tpntl

Przemysław TurekKrakółłt

łtildd

I(

Nauczanie arabofonów języka polskie go

od lat w polskich ośrodkach nauczania ięryka polskiego jako obcego ucąsię tego jęrłkaobylvatele krajów arabskich (ul przltŁaczającej większości) oraz

viae|a (zaio*no Arabowie izraelscy, jak i żydzi), ZwyczĄem jest wykorry-

stylvanii standardowych podręcmików, z których korzystają wsryscy cudzo-

,i"^"y. Za pozltyvłną cechę tego podejścia moima uznać fakt, że wszyscy

u"rą"y się kórzyiti; ąZtego Samego zestawu materiałów i ćwiczeh. Dominujące

dot}cńczas pode3SÓió końunikacyjne teoretycmie umożliwia stworzenie glo-

balnej mini-wioski, w której wszyscy porozumiewać się będą językiem polskim

od początku jego nauczania.ćzęśópodręczników pojawiała się już od lat w wersjach ptzeziaczonych dla

osób wła^dająrych włoskim, niemieckim, angielskim, rosyjskim, czeskim, sło-

wackim "t..

(ńp. panćfkovó, Stefańczyk 2003; Miodunka 20i1). pojawiały się

w nich wstępy dotyczące fonologii, ortografii względnie obszeme partie po_

święcone gramatyce. Zazrłvyczaj byĘ to jęzłki należące do rodziny indoeuro-

pe;stie.i. JĘzyki, którymi władająlcząay się, należąjednak do różnych rodzinjęzykowych. Problemy, które napotykają np. Chihczycy,Węgzł, Turcy, Wiet_-nariczycy

nię zawsze zrrane są lektorom, a metoda objaśniania niektórych zja-

wisk gramatycznych,nię za-wsze dociera do odbiorcy.Podobnie rzecz ma się zwłaszcza z Arabami, względnie arabofonami. Spo-

tykająsię oni zzupełnie obcym systemem zapisu (alfabet łaciński) oraz syste-

mem gramatycffiYfr, z|łórym zapomaó się mogą Zapomocąniezbyt stosownego

medium (czy|i zam,yczaj języka angielskiego), do którego uciekają się w osta-

Nauczanie arabofonów jęąvka polskiego 639

teczności lektorzy, Dlatego też warto byłoby zastanowić.się nad wydaniem

podręczników wwers.li d'ia arab.ofonów, w których wyjaśniono by zarówno'nuu"ł"i"rom, jak ,-ią"y^ się polszczyzny_ pewn: zagadnienia, które są

ważnez punktu *ior.niu .óo ri^ćgo uzytkównik i ięzyka semickiego w trakcie

uczęnia Ś\ę prr"rniego języka polskiego,

Ortografia

Pierwszą przeszkodą jest system zapisu, Język polski posługuje się alfabetem

łacińskim, który sprańie ^śz"kłopoi

nie tylio Ósobom posługuj?cYm się.alfa-

betem arabskim, ale ogólnie tymlczący,, ,ię, którzy.*Ę,?*9?" p":ł,_g!1:].:

i;ńiń;^|eżącymi óo ,odriny indoeuropejskiej, jednakże ich system zap|su

nie jest oparty na alfabecię łacińskim, Będą io przykładowo języki wschodnio_

słowiańskie i częśó p"ł*i"r"*" słowiaRskith (cyrylica), język grecki, ormiań-

ski, języki indoirańskie.Alfabet polski |ic;32 znaki orazT dvąrlnŃów, Ąa Ąą Bb Cc Có Dd Ee Ęę

Ff Gg Hh Ii Jj Kk Ll'Łii^;iil iil"o"óJiro ss śs ri uu ww yy zz żz żz

(Ch ;h Cz cz-Dz dzDź dźDż dżFtz rz Sz sz)

