รายงานการทบทวนวรรณกรรม เรอง การตงครรภ

นางสาวชฎารตน เหลองอราม นางสกญญา ศรเจรญ

นางสาวสภาภรณ ผาจวง งานหองผาตดและวสญญพยาบาล

โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพ ศนยอนามยท 5 ราชบร

ความสำคญ การตงครรภเปนพฒนาการขนหนงซงเปนชวงเวลาทสำคญของชวตเพราะเปนชวงทเกดการ

เปลยนแปลง ทงทางดานรางกาย จตใจ อารมณ และสงคมมทงความรสกปตยนด มความสขและนบวนรอคอยททารกจะคลอดออกมาอยางปลอดภยปญหาจากการเปลยนแปลงของรางกาย เชน คลนไส อาเจยน ปวดศรษะ ปวดหลง เปนตะครว ทองอด ทองผก ปญหาจตใจ เชนอารมณเสย หงดหงดงาย นอนไมหลบ ปญหาเศรษฐกจและสงคม นอกจากปญหาทเกดในระยะตงครรภแลวหญงตงครรภสวนใหญยงมความวตกกงวลเกยวกบภาพลกษณทเปลยน (กลววาการตงครรภจะทำใหสามนอกใจ) ความคาดหวงเกยวกบทารกในครรภ (ความผดปกตหรอพการ) กลวการคลอด เปนตนแมวาจะเปนการเปลยนแปลงตามธรรมชาตกจดไดวาเปนภาวะวกฤตระยะหนงของสตร จำเปนตองไดรบการดแลอยางด และไดรบคำแนะนำเกยวกบการปฏบตตวระหวางตงครรภไดอยางถกตอง ซงปญหาดงกลาวจะลดลงหรอหมดไป หากไดมการเตรยมความพรอมแกหญงตงครรภตงแต ในระยะแรก ๆ ของการตงครรภ การตายและภาวะทพพลภาพทเกดขนในสตรจากการตงครรภและการคลอดยงเปนปญหาสำคญอนดบตนของระบบสาธารณสขในประเทศทกำลงพฒนา ถงแมจะมเทคโนโลยทเจรญกาวหนา และความรใหม ๆ ทเกดขนมากมาย ถาหญงตงครรภไมไดรบการดแลหรอไมไดรบขอมลทเปนประโยชนตอการปฏบตตวในระหวางตงครรภทเหมาะสม อาจนำไปสการเกดโรคหรอภาวะแทรกซอนขณะตงครรภได เชน ภาวะครรภเปนพษความดนโลหตสง โลหตจางขณะตงครรภ ทารกโตชาในครรภ แทง คลอดกอนกำหนด ทองแฝด นำเดนกอนเจบทอง เจบทองกอนกำหนด ทารกในครรภอยในทาผดปกต เปนตน (1)

การดแลหญงตงครรภ ควรเรมตงแตระยะแรก ๆ ของการตงครรภ ดงนน คสามภรรยาเมอทราบวาตงครรภ ควรรบไปฝากครรภโดยเรวและไปตรวจตามแพทย/ เจาหนาทสาธารณสขตามนดทกครง เพอจะไดรบการดแลและไดรบคำแนะนำเกยวกบการปฏบตตวระหวางตงครรภไดอยางถกตอง จะเหนไดวาสขภาพของลกในครรภจะสมบรณแขงแรงได ยอม ขนอยกบสขภาพของแม ดงนนสงจำเปนสำหรบหญงตงครรภทกคน คอ การไดรบการดแลและเอาใจใสในขณะตงครรภทงจากตนเอง สาม บดา มารดา และพนอง รวมถงการไดรบการดแลจากแพทย พยาบาล และบคลากรทางดานสาธารณสข ซงเปนผทมหนาทเกยวของโดยตรงในการชวยเหลอดแลหญงตงครรภตงแตเรมตงครรภ การคลอดบตร จนถงหลงคลอดบตร การดแลทงดานรางกายและจตใจหรอสขภาพจตเพอเฝาระวงปญหาสขภาพทอาจเกดขนระหวางการตงครรภ เพอใหการตงครรภดำเนนไปดวยดจนกระทงคลอด และไดทารกทมสขภาพด (2)

งานหองผาตดและวสญญพยาบาล จงใหความสำคญในเรององคความรการตงครรภ เพอใหหญงตงครรภ สามารถเขาใจและเตรยมตวในการดแลตวเองใหพรอมในการตงครรภและการคลอด

การทบทวนวรรณกรรม (Review Literature) 1. แนวคดและทฤษฎทเกยวของกบการตงครรภ2. แนวคดและทฤษฎของการเรมเจบครรภ3. งานวจยทเกยวของ

1. แนวคดและทฤษฎทเกยวของกบการตงครรภ1.1 ความหมายของการตงครรภ การตงครรภ (Pregnancy) คอ ภาวะทเกดจากการปฏสนธระหวางไขกบอสจ แลวไดตวออน

เกดขนมา ในการตงครรภปกต ตวออนจะไปฝงอยทเยอบโพรงมดลก และตวออนทมเพยงเซลลเดยวจะแบงตวและพฒนาเปนอวยวะตาง ๆ จนเจรญเตบโตเปนทารก ซงผหญงโดยทวไปทมประจำเดอนปกตและมาสมำเสมอทกๆ 28-30 วน จะมอายครรภประมาณ 40 สปดาห หรอประมาณ 280 วน นบจากวนแรกของการมประจำเดอนครงลาสด(4)

ระยะเวลาประมาณ 40 สปดาหของการตงครรภ ทารกในครรภจะมการเจรญ เตบโตพฒนาการเปนระยะ โดยอาศยการทำงานของรก เยอหมเดก สายสะดอ และนำครำเปนอวยวะชวยตลอดเวลาทอยในครรภมารดา หญงตงครรภกมการเปลยนแปลงทางดานรางกาย จตใจ อารมณ ครอบครวและสงคมเชนกน ถาหญงตงครรภไมสามารถทนตอสภาวะเปลยนแปลงตางๆ ทเกดขนเหลาน อาจสงผลใหเกดภาวะแทรกซอนขณะตงครรภได ซงปญหานนสามารถแกไขไดถาหญงตงครรภและครอบครวมความรความเขาใจเกยวกบการเปลยนแปลงตางๆ ทเกดขน และทราบถงแนวทางการปองกนและแกไขภาวะแทรกซอนเหลาน จะสามารถปรบตวใหเขากบการเปลยนแปลงและสามารถพฒนาตนเองและครอบครวใหรบบทบาทใหมไดอยางเหมาะสม(5)

1.2 การแบงการตงครรภ ในทางการแพทยนนการตงครรภแบงออกเปน 3 ระยะนนคอ ระยะทมการตงครรภ ระยะทม

การเจบครรภคลอด และระยะหลงคลอด 1) ระยะทมการตงครรภ2) ระยะทมการเจบครรภคลอด จะมอาการตางๆดงน

1.2.1 อาการเจบครรภคลอด จะมลกษณะปวดทวทองทงหมด ทอง/มดลกแขงเกรงเกดจากการหดรดตวของมดลก โดยอาการปวดจะบบและคลายเปนพกๆ สมำเสมออยางนอย 10 นาทตอครง ในบางรายอาจมอาการปวดราวไปทเอวรวมดวย

1.2.2 มมกปนเลอดออกทางชองคลอดซงแสดงวามการเรมเปดของปากมดลกพรอมทจะคลอดแลว

1.2.3 การมนำเดนคอการมนำใสใสไหลออกทางชองคลอด กล นไมไดเหมอนปสสาวะ ทงนเกดจากถงนำครำแตก

ระยะหลงคลอด ในระยะหลงคลอดจะยงคงมเลอดไหลออกทางชองคลอดในปรมาณไม มากซงเรยกวา

นำคาวปลา ในชวงแรกจะมสแดงสด จากนนจะคอยๆจางลงเปนสนำตาลและเปลยนเปนสใสๆ โดยนำคาวปลาควรจะหมดภายใน 2 - 4 สปดาห ซงถานำคาวปลาผดปกตเชน เปนเลอดสดตลอดเวลา หรอมกลนเหมนผดปกต หรอเมอผานระยะเวลานไปแลวยงคงมนำคาวปลาอย ควรรบพบสตนรเวชเพราะอาจมการตดเชอในมดลกหรออาจมรกคางอยได การมอาการปวดบรเวณทองนอยบบเปนพกๆโดยอาการจะเกดขนเมอมารดาใหนมบตร อาการทเกดขนเปนภาวะปกตแสดงวามดลกกำลงหดตวเขาสองเชงกรานการขบปสสาวะหลงคลอดในชวง 2 - 3 วนแรก ปรมาณปสสาวะทออกจะออกมากกวาปกต เนองจากรางกายขบนำสวนเกนทเกดจากการตงครรภออกจากรางกาย

ภายหลงคลอดอาจเกดอาการผดปกตทางดานจตใจไดเชน อาการซมเศรา วตกกงวล ซงสาเหตอาจเกดจากปญหาความสบสนในบทบาทของมารดาและภรรยา โดยอาการจะคอยๆกลบเปนปกตภายใน 2 - 3 สปดาห แตถาอาการเหลานเรอรงควรรบพบสตนรแพทย(4)

1. ระยะทมการตงครรภในชวง 3 เดอนแรกของการตงครรภอาจจะมอาการคลนไส วงเวยนศรษะ ซงสวนใหญจะม

อาการตอนเชารบประทานอาหารไมคอยไดอาการจะดขนเมอผานชวง 3เดอนแรกไปแลว นอกจากนนอาจจะมอาการออนเพลย ทองผกไดบางในบางคน เมออายครรภมากขนประมาณ 20 สปดาหจะรสกไดถงการดนของทารกหญงตงครรภควรทจะตองสงเกตการดนของทารกในครรภทกวนเพอดวาทารกในครรภยงมชวตดอยหรอไม (ซงถาสงสยเดกดนผดปกตเชน ดนลดลงหรอไมดน ตองรบพบสตนรแพทย) นอกจากนนอาจพบวามการบวมทขาทงสองขางไดเลกนอย

1.1 การวนจฉยการตงครรภ 1. Presumptive signs of pregnancy: อาการหรออาการแสดงทบงชวาอาจจะม

การตงครรภ เชน การขาดประจำเดอน ปสสาวะบอย ออนเพลย เปนตน เพราะอาการเหลานอาจเกดจากสาเหตอนๆไมใชเปนการตงครรภกได

2. Probable signs of pregnancy: อาการหรออาการแสดงทบงชวานาจะมการตงครรภ เชน ทองขยายใหญขนหรอตรวจ pregnancy test ไดผลบวกเปนตน เพราะคนทอยากมลกมากอาจจะไมมประจำเดอนและทองโตขนโดยไมไดตงครรภจรงไดหรอการตรวจพบ HCG อาจเกดจากมเนองอกทรงไขกได

3. Positive signs of pregnancy: เปนอาการหรออาการแสดงทบอกวามการตงครรภแนนอน เชน ฟง เสยงหวใจทารกในครรภได หรอมองเหนการเคลอนไหวของทารกในครรภ หรอ X-rays พบโครงรางทารก หรอตรวจดวยคลนเสยงความถสงพบวามทารกในครรภ เปนตน 1.2 การเปลยนแปลงทางดานรางกายของหญงตงครรภ การเปลยนแปลงทางรางกายทเกดขนสวนใหญเปนผลจากฮอรโมนระหวางตงครรภและการ

เจรญเตบโตของทารกในครรภ รวมทงเปนผลจากการปรบตวของหญงตงครรภตอการเปลยนแปลงทเกดขน ซงจะทาใหมการเปลยนแปลงของระบบตางๆ ดงน

