بررسی باستان شناختی محوطة ده چی مورچه خورت در شمال...

اميرحاجلو و سقايي ١۴٣

1388شناسي مدرس، سال اول، شماره دوم، پاييز و زمستان هاي باستان پژوهش

تان ی با ور ی ھانور ی ده نا مال ا ورت

**و سارا سقايي *سعيد اميرحاجلو

اسالمي دانشگاه تهران) شناسي دوراناسالمي دانشگاه تربيت مدرس، دانشجوي دكتري باستان شناسي دوران(دانشجوي دكتري باستان

چكيدهعنوان يكي از اصفهان بهغربي خورت در شمالروستاي مورچه

فهان، در دوراناي ارتباطي شمال اصدر شبكة راهه 1نقاط گرهسبب . اين امر،ه استاي برخوردار بوداسالمي از اهميت ويژه

اسالمي و تداوم سكونت در آن شده در دوراناين روستا توسعةشناختي دشت بخشي از بررسي باستاندربارة ، نوشتار حاضر بود.

ها و ت است كه با هدف شناسايي و معرفي محوطهخورمورچهگيري و توسعه بقاياي معماري و آثار فرهنگي آن و نيز روند شكل

هاي و تخريب سكونتها در اين دشت به انجام رسيد. از محوطهچي در جنوب شرقي روستاي هد محوطة مهم در اين دشت،

ساساني تا خورت است. با توجه به تداوم استقرار از دوران مورچهقاجار، اين محوطه اهميت زيادي در بررسي روند توسعه و تداوم

خورت دارد. به همين منظور، تحليل سكونت در دشت مورچهشناسي شناختي آن، با بررسي روشمند باستانهاي باستانداده

در اين مقاله، پس از بررسي وضعيت اقليمي و صورت گرفت.تاريخي اين ورت، پيشينةخجغرافيايي دشت و روستاي مورچه

روستا بر اساس متون و منابع مكتوب ارائه شده و سپس به شرح دهچي در اين شناسي محوطةگزارش بررسي روشمند باستان

هاي سطحي آن اعم از بقاياي معماري و مواد روستا و دادهدهد كه فرهنگي پرداخته شده است. نتايج اين بررسي نشان مي

دوران ساساني تا سطحي در اين محوطه، به بقاياي مواد فرهنگي دهندة نشان. ساختارهاي معماري اين محوطه نيز قاجار تعلق دارد

چند دوره بازسازي از دوران ساساني تا قاجار است.

12 واژگان كليدي: .اصفهان ،خورتمورچه ،بررسي سيستماتيك، محوطة دهچي

مقدمهرود، زايندهرودخانة مجاورتاصفهان در مركز فالت ايران و در

منظم است. اين امر و فصول چهارگانة داراي آب و هواي معتدلغربي ـجنوبي و شرقيـدسترسي مناسب (چهارراه شماليدر كنار

پيوسته ،هاي دفاعي شهر اصفهان سبب شدهكشور) و ويژگيمورد توجه سالطين و حكام و مديران حكومتي قرار گيرد (شفقي،

هاي مختلف اسالمي، بارها به پايتختي در دوره) و 7ب: 1381پادشاهان و سالطين و حكام انتخاب شود. توسعة شهر اصفهان

پايتختي آن، نيازمند هاي در دوران اسالمي، به ويژه در دورهراههاي ارتباطي گسترده با مناطق ديگر ساخت و توسعة شبكة

ري و بايست مراكز شهراهها مي ةبود. از طرفي، براي توسعروستايي واقع بر مسيرهاي ارتباطي توسعه و گسترش يابند و

راكز در نظر گرفته شود. تعدد امكانات رفاهي و خدماتي در اين مراههاي ارتباطي و تالقي آنها در برخي از نقاط باعث به شبكة

شد و معموالً اين نقاط وجود آمدن نقاط گره در اين مسيرها ميشدند. روستاي راهي تبديل ميبين گره به مراكز مهم خدماتي

نقاط گره بود كه بر خورت در شمال اصفهان يكي از اينمورچهمتون و منابع مكتوب دوران اسالمي، حداقل از اساس توصيف

سدة سوم هجري در مسير ارتباطي اصفهان به مناطق شمالي

* [email protected] **

[email protected]

١۴

1

ه و سيد. وره به ليل به

طقه شته رب هاي

۴۴ شمال اصفهان

388يز و زمستان

گيري، توسعهكلبه انجام رسگان

ي، شواهد چند دو شد و با توجهاي تبيين و تحلبررسي محوطه

.گارندگان)

اين منط ).2و1 شرقي به رش مال

ي و از شمال غره غرب به كوه

خورت دري مورچه

ل، شماره دوم، پايي

ن و نيز روند شكتوسط نگارندگا

محوطة دهچياري مشخص

ي در محوطه، برروند تغييرات، ب

نقشه از نگتنظيم

ه است (نقشه است كه از شما

كيلومتري 20ود كيلومتري و از

ختي محوطة دهچي

مدرس، سال اول

و آثار فرهنگي آنها در اين دشتبقاياي معماري

هاي معماعهجموريخي و اسالمي

گيري رو نتيجه نجام شد.

وههاي كركس (ت

واقع شدهان تهربرخوار اصفهان كركس در حدوسفيد در چهار

شناخررسي باستان

شناسي هاي باستان

قاياي معماري وهخريب سكونتر بررسي اولية بزسازي در مجمراواني سفال تار

ها وصحيح دادهصورت روشمند ا

ب غربي رشته كو

تهـصلي اصفهانخشي از دشت ب

هاي مركزيكوههاي خاله كوه

گزارش بر

ه هشپژو

وراندليلها و ي و

تاي ـورتها و

بقتخدبافرصص

خورت در جنوبچه

قه وسطحهراه

اصبخكبه

روستا در دو ة وجود اين، به دهاسي، محوطه

ه درستي معرفي

ـروس شـرقيخومورچه دشت

ه معرفي محوطه

هان و دشت مورچ

دقيق 28رجه ومتر ارتفاع از سو در مسير شاه

مر، سبب توسعةن شده بود. باشناهاي باستان

ت آن هنوز به

ي در جنـوبشناختي باستان

ايي وـناسـف ش

عيت استان اصفها

در 51غرافيايي1670دقيقه و

غرب اصفهان

و همين ام شتم سكونت در آنهرسي و كاوش

شناختي و اهميت ت.

چـيهمحوطة دخشي از بررسي

، با هدف1387ز

موقع .1قشه ن

افياييرت با طول جغ

5درجه و 33ي لومتري شمال

كشور قرار داشومسالمي و تدا

عدم انجام بررششواهد باستان

تبيين نشده استي مـبررس

خورت، بخمورچهست كه در پاييز

موقعيت جغراخودشت مورچه

عرض جغرافياييكيل 54دريا در

كاعشت

ما

مدعد

ت پربارش سال ا بر جاي مانده تبخير زياد به منطقه از تيرة

اند خاك مقاومخورت و مورچه

الت اين منطقه ر اين منطقه د

رنه دالماني،

ة سوم هجري ، به گياه»فيسه

شده و از ت مي). اين مطلب 1

واخر سدة سوم در منابع دورة

هجري) وزير شده است. در ي اصفهان قرار بر اساس اين به عنوان يكي حدي بود كه ن عباد در اين هشتم هجري،

شود. اين ه نميت بقايايي از شخص شد. به سدة چهارم تا ي بود كه از آن ر اين دوران و

ي ديگري برا

مسير ارتباطي يه قهرود، ديه يه سين و شهر

: 1362ستوفي،

ي نيز در اوقاتشدة آنها خشك

ت بارندگي كم وان خودرو در مهوا و شوري خمتعدد در دشت مخي به محصوالر دوران گذشته

؛1362سلطنه،

بار در سدخستين

االعالق النف«ر خُرت يافتمورچه

186: 1365ته، ورت در حدود او

شد. خوانده مي385-326د (

ش اصفهان اشاره در يك منزلي

). ب669: 1379بويه نيز ورة آليت آن بهو اهم

چون صاحب بنتا سدة هچهارم

بع مكتوب ديدهخورشت مورچه

چند محوطه مشوستا از اواخر سشدن راه ارتباطيمنابع مكتوب درر ايران، توجيه

نابع است. هللا مستوفي به و از كاشان، دي

خورد)، ديمرچه (مسم برده است

فصلي و سيالبي كه امروز بستر

). به علت13: 1ير، بيشتر گياها به خشكي ه). اما قناتهاي مون و كتب تاريخنق كشاورزي در

؛ سديدالس1365

خورتمورچهنخان اسالمي،

ره شده است. دردر مكه فقط هد

رست(ابنه است خوستاي مورچه

و به همين نامصاحب بن عبادري به زادگاهش

خورت كهورچه9 (ميرعظيمي،

خورت در دورچهورد توجه بود واحت بزرگاني چ از اواخر سدة چ در متون و مناب در بررسي دش

لجوقي درصر سشاره به اين رويل كم اهميت شين، تعداد كم م بر نواحي ديگرخورت در اين من

هجري، حمداهللان اشاره كرده

خوار،ورد (موجهنازل اين راه نام

هايته رودخانهطقه جاري بوده

1380 (احمدي، الهاي اخي در س

ني هستند كه)16: 1380دي،

هايي كه در متودهندة روننشان

5رسته، (ابن 3).1362؛ اوبن، 1

ينة تاريخي مابع مكتوب دور

خورت اشارورچهاشاره شد 3»بينَج

هاي بزرگ بودهدهد كه روس مي

ي نيز آباد بودهيه، به سفر صلدوله ديلمي از رسفر، وي در موت، توقف كرد

ش، روستاي مورراهي موزل بين

ن توقف و استرا وجود داشت.

خورت از مورچهحالي است كهري و سفال عص

رسد، عدم اميم هجري، به دلي

كرد. همچني ميز منابع موجودخاشاره به مورچهدر سدة هشتمكاشان و اصفهاخوط، رباط مورچه

ان به عنوان من

1388ن

گذشتهطدر مناستويژهگياهان(احمدهاشارهشده،3است

1378

پيشيدر منابه مو

سكب«داروهنشان

هجريبويآل

فخرالداين سداشتگزارشاز مناامكانروستاناميدر حمعمارنظر مهشتمعبورتمركزعدم ا

بين كواسطاصفها

وم، پاييز و زمستا

سيمات استاني،شهر ون شاهين

از ي اين منطقه، است. محوطة

خورت و مورچه

- دهستان مورچه

ري از رودخانةب و هوايي نيمهاست. در اراضي و قليايي بودنسمتي از اراضي،حدوديت وجوداسبي در كشت

مترراعت آبي كود سنگريزه در

). آب اين7-75ه است. استفاده

تراكم چاه و رع شوند (شفقي،نطقه، در كتابه كه به غير از اقوام گوناگونه قنات مخروبه

). در3: 1321

سال اول، شماره د

طبق تقس شود.يركزي شهرستان و راه دسترسي

پذيرران امكانشرقي دهستان

ار دارد.

