενη ανέφικτη και προσδιορισμένη με όρους αντίθετους από εκείνους που

χωρούν στη σφαίρα της αντίληψής του Ομοίως οι laquoαγάπεςraquo ο έρωτας και γενικά τα

χαρμόσυνα συναισθήματα θεώνται μέσα από ένα τεράστιο ουτοπικό πρίσμα Συνεπώς

ο θλιμμένος ποιητής αιχμαλωτισμένος στη χοάνη της δυστυχίας και παραδέρνοντας

στα μανιασμένα κύματα του ανεκπλήρωτου πόθου δεν τρέφει καμία εικονική

προσδοκία ότι η χαρά και η αγάπη θα μπλεχτούν στο τρύπιο υφαντό της ζωής του για

να το κεντήσουν με χρυσόσκονη ελπίδας

Ολόκληρη σχεδόν η τελευταία στροφή απαρτίζεται από ρητορικές ερωτήσεις

που θα επιδέχονταν αποφατικές αποκρίσεις Ωστόσο το καλοκαίρι η χαρά η αγάπη

το ταξίδι δεν είναι αδύνατον να υπάρξουν απλώς ο ποιητής αγνοεί τον τρόπο βίωσής

τους Αυτό συνιστά ένα ακόμη δείγμα της ανεπάρκειας και της αδυναμίας του των

οποίων έχει επίγνωση γεγονός που τον κάνει να συναισθάνεται εντονότερα το μέγεθος

της τραγικότητάς του Συμπερασματικά ο ποιητής έχοντας συνειδητοποιήσει και

αποδεχτεί την απόλυτη απαξία του βίου δεν μπορεί να χαρεί με τις εφήμερες

απολαύσεις18

Το αποτέλεσμα είναι η πρώτη στροφή να δηλώνει μία θέση δηλαδή τη θέρμη και

την ευωχία μίας υπέροχης μαγικής νύχτας με διάχυτο ερωτισμό ενώ η δεύτερη

στροφή σε μεταγενέστερο χρόνο να μας βεβαιώνει για την οριστική άρση και

απαλοιφή αυτής της πλανευτικής οπτασίας μέσα από τις συνεχείς ματαιώσεις που

υφίσταται το ποιητικό υποκείμενο Χαρακτηριστική εξάλλου είναι και η άποψη του

φιλολόγου Γιώργου Τσερεβελάκη πως laquoο ποιητής δεν αισθάνεται την χαρμοσύνη της

εποχής που έρχεται δεν νιώθει ικανός να το κάνειhellipτο μόνο που κάνει είναι να αφήνει

ελεύθερη την ψυχή του να ταξιδέψει σε έναν κόσμο ονειρευτό μαγικό και να σκορπίσει

την ευωδιά της σαν δέσμη από τριαντάφυλλα μέσα στη ldquoνύχταrdquo του πραγματικού

κόσμουraquo19

Στο τέλος βέβαια οι διαρκείς διαψεύσεις και οι διαδοχικές απογοητεύσεις της

ζωής οδηγούν τον ποιητή στην παρέκκλιση από την ονειρική διαδρομή με μοναδικό

απομεινάρι στις μελαγχολικές του αποσκευές ένα νεφελώδες νοσταλγικό

αποτύπωμα

Αθήνα Νοέμβριος 2014

18 httpusersschgrckolliasglobalsch-autoschiwareD=ab0042el26b67e077d64a3a501f6d1a8

επίσκεψη στις 02112014 19 httpwwwpatrisgrarticles181732PHPSESSID=VFSV6snne0s επίσκεψη στις 02112014

8

ως μία σύντομη παρένθεση στη ζωή του το εκστασιαστικό κάλλος και το μεθυστικό

άρωμα μίας ωραίας βραδιάς και κατόπιν επανήλθε στην προτεραία σιβυλλική

ψυχολογική του διάθεση Η προηγούμενη λοιπόν ευφραντική ευχάριστη περίσταση

μετουσιώνεται σύντομα σε ένα απατηλό και άπιαστο όνειρο σε έναν δρόμο παράλληλο

προς τα σκοτεινά μονοπάτια του ποιητή χωρίς καμία πιθανότητα διασταύρωσης και

σύντμησης αυτών των δύο

Όσον αφορά τον τρόπο εκφοράς των ποιητικών στοχασμών επισημαίνω πως

στους στίχους 3-8 (laquoΚάποια χρυσήhellipη σελήνηraquo) απουσιάζει παντελώς το ρήμα

φαινόμενο που συχνά συναντάμε και στην εξομολογητικού τύπου ποίηση της Κικής

Δημουλά (πχ laquoΠληθυντικός αριθμόςraquo) Αυτός ο ελλειπτικός λόγος αναδεικνύει

εμφατικά τη δωρικότητα της έκφρασης καθώς το ζητούμενο για τον ποιητή δεν είναι

ο εφήμερος και επιτηδευμένος λεκτικός εντυπωσιασμός αλλά η ουσιαστική επαφή με

τα βαθύτερα δώματα της ψυχικής σφαίρας Κατά τη γνώμη μου ο Καρυωτάκης

επενδύει σε μία ποιητική γραφή που προσηλώνεται στη δύναμη των αισθήσεων και

που αν είχε μάτια θα επικοινωνούσε με τον αναγνώστη περισσότερο μέσω αυτών

παρά με το διανοητικό ερέθισμα Εν πολλοίς ο ποιητής επιδιώκει να προσδώσει

ldquoσάρκα και οστάrdquo στους στίχους του περιβάλλοντάς τους με έναν βιωματικό μανδύα

Ακόμα διαυγέστερη καθίσταται αυτή η επιλογή ποιητικής διατύπωσης στη

μεταπολεμική ελληνική ποίηση όπου ο στίχος τις περισσότερες φορές συνιστά

σπάραγμα χωρίς περιττές λεπτομέρειες και εκλεπτυσμένες καλολογίες με σκοπό την

μεγέθυνση της αισθητοποίησης του κατακερματισμού και του χαμού Χαρακτηριστικό

παράδειγμα αποτελούν τα ποιήματα laquoΠοίηση 1948raquo του Νίκου Εγγονόπουλου (1910-

1975) και laquoΣτον Νίκο Εhellipraquo του Μανόλη Αναγνωστάκη (1925-2005)

