John Tosh: Why History Matters. Καθορίζοντας την απόκλιση, το ευρύτερο πλαίσιο και τη διαδικασία της Ιστορικής σκέψης.11Μ043. Προβλήματα Ιστορικής Κοινωνιολογίας. Ιστορικοί και Κοινωνία.

12/3/2014Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών.Αδριανός Σαγκιώτης

Πίνακας περιεχομένωνΕΙΣΑΓΩΓΗ.....................................................3ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α...................................................5

Από τις διαμαχόμενες Ιστορίες στο μακρινό και διαφορετικό παρελθόν....................................................5

Το Ιστορικό δεδομένο στην Πολιτική σκηνή....................6ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β...................................................8

Από την Ιστορική κατανόηση στην αδυναμία των ιστορικών παραλληλισμών...............................................8

Οι παραλληλισμοί των γεγονότων.............................10Ο δεσμός της Μνήμης με την Ιστορία.........................11

Παραλληλισμοί που εξυπηρετούν τις πολιτικές ανάγκες της εποχής.....................................................12

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ..................................................14Η δύναμη των Ιστορικών.....................................14

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ..................................................16ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ................................................18

2

JOHN TOSH “WHY HISTORY MATTERS”«ΚΑΘΟΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΑΠΟΚΛΙΣΗ, ΤΟ ΕΥΡΥΤΕΡΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ ΤΗ

ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ».

¨Η Ιστορία διδάσκει τα πάντα, ακόμα και το μέλλον¨

Alphonse Marie Louis de Prat de Lamartine.

ΕΙΣΑΓΩΓΗΔημόσια Ιστορία είναι οτιδήποτε τριγύρω μας αφορά ή αφηγείται κάτι για το παρελθόν. Ότι διακυβεύεται σε επίπεδο κοινής γνώμης γύρω από κρίσιμα πολιτικά και εθνικά ζητήματα του παρελθόντος. Από τη στιγμή που το τραύμα, η συλλογική μνήμη και κατ΄επέκταση τα συναισθήματα κατέχουν κεντρικό ρόλο, η Δημόσια Ιστορία είναι ικανή να προκαλεί ταραχές και να θεμελιώνει αντιλήψεις1. Είναι όμως κάτι ουδέτερο και αδιάφορο ή άρρηκτα δεμένη με την τωρινή πολιτική σκηνή; Αποσκοπεί στην ψυχαγωγία ή αντίθετα αποτελεί ένα θεμελιώδες συστατικό της δημόσιας ανασυγκρότησης; Στοιχεία αρκετά αντιφατικά, αφού μέσα σε αυτά περιπλέκονται στοιχεία εθνικής ταυτότητας, πολιτικής ιδεολογίας και συγκεκριμένων δεδομένων που η αποκοπή ή αλλαγή σκέψης οδηγεί σε ¨πολέμους¨ με κύριο αντικείμενο την μνήμη.

Με τα τελευταία δεδομένα ασχολήθηκε και ο John Tosh στο βιβλίο του, Why History Matters (2008). Στο συγκεκριμένο βιβλίο, που θα παρουσιαστεί και αναλυθεί στις επόμενες σελίδες, ο συγγραφέας ασχολείται με την πρακτική χρήση της ιστορίας και σε κάθε ένα από τα επτά κεφάλαια που το

1 Για το ορισμό της Δημόσιας Ιστορίας, βλ. Φλάισερ, Οι Πόλεμοι της Μνήμης, σελ. 21-26.

3

αποτελούν ασχολείται με το ερώτημα μήπως χάνουμε το βασικό διδακτικό μάθημα που μας δίνει η ιστορία. Συγχρόνως, στο πλαίσιο ανάλυσης της ιστορικής γνώσης, θα αναζητηθούν τα κανάλια σκέψης της προσέγγισης του παρελθόντος. Της κατανόησης της ετερότητας δηλαδή, αλλά και του χρονικού ορίζοντα.

Στα πλαίσια της παρούσας εργασίας θα επιχειρηθεί μια συνοπτική παρουσίαση των λεγομένων του ίδιου του Tosh μέσω των παραδειγμάτων που ο ίδιος θέτει, τα οποία θα εμπλουτιστούν ή και θα λειτουργήσουν ως επιπλέον παράδειγμα πάνω στα ιδιαίτερα ζητήματα που θέτονται. Συγχρόνως, θα χρησιμοποιηθούν και κάποια ζητήματα σχετικάμε την ελληνική πραγματικότητα που κατά την άποψη του γράφοντα έρχονται σε αντιστοιχία με την σκέψη του συγγραφέα, χωρίς όμως να χάνεται το βασικό νόημα που παραθέτει ο ίδιος ο συγγραφέας του βιβλίου.

Το βιβλίο απευθύνεται στη Βρετανική κοινή γνώμη και ως ερέθισμα της συγγραφής του ήταν η Βρετανική εισβολή στο Ιράκ το 2003 και τους προβληματισμούς που γεννήθηκαν στο μυαλό του συγγραφέα γύρω από τον τρόπο που παρουσιάστηκεαυτή η εισβολή κυρίως από τα media, αλλά και την ιστορικήάγνοια του Βρετανικού κοινού γύρω από την ιστορία του Ιράκ καθόλη τη διάρκεια του προηγούμενου αιώνα που για τον Tosh αποτελεί την πηγή κατανόησης της τωρινής κατάστασης στη χώρα2. Συγχρόνως, ποιος ο ρόλος των επαγγελματιών Ιστορικών σε αυτή την εξέλιξη και ποια η ουσία του εκπαιδευτικού συστήματος. Επί της ουσίας, η ιστορία με το Ιράκ αποτελεί την αφορμή για μια σειρά σκέψεων γύρω από την έννοια του σκεπτόμενου πολίτη και πως η Ιστορία δεν εκπληρώνει το βασικό της χαρακτήρα, αναλογιζόμενοι τον μόνιμο παροντισμό που διέπει την κοινήγνώμη σε σχέση με το δημόσιο παρελθόν3. Να σκεφτόμαστε μετην Ιστορία –thinking with History, είναι στοιχείο που πρέπει να ενυπάρχει σε κάθε πολίτη ενός σύγχρονου 2 Tosh, Why History Matters, σελ. 8.3 Tosh, Why History Matters, σελ. 9.

4

Δημοκρατικού κράτους (η Μ. Βρετανία είναι το πλαίσιο) καιένα από τα βασικά μοτίβα του συγκεκριμένου βιβλίου.