دهچي در شرق د.ه برداري كشور)

ه به علت دورمبستان داراي آب سرد و خشك ابه دليل شوري سنگريزه در قس نظر آبياري مح

هاي مناوانمنديي موجود براي زرياد خاك و وجو

76: 1379ياني،شدهه تأمين مي

ب شده حداكثرطقة برخوار واقعالني قناتها در من

اشاره شده »ان نتيجة هجوم

رشته 70 است،جابري انصاري،

قايي

شناسي مدرس، س

ومتري ختم ميبخش مرت در )1: 1380مدي،

تهرـي اصفهانش متري جنوب

اصلي قرا ق جادة

موقعيت محوطة د(سازمان نقشه ت

شهر و ميمهينت با كوير، در تابك و در زمستان

خورت، ب مورچه آب و نيز وجود كم است و ازالي دشت، از تو و محدوديتهاي شوري نسبتاً ز

شود (طغياه ميعني قنات و چاه دو منبع موجب اصفهان در منطبارة سابقة طوالري و همة جها ويراني آنها در اصفهان بوده

داشته است (ج

اميرحاجلو و سق ١

هاي باستان ژوهش

كيلو ششه درخورتان مورچهست

ه قرار دارد (احمق شاهراه اصليچي در دو كيلومكيلومتري شرق

. م2نقشه خورت

شهرستان شاهرود و مجاورتده

ي، گرم و خشكغربي دشت ل

ك و نفوذ آهستهت حاصلخيزي اما اراضي شمااري برخوردارندت. با وجود اين،مناطق هم ديدقه از دو منبع يعش از حد از اين

ترين چاههايق). دربا98الف: 13

يخ اصفهان و رهاي سالم كه

صوصاً افغانها بهين دشت وجود

١۴۵

پژ

پيرزهدهسميمهقطريدهچيك

زايندبيابانيشمالخاكقابليت

دارد.و آبيااستاينمنطقبيشعميق381

تاري«قناتهمخصدر اي

١۴۶صفهان خورت در شمال اشناختي محوطة دهچي مورچهگزارش بررسي باستان


خورت، شواهدي از معماري عصر در بررسي دشت مورچه ).184ها از جمله دهچي، به ايلخانان به دست آمد كه در برخي محوطه

رسد تر مشخص است. به نظر ميهاي كهنصورت بازسازي سازهدر اين دوره، شاهراه ارتباطي اصفهان به مناطق شمالي از طريق

ميت و رونق پيدا كرد. با وجود اين، پس از خورت، دوباره اهمورچهها در سدة سدة هشتم هجري تا زمان نبرد نادرشاه افشار با افغان

خورت در كتب تاريخي و دوازدهم هجري، نامي از مورچه شود. ها ديده نميسفرنامه

هجري نبردي ميان نادرشاه افشار و اشرف 1141در سال پيوست و از اين تاريخ به خورت به وقوع افغان در دشت مورچه

واقعه و گاه دشت و روستاي بعد، در اغلب منابع مكتوب به اينبه »جهانگشاي نادري«خورت اشاره شده است. در كتاب مورچه

شرح نبرد نادر و اشرف افغان پرداخته شده است (استرآبادي، جنگ در ). در اين كتاب تصويري از صحنة102-103: 1377

يا حصار روستا و ترسيم شده كه موقعيت قلعهخورت دشت مورچهدهد. در كتاب هاي پيرزه در غرب منطقه را نشان ميكوه

خان بختياري نيز دربارة نبرد ابوالفتح »التواريخ بعد نادريهمجمل«خان بختياري در دورة مردانلنگ بيگلربيگي اصفهان و عليهفت

ت (گلستانه، خورت شرحي آورده شده اسكريمخان زند در مورچهدر دورة قاجار نيز به »رستم التواريخ«). در كتاب 170: 2536

هجري در راه 1199وفات عليمرادخان زند در سال شرح واقعةخورت اشاره شده است بازگشت از ري به اصفهان در مورچه

). ارباب اصفهاني در اوايل سدة سيزدهم 57: 1348(رستم الحكما، خورت را مورچه »ريف االصفهاننصف جهان في تع«هجري در

شمرده است (ارباب يكي از دهات بزرگ بلوك برخوار اصفهان بر). همچنين، وي به شوري و نمكين بودن 299: 1368اصفهاني،

محصوالت كشاورزي خاك اين منطقه، قناتها و چاههاي آب، وشامل گندم، جو، برخي حبوبات ديگر، ريناس (روناس)، آن ــاشاره كرده است (ارباب ــنه، زردك، چغندر و پنبهه، هندواخربز

). 300: 1368اصفهاني، خورت تنها در يكي از منابع متأخر مورچه بارة وجه تسميةدر

قاجار چنين از دورة يعني سفرنامة محمدعليخان سديدالسلطنهآمده است كه در جريان عبور حضرت سليمان از اين منطقه و امتناع سكنه از دادن آذوقه به او، سليمان به مورچگان دستور داد اجناس مردم را از انبارها بيرون آورند و به صحرا بريزند. به همين

: 1362(سديدالسلطنه، 4گويندعلت، اين ناحيه را مورچه خورد مي90نگارندگان، با توجه به اينكه از صدر اسالم اين قيدةا به ع). ام

شد و ارتباط ظاهري خورت ناميده ميروستا با همين نام مورچه

پهلوي به معناي استان و »كوره«و »خوره«با »خورت«واژة بسيار پهلوي به معناي روشنيِ »خور«ايالت و نيز ارتباط آن با

نامي است كه از دوران ساساني به اين خورت زياد، احتماالً مورچهو يا با »كوره«و »خوره«شده و ريشه آن يا با منطقه اطالق مي

ط است.پهلوي مرتب »خور«

دشت شناسي هاي باستانپيشينة مطالعات و بررسي خورتمورچه

رغم اهميت و وجود بقاياي معماري متعدد و مواد فرهنگي عليوي) خورت (احتماالً صفمورچه قلعةمنطقه، به استثناي فراوان در

كه اولي در ميانة شهر قرار دارد و و كاروانسراي صفوي مادرشاه ــ ــ5ي استلّآثار مفهرست خورت درمورچهة شدتنها اثر ثبتدومي

اند. ساير آثار موجود در منطقه تاكنون بررسي و مطالعه نشدهاين منطقه فعاليتهاي در دست اقدام سازمان ميراث فرهنگي در

خورت است كه به د به طرح مرمت قلعة شهر مورچهتنها محدودهچي، نيز و در آينده اجرا خواهد شد. محوطة تازگي مطرح شده

تين پژوهش ـي نشده و بررسي حاضر، نخسـتاكنون بررس شود. شناختي آن محسوب ميتانـباس

چيهمحوطة د آن در فاصلة محوطة دهچي و آثار معماري گسترده و پراكندة

ورت و ـخهـتان مورچـي دهسـوب شرقـلومتري جنـكي 2تا 5/1). اين محوطه 2اصلي واقع است (نقشه كيلومتري شرق جادة 1

خورت قرار گرفته و در از دشت مورچه در بخش تقريباً مسطحي، 6كاروانسرا؟) يا سربازخانهاز يك سازة بزرگ خشتي ( آن بقايايي

بقاياي معماري پراكنده در اطراف آن و قطعات فراواني از انواع گونه در اين محوطه هيچسفالهاي تاريخي و اسالمي وجود دارد.

رشته قنات از شمال و شود؛ اما چندعوارض طبيعي ديده نمياند كه با شمال شرقي به جنوب و جنوب غربي دشت ايجاد شده

در ادامه به صورت نهرهايي نات،حفر كانالهايي از آخرين چشمة قدرآمده و از آب آن براي مقاصد كشاورزي استفاده شده است.

ايجاد شده كه در يكي از اين كانالها، در محوطة مورد بررسي جنوبي خود از مجاورت سازة بزرگ خشتي و ـطول مسير شمال

متري حصار شرقي آن عبور و محوطه را به دو 4تا 3فاصلة متري 450كند. در فاصلة حدود و غربي تقسيم مي قسمت شرقياز گويا ،»قاسم بن علي (ع)«بناي آرامگاهي به نام جنوب قلعه،

(ع) قرار دارد كه ساختمان قديم آن اوالد امام موسي كاظم تخريب و با مصالح جديد بازسازي شده است.

اساس بررسي و بر مركزيت

در دو سفال، . حريم ي است

شة محوطه به ها (غرب به ف

جنوب) با اعداد تمام محوطه،شد. در انتخاب حوطه از جمله ها و در فواصل ساختارهايي كه

نگارندگان).

. بر)3(نقشه شدت اصلي محوطه

ويژه گي و بهشرقي و شمالي

سپس نقش است.رديف اين نقشه،

ها (شمال به جتيك از سيستما

حوطه انتخاب شز تمامي نقاط محجاورت اين بناهخاب شود. در س

رسي (ترسيم از

هري آن تهيه ش در چهار جهتگي مواد فرهنگبي بيشتر از شنشان داده شدهر تقسيم شد. درهليسي و ستون

برداريي نمونهقاط مختلف محر اين بود كه ازياي معماري، مجف، كارگاهي انتخ

كارگاه مورد بر 13

طه و حريم ظاهحي انجام گرفته دهچي، پراكندگت غربي و جنوب

نش 3طه در نقشه متر 10×10هاي

) با حروف انگلشدند. برايصخانه در نق 13

ها سعي بركارگاهضاي داخلي بقاي

هاي مختلف سازه

1388ن

3وطه و موقعيت

محوطسطحقلعه

سمتمحوطهمربع

شرق)مشخص

تعدادك اين

در فضميان


بندي شدة محوكه

عاتي مختصر را اما بيشتر اين منطقه بوده وي، در آنها كمتري دوران متأخري دربارة روستاچي و مجموعه

بافت اصليي و

ظاهري محوطه،اي از و نقشه


چي. پالن شبكده

اطالع هجري،دهند.ست مي

ي تاريخي اينهاي تاريخيطه

هاي در سفرنامهات قابل توجهيرة محوطة دهچاز هسته مركزي

نيست.با تعيين حريم ظي سطحي آغاز

قايي


. محوطة د3قشه

خي از قرن سومخورت به دسچه

رش رويدادهايابنيه و محو ثار،

در اين ميان، معاصر) اطالعا

دربار متأسفانه اه به فاصلة آن االعاتي در دست محوطه، ابتدا باي مواد فرهنگي



نق

ش بررسيع و متون تاريخ

مورچهرة دشتعات صرفاً گزافي و توصيف آث

خورد.چشم ميمي (صفوي تا شده است. اماري آن، با توجه

اطالگونه هيچ تا،ي ميدانيبررس

ساس پراكندگي

١۴٧

پژ

روشمنابعدرباراطال

معرفيبه چاسالارائهمعماروست

بر اس

١۴٨خورت در شمال اصفهان شناختي محوطة دهچي مورچهگزارش بررسي باستان


اطراف آنها، آوار بيشتري ريخته شده بود، محل كارگاه كمي در ها در دورتر از ساختار انتخاب شد. همچنين تعدادي از كارگاه