Η παρουσία του ρήματος εξάλλου δεν κρίνεται σκόπιμη στο ποίημα του

Καρυωτάκη διότι το εκάστοτε αρμόζον ρήμα είναι ευκόλως εννοούμενο Ο ποιητής

δεν έκρινε απαραίτητο να διευκρινίσει αν η ευωδιά για παράδειγμα απλώθηκε ή

διαχύθηκε μιας και όλη αυτή η ωραία κατάσταση δεν αντιπροσωπεύει ούτε αφορά την

συναισθηματική του υπόσταση ή την ψυχολογική του διάθεση Εστιάζει λοιπόν

περισσότερο στην αναπαράσταση των θαυμάσιων εκείνων εικόνων τις οποίες στη

συνέχεια θα απομυθοποιήσει

Επιπλέον αξιοσημείωτο είναι ότι στους στίχους laquoΚάποια χρυσή λεπτότατη

στους δρόμους ευωδιάraquo συνυπάρχει μία οσφρητική με μία οπτική εικόνα δηλαδή τον

πρώτο ρόλο κατέχει η αίσθηση της όσφρησης ενώ σε δεύτερο πλάνο βρίσκεται η

αίσθηση της όρασης Αυτή η ταυτόχρονη ενέργεια δύο αισθήσεων στην ποίηση

ονομάζεται συναισθησία Η συναισθησία ως λογοτεχνικό φαινόμενο απαντά και στο

ποίημα laquoCorrespondencesraquo (= laquoΑνταποκρίσειςraquo) του σπουδαίου Γάλλου ποιητή

Charles Baudelaire το οποίο μετέφρασε ο Κ Π Καβάφης υπό τον τίτλο laquoΑλληλουχία

κατά τον Βωδελαίρονraquo Πρόκειται για ένα κρίσιμο ποίημα για τη μοντέρνα ποιητική

διότι συμπλέκει τις αισθήσεις πχ αποδίδει ιδιότητες της ακοής στην αφή όπως στη

φράση ldquoβελούδινος ήχοςrdquo Κατrsquo αυτόν τον τρόπο προκύπτει η λεγόμενη συναισθησία

η οποία έρχεται να καταρρίψει τα οριοθετημένα φράγματα της αντίληψης και να

διευρύνει την έκταση των εντυπώσεών μας στην ποίηση

Ο Baudelaire έχει χαρακτηριστεί ως ο ldquoπατέραςrdquo της σύγχρονης (νεωτερικής)

ποίησης η οποία απομακρύνεται από τη ρομαντική ρητορεία καθώς στρέφεται προς

τη μικρή συμβολιστική φόρμα και μεταφέρει στο χώρο της ποίησης την εμπειρία της

9

πόλης και τη μοντέρνα συνείδηση που έρχεται σε ρήξη με την παραδοσιακή κοινωνία

Αντίστοιχες βέβαια είναι και οι ποιητικές ροπές του Καρυωτάκη εφόσον η ποίηση

του Baudelaire υπήρξε αναγνωστική συνθήκη για εκείνον Έτσι ο αυτόχειρας ποιητής

laquoδηλώνει τη δυσπιστία απέναντι στην ποίηση της μεγαληγορίας και των

φορμαλιστικών ασκήσεων και αναδεικνύει τη σημασία του βιώματος στην

καλλιτεχνική δημιουργίαraquo13 όπως παρατήρησα και πιο πάνω Επιπρόσθετα όπως

συμβαίνει και με τον Baudelaire laquoη γλώσσα του Καρυωτάκη έχει κάτι από το άρωμα

της σύγχρονης πόληςraquo14

Ας επανέλθουμε όμως στο υπό ανάλυση ποίημα όπου πιο κάτω ο ποιητής

αναφέρει laquoΗλεκτρισμένη από φιλήματα θα lsquoλεγες την ατμόσφαιραraquo Αξίζει εδώ να

προσέξουμε το ρήμα laquoθα lsquoλεγεςraquo και τη σήμανσή του Ο ποιητής με τη χρήση του

συγκεκριμένου ρήματος αποφεύγει να διατυπώσει με σαφήνεια μία προσωπική του

άποψη για την ατμόσφαιρα που επικρατεί και σπείρει το αίσθημα της αβεβαιότητας

αποποιούμενος την ευθύνη του προσδιορισμού Συνεπώς αδυνατεί ή αρνείται να

πιστοποιήσει ο ίδιος ότι οι αμφίδρομες ανταλλαγές ερωτικών νύξεων όπως είναι τα

φιλιά μπορούν να οιστρηλατήσουν τον περιρρέοντα χωροχρόνο τροφοδοτώντας τον

με μία πρωτοφανούς έντασης ενέργεια Αυτό συμβαίνει διότι μόνο περιστασιακά και

για βραχύ χρονικό διάστημα είχε το δικαίωμα να εμπλακεί σε ανάλογα σκηνικά αφού

σύντομα η ζωή τού στέρησε την ευκαιρία να αφεθεί στη θαυματουργική επενέργεια

του έρωτα όταν προσβλήθηκε από την ανίατη τότε ασθένεια της σύφιλης με

αποτέλεσμα να υποστεί την οριστική απαγόρευση της σύναψης ερωτικών σχέσεων

ακόμα και της ανταλλαγής φιλιών Σύμφωνα με τη Χριστίνα Ντουνιά laquoη φοβερή

ανακάλυψη της αρρώστιας που δεν απειλεί μόνο τη ζωή του αλλά επισύρει και τον

κίνδυνο του κοινωνικού στιγματισμού θα καθορίσει την ποιητική εξέλιξη και την

ερωτική συμπεριφορά του Καρυωτάκη Κατά έναν μοιραίο τρόπο η εκδήλωση της

αρρώστιας πάνω στην ακμή της νεότητάς του έρχεται να επιβεβαιώσει με τρόπο

εντυπωσιακό αυτό που σε χρόνο ανύποπτο πρότεινε ως υπότιτλο στο εναρκτήριο

ποίημα της πρώτης του ποιητικής συλλογής ldquoΕίναι άνθρωποι που την κακήν ώρα την

έχουν μέσα τουςrdquoraquo15

Στο τέλος της πρώτης στροφής ο ποιητής κλείνει το αρχικό σκέλος του

ποιήματος διαποτίζοντάς το με την ειρωνική και βαρύθυμη διάθεσή του laquoΗ σκέψις

τα ποιήματα βάρος περιττόraquo Η χρήση της καθαρεύουσας (laquoσκέψιςraquo) την οποία

εμβόλιμα συνήθως παρεμβάλλει στα ποιήματά του που γενικώς τα διακρίνει η

συνέπεια της τήρησης των τύπων της δημοτικής επικυρώνει τη μελαγχολική νότα με

την οποία ενδύει τις ψυχογενούς προέλευσης ldquoπαραφωνίεςrdquo των στίχων του

Εξάλλου ο αφορισμός της ποίησης επαναλαμβάνεται και στο ποίημα laquoΕίμαστε

κάτιhellipraquo16 όπου γράφει χαρακτηριστικά laquoΗ ποίησις είναι το καταφύγιο που

