POWTÓRKAARCHITEKTURYPREHISTORIA- ANTYK

PrezentacjęprzygotowałamgrMagdalenaJędrzejczak

Stonehenge- kromlech

BISKUPIN- VIIIw.pn.e.

ZigguratwUr

wieżasakralnapoświęconaboguksiężycaNannie.fundament65x43m.,wysokość21m,Rdzeń:cegłysuszonaobłożonywypalanącegłąnanajwyższymtarasiekaplica- schody.

Stare Państwo, architekt Imhotep; 121x109 m, 62,5 m wysokości; przejście z konstrukcji z cegły i drewna do

budowli kamiennych

Piramida schodkowa Dżesera (III dynastia), spiętrzone platformy, Sakkara, Egipt, ok. 2630-

2611p.n.e.

StarePaństwo,Piramida łamana Snofru

(Snofru, IV dynastia; ojciec Cheopsa) piramida łamana w Dahszur, 2670-2620 p.n.e., zmienne kąty

nachylenia

Wielkie piramidy wGizie: Cheopsa (największa;Chufu,IVdynastia),Chefrena (Chaefre,IVdyn.)iMykerinosa (IVdyn.), 2560 p.n.e.piaskowiec

Karnak – Wielka Świątynia Amona-Re, XVIII dynastia, ok.. 1500 p.n.e.

Świątynia Horusa

Edfu, Egipt

ca. 237-47 p.n.e.

Planświątyni

sanktuarium

salahypostylowa

pronaos

dziedziniec

pylony

Profesor K. Michałowski od 1961 roku kierował pracami nad rekonstrukcją świątyni Hatszepsut w Deir-el-Bahari (Teby)

Kompleks świątynny w Abu Simbel: świątynia Ramzesa II, świątynia Hathor i Nefertari

Pałac w Knossos

Kreta, Grecjaok. 1700-1400 p.n.e.

Plan pałacu w Knossos.1 - Sala tronowa. 2 - Wejście wraz z pomieszczeniami reprezentacyjnymi. 3 - Podwórze4 - Pomieszczenia kultowe i reprezentacyjne. 5 - Magazyny. 6 - Ołtarz. 7 - Silosy.8 - Podwórzec zachodni. 9 - Ołtarz. 10 - Przejście do podwórca centralnego. 11 - Korytarzdo wschodniej klatki schodowej i megaronu królowej. 12 - Wschodnia klatka schodowawraz z holem kolumnowym i świetlikiem. 13 - "Hol Podwójnych Siekier". 14 - Pomieszczenia o nieznanym przeznaczeniu. 15 - Propylon. 16 - Sala kolumnowa.17 - Wejście południowe. 18 - Schody prowadzące do "Małego Pałacu".

Świątynia,zbudowanazmiejscowegowapienia,jestjedynąnatereniecałejGrecji,wktórejzachowałasięczęśćwewnętrznej,dwupoziomowejkolumnady,dzielącejniegdyśjejwnętrzena3nawy.Pierwotnybudynekzostałwzniesionyok.570p.n.e.,alespłonąłok.510inajegopozostałościachwzniesionook.500p.n.e.kolejny.

Najbardziejznanymelementemświątynisądekoracjerzeźbiarskieprzyczółka,charakteryzującesięwpływamizarównoarchaicznymi,alestanowiącerównieżpewnazapowiedźstyluklasycznego.

ŚwiątyniaAtenyAfai naEginieVI/Vw.p.n.e.Okresarchaiczny

Świątynia Afaii ,Egina,Grecja ,

ok.500-490p.n.e.

Świątynia Hery I,Paestum,Włochy,ok.550p.n.e.;peripteros,okresarchaiczny

Amfiteatr w Delfach, VI w. p.n.e., okres archaiczny

Grecjaokresklasyczny

Propyleje- budynekbramynaplanieprostokątazkolumnami

437rokup.n.e,MNESIKLES,PORZĄDEKDORYCKI

ŚwiątyniaNikeApteros,Kallikrates

425-421p.n.e

zbudowana naAkropoludlauczczeniazwycięstwaAlkibiadesapodKyzikos.

Jesttoświątyniazbudowana naplanieprostokątaowymiarach8,25x5,44mjakoamfiprostylos w

porządkujońskim.Składasięzdwóchportyków icelli.WceliumieszczonybyłposągAteny

trzymającejwjednejręceowocgranatuawdrugiejhełm.Ścianyświątynizdobił jońskifryzotematyce

wojennej(scenyzbitwypodPlatejami iobserwującychtewydarzeniabogówolimpijskich).Świątynięztrzechstronotoczono (w410p.n.e.-

408p.n.e.)balustradąozdobioną fryzemzpostaciamibogińzwycięstwaNike.

