تحلیل عوامل مؤث ر بر تنو ع بخشی اقتصاد غیرکشاورزی و...

____________________________ 71/71/7931تاريخ تصويب: 71/71/7931تاريخ دريافت:

12، شمارة پیاپی 7931ای، سال پانزدهم، شمارة اول، بهار و تابستان مجلة جغرافیا و توسعة ناحیه

و اثرات آن بر پایداری بخشی اقتصاد غیرکشاورزیع بر تنو مؤث ر عوامل تحلیل

موردی: بخش سروالیت شهرستان نیشابور( ۀمطالعروستایی)های سکونتگاه

ایران( تهران، ریزی روستایی، دانشگاه شهید بهشتی، ری جغرافیا و برنامه)دانشجوی دکت مهناز رهبری

[email protected]

ۀنویسند، ایران تهران، ،، دانشگاه شهید بهشتیریزی روستاییجغرافیا و برنامه)استادیار ناصر شفیعی ثابت

(مسئول

[email protected] ایران( تهران، ریزی روستایی، دانشگاه شهید بهشتی،ارشد جغرافیا و برنامهی )کارشناس زینب رضایی

[email protected]

832 - 852صص

چکیده

ابعشاد در غیرکششاورزی بخش بسترساز عوامل تا است آن بر حاضر تحقیق اهداف:

پايشش اری بششر آن اثششرا و کالبشش ی و سیاسششی اقتصششادی، اجتمششاعی، محیطششی، نظششا

و بررسششی را نیشششابور شهرسششتان سششروتيت دهسششتان در روسششتايی هششایسششنونتها

.کن تحلیلوتجزيه

ششیوة ی از گیشر تحلیلی و با بهر ش اين پژوه با استفاد از روش توصیفی روش:

)محیطشی، ساز اششتغال غیرکششاورزی زمینهمؤلفة 1در قالب نامه()پرس پیمايشی

هشای ونتها سشن توسشعة آن بشر تشثثیرا اجتماعی، اقتصادی، کالبش ی و سیاسشی( و

Tهشای آمشاری بشا اسشتفاد از آزمشون بخ سروتيت شهرسشتان نیششابور روستايی

تع اد روستاهای انجا گرفته است. چن گانهای، تااوبی کن ال و رگرسیون نمونهتک

روسشتا 79خانوار( تعش اد 17)روستاهای باتی براساس میزان جمعیت موردبررسی

913حجشم نمونشه ،صور تصادفی انتخاب ش ن کشه براسشاس فرمشول کشوکران هب

خانوار تعیین ش .

هشای مؤلفشه غیر از بهده می انی نشان میمطالعة از حاصل هایيافته ها/نتایج:یافته

جهت ايجاد و گسترش مششاغل های محیطی و کالب ی که شرايط مساع ی را بهنظا

DO

I: 1

0.2

206

7/g

eog

rap

hy

.v15

i1.5

94

24

mailto:[email protected]





ای شمارة بیست و هشتممجلة جغرافیا و توسعة ناحیه 192

سشاز زمینشه هشای مؤلفشه نشان داد اسشت، ديهشر در بخ موردمطالعه اورزیغیرکش

ای نبشود اسشت کشه زمینشه را جهشت ايجشاد و گونشه جتماعی، اقتصادی و سیاسی بها

.م آوردگسترش مشاغل غیرکشاورزی فراه

،بخش غیرکششاورزی توسعة ساز ايجاد و های زمینهمؤلفهمساع نبودن گیری:نتیجه

گسشتردة هشای جشايی موجبشا جابشه های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی مؤلفهويژ به

کشرد بشه شهرسشتان نیششابور و صیلحويژ نیروهای جوان و تبه ،شهریش روستايی

ويشژ در هشای اقتصشادی بشه رفتن فرصتازدستن، دنبال آبهديهر شهرهای استان و

هشای روسشتايی در سشنونتها منجر به ناپايش اری بخ کشاورزی را فراهم آورد و

موردمطالعه ش است.ناحیة

هشای ، اششتغال غیرکششاورزی، پايش اری سشنونتها بخشی اقتصشاد عتنو :هاکلیدواژه

شهرستان نیشابوربخ سروتيت روستايی،

مهمقد .1

پاي اری پارادايم ق تحق ينی از ابعاد بسیار مهم در معتق ن نظران صاحب در ادبیا توسعه،

ها وشاخص یارتقاشناسايی و سازی اقتصاد روستايی از طريقع متنو ،ی روستايیهاسنونتها

درواقش،، .(29 ، ص.1777 ،7اسشتیفل ) اسشت گسترش اشتغال غیرکششاوری ةکنن عوامل تسهیل

، روستايی پاي ار در اين پارادايم ةتوسعهای روستايی و اجتماعی ش اقتصادی سنونتها پاي اری

بشه امنیشت غشیايی، مین ثتش ه بشه بخش کششاورزی و ش بخشی دارد و عالو بر توج ماهیتی میان

سشازی ع تنو می، ها، تمرکززدايی، تقويت نهادهای محل زيرساخت ةتوسعنظیر ،ی موضوعا مهم

بشا ايننشه .(21 ص. ،1777 اسشتیفل، ) ه دارد ش توج هشای غیرکششاورزی الیت فع و مناب، درآم ی

اسشت و نقش آن در هشای روسشتايی سنونتها الیت اقتصادی ترين شنل فع کشاورزی ق يمی

سهم اششتغال ،حاضردرحال ،اينباوجود ،کشورها اننارناپیير است و اجتماعیاقتصادی ةتوسع

رونش نزولشی بشه خشود همچون ايشران توسعه ای درحالکشوره روستايی اقتصاد کشاورزی در

دششواری افشزاي سشط .(3 ، ص.7939 ،و رضوانی ،نیا، شايان، طیب)عنابستانی گرفته است

نسبت بشه سشط زيشر کششت و کشاورزی پیيری پايین بخ آبی، کش دلیل کمزير کشت به

ةمقولش بشه تر ی رخورد ج بخ و همچنین ته ي روزافزون فناوری، مستلز باين رش تولی

1. Stifel

193 ... بخشی اقتصاد غیرکشاورزی و تحلیل عوامل مؤث ر بر تنو ع سال پانزدهم

هشای ه بشه ضشعز زيرسشاخت های آين است. بنابراين امروز با توج اشتغال روستايی در سال

نابرابری ارزش اقتصاد کشاورزی در برابر اقتصاد صنعتی و خش ماتی، :اقتصاد روستايی ازجمله

گشیاری ضشعز بیمشه های اقتصاد پاي ار،گیاری و تقويت بنیانسرمايه برایتز ةسرمايفق ان

زنششی ، ضششعز قشش ر چانششه (111 ، ص.1777 ،7)جانسششون و هلفششان کشششاورزی محصششوت

، نوسان شش ي (711 ، ص.1771 ،1و افنبرگر يترد) ن و بازاريان شهری ت روستايیان در برابر دت

،بهینشه از منشاب، آب و خشا غیر ةاستفاد، زمینتولی ، نابرابری درآم ، پراکن گی ش ي قطعا

بشی از حش از زمشین و بسشیاری از عوامشل ديهشر، ةاستفاد ةواسطرفتن مناب، محیطی بهازبین

سشمت مششاغل غیرکششاورزی و روستايی درجهت سوگیری بشه ساکنان رهیافت توانمن سازی

ق يش از طر (119 ، ص.1773، 9و تانش ،، ترانش سشتن رو ا ) هشا همچنین رف، موان، و چشال

به ضشرورتی پاي ار ةتوسعهای جهت کنترل و تقويت اصول و بنیاندر بیرونی عوامل درونی و

،و رضشوانی ،نیشا، ششايان ، طیشب )عنابسشتانی اننارناپیير در نواحی روستايی تب يل کرد اسشت

ايششن پششژوه ، از ديربششاز بششا محرومیششت و ةموردمطالعشش ةناحیششراسششتا، درايششن (.1 ، ص.7939

)بالفعشل کنن موضوع عوامل تسهیل یت اهم است. رو بوديافتهی روبهبودن سط توسعهپايین

پايش اری یشت اهم نیز و آن روستاهای و اين بخ در گسترش اشتغال غیرکشاورزی ، ( و بالقو

