Νίκος Κ.Κουρκουμέλης Το σώμα των ελλήνων ερυθροχιτώνων του ΑλεξάνδρουΡώμα στη Μάχη του Δρίσκου, 26-28 Νοεμβρίου 1912. *    Πατρίδα μου, σηκώσου. Ας λάμψει πάλι   στον αιθέρα ψηλά το μέτωπό σου   και της Ελευτεριάς θε να προβάλει   η μέρα και το θείο πρόσωπό σου   θα λάμπει σαν τον ήλιο της.

   Λ.Μαβίλης,“ΕιςτηνΠατρίδα”

  Στις 28 Νοεμβρίου του 1912, εναντίον της ισχυράοχυρωμένης από τους τούρκους τοποθεσίας Δρίσκος, πάνω από ταΓιάννενα, εμαίνετο η μάχη μεταξύ τούρκων και γαριβαλδινώνεθελοντών. (1) Λίγο πιο πίσω, στο σημείο συλλογής τωντραυματιών, ξαπλωμένος στο πεζούλι της Αγίας Παρασκευής, μεανοιχτό το κόκκινο αμπέχονο και πρόχειρα  σκεπασμένος με τονκαταματωμένο γαλάζιο μανδύα, άφηνε την τελευταία του πνοή πνιγμένος από το ίδιο του το αίμα, καθώς είχε δεχθεί δυοβολίδες στο πρόσωπο, ο γαριβαλδινός λοχαγός ΛορέντζοςΜαβίλης. (2) Πάνω του στέκονταν ο εθελοντής  παπά Φώτης,και η εθελόντρια νοσοκόμα  Ασπασία σύζυγος Ιωάννη  Ράλλη,κόρη του πρώην πρωθυπουργού Κυριακούλη Μαυρομιχάλη και ανηψιά του αρχηγού, εμπνευστή και χρηματοδότη των ελλήνωνεθελοντών Αλέξανδρου Ρώμα. (3) Πιο πέρα σφίγγοντας ταδόντια από τους πόνους του δικού του τραύματος χαιρετούσε σεστάση προσοχής ο ίδιος ο Αλέξανδρος Ρώμας,μονολογώντας: «Αγαθή η μοίρα σου λοχαγέ Μαβίλη».

Αν και η σκηνή είναι γνωστότατη καθώς αναφέρεται πάντακι’ από όλους τους βιογράφους του Μαβίλη, η ίδια ηπεριπέτεια των γαριβαλδινών στην Ελλάδα παραμένει σε πολλούςή σε πολλά σημεία άγνωστη, ακόμη και στη Ζάκυνθο γενέτειρατου Ρώμα και πολλών άλλων γαριβαλδινών εθελοντών. Με τηνευκαιρία λοιπόν της συμπλήρωσης ενός αιώνα, θαεπιχειρηθεί εδώ μια σύντομη αναφορά στα γεγονότα.