Amfiprostylos– małaświątyniagrecka.Posiadałakolumnadęzłożonąnaogółzczterechkolumntylkowelewacji

frontowejitylnej.PrzykłademtakiegorozwiązaniajestświątyniaNikeApteros(NikeBezskrzydła)

naAkropoluwAtenach.

Świątynięztrzechstronotoczono(w410p.n.e.-408p.n.e.)balustradąozdobionąfryzemzpostaciamibogińzwycięstwaNike.Sceny

zdobiącebalustradęukazująprzygotowaniedozłożeniaofiaryzokazjizwycięstwanadPersamii

samojejskładanie.NajbardziejznanapłaskorzeźbaztegofryzunazywanajestNike

zawiązującasandał.

Partenon - świątyniazbudowanazinicjatywywielkiegoPeryklesawlatach447-432p.n.e.,nacześćboginiAteny(AtenaPartenos),patronki

miasta.Zostałazaprojektowanawporządkudoryckim.DziełarzeźbiarskiezaprojektowałFidiasz,uważanyzanajwybitniejszego

rzeźbiarzastarożytnejGrecji.WewnątrzświątynistałgigantycznyposągAtenyzezłotaikościsłoniowej,najprawdopodobniejwyrzeźbiony

osobiścieprzezFidiasza

Erechtejon, 421-405 p.n.e.

Mnesikles,Erechtejon,ŚwiątyniaAteny Polias,ołtarzPosejdona,HefajstosaiErechteusa (mitycznegokrólaAten),Akropol

ŚwiątyniaApollinawBassaiOk.420p.n.e

Zbudowana przez Iktinosa, w 420 p.n.e.świątynia Apollina w Bassai, jestprzykładem łączenia różnych porządkówarchitektonicznych. Architekt użył kolumnw porządku doryckim – do kolumnadyzewnętrznej, wewnątrz celli zastosowałpółkolumny jońskie wydzielające wnęki(zamiast tradycyjnie stosowanych nawbocznych) i jednej kolumny korynckiejoddzielającej adyton od pomieszczenia celli.Jest to najstarszy znany przykładzastosowania porządku korynckiego warchitekturze starożytnej Grecji. Całościdopełnia fryz ciągły z przedstawieniamiwalk centaurów i Amazonek.

Obecnie stoi przykryta namiotem i jest wtrakcie rekonstrukcji.

ŚwiątyniaApollinawBassai Ok.420p.n.e

Marmaria - ŚwiątyniaAtenyPronajawDelfach,390r.p.n.e.

Na północny-wschód od głównego kompleksusanktuarium delfickiego - Świętego Kręgu -znajdują się ruiny zwane Marmaria. Nazwa tapochodzi od "dzikiego" kamieniołomu, z któregow średniowieczu pozyskiwano bloki marmurupozostałe po starożytnych budowlach. W tymmiejscu w starożytności przekraczało się murymiejskie i wchodziło się na teren wyrocznidelfickiej. Było tu sanktuarium Ateny Pronaja -"strażniczki świątyni". Obecnie znajdują się tampozostałości po starej świątyni (z VII w. p.n.e.) oraznowej, zbudowanej w IV w. p.n.e., po zniszczeniupierwszej przez Persów. Pomiędzy nimi znajdujesię najlepiej widoczny z pobliskiej szosyi najczęściej fotografowany i umieszczany nawidokówkach obiekt Delf - świątynia tolosowa(tolos), czyli zbudowana na planie koła. Po budowliz IV w. p.n.e., wykonanej z białego marmurupentelickiego, do dnia dzisiejszego pozostały trzy(z 20) doryckie kolumny podtrzymujące fragmentbelkowania. Kolumny te ustawiono podczas pracarcheologicznych w 1938r. Fundamentz "pieńkami" pozostałych kolumn pozwala nawyobrażenie sobie, jak ciekawie budowla ta mogławyglądać w całości. Do dziś nie ustalono jejprzeznaczenia.

Grecja– okreshellenistyczny

Menekrates zRodos,180-160p.n.e.,(szkołazPergamonu),Wielki OłtarzZeusa – wolno stojący ołtarz poświęconyZeusowi i Atenie Zwycięskiej(gr.Nikeforos),zbudowanynazlecenieEumenesa IIdla upamiętnienia

zwycięstwa nad Galatami;zwany też Ołtarzem Pergamońskim;PergamonMuseumBerlin

Ołtarz Pergamoński, plan

najlepiejzachowanygreckiteatrz52rzędamisiedzeńułożonychwdwóchkondygnacjach(po32i20),zbudowany przezPolikletaMłodszegookoło 300p.n.e.,którymógłpomieścić14tysięcywidzówigdzieco4

lataodbywałysięagonysportowo-dramatycznezw.Asklepiami;okrągłaorchestra,otoczonarowemodprowadzającymwodydeszczowe,byłazjednejstronyzamkniętawysokimna4mproscenium;Pauzaniasz

uważałtenteatrzanajwiększywGrecji

TEATRWEPIDAUROS,IVW.P.N.E.

