เอกสารประกอบการสอน/

เอกสารค าสอน

เรอง เครองชวยเดน (Gait Aid) และ

กายอปกรณเสรม (Orthoses)

โดย

อาจารยแพทยหญง สพรรณ ปงสวรรณ

สาขาวชาเวชศาสตรฟนฟ

ศนยการแพทยปญญานนทภกขชลประทาน

มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

แผนการสอน หวขอ เครองชวยเดน (Gait aid) และกายอปกรณเสรม (Orthoses) รายวชา วฟ 521 (เวชศาสตรฟนฟ) ผสอน อาจารยแพทยหญงสพรรณ ปงสวรรณ เวลา 1.00 ชวโมง วตถประสงครายวชา เพอใหนสตแพทยสามารถ

1. บอกวตถประสงคและประโยชนของเครองชวยเดน 2. บอกชนดและวธการเดนดวยเครองชวยเดนแบบตางๆได 3. เลอกชนดและสอนวธการเดนดวยเครองชวยเดนแกผปวยประเภทตางๆได 4. บอกชนด, ประโยชนและขอบงชของกายอปกรณเสรมชนดตางๆได 5. เลอกใชกายอปกรณเสรมใหเหมาะสมกบผปวยประเภทตางๆได

เนอหา 1. เครองชวยเดน (Gait aid)

- โรคหรออาการผดปกตทตองใชเครองชวยเดน - วตถประสงคของเครองชวยเดน - ประเภทของเครองชวยเดน - วธวดขนาดทเหมาะสมของเครองชวยเดนและขนตอนการเดนดวยเครองชวยเดนแบบตางๆ

2. กายอปกรณเสรม (Orthoses) - กายอปกรณเสรมส าหรบคอและหลง (cervical and spinal orthoses) - กายอปกรณเสรมส าหรบแขน ( upper-limb orthoses) - กายอปกรณเสรมส าหรบขา (lower-limb orthoses

การจดประสบการณการเรยนร 1. บอกวตถประสงครายวชา 5 นาท 2. สอนบรรยายเนอหาหวขอตางๆ 50 นาท 3. นสตซกถาม 5 นาท

สอการสอน 1. CD 2. เครองคอมพวเตอร LCD 3. เอกสารประกอบการสอน

แผนการสอน (เอกสารทใชประกอบค าสอนเทยบเทา1.0 หนวยชวโมง) 1. ศกษาเอกสารประกอบการสอนกอนเขาเรยน 2. สอนบรรยายในหองเรยนตามหวขอตางๆ สอนนสตแพทยปการศกษาละ 5 กลม กลมละ 1ชวโมง รวมทงสน 5 ชวโมงตอป คดเปนการสอนเทยบเท 5 หนวยชวโมง

การวดและประเมนผลการสอน 1. ประเมนคณภาพการสอนและผลการเรยนขณะทมการเรยนการสอนอยโดย

- การเขาเรยนสม าเสมอ - สงเกตพฤตกรรมการเรยน การซกถาม และการปฏบต

2. การสอบขอเขยน MCQ หลงสนสดการเรยนการสอน น าคะแนนทงหมดมาตดเกรดทงองเกณฑ และองกลม และดความตงใจและเจตคต

หนงสอออางอง

1. John D Hsu, John W Michel, John R Fisk. AAOS Atlas of Orthoses and Assistive Devices, 4th edition, Philadelphia, Mosby Elsevier:2008.

2. Walter R.Frontera, Joel Delisa, Bruce M Gans. Delisa’s Physical Medicine and Rehabilitation Principle and Practice, Fifth Edition, Philadelphia, Lipincott Williams and Wilkins:2010.

3. Terri M Skirven, A Lee Osterman, Jane M. Fedorczyk. Rehabilitation of the Hand and Upper Extremity, 6th edition, Philadelphia, Mosby Elsevier:2011.

4. David X Cifu. Braddom’s Physical Medicine and Rehabilitation, 5rd edition, Philadelphia, Elsevier Inc: 2016.

5. ดจใจ ชยวานชศร, วสวฒน กตสมประยรกล. ต าราเวชศาสตรฟนฟ, กรงเทพฯ, ภาควชาเวชศาสตรฟนฟ คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย: 2552.

6. กงแกว ปาจรย. เวชศาตรฟนฟส าหรบเวชปฏบตทวไป, กรงเทพฯ, งานต าราวารสารและสงพมพ สถานเทคโนโลยการศกษาแพทยศาสตร คณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาล มหาวทยาลยมหดล :2548.

7. เสก อกษรานเคราะห. ต าราเวชศาสตรฟนฟ สมาคมเวชศาสตรฟนฟแหงประเทศไทย, กรงเทพฯ:2539 .

เครองชวยเดน (Gait Aid)

การเดนตองอาศยสภาพรางกายทมความพรอมหลายประการ ไดแก ความสามารถในการทรงตว การรบน าหนกของขาและล าตวสวนลาง พสยการเคลอนไหวของขอตอของขา ก าลงของกลามเนอขาและล าตว ตลอดจนระบบทใหพลงงานในการเดนไดแก ระบบหายใจ ระบบหวใจและการไหลเวยนเลอด

ปญหาและอปสรรคทเกดขนตอระบบประสาท กลามเนอ กระดกและขอตอของขา อาจท าใหผปวยไมสามารถเดนไดตามปกต หากมอาการไมรนแรนมากนก อาจจะพอชดเชยไดดวยเครองชวยเดน แตถาอาการรนแรงมากหรอปญหาในการเดนเนองจากมความบกพรองของระบบหายใจและการไหลเวยนเลอดควรพจารณาใชรถเขนนงชวยการเคลอนทแทน

กลมโรคหรออาการผดปกตทตองใชเครองชวยเดน ไดแก

1. โรคระบบประสาทและกลามเนอ (Neuromuscular disease) อาการทเกดจากสาเหตของระบบประสาททท าใหกลามเนอออนแรงหรอเสยการทรงตวมผลตอการเดน เชน โรคหลอดเลอดสมองอดตนหรอหลอดเลอดสมองแตกท าใหแขนขาออนแรงครงซก(hemiparesis), โรคไขสนหลงระดบอกหรอเอวบาดเจบ (thoracic or lumbar spinal cord injury) ท าใหกลามเนอขาออนแรง (paraplegia) หรอ กลามเนอออนแรงทงตวแบบไมสมบรณ (incomplete tetraplegia), กลามเนอออนแรงจากmyopathy, กลามเนอออนแรงจากโรคระบบประสาทสวนปลายตางๆ เปนตน

2. โรคของกระดก ขอตอและกลามเนอ (Musculoskeletal disease) ท าใหมผลตอการรบน าหนกของขา เชน ภาวะทมการบาดเจบของกระดก (fracture) บาดเจบของเสนเอน (ligament injury) หรอการอกเสบของขอ (arthritis) ความเสอมของขอเขา ขอสะโพก ขอเทา (osteoarthritis) กลามเนอออนแรงจากภาวะการไมไดใชงานนานๆ (disused muscle weakness) ผปวยทไดรบการเปลยนขอเขา ขอสะโพก ผปวยทถกตดขาระดบตางๆ เปนตน