 Η προσπάθεια συγκρότησης γαριβαλδινών σωμάτων κατά τηνέναρξη του πρώτου βαλκανικού πολέμου,  έγινε με έγκριση τουαρχιστρατήγου διαδόχου Κωνσταντίνου, ταυτόχρονα με τηνεπιστράτευση, στην Ελλάδα και την Ιταλία. Η όλη επιχείρησηδεν ήταν κάτι το άγνωστο στην ελληνική κοινωνία καθώς είχανπροηγηθεί παρόμοιες αποστολές τους στην Κρητική Επανάστασητου 1896 και στον ατυχή πόλεμο του 1897, ενώ γνωστή είναι ηδιασύνδεση, με πρωτοβουλία του Κωνσταντίνου Λομβάρδου, τωνεπτανησίων ριζοσπαστών με τον Giuseppe Garibaldi και τοιταλικό γαριβαλδινό κίνημα (όπως και με τα αντίστοιχασλαβικά) κατά τη τελευταία φάση του ενωτικού αγώνα. Άλλως τεη προσωπικότητα του Giuseppe Garibaldi, ο πατριωτισμός και η αγάπη του για την Ελευθερία, η πολυτάραχη ζωή του και οφιλελληνισμός του ασκούσαν μια ιδιαίτερη γοητεία στουςέλληνες .      Όμως όπως συνέβη και το 1897, παρά τον ενθουσιασμό πουπροκάλεσε στην Ιταλία η προκήρυξη  του, γιού τουπροηγούμενου και συνεχιστή του έργου του, γαριβαλδινούστρατηγού Ricciotti Garibaldi, η ιταλική κυβέρνηση με τηνπρόφαση της τήρησης της ουδετερότητας, στην πραγματικότηταδιασφαλίζοντας τα γαιοπολιτικά της σχέδια για την περιοχή, απαγόρευσε την στρατολογία εθελοντών και εμπόδισε τηναναχώρηση εκείνων που το επιχείρησαν. Τελικά ο Garibaldi, μεμικρή ομάδα εθελοντών και  τους γιούς του  Peppino καιRicciotti jr μπόρεσαν να φθάσουν στην Ελλάδα στις 20Οκτωβρίου 1912 και ενώ ήδη είχε συγκροτηθεί ελληνικόγαριβαλδινό σώμα.  Λίγες ημέρες αργότερα ακολούθησαν και ησύζυγός του Constance με τον μικρότερο γιό τους Menottijr και την θυγατέρα τους Annita-Italia. Στην Αθήνα πλήθος ενθουσιωδών ελλήνων εθελοντώνείχαν τρέξει να ανταποκριθούν στην πρόσκληση που δημοσίευσεο βουλευτής Ζακύνθου, πρώην υπουργός και  πρόεδρος τηςΒουλής των Ελλήνων Αλέξανδρος  Ρώμας (1863-1914). Ο Ρώμαςείχε παλαιότερη εμπειρία συνεργασίας με τους γαριβαλδινούςεθελοντές κατά τη διάρκεια του ατυχούς πολέμου του 1897,όπου μάλιστα τραυματίσθηκε και για την ανδρεία του  προήχθησε ταγματάρχη επί του πεδίου της μάχης στο Δομοκό. Έκτοτεείχε διατηρήσει θερμές προσωπικές σχέσεις με τον RicciottiGaribaldi, χωρίς όμως να συμφωνεί πάντα μαζί του.

       Με τη δημοσίευση της πρόσκλησης πάνω από τρειςχιλιάδες εθελοντές πολιορκούσαν καθημερινά την κατοικία τουΡώμα στην Αθήνα  (Πατησίων και Αλεξάνδρας), για νακαταταγούν στο ελληνικό γαριβαλδινό  σώμα, μετά την απαλλαγήτους από την στράτευση από τις  στρατολογικές υπηρεσίες γιαδιάφορους λόγους (κυρίως ηλικίας , σωματικής ικανότητας καιέλλειψης της ελληνικής υπηκοότητας). Από αυτούς τελικάεπελέγησαν για το «Σώμα Ελλήνων Ερυθροχιτώνων» χίλιοιδιακόσιοι, οι οποίοι κατενεμήθησαν σε έξι λόχους.  Ο αριθμόςπαρέπεμπε στους «χίλιους»  της εκστρατείας του 1860  στηΣικελία, που από σεβασμό στην στρατιωτική παράδοση, οιγαριβαλδινοί  τηρούσαν.  Το σώμα ήταν στρατωνισμένο στοπανεπιστήμιο και εξασκείτο καθημερινά κυρίως στον χώρο τωνπροπυλαίων.  Ως στολή καθορίσθηκε το γαριβαλδινό κόκκινοχιτώνιο με χακί πανταλόνι και ο γαλάζιος επενδύτης. Τοπηλήκιο ήταν κόκκινο των αξιωματικών και χακί των οπλιτών.Στους  οπλίτες δόθηκαν από τα εθνικά αποθέματα εξοπλισμόςεκστρατείας και μακρύκανα γαλλικά τυφέκια γκρά (Gras 1874)με την ξιφολόγχη και τις βολίδες τους (11 mm), γεγονός πουπροκάλεσε σχόλια καθώς το όπλο έβγαζε καπνό προδίδοντας τηθέση του μαχητή, όμως δεν υπήρχε τότε η δυνατότηταεφοδιασμού των εθελοντών, όμοια με  του υπόλοιπου στρατού,με  το σύγχρονο  αυστρουγγρικό επαναληπτικό τυφέκιο μάνλιχερ(Mannlicher-Schönauer) . Στους αξιωματικούς παραχωρήθηκανπερίστροφα αξιωματικών του τακτικού στρατού (Mod. 1873 και1874).  Η κοινωνική, μορφωτική και οικονομική κατάσταση τωνεθελοντών είναι αξιοπρόσεκτη καθώς προήρχοντο από όλες τιςτάξεις της ελληνικής κοινωνίας. Σημειώνεται ότι οι πρώτοιτραυματίες ήταν «… ο λοχίας Μπούχαλης καφεπώλης Αθηνών, οδεκανεύς Θωμόπουλος φοιτητής κάτοικος Αθηνών και ο οπλίτηςΠαπαδημητρόπουλος έμπορος εξ Αχαϊας…». Βεβαίως μεταξύ τωνεθελοντών αξιωματικών πολλοί ήταν οι αριστοκράτες και οιπροβεβλημένοι αστοί, όπως ο μεσήνιος  λοχαγός  ΠεζικούΔημήτριος Μπαρδόπουλος, που είχε διακριθεί στη μάχη τουΓρίμποβου το 1897 (γαμβρός επ’ αδελφή του υπουργού εθνικήςοικονομίας Ανδρέα Μιχαλόπουλου), ο κερκυραίος βουλευτήςποιητής Λορέντζος Μαβίλης, εθελοντής της επανάστασης της