ŚWIĄTYNIA ETRUSKA - ZNANA Z TERAKOTOWYCH

MODELI

• GŁADKI TRZON

• BAZA

SCHODY – ŚWIĄTYNIASTOI NA POSTUMENCIE

PRONAOS;2 RZĘDY KOLUMN

3 NAWOWA CELLA

Planybazylikrzymskich - haletargowe,miejscesądów

Amfiteatr Flawiuszy(Wespazjan,Tytus,

Domicjan)- Koloseum

Rzym,ok.70-80r.n.e.

CircusMaximus,widokobecny,rekonstrukcja

AkweduktPont-du-Gard,Nimes,Francja,Iw.p.n.e.

schematrzymskiejwillipodmiejskiejzatriumiperystylem

ŁukTytusa – łuktriumfalnyzbudowany81– 96,FORUMROMANUM

zwycięstwoWespazjanaiTytusawwojniezŻydamiizdobycieJerozolimy.

białymarmurfasady:czterykolumny wporządkukorynckim

312 – 315 dla uhonorowania dziesięciolecia sprawowania władzy przez cesarza Konstantyna oraz dla uczczenia jego zwycięstwa nad Maksencjuszem.

ŁukKonstantyna

KOLUMNA TRAJANA

113 R. N.E.

FORUM TRAJANA

UPAMIĘTNIENIE ZWYCIĘSTWANAD DAKAMI

Panteon,Rzym,125rn.e.=IIwn.e.

Średnicarotundyijejwysokośćtensamwymiar– 43,20m

ŚWIĄTYNIA WESTY – JEDNA Z NAJSTARSZYCH ŚWIATYŃ RZYMU-FORUM ROMANUM VII W.P.N.E.

ŚwiątyniaGajusza iLucjuszawMaisonCarree,16r.n.e.,Nimes;heksastylos napostumencie,bogatyfryz,schodyzflankamiozdobionymiposągami

GrobowiecCecyliMetelli,Iw.p.n.e.;typmauzoleum;prostokątnabaza,cylindrycznacella,murcellidekorowanyfryzem,zwieńczonygzymsem,

okładzina:trawertyn;krenelażzXIVw.

MAUZOLEUMHADRIANA,1POŁIIW.N.E.

staraBazylikaśw.Piotra,ok.320r.,wizualizacja

MauzoleumŚwiętejKonstancji,Rzym

Mauzoleum Gallii Placydii, Rawenna, Włochy, ok. 425

Chrystus Dobry Pasterz, V w., mozaika w lunecie

SANAPOLLINARENUOVO

ByłtopałacowykościółkrólaTeodoryka,królaGotów

Teodorykbyłarianinem

ZczasówTeodorykazachowałysięmozaikiwnajwyższejpartiinaw(figury prorokówmiędzyoknami)

MozaikiTeodorykanależądosztukiwczesnochrzescijańskiej

Po540RawennazdobytaprzezBizancjum,rozpoczynasięokresbizantyjski

WtedyusuniętoprzedstawieniaTeodoryka jakoarianina(tu,gdziedzisiajprocesjamęczenników imęczennic– kiedyśpochódTeodoryka ijegożony

Męczennicekrocząza3królami,wszyscyzmierzajądoMatkiBoskiejzDzieciątkiem

ChrystusPantokrator

TrzyowieczkiuosabiająPiotra,JanaiJakuba,uczestniczącychwPrzemienieniuPańskimnagórzeTabor.PowyżejspomiędzychmurwychylasięrękaBoga,apobokachstojąMojżesziEliasz

12owieczekto12apostołów

Mozaikanałuku takżeprzedstawiaowieczki,alewychodzącezJerozolimyiBetlejem.WszczyciełukuukazanoChrystusaorazsymboleewangelistów,audołuarchaniołówzVIIwieku:MichałaiGabriela.

Baptysteriumarian wRawennie,ok.500r.

Baptysteriumarian wRawennie,ok.500r.

BAPTYSTERIUMORTODOKSÓW,połowaVw.ne

BAPTYSTERIUMORTODOKSÓW,połowaVw.ne

Kopuła:Wwyższymkręgu12apostołówofiarowujeSwemęczeńskiekoronyChrystusowi,któryzjawiasięwsceniechrztuwJordanie(podnimnaposadzcebasenchrzcielny)

Bizancjum

AntemioszTralesorazIzydorzMiletu,HagiaSophia (kościółMądrościBożej)

Konstantynopol, (Istambuł), Turcja,532-537

Fundator:cesarzJustynianIWielki

PENDENTYWA

AntemioszTralesorazIzydorzMiletu,HagiaSophia (kościółMądrościBożej)

Konstantynopol, (Istambuł), Turcja,532-537

Fundator:cesarzJustynianIWielki

Hagia Sophia, mozaika z monogramaem Matka Boga; od lewej: Justynian I Wielki z modelem Hagii Sophii, po prawej – Konstantyn I Wielki z modelem

Konstantynopola

Hagia Sophia, Matka Boska z Dzieciątkiem w głównej absydzie

Hagia Sophia -empory

Empora• elementarchitektonicznywystępującynajczęściejwkościelewpostaciodrębnejkondygnacjiocharakterze

antresoli,usytuowanejnadkruchtąlubnadwieszonejnadgłównymwejściemdoświątyni.