هشا در چشال بشه نسشبت تشری دقیقو علمی شناخت تا کن می ايجابهای روستايی سنونتها

به شايانی کمک ،تشناخ نوع اين ازير ؛باشیم داشتههای گسترش اشتغال کنن ارتباط با تسهیل

ةناحیش روسشتايی منشاطق و پاي اری اجتماعی ش اقتصادی در فقر و باتبردن سط توسعه کاه

هشای سشاختاری در راستای کشاه چشال نیز پردازان توسعه اغلب نظريه کن .می موردمطالعه

هشای الیشت سشازی فع ع نشو پايش ار آنهشا، روينشرد مت ةتوسعارچوب الهوی هها و در چسنونتها

ريشزی ا در برنامه ام (. 73 ص. ،7937 ،و کرمانی ،زاد ، علوی)جوان ان کرد اقتصادی را پیشنهاد

ايجشاد و گسشترش هشای کنن تسهیل هی به توج دلیل کمموردمطالعه، به ةناحیاشتغال در ةتوسع

در های روسشتايی ونتها اقتصادی سنهای زيادی در عملنرد چال ،های غیرکشاورزیالیت فع

کننش تسشهیل عواملسنج با درنظر دارد پژوه حاضرترتیب، ب ين .اين ناحیه وجود دارد

بخش روسشتايی هشای سشنونتها یدر پايش ار تشثثیر آن را ،گسشترش اششتغال غیرکششاورزی

1. Jonasson & Helfan

2. Dethier & Effenberger

3. Oostendorp, Trung & Tung


عوامشل پرس اصلی تحقیشق حاضشر ايشن اسشت کشه نقش ،رونماي . ازاين بررسی سروتيت

شهرستان رد سروتيتروستايی بخ های سنونتها یدر پاي ار گسترش اشتغال ةکنن تسهیل

چهونه است؟ نیشابور

پژوهش ۀپیشین .8

هشای غیرزراعشی موجشب الیت گرفته تاکنون، نشان داد است که فع بیشتر تحقیقا صور

موجبشا آن، دنبشال بشه و ش است افزاي درآم و کاه بیناری و ايجاد اشتغال روستايیان

های گیشته و ها در کشورهای پیشرفته از دههالیت کاه فقر آنان را فراهم کرد است. اين فع

پیهیری و اجرا ش است. در کششورهای جهشان ،بسیار جلوتر از کشورهای جهان سو و فقیر

ط بانشک جهشانی ش و توس 7337ايشن روينشرد از سشال مشالزی و... ،چشین، هنش :ازجمله ،سو

ها اجرا ش و نتايج مثبتی را برای روستايیان ايشن کششورها بشه بشار ها و پروژ صور طرحبه

گرفتشه بشه مطالعا انجا اغلب در ارتباط با موضوع موردمطالعه در اين پژوه ، آورد است.

،طورکشل اشتغال، کاه فقر و بشه سازی اقتصاد روستايی برع و متنو اقتصاد غیرکشاورزیتثثیر

بشه بررسشی عوامشل ،و تنها تع ادی از مطالعشا است کیفیت زن گی روستايیان پرداخته بهبود

تع ادی از مطالعاتی که در خشار ،در ادامه ان کهسازی اقتصاد روستايی پرداختهع بر متنو مؤث ر

های اقتصشادی در نشواحی الیت سازی فع ع و داخل ايران در راستای اشتغال غیرکشاورزی و متنو

. (7)ج ول گرفته، آورد ش است انجا ی روستاي

گرفته در راستای تحقیقمطالعات صورت ـ1جدول

7931مثخی: مطالعا نهارن گان،

عنوان فین مؤل سال محتوا/نتایج

-الیت فع داد است مشارکت درنتايج اين پژوه نشان

های غیرکشاورزی دارای تثثیر مثبتی در وضعیت سالمتی

ای روستايی داشته و همچنین مسیری خانواره رفا و

خصوص در کشورهای به ،برای بهبود رفا زن گی

توسعه است.درحال

1773 شهو و

سی ينا

مشارکت در تثثیر بررسی

های غیرکشاورزی الیت فع

در بهبود وضعیت رفا

خانوارهای روستايی در

نیجريه


1ادامه جدول

عنوان مؤل فین سال محتوا/نتایج

های الیت که فع تحقیق حاکی از آن است نتايج

توان می در نواحی روستايی کشور مالزی غیرکشاورزی

در کاه فقر و بهبود درآم های خانوارهای روستايی

ها باعث افزاي درآم الیت مؤثر باش و گنجان ن اين فع

شود.ها بین خانوارهای کشاورز میو تع يل نابرابری

1771

چه ماتا،

ل و عب الجلی

هارون

- آيا درآم ناشی از فع الیت

های غیرکشاورزی در

کاه فقر و بهبود مناب،

درآم ی خانوارهای

کشاورز در نواحی

روستايی مالزی تثثیرگیار

بود است؟

ر های مؤث عوامل و سیاستاين مقاله به بررسی رون ها،

های غیرکشاورزی در کشورهای هن و چین الیت در فع

ع که تنو نتايج تحقیق حاکی از آن است پرداخته است.

:ت فاکتورهايی همچون عل به ،شغلی در کشور چین

ای، آموزش عالی، افزاي شانس ی و حرفه های فن آموزش

مشارکت در کار و غیر باتتر از کشور هن است و

هايی برای آموزش همچنین کشور هن ينسری سیاست

های الیت ش فع نیروی انسانی ماهر و غیرماهر برای ر

اين عوامل کهده غیرکشاورزی در کشور خود ارائه می

کشور ش اين اقتصاد در درص ی 77الی 3باعث رش

است.

ماهن را 1771

مشاغل غیرکشاورزی

روستايی در هن و چین:

هاتوسعه و سیاست

های الیت ع فع که تنو استنتايج تحقیق نشان داد

های روستايی دهستان تها اقتصادی با پاي اری سنون

هايی که و سنونتها آباد ارتباط مستقیمی داردمرحمت

ن ، های بخ غیرکشاورزی دارالیت ع بیشتری در فع تنو

باشن .می دارای میزان پاي اری باتيی

7939

ی محم

و يهانه

وتئی

بخشی به اقتصاد ع تنو

ق روستاها جهت تحق

دهستان پاي ار: ةتوسع

د شمالی آبامرحمت

شهرستان میان وآب

نتايج اين تحقیق نشان داد است که عوامل اجتماعی،

-ع های محیطی و موقعیت مرزی در متنو اقتصادی، توان

ثیرگیارن که از بین ثهای اقتصادی منطقه تالیت سازی فع

آنها توان های محیطی و موقعیت مرزی بی از ساير

سازی ع متنو )عوامل اقتصادی و اجتماعی( در عوامل

اقتصاد روستايی منطقه نق دارن .

7939 نیا و طیب

برادران

ر بر ث ؤبررسی عوامل م

های الیت سازی فع ع متنو

اقتصادی در روستاهای

مرزی شهرستان مريوان


روش تحقیق .3

صور می انی انجا ش اسشت. و به تحلیلی شتوصیفی پژوه حاضر با استفاد از روش

ايجشاد و گسشترش مششاغل ةکننش تسشهیل هشای فشه ل ؤمبرای بررسی و تحلیل ،ه در اين پژو

پژوه و م ل نظشری تحقیشق ةپیشیناثرگیار( براساس واکاوی ادبیا و ةف ل ؤم) غیرکشاورزی

گويشه(، 73) گويشه(، اقتصشادی 11) گويه(، اجتمشاعی 3) مناب، محیطی ةکنن تسهیل ةف مؤل 1از

( و بشرای تحلیشل 7) گويه( مطشابق جش ول 9) ارییگسیاست( و گويه 1) زيرساختیش کالب ی

79) اکولوژيشک ش محیطشی ةفش ل ؤم 3اثرپیير( از فة ل ؤم) های روستايیسنونتها پاي اری ةف مؤل

گويشه( براسشاس 12) گويه(، زيرساختی و کالبش ی 19) گويه(، اجتماعی 92) گويه(، اقتصادی

بخش ةسشنن روسشتای دارای 31ايشن پشژوه ، آمشاری در ةجامعش ( استفاد شش . 1) ج ول

سروتيت شهرستان نیشابور است. در ابت ا برای تعیین حجم روستاهای نمونه، براساس میشزان