Η δομή που θα ακολουθηθεί θα διατρέξει τους βασικούς άξονες του βιβλίου και θα προσπαθήσει να ακολουθήσει την ευαισθησία του Tosh γύρω από τα ζητήματα που αναλύει.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α

Από τις διαμαχόμενες Ιστορίες στο μακρινό και διαφορετικό παρελθόν¨Από την Ιστορία μαθαίνουμε ότι τίποτα δεν γίνεται τυχαία, αλλά όλα έχουν

τις αιτίες τους¨

Πολύβιος.5

Ο προβληματισμός γύρω από τον ρόλο και τις δυνατότητες της Ιστορίας, δημιουργεί ένα είδος κατακερματισμού ή και σκεπτικισμού σχετικά με την ιστορική γνώση. Από τις διαμαχόμενες ιστορίες, δηλαδή τους ακαδημαϊκούς και επαγγελματίες γενικότερα, στο υπόλοιπο κοινό (τους απλούςπολίτες) που γράφει Ιστορία και ενημερώνεται γύρω από ιστορικά θέματα . Την κοινή γνώμη με άλλα λόγια. Το ζητούμενο από αυτή τη διαμάχη αφορά στη δυνατότητα των Ιστορικών να μετατρέψουν την ιστορική γνώση με τις αρχές που εφαρμόζει η επιστήμη τους και να τις αναλύσουν από ένα διαφορετικό πρίσμα από αυτό των υπολοίπων. Εκεί ακριβώς εμφανίζεται ο κατακερματισμός που ελέχθη ανωτέρω.Τα στοιχεία που αποτελούν αυτόν το κατακερματισμό είναι κατά τον Tosh η Κληρονομία (Heritage) και η Ιστορία των Ταυτοτήτων (Identity History). Η Κληρονομιά γιατί στοχεύει στον συναισθηματισμό μέσω της εθνικής συνείδησηςκαι της κουλτούρας παράγοντας ένα είδος νοσταλγίας, ενώ αντίθετα η Ιστορία των Ταυτοτήτων χρησιμοποιώντας ως βασικά της υποκείμενα το Τραύμα και τη Μνήμη, στοιχεία καθαρά προσωπικά, στέκεται στα επιμέρους ζητήματα και όχιστο σύνολο, στο γενικό, που είναι ο ρόλος της Δημόσιας Ιστορίας, η αλλαγή θέασης από τη ροπή στο μεμονωμένο. Είτε λέγεται ιστορία των Μαύρων, είτε των γυναικών, δεν απαντούν σε ένα θεμελιώδες ερώτημα της Ιστορίας. Το ποιοίείμαστε.

Συνέπεια αυτού του ιστορικού σκεπτικισμού, είναι η άγνοιαγύρω από αντίστοιχα ζητήματα του παρελθόντος. Μια άγνοια που βαραίνει μερίδα επαγγελματιών ιστορικών που ακολούθησαν ή και ακολουθούν την αρχική σπουδή της Ιστορίας. Γράφουν ¨Ιστορία για την Ιστορία¨ (History for it’s own sake), αδιαφορώντας για τα παροντικά προβλήματακαι τη χρησιμότητα της επιστήμης τους γύρω από αυτά. Με την εμπεριστατωμένη θέση τους μπορούν, κατά τον Tosh, να βοηθήσουν δραστικά το σήμερα και να αποτελέσουν πηγή γνώσης. Πως όμως επιτυγχάνεται αυτό; Πως , μέσω των

6

Ιστορικών, το μακρινό και ξένο παρελθόν μπορεί να αποτελέσει ένα μονοπάτι επιλογών για τα τωρινά ζητήματα;

Δεχόμενοι ότι το παρελθόν αποτελεί κάτι ξένο και διαφορετικό από την τωρινή γενιά, αποτελεί συγχρόνως και μια απέραντη πηγή εμπειριών. Μέσω των αντιθετικών δυνάμεων της απόκλισης και της σύγκλισης, δημιουργείται ηΙστορική Οπτική , η ειδοποιός διαφορά του τότε με το τώρα. Ηικανότητα να «βλέπουμε» τις διαφορετικές εποχές και να γράφουμε την Ιστορία όχι σε σχέση με την δική μας επιθυμία, αλλά σε σχέση με τις προθέσεις των υποκειμένων της αντίστοιχης προς ανάλυση εποχής. Να προσπαθεί να δει το παρελθόν και να το καταλάβει με τα μάτια της εποχής που εξετάζει και όχι με τα μάτια του σήμερα. Αναλύονταςτο παράδειγμα του Θατσερισμού και της σχέσης του με την Βικτωριανή Εποχή, η ανάγκη για μια στροφή σε χαμένες ηθικές αξίες, αποτέλεσε πρόθεση των υποκειμένων της πολιτικής αρχής της δεκαετίας του 1980 στην Αγγλία. Ο επαναπροσδιορισμός μιας εποχής ξεχασμένης για την τότε γενιά, αποτέλεσε ένα πρώτης τάξεως παράδειγμα για τους ιστορικούς , της σωστής ιστορικής οπτικής. Το πώς μια εποχή όπως η Βικτωριανή του 19ου αι. της Βιομηχανικής Επανάστασης και των κοινωνικοπολιτικών αλλαγών, συντηρητικής τάσης με αρνητική χροιά στο πρώτο μισό του 20ου αι. αποτέλεσε αντικείμενο επαναπροσδιορισμού και νοσταλγικής επιστροφής λίγες δεκαετίες αργότερα. Ο ρόλος του Ιστορικού είναι αυτός που δίνει την απάντηση. Μέσω της επανάκτησης της διαδικασίας της ιστορικής έρευνας, θααποφύγει το λάθος, με τον πιθανό αρνητικό αντίκτυπο στις πολιτικές αναλύσεις.

Το Ιστορικό δεδομένο στην Πολιτική σκηνή.

Στο πεδίο της πολιτικής ανάλυσης, ο ρόλος του Ιστορικού και της εις βάθος έρευνας, μπορεί να αποτελέσει πηγή

7

γνώσεων και ιδεολογικού αποπροσανατολισμού. Αντίστοιχα, παγιωμένες αντιλήψεις μπορούν να διαιωνίσουν μια θεώρηση πάνω σε εντελώς αναληθή στοιχεία που παρουσιάστηκαν και συνέχισαν να παρουσιάζονται ως η ιστορική αλήθεια. Ο Toshχρησιμοποιεί παραδείγματα ακροδεξιών μύθων στην σύγχρονη ιστορία της Βρετανίας και παγιωμένων αντιλήψεων που παρουσιάζουν το όλο πλαίσιο. Ένα από αυτά είναι το Μεταναστευτικό με την μορφή που πήρε στις φυλετικές εξεγέρσεις του Notting Hill το 19584. Παρουσιαζόμενο το συγκεκριμένο γεγονός ως απότοκο του μεταπολεμικού κόσμου,οδήγησε σε πλήθος ερμηνειών τόσο από ομάδες μεταναστών (στη συγκεκριμένη περίπτωση μεταναστών της Καραϊβικής) όσο και από Βρετανούς. Στο πλαίσιο των Βρετανών, τόσο απόακροδεξιές ομάδες, όσο και από ομάδες που αρνήθηκαν ότι υπάρχει φυλετική διάκριση στη Βρετανική κοινωνία, στηρίχτηκε ένα πλαίσιο επαναλαμβανόμενων απόψεων που όμωςυστερούσαν στην ιστορική πραγματικότητα. Ότι μαύροι μετανάστες εμφανίστηκαν στην Αγγλία από τον 16ο αι. τουλάχιστον.

Η επανάκτηση της ιστορικής διαδικασίας, στο πολιτικό πεδίο αποτελεί μέσω των λεγομένων του συγγραφέα μια απάντηση στην νεωτερικού τύπου ακροδεξιά φωνή5, που αναδεικνύει η εκάστοτε συγκυρία, όπως σε σχέση με το μεταναστευτικό και τους όρους ζήτησης και προσφοράς στην εκλογική κοινωνιολογία.