φθονούμεraquo εννοώντας πως ο φασματικός κόσμος της ποίησης δεν προσφέρει τελικά

13 Έλληνες ποιητές Κώστας Καρυωτάκης Εργοβιογραφία - Ανθολογία - Απαγγελία Εισαγωγή -

Ανθολόγηση Χριστίνα Ντουνιά όπ σ 13 14 Όπ 15 laquordquoΒαθιά λύπη στο σώμαrdquo Ο ποιητής και το ανεξίτηλο στίγμαraquo Έλληνες ποιητές Κώστας

Καρυωτάκης Εργοβιογραφία - Ανθολογία - Απαγγελία Εισαγωγή - Ανθολόγηση Χριστίνα Ντουνιά όπ

σ 26 16 Βλ το ποίημα laquoΕίμαστε κάτιhellipraquo στο Έλληνες ποιητές Κώστας Καρυωτάκης Εργοβιογραφία -

Ανθολογία - Απαγγελία Εισαγωγή - Ανθολόγηση Χριστίνα Ντουνιά όπ σ 87

10

στον δημιουργό της την ποθητή απαγκίστρωση από τη διαβρωτική καθημερινότητα

Κατά συνέπεια ο ποιητής φθονεί την ποίηση την απαξιώνει και τη θεωρεί laquoβάρος

περιττόraquo οπότε στην περίπτωση αυτή το ποιητικό χρίσμα καταντά ένα ατελέσφορο

και δυσβάσταχτο φορτίο που ταλαιπωρεί αντί να ελαφρώνει και να γαληνεύει την

ψυχή και την σκέψη του Η αίσθηση λοιπόν ότι η ποιητική του δεινότητα συνιστά μία

ανώφελη ευθύνη την οποία είναι υποχρεωμένος να κουβαλά επιβαρύνει δραματικά

τον εύθραυστο ψυχοσωματικό του άξονα Μέσα από τους στίχους αυτούς βέβαια

εκτός από την ειρωνεία διαφαίνεται και η ανάδυση κάποιας πικρίας και ενός σιωπηρού

παράπονου τα οποία εκπορεύονται από την προδοτική διάσταση που λαμβάνει η

ποιητική έμπνευση εφόσον δεν αποτελεί το επίζηλο στήριγμα και την προστατευτική

ldquoσανίδα σωτηρίαςrdquo που αιτεί ο ποιητής μέσα στον ωκεανό της ματαιότητας και του

ανώφελου όπου επιπλέει

Συμπερασματικά θα έλεγα ότι η πρώτη στροφή προτάσσει είτε τα όμορφα

συναισθήματα που κάποτε άγγιξαν τα κράσπεδα της ψυχής του ποιητή και μετά

χάθηκαν ακολουθώντας το σχήμα της αέναης διαδοχής της ευτυχίας από τη δυστυχία

και αντίστροφα είτε μία ρόδινη και γοητευτική πτυχή του ένσαρκου βίου την οποία

δεν αγνοεί ο ποιητής πλην όμως δεν κατορθώνει να την εντάξει στο σύνολο των

εμπειριών του δηλώνοντας πως η ευτυχία υπάρχει τελικά μόνο για εκείνους που έχουν

τη δυνατότητα να την αντιληφθούν γύρω τους να τη διεκδικήσουν και να την

καρπωθούν

Η δεύτερη στροφή του ποιήματος αρχίζει με μία ισχυρή μεταφορά (laquoΈχω κάτι

σπασμένα φτεράraquo) η οποία αναφανδόν καταδεικνύει την ψυχολογική καταρράκωση

του ποιητικού υποκειμένου και τη συνακόλουθη αποδυνάμωση και άρνησή του να

ανατρέξει στις ουράνιες ποιητικές διεξόδους και να παρασυρθεί στη δίνη του λυρισμού

Τα laquoσπασμένα φτεράraquo συνεπάγονται την αποτυχία του ποιητή να κατευνάσει το

ηφαίστειο της απογοήτευσης και να απεγκλωβιστεί από το σκοτεινό υπέδαφος ενός

κόσμου ξεπεσμένου ρηχού και κενού από ιδανικά και ελπίδες με τον οποίο έρχεται σε

καθημερινή επαφή και ποθεί να εκτοπίσει οριστικά το απεχθές είδωλό του στον

καθρέφτη της λήθης Προφανώς στη δεύτερη στροφή επιτυγχάνεται μία πλήρης

ανατροπή και άρση του ευδαίμονος κλίματος που είχε αναπτυχθεί στην προηγούμενη

στροφή αλλά και ακύρωση των ερωτικών προτροπών και προκλήσεων κάτι που

τονίζει την αμφίθυμη επίδραση που άσκησε το χρονικά ακαθόριστο βράδυ στο

ποιητικό υποκείμενο Μάλιστα ο βασικός ρόλος που επιτελεί η τελευταία στροφή

είναι ότι φιλοξενεί ένα είδος αυτοκριτικής του ποιητή ο οποίος εμποτίζει το

περιεχόμενο των στίχων με έναν ιδιαιτέρως εξομολογητικό προσωπικό τόνο17

Στη στροφή αυτή επίσης αναφαίνεται το ξέσπασμα του ποιητή ο οποίος δεν

αποδίδει πλέον την οδύνη τη θλίψη τον αποτροπιασμό την ψυχολογική κατάπτωση

και την καταστροφολογική του οπτική με έμμεσο τρόπο αλλά ακαριαία και

απερίφραστα λόγω της υπέρβασης των ορίων της αντοχής του Ο χείμαρρος των

αποφατικών εσωτερικών ροπών του ξεχύνεται ορμητικά έτοιμος να παρασύρει στο

διάβα του κάθε εναπομείναν αισιόδοξο δεδομένο Παραλείπει βέβαια τις

μεγαλόστομες εκφράσεις ή τον ακραίο χλευασμό και τα μόνα συναισθηματικά επίπεδα

που συγκροτούνται μέσα στο ποίημα είναι πόνος απογοήτευση δυσθυμία και

17 httpfilolologikamathhmatablogspotgr2013041024x768-normal-0-false-false-false_9html

επίσκεψη στις 02112014

11

παραίτηση χωρίς να διακρίνεται ίχνος άμβλυνσης αυτού του σφοδρού αρνητισμού

Έπειτα το ποιητικό υποκείμενο διερωτάται laquoγιατί μας ήρθε το καλοκαίρι αυτόraquo