بودن روستا در مشاغل کشاورزی ال و همچنین فع خانوار( 17)روستاهای باتی باتی جمعیت

کارگا اتیلن،پلی هایلوله تولی ةانکارخ لبنیا ، تولی ةکارخانازجمله ،غیرکشاورزی ويژ به و

صشنعتی، نیمشه و دسشتی آجرپشزی هشای کشور کششاورزی، ادوا و ابشزار تولی کارگا چوب،

يعنشی روسشتا 79، تعش اد و ... سشازی تولی سرزيپکارخانة ، پوکه سن مع ن از برداریبهر

و 7ساس فرمول کوکرانصور تصادفی انتخاب ش ن که براخانوار ، به 3797جمعیتی معادل

،درصش 31( حجم نمونشه بشا سشط اطمینشان 791 ، ص.7937)سرايی، آن ةش فرمول تع يل

1/7برابر بشا هريک qو pو میزان درص 1ت احتمالی مطلوب دق ، 11/7 برآورد واريانسپی

براسشاس نسبت روستاها ها بهبرای برآورد نمونه ،اين خانوار تعیین ش . عالو بر 913درص ،

جم خانوار هشر روسشتا انتخشاب حجم نمونه به نسبت ح P.P.S»1»يا « احتمال نسبت به ان از »

براسشاس ابشزار ،تحقیشق حاضشر انط تشیم پرسششهر ش و در آنها پرسشهری مسشتقیم توس ش ن

افشزار نامه، پس از ک گیاری و ورود بشه نشر های حاصل از پرس داد عمل آم .نامه بهپرس

spss22 هشای فشه ل ؤمدر ابتش ا جهشت بررسشی وضشعیت منظور،ب ين .د آزمون قرار گرفتمور

بعش ی ةمرحلش ای و در نمونشه تک tساز ايجاد و گسترش مشاغل غیرکشاورزی از آزمون زمینه

های مشاغل غیرکشاورزی و پاي اری سنونتها ةکنن تسهیلهای ؤل فهمجهت بررسی رابطه بین

. . Cochran

2. Probability Proportionate to size (P.P.S.)


ر جهشت ش از آزمشون رگرسشیون چنش متغی ،بی کن ال و درنهايشت پیون تااو ةسنجروستايی از

هشای روسشتايی ساز مشاغل غیرکشاورزی بشر پايش اری سشنونتها های زمینهفه ل ؤمثیر ثتبررسی

در ايشن پشژوه ، جهشت اطمینشان از روايشی صشوری و .بخ سروتيت استفاد شش اسشت

نامه از روش آلفشای ايايی پرس نامه، از روش تحلیل عاملی و جهت سنج پمحتوايی پرس

ه به ايننشه نتشايج حاصشل از روش تحلیشل عشاملی در ايشن کرونباخ استفاد ش است. با توج

تشوان گفشت دسشت آمش اسشت، مشی بشه 11/7و آلفای کرونباخ برابر با 11/7 پژوه ، برابر با

ش از روايی و پايايی تز برخوردار است.تهیه ةنامپرس

اثرگذار پژوهش ۀف مؤل های خصشا ـ8جدول

7931براساس واکاوی ادبیا و پیشینة پژوه ، :مثخی اثرگیار( ةف ل ؤمايجاد و گسترش مشاغل غیرکشاورزی) ةکنن تسهیل های مؤل فه هاشاخص

هایکننده تسهیل

محیطی و...زيست ، وضعیت محیطوضعیت آب، وضعیت زمین و خا ،وضعیت شیب


ـ تماعیاج

فرهنگی

نیروی انسانی ماهر در ثیرگیاریثت، میزان ايجاد کارانهیزة ای، میزان ی و حرفه میزان آموزش فن

های ل تشن گیری شنل، میزان آگاهی روستايیان، میزان مشارکت روستايیان، میزان سط روستا

و...مردمی


اقتصادی

ان ازی صناي، تب يلی، میزان نا برای را ات غی قابلمیزان محصوت کشاورزی زراعی و با

های کارگا رگیاری ثیثتان ازی صناي، تب يلی، میزان نا در روستا برای را ات محصوت دامی قابل

و... ان ازی واح های کارگاهیسرمايه و وا باننی در را ثیر ثت، میزان صنعتی و خانهی


کالبدی

، وضعیت تلفن ثابت و وضعیت گازرسانی، رسانی صنعتیروستايی، وضعیت برقوضعیت را

و...روستايی ICTاينترنت و ی، وضعیت زيرساخت همرا

گذاریسیاسته ، میزان توج لتی برای افزاي مهار روستايیان، میزان آموزش دوش در روستامیزان وا توزي،

و...گیاران دولتی و حمايت سیاست

اثرپذیر پژوهش ۀف مؤل های شاخص ـ3 جدول

7931، پژوه ةبراساس واکاوی ادبیا و پیشین :خیثم

اثرپیير( ةف ل ؤمهای روستايی)های پاي اری سنونتها فه ل ؤهای مگويه ابعاد

پایداری محیطی

ـ اکولوژیك

مناب، یت و کیفیت میزان بهبود کم ، آب شرب روستامین ثتیت و کیفیت مناب، میزان بهبود کم

میزان بهبود وضعیت ، برداری از خا در روستامیزان بهبود وضعیت بهر ، آب کشاورزیمین ثت

-میزان بهبود سیستم جم،، ع زيستی در روستا میزان بهبود تنو ، برداری از مرات، در روستابهر

و... فاضالب روستا ةشبنمیزان بهبود سیستم ، آوری و دف، زباله در روستا


3ادامه جدول اثرپیير( ةف ل ؤهای روستايی)مهای پاي اری سنونتها فه ل ؤهای مگويه ابعاد

پایداری

اجتماعی

میزان ، میزان مان گاری و تمايل روستايیان به مان ن در روستا، میزان افزاي جمعیت روستا

میزان افزاي سط تحصیال زن و مرد در ، افزاي تع اد باسوادان زن و مرد در روستا

و مهار میزان افزاي آگاهی ،میزان بهبود و گسترش فضاهای آموزشی در روستا، اروست

میزان افزاي توانمن سازی ،مسائل مختلز اقتصادی و اجتماعی در روستا ةروستايیان درزمین

میزان افزاي انسجا ، مشارکت در مسائل اقتصادی، اجتماعی و عمرانی روستا ةساکنین درزمین

و... اناجتماعی روستايی

پایداری

اقتصادی

اشتغال کشاورزی و میزان افزاي کل ، میزان افزاي تع اد شاغالن زن و مرد در روستا

، میزان افزاي عملنرد در هنتار محصوت باغی و زراعی در روستا، غیرکشاورزی در روستا

زان افزاي می، میزان افزاي سهم ساکنان روستا در تولی محصوت دامی و طیور در روستا

میزان افزاي سهم ساکنین ، وری محصوت زراعی و باغی در روستاآسهم ساکنین در فر

میزان افزاي دسترسی ساکنین به خ ما ، روستا در فرآوری محصوت دامی در روستا

و... اعتباری و وا در روستا

پایداری

زیرساختی و

کالبدی

میزان ، زيربنای مسنونی ةمیزان بهبود سران، دوا ش با مصال بامیزان بهبود مساکن ساخته

، میزان بهبود وضعیت را و معابر روستا، بهبود دسترسی جمعیت به خ ما عمومی در روستا

میزان ، گازرسانی در روستا ةمیزان گسترش شبن، رسانی در روستاآب ةمیزان گسترش شبن

رسانی در روستا و...ن گسترش شبنة برقمیزا، گازرسانی در روستا ةگسترش شبن

مورد پژوهش ۀمحدودفی معر .1. 3

است که بشین رضوی های بخ مرکزی استان خراسانشهرستان نیشابور ينی از شهرستان

دقیقه عرض 93و 91'دقیقه تا 37و 91'دقیقه طول جغرافیايی و 97و 13'دقیقه تا 73و 12'

بخ سروتيت بشه .(7)شنل ق، ش استشرقی کوير مرکزی ايران وا ةحاشیجغرافیايی در

جمعیشت ،7937سرشماری سشال براساس است است. اين شهرستانمثابه ينی از چهار بخ

هشای اقتصشادی الیشت خانوار است. در ارتباط بشا فع 3117نفر برابر 71391بخ سروتيت کل

ةعمشش ی و پششرورموردمطالعششه، شششغل اکثريششت روسششتايیان باغشش اری و دا ةناحیششموجششود در

زمینشی، گشردو، بشادا ، ش در اين ناحیه، ترکیبی از گن ، جو، يونجه، سشیب محصوت کشت

بشودن د و همچنین کشم های متع سالیت خشک عل های اخیر، بهدر سال که باشمی زردآلو و...