فاصلة دورتري از ساختارها و در نقاط نزديكتري به حريم محوطه تا 53اي از ها محدودهانتخاب شدند. طول جغرافيايي اين كارگاه

تا 3اي از رافيايي آنها محدودهدقيقه و عرض جغ 29درجه و 59ها از شود. ارتفاع اين كارگاهدقيقه را شامل مي 5درجه و 14

متر است و در سطح 1680طور متوسط سطح آبهاي آزاد بهها پستي و بلندي قابل توجهي وجود ندارد. اين محوطه و كارگاه

متر روي سطح 10×10هايي به ابعاد ها به صورت كارگاهخانهاز طوالني شدن نام اجتنابيابي شدند. براي ه نقطهمحوط

7شد. مشخص Mتا Aاز با يك كد اختصاري يككارگاهها، هر برداري نمونه پس از تعيين محل كارگاهها در سطح محوطه،

از هر كارگاه به صورت جداگانه انجام شد. ابتدا تمامي سفالها و تا بتوان آماري از مواد فرهنگي موجود در هر كارگاه برداشته شد

تعداد سفالها و ديگر مواد در هر كارگاه به دست آورد. بعد از هاي شاخص نمونه ها، در همان محل،شمارش تعداد نمونهها به سطح كارگاه بازگردانده شد. ضمن انتخاب و ساير نمونه

اينكه برداشت از پالن ابنيه و آثار موجود در محوطه و ساير طبيعي آن نيز طي بررسي انجام شد. عوارض طبيعي و غير

هاي بررسييافتهقطعات شده در سطح محوطه،ترين مواد فرهنگي يافتعمده

فراوان سفال از دوران اسالمي و تاريخي بود كه براي مطالعه، تعداد هاي شاخص آن گردآوري شد. عالوه بر اين،تنها نمونه

بقاياي معماري ت آمد. دس محدودي شيشه نيز از محوطه بهبناي كاروانسراي دهچي، محوطه، قلعة نظامي (سربازخانه) يا

250آثاري از فضاهاي نامشخص معماري در فاصلة كبوترخانه،غربي قلعه، بناي خشتي محقّر مربعي با گنبدي متري شمال

آثاري از چند اي بوده وامامزاده كوچك كه به اعتقاد اهالي محل، شود.ار اين بنا را شامل ميديوار خشتي در كن

سفال 663تعداد شده،مشخصكارگاه 13از مجموع در اين بررسي،

قطعه سفال در انواع مختلف و متعلّق به دوران تاريخي و اسالمي قطعة شاخص انتخاب و بقيه به 98دست آمد كه از اين تعداد، به

ياري از محوطه بازگردانده شد. با توجه به اينكه انتساب قطعي بسبه دوران تاريخي يا هاي سفالي لعابدار و بدون لعاب،يافته

آمار دقيقي از تعداد و درصد سفالهاي اسالمي مشكل است،

توان ارائه داد. در تاريخي و اسالمي به تفكيك دورة زماني را نمي كورة 5بقاياي 8خورت (بررسي منتشر نشده)دشت مورچه بررسي

روستا يافت شد، اما اثري از كورةشمالي در حاشية پخت آجرهاي هاي سدهپخت سفال به دست نيامد. در برخي از سفرنامه

خورت و كاروانسراي چههايي در نزديكي ارگ موربه كوره متأخرها، )؛ اما ارتباط اين كوره230: 1370عباسي اشاره شده است (انه،

براين، دربارة با پخت سفال يا آجر به روشني مشخص نيست. بنا .هاي سفالي نيز بايد با ترديد نظر دادمحلي بودن منشاء يافته

انواع سفال محوطه عبارتند از: ترينشاخصاي؛ احتماالً ساساني يا صدر سفال لعابدار قليايي تكرنگ فيروزه ـ

ساز آنها دست تقريباً تمامدرصد) كه 14/7معادل ،قطعه 7اسالم (اند و در خمير آنها رت كافي پخته شدهو خشن هستند؛ در حرا

تنها در يك قطعه آميزة شن، ماسه و خرده سفال وجود دارد. شود. گياهي ديده مي

ـ سفال بدون لعاب قرمز ساده؛ دوران تاريخي يا اسالمي، احتماالً درصد) كه تقريباً تمامي آنها 16/8معادل ،قطعه 8توليد محلي (

و پخت كافي بودهتند؛ در حرارت چرخساز، متوسط و يا ظريف هسخشن و و گاه شن وجود دارد. تنها يك قطعةدر خمير آنها ماسه

شود. ها ديده ميبا پخت ناكافي در ميان اين نمونهـ سفال بدون لعاب نخودي ساده؛ دوران تاريخي يا اسالمي،

درصد) كه تعداد 53/26معادل ،قطعه 26احتماالً توليد محلي (اند؛ طيفي از زيادي از آنها چرخسازند و در حرارت كافي پخته شده

گيرند و در آنها آميزةسفال متوسط تا بسيار ظريف را دربر مي ماسه و شن و سنگريزه وجود دارد.

اي و ريف لعابدار تكرنگ سبز، فيروزهو بسيار ظ ـ سفال ظريفاسالمي تا معاصر، احتماالً توليد محلي ةميان هايالجوردي؛ سده

درصد) كه تمامي آنها چرخسازند؛ در 24/12معادل ،قطعه 12( اند و آميزه آنها ماسه است.حرارت كافي پخته شده

مارپيچي و كرنگ با نقوش برجستة افزودةـ سفال لعابدار تدوران تاريخي يا اسالمي، ها)؛ريسماني (بيشتر شامل خمره

درصد) كه هر دو 04/2معادل ،قطعه 2 توليد محلي (احتماالً اند. ساز و خشن هستند و در حرارت كافي پخته شدهقطعه دست

اي تيره اي و سبز و قهوهـ سفال لعابدار منقوش با نقوش فيروزههاي نيشابور، آمل و ...؛ روي زمينة شيري يا زرد، مشابه با بشقاب

درصد) كه 12/6معادل ،طعهق 6هجري ( پنجمتا سومهاي سدهاند؛ كيفيت تمامي آنها چرخسازند و در حرارت كافي پخته شده

آنها بيشتر وسط و برخي ديگر ظريف است و آميزةبرخي از آنها مت ماسه است.

اميرحاجلو و سقايي ١۴٩


.مجموع تعداد سفال و تعداد شاخص به تفكيك هر كارگاه .1جدول A B C D E F G H I J K L M نام كارگاه

57 61 51 38 26 23 28 135 80 46 38 37 43 مجموع تعداد سفال 7 5 12 9 11 4 4 12 10 7 7 4 8 تعداد شاخص

سفال بدون لعاب با خطوط كندة مارپيچي و موازي، سوزني، ـ هاي ميانة اسالمي، تاريخي تا سده جناغي و نقش پولك ماهي؛

درصد) كه تمامي 26/13معادل ،قطعه 13احتماالً توليد محلي (اند؛ كيفيت برخي از آنها چرخسازند و در حرارت كافي پخته شده

و برخي ديگر ظريف است و در خميرة آنها اغلب آنها متوسط ماسه و گاه شن و سنگريزه وجود دارد. آميزة

هاي آبي و سفيد نمونه مشابةـ سفال آبي و سفيد با نقوش مغولي درصد) كه همگي آنها چرخساز و 1/5معادل ،قطعه 5كاشان (

آنها را كائولين (خاك ظريف يا بسيار ظريف هستند و خميرة دهد.چيني) تشكيل مي

ـ سفال آبي و سفيد با نقوش اسليمي و ختايي صفوي تا قاجار 36/18معادل ،قطعه 17هاي اصفهان و كاشان (مشابه با نمونه

ها چرخساز و بسيار ظريفند و خميرة درصد) كه تمامي اين نمونه آنها از خاك چيني يا كائولين تشكيل شده است.

هاي هفتم و لعابدار تكرنگ الجوردي تيره احتماالً سده ـ سفال 04/2معادل ،قطعه 2هاي كاشان (هشتم هجري مشابه با نمونه

و در حرارت دو نمونه داراي كيفيت متوسط بودهرصد) كه هر دا چرخساز است؛ اما نوع ساخت اند. يكي از آنهكافي پخته شده

ديگر، به دليل كوچكي قطعه و وضعيت ظاهري آن، نمونةنامشخص است. آميزة يكي از قطعات ماسه و ديگري شن و

سنگريزه است.ارگاه و تعداد قطعات هاي سفالي از هر كمجموع تعداد يافته

هاي آمده است. همچنين، يافته 1شاخص هر كارگاه در جدول 14تا 2در جداول محوطه به تفكيك هر كارگاه، سفالي شاخص

به طور پايان نوشتار ها و نمودارها درو طرح 17تا 10 تصاويرو شده است. معرفيكامل

ساير مواد فرهنگيعالوه بر دهچي، محوطةشده در گاه انتخابكار 13در بررسي

چند قطعات فراوان سفال متعلّق به دوران تاريخي و اسالمي،احتماالً متعلّق به دوران اسالمي شامل يك قطعه ،قطعه شيشه C قطعه)،B )1گاههاي و هشت قطعه بدنه در كار Iگاه لبه در كار

قطعه) به دست آمد. 3( Lقطعه) و 2( K قطعه)، 1( Eقطعه)، 1(

با توجه به ظرافت قطعات، احتماالً همگي آنها متعلّق به دوران متأخر اسالمي هستند.

گونه يافتة ديگري غير از شده، هيچاه بررسيكارگ 13از مجموع قطعات سفال و شيشه به دست نيامد.