1.3.1 อวยวะสบพนธภายนอกและชองคลอด (Vulva and Vagina) ขยายใหญขนจากการกระตน ของฮอรโมน Estriol ทำใหมโลหตมาเลยงองเชงกรานมากขนมผลใหผวของผนงเยอบชองคลอดเปลยนจากสชมพเปนสมวง เรยกวา Chadwick’s sign เกดขนเมอ อายครรภ 8 สปดาห ผนงชองคลอดออนนมลงเนอเยอเกยวพนบรเวณนออนนมลง เพอ เตรยมชองคลอดใหขยายไดมากขนในระหวางการคลอด ระหวางการตงครรภจะมการขบสารคดหลงของชองคลอดและมดลกเพมขน เนองจากการเพมของ Lactobacillus Acidophilus ซงทำใหมการสรางกรดแลคตค (Lactic acid) จาก Glycogen เพมมากขนทำใหสารคดหลงของชองคลอดมฤทธเปนกรด pH ระหวาง 3.5 – 6 ซงจะชวยปองกนการตดเชอทางชองคลอด

1.3.2 ปากมดลก (Cervix) จะนมและเปลยนเปนสคลำลกษณะ เชนน เรยกวา Goodell’s Sign ตอมของปากมดลกจะมการขยายขนาด (Hypertrophy) และเพ มจำนวนเซลลมากขน (Hyperplasia) รวมทงมการผลตมกเหนยวจำนวนมากอดปากมดลกเรยกวา Mucous plug ทำหนาทอดกนไมใหโพรงมดลกตดตอกบภายนอกเนอเยอของปากมดลกสวนใหญจะเปนเนอเยอเกยวพนและมกลามเนอเรยบปนอยเลกนอย เมอครรภใกลครบกำหนดและระหวางเจบครรภคลอดปากมดลกจะหดสนและบางลง รวมท งมการเปดขยายของปากมดลกซ งเชอวาเกดจากอทธพลของฮอรโมน Prostaglandins

1.3.3 มดลก (Uterus) มการเปลยนแปลงทงขนาด รปราง นำหนก และความจซงเปนผลจาก อทธพลของฮอรโมน Estrogen และ Progesterone รวมทงแรงดนจากผลผลตของการตงครรภ (Conceptive products) ซงขยายอยางรวดเรวมดลกจะมความจเพมมากขนประมาณ 1,000 เทาและมนำหนกเพมประมาณ 30 เทาเมอครรภครบกำหนดกลามเนอผนงมดลกมความหนาและแขงแรงมากขนโดยเฉพาะในระยะ 2-3 เดอนแรกของการตงครรภจะพบวาผนงมดลกหนามากกวากอนตงครรภและจะคอยๆบางลงจนกระทงครรภครบกำหนด โดยผนงมดลกไมไดโตขนเทากนทกสวนจะโตทสดทสวนยอดของมดลก (Fundus) และตำแหนงทรกเกาะจะโตเรวกวาตำแหนงอนๆขณะทมดลกขยายตวนรปรางของมดลกจะเปลยนไปใน 2-3 สปดาหแรกของการตงครรภมดลกจะมลกษณะคลายชมพหรอลกแพและจะเปลยนเปนลกษณะกลมประมาณเดอนท 3 หลงจาก นนจะเจรญเตบโตตามแนวยาวมากกวาแนวกวางจนกลายเปนรปร (Ovoid shape) การนอนหงายในขณะทอายครรภมากจะทำใหนำหนกมดลกไปกดทบกระดกสนหลงทบหลอด โลหตแดง Aorta และหลอดโลหตดำ Inferior vena cava ทำใหการไหลคนของโลหตลดลงอาจมผลตอการไหลเวยนโลหตของทารกในครรภและอาจทำใหเกดภาวะความดนโลหตลดตำลงสงผลใหหญงตงครรภรสกเวยนศรษะคลายจะเปนลม ดงนนจงควรใหหญงตงครรภนอนตะแคงซายและไมควรนอนหงายราบในระยะใกลคลอดเพอใหโลหตไหลเวยนดขน

1.3.4 การหดรดตวของกลามเนอมดลก (Uterine Contraction) ระยะไตรมาสแรกของการตงครรภกลามเนอมดลกจะมการหดตวเปนครงคราวไมสมำเสมอไมเจบ การหดรดตวในลกษณะนเรยกวา Braxton Hicks contractions ในไตรมาสทสองการหดรดตวนจะเกดขนนานๆครง การหดรดตวนจะชวยใหการไหลกลบของโลหต (venous return) ไปยงรกไดสะดวกขนและชวยในการไหลเวยนโลหตของทารก ทาใหไดรบออกซเจนมากขน เมออายครรภมากขนการหดรดตวของมดลกก

1.3 การเปลยนแปลงของระบบอวยวะสบพนธ (Reproductive adaptation)

จะเพมมากขนใน 1-2 สปดาหสดทายของการตงครรภอาจเกดบอยทก 10 – 20 นาททำใหหญงตงครรภรสกไมสขสบายไดซงเรยกวาการเจบครรภเตอน

1.3.5 การไหลเวยนโลหตบรเวณมดลก (Uterine blood flow) กอนการตงครรภปรมาณโลหตทไหลเวยนไปยงมดลกจะนอยกวา 50 ml/min แตจะเพมการไหลเวยนเปน 500 ml/min ในระหวางการตงครรภซงคดเปน 1 ใน 6 ของปรมาตรโลหตทงหมดในรางกายของหญงตงครรภ การหดรดตวของมดลกแรงดนโลหต และทาของหญงตงครรภจะมผลตอการไหลเวยนของโลหตไปยงมดลกตลอดระยะการตงครรภ นอกจากนภาวะทพโภชนาการและภาวะเสยโลหตกจะมผลตอการไหลเวยนของโลหตและทารกในครรภดวย

1.3.6 รงไขและทอนำไข (Ovaries and Fallopian tubes) ระหวางการตงครรภจะไมเกดการตกไข (Ovulation) เนองจากการเพมระดบฮอรโมนเอสโตรเจนและโปรเจส เตอโรนจากรกจะมผลกดการทำงานของ follicle stimulating hormone (FSH) และ luteinzing hormone (LH) จากตอมพตอตาร (pituitary gland) ในระยะ 8-10 สปดาหแรกของการตงครรภ corpus luteum จะทำหนาทหลงฮอรโมนเอสโตรเจน และโปรเจส เตอโรนหลงจากนนเมอรกเจรญเตมทแลวจะทำหนาทผลตฮอรโมนเอสโตรเจนและโปรเจสเตอโรนแทนคอรปสลเตยม กอนสปดาหท 7 (หรอ 5 สปดาหหลงการตกไข) จะทำใหระดบ โปรเจสเตอโรนลดลง และเกดการแทงได

1.3.7 เอนขอตอของกระดกและอวยวะในองเชงกราน (Ligaments and joints of pelvic organs) เอนยดและขอตอตางๆจะยดขยายและนมขนกวาเดม เพอจะไดยดขยายใหญในขณะคลอด ซงอาจมผลทำใหหญงตงครรภรสกปวดเมอยและเดนไมถนด

1.3.8 เตานม (Breasts) เตานมจะขยายใหญขนโดยเฉพาะในระยะสปดาหแรกๆ ของการตงครรภหลงขาดประจำเดอนจะรสกวาเตานมหนกขนไวตอความรสกปวดเสยว ผวหนงบร เวณรอบหวนม (Nipple) และลานนม (Areolar) จะมสเขมขนมตมเลกๆเกดขนบรเวณลานนม เนองจากการขยายของตอมไขมน(Sebaceous gland) ทเรยกวา Montgomery’s tubercle ซงอาจทาใหมนำนมเหลอง (Colostum) เมอตงครรภได 2 – 3 เดอน เสนโลหตบรเวณเตานมจะขยายและมโลหตคงมากอาจมองเหนไดบรเวณรอบๆเตานมโดยเฉพาะในหญงตงครรภแรกและอาจมการแตกของผวหนงบรเวณเตานมเปนลายคลายๆ ลกษณะหนาทองลายระหวางไตรมาสทสองและสามของการตงครรภขนาดของเตานมจะใหญมากขน เนองจากการเจรญของตอมเตานม (Mammary gland) และจากการเพมของระดบฮอรโมนเอสโตรเจนและโปรเจสเตอโรนจะมผลทำใหเนอเยอของทอนำนมและเนอเยอทผลตนำนม (ducts and lobule alveolar tissue) ขยายตวขนมาก

1.4 การเปลยนแปลงของระบบตางๆ ในรางกาย (systemic change) ระบบหวใจและหลอดโลหต (Cardiovascular system) หวใจ (heart) และเสยงหวใจ (heart sound) ตาแหนงทตงของหวใจเปลยนไปเนองจาก

มดลกเพมขนาดจงดนกระบงลมใหยกขน ทำใหหวใจถกดนไปดานซายและสงกวาปกตตาแหนงยอดหวใจ (apex) จะอยดานขางมากกวาคนทไมตงครรภหวใจจะมขนาดเพมขนเลกนอยจากการทางานเพมขนและปรมาณโลหตทเพมขน การเปลยนแปลงของปรมาตรโลหตทออกจากหวใจและการเปลยนตาแหนงของหวใจมผลทำใหเสยงทไดยนจากการเตนของหวใจเปลยนแปลงไป ซงจดเปนภาวะปกตท

พบไดในหญงตงครรภตามปกตการตรวจเสยงหวใจจะฟงไดแตเสยงท 1 และ 2 บางทอาจไดยนเสยง ท 3 สวนเสยงท 4 จะไมไดยน แตในหญงตงครรภจะสามารถฟงเสยงหวใจไดทง 4 เสยง

ปรมาณโลหตท ไหลออกจากหวใจ (cardiac output) ระดบ resting cardiac output ในระยะตงครรภจะเพมขนสง 30 – 35 เปอรเซนตโดยเพมสงสดขณะอายครรภ 20 – 24 สปดาหและจะคงอยตลอดระยะของการตงครรภแลวจงลดลงเปนปกตภายใน 6 สปดาหหลงคลอดหญงตงครรภทแขงแรงหวใจปกตการเพมขนของปรมาณโลหตนจะไมกระทบกระเทอน แตถาหญงตงครรภเปนโรคหวใจดวยอาจเกดภาวะแทรกซอนของหวใจ โดยเฉพาะอยางยงระยะทปรมาณโลหตเพมขนสงสดการทางานของหวใจกจะเพมอยในระดบสงดวยความดนโลหต (blood pressure) จะลดลงเลกนอยคาความดน Systolic จะลดลงประมาณ 2 – 3 mmHg และคาความดน Diastolic ลดลงประมาณ 5 – 10 mmHg ทงนอาจเนองจากการขยายของเสนโลหตสวนปลาย ซงเปนผลจากการเปลยนแปลงของฮอรโมนในระหวางการตงครรภแตในไตรมาสท 3 คาความดนโลหตจะสงขนเทากบหญงทไมตงครรภความดนโลหตจะเปลยนไปตามทาทเปลยนไป โดยคาความดนโลหตจะสงสดในทานง ปานกลางในทานอนหงาย และตำสดในทานอนตะแคงความดนในเสนโลหตดาจะสงสดบรเวณสวนลางของรางกาย เนองจากมดลกกดทบเสนโลหตดาในองเชงกราน และ inferior vena cava ทาใหเทาบวม เกดรดสดวงทวาร และเสนโลหตขอดไดงายหลงจากอายครรภได 20 สปดาห ถาคาความดน Systolic เพมขนมากกวา 30 mmHg และคาความดน Diastolic เพมมากกวา 15 mmHg ถอวาเปนความผดปกต