Κρήτης και τραυματίας  του πολέμου του 1897, οι επίσηςκερκυραίοι, βορειοηπειρωτικής καταγωγής, Αριστοτέλης Τοπάληςκαι Γεώργιος Γιοβάνης, ο ιθακήσιος Νικόλαος Καρβούνηςδημοσιογράφος, οι  ζακύνθιοι Ναθαναήλ Δομενεγίνης πρώηννομάρχης, Διονύσιος-Προκόπιος Μαρτινέγκος διευθυντήςτηλεγραφείου και Δημοσθένης Δαπόντες μηχανικός, ο ψαριανόςεργοστασιάρχης  Γεώργιος Χατζηκυριάκος, οι αθηναίοιδημοτικοί σύμβουλοι δικηγόρος Τέλλος Πρινόπουλος καιΑλέξανδρος Γέροντας, ο ολυμπιονίκης της σκοποβολής,δικηγόρος Ιωάννης Θεοφιλάκης, ο γιατρός  Βασίλειος (Βάσος) Βέργης και ο εργολάβος Γεώργιος Σκορδαράς, ο πειραιώτηςδημοτικός σύμβουλος  δικηγόρος Αλέξανδρος Βραχνός, οισπαρτιάτες φοιτητές  Λεωνίδας Μελετόπουλος της νομικής καιΠαναγιώτης Σταθόπουλος της  ιατρικής, οι πολιτευτέςΓορτυνίας Θεόδωρος Ματζουράνης και Κορίνθου ΑθανάσιοςΝοταράς, ο βουλευτής Καλαμπάκας Αλεξάκης Τάκης οι βετεράνοιτων κρητικών επαναστάσεων Κωνσταντίνος Γερακάρης πρώηνδήμαρχος Ρεθύμνου, πατέρας τεσσάρων στρατευμένων στον πόλεμογιών, Παναγιώτης Κονδύλης καθηγητής του Αρσακείου και  οιδικηγόροι Ιωάννης Αθανασιάδης, Ίων Κεφαλάς και ΙωάννηςΤαμιολάκης, οι μανιάτες γιατροί Γιαννακάκος Ραζέλος(αρχίατρος του σώματος) και Ηλίας Μαυρομιχάλης, ο νικητήςτων Ζαππείων Ολυμπίων 1888-89 Απόστολος Πικιός από τηνΚορώνη, όπως επίσης  οι ιερείς παπα-Φώτης ως λοχαγός,ιερομόναχος Αγαθάγγελος Καπάκας ως ανθυπολοχαγός και οζακύνθιος παπα -Μαρούδας .      

    Όμως ενώ οι γαριβαλδινοί σχεδίαζαν την κατάταξη τωνυπολοίπων εθελοντών σε δεύτερο σώμα υπό τον Garibaldi,συνέβη στις 24 Οκτωβρίου το ατύχημα της 5ης Μεραρχίας στοΣόροβιτς και διατάχθηκε ο Ρώμας να αναχωρήσει αμέσως για τηνΜακεδονία. Πριν την αναχώρησή του  το σώμα επιθεωρήθηκε σταπροπύλαια  τις 24 από τον Garibaldi και στις 25 Οκτωβρίουαπό τον πρωθυπουργό και Υπουργό Στρατιωτικών ΕλευθέριοΒενιζέλο. Στις 26 αναχώρησε με δυο επιτεταγμένα ατμόπλοιαγια τον Βόλο στα οποία στο πρώτο επικεφαλής των τριών λόχωνήταν ο Ρώμας  και στο δεύτερο με τους άλλους τρεις ο Μπαρδόπουλος, που ενεργούσε ως επιτελάρχης. Από το Βόλο οιγαριβαλδινοί μεταφέρθηκαν στη Λάρισα με το τραίνο και στη