بقاياي معمارييا سربازخانه ــ ساختاري خشتيمهمترين اثر معماري محوطه،

رسد تمامي بقاياي معماري است كه به نظر مي ــكاروانسرا اطراف و نيز مواد فرهنگي پراكنده در سطح محوطه، به اين بنا

معماري، براين در بررسي محوطه، اين مجموعةارتباط دارند. بناحريم (محدودة مركز محوطه در نظر گرفته شد و تشخيص

مواد فرهنگي از اين مجموعه فاصلةمحوطه بر اساس ظاهري)دهد كه طي چند دوره، صورت گرفت. بررسي اين بنا، نشان مي

گرفته است. بنا داراي پالني بهبازسازي شده و مورد استفاده قرار جنوب غربي است كه دو ـشكل ذوزنقه با محور شمال شرقي

). قسمت غربي 4گيرد (نقشه را در بر مي Bو Aقسمت متمايز مانده از شود كه ارتفاع باقيحصاري نيمه ويران را شامل مي ،Aيا

رسد. در داخل اين حصار و متر مي 5تا 3آن در برخي قسمتها به دقيقاً در مركز اين فضا، بقاياي يك عنصر نامشخص (جرز، ستون

خورد كه با متر به چشم مي 6و يا بخشي از ديوار) به ارتفاع (احتماالً مربوط به دورة سانتيمتر 13×42×42به ابعاد خشتهايي

). در مسير اين عنصر تا دو 2و 1 تصويرساساني) بنا شده است (در سطح يديوارآوار رد حصار در دو سمت شمالي و جنوبي بنا،

دهد شود كه نشان ميمتر ديده ميسانتي 30به ارتفاع حدود است. در قسمت شرقي عنصر معماري مذكور، بخشي از آن بوده

فضاي داخلي اين حصار، نيز بقاياي معماري نامشخصي به . شودمتر) ديده ميسانتي 30ارتفاع (تا هاي كمصورت برجستگي

جنوب شرقي اين قسمت از مجموعه، دو اتاق مستطيلي وشةدر گمتر وجود دارد كه ابعاد خشتهاي پي و 7×10متر و 3×6به ابعاد

ا اتصال قوسه ر و همچنين نوع قوسها و نحوةديوا قسمت بااليها و تعميرات متأخر روي يك بناي بازسازي دهندةبا ديوارها نشان

تر است.قديمي، بقاياي معماري Bدر قسمت شرقي مجموعه يعني قسمت

تري وجود دارد. اين قسمت از بنا كه تماماً در آشكارتر و مشخص

١۵

1

3×4 ز ني

اند؛ ست راه و تابع سان شي

۵٠ شمال اصفهان


.تمايز آن

زة فوق.

3متر، 3×3زه Bشرقي بخش

اش تشكيل شدهمتر اس 4×3بعاد

متر 4×3ا ابعاد اي از اتاقهاعه

در اين بخش، تا مصالحي يكسخي بخشها پوشش



سرا و دو بخش مت ز نگارندگان)

كار رفته در ساز

شود.

، داراي سه اندار حصار شمال شآنها، از دو بخش شكل ايوان با اب اتاق پشت آن با

مجموع ،Bمت ارگيري آنها د قر

آنها، با همة اما متري و در برخ



كاروانس . قلعه يا4(برداشت از

. خشتهاي به2ير

ديده مي ش راست

اند،ساخته شده هستند. در مسيرارد كه همگي آضاي ورودي بهدي كوچكي بهة شمالي قسم وجود دارد كه تقارني نيست.

سانتيم 7×23×23



4 نقشه

تصوير

خاني در سمت ر

Bشرقي بخش

متر ه 8×3تر وغرفه وجود دا ه

خش جلويي، فضكه از طريق ورود

يابد. در نيمةيضاهاي مختلف

گونه نظم وهيچ3عني خشتهاي

گزارش بر

ه پژوهش

ها وابعادورانشتن رانوبد. در دازه، نظر در برج

ت.

ردر ايلخوانسرا، س

و ضباقيتفاعسمتت. با زياد. در (درنوب

شمتنُهبخك

ميفضهيع

ر است، از فضاهري، قوسها و اهاي معماري دورها، تعدادي خش

توان آند كه ميل شرقي و جن

متر وجود دارد 7 برج با همين اندوجود ندارد. به

كهبوده برج از بين رفته وشانده شده است

.ساساني ه دورة

نوبي قلعه يا كارو

عرضسردري كم از ارتفاع آن ب

توان ارتردر، ميض سردر در قس

متر است 8دودع قوسها و خيز

ن ايلخاني است.هاي جانبيغرفه

سراسر حصار جن

ورمتر محص 4ه كه نوع معمارآشكارا به الگوهي بخشي از ديوا

شودنيز ديده مي دو گوشة شمال

7 به قطر حدودكوچكي از يك

برجي و غربي،داراي Bمت

ب غربي كامالًف مجموعه پوش

متعلق بهاحتماالً

نماي جن .3 صوير

س ،Bقي قسمتمتر 5/7حاضر،

س فوقاني سر). عرض3 تصوير (

حد از داخل بنا،فاع زياد آن، نوعسازيهاي دوران

هايي به غروديها كه در سغرفه

تا 3 به ارتفاع ي تشكيل شده

سانتيمتر) آ 7×2ارد. البته در پي

سانتيمتر) ن 13×تر دانست. در

Bردو برج مدو ،ربي نيز، بخش كر گوشة جنوب

قسم هار گوشةبرج جنوب ،عدي

حصار قطور اطرا

اختار نامشخص ا

تص

حصار جنوب شرقد كه در حال حگيري ادامة قو

متر تخمين زد متر و و 5حدود

كم سردر و ارتفاز بازس ن سردر،

ورودي سردر، ورقرار دارد. اين غ

حصاري خشتيهاي زياديغرفه

23×23خشتها (سالمي تعلّق د

×42×42بزرگ (تكهنپي بنايي

Bشرقي قسمت

گوشة شمال غرباقي مانده و در

هر چه رسدميهاي بعدبازسازي

شمال غربي با ح

سا. 1تصوير

در ميانة حوجود داردرفيع

مانده؛ اما با پيگ10صلي آن را

بيرون حصار، حتوجه به عرض

آنها احتماالً اينطرفين هشتي وشرق و غرب) ق

حغخابپشگبمبش

رمابتآطش

كرد سربازخانه ژگي اين دوره ي با خيزِ زياد

شوند.ديده ميگيرد كه طي ي

مثالً ،ه اساسي). با توجه 7تا

خورت و نيز در شد، كاركرد

بعيد به نظر ز در اين )زخانه

اي را با اوليه دهد.

.قاجار ب به دورة

نگارندگان، كاركژ ترين ويشاخص

ض بنا و قوسهاييشرقي مجموعه د

در بر مي قاجار راهاي جزئي و نه

4 تصوير است (خدهستان مورچهروانسرا ساختهنيزوي تا قاجار

مثالً سرباز( آن

A كه آجرچيني ادنشان مي 6×32

وس گرد منتسب

كرد. بنابراينيش كنند.نهاد مي

عرضتفع و كمي از فضاهاي شران صفوي تا قاه برخي بازسازيد استفاده بودهفوي، در مركز د

خورت دو كاها از دوران صفوكاركرد نظامي

د.

Aقوسهاي قسمت

cm 32×2ه ابعاد

. قو7تصوير

ايجاب ميان راي اين بنا پيشن

سردر مرت ماني، كه در بخشهايي

سوم، دور دورة ين مجموعه باكل قوسها، موركه در دورة صفب دشت مورچه

اـاين بن ييانسرسد و احتماالً ك

بود تداوم يافتهن

يكي از ق .4 صويرآجرهايي به

.ايلخاني ة

1388ن

اصفهارا برايساختماست

آن، ايدر شكبه اينكجنوبكاروانرسمي

دوران

تص

منسوب به دورة


Bبقاياي آوارها ،دهندة فضاين شود.مي

جا مانده از ايننوع قوسها و ه،

سردر معماري،ز قطعات سفال دوران ساساني،مغول) و دوران ا براي اين بنا،

متعلّق به عصرB ت كه تاـاس

در حال حاضرراي اين بنا در و قرارگيري آن

از دورة ايخانهاني و در برخي پالن مجموعه توجه به وجود

كيلومتري 2وده ايلخاني بسيارروستا در دروازهكركس، نياز بهرودي به دشت

. قوس6تصوير


B بخش ديگر

عموماً نشامتر ( مشخصي ديده مي معماري برجهاي به كار رفته فضاها و اجزاءزش شرقي و ني

ل سفالهايي از دويژه دورة ي (به

رة ساختماني را

رد نامشخص ممت ـيي از قس

ستفاده بوده؛ اماپيشنهاد شده بر

غرافيايي روستا.

سربازخظامي ياشرق بناي ساسا برپا شده كه در

با شده است.اصلة حدوي در ف

اين بنا در دورهقرارگيري اين ر

هاي كشته كوههاي وآن و راه

يهاي

ست.

قايي


فضاهايند. در 1تا ارتفاع ييا

هاي نامجستگير اساس بقايايح و ابعاد خشتهض آنها، تقسيم

عرض در بخشم مجموعه شاملي ميانه اسالمي

توان چند دوري

بنايي با كاركرهايو بخش Aش

مي نيز مورد اسپكاركرد است.

ساس موقعيت جغي اصفهان است.

اي نظااي قلعهشود كه در شي

ي از بناي اوليه B نشان داده

ا از دوره ايلخانيكاروانسرا بودن

سوي ديگر، قراصفهان از رشاي حفاظت از آ

يي كه در بازسازيهتر الحاق شده اي



اندچ ساخته شدهشكل پي ديوارها

) و نيز برجرگوشبر ،در مجموع

نوع مصالح موعه،ت ارتفاع به عرضي مرتفع و كمنده در اطراف

هايسده ر اسالم،ي تا قاجار، مي

نهاد كرد:نخست، دورة

ني در بخشاـسهاي اولية اسالر تخريب شده

ساساني، بر اس سر شاهراه شمالي

دوم، بنادورة را شامل مي اني

تها روي بقاياييبا حرف )4شه

ي سه كاروانسرن بنا، احتمال ك

نمايد. ازف ميي به دشت اتاري نظامي برا

از قوسهايي .5ويري به ديوار قديمي

١۵١

پژ

از گچبه شچهار

مجمنسبتورودپراكنصدرصفوپيشنه

اسـسهسدهبسياردورةبر س

ايلخاقسمت(نقش

بقاياياز اينضعيفورودساخت

تصوبعدي

١۵

1

ن و وب

وعه دو كه حفر ال،

3×3 ايي كار

كل د و

ت.زاده هاي وتي ص ر از

ون قرار

و ت

۵٢ شمال اصفهان


دگان يا بزرگانمتري جنو 400

.ا كاروانسرا

قلعه نيز مجمودارد كه شاملر است و كانالي

دهچي ح حوطة سازة شرق كانا

34يلي به ابعاد هانيز برجستگي. خشتهاي به

ند.نتي متر دارشك Lي پالني

گير را در بر ميساخته شده استلعه، بناي امامزمي آن در ساله معماري متفاو

گاه دقيقاً مشخصي بنايي كوچكتر

نوه از گذشته تاك شمالي كشور ق

موقت ستقرارهاي



يكي از امامزاد ع) در(بن علي

شده است.

دة اطراف قلعه يا

ي شمال غربياي قرار دن شده

يكديگرمتر از 6محهاي قنات شته

كند.ه عبور ميو فضاي مستطيف اين فضاها نير ديوارها است

سانت 8×25×25ا آب قنات، داراي

متر 15×15عاد سانتيمتر س 8×2

قلجنوب شرقي ساختمان قديمح جديد و فرمي اوليه اين آرامگي امامزاده، داراي

خورت كهمورچهري و مناطق شـ

بسته به راه، اس



د اهالي محل،امامزاده قاسم ب

در آن دفن ده،

هاي آوارشد سازه

متري 210حدود ي خشتي ويران

60 فاصلة حدود آب يكي از رشان اين دو سازهشيده و شامل دو

ر است. در اطرافدهندة مسيرشان

ابعادي برابر با ه، در غرب كانال

اي مربعي به ابعه5×25ي به ابعاد

متري ج 400 ع) قرار دارد كهده و با مصالحست. قدمت بنايگفتة هيأت امناي

ست.