Σε σχέση με τα ανωτέρω και τις αλλαγές που δημιουργούνταισε μια κοινωνία, η παρελθοντολαγνεία, η ουτοπική ιδέα τουτέλειου παρελθόντος χωρίς την εγκληματικότητα και την απόσταση που έχει το σήμερα από την παλιά ηθική εποχή, δυναμιτίζουν καταστάσεις και πολιτικές διεισδύσεις που ο νοσταλγικός χαρακτήρας βρίσκει πρόσφορο έδαφος για να εξελιχτεί. Τα παραδείγματα πολλά και στο ελληνικό κοινωνικοπολιτικό σκηνικό ειδικά στο πλαίσιο ανόδου της ακροδεξιάς ιδεολογίας λόγω του μεταναστευτικού-4 Tosh, Why History Matters, “Other Worlds”, σελ.32-33. 5 Βλ. Taggart, New Populist Parties in Europe.

8

τουλάχιστον στο πρώτο στάδιο διείσδυσης. Αντίστοιχα και με το πρόσχημα της αλλοίωσης της κοινωνικής συνοχής με τοπαράδειγμα των φυλετικών συγκρούσεων του 1958, το ελληνικό παράδειγμα ακολουθεί μια παρόμοια λογική με τις Κινήσεις Πολιτών όπως αυτή στον Άγιο Παντελεήμονα Αθηνών και την Επιτροπή Κατοίκων. Αντίδράσεις από τα κάτω και οιδύο, προφασιζόμενες την δραματική αλλαγή που έφερε στις κοινωνικές δομές η ανεξέλεγκτη παρουσία μεταναστών. Ο ρόλος του Ιστορικού μέσω της ιστορικής διαδικασίας μπορείνα είναι ουσιώδης. Ο εντοπισμός της εξέλιξης των σχέσεων των μελών της κοινότητας μετά την πρώτη άφιξη μεγάλων μερίδων μεταναστών και η ανάλυσή τους συνδυαστικά με το λοιπό background της εποχής, μπορεί να αποτελέσει ένας πρώτης τάξεως απτό αποτέλεσμα του σημαντικού ρόλου της Ιστορικής επιστήμης διά μέσω των Ιστορικών.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΒΑπό την Ιστορική κατανόηση στην αδυναμία των ιστορικών παραλληλισμών.

9

Με την Ιστορική Κατανόηση, που προβλήθηκε στο προηγούμενοκεφάλαιο, εννοείται η σχέση μεταξύ του παρελθόντος και του παρόντος. Συγκεκριμένα, της πλήρους θέασης του παρόντος στο ρόλο που του αναλογεί ως του τελευταίου εξελικτικού σταδίου του παρελθόντος. Οι σημερινοί άνθρωποι είμαστε η κορυφή στην εμπειρική κλίμακα και όμωςδεδομένα που θα έπρεπε να έχουν θεραπευτεί, τυχαίνει να εμφανίζονται συνεχώς μπροστά μας σαν από πείσμα για την αέναη κατανόηση. Επομένως, μπαίνει το ζήτημα πως επιτυγχάνεται αυτή η κατανόηση. Ένα ακόμα ζήτημα προς σκέψη αφορά στο πως επιτυγχάνεται η πνευματική εξελικτικήπορεία μιας κοινωνίας που αναζητά το μοντέλο του σήμερα στηριζόμενη στο παρελθόν6.

Ο Tosh, προτείνει στον Ιστορικό να πει την Ιστορία από την πολύ αρχή της. Από το σημείο που ξεκίνησε το πρόβλημα, το διαφοροποιητικό έναυσμα, που αποτελεί την πηγή σημερινών αντιδράσεων. Χρησιμοποιώντας το παράδειγματων σχέσεων Ισραήλ και Παλαιστίνης ως ερμηνευτική προσέγγιση του παραπάνω συλλογισμού7, γίνεται κατανοητό τοπώς εννοείται η αρχή μιας Ιστορίας. Οι τεταμένες σχέσεις στην συγκεκριμένη περιοχή προσεγγίστηκαν διαφορετικά από μερίδα Ιστορικών. Με την Αμερικανική πλευρά να ισχυρίζεται ως ρίζα του προβλήματος των πόλεμο των 6 ημερών του 1967 και τα αποτελέσματά του. Η ιστορική κατανόηση όμως, που επιβάλλει την ορθή χρονική αλληλουχίαως μία από τις υποχρεώσεις του Ιστορικού, δύναται να εξετάσει το ζήτημα από μια άλλη πιθανή σκοπιά. Με αυτόν τον τρόπο, της χρονικής αλληλουχίας των γεγονότων, δηλαδήτων εμπειριών και αλλαγών που έδωσε κάθε σημαντική πολιτική κατάσταση, το παράδειγμα της συνεχιζόμενης Ισραηλοπαλαιστινιακής διένεξης, πρέπει να τοποθετηθεί στον Εμφύλιο του 1947-1948 και τον διωγμό χιλιάδων Παλαιστινίων (την Καταστροφή) , με την παράλληλη δημιουργία του σύγχρονου κράτους του Ισραήλ. Με αυτό τον

6 Le Goff, History and Memory, Past and Present σελ. 9.7 Tosh, Why History Matters, σελ. 47.

10

τρόπο εντοπίζεται η σωστή αλληλουχία των γεγονότων, ακολουθώντας τα ιστορικά αρχεία, εντοπίζοντας την διαφορετική πηγή που έρχεται να προσθέσει νέα ροπή στην έρευνα και να δώσει νέες ερμηνείες. Η εχθρική πληροφορία,ως η πηγή που χαλάει την εικόνα που έχει σχηματιστεί είναι η ουσία της ιστορικής έρευνας.

Στην κατανόηση της ιστορίας, πέρα από την χρονική αλληλουχία των γεγονότων, πρέπει να συμπεριληφθεί ο αποκλίνων χρόνος. Το τι έχει μεσολαβήσει μέσα σε όλη τη χρονική διάρκεια και τον αντίκτυπο που έχει σήμερα. Πιο συγκεκριμένα ή και πιο ειδικά, αυτό που για την τωρινή γενιά φαντάζει σημαντικό, τι αντιδράσεις είχε στην προηγούμενη; Οι εμπειρίες που μας κληρονόμησε η προηγούμενη γενιά είναι αρκετές στο πλαίσιο της επαναπροσέγγισης; Όταν εμφανίζεται το παράδειγμα της έννοιας ¨Παγκοσμιοποίηση¨ η ανάλυση που τίθεται αφορά στο κάτι καινούριο που προβληματίζει τις παγκόσμιες ισορροπίες του σήμερα; Είναι κάτι καινούριο ή προϋπήρχε; Η Ιστορική κατανόηση, μέσω της σωστής χρονικής αλληλουχίας, της αναζήτησης και χρήσης των ιστορικών πηγών συμπεριλαμβανομένου του αποκλίνοντα χρόνου, θέτει τα όρια του αν κάτι είναι πρωτόγνωρο ή έχει εμφανιστεί στο παρελθόν. Θέτοντας σε αντιπαραβολή τη σημερινή οικονομική και πολιτική κατάσταση με αυτήν του τελευταίουτετάρτου του 19ου αι. γίνεται η απαραίτητη σύγκριση. Η Παγκοσμιοποίηση του τέλους της δεκαετίας του 2000 αντιστοιχούμενη με τις διαφορές αλλά και ομοιότητες σε σχέση με το είδος της παγκοσμιοποίησης του 18708, μιας εποχής που κυριαρχούσε η Βρετανία και το οικονομικό σύστημα ήταν βασισμένο στον κανόνα του χρυσού. Επομένως, καταλήγουμε στην αρχή του συγκεκριμένου προβληματισμού. Γεγονότα που απασχολούν την τωρινή γενιά, πιθανόν να μην είχαν αντίκτυπο στις εμπειρίες της προηγούμενης, καθώς