συνέχεια πεζοπορώντας πέρασαν  το Σαραντάπορο και από εκείμέσω Ισβόρου και  Κοζάνης στη Σιάτιστα όπου και  εντάχθηκαν  στο απόσπασμα του αντισυνταγματάρχη  Ηπίτη. Στη συνέχεια εκκαθάρισαν την περιοχή από μονάδες εξοπλισμένων με μάουζερ(mauser)  χωρικών του Μπεκήρ αγά και έφθασαν στα Γρεβενά απ’όπου συνεχίζοντας την εκκαθάριση,  προωθήθηκαν στο  Μέτσοβοκαι εντάχθηκαν στα διοικούμενα από τον συνταγματάρχηΔημήτριο Ματθαιόπουλο τμήματα της στρατιάς Ηπείρου τηςοποίας  διοικητής ήταν ο αντιστράτηγος ΚωνσταντίνοςΣαπουντζάκης.Στο μεταξύ στην Αθήνα συγκροτήθηκε το δεύτερο γαριβαλδινόσώμα ελλήνων, βρετανών, ιταλών και άλλων εθελοντών υπό τηδιοίκηση του Pepino Garibaldi, με την ίδια συγκρότηση,ενδυμασία και οπλισμό. Το δεύτερο σώμα αναχώρησε για τομέτωπο στις 17 Νοεμβρίου και συνάντησε το πρώτο στο Μέτσοβοστις 20 Νοεμβρίου.    Στις 24 Νοεμβρίου ο Σαπουντζάκης, για να κάνειαποτελεσματικότερη την πολιορκία των οχυρών του Μπιζανίου,εξέδωσε διαταγή καταλήψεως των Ιωαννίνων και ανέθεσε στονΡώμα με τους γαριβαλδινούς «…να καταλάβη τον Δρίσκον και τα παράλιατης λίμνης…».

Σύμφωνα με δημοσίευμα στην «Εστία» του γαριβαλδινούδημοσιογράφου Νίκου Καρβούνη (αργότερα από τα ιστορικάστελέχη του ΚΚΕ) η προώθηση των τμημάτων έγινε ως εξής : «…Μετά ολιγοήμερον παραμονήν εις το Μέτσοβον, όπου εχιόνιζε διαρκώς και όπουέφθασαν οι έλληνες ερυθροχίτωνες , διανύσαντες παρασάγγας  τόσας , όσας δενονειρεύθη , βέβαια, ο μακαρίτης Ξενοφών, συνηντήθησαν με τουςερυθροχίτωνας του στρατηγού Γαριβάλδη και μίαν πρωίαν εξεκίνησαν διά τηνκατάληψιν του Δρίσκου. Παρήλασαν προ του καταλύματος του γηραιούστρατηγού με την κυματόεσσαν γενειάδα και το πολυδοξασμένο όνομα κατάλόχους, με τας σάλπιγγας ηχούσας, ζητωκραυγάζοντες, ζωηροί, ακμαίοι,εύθυμοι, προαισθανόμενοι τον θρουν των πτερύγων της νέας Δόξης εις τοκρυστάλλινον αιθέρα της ηλιολούστου εκείνης χειμερινής πρωίας.Προεπορεύετο έφιππος της πυρίνης φάλαγγος ο Αρχηγός μόλις αποχαιρετίσαςτον Γαριβάλδι, αφού εζητωκραύγασεν υπέρ της Ελλάδος και του στρατηγού.«Ιδού μία αρετή των ευσάρκων, δεν μπορούν να φύγουν προ του εχθρού», είπεγελών, γαλλιστί προς τον μειδιώντα στρατηγόν, μόλις ίππευσεν ο Αρχηγός.«Ζήτω

ο Αρχηγός Ρώμας! ηκούσθη βροντώδης ανακραυγή. Την αντελάλησαν τα πάλευκαβουνά του Μετσόβου και ο πύρινος όγκος των ελλήνων γαριβαλδινών εξελίχθηεπί της στενωπού που φέρει προς τα Ιωάννινα. Ο κόμης Ρώμας επί κεφαλής. Αςμη παραξενευθούν οι τους τίτλους απεχθανόμενοι έλληνες δια την τιτλοφορίαναυτήν. Διότι ο κ. Αλέξανδρος Ρώμας, ο άλλοτε προεδρεύσας του ΕθνικούΣυνεδρίου και υπουργεύσας, όταν φορή τον χιτώνα τον ερυθρόν –και τον φορείδευτέραν φοράν- είναι ο κόμης Ρώμας, των Ρώμα της ευγενούς Βισέντζας ο άξιοςαπόγονος, των Ρώμα της γλυκείας Ζακύνθου, ο ευλαβής συνεχιστής του ΜουκίουΡώμα , του Κανδιάνου  «του γενναίου μεταξύ των γενναίων» μαχητού τουΧάνδακος ο έκγονος. Οπίσω από τον κόμητα έφιπποι και πεζοί οι υπασπισταί τουεπιτελείου του, ο Λαυρέντιος Μαβίλης, ο Ναθαναήλ Δομενεγίνης, ο ΑριστοτέληςΤοπάλης,  ο Αλέξανδρος  Γέροντας, ο  Αλεξάκης Τάκης και άλλοι…»