ويشژ کششت ديشم بسشیار بشه ،هشای کششاورزی الیت موردمطالعه، اشتغال در فع ةناحیمناب، آبی

هشای های غیرکشاورزی همچون کور الیت رو، روستايیان به فع ازاين نیست. رهزينه و سودآور پ


.نش ددهش ، روی آور که اشتغال جوانان چن ين روستا را تششنیل مشی صنعتیآجرپزی دستی و

ن اششتن هشا، ت مششنالتی ازقبیشل: گرانشی سشوخت کشور ش عل های اخیر بشه هرچن که در سال

کشردن داران در صشنعتی تشوانی کشور موردمطالعه و کشم ناحیة روستاهایمة هدر گازکشی لوله

تب، آن تع اد نیروهای جويشای کشار کاسته ش و به ،ال های فع ش از تع اد کور ها سببکور

از ديهشر مششاغل غیرکششاورزی در بخش سشروتيت، زيادی از روستاها مهاجر کن . جوان

کارگشا ،آش ةرششت تولی کارگا صناي، چوب، کارگا اتیلن، پلی ةللوتولی شیر، تولی ةکارخان

، صشنعتی صشنعتی و نیمشه هشای گشاوداری همچنشین و بافیهای قالی، کارگا و لباس دوزیکیز

ةناحیش هشای موجشود در گونه مشاغل متناسب با بسترها و زمینشه که ضروری است اين باش می

کنن ، بسط و توسعه ياب .تسهیلهای هف ل ؤسازی مموردمطالعه و همچنین زمینه

بخش سروالیت در شهرستان نیشابورموقعیت ـ 1شکل

7937 آمار ايران، مرکز :خیثم

مبانی نظری .4

روستايی نیز در ةتوسعمفهو و مفهو توسعه به معنای عا آن ،ل ارچوب رون تحو هدر چ

تتی در پشارادايم چنشین تغییشر و تحشو ةزمینل گردي است. گیر زمان دستخوش تغییر و تحو

ةتوسشع ) مشیالدی 7327 ةدهش از اواخشر ،روستايی به پیروی از پارادايم حاکم بر توسعه ةتوسع


ةتوسشع ريزی و مثابه روينردی نوين در برنامهپاي ار به ةتوسعپاي ار( مطرح ش است. امروز

ای توسشعه اسشت کشه در آن پايش ار روسشتايی رهیشافتی بشر ةتوسعشود. روستايی محسوب می

بهینه از ةاستفادن که کارايی، متضم صورتیبه ؛کارايی، ع الت و پاي اری با هم تلفیق ش است

ن فقرزدايی و کاه شناف بین فقشرا و ثروتمنش ان اسشت و مناب، طبیعی است، ع الت متضم

حفظ مناب، طبیعی ه ف از پاي اری نیز، پاي اری معیشت با حفظ امرار و معاش آين از طريق

تی، اقتصششاد طششور سششن (. بششه1 .، ص7939 ،و رضششوانی ،نیششا، شششايان، طیششب)عنابسششتانی اسششت

وری کم و نزولی در نظر گرفته شش اسشت کشه در عنوان بخشی با بهر غیرکشاورزی روستا به

عنشوان بخش تنمیلشی جهشت درآمش زايی طول زمان، خانوارهای کشاورز روسشتايی از آن بشه

طشور نق آن در کشاه فقشر و رشش اقتصشادی بشه 7337 ةدها از اواخر ام کردن .می استفاد

(. 31 ، ص.1771 ،7و تاپشا ،، گاهشا ايمای) توسعه نمايان گشتروزافزونی در کشورهای درحال

بخشی اقتصاد خانوارهای روستايی را به دو بخ ع های تنو توان استراتژیدر همین ارتباط، می

ه است که مشارکت خانوارهای فقیر و توج تقسیم کرد. البته اين مطلب قابل سو و بقاسوفرصت

گونشه خانوارهشا های غیرکشاورزی، منجر به تضمین بقشای ايشن الیت بضاعت روستايی در فع بی

ةسشرماي دلیشل فقش ان گونشه خانوارهشا بشه (. اين33 ص. ،1771 ،و تاپا ،، گاهاايمای) ش است

مشالی خشانواد مین ثتش بخششی بشه منشاب، ع معیشت، مجبور بشه تنشو مین ثتجهت کشاورزی و به

ه روسشتايی، جهشت بشه حش اکثر رسشان ن ثشرو و حال خانوارهای مرف هستن )بقاسو(، درعین

اورزیهای غیرکشش الیت سمت فع مالی و گراي بهمین ثتبخشی به مناب، ع های خود، تنو دارايی

(. نقش 1171 ، ص.1772 ،1و میچشوکی ، ش م ، عمشر مح لشی ) کننش را انتخاب می سو()فرصت

جهشت جشیب نیشروی بینشار صور بالقو مناطق روستايی به ةتوسعاشتغال غیرکشاورزی در

،9جانسون و هلفشان ) ه قرار گرفته است گیشته بسیار موردتوج ةدهروستايی و غیر در طی دو

ن ها به بیشرو ن مهاجر های غیرکشاورزی در نواحی روستايی، جرياالیت (. فع 111 ، ص.1777

،3و اباسشهلو ،فشا ، هون ) کن ها به داخل را تحريک میرا کاه و بالعنس جريان مهاجر

آن در منشاطق ةتوسشع کششاورزی و هشای غیر الیشت فع ةدهن های شنلزمینه (.113 ، ص.1773

1. Imai, Gaiha & Thapa

2. Lay, Omar Mahmoud & Michuki

3. Jonasson & Helfan

4. Hoang, Pham & Uiubasoglu


شش ، توان ناشی از عوامل مختلز محیطشی، اجتمشاعی، اقتصشادی، سیاسشی و... با روستايی می

توان به آمشوزش و توانمن سشازی روسشتايیان اششار فرهنهی میش های اجتماعیزمینه :ازجمله

هشای (. نبشود دانش ، آگشاهی و راهبشرد در طشرح 19 ، ص.7931 زاد و میرلطفشی، )علوی کرد

،هشای غیرکششاورزی اسشت و از ايشن منظشر الیت فع ةتوسعسازی و توانمن سازی، مان، ظرفیت

بخش غیرکششاورزی يشک انتخشاب ةتوسع ةعرصوانمن سازی روستايیان در سازی و تظرفیت

غیرکشاورزی را به ارمغشان بیشاورد. لشینن ةتوسعآمیز قیت توان گیار موف راهبردی است که می

)ديتشر و بخشی به روستايیانش و آگاهیهای ارائهآموزش ةهای دولتی درزمینگیاریسیاست

يجاد انهیز و رغبت در روستايیان درجهت افزاي مششارکت و و ا (739، ص. 1771 ،7افنبرگر

گشردد های آنشان سشبب مشی ها و توانايیه به ظرفیت طورکل توج و به های مردمیل تقويت تشن

هشای خشود گیریها و تصمیمروستايیان آموزش، ه ايت و کنترل تز بر روی م يريت مهار

هشای فشردی، در کنشار زمینشه .(1173، ص. 7721 ،1و میچشوکی ، ش لی، عمر محم ) داشته باشن

توان به بسترهای اقتصادی، سیاسشتی و مش يريتی و همچنشین نظشا فرهنهی و اجتماعی نیز می

وجششود ))973 ، ص.1777 ،9، ريششردان و وب)بششار سششاختاری و محیطششی اشششار کششرد

(1171، ص. 1772، 3 )لی، عمر محم ، و میچوکی های محیطی و ارتباطی مناسبزيرساخت

بشودن تلفن، اينترنت، را مناسب، مناسشب :ازجمله ،ی درجهت دسترسی به بازار و دان فن

، ص. 1777 ،1جانسشون و هلفشان ) جهشت آب، خشا ، ششیب محیطی روستا بهوضعیت زيست

رد های دولتی در مناطق روستايی کشور در ارتباط با واگیاری اعتبارا خ گیاری، سرمايه(112

نی به روستايیان، ايجاد صناي، تب يلی در راستای تقويت بخ کششاورزی و... از های بانو وا