δηλαδή προβληματίζεται σχετικά με τον λόγο ύπαρξης της ωραιότερης εποχής του

έτους με τις άπειρες θετικές συνδηλώσεις όπως είναι το καλοκαίρι Ο ποιητής

φαίνεται πως δεν γνωρίζει ή έχει διαγράψει από τη μνήμη του την έννοια της

καλοσύνης μέσα σε έναν κόσμο όπου δεσπόζουν η κακία η υποκρισία ο

ανταγωνισμός η ασυδοσία και η αποσάθρωση των ιδανικών Δεν τρέφει την πίστη και

την προσμονή του συναπαντήματος με μία ευνοϊκή για εκείνον εμπειρία έστω και αν

η εποχή είναι καλοκαίρι Ακόμη η laquoχαράraquo φαντάζει laquoανέλπιστηraquo δηλαδή αναπάντεχη

απρόσμενη ανέφικτη και προσδιορισμένη με όρους αντίθετους από εκείνους που

χωρούν στη σφαίρα της αντίληψής του Ομοίως οι laquoαγάπεςraquo ο έρωτας και γενικά τα

χαρμόσυνα συναισθήματα θεώνται μέσα από ένα τεράστιο ουτοπικό πρίσμα Συνεπώς

ο θλιμμένος ποιητής αιχμαλωτισμένος στη χοάνη της δυστυχίας και παραδέρνοντας

στα μανιασμένα κύματα του ανεκπλήρωτου πόθου δεν τρέφει καμία εικονική

προσδοκία ότι η χαρά και η αγάπη θα μπλεχτούν στο τρύπιο υφαντό της ζωής του για

να το κεντήσουν με χρυσόσκονη ελπίδας

Ολόκληρη σχεδόν η τελευταία στροφή απαρτίζεται από ρητορικές ερωτήσεις

που θα επιδέχονταν αποφατικές αποκρίσεις Ωστόσο το καλοκαίρι η χαρά η αγάπη

το ταξίδι δεν είναι αδύνατον να υπάρξουν απλώς ο ποιητής αγνοεί τον τρόπο βίωσής

τους Αυτό συνιστά ένα ακόμη δείγμα της ανεπάρκειας και της αδυναμίας του των

οποίων έχει επίγνωση γεγονός που τον κάνει να συναισθάνεται εντονότερα το μέγεθος

της τραγικότητάς του Συμπερασματικά ο ποιητής έχοντας συνειδητοποιήσει και

αποδεχτεί την απόλυτη απαξία του βίου δεν μπορεί να χαρεί με τις εφήμερες

απολαύσεις18

Το αποτέλεσμα είναι η πρώτη στροφή να δηλώνει μία θέση δηλαδή τη θέρμη και

την ευωχία μίας υπέροχης μαγικής νύχτας με διάχυτο ερωτισμό ενώ η δεύτερη

στροφή σε μεταγενέστερο χρόνο να μας βεβαιώνει για την οριστική άρση και

απαλοιφή αυτής της πλανευτικής οπτασίας μέσα από τις συνεχείς ματαιώσεις που

υφίσταται το ποιητικό υποκείμενο Χαρακτηριστική εξάλλου είναι και η άποψη του

φιλολόγου Γιώργου Τσερεβελάκη πως laquoο ποιητής δεν αισθάνεται την χαρμοσύνη της

εποχής που έρχεται δεν νιώθει ικανός να το κάνειhellipτο μόνο που κάνει είναι να αφήνει

ελεύθερη την ψυχή του να ταξιδέψει σε έναν κόσμο ονειρευτό μαγικό και να σκορπίσει

την ευωδιά της σαν δέσμη από τριαντάφυλλα μέσα στη ldquoνύχταrdquo του πραγματικού

κόσμουraquo19

Στο τέλος βέβαια οι διαρκείς διαψεύσεις και οι διαδοχικές απογοητεύσεις της

ζωής οδηγούν τον ποιητή στην παρέκκλιση από την ονειρική διαδρομή με μοναδικό

απομεινάρι στις μελαγχολικές του αποσκευές ένα νεφελώδες νοσταλγικό

αποτύπωμα

Αθήνα Νοέμβριος 2014

18 httpusersschgrckolliasglobalsch-autoschiwareD=ab0042el26b67e077d64a3a501f6d1a8

επίσκεψη στις 02112014 19 httpwwwpatrisgrarticles181732PHPSESSID=VFSV6snne0s επίσκεψη στις 02112014

9

πόλης και τη μοντέρνα συνείδηση που έρχεται σε ρήξη με την παραδοσιακή κοινωνία

Αντίστοιχες βέβαια είναι και οι ποιητικές ροπές του Καρυωτάκη εφόσον η ποίηση

του Baudelaire υπήρξε αναγνωστική συνθήκη για εκείνον Έτσι ο αυτόχειρας ποιητής

laquoδηλώνει τη δυσπιστία απέναντι στην ποίηση της μεγαληγορίας και των

φορμαλιστικών ασκήσεων και αναδεικνύει τη σημασία του βιώματος στην

καλλιτεχνική δημιουργίαraquo13 όπως παρατήρησα και πιο πάνω Επιπρόσθετα όπως

συμβαίνει και με τον Baudelaire laquoη γλώσσα του Καρυωτάκη έχει κάτι από το άρωμα

της σύγχρονης πόληςraquo14

Ας επανέλθουμε όμως στο υπό ανάλυση ποίημα όπου πιο κάτω ο ποιητής

αναφέρει laquoΗλεκτρισμένη από φιλήματα θα lsquoλεγες την ατμόσφαιραraquo Αξίζει εδώ να

προσέξουμε το ρήμα laquoθα lsquoλεγεςraquo και τη σήμανσή του Ο ποιητής με τη χρήση του

συγκεκριμένου ρήματος αποφεύγει να διατυπώσει με σαφήνεια μία προσωπική του

άποψη για την ατμόσφαιρα που επικρατεί και σπείρει το αίσθημα της αβεβαιότητας

αποποιούμενος την ευθύνη του προσδιορισμού Συνεπώς αδυνατεί ή αρνείται να

πιστοποιήσει ο ίδιος ότι οι αμφίδρομες ανταλλαγές ερωτικών νύξεων όπως είναι τα

φιλιά μπορούν να οιστρηλατήσουν τον περιρρέοντα χωροχρόνο τροφοδοτώντας τον

με μία πρωτοφανούς έντασης ενέργεια Αυτό συμβαίνει διότι μόνο περιστασιακά και

για βραχύ χρονικό διάστημα είχε το δικαίωμα να εμπλακεί σε ανάλογα σκηνικά αφού

σύντομα η ζωή τού στέρησε την ευκαιρία να αφεθεί στη θαυματουργική επενέργεια

του έρωτα όταν προσβλήθηκε από την ανίατη τότε ασθένεια της σύφιλης με

αποτέλεσμα να υποστεί την οριστική απαγόρευση της σύναψης ερωτικών σχέσεων

ακόμα και της ανταλλαγής φιλιών Σύμφωνα με τη Χριστίνα Ντουνιά laquoη φοβερή

ανακάλυψη της αρρώστιας που δεν απειλεί μόνο τη ζωή του αλλά επισύρει και τον

κίνδυνο του κοινωνικού στιγματισμού θα καθορίσει την ποιητική εξέλιξη και την

ερωτική συμπεριφορά του Καρυωτάκη Κατά έναν μοιραίο τρόπο η εκδήλωση της

αρρώστιας πάνω στην ακμή της νεότητάς του έρχεται να επιβεβαιώσει με τρόπο

εντυπωσιακό αυτό που σε χρόνο ανύποπτο πρότεινε ως υπότιτλο στο εναρκτήριο

ποίημα της πρώτης του ποιητικής συλλογής ldquoΕίναι άνθρωποι που την κακήν ώρα την