گيريي ويژة دشت مـباطي اصفهانواجاد تشكيالت



ست و به اعتقادحاني كه با اصال

لعه در ارتباط بو

.9تصوير

در فاصلة حضاهاي معماري

شكل با Lسازةه منظور هدايت

دقيقاً از ميا شده،اراي پالني كش

متر 15×7تر ودارد كه نشجود

سازه فته در اينسازة واقعست كه محدودهماماً از خشتهايير فاصلة حدود(عاسم بن علي

خير تخريب شدزسازي شده اس

ابر گيست؛ اما بنناي فعلي بوده ا

گحث و نتيجهوقعيت جغرافيايير سر مسير ارتباشته، سبب ايج

گزارش بر

ه پژوهش

ختارتر وي به، درا درتفاع طبقه،ودي

دو ،طولديواراريننده

ي دو كهي تا فضا، دارد نظرنسرا

چكتفاعغربي

اسصقل

فضسبهشدامتوجرف

استمدقااخبانيبن

بحموبردا

اي با ساخوترخانهمت 7خلي حدود

كه از خشتهاييمتر بنا شده 1/

تزئين است. اماقچه مانند در ارتر باالي اين طب

زه داراي ورو سابل ورودي بنا،

متر و ط 5/1اعقاياي آوار دو دانه، همانند بسياكنتوانست تأمين

بقاياي ي قلعه،تر وجود دارد

ديگريو ارتفاعراف اين دو فسانتيمتر وجودو فضا است. به قلعه يا كاروان

يك اتاقك كوچسقفي گنبدي (ارت سمت جنوب غ

غرب قلعه، كبومتر و قطر داخ 1). اين سازه8 ير

5واري به قطر شاخص و يا ت

اي طاق از طبقهطح داخلي ديوار شده است. اينت. دقيقاً در مقا

متر و ارتفا 4ود نشان دهندة بقان، اين كبوترخات اصفهان، مي محوطه باشد.

.كبوترخانه .8

ري جنوب غربيمت 6×5 ابعاد

متري و 5/2ع است. در اطر

80تا 30رتفاعمتعلق به اين دو

ه بهالتي وابست

ب اين دو فضا،متر با س 5/1ع

اراي ورودي از

متري 90حدود 10ارجي حدود

تصويجود دارد (سانتيمتر و ديو

چ گونه عنصريوارها شواهدي دارد و در سطك خشتي ايجادب شرقي استي به عرض حدووجود دارد كه

اعتقاد نگارندگاي ديگر اطرافشاورزي در اين

8تصوير

متر 80 حدود چهارگوش به از آنها تا ارتفاي باقي مانده

نامشخصي به ارريب ديوارهايي م مذكور، تشكيال

.( متري جنوب 20

متر و ارتفاع 4×4وجود دارد كه د

در فاصلة حمدور به قطر خا

متر وج 5رتفاع 8×25×25بعاد

بيرون فاقد هيچسطوح داخلي دي

متري وجود 3هاي مشبكخانه

در قسمت جنوبرديف برجستگي

متر و 16و 12موازي است. به

يهاز كبوترخانهكود مورد نياز كش

در فاصلةفضاي خشتيديوارهاي يكي

متري 1رتفاعهاي نبرجستگي

كه ناشي از تخررسد بقايايمي

)9 باشند (تصويرفاصلةدر

4خشتي به ابعاد متر) و 5/0گنبد

ماابس3خدر2ماك

فدابكمب

خگ

اميرحاجلو و سقايي ١۵٣


دائمي در اين دشت شده است. به گواهي متون تاريخي، اين بويه به عنوان يكي از منازل واقع بر سر منطقه حداقل از دورة آل

راه اصفهان و ري مورد توجه بوده است. در بررسي روشمند محوطة دهچي آثاري از دوران تاريخي (ساساني) تا دوران قاجار

اين منطقه، از دوران تاريخي دهندة اهميت دست آمد كه نشانبه ترين مواد فرهنگي به دست آمده از اين تا معاصر است. عمده

محوطه، سفالهاي متنوعي از دوران تاريخي تا قاجار است كه در ميان آنها، انواعي از سفالهاي بدون لعاب و لعابدار با نقوش و روشهاي متفاوت اجراي نقش وجود دارد. همچنين، قطعاتي از

هاي متعلق به دوران اسالمي، از بررسي اين محوطه به شيشه دست آمد.

به به دليل اينكه انتساب قطعي بسياري از قطعات سفالي پذير نيست، تحليل الگوي دوران تاريخي يا اسالمي امكان

هاي مختلف سفالي چندان ساده نيست. اما به طور پراكنش گونهسفالي دوران كلّي، بر اساس قطعات شاخص، بيشتر قطعات

وجود Aو G ،H، I ،E ،Dهاي تاريخي به ترتيب در كارگاهدر بخش داخلي قلعه و بقيه در ) Aكه يكي (يعني كارگاه داشتخورت با شمالي محوطه و در حد فاصل روستاي مورچه نيمة

اند و پراكنشي را در جهت شمال غربي دهچي واقع محوطةخستين استقرار اين نرسد دهد. به نظر ميمحوطه نشان مي

تاريخي (به احتمال فراوان دورة ساساني) در اين محوطه در دورة بخش از محوطه بوده است.

هاي همچنين، بيشترين درصد سفالهاي صدراسالم تا سدههاي مياني تا و بيشترين درصد سفالهاي سده Jمياني در كارگاه

به Eو M ،K ،L ،B،Iمتأخر اسالمي به ترتيب در كارگاههاي كه پراكنشي را به سمت جنوب شرقي محوطه نشان 9دست آمد

دهد. با توجه به وجود يك بناي آرامگاهي در جنوب شرقي ميمتري از قلعه و نيز با توجه به 400محوطه و به فاصلة حدود

توان چنين هاي مياني تا متأخر اسالمي، ميپراكنش سفال سدهاسالمي، اين بخش از محوطه هاي متأخراستنباط كرد كه در سده

بيشتر مورد استفاده ساكنان و مسافراني بوده است كه با هدف آمدند. زيارت امامزاده قاسم به اين مكان مي

ي نيز پراكندگي و كاروانسراي دهچـدر فضاي داخلي قلعهشود؛ در ديده مي Bو Aسفال در دو كارگاه فراواني دو دستة

موعه كه به اعتقاد نگارندگان آثاريدر بخش غربي مج Aكارگاه ساساني در آن وجود تر و به احتمال از دورةسازة كهناز يك

درصد از كل سفال را 40دارد، فراواني سفالهاي تاريخي تقريباً در بخش شرقي Bدهد، در حالي كه در كارگاه تشكيل مي

-بازسازي ةدندهنشان هاي معماريمجموعه كه بر اساس ويژگي

درصد سفالها به 75، هاي مياني تا متأخر اسالمي استسدههاي هاي هاي مياني تا متأخر اسالمي تعلق دارند. در ديگر كارگاهسده

هاي سفالي از دوران تاريخي تا متأخر شده، تنوع گونهگزينشاي است كه امكان ارائه مدل و يا الگو براي آنها اسالمي به گونه

دهند. از انواع سفال را نشان ميوجود ندارد و طيفي گسترده احتماالًراكنش قطعات سفالي داراي تزيين ــدر تحليل پ

با جنبة ــ و قطعات سفالي بدون تزيين ــترهاي تجملّينمونهشود كه فراواني چنين استباط مي ــدر زندگي روزمره كاربردي

و افزودهكنده، نقشسفالهاي داراي تزيين (اعم از نقاشي، نقشبيشتر Lو I ،D ،M ،J ،H ،Kهاي قالبي) به ترتيب در كارگاه

- است كه پراكنشي را در جهت جنوب و جنوب غربي نشان مي

Gو A ،B ،C ،E ،Fهاي دهد. اين در حالي است كه در كارگاهبيشترين تعداد سفال بدون تزيين به دست آمد كه پراكنشي را در

توان اين قطعات را به دهد. ميجهت شمال محوطه نشان ميتر در زندگي روزمره و يا كاربرد در هنگام سفر كاربردهاي عمومي

مربوط دانست. هاي سفالي متعلق به طور كلّي، با وجود تجمع برخي گونه

به دوران تاريخي يا اسالمي در قسمتهايي از محوطه، به نظر رسد وسعت محوطه از دوران تاريخي تا اسالمي چندان ميري نكرده و تنها تمركز فعاليتها در بخش يا بخشهايي از تغيي

محوطه تغيير كرده است. خشتي بزرگ، چي نيز شامل سازةهد بقاياي معماري محوطة

يا كاروانسرايي است كه با توجه احتماالً قلعة نظامي (سربازخانه)به شواهدي نظير نوع قوسها، ابعاد و نسبت ارتفاع قوسها به عرض

كار رفته در بنا و در نهايت الح و ابعاد خشتهاي بهآنها، مصرسد طي چند قطعات سفالي پراكنده در اطراف بنا، به نظر مي

ساساني تا قاجار، ني و با بازسازيهاي مكرّر از دورةساختما دورةاي نظامي و دفاعي، مثالً سربازخانه، گاه به گاه به عنوان قلعه

ت مورد استفاده اقامتگاهي موقّعنوان كاروانسرا و گاه به عنوان اري مختلفي بوده است. در اطراف قلعه، بقاياي ساختارهاي معم

اند؛ آنها تشكيالتي وابسته به قلعه بوده وجود دارد كه شايد همةاما تعيين دقيق ماهيت و كاركرد اين ساختارها نيازمند كاوشهاي

هاست.شناسي و پيگردي در اين سازهباستان

سپاسگزاريبيگي و عابد تقوي به دليل بازخواني نگارندگان از آقايان سجاد علي

نمايند.سپاسگزاري مي و پيشنهاداتشان متن اولية مقاله

١۵۴ان خورت در شمال اصفهشناختي محوطة دهچي مورچهگزارش بررسي باستان


هانوشتپيعام المنفعه و بناهاي تمركز ابنيةها كه كانون تجمع و . محل تالقي راه1

وابسته به جاده است.خورت در شاهراه ارتباطي . به دليل قرارگيري دشت و دهستان مورچه2

ته، مردم اين منطقه از طريق اصفهان به مناطق شمالي كشور، از دوران گذش ).24-25: 1357اند (سيرو، كردهخدمات به كاروانيان نيز امرار معاش مي ارائة

. معرب سكبينه يا سكوينه، به فارسي سغبين يا صغبين، صمغ نياتي مسخن 3 رياح و اورام سلبه (دهخدا، ذيل سكبينج).كننده) و ملطّف و محلل (گرم

خورت در . محمد مهريار نظر ديگري را بيان كرده و معتقد است كه مورچه4ها به نامگذاري آيد و آرياييدر مي »مور + چه + خورت«تقطيع به صورت

اند؛ به همين دليل مورچه نام قريه عالقه داشته »مور«ها و امكنه به نام ديهاست و »خوردن«صورت پهلوي ماضي مطلق از »خورت«د؛ اما گيرقرار مي

خورت اين است كه اينجا مورچه خورده است؛ يا بنابراين، منظور از مورچه ).760: 1382ندارد و يا كم دارد (مهريار،

در فهرست 13657 ةبه شمار 15/8/84تاريخ در كاروانسراي سلطنتي، ن. اي5 .به ثبت رسيده استآثار ملي

اي شكل است كه احتماالً از دوران قلعه و كاروانسراي دهچي بنايي ذوزنقه. 6اي نظامي و يا سربازخانه و گاه به عنوان ساساني تا معاصر، گاه به عنوان قلعه

كاروانسرا مورد استفاده بوده است. در اين مقاله به اختصار، از اين بنا با نام قلعه دهچي ياد خواهد شد.