Τα ξημερώματα της 26ης  Νοεμβρίου τρεις λόχοι με τονπροαχθέντα για την ανδρεία του σε γαριβαλδινό ταγματάρχηΜπαρδόπουλο, εξασφάλισαν την στενωπό των Λυγκιάδων καικατέλαβαν το τουρκικό στρατόπεδο του Δρίσκου, ενώ οι άλλοιτρεις λόχοι με τον Ρώμα απώθησαν τους τούρκους στην πεδιάδακαι συνδέθηκαν με τις επιχειρούσες μονάδες του ελληνικούπεζικού . Οι οχυρωμένοι εξακόσιοι Τούρκοι του λόφουετράπησαν σε φυγή, αφήνοντας σκηνές, όπλα και αιχμαλώτους.Κατά το απόγευμα έφθασαν η μονάδα του Garibaldi και ταεθελοντικά σώματα των κρητών οπλαρχηγών Μακρή και Κριάρη.Στο χειρουργείο που είχε οργανωθεί στη μονή Σωτήρος με τηνΑσπασία Ι. Ράλλη-Μαυρομιχάλη, τοποθετήθηκαν για ναπροσφέρουν τις υπηρεσίες τους η σύζυγος και η θυγατέρατου Garibaldi.

   Την επομένη 27η Νοεμβρίου, οκτώ χιλιάδες τούρκοι με δυομυδραλιοβόλα και υποστηριζόμενοι από το βαρύ πυροβολικό τουνησιού (της λίμνης) και της Καστρίτσας, επιτέθηκαν εναντίοντων ελληνικών θέσεων από την κορυφογραμμή προφήτη Ηλία- ΜονήΤζούρας (όπου ο λόχος Γιοβάνη-Μαβίλη-Τοπάλη) έως τη λίμνη.Σύμφωνα με την τότε τακτική «έφιπποι και ξιφήρεις» οιαξιωματικοί, με πρώτο τον Ρώμα, κατεύθυναν την μάχη καιαπέκρουσαν την επίθεση.Τραυματίσθηκαν όμως οι Μπαρδόπουλος,

Βέργης και Σκορδαράς  ενώ στους νεκρούς προστέθηκαν οπειραιώτης Βραχνός και ο κρητικός οπλαρχηγός Μακρής.