Dodatkową o.roros"ń;est konieczność posługiwania się $użymi i mĄmi li_

terami w przypadku, góy .ua,o ziemcy posługują się zapisem niestosującym

tego rozrożnienia, ZuXryc,aj llrylvaó,'będą oń * po".,ąl|oym etapie nauki

alfabetu polskiego * |a"""1 po.tu.i, nie, Śtosu.ląc dńch liter lub Pomijając je,

Nie nalei tez zapoitnać ó niektórych regńch zastosowania dużych liter,

które odbiegają od iiń:irv"nw językach rońańskich (nazwy narodowości) lub

germańskich tungi"rrtió n"_*v dni tygoonia, miesięcy etc., niemiecka pisownia

rzeczownikó * ,u*ru dużą liierą). iónadto utrudnieniem percepcji zapizu jest

fakt,iŻkierunekpi,,ouj.,todlewejdoprawej(faktdlawiększościc,łdzoz\ęm.ców oczywirty i ,*;;;' za nauritny). pro"ó, crytaniajest jednak o sekundę

lub ułamek .etunoy 1nu'rryirry"npoźiomach) wolniejszy., podobnie dzieje się,

gdy cudzoz\emiec, ,;ią"; jęr;|r arabski, cĄła wiadomości na pasku lub napi_

sy arabskie w filmach,użytkownic y języka arabskiego użryv?ią alfabetu spółgłoskowego liczącego

ż8znaków:1"; o r"'o,JJj;alri,,- eócl" -,l-,lj,c C e &:* |

Znakiwystęp,,.;ą*"'t"rechlubwdwuwariantachwza|ęŻnościodpołoże-nia w Wrazię (początek, środek, koniec, izolowanY): e er+ flitera g .- Pol'

dż]. Nie ma to oczywiscie wpływu na przyswajanie aJ|apetu polskiego, rvłłasz_

czażezarównodrukowana'jakikurspvnawersjaalfńetuarabskiegostosujenieomal tę samą ,;;;Ję;; * prrypuótu jej odpowiednika polskiego: prawie

wszystkie |iteryłącąsię ze sobą: p- fnasama]wiać,;rL-9 [wis6dat*l poduszka,

Pismo biegnie, * pl".i*i,n,t*i, do polszczy,"!, ?d prawej do lewej; nie

istnieje ronożnienlęira małe i duże litery, a w standardowym zapisie samogło_

r,rll.

640 Przemysław Turek

ski i podwojenie spółgło sęk zaznacza.ne są fakultatyłvnie:. ŁlF _ Cl-)+ Er,b _

§anaĘ* chirurg.J"ż;; ń etapie więc zapis polskich ,1óy,*.oż. być błędny,

gdyż samogłorti poi,r<i; ;"g; zostać.póminięte lub błędnie umieszczone

(przed spółgłoską *'Ol""i,vT*ie, a nió po "iój,

np, brma, barma, zamiast

"a(';^"e ,,cyfry arabskie" są znane arabofonom, choć rozpowszechnione

są, rvłłaszczu nu u.uŃ* wr.iróo"i., .yi.} ,,hinduskie", zktórych wyłvodzą

;i;;".";cyfry,,arabskie": \ \ Y ź o 1 V ^

1 ,

ponieważ nie spotkałem dotychczas żadnych przypadkow interferencji cYfr

arabskich i hinduskich,-ni. uruzurn, uy t"ń" "agujrri.rri.,

na|eŻało poŚwięcaó

u*iij"O przystąpienięm do dalszych,rozw T^!,,

fui*,ł^".?::,"", że opieram

się w nich na riterńi".i formie ięrykuuruurti"go, rzadko.użylvanej w mowie

poza środkami ,nuroiło ";ń;;;:

;i$.arnvmi iłystąpieniami etc, charaktery_

sĘ cmadl a użytkowrri.?Jiu-ot" _uu.r.i. g1 overó sj a, (a nayet niekiedy multi,

glosja, jeśli nie ,ą ;;;D'.i.u*i1, ze.jęłrutiteraóti jest drugim językiem po

dialekcie .r"y*unv_ nu co dz\eh. Języki iiterackiego flaucza się od początku

w szkole i ma on Ó;Ńi;"'"s jako' język Koranu etc, (szerzej T "n Tlu:;Danecki 2001: t. 1, ŚÓ;;r. Ń ł:iazniejsźs dla nas jest.fakt, że osoby uczące Slę

językapolskiego ,"ł:ąiłóiriL,a"5i a,,aÓ,r,i @osiadają zarv,ryczaj wykształcę-

'"iJj.",iri"l, *ię" do-niógo można się odwołaó,

Fonetyka i fonologia

System fonetyczny i fonologicz ny językapolskiego :lTyć będz\e trudnośó

arabofonom r" *r;?J;; ;;:^;; ;'ń"iszcry źnie występuj e, dużo zbitek sPÓł-

głoskowych , ^łuł)ł)ł *'ó"ri", ińt.ró*uny.ń , reguły w jęzYkach se-

mickich. Wprawdzie obydwa systemy 1potsti i."T|*i) nńezą do spółgłosko-

.łych, a|e zaled.wl";k;i" połowy ron"ńo* arabskich ma swoje dokładne od_

powiedniki polskie. ś}.t"ń r"ljogiczny językapolskiego |iczy 37 fonemów:

w j a c e i u i p b ;;i, ;; riu .""" i i.Ż ł ą,:,? ^,Y*},, ^n 1] F, Warto

zwrócióuwagę"^;;ńlicńęalofonów(np.spółgło^sekpalatalnych),system ronoto giffi iń;arab skie go il"ry it fonemów spółgło skowych :