การเปลยนแปลงการไหลเวยนโลหต (circulatory changes) อวยวะตางๆในรางกายจะไดรบโลหตเพมมากขนในระหวางตงครรภ เชนทมดลกจะมโลหตไหลเวยนเพมมากขน 20 – 40 เทาของกอนตงครรภบรเวณไตจะมโลหตเพมขนประมาณ 50% ในระยะไตรมาส 1, 2 แตจะลดระดบลงใน ไตรมาสท 3 บรเวณเตานมกเชนเดยวกนจะมการขยายขนาดขนจากการไหลเวยนทเพมขน รวมทงระบบผวหนงกจะมการเจรญของเลบและผมเพมขน แตการไหลเวยนของโลหตระบบประสาทสวนกลางและตบไมเปลยนแปลง

ปรมาตรของโลหต (blood volume) ระหวางการตงครรภปรมาตรโลหตเพมขนประมาณ 30 – 40% หรอประมาณ 1,500 ml จำนวนเมดโลหตแดงจะเพมขนชาๆและจะเพมดวยอตราคงทประมาณ 33% หรอ 450 มลลเมตร ตลอดระยะตงครรภสวนนำโลหต (plasma) จะเพมขนอยางรวดเรวในไตรมาสท 1 และท 2 และจะเพมสงสดเมอตงครรภได 34 สปดาห คอเพมขนมากกวากอนการตงครรภประมาณ 40 -50 % 3.1.2.6. เมดโลหตแดง (red blood cell) ระหวางการตงครรภ คา Hb และ Hct จะลดลงอาจทาใหหญงตงครรภเกดภาวะโลหตจางจากการขาดธาตเหลกได เมดโลหตขาว (white blood cell) ระหวางการตงครรภจะมการผลตเมดโลหตขาว (Leukocyte) เพมขนจาก 5,000-12,000 เซลล/มลลลตร และในระหวางการคลอดปกตอาจเพมเปน 25,000 เซลล/ มลลลตร หรอมากกวา

ปจจยในการแขงตวของโลหต (coagulation factors) ระหวางการตงครรภฮอรโมนเอส โตรเจนและโปรเจสเตอโรนจะทำใหความเขมขนของไฟบรโนเจน (fibrinogen) เพมขนประมาณ 50% และในระยะทายๆของการตงครรภพบวาระดบของไฟบรโนเจนจะเพมขน 450 มก./ดล. รวมทงปจจย

ในการแขงตวของโลหตอนๆท เพ ม ขนดวย เชน factor VII, VIII, IX และ X และเกลดโลหต สวนระยะเวลาในการแขงตวของโลหตจะอยในชวงปกตประมาณ 8 – 12 นาท

ระบบทางเดนหายใจ (respiratory system) ระบบทางเดนหายใจจะมการทำงานเพมมากขน เพอใหไดปรมาณออกซเจนเพยงพอกบความ

ตองการทงของมารดาและทารกในครรภ โดยระยะนรางกายมความตองการออกซเจนมากขนประมาณรอยละ 15 หรอ ประมาณ 30 มล./นาท ดงนนระบบหายใจจงมการเปลยนแปลงโดยหลอดโลหตฝอยบรเวณทางเดนหายใจจะขยายตวขน เนองจากผลของเอสโตรเจน ทำใหมการคงของนำและโลหตเมออายครรภมากขนมดลกซงมขนาดใหญดนเบยดกระบงลมใหสงขน ทำใหทรวงอกขยายออกทางดานขางความจของปอดเพมมากขนและผลของโปรเจสเตอโรนทำใหเสนโลหตและกลามเนอเรยบของหลอดลมคลายตวหญงตงครรภจงตองหายใจเรวและแรงขน เพอใหไดออกซเจนเพยงพอ หลงจากตงครรภได 24 สปดาหแลว การหายใจมกจะเปลยนจากหายใจดวยหนาทองมาเปนหนาอกแทน การปรบตวนจะทำใหเกดการหายใจลำบากไดในเดอนทายๆของการตงครรภ แตอาการหายใจลำบากจะลดลงเมอทองลดในชวง 2 สปดาหกอนคลอด

ระบบตอมไรทอ (Endocrine system) ระบบตอมไรทอสำคญทสดตอการตงครรภมผลทำใหเกดการเปลยนแปลงในระบบตางๆ ของ

รางกายตามมาทำใหทารกในครรภสามารถเจรญเตบโตไดรบสารอาหารขบถายของเสย รกษาอณหภมและความปลอดภย ซงเปนความตองการของทารกในครรภรวมทงชวยในการฟนฟสภาพในระยะหลงคลอด ตอมไรทอจะเพมการผลตฮอรโมนตางๆ ในระหวางการตงครรภ อวยวะททำหนาทเปนตอมไรทอและชวยในการรกษาภาวะสมดลของฮอรโมนในรางกายขณะตงครรภ ไดแก รก ตอมพตอตาร รงไข ตบออน ธยรอยด พาราธยรอยด และตอมหมวกไต

ระบบทางเดนปสสาวะ (renal system) ระหวางการตงครรภ ระบบการขบถายปสสาวะจะมการเปลยนแปลงทางดานกายภาพและสรรภาพ เนองจากอทธพลของฮอรโมนเอสโตรเจน โปรเจส เตอโรน และการถกกดจากมดลกทขยายใหญขน รวมทงการเพมขนของปรมาณโลหตในรางกาย

ระบบทางเดนอาหาร (gastrointestinal system) การเปลยนแปลงในระบบทางเดนอาหาร สวนมาก เกดจากการเบยดและกดทบของมดลกทโตขน รวมทงการเปลยนแปลงของฮอรโมนตางๆในระหวางตงครรภ โดยเฉพาะโปรเจสเตอโรน ซงการเปลยนแปลงของระบบนมกจะเปนอาการแสดงทพบในระยะแรกๆของการตงครรภ เชน อาการคลนไส อาเจยน และเมออายครรภเพมขนจะเกดอาการไมสขสบายตางๆเพมขน

ระบบกลามเนอและกระดก (musculoskeletal system) หญงตงครรภจะเดนหลงแอนมากขนตามอายครรภทเพมขน เนองจากมดลกโตทำใหจดศนยถวงของรางกายเลอนมาขางหนาเปนการถวงนำหนกของมดลกทคอนไปขางหนารางกายจงพยายามแอนกลบหลงเพอรกษาสมดล ทาใหเกดอาการปวดหลง ซงพบไดบอยมากในระหวางการตงครรภ ขอตอของกระดกในองเชงกราน (sacroiliac, sacrococcygeal) และกระดกหวเหนา (symphysis pubis) จะยดออกเนองจากการเปลยนแปลงของ steroid และ relaxin hormone เปนผลใหเกดอาการปวดหลงชวงลางและกนกบ โดยเฉพาะในไตรมาสท 3 นอกจากนหญงตงครรภอาจรสกชาปวดบรเวณแขนขาและออนเพลยจากการทหลงแอนมาก

ระบบผวหนง ( Integumentary system) การเปลยนแปลงของฮอรโมนในระหวางการตงครรภทาใหเกดการเปลยนแปลงตางๆในระบบผวหนง ดงน

Striae gravidarum ลกษณะเปนเสนกดลงไปในผวหนงเลกนอย สคอนขางแดง พบประมาณ ครงหนงของสตรตงครรภพบบรเวณหนาทองในชวงเดอนทายๆ ของการตงครรภอาจเปนทบรเวณเตานม กน และตนขา เชอวาเปนผลจากฮอรโมนของตอมหมวกไตทเพมขนในขณะตงครรภหลงคลอดสจะจางลง เปนเสนสขาวๆคลายรอยแผลเปนทาใหหนาทองลาย

Diastasis Recti เปนภาวะทกลามเนอ rectus หนาทองแยกออกในแนวกลางลาตวถาเปนมากๆ ผนงหนาทองบรเวณนนจะบางเหลอแตชนผวหนง

Pigmentation ขณะตงครรภมการสะสมของ pigment สนำตาลดาตามผวหนงบางสวนของรางกาย ถาเปนท หนาทองแนวกลางลำตวเรยกวา linea nigra ถาเปนทบรเวณใบหนาเรยกวา chloasma หรอ melisma gravidarum หรอ mask of pregnancy ในระยะหล งคลอด การเปลยนแปลงดงกลาวจะจางลงหรอหายไป และจะเกดขนอกถารบประทานยาเมดคมกำเนด การเปลยนแปลงของเสนโลหตทผวหนงอาจพบ angiomas หรอ vascular spiders ไดบรเวณใบหนา ลาคอ หนาอก หรอแขน เชนเดยวกบ palmar erythema เปนผลจากระดบเอสโตรเจนสง ซงจะหายไปเองหลงคลอดภาวะนปกตแลวจะพบในโรคตบแขงแตในขณะตงครรภถอวาเปนภาวะปกต

1.3 การเปลยนแปลงทางดานจตสงคมของหญงตงครรภ การตงครรภจะมการเปลยนแปลงทงทางรางกาย จตใจ อารมณ สถานภาพและบทบาทอาจ

กอใหเกดความเครยดแกหญงตงครรภเองหรอตอสาม บตร และผทอยใกลชดดวย จงนบเปนชวงหนงของภาวะวกฤตทางวฒภาวะในครอบครว มปจจยอยหลายประการทจะทำใหหญงตงครรภและครอบครวปรบตวไดด เชน สภาพอารมณ ประสบการณ กลไกการแกปญหา วฒนธรรมประเพณ ความเชอและการยอมรบการตงครรภ

1.4 การเปลยนแปลงดานอารมณ เปนการเปลยนแปลงอกอยางหนงทมความสำคญ ในหญงตงครรภจะมอารมณความรสกท

เกดขนเปนลำดบ ตงแตเรมตงครรภไปจนถงการตงครรภในทกระยะการเปลยนแปลงดานอารมณทเกดขนจะมมากหรอนอยในหญงตงครรภ สามารถแบงไดเปน 3 ระยะคอ

ระยะไตรมาสแรก รางกายมการเปลยนแปลงและไมแนใจวาตนเองมการตงครรภหรอไม จะรสกแปลกใจเมอ

ตนเองตงครรภเนองจากมการวางแผนการตงครรภไวเปนอยางดแลว หรอสงทเกดขนอาจรสกวาเปนสงเหลอเชออาจรสกวายงไมพรอมจะมบตรจากเหตผลดานความสมพนธสวนตว การวางแผนอาชพ เศรษฐกจ การหาคนชวยเหลอ ตนเตนและกลวบทบาทใหมทจะตองรบ กลวการตงครรภ การเจบครรภ การคลอด หญงตงครรภจงปฏเสธการตงครรภดวยมความรสกเหลาน และมแนวโนมในการทำแทงหรอหวงใหแทงบตรเองถาหญงนนไมตองการบตรบางครงความรสกนอาจมการระบายและแสดงออกมาโดยตรง แตอาจแสดงออกในรปแบบอนๆในบางครง เชน มอาการซมเศรา เงยบเฉย คลนไส อาเจยน หรอบนถงความไมสขสบายตางๆซงหญงตงครรภในระยะนจะตองการกำลงใจ การปลอบโยน และยนยนใหมความแนใจถงความรสกน ใหรสกวาไมใชสงผดปกตใหเกดการยอมรบการสงเกตตนเองเพอยนยนวามการตงครรภจรงจากการเปลยนแปลงของรางกาย เชน มรอบเอวเพมขน เตานมขยาย