3. ผสงอาย (Elderly patient) กลมผปวยทสงอายจะมการถดถอยของสมรรถภาพ (functional decline) จากปจจยหลายอยาง เชน โรคเรอรงตางๆ โรคขอเขาเสอม โรคหลอดเลอดสมอง โรคของการมองเหน กลามเนอออนแรง การเดนทรงตวไมดท าใหหกลมไดงาย โรคเกยวกบหวใจและปอดท าใหเหนอยงาย อกทงผลจากการนอนรกษาในโรงพยาบาลนานๆผสงอายจะเกดภาวะ deconditioning ไดเรวและรนแรงกวาผปวยวยอน

วตถประสงคของเครองชวยเดน ไดแก

1. เพอเพมฐานการรบน าหนก และเพมความมนคงในการเดนในผทมกลามเนอขาออนแรงหรอท างานไมประสานกน

2. เพอลดแรงกระท าตอขอตอของขาและล าตวสวนลางทมรอยโรค ซงมทงชนดทชวยรบน าหนกบางสวนหรอไมลงน าหนกของขาขางนนเลย การลดแรงกระท าตอขาขางนนเพอลดอาการปวดหรอเพอท าใหพยาธสภาพของขาสวนนนหายเรวขน

3. เพอชดเชยประสาทรบความรสกบางอยาง เชน การใชไมเทาของคนตาบอด

ประเภทของเครองชวยเดน

1. ไมค ายน (Crutches) เปนเครองชวยเดนทมจดสมผสกบรางกายผใช 2 จด จงใชเปนคเสมอ

2. ไมเทา (Cane) เปนเครองชวยเดนทมจดสมผสกบรางกายผใชเพยง 1 จด

3. โครงโลหะชวยเดน ( Walker) เปนเครองชวยเดนทใหความมนคงในการเดนสงทสด เนองจากมฐานการรบน าหนกกวางทสด

ไมค ายน (Crutches)

เปนเครองชวยเดนทมจดสมผสกบรางกายผใช 2 จด มกใชในผปวยทมอาการออนแรงของขา มการบาดเจบหรอรอยโรคทขา การเดนโดยใชไมค ายนตองใชแขนยนลงบนไมค ายนพรอมกนทง 2 ขาง ผปวยจงตองมกลามเนอแขนทแขงแรง โดยเฉพาะกลามเนอกลม shoulder depressors, elbow extensors, hand grips ไมค ายนแบงออกไดเปน 2 แบบ

1. Axillary crutches ( ไมค ายนรกแร ) ท าจากไมหรอโลหะกลวง 2 อน เชอมตอกนดวยทอขวางทใชส าหรบยนกบสขางล าตว เรยกวา Axillary piece และทอส าหรบใชมอจบ เรยกวา Hand piece ไมค ายนรกแรชวยรบน าหนกตวผใชไดถงรอยละ 80 ของน าหนกตว และชวยทรงตวไดด ขอดของไมค ายนรกแรคอ ใชงาย หาซอไดทวไป ราคาไมแพง แตถาผใชเดนโดยลงน าหนกทรกแร แทนทจะลงบรเวณสขางล าตวและขอมอ อาจเกดการกดทบเสนประสาท Radial เรยกวา Crutch palsy ได

2. Non-axillary crutches คอไมค ายนทความสงต ากวารกแร ไดแก

2.1. Lofstrand crutches หรอ Forearm crutches ใชในกรณทผปวยทรงตวไดดพอสมควร ไมค ายนชนดนชวยรบน าหนกไดเพยงรอยละ 40-50 ของน าหนกตว ขอดคอ มรปรางและขนาดเลกกวาไมค ายนรกแร มแถบรดทบรเวณปลายแขน ชวยใหผปวยสามารถปลอยมอจากไมเพอหยบจบสงของไดโดยทไมค ายนยงคลองตดอยกบแขน แตมราคาแพงและหาซอไดยากกวาชนดอน

2.2. Plateform crutches ใชในผปวยทไมสามารถก าหรอลงน าหนกทมอหรอขอมอได ไมค ายนชนดนออกแบบมาเพอใหลงน าหนกทปลายแขนเมองอขอศอก 90 องศา ตวอยางผปวยทใช Plateform crutches เชน กระดกปลายแขนหก (fracture of forearm), ขออกเสบรมาตอยบรเวณขอมอ ขอนว (rheumatoid arthritis of wrist and finger joints), ขอศอกยดตด (elbow contracture), กลามเนอก ามอออนแรง (weakness of hand grip) เปนตน

2.3. Canadian (Triceps) crutches ลกษณะคลาย Forearm crutches แตมสวนตอขนมารองรบบรเวณตนแขนท าใหขอศอกเหยยดตลอดเวลา ใชในกรณทผปวยมภาวะกลามเนอ Tricepsออนแรงทไมสามารถเหยยดขอศอกได

A B C

รปท 1 ไมค ายนชนดตางๆ A. Axillary crutches B. Lofstrand crutches C. Plateform crutches

(จาก ดจใจ ชยวานชศร , วสวฒน กตสมประยรกล. ต าราเวชศาสตรฟนฟ , กรงเทพฯ , ภาควชาเวช ศาสตรฟนฟ คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย: 2552 )

วธการวดความยาวไมค ายน Axillary crutches

1. วดในทายน ความสงทเหมาะสมวดจากระยะของรกแรถงพนในจดทหางจากดานขางนวกอยเทาของผปวยประมาณ 6 นวฟต ขณะยนนวโปงเทาหางกนประมาณ 4 นวฟต ระดบความสงของHand piece ทเหมาะสมคอ ระดบทผปวยก าHand piece แลวขอศอกงอ 30 องศา และหวไหลสองขางอยในแนวระนาบ ถาAxillary crutchesยาวเกนไป หรอHand pieceทต าเกนไปจะท าใหเกดการกดเบยดเสนประสาทและหลอดเลอดทรกแร แตถา Hand pieceทอยสงเกนไปจะท าใหขอศอกงอมากเกน ลงน าหนกทขอมอไมไดเตมทและอาจลนลมไดงาย ถาระดบความสงของไมค ายนและHand piece ไมเหมาะสมสามารถท าการปรบขนลงได

2. วดในทานง โดยนงตวตรงกางแขนสองขางขนระดบเดยวกบหวไหล แขนขางหนงใหขอศอกและนวเหยยดตรง แขนอกขางหนงงอขอศอก 90 องศาและก ามอในลกษณะปลายนวหวแมมอชขน ความยาวของไมค าวดจากจดปลายสดของขอศอก (Olecranon process)ขางทงอไปถงปลายสดของนวทยาวทสดของแขนขางทเหยยด

3. วดในทานอนหงาย ใหวดความยาวจาก anterior axillary line ถงสนเทาแลวบวกเพมอก 1-2 นวฟต

A B

รปท 2 การวดความยาวของ Axillary crutches A. ทานง B. ทายน (จาก ดจใจ ชยวานชศร , วสวฒน กตสมประยรกล. ต าราเวชศาสตรฟนฟ , กรงเทพฯ , ภาควชาเวชศาสตรฟนฟ คณะ แพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย: 2552)

C

รปท 3 การวดความยาวของ Axillary crutches C. ทานอนหงาย (จาก ดจใจ ชยวานชศร , วสวฒน กตสมประยรกล . ต าราเวชศาสตรฟนฟ , กรงเทพฯ , ภาควชาเวชศาสตรฟนฟ คณะ แพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย: 2552)

ทาเดนโดยใชไมค ายน (Standard crutch gait)

ทาเดนเมอใชไมค ายนขนอยกบปญหาการเดนและความสามารถพนฐานของผปวยแตละราย แบงไดเปน 3 ทาใหญๆดงตอไปน