8 Tosh, Why History Matters, σελ. 53-58. Για ειδικότερα ζητήματα πάνω στη διαμάχη και τον φόβο για τον όρο «Παγκοσμιοποίηση» αναλύοντας γεγονότα της σύγχρονης ελληνικής πραγματικότητας, Βλ. Λιάκος, Οι Πόλεμοι της Ιστορίας, στο Συλλογικό έργο Αθέατες Όψεις της Ιστορίας, 2012.

11

είχαν μεσολαβήσει κάποιες ιστορικές τομές όπως το 1945 που επί της ουσίας σηματοδοτούσαν ένα νέο ξεκίνημα, μια αρχή ενός καινούριου κόσμου. Ακόμη, προβληματίζουν τα στενά πλαίσια που αναγκάζουν να τεθεί ένα ζήτημα προς έρευνα, σε σχέση με την ιστορική του συνέχεια. Η παγκοσμιοποίηση στην εθνική δημόσια σφαίρα είναι το ζητούμενο αυτού του παραδείγματος. Οι ιστορικές τομές προβάλλουν έναν επαναπροσδιορισμό σχετικά με το πώς έχουνστηθεί οι κοινωνίες. Η παγκοσμιοποίηση στην πολιτική σφαίρα και στο πλαίσιο της εθνικής ιστορίας αποτελεί κάτι εχθρικό, σαν ένα είδος νέων δυνάμεων που διαπερνούν την κοινωνία. Η αντίδραση μιας μερίδας κοινού, διακατεχόμενου από έναν έντονο χαρακτήρα νοσταλγίας (παρελθοντολαγνεία) του σπουδαίου παρελθόντος του, οδηγείσε ρήξη μεταξύ του γνωστού παλαιού και του ¨επικίνδυνου¨ νέου. Του παλαιού ένδοξου γεμάτου θυσίες παρελθόντος αντιμέτωπου με το εν δυνάμει ¨διαβρωτικό νέο¨9. Διαμέσου του εθνικισμού διαπερνά την κοινωνία και θέτει τον προβληματισμό, τον αντίκτυπο του αποκλίνοντα χρόνου που διατυπώθηκε στην αρχή της παραγράφου. Η ιστορική άγνοια σε αυτή την περίπτωση είναι εμφανής και ο ρόλος του επαγγελματία Ιστορικού είναι να ρυθμίσει το ευρύτερο πλαίσιο που θα τεθούν οι προβληματικές και οι αναλύσεις τους.

Οι παραλληλισμοί των γεγονότων.

Το παρελθόν δεν παραμένει αμετάβλητο, αλλά αντίθετα μετατρέπεται βάσει των νέων ερωτημάτων που θέτει το κοινό-ερευνητές, καθώς και των ερμηνειών που

9 Boym, The Future of Nostalgia, σελ. 15-16.

12

αναζητούνται. Η σύνθετη σχέση που υπάρχει επομένως μεταξύπαρελθόντος και παρόντος μπορεί να οδηγήσει σε ταύτιση κάποιων γεγονότων ή καλύτερα σε ένα παραλληλισμό ενός συμβάντος της τωρινής εποχής με κάποιο σημείο «τομή» της Ιστορίας που έχει κοινά χαρακτηριστικά. Επίσης, τα χαρακτηριστικά πολλές φορές προσδίδονται μέσω πολιτικών λόγων και έτσι αποκτούν την κατάλληλη συναισθηματική φόρτιση. Αντίστοιχα, ο παράγοντας της συλλογικής Μνήμης ήακόμα και του Τραύματος μπορεί να δυναμιτίσει την ατμόσφαιρα προς τη θέση που εκ των προτέρων θα προωθηθεί.Σε αυτό το ιδιαίτερο ζήτημα, ο Tosh, παραθέτει το κεντρικό ζήτημα που κατέχει ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος στη Δημόσια Ιστορία επικεντρώνοντας όμως στο κομμάτι των ιστορικών αναλογιών και της κατ΄επέκταση αρνητικής χρήσηςαυτών.

Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος με την δυναμική του καθόρισε όλο το υπόλοιπο του 20ου αι. καθώς διαμόρφωσε νέες αντιλήψεις και ιδεολογικά μονοπάτια, καθιστώντας τα θέματα γύρω από αυτόν ως μια κεντρική εμπειρία στη συνείδηση όλης της ανθρωπότητας. Εμπειρία που συνεχίζεται και σήμερα. Συγχρόνως, το έτος τομή -1945- ανέδειξε μια νέα τάξη πραγμάτων με αλλαγή στην ισορροπία των Δυνάμεων, που πέρααπό το ιδεολογικό κομμάτι, καθόρισε μια νέα τάση στην πολιτική προσέγγιση των κρίσεων, υπό το πρόσχημα της αποφυγής ενός νέου παρόμοιου ολέθρου. Μαζί με την αλλαγή στην πολιτική θέαση και αντίδραση, επηρέασε τον τρόπο αντιμετώπισης της ιστορίας του κοινού φέρνοντας έντονα στην ιστορική ατζέντα το Τραύμα και την Μνήμη. Παρατηρήθηκε επομένως μια μεταστροφή στη συνείδηση του κοινού και στην δημόσια κουλτούρα τα ¨Μεγάλα Γεγονότα¨ αντικαταστάθηκαν μέσω του συναισθήματος από τα καταστροφικά γεγονότα και την με οποιοδήποτε τρόπο προσπάθεια αποφυγής της επανάληψής τους.

Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το παράδειγμα της κατευναστικήςπεριόδου που προηγήθηκε και ακολούθησε της υπογραφής της Συμφωνίας του Μονάχου τον Σεπτέμβριο του 1938

13

προκειμένου να αποτραπεί η πολεμική σύρραξη μεταξύ Γερμανίας και Τσεχοσλοβακίας και την στάση που τήρησαν οιδημοκρατικές δυνάμεις της εποχής, κυρίως της πολιτικής που ακολούθησε ο τότε πρωθυπουργός της Βρετανίας, Τσάμπερλεν. Η διατήρηση αυτού του παραλληλισμού και συγχρόνως η μετατροπή του Χίτλερ ως το απόλυτο κακό, δημιούργησε το κατάλληλο έδαφος στην μελλοντική παρουσίαση ανάλογων αμφιλεγόμενων πολιτικών αρχηγών ως νέοι Χίτλερ, που στα μάτια της κοινής γνώμης προωθείται ημε οποιοδήποτε τρόπο παύση τους. Δύο ανάλογα παραδείγματασχετίζονται τόσο με αυτό του παραλληλισμού με τον Χίτλερ του Σαντάμ Χουσεΐν10, που αποτέλεσε κατά ένα μέρος την απαρχή της συγγραφής του Why History Matters, όσο και στον Πόλεμο του Βιετνάμ την αντίστοιχη αναλογία με τον ΧοΤσι Μινχ, στη μεγαλύτερη ίσως πολεμική σύρραξη στα χρόνιατου Ψυχρού Πολέμου.