پاي ار در ةتوسعتوان منجر به بخ غیرکشاورزی، می ةتوسعکه درجهت استديهر مواردی

در سشطوح خشرد بشه ( 1773) 1(. رنجان737، ص. 1773، 1)میسرا سط مناطق روستايی گردد

دسشتیابی میزان مناب، زمین، :رکشاورزی در مناطق روستايی چونگیار بر اشتغال غیثیرثتعوامل

مالنیشت :طبقا خانوادگی و در سطوح کالن نیز بشه عشواملی چشون به آموزش و تحصیال ،

1. Dethier & Effenberger

2. Lay, Omar Mahmoud & Michuki 3. Barrett, Reardon & Webb

4. Lay, Omar Mahmoud & Michuki

5. Jonasson & Helfand

6. Misra

7. Ranjan


. کشرد اسشت جنس، میزان شهرنششینی و... اششار اجتماعی، ةطبقزمین، آموزش و تحصیال ،

هشای الیشت فع ةتوسشع بشر ر ث ؤمش عوامشل زا را تحصشیال میشزان (7931) میرلطفی و زاد علوی

هشا ت سشن گیاری،سرمايه ها،زيرساخت خود، بررسی در (7921) پاسبان يا و دان می غیرزراعی

غیرزراعشی هشای الیشت فع ةتوسشع در ر ث ؤم عوامل از را جمعیت رش و تراکم و انهیز وجود و

در کششاورزی غیر شغلی هایصتفر ةتوسع راستای در سیاستی هایزمینه ازجمله کن .می بیان

بحشث به سیستمی ر تفن نها کشاورزی(، )فقط روستاها به نها فرهن و نهرش تغییر ،روستا

هششایوا قالششب در دولتششی هششایحمايششت کردنه فمنشش و گششیاریسششرمايه افششزاي و اشششتغال

نهادهشای جانب از ش ارائه هایآموزش میزان ها،وا اين گیریجهت همچنین و ش پرداخت

يشافتهی توسشعه بشالطب، و هشا سشنونتها پاي اری یارتقا راستای در و... روستاها ةتوسع ی متول

(.32 ، ص.7922 ،مسائلی و ،زاد ، باسخا، حسن)باصری باش می روستايی مناطق

مدل نظری پژوهش .1. 4

روينشرد ،ئشه شش طشور خالصشه ارا براساس مبانی نظری و واکاوی ادبیا موضوع کشه بشه

(. براساس اين م ل، فرض اصشلی 1 شنل) شودپژوه حاضر براساس م ل مفهومی ارائه می

هشای آن دارای ششاخص ةهمش گسترش اشتغال با های بالفعل و بالقو کنن اين است که تسهیل

های روستايی اسشت و جريشان تشثثیر و های زيادی برای پاي اری سنونتها ها و پتانسیلقابلیت

ر میان آنها وجود دارد. تثث

های تحقیقیافته .5

گشو، پاسخ 913گويان، از مجموع های فردی پاسخآم از ويژگیدستالعا به براساس اط

دهنش . همچنشین بیششترين درص را زنان تششنیل مشی 7/13 درص مردان و معادل 3/11میزان

درصش ( و کمتشرين مقش ار 13 ن)میشزا سشال 17شش 37ی ق به گرو سشن گويان، متعل درص پاسخ

روسشتاهای درص ( است. از بین جمعیت ششاغل 3/1)ح ود سال 11ش21ی مربوط به گرو سن

درص و کمتشرين فراوانشی 91پروری با مربوط به دا ،موردمطالعه، بیشترين فراوانی نوع شغل

صشیلی لحشا وضشعیت تح درصش اسشت. سشرانجا ، بشه 11/3مربوط به گرو شغلی کارمن با

درصش ( و کمتشرين 37/91) گويان، بیشترين فراوانی مربوط به سط تحصیال ابتش ايی پاسخ

(.3)ج ول باش درص ( می 3) ديپلمفراوانی مربوط به سط تحصیال فوق


مدل مفهومی پژوهشـ 8شکل

7931، موضوعپیشینة ی، ادبیا و واکاوی براساس مبانی نظر: مثخی

گویانهای فردی پاسختوزیع فراوانی و درصد ویژگی ـ4 جدول

7931، های پژوه يافته: خیثم

مقادیر وضعیت شغلی سن جنسیت

دارخانه بیکار شاغل 18ـ28 41ـ11 84ـ44 زن مرد

19 11 733 13 711 711 12 131 فراوانی

3/71 1/11 37/17 3/1 12/92 77/13 7/13 3/11 درص

مقادير میزان تحصیالت

لیسانس و باتتر ديپلمفوق ديپلم دبیرستان راهنمايی ابت ايی باسواد

11 79 17 39 91 772 97 فراوانی

1/1 3 1/72 9/79 2/77 37/91 9/3 درص

مقادير نوع شغل

هاارگا کصاحبان کارمن کاسب اردام زارع و باغ ار

21 71 19 773 31 فراوانی

19/11 11/3 73/1 73/91 39/13 درص

و گسترش اشتغال غیرکشاورزی ایجاد ۀکنندیلهتس

اریذگسیاست تسهیل کننده

زیربنایی

تسهیل کننده

اقتصادی


اجتماعی


محیطی

اری ذگسیاست

دولتیـ محیطی

اکولوژیک

زیربنایی و

زیرساختی

کشاورزی و غیر

شاورزیک

اجتماعی و

فرهنگی

های روستاییپایداری سکونتگاه


اشتغال غیرکشاورزی ۀکنندتسهیلهای فهل ؤم. 1. 5

ای، نمونهتک tاز آزمون ، ه وپژاشتغال غیرکشاورزی ةکنن تسهیلهای فه ل ؤمتحلیل برای

ت و هشای بشا )سط معنشاداری و کشران آم دستبرطبق نتايج به .استفاد ش (3) مطابق ج ول

ه بشه ش با توج ،محیطی ةکنن تسهیلهای فه ل ؤمغیر از های مورداستفاد بهشاخص ةهمپايین(، در

هشای فشه ل ؤمهشای بشات و پشايین، وضشعیت بودن کرانمنفیو 71/7سط معناداری کمتر از آلفا

و زيرسشاختی ش اقتصشادی، کالبش ی اجتماعی، هایفه ل ؤمدر اشتغال غیرکشاورزی ةکنن تسهیل

کننش تسشهیل هشای فه ل ؤما در ام .باش تر میپايین ،ط از ح متوس بخ در اين گیاریسیاست

مثبشت پشايین وبشات هشای و کشران 71/7از آلفا کمتره به ايننه سط معناداری با توج محیطی

لحشا عامشل بشه فشه ل ؤمو وضشعیت ايشن استبیشتر ط، متوس ح از، مق ار مورد آزمون است

هشا نششان از باش . يافتشه می مساع و مطلوب ،بخ در اين اشتغال غیرکشاورزی ةکنن تسهیل

زيرسششاختی و ش اقتصشادی، کالبشش ی اجتمششاعی، ةکننشش تسششهیلهشای شششاخصبششودن نشامطلوب

.(1)ج ول دارد برای گسترش اشتغال غیرکشاورزی گیاریسیاست

نمونهتك tورزی با استفاده از آزمون اشتغال غیرکشا ۀکنندتسهیلهای فه ل ؤبررسی م ـ5جدول

7931، های پژوه يافته :خیثم

ها مؤل فه tمیزان

شدهمحاسبه

درجۀ

آزادی

(df)

سطح

معناداری

(sig)

اختالف میانگین

درصد 55سطح اطمینان

کران پایین کران باال

1333/7 3171/7 91273/7 777/7 919 231/2 محیطی کنن تسهیل

-9371/7 -1113/7 -91911/7 777/7 919 -992/3 اجتماعی ن کنتسهیل

-1113/7 -9371/7 -32971/7 777/7 919 -137/77 اقتصادی کنن تسهیل

-1977/7 -7797/7 -77213/7 727/7 919 -111/7 کالب ی کنن تسهیل

-9317/7 -7177/7 -11973/7 777/7 919 -121/11 گیاریسیاست

های روستاییو پایداری سکونتگاه های اشتغال غیرکشاورزیکنندههیلبین تس ۀرابط. 8. 5

اشششتغال غیرکشششاورزی و پايشش اری کننشش تسششهیلهششای فششه ل ؤمبششین ةرابطششبررسششی بششرای

ةهمش دهش در هشا نششان مشی يافته استفاد ش . کن ال تااوبی آزموناز ،های روستايیسنونتها

ةناحیش روسشتايی هشای رزی و پايش اری سشنونتها اششتغال غیرکششاو ةکننش تسشهیل های فه ل ؤم


هشم در حش آن ،زيرسشاختی ش و کالبش ی محیطی ةکنن تسهیل هایفه ل ؤمغیر از ، بهموردمطالعه

اششتغال غیرکششاورزی بشا پايش اری ةکننش تسشهیل یهشا فه معناداری بین ساير مؤل ةرابط پايین،

سشط پايش اری یارتقشا يشن ششالود ، ا بشر (.1)جش ول وجود نش ارد های روستايی سنونتها

ةکننش هشای تسشهیل موردمطالعه در ارتباط با بهبشود ششاخص ةناحیهای روستايی در سنونتها

اجتمشاعی و بشودن بسشترهای نشامطلوب ديهشر، سشخن بشه اشتغال غیرکشاورزی در آنها است.