Την 28η Νοεμβρίου οι τούρκοι επανέλαβαν με βιαιότητα τηνεπίθεση με μεγαλύτερες δυνάμεις και υπό την συνεχή κάλυψητου πυροβολικού, καθώς είχαν τοποθετήσει τηλεβόλα και στοχάνι της Λεύκας κοντά στη λίμνη. Παρά την ενίσχυση τωνελληνικών δυνάμεων με ένα ορειβατικό πυροβόλο (Schneider-Danglis των 75 χιλ)  και 44 άνδρες οπλισμένους μεμάνλιχερ ,  άρχισαν να παρουσιάζονται προβλήματα: πρώταμεγάλες ελλείψεις σε φυσίγγια, αφού δεν είχε έρθει ακόμη οεφοδιασμός που είχε ζητηθεί από τα Γρεβενά κι ύστερασημαντικές απώλειες ιδιαίτερα σε αξιωματικούς.Ο Μπαρδόπουλοςξανατραυματίσθηκε αυτή τη φορά σοβαρά στο πόδι και ο Ρώμαςστο χέρι.΄Ετσι ετέθησαν εκτός μάχης ταυτόχρονα ο Αρχηγός καιο επιτελάρχης. Από τους αμυνόμενους στην κορυφογραμμήπροφήτη Ηλία- Μονή Τζούρας, έπεσαν νεκροί οι Μαβίλης,Τοπάλης και Γερακάρης και τραυματίσθηκαν σοβαρά ο Γιοβάνηςκαι αργότερα ο Χατζηκυριάκος. Με την αποχώρηση των ελλήνωναρχηγών την διοίκηση ανέλαβε o Pepino Garibaldi.  Ύστερα από αυτά, ο συνταγματάρχης Ματθαιόπουλος εκτιμώνταςτην κατάσταση διέταξε την σύμπτυξη των τμημάτων στο Μέτσοβο.Οι ερυθροχίτωνες απαγκιστρώθηκαν το απόγευμα με εξαιρετικήτάξη προς το Χάνι Καμπέρ-αγά και από εκεί προς Πέτρα ,μεταφέροντας τους τραυματίες τους . Είχαν χάσει 200συμπολεμιστές τους αλλά είχαν αφαιρέσει από την τουρκικήδύναμη που υπεράσπιζε τα Γιάννενα περισσότερους από 1400μαχητές.  Στο Δρίσκο παρέμειναν, αναμένοντας τηναπελευθέρωση, θαμμένοι οι νεκροί τους: ανάμεσά τους οΜαβίλης, ο Τοπάλης, ο Βραχνός , ο Μακρής και ο Γερακάρης,που την παραμονή του θανάτου του είχε πει στον Μαβίλη, καθώςμαζί από ψηλά αγνάντευαν την πόλη και τη λίμνη με το νησίτης:  « Τι θαύμα τα Γιάννενα ! Αξίζει κανείς να πεθάνη για να τα πάρη». 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

*. Πρωτοδημοσιεύθηκε στην επετειακή έκδοση "ΧΡΟΝΙΚΟ"  της εφημερίδας"ΕΡΜΗΣ" , Ζάκυνθος 31 Δεκεμβρίου 2012, σ. 6-8.

1. Βιβλιογραφία κατ’ επιλογήν: […] Ημερολόγιον Σκόκου, τεύχος 29 (1914)σ. 45-48. Χατζόπουλος Δ., Οι γαριβαλδινοί και η μάχη του Δρίσκου, ενΑθήναις εκδοτικός οίκος Φέξη, 1914. . Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο,Γαριβαλδινές αναμνήσεις στην Ελλάδα, Αθήνα 1982. Κουρκουμέλης Ν.Κ.,«Έλληνες και ξένοι εθελοντές στον ελληνο-τουρκικό πόλεμο του 1897»,Ηπειρωτικά Χρονικά, τόμος 43, Ιωάννινα 2009, σ.179-216.Luigi Lotti, «Lespedizioni garibaldini in Grecia»  Indipendenza e unitá nazionale in Italia ed in Grecia,   Φλωρεντία ,   1987  