? b e 6 h x d ó r z s J s d ł z § y_f k l m n't * ; (w ranslitełacji arabistycmej :' b

t ! g b b d d r " . S i Ó i r' g f q k l m n h w y) oraz 6 fonemów samogłosko-

wych: a i u a: i, ,,i" iirli u)] w}stryujących w odmianach_alofonicznych.

Tożsame fonemy dla obu systemów to,-*; a u ib_t_d. \ f^s z 1r m n, W przy-

padku aróskichi,B i;h ńńo*u odpowiada angielskiej. Stąd więc opanowa_

nie wymowy polskióh szerógów s z t§ fu, oraz ! ia ą ?tuTyió będzie dla ara-

bofonów (podobnie jak dla anglofonów), duZe Ęzwanie, Nieobecnośó'T:il

/p/ w systemi" r"""i"gi. Ńi:ęrvta arabskiego powoduje jego zastępowanle

Iń'TrSuff,uh

Mfr|

JGd

lubpł.

(poiat§Ęflristrfo,id,mń

TgrmcĄ(wpmnĘĘ,i§aćFpsy-

X,

Wxcżyńjak i

wtfrwtiioh

Fmki: r

Nauczanie arabofonów.j ęzyka polskiego

Liczba pojedyncza Liczba mnoga

nieokreślony okeślonl nieokreślony określonr,

M :J3 waladun rl;ll 'al_waladu r)3i 'awl6d'n r)r'Y! 'al-'awladu

D. J; waladin rl;ll 'al_waladi rY3i 'awladin rY3'Yt 'al-'awladi

B. 1:l3 waladun rJ_ill 'al-waladu 1r)_9i 'ąyg|frdan rY3)l 'al-'awlEdu

cllłopiec (aboy) chłopiec (the bol,) chłopcy (bol,s) chlopcy (the boys)

641

w Wyrazach polskich przez lbl. Natomiast arabski fonem /></ wymawiany jest

uwuiarnie i jego reatizacja w polszczyźnie wydaje się ,,chrapliwa",

Morfologia

Jeśli chodzi o morfologię obu języków, znajdziemy tu wiele cech Wspólnych

lub podobnych.A. Imiońa. W języku polskim występują dwie liczby, w arabskim zaś trzy

(pojedyncza, podwbjna i mnoga). Liczbę mnogą w wielu formach arabskich

ńórry się przy pomocy końcówek: np. ołJr^ mudarrisun nauczyciel - mudar-

risflnu, choć bardzo rozpowszechniona jest fleksja wewnętrzna: 9tŚ kitabu"

ksiqżka-,.-Ś kutub'" (końcówki w indeksie górnym nie są wymawiane w for-

machpauzalnych).w przeciwieństwie do polszczyzny ięzyk arabski zna tylko dwa rodzaje

gru^ity"rne: męski i zeńiki, przy czym formy żeńskie.w 1iczbie pojedyn_

Ćrej w postaci pauzalnei przypominają polskie: Łl1Ja taliba studentka

(w pełnej formie lalibatun) - liczba mnoga ciuLt Flibat*. Co do form liczby

mnógiej, arabski bliższy jest podziałowi na osobowe i nieosobowe (w rym rzeczowe),

np. jŃ, el>'; śuJara,u bfilandiyyfrnu poeci polscy - 6 $.. .iX kilab"

9agira(t*) małe (Iiczba pojedyncza przymiotnika użyta W fodzaju żeńskim!)

pSy.' kategoria polskiego przypadka może zostać przybliżona alabofonowi po-

przez oawołanie się Óo ,y.t.-u arabskiego, w którym występują trzy przypad-.