ขน และความไมสขสบายจากอาการแพทองกสามารถใชยนยนไดเชนกน สวนใหญหญงมครรภในระยะไตรมาสแรกมกจะนกถงตนเองและการตงครรภเทานน สวนเรองทารกในครรภยงไมไดนกถง

ระยะไตรมาสท 2 อาการแพทองจะทเลาลงเมอเรมเขาไตรมาสท 2 และจะหายไปในทสด แนวโนมของการแทง

มลดลง จะยอมรบการตงครรภไดมากขน แมวารปรางยงเปลยนแปลงไปไมมากกจะเรมใสชดคลมทอง ซงเปนเครองยนยนถงภาวะตงครรภ และบางคนกเรมจดหาของใชสำหรบบตรแลว ในชวงไตรมาสท 2 ทารกในครรภจะมการดนเปนครงแรก ทำใหหญงตงครรภยอมรบทารกในครรภมาขน ทำใหมความสขและตนเตนกบการตงครรภ การปรบความคดและเตรยมรบบทบาทใหมของหญงตงครรภกเรมตนขน ความสมพนธกบสาม ครอบครวและเพอนๆ กเกดขนใหม จะเรมจนตนาการถงลกษณะของทารกในครรภวามรปราง หนาตา อยางไร เปนเพศใด ตองการเหนบตรในครรภ มการหาขอมลจากคนรอบขางเกยวกบการตงครรภ และจะสงเกตครรภทมการขยายขนาดเพมขน

ระยะไตรมาสท 3 หญงตงครรภจะเรมกลวและวตกกงวลมากขนเกยวกบการคลอด เชน กลวเจบ กลวการผาตด

กลววาขณะคลอดจะไดรบอนตราย กลวการอยโรงพยาบาล หรอกลวไมไดบตรตามทตองการ เปนตน แตอาจรสกภมใจทไดรบสทธพเศษจากสงคมในบางครง เชน เมอขนรถประจำทางจะมคนคอยชวยเหลอหรอลกใหนง หรอมคนชวยถอของให เปนตน ความสขสบายของหญงตง ครรภอาจลดนอยลงเมอใกลกำหนดคลอด ทำใหพกผอนไดไมเพยงพอ ตองการใหคลอดกอนกำหนด ความรสก ไมยอมรบบตรในหญงตงครรภระยะนจะมนอยมาก หรออาจไมมเลย แตกลบวตกกงวลวาบตรไดรบอนตราย ทำใหในระยะนหญงตงครรภมกไมออกไปไหนถาไมจำเปน และมกจะใชเวลาในการเตรยมหอง ทนอน ทำความสะอาดบาน และตงชอใหบตร เสยเปนสวนใหญ

1.5 การเปลยนแปลงดานภาพลกษณของหญงตงครรภ เปนภาพในจตใจของบคคลทมตอรางกายของตนเอง เกดการรบร เกยวกบรปรางลกษณะ

การทำหนาท และศกยภาพของรางกายซงภาพลกษณจะเปลยนไปตามรางกายทมการเปลยนแปลง การไดรบความรและประสบการณใหม ตลอดจนปฏกรยาของบคคลในสงคมและสงแวดลอมของบคคลนน ภาพลกษณทดจะทำใหมความภาคภมใจ ยอมรบคณคาของตนเอง การตดตอกบผอนกจะมความมนใจและลดความวตกกงวลไปได องคประกอบของภาพลกษณจะมทงดานสรรวทยาและสงคมวทยา เมอการตงครรภดำเนนไปอยางตอเนองกจะทำใหเกดการเปลยนแปลงทงท างรางกาย จตใจ สงคม ซงในแตละระยะของการตงครรภภาพลกษณของหญงตงครรภจะมการเปลยนแปลงดงน

ระยะไตรมาสแรก หญงตงครรภสวนใหญจะไมมความรสกตอการเปลยนแปลงของรางกาย เนองจากรางกายยง

ปรากฏการเปลยนแปลงไดไมชด ดงนน ในระยะนหญงตงครรภจงมการเปลยนแปลงดานภาพลกษณเกดขนไมมาก

ระยะไตรมาสท 2 การเปลยนแปลงของรางกายจะมากขนในระยะน เชน จะมการขยายใหญขนของหนาทอง

และเตานม เรมรสกวารางกายมการเปลยนแปลง บางคนอาจปฏเสธตอรปรางทเปลยนไป ร สกวารางกายนไมใชของตนเองแตความรสกนจะเกดขนเปนครงคราวไมคงทและจะรสกดตอรางกายท

เปลยนแปลงไปเมอยอมรบความจรงเกยวกบการตงครรภแลว บางคนการตงครรภทำใหสาม ผใกลชดและสงคม เอาใจใสดแลเปนพเศษ จงรสกวาการเปลยนแปลงนสามารถดงดดความสนใจไดมากขน

ระยะไตรมาสท 3 รางกายของหญงตงครรภบางคนอาจเปลยนแปลงมากขน เชน หนาทอง เตานมขยายและ

ตองการเนอทเพมมากขน รางกายมการเปลยนแปลงของสรรวทยาในดานตางๆ เชน มฝาบนใบหนา ผวหนงหนาทองและเตานมแตกลายจนเกดความอบอาย ทำใหมความรสกตอภาพลกษณของตนเองในดานลบ จะเหนวา ภาพลกษณในระยะตงครรภแมจะเปลยนแปลงไปตามธรรมชาตกทำใหเกดความเครยดแกหญงตงครรภได โดยเฉพาะผทไมยอมรบการตงครรภ แตสำหรบผทตองการบตรและยอมรบการตงครรภจะภาคภมใจตอการเปลยนแปลงทเกดขนนทำใหรสกตอภาพลกษณทเปลยนแปลงไปในดานบวกและมการปรบตวไปในทางทดสำหรบการเปนมารดา

ระยะทมการเจบครรภคลอด ทฤษฎการเรมเจบครรภ การเจบครรภเปนขบวนการทจะนำทารกในครรภออกมาสโลก

ภายนอก อาการเจบครรภจะเกดเมอครรภครบกำหนดคลอดหรอใกลครบกำหนดเปนขบวนการทมดลกหดรดตวเพอผลกดนทารกออกมา ซงไมสามารถบอกไดวามดลกจะหดรดตวเมอใดและการรสกเจบครรภของมารดาแตละคนกจะมไมเทากน บางคนรสกเจบตงแตมดลกเรมหดรดตวเพยงเลกนอย แตบางคนอาจจะรสกเพยงหนวงๆกใกลจะคลอดทารกแลว ทฤษฎของการเจบครรภมหลายทฤษฎ ซงแตละทฤษฎจะกลาวโดยสงเขป คอ

ทฤษฎของการเรมเจบครรภ 1. ทฤษฎเกยวกบ Oxytocin เชอวาการเรมเจบครรภเกดจากการกระตนของ Oxytocin จาก

ตอมใตสมองทาใหมดลกมการหดรดตว โดยเชอวาตลอดระยะเวลาของการต งครรภเซลลกลามเนอมดลกขยายใหญขนมการสราง Oxytocin Receptors เพมขนจนเมอครบกำหนดปรมาณ Oxytocin Receptors มากพอทจะทาใหมดลกไวตอ Oxytocin ในกระแสเลอดจงทำใหเกดการหดรดตวของมดลกและเจบครรภแตกมผลการศกษาทคดคานทฤษฎนซงพอจะสรปดงนคอ

- มการศกษาในสตวทดลองทตงครรภดวยการตดเอาตอมใตสมองออก ทาใหไมมการหลง Oxytocin แตยงพบวาไมรบกวนตอการเจบครรภเองตามธรรมชาตเลย

- ขณะเรมตนขบวนการเจบครรภระดบของ Oxytocin มไดเพมขน Oxytocin จะเพมเมอเขาสระยะทสองของการคลอดหรอระยะเบงคลอด ซงสอดคลองกบการทดลองในสตวทดลองท ก Species

- แมวาระดบ Oxytocin ในเลอดและเลอดสายสะดอจะสงแตไมมหลกฐานทแสดงใหเหนวาระดบ Oxytocin เพมสงขนกอนการเจบครรภ

- Oxytocin ไมผานรก ไมมหลกฐานวา Oxytocin จากเดกจะผานรกมาออกฤทธตอมดลกได - ระดบของ Oxytocin ในกระแสเลอดทารกแรกคลอดยงคงสงอยภายหลงคลอดอกหลายวน

จงเชอวา สงกระตนการหลง Oxytocin ของเดกไมเกยวของกบสภาพแวดลอมในมดลก - การให Oxytocin ไมกอใหเกด Gap junctions ขนระหวางเซลลกลามเนอมดลก

ความเชอสวนใหญเนนวา Oxytocin มความสำคญในระยะทายของการคลอดหรอระยะเบง รวมไปถง ระยะคลอดรก และเปนตวสำคญในการดำรงการหดรดตวของมดลกในระยะหลงคลอด (เพอลดการเสยเลอด) และมความสำคญตอการทำใหกระเปาะนำนมบบตวจงทำใหนำนมไหลทงสองเตาพรอมกนในเวลาเดกดดแตยงไมมหลกฐานทมนำหนกมากพอทจะสนบสนนวา Oxytocin เปนตวรเรมกอใหเกดอาการเจบครรภโดย ธรรมชาต

2. ทฤษฎเกยวกบ Withdrawal of Progesterone ทฤษฎนเชอวาการลดลงของโปรเจส เตอโรนเปนสาเหตของการเจบครรภ เนองจากมการทดลองในกระตายและแกะ พบวากอนถงจดเรมของการเจบครรภจะตองมการลดลงของโปรเจสเตอโรน และในทางตรงขามถาฉดโปรเจสเตอโรนเขาไปในสตวทดลองจะสามารถยบยงการเจบครรภได จงนำหลกการนมาใชในการรกษาอาการเจบครรภกอนกำหนดคลอดในคน

3. ทฤษฎเกยวกบ Prostaglandin ทฤษฎนเชอวาทารกในครรภกบมารดามสญญาณทสงถงกนไดโดยเชอวาทารกไดสรางสญญาณ (Signals) ชกนำใหมการสราง Prostaglandin เพมขนทกลามเนอมดลก ทำใหเกดการหดรดตวของมดลกโดยเชอวามความสมพนธกบระดบของฮอรโมน สเตยรอยดโดยเฉพาะเอสโตรเจนและโปรเจสเตอโรน สวนสาเหตของการรสกเจบครรภในขณะทมดลกหดรดตวนนเชอวาเกดจากกลามเนอมดลกขาดออกซเจนในลกษณะเดยวกบห วใจขาดเลอด (Angina pectoris) และเมอกลามเนอมดลกหดรดตวแนนขน ทำใหสวนนำของทารกกดตอ ปมประสาททปากมดลกและสวนลางของมดลก (Lower Uterine Segment) รวมทงการยดตวของเซลลกลามเนอขณะปากมดลกบางลงและการยดตวของเยอบชองทองสวนทคลมมดลกจงรสกเจบ

อาการของการเจบครรภ 1. ทองลด (Lightening) ซงหมายถงการทระดบยอดมดลกลดตำลง เนองจากสวนนาของ

ทารกเรมผานเขาสองเชงกรานมกจะเกดในชวง 2-3 สปดาหกอนมอาการเจบครรภและมกเกดในครรภแรก

2. อาการเจบครรภเตอน (False labor pain) มดลกหดรดตวสนไมสมำเสมอไมมการ เปลยนแปลงของปากมดลก มดลกไมโปงและไมยกตวขนให Sedative จะชวยใหอาการเจบหายไปพกผอนได