έχουν μέσα τουςrdquoraquo15

Στο τέλος της πρώτης στροφής ο ποιητής κλείνει το αρχικό σκέλος του

ποιήματος διαποτίζοντάς το με την ειρωνική και βαρύθυμη διάθεσή του laquoΗ σκέψις

τα ποιήματα βάρος περιττόraquo Η χρήση της καθαρεύουσας (laquoσκέψιςraquo) την οποία

εμβόλιμα συνήθως παρεμβάλλει στα ποιήματά του που γενικώς τα διακρίνει η

συνέπεια της τήρησης των τύπων της δημοτικής επικυρώνει τη μελαγχολική νότα με

την οποία ενδύει τις ψυχογενούς προέλευσης ldquoπαραφωνίεςrdquo των στίχων του

Εξάλλου ο αφορισμός της ποίησης επαναλαμβάνεται και στο ποίημα laquoΕίμαστε

κάτιhellipraquo16 όπου γράφει χαρακτηριστικά laquoΗ ποίησις είναι το καταφύγιο που

φθονούμεraquo εννοώντας πως ο φασματικός κόσμος της ποίησης δεν προσφέρει τελικά

13 Έλληνες ποιητές Κώστας Καρυωτάκης Εργοβιογραφία - Ανθολογία - Απαγγελία Εισαγωγή -

Ανθολόγηση Χριστίνα Ντουνιά όπ σ 13 14 Όπ 15 laquordquoΒαθιά λύπη στο σώμαrdquo Ο ποιητής και το ανεξίτηλο στίγμαraquo Έλληνες ποιητές Κώστας

Καρυωτάκης Εργοβιογραφία - Ανθολογία - Απαγγελία Εισαγωγή - Ανθολόγηση Χριστίνα Ντουνιά όπ

σ 26 16 Βλ το ποίημα laquoΕίμαστε κάτιhellipraquo στο Έλληνες ποιητές Κώστας Καρυωτάκης Εργοβιογραφία -

Ανθολογία - Απαγγελία Εισαγωγή - Ανθολόγηση Χριστίνα Ντουνιά όπ σ 87

10

στον δημιουργό της την ποθητή απαγκίστρωση από τη διαβρωτική καθημερινότητα

Κατά συνέπεια ο ποιητής φθονεί την ποίηση την απαξιώνει και τη θεωρεί laquoβάρος

περιττόraquo οπότε στην περίπτωση αυτή το ποιητικό χρίσμα καταντά ένα ατελέσφορο

και δυσβάσταχτο φορτίο που ταλαιπωρεί αντί να ελαφρώνει και να γαληνεύει την

ψυχή και την σκέψη του Η αίσθηση λοιπόν ότι η ποιητική του δεινότητα συνιστά μία

ανώφελη ευθύνη την οποία είναι υποχρεωμένος να κουβαλά επιβαρύνει δραματικά

τον εύθραυστο ψυχοσωματικό του άξονα Μέσα από τους στίχους αυτούς βέβαια

εκτός από την ειρωνεία διαφαίνεται και η ανάδυση κάποιας πικρίας και ενός σιωπηρού

παράπονου τα οποία εκπορεύονται από την προδοτική διάσταση που λαμβάνει η

ποιητική έμπνευση εφόσον δεν αποτελεί το επίζηλο στήριγμα και την προστατευτική

ldquoσανίδα σωτηρίαςrdquo που αιτεί ο ποιητής μέσα στον ωκεανό της ματαιότητας και του

ανώφελου όπου επιπλέει

Συμπερασματικά θα έλεγα ότι η πρώτη στροφή προτάσσει είτε τα όμορφα

συναισθήματα που κάποτε άγγιξαν τα κράσπεδα της ψυχής του ποιητή και μετά

χάθηκαν ακολουθώντας το σχήμα της αέναης διαδοχής της ευτυχίας από τη δυστυχία

και αντίστροφα είτε μία ρόδινη και γοητευτική πτυχή του ένσαρκου βίου την οποία

δεν αγνοεί ο ποιητής πλην όμως δεν κατορθώνει να την εντάξει στο σύνολο των

εμπειριών του δηλώνοντας πως η ευτυχία υπάρχει τελικά μόνο για εκείνους που έχουν

τη δυνατότητα να την αντιληφθούν γύρω τους να τη διεκδικήσουν και να την

καρπωθούν

Η δεύτερη στροφή του ποιήματος αρχίζει με μία ισχυρή μεταφορά (laquoΈχω κάτι

σπασμένα φτεράraquo) η οποία αναφανδόν καταδεικνύει την ψυχολογική καταρράκωση

του ποιητικού υποκειμένου και τη συνακόλουθη αποδυνάμωση και άρνησή του να

ανατρέξει στις ουράνιες ποιητικές διεξόδους και να παρασυρθεί στη δίνη του λυρισμού

Τα laquoσπασμένα φτεράraquo συνεπάγονται την αποτυχία του ποιητή να κατευνάσει το

ηφαίστειο της απογοήτευσης και να απεγκλωβιστεί από το σκοτεινό υπέδαφος ενός

κόσμου ξεπεσμένου ρηχού και κενού από ιδανικά και ελπίδες με τον οποίο έρχεται σε