Li: mianownik, dopełniócz (występujący również po olbrzymiej większości

przyimków arabskióh, por. pierwszóństwo dopełniacza po przyimkach w polsz_

czyźnie) oraz biernik'(przypadek dopełnienia). zarówno w liczbie pojedynczej,

.;at i *'mnogiej p.rypaati tworzy'się za pomocą końcówek fleksyjnych (nie

wchodzę tu w,rięóo skomplikowaną kwestię konstrukcji dopełniaczowych, zob,

Wright Żoos, t. 2, 198_234). Dotycz1 to i rzeczowników nieokręślonych, jak

i ońślonych (rodzajnik określony ,al-, odpowiednik angielskiego the), np.:

Przemysław Turek

Inne formy imienne polskie, cryli prrymiotniki, imiesłowy czynnę i bierne

mają swoje dokładne odpowiedniki w języku arabskim, tj, odmieniająsięprzez1cźb ę, r o dza1 i pr'padki, np. 9:rś kdtŃn p i s z q cy, W kdtib an,p i s z q c e g o (bier _

nik), 'ł4rs

miitatun pNzqca, o,# kdtibiin" piszqcy (l.mn.), óil$§ katibTn" piszq-

"yćń (l.mn., dopeiniaóz-biemik), ó§§ -katib-atun piszqce (l,mn,), ,;!i(o

maktubun (na) p is any, Ą ;ś" maktub atun nap is ana etc,

Najtrudniejiza część mowy w gramatyce polskiej, czy|i,I1czebnik, odzna-

"ru śię większym śtopniem trudności w literackim arabskim, w którym

optócz ru"idy,-ze 1iczóbnlki od 3-10 Łączą się z dopełniaczem liczby mno-

giej, od II_óg z biernikiem 1iczby pojedynczej, a powyżej z dopełniaczem

ń"ŹLv pojedynczej , a także odmienĘą się przez przypadki, obowiązuje do-

datkówo 're§uła, ie liczebnik opisujący musi byó przeciwnego rodzaju do,

imienia liczonego, dwa zaś jest v,ryrażane przez liczbę podwójną, np. 9!1śkit6bdni dwie ksiqżki - c-,jś ł)§ talalat" kutub* trzy (r.ż,) ksiqżki (dop. l.mn,

r.ż), Lb^| tJś. ęś ,itrnńay ,aśrata mra'at* dwanaście (r.ż. dop.-bier.) kobiet

(bier. l.poj.),;Ęr eili 'alf dTnarin Ęsiqca (dop.) dinarów (dop, l,poj,),

B. Ciasownik Jeśli chodzi o fleksję polskiego czasownika, jej zrozumienie

i _przyswojenie nie powinno sprawiaó kłopotów rodzimemu użytkownikowijęrvuiarabskiego, edvzięzłktan posiada \ilysoce fleksyjny system koniugacji:

c}ikumntsy, "ry1i

przedrostki i przyrostki dla czasu imperfectum, oraz ptzy,

róstki dla.łu.u p".f."tum, tj. podobnie jak w polszczyźnie (Danecki 2001: t, 1,

168, 188). Systern koniugaC;ilęzyka polskiego jest o wiele bardziej regulamy

niz jego arabsłi odpowiednik i odpowiednio prostszy, o czym świadczy poniż_

szatńela.

(tneqn]rmRó*

grtkmsfirinydoĘaĘt

Wneh

cta6hqfr"rydnia r

c4tycfr

cĄp€ds&

sH

§patelr

sst5im

sĘcn

łłi

Czas teraźnieiszy (imperfectum) Czas pr zęsz}y (p erfectum)

1 l.poj. ,, iśi 'aktubu cłjś kaląbtu

2 m. l.poj. ,|n<i taktubu ,',lr< katabta

2 ż.l,poj. ,'9§ talrtubTna ,',ś katabti

3 m. l.poj. tjĘ yaklubu .-ś kataba

3 ż.I.poj. l . "i<,i ta]rlubu ,",ii< katabat

2 m. l,podw. óĘ!ś taktubdni l"1a1< katabtuma

2 ż.l.podw. ó!Ń taklubani t-i,ś ką1661uma

3 m. l.podw. ós! yaktubdni tś kataba

3 ż. l.podw. ó!3s taktubani u§ katabatE

ll.mn. t!ś naktubu lił1< katabna

2 m. l.mn. óJ§ taklubfrna ć+iś katabtum

2 ż.\.mn, ójś taktubna ójJś katabtunna

3 m. l.mn, ..lJś yaktubuna 13$ katabi

3 ż. l.mn. óś yaklubna c.Ńś katabna

Nauczanie arabofonów języka polskiego

Oba systemy fleksji czasownika wykazlljąwiele podobieństw, więc objaśnienienaszych koniugacji nie wynaga żadnego medium. Polskim alternacjom tematycz-nym form praesentis odpowiadają altemacje samogłoskowę w temacie imperfectum.Również arabski Ęb rozkazĄący ma regulame formy fleksyjne, ale polski trybprrypuszczający jest prostsąl, gdyż arabski stosuje albo subjunctivus, albo stosow-ne konstrukcje składniowe i czasowe (Wright 2005:t,2,6-17,345149).