3. อาการเจบครรภจรง (True labor pain) มดลกจะหดรดตวสมำเสมอแรงขน (Intensity) นานขน (Duration) และถขน (Interval สนลง) อาการเจบจะเรมจากบรเวณคอรน (cornu) สวนบนของมดลก (Fundus) ราวมาทองนอยและหลงสวนลางเปน Involuntary คอการหดรดเปนอตโนมต มมกหรอมกปนเลอดออกทางชองคลอดปากมดลกบางตวลง (Effacement) เปดขยายออก (Dilatation) ให Sedative จะไมมผลตอการเจบครรภจรง

4. มกเลอด (Show/ Bloody show) คอการทมมกหรอมกปนเลอดออกจากชองคลอด เนองจากการหดสนและถางขยายของปากมดลกทำให Mucous plug ในคอมดลกหลดออกมา ผคลอดบางรายปรากฏอาการนในชวง 2-3 วนกอนคลอดกไดซงพอจะเปรยบเทยบความแตกตางของอาการตางๆในการเจบครรภเตอนและการเจบครรภจรงคอ ระยะหลงคลอด

ระยะหลงคลอด (postpartum period) หมายถง ระยะเวลาตงแตหลงคลอดไปจนกระทงถงระยะทอวยวะตางๆซงเปลยนแปลงเนองจากการตงครรภและคลอดบตรกลบคนสสภาพปกตเหมอน

กอนตงครรภ โดยปกตใชเวลาประมาณ 6-8 สปดาห เนองจากมระยะเวลาคอนขางนาน จงแบงระยะหลงคลอดเปน 2 ระยะ คอ หลงคลอดระยะแรก และหลงคลอดระยะหลง(10)

Sherwen, Scoloveno& Weingarten(3) ไดใหความหมายของระยะหลงคลอดไววา ระยะหลงคลอด หมายถง ระยะเวลาตงแตหลงคลอดไปจนถง 6 สปดาห เปนชวงทหนาทของสรระของรางกายมารดาหลงคลอดกลบสสภาวะปกตและปรบสภาพจตใจใหเขาสภาวะปกตดวย นอกจากนยงเปนชวงทบดามารดาไดพฒนาสมพนธภาพกบบตร

Cunningham, et al.(3) ไดใหความหมายของระยะหลงคลอดไววา ระยะหลงคลอด หมายถง ระยะเวลาตงแตหลงคลอดจนถง 6 สปดาห เปนชวงทกายวภาคของอวยวะสบพนธกลบเขาสภาวะปกตเหมอนขณะไมตงครรภ และรวมถงการเปลยนแปลงอยางถาวรของปากมดลก ชองคลอด ฝเยบ นอกจากนยงรวมถงการเรมมการตกไขของมารดาทไมไดใหนมตวเองแกบตรดวย

ในทางการแพทยแผนปจจบน ระยะหลงคลอด (Puerperium) หมายถงระยะตงแตหลงคลอดรกไปจนกระทงอวยวะตางๆ ในระบบสบพนธกลบมาปกตเหมอนกอนตงครรภ โดยทวไปถอเอาระยะ 6 สปดาหหลงคลอด ซงเปนชวงทมการปรบตวทางดานกายวภาคและสรระของอวยวะตางๆทเกยวของกบการคลอดและจตใจใหกลบคนสสภาพเหมอนขณะไมตงครรภ นอกจากนยงอาจจะเสรจสมบรณภายใน 4 สปดาหหลงคลอด แตบางระบบอาจใชเวลานานถง 10-12 สปดาห ซงรางกายจะมการปรบตวสภาวะกอนตงครรภและฟนตวเองตามธรรมชาตอยแลวแตตองอาศยเวลาระยะหนง(6)

กลาวโดยสรปวาระยะหลงคลอด หมายถง ระยะเวลาตงแตรกคลอดครบจนถง 6 สปดาหหลงคลอด ซงเปนชวงทมการเปลยนแปลงทงทางดานกายวภาค สรรวทยาและจตใจ รวมถงการปรบตวทางดานบทบาทความเปนมารดา และการคงบทบาทของการเปนภรรยาไวดวย

การแบงระยะหลงคลอด การทตองแบงระยะหลงคลอดเนองจากระยะหลงคลอดเปนชวงทคอนขางนานถง 6 สปดาห

หลงจากเดกและรกคลอดครบ ดงนนมารดาหลงคลอดจงมความเสยงทจะเกดความผดปกตทงทางรางกายและจตใจจงแบงระยะหลงคลอดเปน 2 ระยะ

1. ระยะแรก (Immediate pureperium) เปนระยะหลงคลอด 24 ชวโมงแรก มารดาหลงคลอดจะตองไดรบการดแลอยางใกลชดในเรองการหดรดตวของมดลกเพอปองกนการตกเลอดหลงคลอด บางรายอาจมอาการปวดมดลก ปวดแผลฝเยบ ในระยะนนมารดาหลงคลอดจะออนเพลยจากการใชพลงงานในการเบงคลอด ทำใหตองการการพกผอนและในขณะเดยวกนกมความรสกตนเตนในการปรบบทบาทการเปนมารดาตองการทราบเพศและสำรวจรปรางลกษณะของบตรเปนชวงเรมตนในการสรางความรกความผกพนกบบตร ในระยะนควรสงเสรมใหบดามารดาและบตรไดมโอกาสอยใกลชดกน

2. ระยะหลง (Late puerperium) เปนระยะหลงจากระยะแรกจนถง 6 สปดาหมารดาหลงคลอดเรมปรบตวไดดขน ในความตองการระยะนคอ ตองการใหอวยวะตางๆของรางกายกลบคนสสภาพปกตและตองการสรางสมพนธภาพกบสมาชกใหมตลอดจนปรบความสมพนธระหวางสมาชกในครอบครวกบสมาชกใหม ระยะนมารดาควรไดรบคำแนะนำในเรองการปฏบตตนหลงคลอด และการเลยงดบตร การเปลยนแปลงทางกายภาพและสรระวทยาของอวยวะตางๆ ในระยะหลงคลอด

กลาวโดยสรป ระยะหลงคลอดแบงออกเปน 2 ระยะคอ ระยะแรก เปนระยะหลงคลอด 24 ชวโมงแรกและระยะหลง เปนระยะหลงจากระยะแรกถง 6 สปดาห

1.6 การเปลยนแปลงทางดายรางกายของมารดาหลงคลอด การเปลยนแปลงทางดานรางกายของมารดาหลงคลอด แบงออกเปนดานใหญๆ ไดดงน (6)

1.6.1 การเปลยนแปลงของอวยวะสบพนธ (reproductive system) มดลก (uterus) ระยะหลงคลอดทนทมดลกจะมลกษณะกลมแขงอยทระดบสะดอหรอสงกวา

เลกนอยและจากโครงระดบนอยนาน 24 ชวโมงจงลดระดบลง มดลกจะมการหดรดตวตลอดเวลาซงเปนกลไกปองกนการตกเลอดจากบรเวณทรกลอกตว นอกจากนยงเปนการลดขนาดและระดบมดลกระยะแรกหลงคลอดมดลกจะมนำหนกประมาณ 1 ก โลกรมแลวจะลดขนาดลงเรอยๆจนกระทงมนำหนกประมาณ 60 กรมเทากบกอนตงครรภ สำหรบการลดลงของระดบยอดมดลกจะคอยๆลดระดบลงวนละ 1-2 เซนตเมตร จนกระทง 10 วนหลงคลอดไปแลวจะคลำไมพบมดลกทางหนาทอง กระบวนการเปลยนแปลงของมดลกเพอคนสสภาพปกตดงกลาวเรยกวา involution การหดรดตวของมดลกคอนขางแรงใน 1 สปดาหแรกหลงคลอดจนทำใหมารดาหลงคลอดรสกปวดมดลก (after pain) โดยเฉพาะในขณะทใหทารกดดนมมารดาทงนเพราะการดดนมของทารกกระตนตอมใตสมองสวนหลง (Posterior pituitary gland) ของมารดาหลงออกซโตซน (Oxytocin) ทำใหมดลกหดรดตวแรงขน

เยอบโพรงมดลก (Endometrial) การเปลยนแปลงภายในโพรงมดลกพบวาในระยะ 2-3 วนหลงคลอด dicidua ทอยในโพรงมดลกจะแยกเปน 2 ชน คอชนบนเปน 2 ชน ซงชนบนเปนเนอเยอตาย (necrotitissure) จะห ล ดออกม าเปนน ำคาวปลา ค อ ส วนของเย อตาย ชนบนขอ ง deciduasbasalis ผสมกบนำเลอดบรเวณทรกลอกตวภายในโพรงมดลกลกษณะของนำคาวปลาจะเปลยนแปลงดงน

Lochia rubra มลกษณะสแดง ซงจะมสวนประกอบของเลอดชนสวนเลกๆของ decidua รวมทางเยอเมอก (mucus) ขนออน-ขเทาของทารกพบใน 3 วนแรกหลงคลอด Lochia serosa มลกษณะสชมพ-สนำตาล ประกอบดวยเลอด เยอมดลก เยอเมอกแบคทเรย และ Leukicyte พบในระยะหลงคลอด วนท 3-10

Lochia alba มลกษณะสฟางขาว- สขาว ประกอบดวยเยอเมอก Leukocyte และแบคทเรยจะปรากฏพระทงสปดาหท 3 หลงคลอด สวนชนลางยงตดอยกบชนกลามเนอทมดลกซงเปนฐานในการสรางเยอบโพรงมดลก (endometrium) ขนใหมปกคลมทงมดลกภายใน 3 สปดาหหลงคลอดสวนบรเวณทรกเกาะในระยะแรกจะมขนาดประมาณฝามอแลวจะลดขนาดลงอยางรวดเรวจนกระทงปลายสปดาหท 2 จะเหลอขนาดประมาณ 3-4 เซนตเมตร เสนเลอดบรเวณนจะม thrombosis และจะเปนเยอบมาปกคลมบรเวณดงกลาว

ปากมดลก (Cervix) ระยะแรกหลงคลอดปากมดลกจะมลกษณะนมบาง external os มลกษณะของการฉกขาดทางดานขางจากการคลอด และเปนรวรอยทคงอยตลอดไป เปนการบงชวาเคยคลอดบตรมาแลว ลกษณะเชนนเรยกวา parous cervix ซงขนาดเลกลงจนกระทงสอดนวไมไดใน 1 สปดาห แตจะไมปดสนทเหมอนกอนตงครรภสวน internal os จะปดกอนเชนเดมภายใน 1-3 วนหลงคลอด