2. Ο Λορέντζος Μαβίλης γεννήθηκε το 1860 στην Ιθάκη, όπου πατέραςτουΠαύλος υπηρετούσε ως δικαστής . Η μητέρα του ήταν η ΙωάνναΚαποδίστρια -Σούφη. Ο παππούς από τον πατέρα του, Don LorenzoMabilli y Bouligny ήταν ισπανός ευγενής εγκατεστημένος στηνΚέρκυρα ως πρόξενος της Ισπανίας στην Επτάνησο Πολιτεία,νυμφευμένος με την κερκυραία ευγενή Δούσμανη. H ετεροθαλής αδελφήτου πατέρα του Τζέμα (Αδελαίδα) ήταν μητέρα των Ντε Κίρικο,Τζόρτζο και Αντρέα-Αλμπέρτο (γνωστότερου ως Αλμπέρτο Σαβίνιο).Μετά τις εγκύκλιες σπουδές του στην Κέρκυρα, όπου μεγάλη επίδρασηστην προσωπικότητά του άσκησαν ο Ιακωβος Πολυλάς και ο ΙωάννηςΡωμανός, σπούδασε στη Γερμανία φιλοσοφία και φιλολογία (1879-1893)και γίνηκε διδάκτορας στο πανεπιστήμιο του Erlangen. Επίδρασηδέχθηκε από τις θεωρίες του Καντ και τις παραδόσεις του Φίχτε.Ασχολήθηκεμε τη σύνθεση λυρικών ποιημάτων κυρίως σονέττων, με τασανσκριτικά φιλοσοφικά κείμενα και μετέφρασε αποσπάσματα από τοΜαχαμπχαράτα. Επίσης υπήρξε δεινός σκακιστής. Επιστρέφοντας στηνΚέρκυρα τo 1893 συνδέθηκε φιλικά με τον Ντίνο Θεοτόκη. Το 1896στρατεύθηκε και έγινε μέλος της “Εθνικής Εταιρείας”. Συμμετείχεστην επανάσταση της Κρήτης του 1896 και στον ελληνοτουρκικό πόλεμοτου 1897 στο ηπειρωτικό μέτωπο (όπου και τραυματίστηκε στο χέρι).Στα ηπειρωτικά βουνά πολέμησε με σώμα εβδομήντα Κερκυραίωνεθελοντών που εκείνος συντηρούσε. Εξελέγη βουλευτής Κερκύρας μετους φιλελευθέρους το 1910 και τον επόμενο χρόνο ως αντιπρόσωποςτης Κέρκυρας και μέλος της Αναθεωρητικής Συνέλευσης κατα τηδιάρκεια της συζητήσεως στη Βουλή για το γλωσσικό διατύπωσε τηνάποψη: "Χυδαία γλώσσα δεν υπάρχει. Υπάρχουσι χυδαίοι άνθρωποι, καιυπάρχουσι πολλοί χυδαίοι άνθρωποι ομιλούντες την καθαρεύουσαν".("Εφημερίς των συζητήσεων της Βουλής", Β' Αναθεωρητική Βουλή,1911, σελ. 689, συνεδρίασις 36). Σκοτώθηκε στο Δρίσκο στις 28Νοεμβρίου 1912. Στο έργο του έντονη παρουσιάζεται η σολωμικήπαράδοση, κυρίως ως προς τη δημοτική γλώσσα και το κυρίαρχοπατριωτικό συναίσθημα. Περ. βλ. [….] Λορέντσου Μαβίλη, Τα Έργα,Αλεξάντρεια Γράμματα, 1923. Γουνελάς Χ.Δ., «Μαβίλης Λορέντζος»,Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1986.Δενδρινού Ειρήνη “Λορέντσος Μαβίλης”, Κερκυραϊκά Χρονικά 3 (1971β)σ.11-21. Λάσκαρις Μ.Θ., “Don Lorenzo Mabilli de Bouligny. Ο

Πάππος του Μαβίλη” Κερκυραϊκά Χρονικά 8 (1960) σ.5-15. Νούτσος Π.,“Ο Λ. Μαβίλης ως συνοδοιπόρος των “κοινονιολόγων” Ο Πολίτης 44 (5Δεκεμβρίου 1997) σ. 37-41. Περάνθης Μ., Λορέντσος Μαβίλης, Άπαντα.Αθήνα, 1962. Του ίδιου, “Λορέντσος Μαβίλης, ο κερκυραίος τουΔρίσκου”, Κερκυραϊκά Χρονικά 8 (1960) σ. 16-26. Περιστέρης Π.,«Χρονολόγιο Λορέντζου Μαβίλη», Πόρφυρας 91 (Ιούλιος-Σεπτέμβριος1999) σ. 116-117. Πολίτης Στ., “Λοχαγός Λαυρέντιος ( Λορέντσος)Μαβίλης 1860-1912”.Hellenic Electronic Center. The Hellinismresource. Hibon, Roland, «Ανέκδοτα έργα του Μαβίλη», Ηπειρωτικὴ Εστία,17, 200 (1968), σ. 537-546. . Για τους Αδελφούς ντε Κίρικο βλ: Κeala Jane Jewell, The Art of Enigma: the De Chirico brothers and the politics ofmodernism, Penn State Press, 2004.Σαβίνιο Αλμπέρτο “ΛορέντσοςΜαβίλης” Notiziario Culturale5 (Ιανουάρος –Φεβρουάριος , 1961,Αθήνα) σ. 3-5 . Θέμου Άννα, Ο Αλμπέρτο Σαβίνιο και ο σύγχρονός τουελληνισμός (διδακτορική διατριβή ανέκδοτη) , Της ίδιας “Ο Αλμπέρτο Σαβίνιο γιατον Λορέντζο Μαβίλη” Λορέντζος Μαβίλης. Ο ποιητής και ο πολίτης , Πρακτικά Επιστημονικού Συμποσίου, επιμ. Γ. Λαδογιάννη, Π. Γκότση, ΈκδοσηΔήμων Παμβώτιδας, Ιωαννιτών, Κερκυραίων, Ιωάννινα, 2001. Τηςίδιας, «Alberto Savinio, italiano nato in Grecia: la fortuna di uningegno multiforme nel suo paese di nascita», Πρακτικά Β΄ ΣυνεδρίουΙταλικών Σπουδών (Ιταλική γλώσσα και λογοτεχνία στην Ευρώπη του 2000- Με ένα βλέμμα στην κοινωνία των πολιτών), επιμ. Φ. Γκικόπουλος – Ν.Χριστοδούλου, Θεσσαλονίκη 2000.