، Cبا كد CC55، كارگاه Bبا كد CC42، كارگاه A با كد DD37. كارگاه 7، كارگاه Fبا كد H30، كارگاه Eبا كد S30، كارگاه Dبا كد D50كارگاه

G20 با كدG كارگاه ،AA24 با كدH كارگاه ،CC8 با كدI كارگاه ،HH31 با HHH54و كارگاه Lبا كد II44، كارگاه Kبا كد ZZ14، كارگاه Jبا كد

، نامگذاري شد. Mكد توسط نگارنگان 1387خورت در پاييز شناختي دشت مورچهبررسي باستان. 8

شناسي در به انجام رسيد. اين بررسي با هدف بررسي روشمند باستانگيري و شناختي در شكلبسترهاي زيست بوم هاي شاخص، مطالعةمحوطه

شناختي باستان توسعه و تخريب سكونتهاي اين دشت، مطالعه تطبيقي شواهد دشت با متون و منابع مكتوب دوران اسالمي صورت گرفت.

برابر است و از Eو Iهاي فراواني سفالهاي تاريخي و اسالمي در كارگاه. 9نظر موقعيت نيز اين دو كارگاه در ميان بخش شمالي (با پراكنش سفال

اند.تاريخي) و بخش جنوبي (با پراكنش سفال اسالمي) واقع

بنامهكتا، ترجمه و تعليق االعالق النفيسه. 1365ابن رسته، احمد بن عمر، -

چانلو، تهران: اميركبير. حسين قره

بررسي، معرفي و شناسايي بناهاي تاريخي . 1380احمدي، عباسعلي، - نامة ، پايانمنطقه برخوار اصفهان از دوران صفوي تا پايان دوران قاجار

به راهنمايي دكتر سوسن بياني، ، شناسيباستان ارشد كارشناسي .، [منتشرنشده]دانشگاه تهران، دانشكدة ادبيات و علوم انساني

نصف جهان في . 1368محمدرضا، بن ارباب اصفهاني، محمدمهدي - منوچهر ستوده، چاپ دوم، تهران: اميركبير.، تصحيح تعريف االصفهان

اهتمام ، بهجهانگشاي نادري. 1377خان، استرآبادي، ميرزا مهدي - سيدعبداهللا انوار، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگي.

اهللا جلوه، تهران: ، ترجمة فضلگلهاي سرخ اصفهان .1370انه، كلود، - روايت.

، ميالدي 1900ايران امروز؛ سفرنامه اوژن اوبن در .1362اوبن، اوژن، - اصغر سعيدي، تهران: زوار.ترجمه و حواشي و توضيحات علي

تاريخ اصفهان و ري و همة. 1321خان، انصاري، ميرزاحسنجابري - ، تهران: خرد.جهان

، تصحيح، رستم التواريخ .1348الحكما، محمدهاشم آصف، رستم - تحشيه و توضيحات محمد مشيري، تهران: تابان.

، جلد دوم، غالمرضا از خراسان تا بختياري .1378رنه دالماني، هانري، - سميعي، تهران: طاووس.

راههاي باستاني ناحيه اصفهان و راههاي وابسته تا.بيسيرو، ماكسيم، - ، مهدي مشايخي، تهران: سازمان ملّي حفاظت آثار باستاني به آنها ايران.

.1362سديدالسلطنه، محمدعليخان سديدالسلطنه مينابي بندرعباسي، - ح و تحشية، تصحيالسلطنهقيق في سير الطريق؛ سفرنامه سديدالتد

قتداري، تهران: بهنشر.احمد ا

، اصفهان: دانشگاه جغرافياي اصفهان .الف 1381شفقي، سيروس، - اصفهان.

هاي دفاعي اصفهان، ب. پيشينة تاريخي قلعه 1381شفقي، سيروس، - .39 -32، بهار، صفحات 23، شمارة فرهنگ اصفهانقسمت دوم،

ن: ، اصفهاجغرافياي شهرستان برخوار و ميمه .1379طغياني، مجتبي، - نشر دانش.

تواريخ بعد نادريه، مجمل ال .2536گلستانه، ابوالحسن بن محمد امين، - اهتمام مدرس رضوي، چاپ به، سالة پس از نادرشاه35رويدادهاي

سوم، تهران: دانشگاه تهران.

نزهت القلوب؛ مقاله الثالثه در صفت بلدان و .1362مستوفي، حمداهللا، - لسترنج، تهران: دنياي كتاب. ، به اهتمام گايواليات و بقاع

، فرهنگ جامع نامها و آباديهاي كهن اصفهان .1382مهريار، محمد، - جلد اول، اصفهان: فرهنگ مردم.

، اصفهان: اصفهان، زادگاه جمال و كمال. 1379اهللا، ميرعظيمي، نعمت - انتشارات گلها.

.Dه

.Fگاه كار

.Hگاه كار

.Aگاه المي كار

گاو صفوي از كار

متأخر اسالمي از

مياني اسالمي از ك

1388ن

رة تاريخي و اسال

خي، صدر اسالم و

هاي ميانه و مسده

هاي مخي و سده


. سفال دور10 وير

تاريخ دورة سفال

ل صدر اسالم و س

لهاي دوران تاريخ


تصو

.11 تصوير

. سفال12 تصوير

سفال .13 تصوير

قايي




١۵۵

پژ

١۵

1

۵۶ شمال اصفهان






.Iگاه

.Jگاه ر

Kگاه كار

M.



گخر اسالمي از كار

خر اسالمي از كار

ك ن متأخر اسالمي

Mگاه سالمي از كار

گزارش بر

ه پژوهش

متأخران مياني و

هاي اوليه و متأخه

ن تاريخي و دوران

دوران مياني اس ل

. سفال دو14صوير

. سفال سده15وير

. سفال دوران16

. سفال17تصوير

تص

تصو

تصوير

1388ن

1طرح

سال اول، شماره دوم، پاييز و زمستا

قايي




١۵٧

پژ

١۵

1

۵٨ شمال اصفهان








گزارش بر

ه پژوهش

2طرح

اميرحاجلو و سقايي ١۵٩


.Aسفالهاي شاخص كارگاه .2جدول

.Bسفالهاي شاخص كارگاه .3جدول

يفرد

ال سف

كد ال سف

عه قط

يره خم

گ رن

گ و رن

ش وش

پلي

داخگ و

رنش

وشپ

جيخار

يزهآم

خت سا

ت يفي

كخت

سا

ختپ

ين تزئ

ينتزي

ل مح

شنق

بل ه قا

مونن

سهقايم

ره دو

دينها

يشپ

1 Mu09B001 خطوط گردن كنده كافي ظريف چرخساز ماسه لعاب سبز لعاب سبز كرم لبهميانه تا اواخر - موازي

اسالمي2 Mu09B002 اسالمي - ـ - ـ كافي متوسط چرخساز ماسه نخودي نخودي نخودي پايه

3 Mu09B003 كرم دسته تاريخي، اسالمي - ـ - ـ كافي ظريف چرخساز ماسه نخودي نخودي قرمز

4 Mu09B004 لعاب فيروزه نخودي دسته-

اي-فيروزهلعاب

ميانه تا اواخر - ـ - ـ كافي ظريف چرخساز ماسه اي اسالمي

.Cسفالهاي شاخص كارگاه .4جدول

يفرد

ال سف

كد ال سف

عه قط

يره خم

گ رن

ش وش

و پگ

رنلي

داخ

ش وش

و پگ

رنجي

خار

يزهآم

خت سا

ت يفي

كخت

سا

ختپ

ين تزئ

ينتزي

ل مح

شنق

ل قاب

ونهنم

سهقايم

ره دو

دينها

يشپ

ات يحوض

ت

1 Mu09C001 خاكستري قرمز قرمز لبه تاريخي، - ـ - ـ كافي ظريف چرخساز ماسه ايقهوه

ـ اسالمي

2 Mu09C002 لعاب نخودي لبه ساساني، - ـ - ـ كافي ظريف چرخساز ماسه ايلعاب فيروزه ايفيروزه

اسالميلعاب رنگين كماني شده

3 Mu09C003 بسيار چرخساز ماسه نخودي نخودي نخودي پايه ـ اسالمي - ـ - ـ كافي ظريف

4 Mu09C004 بدنه و ـ اسالمي - ـ - ـ كافي ظريف چرخساز ماسه نخودي نخودي نخودي گردن

5 Mu09C005 ـ اسالمي - ـ - ـ كافي ظريف چرخساز ماسه نخودي نخودي نخودي دسته

6 Mu09C006 كرم بدنه قرمز

لعاب گلي

اي نقش قهوهروي زمينه

شيري بدنه نقاشي كافي ظريف چرخساز ماسه

خطوط متقاطع

ايقهوه نيشابور

3قرون 5تا

هجري ـ

7 Mu09C007 قرمز بدنه لعاب اي قهوه تيره

نقش سبز روي نامشخص بدنه نقاشي كافي ظريف چرخساز ماسه ايلعاب قهوه

- سبزقرون متأخر اسالمي

ـ

يفرد

ال سف

كد ال سف

عه قط

يره خم

گ رن

گ و رن

ش وش

پلي

داخگ و

رنش

وشپ

جيخار

يزهآم

خت سا

ت يفي

كخت

سا

ختپ

ين تزئ

ينتزي

ل مح

شنق

ونه نم

ي ها

سهقايل م

قاب

ره دو

دينها

يشپ

1 Mu09A001 تاريخي، اسالمي - ـ - ـ كافي متوسط چرخساز شن و ماسه قرمز قرمز قرمز لبه 2 Mu09A002 اسالمي - ـ - ـ كافي متوسط چرخساز ماسه نخودي نخودي نخودي پايه 3 Mu09A003 تاريخي، اسالمي - ـ - ـ كافي متوسط چرخساز شن و ماسه كرم كرم قرمز كرم كف 4 Mu09A004 اسالمي - ـ - ـ كافي متوسط چرخساز شن و ماسه كرم قرمز لعاب سبز زرد كرم قرمز كف