ชองคลอด (Vagina) ผลจากการตงครรภการคลอดและการลดลงของ estrogen ทำใหชองคลอดขยายกวางขน ออนนมรอยยน (rugae) จะลดลงเปนผวเรยบซงจะกลบเปนปกตภายใน 3 สปดาหหลงคลอด สวนเยอพรหมจรรย (hymen) ทฉกขาดเปนแผลเปน (mynifromcaruncles) เปนสงทแสดงวาผานการคลอดบตรมาแลว นอกจากมความแขงแรงและยดหยนของกลามเนอชองคลอดจะลดลง การบรหารดวยวธขมบกนบอยๆ (Kegel’sexereise) จะชวยใหกลามเนอชองคลอดและกลามเนอในองเชงกรานแขงแรงเปนปกตไดเรวขน แผลฝเยบ (Perineum) ฝเยบเปนบรเวณทไดรบแรงกดดนทางขยายอยางมากในขณะคลอด เปนสาเหตใหเกดอาการบวม ปวด ระบม แมในรายทไมไดตดหรอเยบซอมแซมฝเยบกตามภายหลงซอมแซมฝเยบเนอเยอจะสมานกนภายใน 2-3 สปดาหแผลจะหายเปนปกตใน 6 สปดาหหลงคลอดกลามเนอองเชงกราน (Pelvic floor) และผนงหนาทอง (Abdominal wall) หลงคลอดเอนตางๆทยดอวยวะองเชงกรานไว เชน Broad ligament , Round ligament จะยดขยายออกมามผลตอการตงครรภตอไป อาจเกดการหยอนยานของอวยวะในอ งเชงกรานมดลกโผลทางชองคลอด (Procedenttia uteri) ผนงชองคลอดดานหนาอาจหยอนและถกผนงของกระเพาะปสสาวะดนโปงยนเขามาเรยก Cystocele หรอผนงชองคลอดดานหลงหยอนจนผนงของทวารหนกโปงยนเขามาเรยกวา Rectocele สตรหลงคลอดบางรายทมการแยกตวของกลามเนอหนาทองมการแตกของ elastic fiber ทำใหหนาทองมแรงตงตวไมด เพราะชองวางระหวางกลามเนอหนาทองมไขมน พงผด และเยอบชองทองเขาไปแทรกอยเรยกวา “Diastasis recti abdominis” หากการกลบคนสสภาพเดมเปนไปไมไดมโอกาสจะเกด Pendulus abdomen ในครรภสงมาก มผลทำใหเกดภาวะไมสขสบาย เชน การปวดหลง หรอสวนนำของทารกลงสชองเชงกรานยากผดปกต

การตกไขและการมประจำเดอน (ovulation and menstruation) ภายหลงคลอดจะไมมประจำเดอนอยระยะหนงเรยกวา physiologic amenorrhea ไมมการตกไขระยะเวลาของชวงนจะแตกตางกนในแตละคน สงทมอทธพลสงสดของการตกไขและการไมมประจำเดอนคอ การเลยงบตรดวยนมมารดา ผทเลยงบตรดวยนมมารดาจะมการตกไขชากวาผทไมไดเล ยงบตรดวยนมมารดา เนองจากระหวางใหนมบตรเชอวามกลไกยบยงการตกไขคอผลจากการท prolactin มผลไประงบการสราง pituitary gonadotropins และบางรายอาจเปนผลจากการทรงไขไมสนองตอการกระตนของ follicle stimulation hormone หญงหลงคลอดทเลยงดบตรดวยนมตนเองจะมประจำเดอนครงแรกหลงคลอดบตรภายใน 6-8 สปดาห หญงหลงคลอดทเลยงบตรดวยนมมารดาจะมประจำเดอนชากวาขนอยกบระยะเวลาในการเลยงนมตนเอง หญงหลงคลอดครรภหลงจากมประจำเดอนมาเรวกวาหญงหลงคลอดครรภแรก โดยมากประจำเดอนทมาครงแรกจะมากกวาปกต และเปนชนดไมมไขสกอาจมระยะเวลาและจำนวนประจำเดอนไมแนนอนจนเขาสเดอนท 3-4 จงจะมประจำเดอนเปนปกต

เตานม (breast) เปนอวยวะชนดเดยวทมการเปลยนแปลงจากการตงครรภโดยมการเจรญเตบโตตอไปถงแมวาคลอดแลวกตาม ในระยะใหนมบตร (lactation) ขนาดของเตานมมขนาดใหญกวาในระยะตงครรภเพราะถงผลตนำนมมการสรางนำนมและทอนำนมมการขยายใหญเตมท เพอเกบนำนมไวสำหรบเลยงทารก ลานนมจะขยายกวางและมสเขมขน ตอมไขมนเลกๆกมขนาดใหญมองเหนไดชดเจนยงขน ลกษณะภายในของเตานมประกอบดวยตอมผลตนำนม ลกษณะเปนกลม (lobe) มประมาณ 20 กลม แตละกลมยงแบงออกเปนกลมเลกๆ (lobules) เชอมตอกนดวยเนอเยอ

เหนยว (fibrous tissue) และแตละกลมเลกๆน จะมถงผลตนำนม (aveoli) จำนวนมากมายอยรวมกนเปนกลมคลายพวงองน ภายในถงผลตนำนมเตมไปดวยเซลลผลตนำนม เรยกวา “secreting cells”หรอ“acini”ตอจากถงผลตนำนมจะมทอนำนมเล กๆมารวมกนเปนทอนำนมใหญ (lactiferousduct) และมาเปดทบรเวณหวนมมประมาณ 20 ทอกอนททอนจะมาเป ดทหวนม สวนของทอบรเวณใกลหวนมจะขยายโตเปนกระเปาะ (ampullar part) ซงดานนอกของเตานมจะมอยตรงบรเวณลานนม เพอเปนทเกบนำนมไวชวคราวชองวางระหวางตอมผลตนำนมและทอนำนม คอไขมนและเนอเยอเกยวพน (connective tissue) รวมทางเสนเลอดทมาหลอเลยงขนาดของเตานม จงขนอยกบจำนวนไขมนและเนอเยอเหลาน

1.6.2 การเปลยนแปลงของระบบตางๆ ในรางกาย (systemic change) ระบบไหลเวยนเลอด (Cardiovascular system) ปรมาณเลอด (blood volume) การขบปสสาวะและเหงอออกมาหลงคลอดประกอบกบการ

เสยเลอด ในระหวางคลอดมผลทำใหปรมาณเลอดในรางกายลดลงอยางรวดเรวภายในระยะเวลา 1-2 สปดาหหลงคลอด ปรมาณเลอดจะกลบคนสสภาพใกลเคยงกบกอนตงครรภ Hematocrit and hemoglobin โดยทวไปในสตรหลงคลอดปกตจะเสยเลอดในระหวางพอประมาณ 250-300 มลลลตร สวนสตรทผาตดทางหนาทองจะเสยเลอดประมาณ 500-1,000 มลลลตร ระดบของ hematocrit and hemoglobin ในครรภหลงคลอดจะเพมขนภายหลง 7 วนหลงคลอดบตร ระดบ Fibrinogen ในเลอดโดยปกตในขณะตงครรภและภายหลงคลอด 1 สปดาห รางกายจะมการสรางสาร Fibrinogen ในเลอดสงขนอาจทำใหสยงตอการเกด Thrombophlebitis ได ดงนน การม Earlyambulation โดยเรวและสมำเสมอจะลดอตราการเกดภาวะนไดมาก

ระดบของเมดเลอดขาวจะพบจำนวน White blood cell (WBC) เพมขนโดยเฉพาะสตรทมการคลอดยาวนานรางกายจะตองสราง White blood cell (WBC) ขนมาเพอตอสเชอโรค ซง White blood cell (WBC) อาจส งถง 200,000-250,000 เซลลตอลกบาศกมลลลตร สวนใหญ เป น Granulocytes ซงปนภาวะปกต 2.5 Blood Volume ระยะท 1 และ 2 ของการคลอด ปรมาณเลอดทออกจากหวใจ 1 นาทยงคงสง และระยะหลงคลอดทนทโดยเฉพาะอยางยงใน 2-3 เซนตเมตร แรกหลงคลอดจากทมดลกมขนาดเลกลงอยางมากและรวดเรวทำใหปรมาณเลอดอยภายในหลอดเลอดตางๆไหลกลบเขาสหวใจผานทางเสนเลอดดำไดมากขนในชวงหลงคลอดใหมๆมปรมาณเพมขนหลอดเลอดดำขดพองสตรในระยะตงครรภทมภาวะหลอดเลอดดำขดพองเมอผานระยะการคลอดเรยบรอยแลว อาการของหลอดเลอดดำจะคอยๆท เลาลงเพราะไมมแรงกดดนของมดลกบน หลอดเลอดดำ common iliac vein อกตอไปแลว แตปรากฏรองรอย spider angina ใหเหน

ระบบหายใจ (Respiratory system) ภายหลงคลอดจะมการเปลยนแปลงของความดนในชองทองและชองอกทำใหมผลตอการทำ

หนาทของถงลมปอด ประสทธภาพของการหายใจเขาลกๆลดลงและหายใจเปนปกตภายหลงคลอด 6-8 สปดาหหลงคลอดในระยะคลอดสมดลของกรดและดางจะเปลยนแปลงเนองจากมการสรางฮอรโมน Progesterone เพมขนซงฮอรโมนนจะมหนาทแลกเปลยนกาซมากขนโดยไมมการเปลยนแปลงอตราการหายใจดงนนระยะตงครรภจงมภาวะ pH ลดลง สวนคารบอนไดออกไซดจะเพมขนเกดภาวะ metabolic acidosis จะพบภาวะนจนถง 2-3 วนแรกหลงคลอด หลงจากนนผลจากการลดลงของ

ฮอรโมน Progesterone จะทำใหมคารบอนไดออกไซดในกระแสเลอดลดลงและคา pH ในกระแสเลอดจะเพมขนถงระดบปกตในสปดาหท 3 หลงคลอด

ระบบทางเดนปสสาวะ (Urinary and Renal system) ในระยะท 2 ของการคลอดศรษะทารกจะลงกดกระเพาะปสสาวะและทอปสสาวะ แรงกดน

จะทำใหกระเพาะปสสาวะบวมแดงและเสยแรงตงชวคราวทอปสสาวะอาจบวมรวมดวย ภาวะทงสองอยางนทำใหถายปสสาวะลำบากกระเพาะปสสาวะเตมอยางรวดเรวและมการยดขยายมาก มารดามกไมรสกปวดปสสาวะหรอปวดแตถายไมหมด เพราะความดนในกระเพาะปสสาวะนอยลง ผลทตามมากคอโอกาสเกดภาวะ Purepeninblader hypotonic ไดงายขน ภาวะดงกลาวสวนใหญกลบมาเปนปกตภายใน 3 เดอนหลงคลอดการปองกนคอ พยายามหลกเลยงการคลอดทเนนนานและใหสวนปสสาวะทงในรายทไมสามารถถายปสสาวะเองไดโดยปกตแลวสตรหลงคลอดจะถายปสสาวะไดเองภายใน 6-8 ชวโมงหลงคลอด และมสภาวะคงคางไมเกน 100 มลลลตร หากหลงปสสาวะคงคางมากกวานทำใหมโอกาสตดเชอในระบบทางเดนปสสาวะไดงายขน พบในสตรหลงคลอดทมการบวมและฟกชำของเนอเยอรอบรอบรทอปสสาวะ ไต : กรวยไต (Renal pelvis) และทอไตทขยายขน จะกลบสสภาพปกตภายใน 8-12 สปดาห แตถามการตดเชอการกลบคนสสภาพเดมกใชเวลานานขน ระบบทางเดนอาหาร (Gastrointestinal system)

หลงคลอดระบบทางเดนอาหารจากกลบสสภาพเกอบปกตเหมอนเดมทกประการสตรหลงคลอดจะเรมหว และกระหายนำทนททคลอดเสรจเพราะในระยะคลอดจะมการสญเสยพลงงาน กลโคส เลอด หากไมมขอหามอนกควรจะเรมใหดมนำหรอรบประทานอาหาร แตอาจเกดอาการทองผกในระยะคลอดมกมสาเหตจากการเคลอนไหวของลำไสลดนอยลงเปนผลจากฮอรโมน Progesterone ยงคงมอยในระยะ 1 สปดาหหลงคลอด เมอพน 1 สปดาหไปแลวฮอรโมนนจะลดลงเหลอเทากบปกตกอนตงครรภ การมฮอรโมน Progesterone สงรวมกบการสญเสยเลอดและปรมาณนำรวมทงอาการปวดบรเวณฝเยบหรอรดสดวงทวารกทำใหมารดาไมกลาเบงถายอจจาระ เนองจากกลวเจบจงทำใหเกดอาการทองผกไดงายควรกระตนใหมารดาไดรบนำรวมกบรบประทานอาหาร กากใยโดยเรว