در رسشانی الع ش اط آموزش روستايیان و هایبرنامه هی به توج کمدلیل به ناحیهدر سط فرهنهی

و نیروهشای نهادهشای دولتشی سشوی از شش ارائه ایهی و حرف های فن آموزشويژ به اين زمینه

مسشائل اجتمشاعی و میزان آگاهی و شناخت روستايیان از بودنترويجی در سط روستا، پايین

يلی و تبش مثابشه صشناي، های غیرکشاورزی بهالیت مزايای فع اقتصادی روستای خود و همچنین

-ل دی روسشتايیان در تششن مشارکت اجتماعی و اقتصا هی به توج کم ،تنمیلی بخ کشاورزی

اجتماعی روسشتايیان هایکنن تسهیل مؤل فة بین ارتباط معناداری باعث ش تا ... ی و های محل

هی بشه تشوج کشم چنشین مه موردمطالعه حاصل نشود.ناحیة روستايی های سنونتها و پاي اری

اشتغال غیرکشاورزی باعشث شش اقتصادی روستايیان برای گسترش ةکنن های تسهیلشاخص

اقتصشادی روسشتايیان بشرای گسشترش اششتغال ةکننش هیلسش ت ةفش مؤل هشای ششاخص بشین است

یمعنشادار ةرابطش ،موردمطالعشه ةناحیش هشای روسشتايی در و پايش اری سشنونتها غیرکشاورزی

توانمن سشازی بشرای هشای دولتشی حمايشت فقش ان يشن، ا عشالو بشر .(1)ج ول مشاه نشود

نهادهشای دولتشی در یه تشوج کشم همچشون ،و اقتصادی روستايیان در ابعاد اجتماعی و فرهنهی

تشا اسشت باعث ش ...وغیرکشاورزی برای گسترش اشتغالگیاری توزي، اعتبارا و سرمايه

موردمطالعه ةناحیی روستايی در هاگیاری و پاي اری سنونتها سیاست ةف مؤل های بین شاخص

(.1)ج ول شنل نهیرددرص 1معناداری در سط آلفای ةرابط


های روستاییغیرکشاورزی و پایداری سکونتگاه اشتغالۀ کنندتسهیلهای فه ل ؤمبین ۀرابط ـ1جدول

7931، های پژوه يافته مثخی:

اشتغال غیرکشاورزی کنندهتسهیلهای مؤل فه های روستاییسکونتگاهی پایدار

سطح معناداری ضریب همبستگی

777/7 791/7** محیطی کنن تسهیل

777/7 712/7 اجتماعی کنن تسهیل

731/7 -772/7 اقتصادی کنن تسهیل

777/7 717/7** زيرساختی ش کالب ی کنن تسهیل

717/7 -719/7 گیاریسیاست

افشزاي عشالو بشر ،اشتغال غیرکششاورزی ةکنن سهیلت هایشاخص یارتقاترتیب، با ب ين

تز برای گسشترش اششتغال غیرکششاورزی نیشز ةزمین ،های روستايیسنونتها پاي اری سط

خواه ش .هم افر

های روستاییسکونتگاههای اشتغال غیرکشاورزی بر پایداریکنندهتسهیل تأثیراتارزیابی نهایی .3. 5

ل گسشترش اششتغا ةکننش تسهیلهای فه ل ؤمثیرگیاری ثتبینی وضعیت منظور تحلیل و پی به

ثیرگشیار ثتهشای اصشلی فه مؤل کردنص و مشخ های روستايیغیرکشاورزی و پاي اری سنونتها

شش نتشايج حاصشل برمبنشای از آزمون رگرسیون چن گانه اسشتفاد شش . موردمطالعه، ةناحیدر

ةکننش های تسهیلفه با مؤل موردمطالعه ةناحیروستايی هایسنونتها ی، میان پاي ار(1)ج ول

717/7 حش ود همچنین وجود دارد. 111/7به میزان ، همبستهیغیرکشاورزیگسترش اشتغال

ةکنن های تسهیلشاخصط توس ،های روستايیسنونتها ی پاي ار ةوابستر درص تغییرا متغی

.تبیین ش استاشتغال غیرکشاورزی

بر اشتغال غیرکشاورزی و پایداری ر ث ؤمهای فه ل ؤمبررسی تعیین میزان همبستگی بین ـ2جدول

ره های روستایی با استفاده از آزمون رگرسیون چندمتغی سکونتگاه

7931، های پژوه يافته :خیثمضریب همبستگی چندگانه

(r) 2Rضریب تعیین

شده ضریب تعیین تعدیل

adR اشتباه معیار

(a)111/7 711/7 717/7 17173/7

b.predictors :گیاریتزيرساختی و سیاسش محیطی، اجتماعی، اقتصادی، کالب ی توانمن یهای مؤل فه


تشوان مشی 777/7و همچنین سشط معنشاداری Fش برای همچنین براساس مق ار محاسبه

اثرپشیير ةفش ل ؤمبینشی تغییشرا های اثرگیار، قادر به تبیین و پشی فه ل ؤمی گفت که ترکیب خط

(. 2)ج ول ( ش استو پاي اری يافتهی)سط توسعه

های پایداری سکونتگاه وغیرکشاورزی اشتغال ۀ کنندتسهیلهای ؤل فهممعناداری رگرسیون ـ2جدول

(ANOVAروستایی )

7931، های پژوه يافته مثخی: داریسطح معنا F عات میانگین مرب (dfآزادی)درجۀ عات مجموع مرب مدل

رگرسیون

ةمان باقی

کل

332/1

173/21

179/31

1

917

919

333/9

111/7

791/79 (b)777/7

a.dependent variable :های روستايیپاي اری سنونتها

b.predictors :گیاریزيرساختی و سیاستش محیطی، اجتماعی، اقتصادی، کالب ی ةکنن تسهیلهای فه ل ؤم

اثرپشیير، نتشايج نششان ةف مؤل اثرگیار بر ةف مؤل تثثیر ةستان اردش درنهايت، براساس ضريب ا

در وضش، موجشود موردمطالعه ةناحیهای روستايی سنونتها یهای پاي ارده که شاخصمی

مؤل فشة میشان بشود کشه درايشن زيرسشاختی شمحیطشی و کالبش ی ةکنن تسهیل مؤل فة 1از ر ث ثمت

ی بیششترين میشزان اثشر را پايش ار 737/7د با ضريب تاثیر در شرايط موجومحیطی ةکنن تسهیل

(. 3)ج ول روستايی داشته است ایهسنونتها

های غیرکشاورزی و پایداری سکونتگاه های اشتغالکنندهت اثرگذاری تسهیل ضرایب میزان شد ـ5جدول

(Coefficients) روستایی

7931، های پژوه يافته مثخی:سطح

معناداریt

داستاندارضریب ضریب غیراستاندارد مدل

Beta Std.Error B

777/7

771/7

771/9

173/7

737/7

737/7

733/7

799/7

737/7

737/7

محیطی کنن تسهیل

اختیزيرسش کالب ی کنن تسهیل

a.dependent variable های روستايیپاي اری سنونتها:

گسشترش ةکنن تسهیل هایفه ل ؤم حاضردرحالگويان، براساس دي گا پاسخشالود ، اين بر

گیاری، در تبیین پايش اری سیاست مؤل فةاجتماعی و فرهنهی، اقتصادی و کشاورزی غیرل اشتغا