5 Mu09A005 ايلعاب قهوه كرم قرمز بدنه سبز

ايلعاب قهوه اسالمي - خطوط موازي بدنه كنده كافي ظريف چرخساز ماسه سبز

6 Mu09A006 اسالمي - ـ - ـ كافي ظريف چرخساز ماسه لعاب سبز لعاب سبز كرم قرمز لبه

7 Mu09A007 لعاب قليايي نخودي بدنه ايفيروزه

لعاب قليايي ايفيروزه

شن و ماسه و مارپيچي ريسماني و بدنه افزوده كافي خشن سازدست خرده سفال

ساساني، - دايرهنيم صدراسالم

8 Mu09A008 اسالمي - ـ - ـ كافي ظريف چرخساز ماسه نخودي نخودي نخودي لبه

١۶٠خورت در شمال اصفهان شناختي محوطة دهچي مورچهگزارش بررسي باستان


.Dسفالهاي شاخص كارگاه .5جدول

يفرد

ال سف

كد

عه قط

السف

ره خمي

گ رن

ش وش

و پگ

رنليداخ

ش وش

و پگ

رنجي

خار

زهآمي

ت ساخ

تساخ

ت يفيك

تپخ

ين تزئ

ينتزي

ل مح

شنق

ل قاب

نه مون

سهقايم

دينها

يشه پدور

اتيحوض

ت

1 Mu09D001 لعاب قليايي كرم قرمز لبه ايفيروزه

كرم قرمز ساساني،صدر - ـ - ـ كافي متوسط سازدست ماسه فاقد لعاب

اسالم

لعاب بيرنگ، لبه مواج

2 Mu09D002 كرم قرمز كرم قرمز كرم قرمز لبه ماسه

وخرده سفال

تاريخي، - ـ - ـ كافي متوسط چرخساز ـ اسالمي

3 Mu09D003 خاك لبه چيني

لعاب آبي و سفيد


خاكبدنه و نقاشي كافي ظريف چرخساز چيني

كاشان و گياهي لبه اصفهان

صفوي تا ـ معاصر

4 Mu09D004 كرم قهوه كف-

اي

لعابدارمنقوش

اي و قهوه سبز و زرد

داخل نقاشي كافي متوسط چرخساز ماسه كرم بشقاب

نامشخص (احتماالً هندسي)

5تا 3قرن آمل ـ هجري

5 Mu09D006 بدنه و بدنه كنده كافي ظريف چرخساز ماسه نخودي نخودي نخودي گردن

خطوط موازي مارپيچي

اوايل تا ميانه - ـ اسالمي

6 Mu09D008 بدنه كنده كافي ظريف چرخساز ماسه نخودي كرم قرمز نخودي بدنه خطوط موازي و مارپيچي

اوايل تا ميانه - ـ اسالمي

7 Mu09D009 كرم قرمز كرم قرمز لبه لعاب

قليايي ايفيروزه

شن و ساساني، صدر - ـ - ـ كافي خشن چرخساز ماسه

اسالمابعاد بزرگ

.Eسفالهاي شاخص كارگاه .6جدول

يفرد

ال سف

كد ال سف

عه قط

ره خمي

گ رن

ش وش

و پگ

رنليداخ

ش وش

و پگ

رنجي

خار

زهآمي

ت ساخ

تساخ

ت يفيك

تپخ

ين تزئ

ينتزي

ل مح

شنق

ل قاب

نه مون

سهقايم

دينها

يشه پدور

1 Mu09E001 قرمز قهوه قرمز قرمز لبه -

تاريخي، - ـ - ـ كافي متوسط چرخساز ماسه اي اسالمي

2 Mu09E002 پايه دو اليه:

كرم قرمز و نخودي

لعاب سبز نخوديبسيار چرخساز ماسه روشن

اسالمي - ـ - ـ كافي ظريف

3 Mu09E003 لعاب آبي و خاك چيني بدنه سفيد

لعاب آبي وبسيار چرخساز خاك چيني سفيد

گياهي بدنه نقاشي كافي ظريف مغولي

كاشان و اصفهان

ميانه قرون اسالمي

4 Mu09E004 بسيار چرخساز ماسه نخودي نخودي نخودي پايه اسالمي - ـ - ـ كافي ظريف

5 Mu09E005 لعاب آبي و خاك چيني لبه سفيد

لعاب آبي و بسيار چرخساز خاك چيني سفيد

بدنه نقاشي كافي ظريفگياهي و هندسي جناغي


قرون ميانه تا اواخر اسالمي

6 Mu09E006 لعاب قليايي قرمز كف ايفيروزه

قرمز بدون لعاب

شن، ماسه وساساني، - ـ - ـ كافي خشن سازدست سنگريزه

اسالمي

7 Mu09E007 شن، سنگريزه قرمز قرمز قرمز كفتاريخي، - ـ - ـ ناكافي خشن چرخساز و خرده سفال

اسالمي

8 Mu09E008 تاريخي، - ـ - ـ كافي متوسط ـ شن و ماسه نخودي نخودي كرم قرمز دسته اسالمي

9 Mu09E009 لعاب آبي و حاك چيني بدنه سفيد

لعاب آبي وكاشان و گياهي بدنه نقاشي كافي ظريف چرخساز خاك چيني سفيد

اصفهانميانه تا اواخر

اسالمي

10 Mu09E0010 خطوط گردن كنده كافي ظريف چرخساز ماسه نخودي نخودي نخودي بدنهتاريخي تا - موازي

ميانة اسالمي

اميرحاجلو و سقايي ١۶١


.Fسفالهاي شاخص كارگاه .7جدول

يفرد

ال سف

كد ال سف

عه قط

ره خمي

گ رن

و گرن

ش وش

پليداخ

و گرن

ش وش

پجي

خار

زهآمي

ت ساخ

ت يفيك

تساخ

تپخ

ين تزئ

ينتزي

ل مح

شنق

ل قاب

نه مون

سهقايم

ره دو

دينها

يشپ

1 Mu09F001 شن و نخودي نخودي نخودي لبه اسالمي - ـ - ـ كافي متوسط چرخساز سنگريزه

2 Mu09F002 كرم كف اسالمي - ـ - ـ كافي ظريف چرخساز ماسه ـ ايلعاب فيروزه قرمز

3 Mu09F003 اسالمي - ـ - ـ كافي بسيارظريف چرخساز ماسه نخودي نخودي نخودي لبه

4 Mu09F004 اسالمي - ـ - ـ كافي بسيارطريف چرخساز ماسه نخودي نخودي نخودي لبه

5 Mu09F005 كرم كف لعاب و نقاشيآبي و سياه و

سفيد

لعاب نقاشي كافي ظريف چرخساز ماسه نامشخص

زيرلعابيداخل بشقاب

هندسي و

مشبك 7و 6قرون كاشان

هجري

6 Mu09F006 اسالمي - ـ - ـ كافي بسيارظريف چرخساز ماسه نخودي نخودي نخودي لبه 7 Mu09F007 اسالمي - ـ - ـ كافي بسيارظريف چرخساز ماسه كرم كرم كرم لبه