C. System czasów. Polskie czasy gtamatyczne, występujące w dwu aspek-tach, Blłorzą łącznie,system 5 czasów (3 niedokonanych i 2 dokonanych). Wsystem ten wpisaó naleĘ równięż ozasowniki iteratywne i habitualne. Jak sięwydaje, ten skomplikowany, łpowy dla języków słowiańskich sposób wyrńa-nia czasów, stanowiący duże v,ryrwanie dla cudzozięmców, mozna wytfuma-cryć arńofonom, odwofując się do arabskiego systemu dwu czasów grama,tycznych. Czas imperfectum obsługuje czas teraźniejszy orazprzlszły (zazwy-czaj dokonany), np. qijśl , iJ,u sawfa 'aktubu napiszę,,",ł.<i 'aktubu piszę. Czasperfectum oznacza głównie c4łrność przeszłą dokonaną, np. ,-'Ś katabtu napi-sałem, choć jego uĘcie bywa szersze. Oprocz tego na bazie tych dwu czasówgramaĘcznych tworzy się czasy złożone, wyrażające czynności ciągłe lub do-konane, nawzór niektórych czasów języka angielskiego. Zastrzegam, że przed-stawiłem tylko niektóre możliwości uĘcia obu arabskich czasów gramaŁycz-nych i ich ńożonych form pochodnych - ważnejest to, iż za ich pomocą da sięobjaśnić na gruncie arabskim w miarę przystępnie polski system czasowo-aspektowy (zob. Turek 1998:77-99; Danecki 2001: t. I,224-238),

Składnia

Szyk polskiej przydawki pr4zmiotnej to głównie: przymiofirik - rzeczownik, np.

pilny studenĄ natomiastw językuarńskim: rzecznwnik-pr4T niofirik, r,,o r-J{Flib* mu§idd* (i.w.).

Szyk zdania jęryka pol skiego z zasady pr zyjmĄ e postać S -V-O z w ariartamistylistyczrro-składniowymi, podczas gdy w arabskim łpowy srykńaniato V-S-O,względnie S-(V)-O w przypadku zdań imiernych (termin ten ma szerszę zna-czenie w gramatykach arabskich niż w poIszcryźnie).

.ą]..!._J! ą+łl-JCJl eĘBa'ala l-mu'allimu risdlatan lawTlato 'ila gadTqi" lahu.Nauczyciel wysłał długi list do swojego przyjaciela.

."p!1_1 d]lJL^Jl ó1 ó§ 9+jl jfi l-bad'i balaqa llih' s-samiwdti wal-'ar{u.Na poczqtku Bóg srworĄ niebo i ziemię.

Dla porówn ania ory ginaŁ hebraj ski (V- S -O) :

643

Przemysław Turek

:F].§,] n§] D:DP,] n§ n.'il)§ N]? n.'g\l!._se.b'śii Uła 'ćlóhim 'c! haś-śdmayim we_'ć! h6-'dre§,

Zmiana szyku w polszczlźnie nie powoduje zmiany po:ta:i czasownika -zgadza się on

"" a"-ioo"u:i,licrby, ósoby z podmiote! (wvł+czambańziĄ

złożoną kwestię składni ilczebników). Aińsii w szyku v_S_o zachowuje

zgodność rodzaju i oroŃ, uG layw?liczby pojedynclej w.płzypadku trzec\ej

osoby _ jest to trut, ne$iaiizacjaiiczby w ołzeczęniu (Danecki 2001: t, ż,23):

.;r_j.)l oi .iLllJ.lt,',-. l

na§aĘat it-Flibat' fi 1-imtiĘ6n'.