1. Point gait

1.1. Four-point alternate crutch gait มการลงน าหนก 4 ครงใน 1 รอบการเดน จงหวะการกาวเปนล าดบคอ ไมค ายนขางซายตามดวยขาขวา ไมค ายนขางขวาตามดวยขาซาย ขอดคอเปนทาเดนทมความมนคงทสดเนองจากมจดรบน าหนก 3จดตลอดเวลา ขอเสยคอเดนไดชา ใชในกรณทผปวยมรอยโรคทขาสองขาง และเปนการลงน าหนกทขาสองขางเพยงบางสวน (bilateral partial weight bearing)

1.2. Two-point alternate crutch gait มการลงน าหนก 2 ครงใน 1 รอบการเดน จงหวะการเดนคอ ไมค ายนซายไปพรอมกบขาขวา ตามดวยไมค ายนขวาไปพรอมกบขาซาย ในแตละชวงจะมจดรบน าหนกเพยง 2 จดเทานน ผปวยจงควรมการทรงตวทดพอควร ขอบงชในการเดนเหมอนแบบ Four-point alternate crutch gait แตมกจะเดนไดเรวกวา

1.3. Three-point crutch gait มการลงน าหนก 3 ครงใน 1 รอบการเดน จงหวะการเดนคอ ไมทงสองขางตามดวยขาขางทมรอยโรคและขาขางทปกตตามล าดบ ใชในกรณทผปวยมรอยโรคทขาขางใดขางหนง ซงสามารถลงน าหนกทไดทงแบบบางสวนหรอไมลงน าหนกขางนนเลย (unilateral partial-weight or non-weight bearing)

รปท 4 Four-point alternate crutch gait (จาก ดจใจ ชยวานชศร , วสวฒน กตสมประยรกล. ต าราเวชศาสตรฟนฟ , กรงเทพฯ , ภาควชาเวชศาสตรฟนฟ คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณ มหาวทยาลย: 2552)

รปท 5 Two-point alternate crutch gait (จาก ดจใจ ชยวานชศร, วสวฒน กตสมประยรกล. ต ารา เวชศาสตรฟนฟ , กรงเทพฯ , ภาควชาเวชศาสตรฟนฟ คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณ มหาวทยาลย: 2552)

รปท 6 Three-point crutch gait (จาก ดจใจ ชยวานชศร , วสวฒน กตสมประยรกล. ต าราเวช ศาสตรฟนฟ , กรงเทพฯ , ภาควชาเวชศาสตรฟนฟ คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย: 2552)

2. Swing crutch gait เปนการเดนเหวยงขาและล าตว โดยอาศยแรงจากแขนทงสองขางทกดลงไมค ายน ใชในกรณทผปวยมก าลงขาสองขางออนแรงอยางมาก (paraplegia) ในการเดนแบบนผปวยจะตองมก าลงแขนและการทรงตวทดมาก แบงการเดน Swing crutch gait ไดเปนแบบยอย คอ

2.1. Swing to crutch gait เปนการเดนโดยเหวยงล าตวและขาไปดานหนาโดยใหเทาวางตวในแนวเดยวกบไมค ายนทงสองขางแตะพน จงหวะการเดนคอ ยกไมสองขางไปขางหนาพรอมกน ตามดวยใชก าลงแขนและล าตวสวนบนกดไมค ายนแลวเหวยงล าตวตามไป

2.2. Swing through crutch gait เปนการเดนโดยเหวยงล าตวและขาไปดานหนาโดยใหเทาวางเลยแนวไมค ายนทงสองขางแตะพน จะเดนไดเรวกวา Swing to crutch gait แตตองใชก าลงของชวงแขนและล าตวมากกวา

รปท 7 Swing to crutch gait และ Swing through crutch gait (จาก ดจใจ ชยวานชศร , วสวฒน กตสมประยรกล. ต าราเวชศาสตรฟนฟ , กรงเทพฯ , ภาควชาเวชศาสตรฟนฟ คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย: 2552)

3. Tripod crutch gait แบงเปน Tripod alternate gait กบ Tripod simultaneous gait การเดนแบบนใชในผปวย paraplegia ลกษณะการเดนคอ ยกไมค ายนไปขางหนาพรอมกน 2 ขาง (simultaneous) หรอทละขาง (alternate) ออกแรงเหยยดศอก กดไหล ทงน าหนกตวลงบนไมแลวลากขามาดานหนาจนอยระดบเดยวกบไม (drag to)

รปท 8 Tripod crutch gait (จาก ดจใจ ชยวานชศร , วสวฒน กตสมประยรกล. ต าราเวชศาสตร ฟนฟ , กรงเทพฯ, ภาควชาเวชศาสตรฟนฟ คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย: 2552)

การเดนขนบนไดโดยใชไมค ายนสามารถท าไดโดยกาวขาขางปกตขนกอนตามดวยยกไมค ายนสองขางพรอมขาขางทมรอยโรคขนตาม สวนจงหวะการเดนลงบนไดคอยกไมค ายนสองขางลงพรอมกบขาขางทมรอยโรคแลวตามดวยขาขางปกต

รปท 9 การเดนขนบนไดโดยใชไมค ายน (จาก ดจใจ ชยวานชศร, วสวฒน กตสมประยรกล. ต ารา เวชศาสตรฟนฟ, กรงเทพฯ, ภาควชาเวชศาสตรฟนฟ คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณ มหาวทยาลย: 2552)

รปท10 การเดนลงบนไดโดยใชไมค ายน (จาก ดจใจ ชยวานชศร, วสวฒน กตสมประยรกล. ต ารา เวชศาสตรฟนฟ, กรงเทพฯ, ภาควชาเวชศาสตรฟนฟ คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณ มหาวทยาลย: 2552)

ไมเทา (Cane)

ไมเทาเปนอปกรณชวยเดนทนยมใชกนมากและใชมานาน ไมเทาใหความมนคงในการเดนนอยทสดในบรรดาเครองชวยเดนทงหลาย ไมเทาชวยเพมฐานการรบน าหนก เพมความมนคงในการเดนและลดการลงน าหนกทลงบนขาขางทมรอยโรค โดยแบงเบาน าหนกของขาขางตรงขามกบขางทถอไมเทาไดรอยละ 20-25 ของน าหนกตว ในผปวยแขนขาออนแรงครงซก (Hemiparesis)ไมเทายงสามารถชวยในการเดนโดยทดแทนก าลงขาขางทออนแรง(compensate for weakness muscle)

นอกจากชวยในการเดนแลวไมเทายงชวยการรบสมผส ชดเชยการรบรบางอยางทบกพรองไปดวย เชน ไมเทาทคนตาบอดใชน าทาง ชวยบอกความสงต าและความนมแขง สงกดขวางของพนท เปนตน ประเภทของไมเทาแบงไดดงน

1. ไมเทาปมเดยว (Single cane) มจดรบน าหนกเพยงจดเดยว ไมเกะกะเวลาใชเดน แตใหความมนคงนอย

2. ไมเทา 3 ปม (Tripod cane) ใหความมนคงมากกวาไมเทาปมเดยว แตเกะกะอาจเกยวขาโตะหรอเกาอเวลาเดน ควรเลอกใชในกรณทตองการความมนคงในการเดนมาก ถาก าลงกลามเนอขาดขนหรออาการปวดลดลงจงใหเปลยนไปใชเปนไมเทาปมเดยว