καθημερινή επαφή και ποθεί να εκτοπίσει οριστικά το απεχθές είδωλό του στον

καθρέφτη της λήθης Προφανώς στη δεύτερη στροφή επιτυγχάνεται μία πλήρης

ανατροπή και άρση του ευδαίμονος κλίματος που είχε αναπτυχθεί στην προηγούμενη

στροφή αλλά και ακύρωση των ερωτικών προτροπών και προκλήσεων κάτι που

τονίζει την αμφίθυμη επίδραση που άσκησε το χρονικά ακαθόριστο βράδυ στο

ποιητικό υποκείμενο Μάλιστα ο βασικός ρόλος που επιτελεί η τελευταία στροφή

είναι ότι φιλοξενεί ένα είδος αυτοκριτικής του ποιητή ο οποίος εμποτίζει το

περιεχόμενο των στίχων με έναν ιδιαιτέρως εξομολογητικό προσωπικό τόνο17

Στη στροφή αυτή επίσης αναφαίνεται το ξέσπασμα του ποιητή ο οποίος δεν

αποδίδει πλέον την οδύνη τη θλίψη τον αποτροπιασμό την ψυχολογική κατάπτωση

και την καταστροφολογική του οπτική με έμμεσο τρόπο αλλά ακαριαία και

απερίφραστα λόγω της υπέρβασης των ορίων της αντοχής του Ο χείμαρρος των

αποφατικών εσωτερικών ροπών του ξεχύνεται ορμητικά έτοιμος να παρασύρει στο

διάβα του κάθε εναπομείναν αισιόδοξο δεδομένο Παραλείπει βέβαια τις

μεγαλόστομες εκφράσεις ή τον ακραίο χλευασμό και τα μόνα συναισθηματικά επίπεδα

που συγκροτούνται μέσα στο ποίημα είναι πόνος απογοήτευση δυσθυμία και

17 httpfilolologikamathhmatablogspotgr2013041024x768-normal-0-false-false-false_9html

επίσκεψη στις 02112014

11

παραίτηση χωρίς να διακρίνεται ίχνος άμβλυνσης αυτού του σφοδρού αρνητισμού

Έπειτα το ποιητικό υποκείμενο διερωτάται laquoγιατί μας ήρθε το καλοκαίρι αυτόraquo

δηλαδή προβληματίζεται σχετικά με τον λόγο ύπαρξης της ωραιότερης εποχής του

έτους με τις άπειρες θετικές συνδηλώσεις όπως είναι το καλοκαίρι Ο ποιητής

φαίνεται πως δεν γνωρίζει ή έχει διαγράψει από τη μνήμη του την έννοια της

καλοσύνης μέσα σε έναν κόσμο όπου δεσπόζουν η κακία η υποκρισία ο

ανταγωνισμός η ασυδοσία και η αποσάθρωση των ιδανικών Δεν τρέφει την πίστη και

την προσμονή του συναπαντήματος με μία ευνοϊκή για εκείνον εμπειρία έστω και αν

η εποχή είναι καλοκαίρι Ακόμη η laquoχαράraquo φαντάζει laquoανέλπιστηraquo δηλαδή αναπάντεχη

απρόσμενη ανέφικτη και προσδιορισμένη με όρους αντίθετους από εκείνους που

χωρούν στη σφαίρα της αντίληψής του Ομοίως οι laquoαγάπεςraquo ο έρωτας και γενικά τα

χαρμόσυνα συναισθήματα θεώνται μέσα από ένα τεράστιο ουτοπικό πρίσμα Συνεπώς

ο θλιμμένος ποιητής αιχμαλωτισμένος στη χοάνη της δυστυχίας και παραδέρνοντας

στα μανιασμένα κύματα του ανεκπλήρωτου πόθου δεν τρέφει καμία εικονική

προσδοκία ότι η χαρά και η αγάπη θα μπλεχτούν στο τρύπιο υφαντό της ζωής του για

να το κεντήσουν με χρυσόσκονη ελπίδας

Ολόκληρη σχεδόν η τελευταία στροφή απαρτίζεται από ρητορικές ερωτήσεις

που θα επιδέχονταν αποφατικές αποκρίσεις Ωστόσο το καλοκαίρι η χαρά η αγάπη

το ταξίδι δεν είναι αδύνατον να υπάρξουν απλώς ο ποιητής αγνοεί τον τρόπο βίωσής

τους Αυτό συνιστά ένα ακόμη δείγμα της ανεπάρκειας και της αδυναμίας του των

οποίων έχει επίγνωση γεγονός που τον κάνει να συναισθάνεται εντονότερα το μέγεθος

της τραγικότητάς του Συμπερασματικά ο ποιητής έχοντας συνειδητοποιήσει και

αποδεχτεί την απόλυτη απαξία του βίου δεν μπορεί να χαρεί με τις εφήμερες

απολαύσεις18

Το αποτέλεσμα είναι η πρώτη στροφή να δηλώνει μία θέση δηλαδή τη θέρμη και

την ευωχία μίας υπέροχης μαγικής νύχτας με διάχυτο ερωτισμό ενώ η δεύτερη

στροφή σε μεταγενέστερο χρόνο να μας βεβαιώνει για την οριστική άρση και

απαλοιφή αυτής της πλανευτικής οπτασίας μέσα από τις συνεχείς ματαιώσεις που

υφίσταται το ποιητικό υποκείμενο Χαρακτηριστική εξάλλου είναι και η άποψη του

φιλολόγου Γιώργου Τσερεβελάκη πως laquoο ποιητής δεν αισθάνεται την χαρμοσύνη της

εποχής που έρχεται δεν νιώθει ικανός να το κάνειhellipτο μόνο που κάνει είναι να αφήνει

ελεύθερη την ψυχή του να ταξιδέψει σε έναν κόσμο ονειρευτό μαγικό και να σκορπίσει

την ευωδιά της σαν δέσμη από τριαντάφυλλα μέσα στη ldquoνύχταrdquo του πραγματικού

κόσμουraquo19

Στο τέλος βέβαια οι διαρκείς διαψεύσεις και οι διαδοχικές απογοητεύσεις της

ζωής οδηγούν τον ποιητή στην παρέκκλιση από την ονειρική διαδρομή με μοναδικό

απομεινάρι στις μελαγχολικές του αποσκευές ένα νεφελώδες νοσταλγικό

αποτύπωμα

Αθήνα Νοέμβριος 2014

18 httpusersschgrckolliasglobalsch-autoschiwareD=ab0042el26b67e077d64a3a501f6d1a8

επίσκεψη στις 02112014 19 httpwwwpatrisgrarticles181732PHPSESSID=VFSV6snne0s επίσκεψη στις 02112014

10

στον δημιουργό της την ποθητή απαγκίστρωση από τη διαβρωτική καθημερινότητα

Κατά συνέπεια ο ποιητής φθονεί την ποίηση την απαξιώνει και τη θεωρεί laquoβάρος

περιττόraquo οπότε στην περίπτωση αυτή το ποιητικό χρίσμα καταντά ένα ατελέσφορο

και δυσβάσταχτο φορτίο που ταλαιπωρεί αντί να ελαφρώνει και να γαληνεύει την

ψυχή και την σκέψη του Η αίσθηση λοιπόν ότι η ποιητική του δεινότητα συνιστά μία

ανώφελη ευθύνη την οποία είναι υποχρεωμένος να κουβαλά επιβαρύνει δραματικά

τον εύθραυστο ψυχοσωματικό του άξονα Μέσα από τους στίχους αυτούς βέβαια

εκτός από την ειρωνεία διαφαίνεται και η ανάδυση κάποιας πικρίας και ενός σιωπηρού