مثبت و معنشادار موجشود ةه به رابط های روستايی جايها خود را نیافته است. با توج سنونتها

هشای روسشتايی زيرساختی و پاي اری سنونتها محیطی و کالب ی ش ةکنن تسهلهای فه بین مؤل

اجتمشاعی و فرهنهشی، اقتصشادی، و ةکننش هشای تسشهیل فشه ه بشه مؤل توج ،موردمطالعه ةناحی

هشا را در گسشترش آفرينی ايشن ششاخص نق ،موردمطالعه ةناحی( در 3)ج ول گیاریسیاست

روستايی رقم خواه زد.های سنونتها ةتوسعدر فراگرد پاي اری و ،اشتغال و درنتیجه

و پیشنهادها گیرینتیجه .1

ينشی از عوامشل مهشم ، حاضشر پژوه ةنیپیشواکاوی ادبیا و براساس و در متون توسعه

همچشون ،اششتغال گسشترش ةکننش تسشهیل هشای فه ل ؤم یارتقا های روستايیسنونتها پاي اری

گیاری متناسشب و سشازگار سیاستمحیطی، اجتماعی و فرهنهی، اقتصادی و هایکنن لیتسه

ی باشش و باعشث ش بشرای مشرد محل ،حاصل از آن که مناف، اجتماعی ش اقتصادی نحویبه ؛است

حال در ايشن متشون تثکیش های روستايی شود. درعینو پاي اری سنونتها سط توسعه یارتقا

اششتغال ةکننش یلعوامشل تسشه ة بشالقو بالفعشل و هشای پتانسیل و ظرفیشت ش که تز است از

گونشه ه به ايشن بنابراين توج آن استفاد شود.ايجاد و گسترش برای کشاورزی و غیرکشاورزی

هشای برای توسعه و پاي اری سشنونتها های توسعه ريزیدر برنامهها کنن و تسهیل ها پتانسیل

موردتثکی قرارگرفته است. روستايی

اششتغال غیرکششاورزی ةکننش تسشهیل هشای مؤل فشه در پژوه حاضر، تثثیرا اساسبراين

هشای آنها بشر توسشعه و پايش اری سشنونتها ة بالقو های موجود و براساس توانمن ی و قابلیت

ةرابطش آماری دتلت بشر وجشود روستايی مورد سنج قرار گرفت. نتايج حاصل از محاسبا

هشای کننش تسهیل همچون ل غیرکشاورزیاشتغا ةکنن تسهیل مؤل فةتنها دو مثبت و معنادار بین

موردمطالعشه ةناحیش روسشتاهای یپايش ار های ابعاد با شاخصزيرساختی شمحیطی و کالب ی

منطقشة های روستايی در نامبرد و پاي اری سنونتها مؤل فة بین دو رابطه ی باوجود که حت دارد

بتنشی بشر آزمشون رگرسشیون . همچنشین م باشش رابطه در سطحی پشايین مشی موردمطالعه، ش

یبشر پايش ار اششتغال غیرکششاورزی ةکننش عوامل تسشهیل بینی تثثیرا آم برای پی عملبه

بشر روی تنهشا دو ششاخص مشیکور ، اثرگشیاری موردمطالعشه ةناحیش هشای روسشتايی سنونتها

هشای پشژوه ترتیشب، يافتشه روستاهای ناحیه آشنار گردي . بش ين یپاي ارهای ابعاد شاخص


(، 1773) ، ششهو و سشی ينا (1777)جانسون و هلفان حاضر با نتايج حاصل از مطالعاتی چون:

(7921) و پاسشبان ،(1773) رنجشان (، 1771) (، ماهنش را 1771) ، عب الجلیل و هشارون چه ماتا

اثرگیار نظیر: ةف مؤل های مطابقت دارد. در مقابل، نتايج اين پژوه نشان داد برخی از شاخص

ی در تبیششین پايشش ارگششیاری اجتمششاعی و فرهنهششی، اقتصششادی و سیاسششت هششایکننشش تسششهیل

جايها خود را نیافته است. شهرستان نیشابور سروتيت ةناحیدر های روستايیسنونتها

:ازقبیشل گشیاری سیاسشت اجتمشاعی، اقتصشادی و ةکننش تسشهیل های فه ل ؤم ديهر، عبار به

بشرای رسشانی در ابعشاد اجتمشاعی الع ش اط ،روهشای ترويجشی گیاری نهادهای دولتی و نیسرمايه

بشه آموزش، آگاهی و شناخت مسشائل اجتمشاعی و اقتصشادی ةزمینتوانمن سازی روستايیان در

:نظیشر اقتصشادی ةکننش های تسهیلفه ل ؤم ةهمچنین درزمین شنل مطلوب صور نهرفته است.

ری و در اعطشای تسشهیال اعتبشا هشای مشالی دولشت گیاری، توزي، اعتبارا و حمايتسرمايه

میشزان تولیش ا کششاورزی و همچنشین وجشود محصششوت هشای بشاننی بشه روسشتايیان، وا

نشا جهشت ايجشاد صشناي، تبش يلی و تنمیلشی در سشط ات کشاورزی و محصوت دامشی قابشل

عنشوان عامشل های کششاورزی بشه الیت روستاها، وضعیت مالی و درآم ی روستايیان ناشی از فع

تشا است گردي هی ش و درنتیجه باعث توج کم های غیرکشاورزی،الیت ايجاد فع ةکنن سهیلت

نشود.برای ايجاد و گسترش مشاغل غیرکشاورزی فراهم زمینه

منشاب، ة بشالقو موجشود و هایو قابلیت کنن های تسهیلمؤلفهه به تثثیرا مبنا، با توج براين

پیيری و گسترش اشتغال غیرکششاورزی و ساختاری بر شنلکالب ی ش زير همچنینمحیطی و

هشای پتانسشیل توانمنش ی و ه بشه ش توج موردمطالعشه، ةناحیش هشای روسشتايی سنونتها یپاي ار

روسشتاهای هشای موجشود در هشا و پتانسشیل قابلیت یارتقاو ، اجتماعی، اقتصادی ةکنن تسهیل

هشای سنونتها نرد اجتماعی ش اقتصادی برای رسی ن به توسعه و بهبود عمل سروتيت بخ

اششتغال ةتوسشع ةکنن های تسهیلشاخصسط یارتقاموردتثکی است. سرانجا ، روستايی آن

مثابه ينی از راهبردهشای اثرگشیار روستاهای موردمطالعه به یپاي ارو برای دستیابی به توسعه

یان امر قرار گیشرد تشا زمینشه و متول گیاران وريزان، سیاسته برنامه ضرور دارد که موردتوج

ق آنها فراهم شود. های تز برای تحق زيرساخت

موردمطالعشه، وضشعیت ةناحیش صادی و سیاسی در تهای اجتماعی، اقفه ل ؤه به ايننه م با توج

، بنابراين ضروری است که جهت گسترش مشاغل غیرکشاورزی نشان داد استنامطلوبی را به


اجتمشاعی، اقتصشادی و ةکننش های تسهیلارتباط با شاخصدر زير هاینهادپیشها و فرضپی

ه قرار گیرد: ، بیشتر موردتوج های بخ سروتيتو همچنین توانمن ی گیاریسیاست

های شناختی و مهارتی روستايیان از طريق تقويت منشاب، آموزششی و نظشا عرصه یارتقا ش

ق، ا، خشال روستايی با افراد آگا ، دانش ةجامعه يک برای وصول ب ،رسانیالع مطلوب ترويج و اط

پیير؛کارآفرين و انعطاف

هشای هشای گروهشی در زمینشه الیشت انجشا فع ترغیب روستايیان به مشارکت و همیاری و ش

جمعی نسبت بشه کار مختلز اقتصادی و اجتماعی و همچنین در فواي اقتصادی و اجتماعی

؛های غیرکشاورزیالیت يیان به ايجاد و گسترش فع ستادادن روکار فردی درجهت سوق

رسشانی در الع ش گشیاری نهادهشای دولتشی و نیروهشای ترويجشی و اط افزاي سهم سرمايه ش