3. ไมเทา 4 ปม (Quadripod cane) มความมนคงมาก มฐานการรบน าหนกหลายขนาด

4. Walkane หรอ Hemi-walker เปนเครองชวยเดนทมลกษณะผสมระหวางไมเทากบโครงโลหะชวยเดน ใหความมนคงสงทสดในกลมนเนองจากมฐานรบน าหนกกวางและชวยพยงดานขางไดด

รปท 11 ไมเทาชนดตางๆ ก. Single cane ข. Tripod cane ค. Quadripod cane ง. Walkane

(จาก กงแกว ปาจรย. เวชศาตรฟนฟส าหรบเวชปฏบตทวไป , กรงเทพฯ , งานต าราวารสารและ สงพมพ สถานเทคโนโลยการศกษาแพทยศาสตร คณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาล มหาวทยาลยมหดล: 2548)

วธการวดขนาดของไมเทา

ความยาวของไมเทาทเหมาะสมคอวดทระดบปมกระดก reater trochanter ยาวจนถงสนเทา เมอผปวยยนถอไมเทาขอศอกตองงอ 20-30 องศา บาทงสองขางอยในระดบเดยวกน ถาไมเทายาวเกนไปขอศอกจะงอมากและไหลขางทถอไมเทาจะยกสงขนท าใหรบน าหนกไดไมเตมท ถาไมเทาสนเกนไปขอศอกขางทถอไมเทาจะเยยดมากเกนและตองเดนโนมตวไปดานหนามาก

รปท 12 การวดขนาดของไมเทา (จาก ดจใจ ชยวานชศร , วสวฒน กตสมประยรกล. ต าราเวชศาสตรฟนฟ , กรงเทพฯ , ภาควชาเวชศาสตรฟนฟ คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย: 2552)

วธการเดนดวยไมเทา

ใหถอไมเทาตรงขามกบขาขางทมรอยโรค จงหวะการเดนคอใหยกไมเทาตามดวยขาขางทมรอยโรค และขาขางปกตตามล าดบ แตถาตองการใหเดนไดไวขนใหยกไมเทาไปพรอมกบขาขางทมรอยโรคแลวตามดวยขาขางทปกต

เวลาขนบนไดใหกาวขาขางทปกตขนกอนแลวตามดวยไมเทาพรอมขาขางทมรอยโรค สวนเวลาลงบนไดใหกาวขาขางทมรอยโรคลงพรอมกบไมเทาแลวตามดวยขาขางทปกต

รปท 13 เดนดวยไมเทาขนบนได (จาก ดจใจ ชยวานชศร , วสวฒน กตสมประยรกล. ต าราเวชศาสตรฟนฟ, กรงเทพฯ, ภาควชาเวชศาสตรฟนฟ คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย: 2552)

รปท 14 เดนดวยไมเทาลงบนได (จาก ดจใจ ชยวานชศร , วสวฒน กตสมประยรกล. ต าราเวช ศาสตรฟนฟ , กรงเทพฯ , ภาควชาเวชศาสตรฟนฟ คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย: 2552)

โครงโลหะชวยเดน (Walker)

เปนเครองชวยเดนทมลกษณะคลายราวค มฐานการรบน าหนกกวางทสดจงใหความมนคงไดมากทสด เหมาะส าหรบผปวยทมปญหาในการทรงตว ขอเสยคอเกะกะโดยเฉพาะในเวลาขนลงบนได ชนดของโครงโลหะชวยเดนแบงไดดงน

1. Pick up walker หรอ Standard walker ถาเปนชนดพบไดเรยกวา Folding walker เปนโครงโลหะชวยเดนมาตรฐานมขา 4 ขา เวลาใชตองยกโครงโลหะไปขางหนากอนจะกาวตามไป ผปวยมกจะเดนไดชาแตมนคง Folding walker สามารถพบไดเพอความสะดวกในการขนยายขนรถ

2. Wheeled walker เปนโครงโลหะทมลอ ใชเขนไปดานหนาแทนการยก เหมาะกบผปวยทมกลามเนอแขนออนแรงจนไมสามารถยก Pick up walker ได Wheeled walker มทงชนดทม 2 ลอและ 4 ลอ ถาแบบ 4 ลอตองมเบรกเพอชวยหามลอและขณะใชจะตองระวงเรองการลนลม

รปท 15 โครงโลหะชวยเดน (Walker) ชนดตางๆ (จาก ดจใจ ชยวานชศร, วสวฒน กตสมประยร กล. ต าราเวชศาสตรฟนฟ , กรงเทพฯ , ภาควชาเวชศาสตรฟนฟ คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณ มหาวทยาลย: 2552)

วธการวดความสงของโครงโลหะชวยเดน

ความสงทเหมาะสมคอ ทระดบปมกระดก greater trochanter และเวลายนจบขอศอกงอ 20 องศา บาสองขางอยในแนวระนาบตรงเดยวกน

วธการเดนโดยโครงโลหะชวยเดน

ผปวยจะตองยนทรงตวไดดพอควร เนองจากขณะทมอยกโครงโลหะไปวางขางหนาผปวยไมมหลก ในการเกาะ ถาทรงตวไมดอาจจะลมได ถาเดนแบบไมลงน าหนกของขาขางใดขางหนง (unilateral non-weight bearing) ผปวยจะตองงอขาขางนนลอยไวแลวยกโลหะชวยเดนไปวางไวขางหนาประมาณ 12 นว หรอ 1 กาว แลวกดน าหนกลงทมอทงสองขางในขณะกาวขาขางปกตไปขางหนาคลายกบการกระโดดขาเดยว แตถาผปวยสามารถลงน าหนกไดทงสองขาใหยกโครงโลหะไปวางไวขางหนาแลวกาวเทาใดเทาหนงไปอยทต าแหนงประมาณกงกลางโครงโลหะ ตามดวยเทาอกขางไปวางในระดบเดยวกบเทาแรก ถาผปวยวางเทาเลยกงกลางโครงโลหะไปดานหนาผปวยอาจเสยการทรงตวลมหงายหลงได

รปท 16 การเดนโดยโครงโลหะชวยเดน (จาก ดจใจ ชยวานชศร , วสวฒน กตสมประยรกล. ต าราเวชศาสตรฟนฟ , กรงเทพฯ , ภาควชาเวชศาสตรฟนฟ คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย: 2552)

กายอปกรณเสรม (Orthoses)

กายอปกรณเสรมเปนอปกรณภายนอกทใชกบสวนของรางกาย โดยมวฒถประสงคเพอชวยปองกนหรอแกไขความพการผดรป เพอจ ากดการเคลอนไหว เพอพยงและใหความมนคงหรอชวยเสรมแรงในกรณกลามเนอออนแรง วสดทนยมใชท ากายอปกรณเสรม ไดแก โลหะ พลาสตก หนง และวสดสงเคราะห

กายอปกรณเสรมทดควรมน าหนกเบาทนทานท าความสะอาดและดแลรกษางาย สวมใสและถอดงาย รวมทงมรปลกษณทผปวยยอมรบได และทส าคญทสดคอผปวยเขาใจและเหนความส าคญ

ประเภทของกายอปกรณเสรม ไดแก

1. กายอปกรณเสรมส าหรบคอและหลง (Cervical and Spinal orthoses)

2. กายอปกรณเสรมส าหรบแขน ( Upper-limb orthoses)