Οι αναλογίες τέτοιου επιπέδου, συνδυασμένες από έντονη ιδεολογική φόρτιση, κρίνονται ως οι πλέον ακατάλληλες λόγω των δεδομένων αποτελεσμάτων που θα φέρουν. Αντίστοιχα πρέπει να επιλέγονται λιγότερο δυναμικές αναλογίες που δεν θα προκαταβάλλουν, αλλά σωστά τοποθετημένες μέσα στο ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο, θα μπορέσουν να δημιουργήσουν μια σειρά επιλογών και ένα είδος αποτελεσματικότερης οπτικής στα παρόμοιας φύσης ζητήματα του παρόντος.

Ο δεσμός της Μνήμης με την Ιστορία.

Το κομμάτι της Δημόσιας Ιστορίας, αναμεμειγμένο με τον έντονο συναισθηματισμό πάνω σε ζητήματα μεγάλης σημασίας,όπως τα εθνικά θέματα, αποτελεί την ουσία της συλλογικής μνήμης και της ταυτότητας των μελών της κοινωνίας. Η μνήμη εμπεριέχεται στον περίγυρό μας και κατ’ επέκταση αποκτά τόσο συλλογικά στοιχεία, όσο και ατομικά.

10 Βλ. Φλάισερ, Οι Πόλεμοι της Μνήμης, σελ. 55.

14

Απευθύνεται στην βαθύτερη ανάγκη του ανθρώπου να αναζητήσει τις ρίζες του, όπως διαμορφώθηκε στις Δυτικές κοινωνίες του περασμένου αιώνα11. Το ζήτημα της μνήμης καιτης δυναμικής της στην ανάδειξη της Ιστορίας κρίνεται αναγκαίο να αναφερθεί παράλληλα με τις ιστορικές αναλογίες, καθώς και στα δύο επιδρούν παράγοντες που σχετίζονται με την ψυχική παρόρμηση των ανθρώπων, στοχεύοντας κυρίως στην φόρτιση και λιγότερο στην ένταξη ενός γεγονότος στο ιστορικό πλαίσιο που του αναλογεί και προτείνει ο Tosh.

Θα μπορούσε να γίνει μια μικρή ταύτιση με την Ιστορία τωνΤαυτοτήτων12 που αναφέρθηκε στο «Α Κεφάλαιο», στους παράγοντες που κατακερματίζουν την ιστορική γνώση. Θεωρώντας την Ιστορία των Ταυτοτήτων ως την προσπάθεια μιας ομάδας ατόμων να στηρίξουν την παρουσία τους στο παρελθόν, να βρουν τα κοινά στοιχεία στα οποία θα βασίσουν την τωρινή υπόστασή τους, επηρεασμένα κυρίως απόαρνητικούς παράγοντες σχετικά με τον τρόπο διαβίωσής τους, όπως οι γκέι και οι γυναίκες, αντίστοιχα μπορεί να παρατηρηθεί μια αναλογία στο πλαίσιο της συλλογικής μνήμης στις κοινωνίες. Στηρίζονται στο παρελθόν για να δημιουργήσουν τα μονοπάτια του σήμερα. Χρησιμοποιώντας στοιχεία που ενυπάρχουν, ανεξαρτήτως ατομικού-συλλογικού παράγοντα, όπως αυτό της επικοινωνίας μεταξύ τους13, ή τωνοικογενειακών αναζητήσεων, αλλά και των ερεθισμάτων που παίρνουν αφενός μέσω των υλικών καταλοίπων (πχ. αρχαιολογικά ευρήματα), αφετέρου μέσω της δύναμης των media, μπορεί το κοινό και ο μέσος σκεπτόμενος πολίτης ναοδηγηθεί στην ταύτιση της Ιστορίας με τη Μνήμη.

Πολλά τα κοινά, ακόμα περισσότερες οι διαφορές που γεννιούνται με την ανωτέρω ταύτιση. Σε ένα στοιχείο απόκλισης των δύο και αναφοράς στο ρόλο των Ιστορικών, η κατασκευή της Ιστορίας, το γράψιμό της, μπορεί να έρθει

11 Le Goff, History and Memory, Past and Present σελ. 17.12 Tosh, Why History Matters, σελ.14 – 15.13 Intellectum, σελ. 55 – 56.

15

σε αντιπαράθεση με τα βιώματα που έχει κληρονομήσει η Μνήμη. Η Ιστορία αναπαριστά αυτό που έγινε μέσω της ανάλυσης και της ένταξής του στο ευρύτερο κριτικό πλαίσιο. Ακριβώς σε αυτό το σημείο είναι δύσκολη η αποφυγή της χρήσης της μνήμης, πόσο μάλλον σε γεγονότα σχετικά πρόσφατα όπως ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Ούτως ή άλλως ακόμα και να γίνει μια προσπάθεια αποφυγής της οποιαδήποτε αναφοράς πάνω σε ένα σημαντικό ζήτημα, παρεμβαίνουν οι κοινωνικοί μηχανισμοί της αναπαραγωγής της μνήμης αποτελούμενοι τόσο από την Μνήμη, όσο και από την Λήθη14. Η Λήθη δεν μπορεί να παραληφθεί και πρέπει να δέχεται ανάλογη αναφορά στο αντικείμενο που αφορά τη Συλλογική Μνήμη, καθώς το τι θα επιλεγεί να αποσιωπηθεί είναι εξίσου σημαντικό με αυτό που θα επιλεγεί να προβληθεί. Ακόμα πιο συγκεκριμένη ανάλυση γίνεται με το παράδειγμα της ανάδειξης των Τόπων Μνήμης. Το παράδειγματου Μαυσωλείου στο Δίστομο είναι χαρακτηριστικό. Πρόκειται για ένα ιστορικό τεκμήριο, μια σφαγή την περίοδο της Κατοχής, δεν παύει όμως να αποτελεί ένα Τόπο Μνήμης. Μια ανάγκη ¨συνομιλίας¨ με το ένδοξο παρελθόν πάνω στο οποίο θα τεθούν οι νέοι δρόμοι πορείας και αντίληψης. Τα δεδομένα που δεν θα ξεχαστούν αλλά θα αποτελούν σημείο αναφοράς.

Παραλληλισμοί που εξυπηρετούν τις πολιτικές ανάγκες της εποχής.

Σε περιόδους κρίσης, είτε οικονομικές, είτε πολιτικοκοινωνικές, είναι σύνηθες να επιχειρείται μια στροφή σε συντηρητικές τάσεις. Εμπλουτισμένες με το ιδανικό της εθνικής εξύψωσης καθώς και της νοσταλγίας, στοχεύουν στην επίκληση της επαναφοράς των παλιών καλών εποχών, προβάλλοντας μια περίοδο ακμής και ανάπτυξης του έθνους εξυψώνοντάς την στη σφαίρα του ιδανικού. Η σχέση με το συναίσθημα, τον εθνικισμό, την παρελθοντολαγνεία 14 Λιάκος, Πως το Παρελθόν γίνεται Ιστορία, σελ.97.