اجتماعی)توانمن سازی روستايیان در ابعاد آموزش، آگاهی و ششناخت های توانمن ی شاخص

اقتصششادی هششایچنششین در شششاخصهم ؛(...مسششائل اجتمششاعی و اقتصششادی روسششتای خششود و

های مالی گیاری، توزي، اعتبارا و حمايتسرمايهاشتغال غیرکشاورزی همچون: ةکنن تسهیل

ها در گیریبه روستايیان، کاستن از سختهای باننی دولت در اعطای تسهیال اعتباری و وا

یش ا بخ کشاورزی در راسشتای افشزاي تول استفاد از اعتبارا و تسهیال باننی، تقويت

ايجاد صشناي، تبش يلی و تنمیلشی براینا ات محصوت دامی قابلافزاي کشاورزی و همچنین

.است بخ غیرکشاورزی اشتغال در ةتوسع برای

بشافی و هشای تولیش ی قشالی هشای تولیش و تجمیش، کارگشا هشا و تعشاونی ل گیری تشن شنل

تولیش نشوار و کارخانشة ازی نظیر: سکیز او لیة های اجناس تابلوفرش و همچنین ايجاد کارخانه

قیت موف توان درهای تولی در روستا می.. در نزدينی منان.تولی زيپ وکارخانة واترجا و

هشای روسشتايی بسشیار پاي اری سنونتها ،آنها و درنهايتتوسعة های تولی ی موجود و کارگا

رس . نظر میدمطالعه ضروری بهصنعتی در بخ مورناحیة ايجاد يک ،میانر باش . دراين مؤث

تولیش ی و کشار توسشعة تسشهیال بشرای ارائشة هشای تولیش ی پوششا و تجمی، کارگشا -

تشرين عنشوان مهشم ويژ در روستای برزنون بشه داشتن اشتغال در بخ موردمطالعه و بهاولويت

ی بشازار بشرا یه به ايننه بخ سروتيت در موقعیشت مناسشب با توج .قطب اقتصادی سروتيت

قرار و... های مشه ، سبزوار و نیشابورهای شهرستانفروش محصوت تولی ی خود در استان

زايی در اين ناحیه وجود دارد.خوبی برای توسعه و اشتغالزمینة دارد،


دولشت در امشور بیششتر و بهتشر رسشانی ها و الهوی خ ما زيرساخت امنانا وش توسعة

هشای اششتغال غیرکششاورزی در روسشتاهای سازی زمینشه وسعه و تسهیلزيربنايی در ارتباط با ت

؛بخ سروتيت

ويشژ در آن، بشه هشای زيرسشاخت سشازی فشراهم و روسشتايی گردشهری ه به پتانسیل توج ش

؛در بخ سروتيت بی خان ينهجه، برزنون، روستاهای کلی ر،

از طريشق و را ان ازی آنهشا يیروستا موجود بالاستفادة واح های و هاظرفیت از استفاد ش

فشرآوری تولیش ی و آموزششی واحش های ايجشاد پايین به روسشتايیان، کارمزد با تسهیال ارائة

... و پوشا تولی ی کوچک، مرغ پرورش واح دارويی، گیاهان

بشافی، گلشیم و بشافی قالی صنعت احیایو تولی ی ش آموزشی هایکارگا يا مجتم، ايجادش

هی از زنان روسشتايی در ايشن توج ينهجه که تع اد قابل و فهنه سخت،کو ر روستاهایويژ دبه

الیت هستن . مشغول به فع حرفه

کتابنامه

های مختلز هزينهتثثیر . بررسی (7922)مسائلی، ا. و ؛ .اد ، زحسن ؛.؛ باسخا، .ر ع. باصری،. 7

،(3)3ی، های اقتصادپژوه . يراندولت بر اشتغال غیرکشاورزی و فقر در مناطق روستايی ا

.13ش37

، اقتصاد کشاورزی. بر اشتغال غیرزراعی در استان خراسانمؤثر بررسی عوامل .(7921).ف پاسبان،. 1 .72ش7 (،1)7

های اقتصادی در الیتسازی فعع. نق متنو(7937)کرمانی، . و ؛ .ا. زاد ، علوی؛ .جوان، . 9

.39ش71 ،(13)3، جغرافیا(. رستان سمیر پاي ار روستايی)شهتوسعة

سمت. :تهران .گیری در تحقیقهای بر نمونمه مق .(7937)ح. سرايی، .3

های اقتصادی در الیت سازی فع ع بر متنو مؤث ر (. بررسی عوامل 7939نیا، .؛ برادران، س.)طیب .1

.72ش7 (،73)1، دان انتظامی کردستان. روستاهای مرزی شهرستان مريوان

سازی ع. تحلیل موان، متنو(7939)ر. رضوانی، .و ؛ .؛ شايان، ح. نیا،؛ طیب.ا عنابستانی، ع. .1

(،3)9، روستايیتوسعة اقتصاد فضا و . های اقتصادی در روستاهای مرزی شهرستان مريوانالیتفع

.777ش21


بر مان گارسازی روستايیان در نق اقتصاد غیرزراعی .(7931)ر. .میرلطفی، ؛ . زاد ، ا.علوی. 1

.21ش17 (،77)9 ای،ريزی منطقهبرنامه. هرستان سمیر مناطق روستايی ش

توسعة ق بخشی به اقتصاد روستاها جهت تحق ع تنو .(7939)؛ وتئی، . . ی يهانه، ب محم .2

(،1)9 ،روستايیتوسعة اقتصاد فضا و (. آباد شمالی شهرستان میان وآبپاي ار)دهستان مرحمت

.17ش13

.نیشابورشهرستان ، سرشماری نفوس و مسنن (.7937.)مرکز آمار ايران .3

10. Barrett, C.B., Reardon, T., Webb, P. (2001). Nonfarm income diversification

and household livelihood strategies in rural Africa: Concepts, dynamics and

policy implications. Food Policy, 26, 315-331.

11. Che Mat, S. H., Abdul Jalil, A. Z., & Harun, M. (2012). Does non-farm income

improve the poverty and income inequality among agricultural household in

rural Kedah?, Procedia Economics and Finance, 1, 269-275.

12. Hoang, T. X., Pham, C. S., & Uiubasoglu, M. A. (2014). Non-farm activity,

household expenditure, and poverty reduction in rural Vietnam: 2002-2008.

World Development, 64, 554-568.

13. Imai, K. S., Gaiha, R., & Thapa, G. (2015). Does non-farm sector employment

reduce rural poverty and vulnerability? Evidence from Vietnam and India.

Journal of Asian Economics, 36, 47-61.

14. Jacques Dethier, J., & Effenberger, A. (2012). Agriculture and development: A

brief review of the literature. Economic Systems, 36(2), 175-205.

15. Jonasson, E., & Helfand, S. M. (2010). How important are locational

characteristics for rural non-agricultural employment? Lessons from Brazil.

World Development, 5(38), 727-741.

16. Lay, J., Omar Mahmoud, T., Michuki, M., & Mukaria, G. (2008). Few

opportunities, much desperation: The dichotomy of non-agricultural activities

and inequality in Western Kenya. World Development, 12(36), 2713-2732.

17. Mahendra Dev, S. (2007). Rural non-farm employment in India and China:

Trends, determinants and policies. The Indian Journal of Labour Economics,

3(50), 407-426.

18. Misra, S. H. (2014). Growth and structure of rural non-farm employment in

Maharashtra: Reflection from NSS data in the post reform period. Procedia

Economic and Finance, 11, 137-151.

19. Oostendorp, R. H., Trung, T. Q., & Tung, N. T. (2009). The changing role of

non-farm household enterprises in Vietnam. World Development, 3(37), 632-

644.

20. Ranjan, S. (2004). Determinants of rural non-farm employment: Micro level

evidence from Uttar Pradesh. Social Scientist, 5/6 (36), 22-50.

21. Shehu, A., & Sidique, S. F. (2014). A propensity score matching analysis of the

impact of participation in non-farm enterprise activities on household wellbeing

in rural Nigeria. Universiti Malaysia Kelantan Procedia, 1, 26-32.

22. Stifel, D. (2010). The rural non-farm economy, livelihood strategies and

household welfare. World Development, 1(4), 82-109.

تحلیل عوامل مؤث ر بر تنو ع بخشی اقتصاد غیرکشاورزی و...

Documents

Transcript of تحلیل عوامل مؤث ر بر تنو ع بخشی اقتصاد غیرکشاورزی و...