3. กายอปกรณเสรมส าหรบขา (Lower-limb orthoses)

กายอปกรณเสรมส าหรบคอ (cervical orthoses)

มวตถประสงคเพอปองกนไมใหคอและหลงสวนทไมมนคงขยบเขยอน ท าใหต าแหนงทไดรบบาดเจบอยนงๆ ลดอาการปวดและอกเสบ การท าหนาทของอปกรณชนดนใชหลกการ three point pressure ในการประคองคอ อปกรณทดควรสวมใสงาย หายใจไดสะดวกและไมขดขวางการท ากจกรรมตางๆ ชนดทใชบอยๆทางคลนก ไดแก

1. Soft cervical collar ท าจากวสดประเภทโฟมหรอยางนมๆ ชวยจ ากดการเคลอนไหวของกระดกสนหลงชวงคอไดนอยมาก จงไมไดชวยเพมความมนคงเวลาสวมใส วตถประสงคเพอชวยเตอนใหผปวยจ ากดการเคลอนไหวชวงคอมากขน ใชในกรณทเนอเยอออนรอบคอบาดเจบแตไมเสยความนคงของขอตอ

2. Hard cervical collar ท าจากพลาสตกแขง สามารถจ ากดการเคลอนไหวของคอมากกวา Soft collar และไมใชในกรณทสญเสยความมนคงของกระดกคอเชนกน

3. Philadelphia collar ท าจากโฟมทคอนขางแขง 2 ชนเชอมกนดวยแถบ Velcro มแผนพลาสตกแขงเสรมความมนคงทางดานหนาและดานหลง ขอบหนาสงถงระดบขากรรไกรรลาง ขอบหลงถงระดบทายทอย สวนลางโคงตามรปรางของทรวงอกสาวบน เปนกายอปกรณทชวยควบคมการเคลอนไหวคอในทากม (flexion) เงย (extension) เอยงดานขาง (lateral flexion)ไดมากกวา Hard collar และควบคมการหมนคอ (rotation) ไดบาง แตไมชวยเพมความมนคงของคอเชนกน มกใชในคนไขเนอเยอออนรอบคอบาดเจบ กระดกคอหกทมนคง (stable cervical fracture) หรอใชภายหลงการผาตดเพอจ ากดการเคลอนไหวคอ

4. Halo vest ประกอบดวยวงแหวนโลหะทยดตรงกบกะโหลกศรษะดวยหมด (external fixation pin) เชอมตอกบสวนทรดหนาอกดวยแกนโลหะ 4 แทง สามารถจ ากดการเคลอนไหวของกระดกสนหลงชวงคอไดทกระดบ ทกทศทางการเคลอนไหว เปนอปกรณเสรมทมนงคงทสดในกลมอปกรณพยงระดบคอ ใชในผปวยทมกระดกคอหกแบบไมมนคง (unstable cervical fractures)หรอภายหลงจากการผาตด ขอดคอมน าหนกเบาไมอบรอน แตขอเสยคอเทอะทะ ไมสวยงาม

5. Minerva cast เปนกายอปกรณเสรมทท าจากพลาสตดทหลอมาใหเขาพอดกบล าตวและศรษะ โดยเปดเฉพาะบรเวณหนากบชวงแขนเทานน ชวยปองกนการขยบคอในทกทศทาง ไมเกะกะและดสวยงามกวา Halo vest แตขอเสยคออบรอนมาก

6. Sternal occipital mandibular immobilizer (SOMI) เปนกายอปกรณเสรมทท าจากทงพลาสตกและโลหะ ดานหนาประกอบดวยสวนทพยงบรเวณคางหรอ Mandible คอ Chin piece ซงมแกนเหลกมายดเกาะทแผนพลาสตกบรเวณกระดก sternum สวนบน บรเวณดานหลงสวนคอมแกนเหลกจากดานหนาโคงไปพยงบรเวณทายทอยหรอ occiput บรเวณบาทง 2 ขางมแผนพลาสตกโคงแนบพอดตว อปกรณชนดนใชควบคมการเคลอนไหวในแนว flexion, extension, lateral flexion และ rotation ไดด มกใชในผปวยเนอเยอออนรอบคอบาดเจบ กระดกคอหกทมนคง (stable cervical fracture)หรอใชภายหลงการผาตดเพอจ ากดการเคลอนไหวคอ ขอดเหมาะส าหรบผปวยทตองการจ ากดใหนอนอยนงๆบนเตยง เพราะสามารถใสนอนได และตว chin piece สามารถขยบออกไดแลวใสแถบรดทศรษะแทนเพอชวยใหผปวยสามารถทานอาหารและท าความสะอาดรางกายไดสะดวก

7

A B C

รปท 17 กายอปกรณเสรมส าหรบคอ A. Soft collar B. Hard collar C. Philadelphia collar

(จาก John D Hsu, John W Michel, John R Fisk. AAOS Atlas of Orthoses and Assistive Devices, 4th edition, Philadelphia, Mosby Elsevier: 2008.)

A B

รปท 18 กายอปกรณเสรมส าหรบคอ A. Halo vest B. Sternal occipital mandibular immobilizer (จาก John D Hsu, John W Michel, John R Fisk. AAOS Atlas of Orthoses and Assistive Devices, 4th edition, Philadelphia, Mosby Elsevier: 2008.)

รปท 19 Minerva cast

(จาก เสก อกษรานเคราะห. ต าราเวชศาสตรฟนฟ สมาคมเวชศาสตรฟนฟแหงประเทศไทย , กรงเทพฯ: 2539)

กายอปกรณเสรมส าหรบหลง (spinal orthoses)

1. Taylor brace เปนกายอปกรณเสรมส าหรบกระดกสนหลงสวนอกตอเอว จ ากดการกมและแอนหลงไดด(flexion-extension control) ประกอบดวยแกนเหลกดานหลง 2 แกน เชอมกบแถบโลหะทพาดรอบเชงกราน (Pelvic band)และแถบระหวางกระดกสะบค (Interscapular band) ทางดานหหนามแผนประกบหนาทอง (Abdominal support) ซงสงแรงตานกบแกนโลหะทางดานหลง

2. Knight-taylor brace มลกษณะเหมอน Tayler brace แตเพมในสวนของแกนเหลกดานขางล าตว(Lateral upright) ทง 2 ขางและ Thoracic band ดงนนจงชวยจ ากดการเอยงตวไปดานขาง (Lateral flexion) ไดมากขนกวาTayler brace

3. Cowhorn brace เปนกายอปกรณเสรมลกษณะเหมอน Knight-taylor brace แตมสวนประกอบเพมขน คอ Subclavicular extension ซงจะชวยจ ากดแนวการหมนล าตวชวงอกและเอวมากขน

4. Juwett brace เปนกายอปกรณเสรมทชวยจ ากดการกม (flexion control) ของกระดกสนหลงสวนทรวงอกและเอว สวนประกอบทส าคญคอ แผนโลหะยนหนาอก (Sternal plate) และเหนอหวเหนา (Suprapubic plate) ซงสงแรงตานกบแผนโลหะทางดานหลง (Dorsolumbar plate) เปนลกษณะ three point pressure force system ใชในกรณทสวนหนาของกระดกสนหลงไดรบบาดเจบ มขอดคอผปวยสวมใสนอนได