Sńdintki zdab egzamin (dosłownie: zdała studentki egzamin),

..rjl-ś 9t q,j.ll ć1,ulqT ś-śu' ari'u qagd'idu.'Poici

recytujq wiersze (dosłownie: recytuje poeci wiersze),

.Ą-]l 5_, J)4J.-.';sll cjĘ_l Ł. jtawa§§ńa ri§dl" ś-śu4ati 'ild markazi l-madTna(t),

_ _l:^policjanci sarrorotiiię ;;r;;ń* miasta (disiowlie: skierował się Policjanci etc,),

Jeśli jednak czasownik następuje po podmiocie (zjawisko typowe óla języka

współczesnej prasy arabskiej iTnny.'r, śiodków masowęgo przekazu), zachowa_

na zostaje zgodność |iczby 1ni" wńimm tu w szczegóĘ doĘczące składni nieo_

sobowych form imiennych) :

.JiLj óYlJ łl_.,$l 6śkdna'aś-śu'ar6'" yulqiina qaga'id",poeci recytowali wiersze (tu czasownik posiłkowy tl§ kana był poprzedzającY Podmiot ulega

również neutralizacji).

.iłult jsy J) lJ{+Jjąl"ll JĘJri§alu ś-śu4ati tawa§§ńti 'ild markazi 1-madina(t'),

Policjanci skierouali się do centrum miasta,

lnterferencje powodujące przeniesieni e przezarabofonów neutralizacji licńyw orzeczęniu-niskładnię polską są jednak niezmiemie rzadkie.

W prrypadku typ;*y"h "duń

ińennych S_(V)_o w arabskim nie występuje

łącznik * io.mie ĆŻasu-teruźniejszego, podobnie jak w rosyjskim:

..l+. gl$l1'at-td]ib" mu§idd'n.Student [jest] pilny.

.!iJl gl9 g. 1śll

'al-kitab"'ald r-raff .

Ksiqżka [j est] na połce.

ń

łlł{

fi*f$

{

Nauczanie arabofonówjęzykapolskiego 645

W przypadku składni języka polskiego naleĘ rwróció uwagę na możliweinterferencje sryku arabskiego oraz na opuszczanie Łącmika w zdaniachimiennych (w czasie teraźniej szym).

Leksyka

w lęksyce jęzryka polskiego występuje znac,zna liczba internacjonalizmów,które często porwalają clldzoziemcom władającym językami romńskimi lubgermńskimi na szybsze przyswojenie dużej liczby słownictwa podstawowego.Również w języku arabskim znaleźć można internacjonalizmy, jednakże ichLiczba jest znacznie mniejsza. Związane jest to z faktem, ze struktura językaarabskiego pozwala na tworzenie neologizmów, które stanowią odpowiednikiniektórych intemacjonalinnow, względnie powstawanie neosemantyzmów,Część intemacjonalizmów w języku arabskim sąto wyrazy zapożyczonę nawetponad tysiąc lat temu. Podane niżej przyl<łady internacjonalizmów bez trudurczpozna kńdy rodzimy uĄrtkownik ięzyka polskiego (wszystkie następująceWrazy podałem w postaci pauzalnej):

eiJi falsafa9!t4§ Klmlya'SlJĘ gugrafiydll\t+9J# Dlyuluglya

"ś--rmiisĘdĘ+.J: Kumldlya,ś.' dukfiir

"*Iti 'ąl|ą5

,§śś kalnhkT

$ film)@ gazJĘ bar31.1t; radl}UóJ#li tiliftzyun

Poniższe wruzy utworzone zostĘ z rdzeni czysto arabskich (semickich)i nie mogą stanowió punktu odniesienia do odpowiadających im intemacjonali-zmów w polszczyźnie. Natomiast dwa z poniższych przykładów powstaĘ, po-dobniejak w polszczyźnie, od rdzeni oznaczających latać i pisać:

dziennikarz,.iM sńafipisarz rJ§ katibsamolot 6_ru F'iraszpital j.t*" mustaśfi

646

lekarz ,, riL 1abTbrestauracja +Ł ma{'amkawiarnia.aŁ 6ąq65teatr ą,r* masrĄmuzeum, r-1^ mattraf

Przemysław Turek

Jaki podręcznikdla osób władających językiem arabskim?