παράπονου τα οποία εκπορεύονται από την προδοτική διάσταση που λαμβάνει η

ποιητική έμπνευση εφόσον δεν αποτελεί το επίζηλο στήριγμα και την προστατευτική

ldquoσανίδα σωτηρίαςrdquo που αιτεί ο ποιητής μέσα στον ωκεανό της ματαιότητας και του

ανώφελου όπου επιπλέει

Συμπερασματικά θα έλεγα ότι η πρώτη στροφή προτάσσει είτε τα όμορφα

συναισθήματα που κάποτε άγγιξαν τα κράσπεδα της ψυχής του ποιητή και μετά

χάθηκαν ακολουθώντας το σχήμα της αέναης διαδοχής της ευτυχίας από τη δυστυχία

και αντίστροφα είτε μία ρόδινη και γοητευτική πτυχή του ένσαρκου βίου την οποία

δεν αγνοεί ο ποιητής πλην όμως δεν κατορθώνει να την εντάξει στο σύνολο των

εμπειριών του δηλώνοντας πως η ευτυχία υπάρχει τελικά μόνο για εκείνους που έχουν

τη δυνατότητα να την αντιληφθούν γύρω τους να τη διεκδικήσουν και να την

καρπωθούν

Η δεύτερη στροφή του ποιήματος αρχίζει με μία ισχυρή μεταφορά (laquoΈχω κάτι

σπασμένα φτεράraquo) η οποία αναφανδόν καταδεικνύει την ψυχολογική καταρράκωση

του ποιητικού υποκειμένου και τη συνακόλουθη αποδυνάμωση και άρνησή του να

ανατρέξει στις ουράνιες ποιητικές διεξόδους και να παρασυρθεί στη δίνη του λυρισμού

Τα laquoσπασμένα φτεράraquo συνεπάγονται την αποτυχία του ποιητή να κατευνάσει το

ηφαίστειο της απογοήτευσης και να απεγκλωβιστεί από το σκοτεινό υπέδαφος ενός

κόσμου ξεπεσμένου ρηχού και κενού από ιδανικά και ελπίδες με τον οποίο έρχεται σε

καθημερινή επαφή και ποθεί να εκτοπίσει οριστικά το απεχθές είδωλό του στον

καθρέφτη της λήθης Προφανώς στη δεύτερη στροφή επιτυγχάνεται μία πλήρης

ανατροπή και άρση του ευδαίμονος κλίματος που είχε αναπτυχθεί στην προηγούμενη

στροφή αλλά και ακύρωση των ερωτικών προτροπών και προκλήσεων κάτι που

τονίζει την αμφίθυμη επίδραση που άσκησε το χρονικά ακαθόριστο βράδυ στο

ποιητικό υποκείμενο Μάλιστα ο βασικός ρόλος που επιτελεί η τελευταία στροφή

είναι ότι φιλοξενεί ένα είδος αυτοκριτικής του ποιητή ο οποίος εμποτίζει το

περιεχόμενο των στίχων με έναν ιδιαιτέρως εξομολογητικό προσωπικό τόνο17

Στη στροφή αυτή επίσης αναφαίνεται το ξέσπασμα του ποιητή ο οποίος δεν

αποδίδει πλέον την οδύνη τη θλίψη τον αποτροπιασμό την ψυχολογική κατάπτωση

και την καταστροφολογική του οπτική με έμμεσο τρόπο αλλά ακαριαία και

απερίφραστα λόγω της υπέρβασης των ορίων της αντοχής του Ο χείμαρρος των

αποφατικών εσωτερικών ροπών του ξεχύνεται ορμητικά έτοιμος να παρασύρει στο

διάβα του κάθε εναπομείναν αισιόδοξο δεδομένο Παραλείπει βέβαια τις

μεγαλόστομες εκφράσεις ή τον ακραίο χλευασμό και τα μόνα συναισθηματικά επίπεδα

που συγκροτούνται μέσα στο ποίημα είναι πόνος απογοήτευση δυσθυμία και

17 httpfilolologikamathhmatablogspotgr2013041024x768-normal-0-false-false-false_9html

επίσκεψη στις 02112014

11

παραίτηση χωρίς να διακρίνεται ίχνος άμβλυνσης αυτού του σφοδρού αρνητισμού

Έπειτα το ποιητικό υποκείμενο διερωτάται laquoγιατί μας ήρθε το καλοκαίρι αυτόraquo

δηλαδή προβληματίζεται σχετικά με τον λόγο ύπαρξης της ωραιότερης εποχής του

έτους με τις άπειρες θετικές συνδηλώσεις όπως είναι το καλοκαίρι Ο ποιητής

φαίνεται πως δεν γνωρίζει ή έχει διαγράψει από τη μνήμη του την έννοια της

καλοσύνης μέσα σε έναν κόσμο όπου δεσπόζουν η κακία η υποκρισία ο

ανταγωνισμός η ασυδοσία και η αποσάθρωση των ιδανικών Δεν τρέφει την πίστη και

την προσμονή του συναπαντήματος με μία ευνοϊκή για εκείνον εμπειρία έστω και αν

η εποχή είναι καλοκαίρι Ακόμη η laquoχαράraquo φαντάζει laquoανέλπιστηraquo δηλαδή αναπάντεχη

απρόσμενη ανέφικτη και προσδιορισμένη με όρους αντίθετους από εκείνους που

χωρούν στη σφαίρα της αντίληψής του Ομοίως οι laquoαγάπεςraquo ο έρωτας και γενικά τα

χαρμόσυνα συναισθήματα θεώνται μέσα από ένα τεράστιο ουτοπικό πρίσμα Συνεπώς

ο θλιμμένος ποιητής αιχμαλωτισμένος στη χοάνη της δυστυχίας και παραδέρνοντας

στα μανιασμένα κύματα του ανεκπλήρωτου πόθου δεν τρέφει καμία εικονική

προσδοκία ότι η χαρά και η αγάπη θα μπλεχτούν στο τρύπιο υφαντό της ζωής του για

να το κεντήσουν με χρυσόσκονη ελπίδας

Ολόκληρη σχεδόν η τελευταία στροφή απαρτίζεται από ρητορικές ερωτήσεις

που θα επιδέχονταν αποφατικές αποκρίσεις Ωστόσο το καλοκαίρι η χαρά η αγάπη

το ταξίδι δεν είναι αδύνατον να υπάρξουν απλώς ο ποιητής αγνοεί τον τρόπο βίωσής

τους Αυτό συνιστά ένα ακόμη δείγμα της ανεπάρκειας και της αδυναμίας του των

οποίων έχει επίγνωση γεγονός που τον κάνει να συναισθάνεται εντονότερα το μέγεθος