16

και το ιστορικό πλαίσιο που αναφέρθηκε στις προηγούμενες παραγράφους είναι εμφανής. Μια ανάλογη αναφορά παραθέτει ο Tosh με τον παραλληλισμό της περιόδου της Θάτσερ και της επιστροφής στις αξίες της Βικτωριανής Εποχής.

Το απέραντο εμπειρικό βοήθημα που δίνει η Ιστορία, είναι ικανό να αναδημιουργήσει συνειδήσεις, ενώ αποτελεί και ένα μαξιλάρι ασφαλείας για τον μέσο πολίτη. Σε αυτό το σημείο κινήθηκε η πολιτική της Θάτσερ τη δεκαετία του ΄80. Η παγκόσμια ύφεση του τέλους της δεκαετίας του ΄70 αρχών δεκαετίας ΄80, βρήκε την Αγγλία με ένα κύμα απεργιών, άνοδο του πληθωρισμού και φυσικά αύξησης της ανεργίας στα μεγαλύτερα μεταπολεμικά ποσοστά της15. Οι συνέπειες της κρίσης τόσο στον δημόσιο, όσο και ιδιωτικό τομέα, χτύπησαν την Μεσαία τάξη στον πυρήνα της, δημιουργώντας ένα πνεύμα απαισιοδοξίας για το μέλλον, αλλά και άνοδο εξτρεμιστικών πολιτικών μορφωμάτων της άκρας δεξιάς, που βρήκαν πρόσφορο έδαφος στη μετάβαση στην μεταβιομηχανική εποχή της δεκαετίας του ΄80. Το αποτέλεσμα όλων αυτών των παραγόντων ήταν ο πολιτικός λόγος της Μάργκαρετ Θάτσερ σχετικά με την επιστροφή προς την εποχή της ανώτερης ανάπτυξης της χώρας, την Βικτωριανή και τις ηθικές αξίες που διδάσκει. Οι ηθικές που μας κληρονόμησε αυτή η εποχή, πρέπει να αναγεννηθούν για να οδηγηθούμε στην άνοδο16, υποστήριζε το Κόμμα των Συντηρητικών, στοχεύοντας στο εθνικό αίσθημα και στην απήχηση στην Μεσαία τάξη ως τον κινητήριο μοχλό της οικονομίας. Ασκώντας μια κριτική πάνω σε αυτό το ζήτημα, είναι εμφανής η απουσία της χρονικής απόκλισης μεταξύ παρελθόντος και παρόντος, η αδυναμία ένταξης σε ένα ευρύτερο πλαίσιο και εν τέλει η παρερμηνεία της ιστορικήςδιαδικασίας, στοιχεία απαραίτητα στον σκεπτόμενο και ενεργό πολίτη, που για λόγους σκοπιμότητας, η κυρίαρχη πολιτική ατζέντα προσανατολίζεται στη δημιουργία μιας ¨χρυσής-εποχής¨ σαν ένας άλλος εθνικός μύθος. Μια

15 Young, Η Ευρώπη του Ψυχρού Πολέμου 1945-1991, σελ. 251-264.16 Evans, Thatcher and the Victorians, σελ.607-608.

17

πολιτική αδύναμη να δημιουργήσει τη δική της καινοτομία17,στρεφόμενη σε πρακτικές του προηγούμενου αιώνα.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ

Η δύναμη των ΙστορικώνΗ διαδικασία της ιστορικής έρευνας, ή αλλιώς ο εγκυρότερος τρόπος (κατά τον Tosh) να σκεφτεί ιστορικά ο ενεργός πολίτης αναλύθηκε στα προηγούμενα δύο κεφάλαια. Το ζήτημα που έρχεται να απασχολήσει είναι ο ρόλος που κατέχουν οι ακαδημαϊκοί, οι επιστήμονες Ιστορικοί στην προώθηση του διδακτικού χαρακτήρα της ιστορικής επιστήμης. Σε αυτό ακριβώς στέκεται ο συγγραφέας ως ένα από τα υποκείμενα της σκέψης του. Τους ιστορικούς και το έργο τους. Το εκπαιδευτικό σύστημα σε κρίση, ήταν ένα απότα πρώτα ζητήματα που αναφέρθηκαν και κύρια ανησυχία για τον Tosh, που προσπαθεί να αναλύσει και κατ΄επέκταση να

17 Για μια γενική επισκόπηση πάνω στην πολιτική εξέλιξη της Βρετανίας,με αναφορές τόσο στην πορεία του Συντηρητικού Κόμματος από τον 19ο αι. όσο και σε παραλληλισμούς των ιδιαίτερων πολιτικών πεποιθήσεων σημαντικών πολιτικών αρχηγών του όπως του Robert Peel και του Gladstone, με την Thatcher και την τάση για επιστροφή σε αξίες της Βικτωριανής εποχής, Βλ. Evans, Thatcher and the Victorians, στο History, Vol. 82, Is.268.

18

υπερασπίσει τους Ιστορικούς. Επίσης, η παρατηρούμενη τάσημιας μεγάλης μερίδας κοινού να πιστεύει γεγονότα του παρελθόντος που η επίσημη ιστορική έρευνα θεωρεί αναληθή,τους λεγόμενους «μύθους», μπορεί να αποτελέσει τροφή για σκέψη στην επιρροή που εξασκούν οι Ιστορικοί στη κοινωνία.

Αναλύοντας, την Ιστορία ως επιστήμη θα παρατηρηθούν διαφορετικά πρόσωπα αυτού που ονομάζεται Δημόσια Ιστορία.Με την έννοια πρόσωπα εννοούνται οι διαφορετικές ερμηνείες που αποδίδονται στην Ιστορία αλλά και το κενό που υπάρχει στη σημερινή κοινωνία σχετικά με το έργο των ακαδημαϊκών ιστορικών και των συγγραφέων ενός δημοφιλούς είδους ιστορίας –popular history- (κυρίως λόγω του τρόπουγραφής αλλά και των θεμάτων που επιλέγουν). Όσον αφορά το έργο των Ιστορικών και πως αντιμετωπίζεται στη δημόσιασφαίρα, αποτελεί ένα θέμα προς σχολιασμό αφού μια μεγάλη μερίδα κοινού θεωρεί την Ιστορία ως ένα μάθημα του εκπαιδευτικού συστήματος και εκεί υπάρχει η διαμάχη σχετικά με την έννοια του ποιος αλλά και τι είναι ο Ιστορικός. Το παράδειγμα της Βρετανίας δείχνει την αδυναμία των Ιστορικών να απευθυνθούν σε ένα ευρύ κοινό, καθώς είναι λίγοι όσοι εργάζονται εκτός των ακαδημαϊκών πλαισίων, γεγονός που επί της ουσίας τονίζει αυτό που αναφέρθηκε ανωτέρω σχετικά με την ταύτισή τους με το εκπαιδευτικό σύστημα. Αντίστοιχα, μόνο αν ¨βγουν δημόσια¨θα μπορέσουν να μεταφέρουν την πραγματογνωμοσύνη τους στοκοινό, στη δημόσια συζήτηση. Η ουσιαστική γνώση των γεγονότων και των διαφορετικών συνθηκών κάθε γενιάς, φιλτραρισμένη με τη σωστή αναλογική έρευνα που προτείνει ο Tosh, όπως το πλαίσιο που τίθενται τα γεγονότα, την οργανική μίξη των παρόμοιων αλλά και διαφορετικών καταστάσεων που εμπεριέχονται συγχρόνως σε κάθε παραλληλισμό, θα μπορέσουν να εξοικειώσουν και ταυτόχρονανα αφυπνίσουν το κοινό από θεμελιωμένους ¨μύθους¨ και να οδηγήσουν στη βασική θέση που παρέχει η διδακτική χρήση της Ιστορίας, μέσω των επιστημόνων Ιστορικών, που δεν

19

είναι άλλη από το εύρος των επιλογών για τα τωρινά ζητήματα και την εμβάθυνση της κατανόησης και δράσης πάνωσε νέα δεδομένα18.