5. Molded body jacket เปนกายอปกรณเสรมประคองหลงระดบทรวงอกเอวและกระเบนเหนบ ท าจากพลาสตกทหลอตามรปรางของผปวย มพนผวสมผสกบรางกายมากจงเพมความมนคงไดมาก ชวยจ ากดการเคลอนไหวของกระดกสนหลงไดมากทสด แบบปองกนไมใหกระดกสนหลงคดมากขนเรยกวา Under arm orthosis ใชส าหรบกระดกสนหลงทมยอดของความคดอยต ากวาระดบ T6 ขอเสยของอปกรณประเภทนคอระบายความรอนไดไมด

6. Lumbosacral corset หรอ Lumbosacral support เปนกายอปกรณเสรมทนยมใชมากทสด ท าจากวสดประเภทผายดหรอผาใบ ทางดานหลงมแกนโลหะคขนาบของกระดกสนหลง ใชรดล าตวชวงเอวและสะโพก ทางดานหนามขอบบนอยต ากวาระดบ Xiphoid process ประมาณ 1 นวฟต ขอบลางอยเหนอกวาหวเหนาประมาณ 1 นวฟต ทางดานหลงขอบบนอยต ากวากระดก Scapular ประมาณ 1 นวฟต ขอบลางคลมสวนทกวางทสดของสะโพกลงมาเลกนอย กายอปกรณชนดนใชเพอเพมแรงดนในชองทอง และเปลยนรปทรงของชองทองใหมลกษณะเปนทรงกระบอกมากขน ซงจะท าใหสนหลงสวนเอวยดยาวขนลดแรงทกระท าตอหมอนรองกระดก นอกจากนยงชวยลดอาการปวดและชวยเตอนใหผปวยระวงการกมหลงในขณะทท ากจวตรประจ าวนอกดวย นยมใชในผปวยทมหมอนรองกระดกสนหลงเคลอน กระดกสนหลงชวงเอวและกระเบนเหนบเสอม (Lumbosacral spondylosis) แตไมใชในผปวยทกระดกสนหลงขาดความมนคง

7. Chairback brace เปนกายอปกรณเสรมจ ากดการกมและแอนกระดกสนหลงชวงเอวและกนกบ (Lumbosacral flexion-extension control) ประกอบดวย Lumbosacral posterior upright 2 อน ในสวนลางยดตดกบ Pelvic band และสวนบนยดตดกบ Thoracic band ซงอยระดบ Spinous process ของ T8 โดย Pelvic band วางพาดขวางตรงระดบระหวาง iliac crest กบ greater trochanter ดานหนาทองมแผนหนงหรอผาใบหนารดไวกระชบกบหนาทอง อปกรณนสามารถชวยลดหลงแอนไดดวย

8. Knight brace มโครงสรางเหมอน Chairback brace แตเพม Lateral upright ซงอยในแนวaxillary line 2 ขาง ชวยจ ากดการเอยงตวไปดานขางไดดวย

9. Milwaukee orthoses เปนกายอปกรณเสรมประคองหลงระดบทรวงอก เอว และกระเบนเหนบ ใชปองกนไมใหกระดกสนหลงคดมากขน โดยไดผลในผปวยทมยอดความคดสงกวาระดบ T6 มขอดคอไมจ ากดการหายใจ แตผปวยมกไมคอยยอมสวมใสเนองจากมสวนตอถงคอจงโผลพนออกมานอกเสอดไมสวยงาม

A B C

รปท 20 กายอปกรณเสรมส าหรบหลง A. Juwett brace B. Tayler brace C. Knight taylor brace (จาก ดจใจ ชยวานชศร , วสวฒน กตสมประยรกล. ต าราเวชศาสตรฟนฟ , กรงเทพฯ , ภาควชาเวชศาสตรฟนฟ คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย: 2552)

รปท 21 ต าแหนงการใส Juwett brace (จาก John D Hsu, John W Michel, John R Fisk. AAOS Atlas of Orthoses and Assistive Devices, 4th edition, Philadelphia, Mosby Elsevier: 2008.)

รปท 22 ต าแหนงการใส Knight taylor brace

(จาก John D Hsu, John W Michel, John R Fisk. AAOS Atlas of Orthoses and Assistive Devices, 4th edition, Philadelphia, Mosby Elsevier: 2008.)

A B รปท 23 กายอปกรณเสรมส าหรบหลง A. Under arm orthosis B. Cowhorn brace (จาก John D Hsu, John W Michel, John R Fisk. AAOS Atlas of Orthoses and Assistive Devices, 4 th edition, Philadelphia, Mosby Elsevier: 2008.)

รปท 24 Lumbosacral corset (จาก John D Hsu, John W Michel, John R Fisk. AAOS Atlas of Orthoses and Assistive Devices, 4th edition, Philadelphia, Mosby Elsevier: 2008.)

รปท 25 Milwaukee orthoses (เสก อกษรานเคราะห. ต าราเวชศาสตรฟนฟ สมาคมเวชศาสตรฟน ฟแหงประเทศไทย , กรงเทพฯ:2539)

กายอปกรณเสรมส าหรบแขน (Upper-limb orthoses)

แบงออกไดเปน 2 แบบคอ

1. Static orthoses เปนกายอปกรณทไมมสวนทขยบเขยอนในขณะใชงาน ใชในกรณตางๆ ตวอยางเชน ตองการยดสวนนนๆของรางกายใหอยนง (immobilization) เชน Thumb spica splint, ตองการใหพกอยในทาทเหมาะสม เชน Resting hand splint, ชวยใหสามารถท าหนาทไดดขน เชน Cock up splint เปนตน ประเภทของ Static orthoses ทมการน ามาใชบอยๆทางคลนก มดงน

1.1. Resting hand splint เปนกายอปกรณทใชประคองมอและขอมอใหอยในทาพก ซงขอมออยในทากระดกขนเลกนอย20-30 องศา ขอโคนนวมองอ 40-45 องศา ขอนวมองอ 10-20 องศา สวนขอโคนนวหวแมมออยในทา palmar abduction วตถประสงคของอปกรณชนดนคอ ชวยประคองใหมอและขอมออยนงๆ เพอลดอาการอกเสบท าใหแผลหายและการสมานเนอเยอเรวขน เชน กรณเสนเอนและขอตางๆอกเสบ หลงการเยบซอมเสนเอนหรอหลงการท า skin graft และกรณทมออมพาตจากสาเหตตางๆ

1.2. Resting wrist splint หรอ Carpal tunnel splint เปนอปกรณส าหรบประคองขอมอ มลกษณะคลายกบ Resting hand splint แตไมมสวนทประคองขอนวมอ ขอบของปลายอปกรณสนสดกอนถง distal palmar crease เพอทผปวยสามารถขยบนวมอจบสงของไดบาง อปกรณนใชส าหรบประคองขอมอ ในกรณทเปน Carpal tunnel syndrome (CTS) หรอใชเพอลดอาการปวดอาการอกเสบของขอมอ

1.3. Short opponent splint อปกรณนใชเพอจดใหนวหวแมมออยในต าแหนง oppositionและ palmar abduction ในผปวยทมรอยโรคของเสนประสารท Median ระหวางรอการฟนตวเพอใหผปวยพอทจะใชมอไดบาง และเพอปองกนไมใหงามระหวางนวหวแมมอกบนวช( first web space) แคบลง

1.4. Thumb spica splint ใชเพอประคองขอของนวหวแมมอใหอยนงๆ เพอลดอาการอกเสบและเพมความมนคงใหขอของนวหวแมมอ เชน กรณทมขออกเสบ การบาดเจบของเสนเอน กระดก Scaphoidหก และDe Quervian disease