της τραγικότητάς του Συμπερασματικά ο ποιητής έχοντας συνειδητοποιήσει και

αποδεχτεί την απόλυτη απαξία του βίου δεν μπορεί να χαρεί με τις εφήμερες

απολαύσεις18

Το αποτέλεσμα είναι η πρώτη στροφή να δηλώνει μία θέση δηλαδή τη θέρμη και

την ευωχία μίας υπέροχης μαγικής νύχτας με διάχυτο ερωτισμό ενώ η δεύτερη

στροφή σε μεταγενέστερο χρόνο να μας βεβαιώνει για την οριστική άρση και

απαλοιφή αυτής της πλανευτικής οπτασίας μέσα από τις συνεχείς ματαιώσεις που

υφίσταται το ποιητικό υποκείμενο Χαρακτηριστική εξάλλου είναι και η άποψη του

φιλολόγου Γιώργου Τσερεβελάκη πως laquoο ποιητής δεν αισθάνεται την χαρμοσύνη της

εποχής που έρχεται δεν νιώθει ικανός να το κάνειhellipτο μόνο που κάνει είναι να αφήνει

ελεύθερη την ψυχή του να ταξιδέψει σε έναν κόσμο ονειρευτό μαγικό και να σκορπίσει

την ευωδιά της σαν δέσμη από τριαντάφυλλα μέσα στη ldquoνύχταrdquo του πραγματικού

κόσμουraquo19

Στο τέλος βέβαια οι διαρκείς διαψεύσεις και οι διαδοχικές απογοητεύσεις της

ζωής οδηγούν τον ποιητή στην παρέκκλιση από την ονειρική διαδρομή με μοναδικό

απομεινάρι στις μελαγχολικές του αποσκευές ένα νεφελώδες νοσταλγικό

αποτύπωμα

Αθήνα Νοέμβριος 2014

18 httpusersschgrckolliasglobalsch-autoschiwareD=ab0042el26b67e077d64a3a501f6d1a8

επίσκεψη στις 02112014 19 httpwwwpatrisgrarticles181732PHPSESSID=VFSV6snne0s επίσκεψη στις 02112014

11

παραίτηση χωρίς να διακρίνεται ίχνος άμβλυνσης αυτού του σφοδρού αρνητισμού

Έπειτα το ποιητικό υποκείμενο διερωτάται laquoγιατί μας ήρθε το καλοκαίρι αυτόraquo

δηλαδή προβληματίζεται σχετικά με τον λόγο ύπαρξης της ωραιότερης εποχής του

έτους με τις άπειρες θετικές συνδηλώσεις όπως είναι το καλοκαίρι Ο ποιητής

φαίνεται πως δεν γνωρίζει ή έχει διαγράψει από τη μνήμη του την έννοια της

καλοσύνης μέσα σε έναν κόσμο όπου δεσπόζουν η κακία η υποκρισία ο

ανταγωνισμός η ασυδοσία και η αποσάθρωση των ιδανικών Δεν τρέφει την πίστη και

την προσμονή του συναπαντήματος με μία ευνοϊκή για εκείνον εμπειρία έστω και αν

η εποχή είναι καλοκαίρι Ακόμη η laquoχαράraquo φαντάζει laquoανέλπιστηraquo δηλαδή αναπάντεχη

απρόσμενη ανέφικτη και προσδιορισμένη με όρους αντίθετους από εκείνους που

χωρούν στη σφαίρα της αντίληψής του Ομοίως οι laquoαγάπεςraquo ο έρωτας και γενικά τα

χαρμόσυνα συναισθήματα θεώνται μέσα από ένα τεράστιο ουτοπικό πρίσμα Συνεπώς

ο θλιμμένος ποιητής αιχμαλωτισμένος στη χοάνη της δυστυχίας και παραδέρνοντας

στα μανιασμένα κύματα του ανεκπλήρωτου πόθου δεν τρέφει καμία εικονική

προσδοκία ότι η χαρά και η αγάπη θα μπλεχτούν στο τρύπιο υφαντό της ζωής του για

να το κεντήσουν με χρυσόσκονη ελπίδας

Ολόκληρη σχεδόν η τελευταία στροφή απαρτίζεται από ρητορικές ερωτήσεις

που θα επιδέχονταν αποφατικές αποκρίσεις Ωστόσο το καλοκαίρι η χαρά η αγάπη

το ταξίδι δεν είναι αδύνατον να υπάρξουν απλώς ο ποιητής αγνοεί τον τρόπο βίωσής

τους Αυτό συνιστά ένα ακόμη δείγμα της ανεπάρκειας και της αδυναμίας του των

οποίων έχει επίγνωση γεγονός που τον κάνει να συναισθάνεται εντονότερα το μέγεθος

της τραγικότητάς του Συμπερασματικά ο ποιητής έχοντας συνειδητοποιήσει και

αποδεχτεί την απόλυτη απαξία του βίου δεν μπορεί να χαρεί με τις εφήμερες

απολαύσεις18

Το αποτέλεσμα είναι η πρώτη στροφή να δηλώνει μία θέση δηλαδή τη θέρμη και

την ευωχία μίας υπέροχης μαγικής νύχτας με διάχυτο ερωτισμό ενώ η δεύτερη

στροφή σε μεταγενέστερο χρόνο να μας βεβαιώνει για την οριστική άρση και

απαλοιφή αυτής της πλανευτικής οπτασίας μέσα από τις συνεχείς ματαιώσεις που

υφίσταται το ποιητικό υποκείμενο Χαρακτηριστική εξάλλου είναι και η άποψη του

φιλολόγου Γιώργου Τσερεβελάκη πως laquoο ποιητής δεν αισθάνεται την χαρμοσύνη της

εποχής που έρχεται δεν νιώθει ικανός να το κάνειhellipτο μόνο που κάνει είναι να αφήνει

ελεύθερη την ψυχή του να ταξιδέψει σε έναν κόσμο ονειρευτό μαγικό και να σκορπίσει

την ευωδιά της σαν δέσμη από τριαντάφυλλα μέσα στη ldquoνύχταrdquo του πραγματικού

κόσμουraquo19

Στο τέλος βέβαια οι διαρκείς διαψεύσεις και οι διαδοχικές απογοητεύσεις της

ζωής οδηγούν τον ποιητή στην παρέκκλιση από την ονειρική διαδρομή με μοναδικό

απομεινάρι στις μελαγχολικές του αποσκευές ένα νεφελώδες νοσταλγικό

αποτύπωμα

Αθήνα Νοέμβριος 2014

18 httpusersschgrckolliasglobalsch-autoschiwareD=ab0042el26b67e077d64a3a501f6d1a8

επίσκεψη στις 02112014 19 httpwwwpatrisgrarticles181732PHPSESSID=VFSV6snne0s επίσκεψη στις 02112014