8 Mu09F008 شن و كرم كرم كرم پايه اسالمي - ـ - ـ كافي ظريف چرخساز ماسه

9 Mu09F009 لعاب سبز لعاب سبز روشن نخودي بدنهخطوط بدنه كنده كافي ظريف چرخساز ماسه تيره

- موازيمياني تا اواخر اسالمي

10 Mu09F010 قرمز قرمز قرمز دسته شن و خرده سفال

تاريخي، - ـ - ـ ناكافي خشن ـ اسالمي

11 Mu09F011 كرم درپوش كرم قرمز قرمز

لعاب ضخيم الجوردي

- ـ - ـ كافي متوسط چرخساز ماسهميانه تا اواخر اسالمي

12 Mu09F012 نخودي كف منقوش سبز، الجوردي،

ايقهوه

نخودي داخل نقاشي كافي ظريف چرخساز ماسه بدون لعاب

تا 3قرون نيشابور هندسي بشقاب هجري 5

.Gسفالهاي شاخص كارگاه .8جدول يف

ردال سف

كد ال سف

عه قط

ره خمي

گ رن

ش وش

و پگ

رنليداخ

ش وش

و پگ

رنجي

خار

زهآمي

ت ساخ

تساخ

ت يفيك

تپخ

ين تزئ

ينتزي

ل مح

شنق

ل قاب

نه مون

سهقايم

دينها

يشه پدور

1 Mu09G001 كرم لبه اسالمي تاريخي، - ـ - ـ كافي متوسط چرخساز شن و سنگريزه نخودي نخودي قرمز

2 Mu09G002 كرم كفكرم لعاب سبز قرمز

اسالمي - ـ - ـ كافي متوسط چرخساز ماسه قرمز

3 Mu09G005 شن و سنگريزه قرمز قرمز قرمز لبه اسالمي تاريخي، - ـ - ـ كافي خشن ـ و خرده سفال

4 Mu09G006 اسالمي تاريخي، - خطوط موازي بدنه كنده كافي متوسط چرخساز شن و سنگريزه نخودي نخودي نخودي بدنه

١۶٢خورت در شمال اصفهان شناختي محوطة دهچي مورچهگزارش بررسي باستان


.H كارگاهسفالهاي شاخص .9جدول

يفرد

ال سف

كد ال سف

عه قط

ره خمي

گ رن

ش وش

و پگ

رنليداخ

ش وش

و پگ

رنجي

خار

زهآمي

ت ساخ

تساخ

ت يفيك

تپخ

ين تزئ

ينتزي

ل مح

شنق

ل قاب

نه مون

سهقايم

ره دو

دينها

يشپ

1 Mu09H001 لعاب نخودي لبه الجوردي

لعاب الجوردي

شن و قرون ميانه تا - ـ - ـ كافي خشن ـ سنگريزه

اواخر اسالمي

2 Mu09H003 ساساني يا - پولك ماهي بدنه حكاكي كافي ظريف چرخساز ماسه قرمز قرمز قرمز بدنه صدراسالم

3 Mu09H004 قليايي لعاب كرم قرمز كرم قرمز بدنهساساني يا - ايدايره گردن فشاري كافي متوسط چرخساز ماسه ايفيروزه

صدراسالم

4 Mu09H005 تاريخي، - ـ - ـ كافي متوسط ـ ماسه كرم قرمز كرم قرمز قرمز دسته اسالمي

.Iسفالهاي شاخص كارگاه .10جدول

يفرد

ال سف

كد ال سف

عه قط

ره خمي

گ رن

ش وش

و پگ

رنليداخ

ش وش

و پگ

رنجي

خار

زهآمي

ت ساخ

تساخ

ت يفيك

تپخ

ين تزئ

ينتزي

ل مح

شنق

ل قاب

نه مون

سهقايم

دينها

يشه پدور

1 Mu09I001 نخودي لبه لعاب قليايي

اي و فيروزه شيري

خاكستري ساساني، - ـ - ـ كافي متوسط چرخساز ماسه نخودي

صدراسالم

2 Mu09I003 اسالمي - ـ - ـ كافي ظريف چرخساز ماسه نخودي نخودي نخودي پايه

3 Mu09I004 تاريخي، - خطوط موازي بدنه كنده كافي ظريف چرخساز ماسه نخودي كرم قرمز كرم قرمز بدنه صدراسالم

4 Mu09I005 بدنه كنده كافي ظريف چرخساز ماسه نخودي نخودي نخودي بدنه خطوط

مارپيچي موازي

تاريخي، - صدراسالم

5 Mu09I006 تاريخي، - خطوط موازي بدنه كنده كافي ظريف چرخساز ماسه نخودي كرم قرمز كرم قرمز بدنه صدراسالم

6 Mu09I007 لعابدار كرم قرمز كف كافي ظريف چرخساز ماسه نخودي منقوش

نقاشي اي و قهوه

سبز و سياه

كف داخلي بشقاب

تا 3قرون نيشابور هندسي هجري 5

7 Mu09I008 خطوط بدنه كنده كافي ظريف چرخساز ماسه نخودي نخودي نخودي بدنه تاريخي، - مارپيچي

صدراسالم

8 Mu09I009 خاك كف چيني



خاك داخل نقاشي كافي ظريف چرخساز چيني

بشقابهندسي و تركيبي

كاشان و

اصفهان

مياني تا متأخر اسالمي





گياهي بشقابكاشان

و اصفهان






گياهي بشقابكاشان

و اصفهان


اميرحاجلو و سقايي ١۶٣


.Jسفالهاي شاخص كارگاه .11جدول

.Kسفالهاي شاخص كارگاه .12جدول

يفرد

ال سف

كد ال سف

عه قط

ره خمي

گ رن

ش وش

و پگ

رنليداخ

ش وش

و پگ

رنجي

خار

زهآمي

ت ساخ

تساخ

ت يفيك

تپخ

ين تزئ

ينتزي

ل مح

شنق

ل قاب

نه مون

سهقايم

دينها

يشه پدور

اتيحوض

ت

1 Mu09K001 كف و پايه

خاك چيني




بشقاب

گياهي محصور در

دايرهكاشان و اصفهان

تيموري تا ـ معاصر

2 Mu09K002 خاك بدنهلعاب آبي و لعاب سفيد چيني

سفيدخاك داخل و نقاشي كافي ظريف چرخساز چيني

كاشان و نامشخص بيرون اصفهان


3 Mu09K003 خاك بدنه چيني



خاكداخل و نقاشي كافي ظريف چرخساز چيني

كاشان و نامشخص بيرون اصفهان


4 Mu09K004 خاك لبه چيني



خاك داخل و نقاشي كافي ظريف چرخساز چيني

بيرون

خطوط موازي و

دايره هاي توپر آبي تيره



5 Mu09K006 نخودي كف و قرمز

لعابقليايي ايفيروزه

ساساني، - ـ - ـ كافي خشن سازدست گياهي نخودي ـ صدراسالم

6 Mu09K007 كرم لبه قرمز

لعاب ماسه و كرم قرمز ايفيروزه

تاريخي، - ـ - ـ ناكافي خشن چرخساز سنگريزه اسالمي

داراي سوراخ

براي عبور ريسمان

7 Mu09K008 كرم بدنه لعاب سفيد قرمز

لعابالجوردي

تيرهشن و احتماالً كاشان ـ - ـ كافي متوسط نامشخص سنگريزه

ـ سده هفتم

يفرد

ال سف

كد

عهقط

السف

ره خمي

گ رن

ش وش

و پگ

رنليداخ

ش وش

و پگ

رنجي

خار

زهآمي

ت ساخ

تساخ

ت يفيك

تپخ

ين تزئ

ينتزي

ل مح

شنق

ل قاب

نه مون

سهقايم

ره دو

دينها

يشپ

ات يحوض

ت

1 Mu09J001 كرم كف قرمز

لعاب باربوتان كافي متوسط چرخساز ماسه نخودي شيري رنگ

نقاشي - قهوه

اي

داخل بشقاب

دو خط پهن موازي

3و 2قرون نيشابور ـ هجري

2 Mu09J002 قرمز قهوه قرمز قرمز لبه -

تاريخي، - ـ - ـ كافي ظريف چرخساز ماسه اي ـ اسالمي

3 Mu09J003 گردن سوزني كافي ظريف چرخساز ماسه نخودي قرمز قرمز بدنه خطوط موازي سوزني

صدراسالم تا - ـ قرون مياني

4 Mu09J004 صدراسالم تا - ـ - ـ كافي ظريف چرخساز ماسه نخودي نخودي نخودي دسته ـ قرون مياني

5 Mu09J005 كرم بدنهخطوط گردن كنده كافي متوسط چرخساز ماسه نخودي كرم قرمز قرمز

صدراسالم تا - موازي ـ قرون مياني

6 Mu09J006 خاك بدنه چيني



خاك بدنه نقاشي كافي ظريف چرخساز چيني

خطوط پهن موازي


مياني تا اواخر ـ اسالمي

7 Mu09J007 خاك بدنه چيني



خاككاشان و هندسي بدنه نقاشي كافي بسيارظريف چرخساز چيني

اصفهانمياني تا اواخر

ـ اسالمي

8 Mu09J008 كرم لبه قرمز

-لعاب فيروزه

تاريخي، - ـ - ـ كافي متوسط چرخساز ماسه قرمزكرم اي اسالمي

داراي سوراخ براي عبور ريسمان

9 Mu09J009 خاك كف چيني




بشقاب

تركيبي گياهي و منظره


مياني تا اواخر ـ اسالمي

١۶۴خورت در شمال اصفهان شناختي محوطة دهچي مورچهگزارش بررسي باستان


.Lسفالهاي شاخص كارگاه .13جدول

يفرد

ال سف

كد ال سف

عه قط

ره خمي

گ رن

ش وش

و پگ

رنليداخ

ش وش

و پگ

رنجي

خار

زهآمي

ت ساخ

تساخ

ت يفيك

تپخ

ين تزئ

ينتزي

ل مح

شنق

نه مون

دينها

يشپ

دينها

يشه پدور

اتيحوض

ت

1 Mu09L001 ـ اسالمي - ـ - ـ كافي ظريف چرخساز ماسه نخودي كرم قرمز كرم قرمز لبه

2 Mu09L004 لعاب قرمز لبه فيروزه اي

لعاب تا ميانه - ـ - ـ كافي متوسط چرخساز ماسه فيروزه اي

ـ اواخراسالمي

3 Mu09L005 نخودي بدنه خاكستري

نخودي خاكستري

نخودي خطوط بدنه كنده كافي ظريف چرخساز ماسه خاكستري

تاريخي، - جناغي ـ اسالمي

4 Mu09L008 خاك بدنه چيني



خاك صفوي تا - گياهي بدنه نقاشي كافي ظريف چرخساز چيني

ـ معاصر

.Mسفالهاي شاخص كارگاه .14جدول

يفرد

ال سف

كد ال سف

عه قط

ره خمي

گ رن

ش وش

و پگ

رنليداخ

ش وش

و پگ

رنجي

خار

زهآمي

ت ساخ

تساخ

ت يفيك

تپخ

ين تزئ

ينتزي

ل مح

شنق

نه مون

دينها

يشپ

دينها

يشه پدور

1 Mu09M001 تاريخي، - ـ - ـ كافي متوسط چرخساز ماسه قرمز قرمز قرمز پايه اسالمي

2 Mu09M002 خطوط بدنه كنده كافي ظريف چرخساز ماسه نخودي كرم قرمز كرم قرمز بدنه اسالمي - مواري

3 Mu09M003 خاك بدنه چيني



خاك كاشان و گياهي بدنه نقاشي كافي ظريف چرخساز چيني

اصفهان

قرون مياني تا اواخر اسالمي



تيره


تيرهخاك كاشان نامشخص بدنه قالبي كافي متوسط چرخساز چيني

احتماالً سده هفتم

5 Mu09M005 لعاب فيروزه كرم قرمز بدنه كافي ظريف چرخساز ماسه نخودي اي و مشكي

نقاشي فيروزه اي قلم مشكي

و 6قرون كاشان نامشخص بدنه هجري 7

6 Mu09M006 خاك لبه چيني



خاك كاشان و گياهي بدنه نقاشي كافي بسيارظريف چرخساز چيني

اصفهانصفوي تا معاصر




خاك كاشان و گياهي بدنه نقاشي كافي بسيارظريف چرخساز چيني

اصفهاناواخر اسالمي

0

5

10

15

20

25

30

2

4

6

8

10

12

14

0

1

2

3

4

5

6

A كارگاه

فال

0

20

40

60

80

00

20

40

A كارگاه B گاه

B كارگاه C گاه

.كارگاه

.كل قطعه

نوع سف

كارگ C كارگاه D گاه

كارگ D كارگاه E

13ده از مجموع

.ه از هر كارگاه

رگاه بر اساس شك

كارگ E كارگاه F گاه

E كارگاه F كارگاه

1388ن

سفال به دست آمد

ال به دست آمده

سفال در هر كار

دي سادهرمز سادهيروزه ايالجورديش افزودهري يا زردلك ماهيش مغولي و ختاييه قاجاري

كارگ G كارگاه H گاه

G كارگاه H رگاه


د انواع قطعات س

تعداد سفا .2ودار

د قطعات مختلف

نخودقرلعابدار قليايي فيبز، فيروزه اي و الدار تكرنگ با نقوش روي زمينه شير

غي، سوزني و پولكي و سفيد با نقوشبا نقوش اسليميجوردي بسيار تيره

كارگ I كارگاه J رگاه

كار I كارگاه J


تعدا .1نمودار

نمو

تعداد .3نمودار

لعابدار سبلعابدلعابدار منقوشده مارپيچي، جناغآبيآبي و سفيد بلعابدار الج

كار K كارگاه L رگاه

كارگاه K كارگاه

قايي


عاب با نقوش كند

كار M كارگاه

L كارگاه M رگاه



بدون لع

مجموع تعداد قطعات سفال

كار

لبه

دسته و لوله

بدنه

كف

١۶۵

پژ

بررسی باستان شناختی محوطة ده چی مورچه خورت در شمال...

Documents

Transcript of بررسی باستان شناختی محوطة ده چی مورچه خورت در شمال...