1.5. Cock up splint เปนอปกรณชวยประคองบรเวณขอมอ ใชเพอใหขอมออยในทากระดกขนเลกนอย ท าใหสามารถก ามอไดแนนสามารถท ากจกรรมตางๆได ใชในผปวยทมปญหาขอมอตก ( wrist drop) จากกลามเนอกระดกขอมอออนแรง

1.6. Knuckle bender splint ใชปองกนและแกไขความผดรปของ Claw hand ทเกดจากมรอยโรคของเสนประสาท Ulnar และ/หรอเสนประสาท Median สวนทท าหนาทปองกนขอ Metacarpophalangeal (MCP) ไมใหผดรปในทา Hyperextension คอ Lumbrical bar ซงจะจดใหขอ MCP อยในทางอเพอใหผปวยสามารถเหยยดขอ Interphalangeal (IP) ได

1.7. Utensil (Universal) holder ใชสวมมอโดยมชองส าหรบเสยบอปกรณทใชในกจวตรประจ าวนได เชน ชอน แปรงสฟน หวหรอปากกา ใชในกรณทผปวยไมสามารถก าหรอจบอปกรณเหลานนได กลามเนอในการก ามอออนแรง

1.8. Epicondylar strap หรอ Tennis elbow strap เปนแถบทใชรดขอศอกบรเวณใตจดเกาะของกลามเนอกลม Wrist extensors หรอ Wrist flexors เพอลดอาการปวดและการอกเสบในผปวยทเปน Tennis elbow หรอ Golfer elbow

A B

รปท 26 A. Resting hand splint B. Resting wrist splint (จาก Walter R.Frontera, Joel Delisa, Bruce M Gans. Delisa’s Physical Medicine and Rehabilitation Principle and Practice, fifth Edition, Philadelphia, Lipincott Williams and Wilkins:2010.)

รปท 27 Cock up splint (จาก John D Hsu, John W Michel, John R Fisk. AAOS Atlas of Orthoses and Assistive Devices, 4th edition, Philadelphia, Mosby Elsevier: 2008.)

รปท 28 Thumb spica splint (จาก David X Cifu. Braddom’s Physical Medicine and Rehabilitation, 5rd edition, Philadelphia, Elsevier Inc: 2016)

A B

รปท 29 A. Short opponent splint B. Utensil (Universal) holder (จาก Walter R.Frontera, Joel Delisa, Bruce M Gans. Delisa’s Physical Medicine and Rehabilitation Principle and Practice, Fifth Edition, Philadelphia, Lipincott Williams and Wilkins:2010.)

A B

รปท 30 A. Knuckle bender splint B. Epicondylar strap (จาก Walter R.Frontera, Joel Delisa, Bruce M Gans. Delisa’s Physical Medicine and Rehabilitation Principle and Practice, Fifth Edition, Philadelphia, Lipincott Williams and Wilkins:2010.)

2. Dynamic orthoses เปนกายอปกรณทมสวนประกอบของสปรง ยางยดหรอแบตเตอร เปนตวทท าใหมการเคลอนไหวตามแนวแรงและไดขนาดแรงตามตองการ ใชเพอชวยเสรมแรงหรอทดแทนกลามเนอทไมสามารถท างานได ตวอยางเชน Dynamic finger extension assist, Kleinert splint เปนตน

2.1. Dynamic finger extension assist ใชส าหรบผปวย บาดเจบเสนประสาท Radial ชวยในการเหยยดขอ MCP ซงประกอบดวยสวนของ body เปน Long opponens with C-bar, outrigger เปนแกนอลมเนยมและ Elastic finger loop

2.2. Dynamic motion blocking หรอ Kleinert splint เปนอปกรณประคองขอมอและมอ ใชในกรณทม Flexor tendon injury ประกอบดวย Dorsal plastic splint ทขอมออยในทางอเลกนอยและขอโคนนวงอ และมยางยดยดเกาะจากบรเวรขอมอดานหนาไปยงบรเวณเลบของนวมอ กลไกคอผปวยสามารถท า passive finger flexion และ active finger extensionภายในพสยของ Dorsal plastic splint อปกรณนชวยปองกนการเกด flexion contracture ภายหลงการเยบซอมเสนเอน

รปท 31 Dynamic finger extension assist (จาก Walter R.Frontera, Joel Delisa, Bruce M Gans. Delisa’s Physical Medicine and Rehabilitation Principle and Practice, Fifth Edition, Philadelphia, Lipincott Williams and Wilkins:2010.)

รปท 32 Dynamic motion blocking (Kleinert splint) (จาก David X Cifu. Braddom’s Physical Medicine and Rehabilitation, 5rd edition, Philadelphia, Elsevier Inc: 2016)

กายอปกรณเสรมส าหรบขา (lower-limb orthoses)

1. Ankle foot orthoses (AFO)

เปนอปกรณประคองขอเทาและเทา เดมเรยกวา Short leg brace ใชในผปวยทมขอเทาตกจาก สาเหตตางๆ เพอประคองขอเทาชวยใหการเดนดขน ลดการใชพลงงานในการเดนและปองกนการผดรปของเทาและขอเทา แบงกายอปกรณชนดนตามวสดทใชท า ดงน

1.1. Plastic AFO ท าจาก Thermoplastic ทสามารถเปลยนรปไดงายในความรอน ประกอบดวย 3 สวน ไดแก แผนรองใตฝาเทา (Shoe insert), แผนรองนอง (Calf shell), และแถบรดนอง (Calf Strap) ความแขงแรงขนอยกบรปราง ความหนาของพลาสตกและความลกของพลาสตกสวนทประคองขอเทาถงขอบหนา(Trim line) ซงแบงยอยเปน

1.1.1.Posterior Leaf Spring เปน AFO ชนดทนยมมากทสด มสวน Calf shell แคบ และสวนทตรงกบระดบขอเทาคอดเลก Trim lineอยหลงตอตาตม มสวนประคองขอเทาทคอนขางแคบจงชวยควบคมการเคลอนไหวของขอเทาในแนว Mediolateral ไดไมด การเดนลงน าหนกเมอสนเทาแตะพนจะท าใหรอยตอระหวาง Calf shell และ Shoe insert กระดกลงคลายกบขอเทากระดกลง ในระยะทเทาลอยพนพนพลาสตกทกระดกลงจะตกลบ จงท าหนาทเสมอนกลามเนอ ankle dorsiflexor ทพยงเทาไวระหวางทกาวเทาไปขางหนา นยมใชในผปวยทมขอเทาตกเนองจากกลามเนอกลม Ankle dorsiflexion ออนแรง เชน ภาวะ Peroneal nerve injury หรอภาวะสมองพการ หรอ โรคหลอดเลอดสมอง ผปวยทจะใชอปกรณชนดนไดจะตองไมมการเกรงกระตกของกลามเนอ Gastrocnemius มากนก

1.1.2.Solid Ankle AFO มลกษณะคลายกบ Posterior leaf spring แตมสวนของ Calf shell ทกวางกวา และสวนของ Trim lineมาคลมดานหนาของตาตม จงใหความมนคงทมากกวาและชวยควบคมการเคลอนไหวของขอเทาทงดานกระดกขนลง (dorsiflexion and plantarflexion) และตะแคงเขาออก (mediolateral) เหมาะสมกบการใชในกรณทกลามเนอเกรงกระตกคอนขางมาก มขอเสยคอไมชวยใหขอเทามการกระดกขนลงอยางการใช Posterior leaf spring