Podręcznik języka polskiego dla arabofonów powstać możę fla bazie istnieją-cych podręcmików dla poziomu AI i Aż, W wielu wypadkach wielojęzycmewersje jednego podręcznika sprawdziły się dobrze. Taką postać podręcznikao podejściu komunikacyjnym stworzyó można również w wersji arabskiej. Po-szczególne zagadnienia doĘczące ortografii, fonętyki, morfologii lub składniwkomponować można w tekst lub umięścić we wstępie zgodnie z doświadcze-niami autorów podręczników dla polskiego jako obcego, Stworzenie zaś pod-ręcznych słowników (np. do kńdej lekcji) \ilymaga tyle wkładu, ile poświęcasię na napisanie wersji anglojęzycznej, Wersja arabskojęzycznapoTwoliłaby nauniknięcie pośrednictwa języka angielskiego lub francuskiego (czyli dwu naj-bardzi€l znanych języków w świecie arabskim), nie zawszę oddających gfarr,a,

Ęczne i morfologiczne niuanse polszczyzny. Dzięki bezpośredniemu podejściudo polszczymy poprzez arabski jako rodzimy (pierwszy) język uzytkownikalkazana może zostaó zbieżmośó wielu zjawisk gramatycznych: aspektu, fleksjiimiennej i werbalnej, a nawet składni. Mozna by teżpołoĘó większy nacisk nazagadnienia obce systemowi arabskiemu: fonologię jęryka polskiego, polskąwersję alfabetu łacińskiego i jego ortografię.

W części komunikacyjnej w objaśnianiuprzykładów polskich nacisk położo-ny powinien być narozróżmienie jęzłka formalnego i nieformalnego (zob. Pro,gramy ż0II: ż5). Język arabski posfuguje się bowiem wprawdzie odpowiedni-kami słów: Pani, Pan, Panie i Panowie, ale, podobnie jak w hebrajskim, w bez-pośrednim zsrłracaniu się do rozmówcy użlłva 2. osoby liczby pojedynczej (wy-jątkowo |iczby mnogiej), Poza Ęm wołacz w formie podstawowej w językuarabskim występuje w mianowniku. SĘd konstrukcje w języku polskim, two-rzone przez arabofonów Ępu: Pan Profesor, czy możesz mi powiedzieć, gdzieznajduje się poczta? - stanowiące dokładny odpowiednik arabskiego:

lq./l ,,,<. ,i_li a}i.J,JJsl tJic.tll &yź 'usta{u, hal tastali'u 'an taqula lT'ayna 1rrgadu maktabu l-barTdi?

Niezbędnik kulturowy

Dodatkiem do części tlczącej kompetencji komunikacyjnej powinien stać sięniezbędnik kulturowy, polecany wszystkim obcokrajowcom, a szczególnie

Nauczanie arabofonów języka polskiego 647

przlbyszom zwajów arabskich, których pierwsze kontakty z kulturą i językiem

porrr.i. nie zaw{ze uznalibyśmy za stosowne. O ile niektóre wzory zachowań,

zavycząe i obyczĄe polskie są mniej lub bardziej zbliżone do wzorców euro_

pe.lsncń, prryayri, krajów arabskich może uznać je za obce, nieakceptowalne

i"Źuru^i szŃujące), względnie nie będzie w stanie umieć się zachować odpo-

wiednio do neutralnej znaszego punktu widzenia sytuacji,

Zastrzeżenia powyższe nie oznaczają, że na|eĘ stworzyć specjalny katalog

zagadnieh. Wystarczy, ze powołam się tutaj ponownie na opracowanę przez

nai, ośrodek krakowski, Programy nauczania języka palskiego jako obcego,

zlłórychkorzystająwszystkie ośrodki na,,,rczania języka polskiego jako obcego.

Za.wierają onó taiatogi zagadnień socjolingwistycznych, socjokulturowych

i realioznawczlch (Programy ż0II:24-25, 53-55), które trzeba wykorzystać

w postulowanym podręózniku i uzupełnić o komentarz przęznaczony dla od-

biórcy arabskójęz}"rnógo. Pragnę zasygnalizować więc tematykę, ktorątrzeba

by w postulo\ilanym niezbędniku kulturowym rozwinąó.

WĘkszość arabofonów, wychowana w kulturze muzułmańskiej, w której

chrześcijaństwo ma status religii tolerowanej (ej wyznawcy reprezentlją za,

^ry"rui kilka procent społeczności danego |<raju, z wyjątkiem Libanu i być

może ńgiptu), postanowiwszy uczyó się polskiego w polsce, trafta do kraju,

w którym wyznawcy islamu stanowią 0,05Yo polskiego społeczeństwa, ma więc

prawo czuć się obco.znajomość obyczajów rwiązanych ze świętami chrześcijańskimi stanowi

wazny socjokultuiow} element polskiej tradycji niezalężnię od tego, czy ktoś

jest rÓligijny , cry też nie. Muzułmanie zamvyczal nie rozumiej ą tradycji zwią,'zanychŹÓ