Η επιστημονική τεκμηρίωση, μπορεί να δείξει την πολιτική κουλτούρα19 κάθε κοινωνίας και να αποφύγει τα μονοδιάσταταστεγανά που δίνουν οι πολιτικά στρεβλωμένοι μύθοι. Μύθοι,που ρόλος της Δημόσιας Ιστορίας είναι να κλονίζει και να θεμελιώνει το γεγονός εκ νέου στην πραγματική του διάσταση. Μπορεί μέσα στην όλη διαδικασία να υπάρξουν φωνές που επηρεάζουν αρνητικά την δημόσια συζήτηση, όπως το παράδειγμα του συγγραφέα και αρνητή του Ολοκαυτώματος David Irving, με αποτέλεσμα μια ¨πολεμική¨ κρίση στους κόλπους της Ιστορίας, που αφενός οδηγεί σε σύγκρουση τουςιστορικούς, αφετέρου αποτελεί την πηγή της αμφισβήτησης της αυθεντίας των ακαδημαϊκών από το κοινό. Ωστόσο, η δημόσια μνήμη με τον κεντρικό χαρακτήρα που έχει αποκτήσει, ορίζει τους άξονες μελέτης της Ιστορίας και της κατάρριψης των μύθων και των θεμάτων ταμπού. Η ενασχόληση με μια ειδική κατηγορία θεμάτων που ερεθίζουν το εθνικό αίσθημα, είναι από μόνη της μια διαδικασία που οδηγεί σε συγκρούσεις. Το παράδειγμα της άρνησης του Ολοκαυτώματος ως ένα που ήδη χρησιμοποιήθηκε και αντίστοιχα το μέγεθος που έχει στην Ελληνική κουλτούρα ο Εμφύλιος πόλεμος του 1946-1949 και τις νέες διαστάσεις που έθεσε, όπως και τη νέα πολιτική ατζέντα που έθεσε. Συγχρόνως, το ζήτημα της Μνήμης ή της Λήθης και της θεραπευτικής ιδιότητας που έχουν και οι δύο.

Η Δημόσια Ιστορία με αυτό τον τρόπο αποδεικνύεται ισχυρό εργαλείο πολιτικής τοποθέτησης και ηθικής συνείδησης. Τα πεδία που καλύπτει, ανασυρόμενα μέσω των Ιστορικών- που είναι υποχρέωσή τους να διαδώσουν τα ευρήματα της έρευνάςτους αλλά και να προωθήσουν το κοινό σε αναζήτηση αυτών- ενταγμένα στη ιστορική αναλογία που τους αρμόζει, μετατρέπουν τη Δημόσια Ιστορία σε ένα από τα 18 Tosh, Why History Matters, σελ.112.19 Tosh, Why History Matters, σελ.109.

20

σημαντικότερα εργαλεία του σύγχρονου δημοκράτη πολίτη. Τον κάνουν να σκέπτεται ¨ιστορικά¨ που αποτελεί ένα τεράστιο πλεονέκτημα στη φαρέτρα των επιλογών του.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΣτο συμπέρασμα της παρούσας εργασίας θα γίνει μια συνολική επισκόπηση των θεμάτων που θέτει ο συγγραφέας και του ρόλου της Ιστορίας και των Ιστορικών εν γένει στηδημόσια κουλτούρα και σκέψη.

Παραθέτοντας τους βασικούς άξονες του Tosh και επικεντρώνοντας σε μερικές φράσεις κλειδιά που καθορίζουντις νόρμες της ανάγκης της Ιστορίας σήμερα, ο ενεργός πολίτης μιας δημοκρατικής χώρας και η ανάγκη του, ίσως και υποχρέωσή του, να κατακτήσει την ιστορική γνώση είναιεπιβεβλημένο ώστε να διαχωρίζει το αληθές από το γενικώς αποδεκτό. Αυτή η ανάγκη, δύναται μέσω του εκπαιδευτικού συστήματος να εξελίξει τον ενεργό πολίτη σε ιστορικά σκεπτόμενο πολίτη. Να τον εντάξει σε ένα διαφορετικό και ολοκληρωμένο τρόπο αντίληψης. Αυτός ο ξεχωριστός τρόπος σκέψης, αναφέρεται στην ανάπτυξη ενός επιπέδου κριτικής σκέψης που σε κάθε περίπτωση, δια μέσου της Ιστορίας, θα κάνει καινούρια ερωτήματα, αλλά θα γνωρίζει συγχρόνως τιςδυνατότητες και τους περιορισμούς που πηγάζουν από αυτά. Θα καταλαβαίνει την πραγματική χρήση της Ιστορίας, η οποία δεν περιορίζεται στην γνώση του τι συνέβη την παλιάκαι μακρινή εποχή αλλά αποτελεί ένα απέραντο εμπειρικό

21

βοήθημα δυνατοτήτων για το παρόν και με κάποιους περιορισμούς ίσως και για το μέλλον. Η αναζήτηση όμως αυτού του τρόπου σκέψης, επηρεάζεται από τον σκεπτικισμό που δημιουργείται στους κόλπους της Ιστορίας. Ένα σκεπτικισμός που έχει προέλθει από τον επιμέρους κατακερματισμό στο πλαίσιο της ταυτότητας και της ανάλυσης της Δημόσιας Ιστορίας, που οδηγεί στη σύγχυση περί κατανόησης ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν. Έννοιες όπως Κληρονομιά (Heritage), Ιστορία των Ταυτοτήτων, Εθνική συνείδηση και κουλτούρα, Μνήμη και Ιστορικές αναλογίες, μπορούν να γίνουν κατανοητές και να ενταχθούν στο σωστό ιστορικό πλαίσιο, που οδηγεί στον διδακτικό χαρακτήρα της Ιστορίας, μόνο με τη συμβολή των επιστημόνων Ιστορικών, των ακαδημαϊκών.