ระบบประสาทและกลามเนอ (Neuromuscular system) การกลบสสภาพปกตของระบบประสาทเปลยนแปลงไปขณะตงครรภจะเกดขนในระยะคลอด

ความไมสขสบายตางๆ ทเกดขน เชน การถกกดของเสนประสาท เนองจากการขยายใหญของมดลกอาจมอาการปวดหรอชาบรเวณตนขามากขนตามระยะของการตงครรภทเพมขน รอยละ 5 ของสตร มครรภจะมอาการชาตามนวมอเนองจากการตงตวของ brachial plexus นอกจากมการขยายใหญของมดลกจะทำใหทาทางการทรงตวผดปกตและเกดอาการปวดหลง ซงอาการดงกลาวจะหายเปนปกตในระยะหลงคลอด

ผวหนง (Skin) หลงคลอดฝาบรเวณใบหนา ซงมมากในระยะตงครรภจะคอยๆหายไป สวนสของรานนมทเขม

ขน เสนกลางหนาทองและรอยแตกของผวหนงบรเวณหนาทองจะไมหายไปแตสอาจจะจางลง นอกจากนรางกายจะขบนำออกทางผวหนงจำนวนมาก จงมเหงอออกมากอณหภมภายหลงคลอด 24 ชวโมงแรกอาจมอณหภมของรางกายสงขนไดแตไมเกน 38 องศาเซลเซยส เรยกวา reactionary

fever มกพบในรายทการคลอดลาชา (prolonged labour) ถาหากมไขในสปดาหแรกภายหลงคลอดควรหาสาเหตอาจเปนผลจากการตดเชอภายหลงคลอดได

นำหนกตว (Weight loss) หลงคลอดทนทนำหนกตวจะลดลงประมาณ 4-8 กโลกรมในระยะ 3-5 วนภายหลงคลอด

นำหนกจะลดลงอก 2-3 กโลกรม หลงจากนนการลดของนำหนกตวขนอยกบการปฏบตตวของ หญงหลงคลอดแตละรายในเรองการรบประทานอาหารและการออกกำลงกาย

กลาวโดยสรปการเปลยนแปลงดานรางกายของมารดาหลงคลอดจะมการเปลยนแปลงของระบบอวยวะสบพนธ คอ มดลก เยอบโพรงมดลก ปากมดลก ชองคลอด ฝเยบ กลามเนอองเชงกราน ผนงหนาทอง การตกไข และเตานม การเปลยนแปลงของระบบตางๆในรางกาย คอ ระบบไหลเวยนโลหต ระบบหายใจ ระบบทางเดนปสสาวะ ระบบทางเดนอาหาร ระบบประสาทและกลามเนอ ผวหนง และนำหนกตว

1.6.3 การเปลยนแปลงทางดานจตสงคมของมารดาลงคลอด ระยะหลงคลอดมารดาจะตองมการปรบตวในดานการฟนฟสภาพรางกายจากการคลอดและ

ปรบตวตอความเปนจรงในบทบาทการเปนมารดาและบทบาทการเปนแมบาน ซงผลลพธของกระบวนการนจะมผลตอสขภาพจตของมารดาและครอบครว(6)

1. การปรบตวดานจตสงคมของมารดาและครอบครวในระยะหลงคลอด มารดาหลงคลอดมการเปลยนแปลงดานจตใจอารมณและความรสกเพอปรบตวสบทบาทการ

เปน “มารดา” หากมความกงวลตงแตระยะตงครรภกจะกอใหเกดความยากลำบากในการปรบตวเขาสบทบาทใหม ซงสาเหตสวนใหญททำใหมารดามความกงวล กระบวนการการปรบตวของมารดา หลงคลอด(7)ไดแบงพฤตกรรมของมารดาเปน 3 ระยะ ดงน

พฤตกรรมพงพา (Taking-in phase) ระยะ 1-2 วนหลงคลอดมารดาตองการพงพาผอนสนใจความสขสบายของตนเองโดยปกตระยะนมารดาอาจไมสนใจเลยงดบตรแตตองการสำรวจบตรควรรเรมใหมารดาสรางสมพนธภาพกบบตร

พฤตกรรมพงพาและไมพงพา (Taking-hold phase) ใชเวลา 10 วนมารดาปรบตวกบชวตใหมพงพาตนเองมากขน สนใจตนเองนอยลง สนใจบตรมากขน พยาบาลควรชวยใหมารดาปรบตวกบบทบาทการเปนมารดาใหกำลงใจและสนบสนนใหมารดาเกดความมนใจวาทำไดถกตองสามารถเปนมารดาทดได

พฤตกรรมพงพาตนเอง (Letting-go phase) เปนระยะทมารดายอมรบความจรงวาบตรไมไดเปนสวนหนงของรางกายตนอกตอไปมารดาปรบตวตอบตรทชวยเหลอตนเองไมไดและตองการการพงพา ซงจะสำเรจไดตองมการปรบความสมพนธระหวางมารดากบบดาและสมาชกในครอบครว

อาการผดปกตทางจตหลงคลอดแบงออกเปน อารมณเศรา (post-partum blues) พบในระยะ 3-10 วนหลงคลอดเปนผลจากความ

ตงเครยดทางจตใจอยางมากในระยะแรกตอมากลายเปนความรสกเศราทอแทโดยไมมเหตผล นอนไมหลบ รสกวาความรกจากสามและญาตไดเปลยนแปลงไปจากตน

ประสาทหลอน (post-partum depression) มารดามอาการหงดหงด ซมเศรา รองไหงาย กงวลในสขภาพของบตรมาก ควบคมอารมณไมไดเมอบตรรองไหไมหยด

โรคจต (post-partum psychosis) มอาการสบสน สญเสยความจำและสมาธ นอนไมหลบ หงดหงดงาย มประสาทหลอน หลงผดคดฆาบตร

กลาวโดยสรป การเปลยนแปลงดานจตสงคมของมารดาหลงคลอดมการเปลยนแปลงดานจตใจ อารมณ และความรสก เพอปรบตวเปนบทบาทใหม คอการเปนมารดาในระยะแรกอาจจะปรบตวคอนขางยาก เนองจากความไมสขสบายรางกายและความตงเครยดดานจตใจ จงตองอาศยกำลงใจจากคนรอบขางใหความชวยเหลอใหกำลงใจและใหคำแนะนำ เพอใหสามารถปรบตวไดดและเปนการสงเสรมความมนใจในการเลยงลกตนเองและบตร เพ อไมใหเกดภาวะแทรกซอนทงทางรางกายและจตใจสามารถเลยงดบตรไดอยางมประสทธภาพ

คำแนะนำสำหรบมารดาระยะตงครรภ หญงตงครรภสวนใหญ จะรสกตนเตนยนดและอาจมความกงวลใจเมอรางกายเปลยนแปลง

การเรยนรดแลสขภาพ จะชวยใหหญงตงครรภเขาใจตนเองปฏบตตวไดถกตอง และสรางความมนใจในการตงครรภไดดขน การดแลทวไปสามารถใชแนวทางการดแลตงแตเรมตงครรภจนถงคลอดเชนเดยวกบการแพทยแผนปจจบน

อาหารบำรงครรภ ในชวง 1-3 เดอนแรกของการตงครรภ หญงตงครรภสวนใหญจะรบประทานอาหารไมคอยได

เพราะอาการแพทอง จะรบประทานอาหารไดดขนเมออาการแพทองหายไป ควรเลอกอาหารทมประโยชนประเภทเนอสตว ไข นม ผก ผลไม ควรรบประทานเปนประจำ เพราะมวตามน และแรธาต ทจำเปนตอรางกาย อาหารทไมควรรบประทานมาก ไดแก ขาว แปง นำตาล ขนมหวาน ไขมน ควรหลกเลยงอาหารรสจด อาหารดบๆ สกๆ ของหมกดอง ผงชรส ชา กาแฟ เหลา และบหร

การออกกำลงกาย หญงตงครรภสามารถออกกำลงกายได เพอชวยใหการยอยอาหารด รางกายแขงแรง เชน

เดนในททมอากาศปลอดโปรง ทำงานบานเบาๆ บรหารรางกายดวยทางายๆ ขอควรระวง คออยาออกกำลงกายหกโหมจนรางกายออนเพลย หรอกระทบกระเทอนทอง

การพกผอน หญงตงครรภจะรสกเหนอยและออนเพลยงาย กลางคนควรนอนหลบใหเตมอม ประมาณ

8-10 ชวโมง และควรหาเวลานอนพกในตอนบายอกประมาณ 1 ชวโมง การดแลชองปากและฟน หญงตงครรภมกจะมปญหาเหงอกอกเสบและฟนผงาย จงควรแปรงฟนในตอนเชาและกอน

นอนอยางถกวธ และควรแปรงเพมหลงรบประทานอาหารเมอดมนำหวานและลกกวาดกควรบวนปากดวยนำเปลาทกครง หากมปญหาชองปากควรรบพบทนตแพทย

การรกษาความสะอาดของรางกาย ขณะทตงครรภ จะรสกรอนและเหงอออกมาก ควรอาบนำใหรางกายสะอาดสดชน แตถา

อากาศเยน ควรอาบนำอน และควรใหความอบอนแกรางกายใหเพยงพอ ถาผวหนงแหงกใหใชโลชนทาหลงอาบนำ

การดแลเตานม ขณะตงครรภ เตานมจะขยายตว เพอเตรยมสรางนำนมใหลกนอย จงควรเปลยนยกทรงใหม

ขนาดพอเหมาะใสสบายพยงทรงไว หญงตงครรภบางคนอาจมนำนมไหลซมออกมาขณะตงครรภ ซงอาจพบไดไมตองกงวลใจ เวลาอาบนำใหลางเตานมดวยนำสะอาด ไมควรฟอกสบ เพราะจะทำใหผวหนงแหงตง เกดอาการระคายเคอง หรอคน ถามปญหาหวนมสน หวนมบอด หรอผดปกต แนะนำใหดแลแกไขกอนทจะคลอด มฉะนนจะเปนอปสรรคตอการใหนมลก

การมเพศสมพนธ ไมมขอหามสำหรบผหญงตงครรภปกต แตควรงดเวนในเดอนสดทายกอนคลอด หญงตงครรภ

ทเคยแทง ควรงดเวนในระยะ 3 เดอนแรกของการตงครรภดวย ในรายทมปญหาอนๆ ควรปรกษาแพทยแผนปจจบน

คำแนะนำสำหรบมารดาระยะหลงคลอด การใหคำแนะนำสำหรบมารดาหลงคลอดจะตองมการประเมนความตองการความร ซงในแต

ละรายจะแตกตางกน ขนอยกบอาย การศกษา ประสบการณ และความเชอในการปฏบตตวตางๆ ซงเนอหาการใหคำแนะนำประกอบไปดวย

1) การพกผอนควรพกผอนมากๆใน 2 สปดาหแรกตงขนควรพกผอนอยางนอย 8-10 ชวโมง ในตอนกลางวนควรพกผอนประมาณวนละ 1 -2 ชวโมงถาเปนไปได ควรนอนเวลา บตรนอนเพราะทารกแรกเกดจะตนทกประมาณ 3-4 ชวโมง