1.1.3.AFO with Flange มลกษณะคลาย Solid AFO แตมสวนยนออกจาก Calf shell ทางดานในเพอไมใหขอเทาพลกเขาทางดานใน (inversion) หรอมสวนยนออกทางดานนอกเพอไมใหขอเทาพลกออกทางดานนอก (eversion)

1.2. Metallic AFO ประกอบดวยแกนโลหะทางดานในและดานนอกซงเชอมตอกบแถบรดนอง (Calf band) ทางดานบน และกลไกทท าหนาทคลายขอเทาทางดานลาง สวนทเชอมระหวางแกนเหลกกบรองเทาเรยกวา Stirrup หรอ Caliper กลไกของขอเทาจะชวยจ ากดการเคลอนไหวของขอเทาเฉพาะในทศทางทตองการ แบบทนยมใชมากทสดคอ Posterior stop ankle joint ซงขอเทาจะอยในทาตรง90 องศา และถกจ ากดไมใหมการกระดกลงไดเลย แตจะกระดกขนไดเตมท การจ ากดไมใหขอเทากระดกลงไดเลยจะชวยใหเขางอเวลาเทาเรมเยยบพน ซงชวยปองกนไมใหเขาแอน (Genu recurvatum) ไดดวย นยมใชในผปวยทมกลามเนอกลม ankle dorsiflexion ออนแรงและมกลามเนอgastrocnemius เกรงมากจนไมสามารถควบคมดวย Plastic AFO

A B

รปท 33 Ankle foot orthoses (AFO) A. Plastic AFO B. Solid Ankle AFO (จาก John D Hsu, John W Michel, John R Fisk. AAOS Atlas of Orthoses and Assistive Devices, 4th edition, Philadelphia, Mosby Elsevier: 2008.)

A B

รปท 34 A. Metallic AFO (จาก John D Hsu, John W Michel, John R Fisk. AAOS Atlas of Orthoses and Assistive Devices, 4th edition, Philadelphia, Mosby Elsevier: 2008.) B. องคประกอบของ Metallic AFO (จาก เสก อกษรานเคราะห. ต าราเวชศาสตรฟนฟ สมาคมเวช ศาสตรฟนฟแหงประเทศไทย , กรงเทพฯ:2539.)

2. Knee ankle foot orthoses (KAFO) เปนอปกรณประคองเขา ขอเทา เทา เดมเรยกวา Long leg brace มสวนประกอบพนฐานคลาย AFO โดยมแกนโลหะคดามตนขาเชอมตอกบแกนดามปลายขาดวยกลไกทท าหนาทคลายหวเขา (Mechanical knee joint) นยมใชควบคมขอเขาและขอเทาในผปวยทมขาเปนอมพาตจากโปลโอหรอไขสนหลงบาดเจบ โดยใชรวมกบเครองชวยเดนเชน Crutches หรอ Walker นอกจากนยงใช KAFO เพอลดการลงน าหนกของขาขางนนดวย

รปท 35 Knee ankle foot orthoses (KAFO) (จาก John D Hsu, John W Michel, John R Fisk. AAOS Atlas of Orthoses and Assistive Devices, 4th edition, Philadelphia, Mosby Elsevier: 2008.)

3. Knee orthoses เปนอปกรณเสรมชวยปองกนเขาแอนกรณทมการออนแรงของกลามเนอ Hamstring และปองกนเขาทรดในกรณการออนแรงของกลามเนอ Quadriceps โดยทกลามเนอของขอเทาแขงแรง สวนประกอบม Double upright bars, Posterior thigh band ทระดบ lower 1/3 femur, Posterior calf bandทระดบ 1 นวใต Fibular head และ Drop ring lock เวลาเดนจะลอคใหเขาอยในทาเหยยด เวลานงกปลดลอคออก อาจท าดวยพลาสตกทหลอเขารปกบขากได

ในผปวยทมการบาดเจบของเสนเอนหวเขา เชน Anterior cruciate ligament injury ภายหลงไดรบการผาตดเยบซอม จะมการใช functional knee orthoses เพอปองกนการเคลอนไหวในขณะมกจกรรม ท าใหเกดการhealing ของเสนเอนไดงาย

A B

รปท 36 A. Knee orthoses B. Plastic knee orthosis (จาก เสก อกษรานเคราะห. ต าราเวช ศาสตร ฟนฟ สมาคมเวชศาสตรฟนฟแหงประเทศไทย , กรงเทพฯ:2539)

รปท 37 Functional knee orthoses ทใชในผปวย Anterior cruciate ligament injury (จาก David X Cifu. Braddom’s Physical Medicine and Rehabilitation, 5rd edition, Philadelphia, Elsevier Inc: 2016.)

4. Shoe modification เปนรองเทาทตดพเศษเพอชวยควบคมลกษณะของขอเทาและเทาทผดรป ชวยแกไข biomechanic ของการเดนทผดปกต รองเทาแตละคจะเหมาะสม เขารปกบความผดปกตของเทาผปวยแตละคน ตวอยางการปรบรองเทาทใชบอยเชน

4.1. การเสรม Rocker soles ทพนรองเทาเพอชวยในการเดนชวงเทาเรมเหยยบพนจนกระทงยกเทาขน ท าใหลดการลงน าหนกและลดการงอของเทาได

4.2. การเสรม lateral flare เพอเพมความมนคงในการเดนปองกนไมใหขอเทาพลกได

4.3. Elevation คอ การเพมความสงของพนรองเทา หรอทสนรองเทา มกใชในกรณทขาสองขางสนยาวไมเทากน

4.4. Custom shoes คอการตดรองเทาตามรปเทาของผปวย มกใชในผปวยทมลกษณะเทาทผดรปมาก เชน Club foot deformity Diabetic Charcot deformity

รปท 38 Shoe modification (จาก John D Hsu, John W Michel, John R Fisk. AAOS Atlas of Orthoses and Assistive Devices, 4th edition, Philadelphia, Mosby Elsevier: 2008.)

5. Foot orthoses เปนอปกรณเสรมทใสไปในรองเทา เชน

5.1. Metatarsal pad เปนแผนรปสามเหลยมกลบหววางเสรมบนแผนรองรองเทาในกรณทผปวยมปญหาในการลงน าหนกบรเวณหวกระดก metatarsal เชน โรค Metatarsalgia

5.2. Medial arch support เปนแผนเสรมบรเวณองเทาดานในชวยพยงองเทาและท าใหเสนเอนของกลามเนอ Tibialis posterior หยอนตว ใชในกรณผปวยทมปญหาทองเทาหรอฝาเทา เชน โรค Flatfoot, High arched foot, Tibialis posterior insufficiency

5.3. Cushion heel เปนอปกรณเสรมทสนเทา ชวยลดแรงกระแทกทสนเทาและชวยใหเอนรอยหวายหยอนลง ใชในกรณทผปวยมอาการปวดทสนเทา

5.4. Total contact foot orthoses เปนแผนโฟมรองเทาทใชใสเขาไปในพนรองเทา ไดจากการพมพเทาผปวย แลวตดแผนโฟมตามรปเทา เพอชวยกระจายแรงใหรบน าหนกเทาๆกนทงฝาเทา

รปท 39 Metatarsal pad (จาก David X Cifu. Braddom’s Physical Medicine and Rehabilitation, 5rd edition, Philadelphia, Elsevier Inc:2016)