Η συμβολή των ακαδημαϊκών, είναι από τους σημαντικότερουςπαράγοντες στη διαδικασία της αλλαγής. Θεωρώντας το εκπαιδευτικό σύστημα σε κρίση (όπως τονίστηκε από την αρχή του βιβλίου με το παράδειγμα του Ιράκ και της άγνοιας πάνω στην ιστορική του συνέχεια μέσα στο χρόνο),ηαποστολή των Ιστορικών είναι να ακολουθήσουν τον κοινωνικό τους ρόλο. Να βγάλουν προς τα έξω την γνώση καιεμπειρία τους και να προβάλλουν τον δημόσιο διάλογο, αμφισβητώντας τις κατεστημένες αντιλήψεις και τους παγιωμένους μύθους. Να αποβάλλουν τον καθαρά ¨επιστημονικό¨ προσανατολισμό του Ρανκιανού μοντέλου, δίνοντας έμφαση στις κοινωνικές ομάδες και καταρρίπτονταςτην θεωρία ότι τα πάντα ταυτίζονται με τον Δυτικό κόσμο20.Με την γνώση τους και εμπειρία τους, μπορούν να ορίσουν το σωστό ιστορικό πλαίσιο αποφεύγοντας την παγίδα των αναλογιών, που γίνεται τόσο από τα media όσο και από πολιτικά στόματα και να εξοικειώσουν το κοινό με το παρελθόν. Το να ξεπεραστούν τα εμπόδια μεταξύ των ακαδημαϊκών και των απλών πολιτών, χρειάζεται να οριστούνοι διαφορές, μεταξύ των δύο ομάδων. Συγχρόνως, η βοήθεια που μπορούν να παρέχουν οι Κοινωνικές Επιστήμες στο

20 Iggers, Η Ιστοριογραφία στον Εικοστό Αιώνα, σελ. 15 – 17.

22

κομμάτι αντιμετώπισης και ανάλυσης των ιδιαίτερων συνθηκών, αναδιοργανώνει τον διάλογο και διευρύνει τις επιλογές. Η οργανική μίξη της Ιστορίας επικουρούμενη από τις Κοινωνικές Επιστήμες, δημιουργεί τους κατάλληλους μηχανισμούς επικοινωνίας. Η αποφυγή σπασμωδικών αναλύσεωνσε κρίσιμα ζητήματα αποτελεί την ουσία του ¨σκεπτόμαστε ιστορικά¨ και βασικό ρόλο της «κριτικής Δημόσιας Ιστορίας». Τα βασικά ερωτήματα που τίθενται κάθε φορά καιμε άλλο ζητούμενο καθώς και με νέα δεδομένα προς ανάλυση σε ένα δημόσιο debate, αποτελεί τον ορισμό του ανεξάρτητασκεπτόμενου πολίτη, την επιτυχία του ρόλου του Ιστορικού στον δημόσιο βίο και τον κοινωνικό χαρακτήρα της Ιστορίας.

Οι προβληματισμοί που απορρέουν από γενικές εισηγήσεις σχετικά με τον τρόπο χρήσης της Ιστορίας, αφορούν στην δυνατότητα αλλαγής αντίληψης των ανθρώπων. Δεδομένης της ψυχαγωγικής χρήσης της Δημόσιας Ιστορίας όπως προβάλλεταιστη μεγάλη μάζα κοινού, μέσα από τηλεοπτικές εκπομπές, περιοδικά ακόμα και από μουσεία, αφορά κυρίως στην αναζήτηση της ταυτότητας, είτε εθνικής είτε ατομικής21. Η ταυτότητα όμως είναι κάτι σύνθετο και υπάρχει το ερώτημα του αν η σχέση των ανθρώπων με το παρελθόν παραμένει ίδιααπό τη στιγμή που υπάρχει μια συνεχής εξέλιξη και αλλαγή.Συγχρόνως, μια εποχή όπως η σημερινή με την ταχύτητα που τη διακρίνει στην αναζήτηση πληροφοριών μέσω του διαδικτύου, αφήνει κάποιες αμφιβολίες σχετικά με το πόσο καλύτερα δομημένος θα ήταν ο κόσμος αν κατανοούσε το παρελθόν του όπως ισχυρίζεται ο Tosh. Τέλος, ακόμα και ανοδηγηθεί το κοινό στη κατανόηση του παρελθόντος, μέσα απότην διαδικασία της ιστορικής οπτικής που προτείνει ο συγγραφέας, ποια ακριβώς θα είναι η καθοδήγηση που θα ακολουθηθεί; Με άλλα λόγια, πόσο ανεξάρτητη θα είναι η ιδεολογική τοποθέτηση; Σε σκέψη αυτών και των νέων δεδομένων που προστίθενται καθημερινά, επιβάλλεται και

21 Βλ. Jordanova, How History Matters Now.

23

αναζητείται η ορθή χρήση της Ιστορίας και όχι η κατάχρησήτης22.

¨Μην ξεχνάς ποτέ το παρελθόν. Μπορεί να το ξαναχρειαστείς στο μέλλον¨

Malcolm Bradbury.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

John Tosh, Why History Matters, εκδόσεις Palgrave Macmillan, 2008.

ΑΥΤΟΤΕΛΗ ΕΡΓΑ

Svetlana Boym, The Future of Nostalgia, εκδόσεις Basic Books, New York 2001.

Georg G. Iggers (μτφρ. Π. Ματάλας), Η Ιστοριογραφία στον εικοστό αιώνα. Από την επιστημονική αντικειμενικότητα στην πρόκλησητου μεταμοντερνισμού, εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα 2006.

J. Le Goff (μτφρ. S. Rendall & Elizabeth Claman), History and Memory, εκδόσεις Columbia University Press, New York 1992.

M. Oakeshott, What is History? And other essays, εκδόσεις Imprint Academic, UK 2004.

Α. Λιάκος, Πως το Παρελθόν γίνεται Ιστορία;, εκδόσεις Πόλις, δεύτερη έκδοση, Αθήνα 2007.

Δέσποινα Ι. Παπαδημητρίου και Σ. Ι. Σεφεριάδης (επιμέλεια), Αθέατες όψεις της Ιστορίας. Κείμενα αφιερωμένα στον Γιάννη Γιανουλόπουλο, εκδόσεις Ασίνη, Αθήνα 2012.

22 Λιάκος, ¨Ιστορία και Εθνική Ιστορία¨ στο Αθέατες όψεις της Ιστορίας.

24

Χ. Φλάισερ, Οι Πόλεμοι της Μνήμης. Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος στη Δημόσια Ιστορία, εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα 2009.

J.W. Young (μτφρ. Γ. Δεμερτζίδης), Η Ευρώπη του Ψυχρού Πολέμου, 1945-1991. Πολιτική Ιστορία, εκδόσεις Πατάκη, 8η έκδοση, Αθήνα 2009.

PAPERS

Stephen Evans, Thatcher and the Victorians: A Suitable Case for Comparison? The journal of the Historical Association,History Volume 82, Issue 268, 16/12/2002.

Joan Wallach Scott, History in Crisis? The Others’ Side of the Story, The University of Chicago Press, The American Historical Review , Vol. 94, No.3, 1989.

Ludmilla Jordanova, How History Matters Now, Birkbeck College, London, May 28th 2008.

P. Taggart, New Populist Parties in Western Europe, West European Politics, Vol.18, Issue 1, pages 34-51.

Κ. Θεολόγου, Η Αξία της Μνήμης για μια Κοινωνία, περιοδικό Intellectum, Τεύχος 3, Σελίδες 53-69, Αθήνα 3/12/2007.

25