Święturni chrześcijańskimi, względnie mają inne do nich podejście

(Boze Narodzónie jest uznawanym zazwczaj przez muzułmanów świętem

narodzin Jezusa Chrystusa, ale nie Syna Bożego; Wielkanoc i Wielki Tydzieńniekoniecznie są zgodne z przekazem islamu, gdyż według Koranu Jezus nie

został ukrzyżowany).Problemów z przyswojeniem i zrozumieniem polskiej tradycji świątecznej

nie będą oczywiście mieli Arabowie_ i arabofoni-chrześcijanie, rwłaszcza nale-

żący'do" Ęch wyznah, które uznają obrządek rzymsko-katolicki lub pokrewny

(co-nie oora"ru, że c|T ześcljanie innych Kościołów: prawosławnych, protestanc-

kich będą mieli jakieś wyjątkowe problemy ze zrozlmieniem tej tradycji).

w nieŻuęaniku nacisk musi zostaó położony na pewne rytuaĘ społeczne do-

Ęczące zasad zachowania się w kontaktach obu płci (brak separacji, mieszane

tontutty towarzyskie), podstawowych zasad grzeczności, w których dotychczas

podkreŚlano wyŚoki staius kobiety w kulturze polskiej i europejskiej, nóżmico-

wanie zachowń formalnych i nieformalnychw zależności od polskiej grupy

społecznej lub rówieśniczej,w któĘ uĄńkownik języka arabskiego funkcjonu-je, relacji społecznych i zachowah w ins§,tucjach publicznych,_zagadnień oka-'zywanii

uĆzuć (zwłaszcza w relacjach wobec płci odmiennej), na końcu zaś

tematów tabui zagadnień swobody wypowiedzi.

Przemysław Turek

Badaczę zajmapcy się kompetencją socjokulturową (cf. Zarzycka 2000)

w nauczaniu językapolskiego jako obcego z pewnością zgromadzili wiele cen-

nych spostri"ŁÓn, ttore mógłyby zostać wykorzystane w tworzeniu takiego

niezbędnika.poósumowując, postulowarty podręcznik do języka polskiego jako obcego

w wersji a.absftĘ umożliwiłby wyjaśnienie pewnych zagadńeń grarnńycznych

i kulturowych arabofonom bez pośrednictwa innego jęryku i stanowiłby v/pro-

wadzęnie do nauki języka polskiego dla osób zainteresowanych jego przyswo-

jeniem w krajach arabskich.

Bibliografia

Danecki J. 200 1, Gr am atyka .j ęzyka ar ab s ki e go, t, |-2, W ar szaw a,

MioduŃa W. 201 1, Cześć, jak się masz?,Kraków.Panćikowó M., Stefńczyk W. 2003, Po tamtej stronie Tatr. Ućebnica pol'stiny pre

Slovókov, Kraków.Programy ż0II.. Programy nauczania języka polskiego jako obcego. Poziomy Al*C2.

praca zbioro*u pód redakcją I. Janowskiej, E. Lipińskiej, A. Róiej, A. Seretny,

P. Turka, Kraków.Turek P. 1998, Wyrażanie polskich relacji czasolvych i aspehowychw syryjskim diąlek,

cie języka arańskiego,w: Spotkania ArabisĘczne ILMńeriaĘ konferencji naŃowej,

Kraków, 7 marca 1996, Kraków, s.77-99.Wright W. 2005 : Arabic Grammar, Translated from the German of Caspari and Edited

Ńiil, N,rmerous Additions and Corrections by W. Wright, V. I_[, Mineola, New

York.Zaruycka G. 2000, Dialog międzykulturowy. Teoria oraz opis ząchowań społeczno,

j ęzy kowy ch cudz oz i em c ów pr zy sw aj aj qcy ch j ęzyk p o l s ki, Łó dź.

Teaching the Polish language to Arabophones

Summary

The author presents difficulties (of the spelling, phonetic-phonological, grammatical

and lexical character) which are commonly encountered by Arab-speaking learners ofthe polish language. He justifies the purposefulness of preparing suitable course-books.

Keywords: the Polish language; the Arabic larrguage; teaching Polish as a foreign lan-

guage; course-book.

-

PolonisĘka wobec wyzwań współczesności l TOM II

V Kongres Polonistyki Zagr anicznejBrzeg- Opole, 10-13 lipca 2012r.

Redakcja naŃowaStanisław Gajda, Irena Jokiel

Opole 2014