2) การทำงาน ในระยะ 2 สปดาหแรก สามารถทำงานบานเบาเบาๆได ไมควรยกของหนกหรอทำงานทตองออกแรง เพราะกลามเนอและเอนตางๆยงไมแขงแรง ถาตองออกแรงมากจะทำใหความดนในชองทองเพมขนอาจจะทำใหมดลกเคลอนตำลง เกดมดลกหยอนในภายหลงหลงคลอด 2 สปดาหไปแลวใหคอยๆทำงานเพมขนทละนอยจนครบ 6 สปดาหจงทำงานไดตามปกต

3) อาหาร เปนสงทสำคญทตองเอาใจใสโดยเฉพาะคณแมทเลยงลกดวยนมแมตองคดถงปรมาณและคณคาทตองไดรบอยางพอเพยงในแตละวน ดงน

- รบประทานอาหารใหครบ 5 หมในแตละมอ - ดมนำเปลาบอยๆใหได 6-8 แกวในแตละวน - อยาปลอยใหรางกายขาดนำจนรสกกระหาย ควรดมนำกอนการใหนมลก

ทกครงหากตองการดมนำหวานควรเลอกดมนำผลไมแทน - หลกเลยงเครองดมทมแอลกอฮอล เชน ยาดองเหลา และเครองดมทม

กาเฟอน เชน ชา กาแฟ และเครองดมชกำลงตางๆ หากเปนกงวลเรองนำหนกตวควรงดอาหารหวาน และอาหารทมไขมน ไมควรใชวธอดอาหาร

การรบประทานยาหรอเครองดมสมนไพร ควรอยภายใตการดแลของแพทยผ เชยวชาญ เพราะสมนไพรบางชนด เชนไพรมฤทธทำใหมดลกคลายตว อาจมผลทำใหตกเลอดได

4) การดแลรกษาความสะอาดของรางกาย สระผมสปดาหละ 2-3 ครง อาบนำอยางนอยวนละ 1 ครง และงดเวนการอาบแชนำ ชวงหลงคลอดอวยวะเพศจะมแผลจงเสยงตอการตดเชอไดงาย ดงนนควรลางมอใหสะอาดกอนสมผสอวยวะเพศในชวงทมประจำเดอน งดใชผาอนามยแบบ

สอด ควรเปลยนทนททรสกวาผาอนามยชมหรอเปลยนทก 3 ชวโมงและควรดงจากดานหนาไปดานหลงทงหมดเพอปองกนการตดเชอภายในชองคลอดซงอาจเปนอนตรายได

5) เตานม ในชวงหลงคลอดและใหนมบตรเตานมจะมขนาดและนำหนกเปน 3 เทาของเตานมปกตทำใหเอนทพยงเตานมเกดการยด ดงนนควรสวมยกทรงเพอชวยพยงไวปองกนการหยอนยานแตไมควรสวมยกทรงแบบมโครงเหลก เพราะอาจจะไปกดทบทอนำนม การดแลเตานมแคทำความสะอาดพรอมการอาบนำในแตละวนกเพยงพอและตองลางมอทกครงกอนทจะจบเตานมและหวนมในการใหนมลกการมประจำเดอนในชวงของการใหลกกนนมแมอาจมผลทำใหไมมประจำเดอนในชวง 6 เดอนแรก แตสำหรบคนทไมไดใหลกกนนมแม ประจำเดอนอาจจะมาตามปกตภายใน 6 สปดาห แตอยางไรกตามแมจะไมมประจำเดอนรางกายกพรอมทจะตงครรภไดในชวงนก ารมเพศสมพนธควรไดรบการคมกำเนดอยางถกวธ

6) การมเพศสมพนธเพอความปลอดภยและปองกนการตดเชอในโพรงมดลกควรงดมเพศสมพนธในชวง 4-6 สปดาหหลงคลอด ถาหากเลยงไมไดควรสวมถงยางอนามยทกครงทงยงเปนการปองกนการตงครรภไดอกดวย ควรรบการตรวจรางกายชวง 4-6 สปดาหหลงคลอดเพอตรวจดการคนสภาพของปากมดลกและอวยวะภายในองเชงกรานและหาความผดปกตตางๆทอาจเกดขนเพอปองกนและแกไขแตตน เชน มะเรงปากมดลก พรอมใหคำแนะนำการปฏบตตนดานตางๆ เชน การคมกำเนด เปนตน

7) อาการผดปกตทตองกลบมาพบแพทยมารดาหลงคลอดจะตองสงเกตอาการตางๆ ดงน

- มไขและมอาการอกเสบของอวยวะอนรวมดวย - ปสสาวะแสบขด อาจเกดจากการตดเชอของทางเดนปสสาวะเนองจากดแลความสะอาด

ชองคลอดและอวยวะสบพนธไมดพอ - ปวดศรษะบอยและเปนเวลานาน อาจเกดจากความดนโลหตสง พกผอนไมเพยงพอหรอ

เครยดจากการคลอด - มเลอดออกทางชองคลอด สวนมากจะเกดจากแผลในโพรงมดลกบรเวณทรกเกาะ เนองจาก

มดลกหดรดตวไมดหรอมเศษรกตกคางในโพรงมดลก - นำคาวปลาผดปกตสไมจางลง จำนวนไมลดลง มกอนเลอดออกมาหรอมกลนเหมน - มดลกเขาอชาหลงคลอด 2 สปดาหไปแลวยงไมสามารถคลำพบมดลกทางหนาทอง - กรณผาคลอดแผลทเยบมอาการอกเสบ ปวด บวม แดง

8) การบรหารรางกายหลงคลอด ในภาวะปกตรางกายคนเราควรออกกำลงกายเพอใหระบบตางๆ เชน ปอด หวใจ กลามเนอ ขอตอ การไหลเวยนของเลอดทำงานไดด สำหรบคนทพงคลอดบตรการออกกำลงกายกยงจำเปน เพอใหการขบของเสยตางๆเชนนำคาวปลาเปนไปโดยสะดวก การเสรมสรางและซอมแซมกลามเนอสวนตางๆ เชน ฝเยบ กลามเนอในเชงกราน กลามเนอหนาทอง ดขนอยางรวดเรว แตการออกกำลงกายของผทเพงผานการคลอดมขอควรปฏบตคอ ผทคลอดทางชองคลอดควรพกผอนรางกายอยางนอย 6-8 ชวโมงมาแลวจงสามารถออกกำลงกายเบาๆได สวนผทผาคลอดควรใหรางกายพกผอน 3-6 วนกอนและตองงดออกกำลงกายแบบหกโหมหรอยกของหนก

จนกวาจะพนชวง 6-8 สปดาหไปแลว ขอควรระวงอยางยงคอ หามออกกำลงกายในทานอนควำเดดขาด เพราะอาจทำใหเกดภาวะลมอดตนในเลอดได ประโยชนของการออกกำลงกายหลงคลอด

(1) ทำใหนำคาวปลาไหลด (2) ทำใหแผลฝเยบหายเรวขน (3) ทำใหมดลกมการบบตวและเขาอไดเรวขน (4) ทำใหกลามเนอ เอน และขอตอตางๆ มความแขงแรงและยดหยนด (5) ทำใหกลามเนอทชวยในการหายใจทำงานไดดขน ปอดขยายตวดขน และการทำงาน

ของหวใจดขน (6) ชวยกระตนการทำงานของตอมนำนม ทำใหมนำนมออกมาเปนจำนวนมากเพยงพอ

แกการเลยงดบตร กลาวโดยสรป ระยะหลงคลอดเปนชวงทมการปรบทางดานกายวภาคและสรระตางๆ ท

เกยวของกบการคลอด นอกจากนยงมการปรบตวในดานภาวะจตใจใหกลบคนสสภาพเหมอนขณะกอนตงครรภ มารดาหลงคลอดไมไดมการเปลยนแปลงทางดานรางกายเพยงอยางเดยวเทานน ยงมการเปลยนแปลงดานจตใจ อารมณ ความรสก เพอปรบตวเขาสบทบาทใหมคอการเปนมารดาในชวง 6-8 สปดาหหลงคลอดถอวาเปนภาวะวกฤตเนองจากตองมการปรบตวทางดานรางกายและจตใจและทำหนาทในบทบาทมารดาและยงคงบทบาทภรรยาไวดวย

3. งานวจยทเกยวของ ปยะวรรณ ดช และคณะ(7)ศกษาทดลองกบ สตรตงครรภระยะรอคลอดทมารบบรการใน

หองคลอด โรงพยาบาลศรนครนทร มหาวทยาลยขอนแกน จงหวดขอนแกน พบวากลมเปาหมายหลงใชหมอนหลอดกาแฟแลว พบวาคะแนนความปวดหลงการใชหมอนหลอดกาแฟลดลง คดเปนรอยละ 96.67 และ คะแนนความปวดหลงการใชหมอนหลอดกาแฟเทาเดม คดเปนรอยละ 3.33 ทดสอบ หาคาเฉลยคะแนนความเจบปวดกอนและหลงการใชหมอนหลอดกาแฟ ดวยการใชสถตทดสอบ พบวาคาเฉลยคะแนนความเจบปวดกอนการใชหมอนหลอดกาแฟเทากบ 6.2 + 5.52 และคาเฉลยคะแนนความเจบปวดหลงการใชหมอนหลอดกาแฟเทากบ 3.5 + 2.93 ทมคาเฉลยผลตางระหวางคะแนนความเจบปวดกอนและหลงการใชหมอนหลอดกาแฟเทากบ 2.7 ซงหมายถง คาเฉลยคะแนนความเจบปวดหลงการใชหมอนหลอดกาแฟลดลง 2.7 คะแนน

บรรณานกรม 1. วรรณรตน จงเจรญยานนท. การพยาบาลระยะตงครรภ. ใน วรรณรตน จงเจรญยานนท

(บรรณาธการ). การพยาบาลสตศาสตร เลม 1. กรงเทพฯ: บรษท ยทธรนทร การพมพ จำกด.พมพ ครงท 12 (2553).

2. สำนกสงเสรมสขภาพ กรมอนามย. 2555. ปลกกระแสรณรงคสขภาพแมและเดกวนอนามย โลก 2548. (15 พฤศจกายน 2556) แหลงทมา http://advisor.anamai.moph.go.th/news/. 3. วไลพรรณ สวสดพาณชย. การพยาบาลมารดาหลงคลอด. กรงเทพฯ: ศรศลปะการพมพ

จำกด.พมพ ครงท 2 (2554). 4. ฐตมา สนทรสจ .สรรวทยาของการตงครรภ. ใน หเทญ ถนธารา และ ฐตมา สนทรสจ.

(บรรณาธการ). สตศาสตร.(หนา 3-15). สงขลา: ลมบราเดอรการพมพ (2546). 5. ศรพนธ ศรพนธ . การตงครรภ ใน วรรณรตน จงเจรญยานนท (บรรณาธการ). การพยาบาล

สตศาสตร เลม 1.กรงเทพฯ: บรษท ยทธรนทร การพมพ จำกด (2553). 6. มณภรณ โสมานสรณ. ความรเบองตนเกยวกบการคลอด. ใน วรรณรตน จงเจรญยานนท

(บรรณาธการ). การพยาบาลสตศาสตร เลม 2. กรงเทพฯ: บรษท ยทธรนทร การพมพ จำกด.พมพ ครงท 9 (2554).

7. ปยะวรรณ ดช. หมอนหลอดกาแฟลดอาการปวดหลง (2554 ).วนทคนขอมล 20 ก.ย. 61, จากเจาของ เวปไซดkmmed.kku.ac.th/vcd/piyawan/piyawan2_2012.pptx.