• Emporajestgaleriąwspartąnakolumnachlubfilarach,otwartądownętrzakościoła.Umieszczonanadnawamibocznymitworzynajczęściejosobnepomieszczeniedla

zakonników.Umieszczonanadkruchtąlubpomiędzynawąaprezbiterium– przeznaczonanaogółdlaśpiewakówiinstrumentówmuzycznych(najczęściejsątoorgany).Emporamożeokalaćteżcałykościół.Przestrzeńpod

emporąnazywasiępodchórzem.

Bazylikaśw.Marka,Wenecja,XIw.;

Ikościół– 832,fundator:AngeloParticipazio

IIkościół– 1063,wstylubizantyjskim,naplaniekrzyżagreckiegozpięciomakopułamirozmieszczonyminadnawamiwramionachkrzyżainadpolemwprzecięciusięnaw.Konstrukcjaczaszprzypominarozwiązania

architekturyislamu;kościółzdobiszeroka(52,0m)fasadazpięcioma

portalamizwieńczonymipółkolistymitympanonamiozdobionymibarwnymi

mozaikami.

plan

KościółSanVitalejestjednymzabytkówRawennyijednymzważniejszychprzykładówsztukibizantyjskiejwEuropie

zachodniej.

BizantyjskikościółSanVitale,VIw.Rawenna

Kościółzostałwzniesionynaplanieośmioboku zniszami,otaczanegoprzezrównieżośmioboczne obejściezemporami iwydzielonymprezbiterium, doktóregoprzylegajądwiekaplice:prothesisidiaconicon, typowedlaświątyńbizantyjskich.Narteksdostawionyjestukośniedobudowli, flankujągodwiewieżyczkizeschodami.

PROTHESIS

DIACONICON

Prothesis - przeznaczonebyłonaprzechowywaniedarówskładanychnarzeczparafii.

Diaconicon- doprzechowywaniaszatksięży,służyłtakżejakoprzebieralnia.

Naścianachapsydyznajdująsiędwiesłynnemozaiki,ukończonewroku548,któreprzedstawiającesarzaJustyniana,ubranegowpurpurowypłaszczzezłotąaureolą,

stojącegowotoczeniubiskupaMaksymianaigwardii.

Justynianzmisąnachleb

Maksymian

Belizariusz

MonogramChrystusa

JanzKapadocji? dygnitarze

kościelni

gwardziści

Podrugiej stronieznajdujesięcesarzowaTeodorawbogatymstroju,otoczonasłużbą.

CerkiewWasylaBłogosławionego,MoskwaZbudowanawlatach1555-1561przezcaraIwanaGroźnegomiałaupamiętniaćzwycięstwowwojniezkazańskimiTataramiizdobycieichstolicy– miastaKazań.ZajegoautorauważasiępskowskiegomistrzaPostnikaJakowlewa,zwanegoBarmą.

CerkiewWasylaBłogosławionego,MoskwaPierwotniewskładsoboruwchodziłoosiemcerkwizkolorowymikopułami wkształciecebulwybudowanychnawspólnymfundamencie.W1588rokucarFiodor Iwanowiczdodałdziewiątąkaplicępowschodniej stroniecerkwiponadgrobemWasyla.Wydajesię,żekopuły sąułożonechaotycznieiniematutajżadnejsymetrii,nicbardziejmylnego.IstniejeosiemcerkwisymbolizującychosiemdniwalkpodKazaniem,czterydużeośmioboczne, czterymałekwadratowe,wszystkieosiemotaczająwysokąwieżęzwieńczonamałązłotąkopułą. Wspomnianawcześniejdziewiątacerkiewdodanaw1588rokupowschodniej stronieprzerywaniecosymetrię.Jestonałatwodostrzegalnazzewnątrzprzezjejzielono-złotąkopułę wysadzanązłotymipiramidami.

Wnętrzecerkwitworzylabiryntkrętychprzejśćpomiędzykaplicamiipoziomami, przejśćprzezwąskieschody iniskiełuki.Ścianysąpomalowanewewzorykwiatoweigeometryczne.

SobórMądrościBożej,Kijów,XIwiek,stylbizantyjski

Sobór MądrościBożej,Kijów