3. Ο Αλέξανδρος κόμης Ρώμας, γόνος της ζακυνθινής οικογένειας ευγενώνπου πρωταγωνίστησε στα Επτάνησα, γιος του Σπυρίδωνα κόμη δε Ρώμα και τηςΑσπασίας πριγκίπισας Μουρούζη, γεννήθηκε στην Κέρκυρα το 1863 οπου οπατερας του υπηρετούσε ως Γραμματέας της Ιονίου Γερουσίας. Σπούδασενομικά στην Αθήνα και Πολιτικές Επιστήμες στο Παρίσι. Εξελέγη με τουςδηλιγιαννικούς ως βουλευτής Ζακύνθου συνεχώς (τέσσερις φορές) από το1895 έως το 1906 και μια πέμπτη φορά το 1912 (έως το θάνατό του) . Το1896 εξελέγη αντιπρόεδρος της Βουλής με πρόεδρο τον Αλέξανδρο Ζαΐμη.Στις 29 Απριλίου 1909 αντικατέστησε στη Βουλή τον ΔημήτριοΣτεφάνου. Επίσης υπήρξε μέλος της Α΄ Αναθεωρητικής Βουλής (Αύγουστος -Οκτώβριος 1910) .  Στο αξίωμα του προέδρου της Βουλής αναδείχθηκε τρειςφορές: (3 Νοεμβρίου 1897, 7 Απριλίου 1905 και 24 Σεπτεμβρίου 1909). Κατάτη διάρκεια της δεύτερης προεδρίας του, στις 31 Μαΐου 1905, δολοφονήθηκεο πρωθυπουργός Θεόδωρος Δηλιγιάννης, έξω από το Μέγαρο της ΠαλαιάςΒουλής. Διετέλεσε επίσης υπουργός Εκκλησιαστικών και ΔημοσίαςΕκπαιδεύσεως το 1902 στην κυβέρνηση Θεόδωρου Δηλιγιάννη και υπουργόςΔικαιοσύνης το 1909 στην κυβέρνηση Κυριακούλη Μαυρομιχάλη. Στήριξε τηνΚρητική Επανάσταση του 1897 μεταφέροντας τρόφιμα και εφόδια με πλοίοαλλά συνελήφθη αιχμάλωτος από τις ναυτικές μονάδες των Μεγάλων Δυνάμεων,που είχαν αποκλείσει τη Μεγαλόνησο και κρατήθηκε. Συνδεδεμένος με τουςιταλούς Γαριβαλδινούς πήρε μέρος στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 ωςεθελοντής του τάγματος των Ερυθροχιτώνων και ανδραγάθησε στο μάχη του

Δομοκού, οπότε προήχθη σε γαριβαλδινό ταγματάρχη.Στους βαλκανικούςδημιούργησε το σώμα των «Ελλήνων Ερυθροχιτώνων», το οποίο συντηρούσε μεέξοδά του. Πολέμησε επικεφαλής του σώματος στη Σιάτιστα, στα Γρεβενά, τοΜπιζάνι, τη Μονή Τσέπου και διακρίθηκε ιδιαίτερα στην μάχη του Δρίσκου,όπου τραυματίστηκε στο χέρι τον Νοέμβριο του 1912.Για τον ηρωισμό τουπροήχθη σε γαριβαλδινό αντισυνταγματάρχη.Ήταν νυμφευμένος με την ΣοφίαΖωγράφου, από την Κωνσταντινούπολη, κόρη του Χρηστάκη Ζωγράφου. Εξαιτίας του τραυματισμού και των κακουχιών του πολέμου πέθανε στην Αθήνατο 1914. Το σπίτι που το 1880 αγόρασε στη Ζάκυνθο (αρχικά χτισμένο το1667), διασώθηκε από τον σεισμό και την πυρκαϊἀ του 1953 και σήμερα έχειμετατραπεί σε μουσείο.

Ο γαριβαλδινός Απόστολος Πικιός

Ο Ρώμας και οι γαριβαλδινοί στο Δρίσκο

O γαριβαλδινός στρατηγός Ricciotti Garibaldi

Ο γαριβαλδινός Λοχαγός Λορ. Μαβίλης (Οκτώβριος1912)

Ο γαριβαλδινός Συνταγματάρχης Αλέξανδρος κόμης Ρώμας