«Μία νέα επιστολή του Πέτρου Ν. Παπαγεωργίου προς τον...

ΜΙΑ ΝΕΑ ΕΠΙΣΤΛΗ ΤΥ ΠΕΤΡΥ Ν. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΥ

ΠΡΣ ΤΝ ΓΡΗΓΡΙ ΒΕΡΝΑΡ∆ΑΚΗ

υν περσει τρα ρ"νια απ" τ"τε πυ δηµσευσα στη σειρ των &ιλλγι-κ*ν και θελγικ*ν πραγµατει*ν της Ε.Μ.Σ. την Αλληλγραα τυ &ιλλ"γυ Π/-τρυ Ν. Παπαγεωργυ1. Κλενντας τν πρ"λγ της δηµσευσης εκενης επεσ0-µανα "τι η Aλληλγραα τυ δεν εναι τε µπρε να εναι πλρης2. Τ3η αγαθ0,η επισ0µανση αυτ0 επι5ε5αι*θηκε /ναν ρ"ν αργ"τερα, "ταν εγγν"ς τυ Γρη-γρυ Βερναρδκη ∆ηµ0τρις εε την καλσ3νη να µυ απστελει &ωττυπα τηςν/ας επιστλ0ς πυ δηµσιε3ω παρακτω: την /στειλε Παπαγεωργυ στν πρ"-γν" τυ απ" τη Θεσσαλνκη στις 6 Ιανυαρυ 1884, τ/σσερις περπυ µ0νες α&"-τυ εε υπστηρ;ει τ διδακτρικ" τυ στη Φιλσ&ικ0 Σλ0 της Ι/νας και επι-στρ/ψει στη Μακεδνα.

Η τρισ/λιδη επιστλ0 περι/ει ενδια&/ρυσες (γνωστες ως τ*ρα) πληρ&-ρες πυ &ωτ@υν κυρως την πρ*τη &ση της σταδιδρµας τυ ανδρ"ς. Ε;συενδια&/ρυσες εναι ωστ"σ ι ανα&ρ/ς τυ σε @ητ0µατα πυ α&ρ3ν τις &ιλ-λγικ/ς /ριδες τυ Εθνικ3 Πανεπιστηµυ, τα εκπαιδευτικ πργµατα της Θεσσα-

296

1. Βλ. Π. Μ. Νγδελης, Πτρυ Ν. Παπαγεωργυ τυ Θεσσαλνικως Αλληλγραα(1880-1912) [Eπιστηµνικα Πραγµατεαι, Σειρ Φιλλγικ0 και Θελγικ0, αρ. 19], Θεσσαλ-νκη, E.M.Σ., 2004. καθηγητ0ς κ. C. Τσιρπανλ0ς δηµσευσε τελευταα Bι5λικρισα τηςΑλληλγραας στ περιδικ" Ελληνικ 56/1 (2006) 218-224. Βασι@"µενς στ υλικ" της κατ/-λη;ε σε ρισµ/νες απ"ψεις σετικ µε τν Παπ. τις πες και παραθ/τει πρς συ@0τηση. ∆εναπτελε πρ"θεσ0 µυ να συ@ητ0σω εδ* "λες αυτ/ς τις απ"ψεις, µλν"τι θεωρ* "τι η ηθ-γρα&ικ0 θε*ρηση της πρσωπικ"τητας τυ Παπ. πυ ακλυθε κ. Τ. δεν διευκλ3νει υσια-στικ τν µελλντικ" συγγρα&/α της ιστρας της ελληνικ0ς &ιλλγας, πλ3 περισσ"τερ πυπρ"κειται για /ναν εκπρ"σωπ" της απ" µα νευραλγικ0 περι0 τυ αλ3τρωτυ ελληνισµ3. λ"γς πυ αισθνµαι ωστ"σ την υπρ/ωση να απαντ0σω στην τελευταα ε; αυτ*ν, εκενηδηλ. πυ συνδ/εται µε τ δια@3γι τυ Παπ., &ελεται στ γεγν"ς "τι µυ απδδει πρ"θεσηπυ 3τε εα 3τε ε; ιδισυγκρασας θα µπρ3σα να /ω. Συγκεκριµ/να κ. Τ. θεωρε (σ.222) "τι η αιτιλγα «µη λκλ0ρωση τυ γµυ» πυ παραθ/τω στηρι@"µενς σε συµπληρω-µατικ /γγρα&α (ατηση δια@υγυ, πατριαρικ" δια@3γι, ιατρικ0 ε;/ταση της συ@3γυ τυκαι απδ0 υπαιτι"τητας απ" Παπ.) εναι ασα&0ς και @ητ να µθει αν τ3τ &ειλ"ταν «σεσε;υαλικ0 ανεπρκεια, αδια&ρα–ψυρ"τητα 0 λλ λ"γ», πρσθ/τει δε µε ανκει διδα-κτισµ" τη διαπστωση "τι «η /ρευνα σ0µερα /ει ;επερσει παλαι ταµπ3 πυ απ/τρεπαν τηνπρσ/γγιση και ερµηνεα των µη &ωτειν*ν 0 αθετων πλευρ*ν µις πρσωπικ"τητας». ∆υ-στυ*ς για τν κ. Τ. η δια η Αλληλγραα και υπµνηµατισµ"ς της τν διαψε3δυν. Εν εκδ"της της Αλληλγραας εε ταµπ3 0 /και την πρ"θεση να ε;ιδανικε3σει τν Παπ., µε την/ννια να απκρ3ψει σκ"πιµα τις µη &ωτειν/ς πλευρ/ς της πρσωπικ"τητας και τυ /ργυ τυ,τ"τε π*ς ε;ηγεται τ "τι δηµσευσε τ γεγν"ς τυ δια@υγυ και της επσηµης αιτιλγαςτυ (ανλκλ0ρωτς γµς), α&3 πρηγυµ/νως τα ανακλυψε µε συνδυαστικ0 ανε;ρτητη/ρευνα στα ΓΑΚ της Λ/σ5υ; (Επ τη ευκαιρα παρατηρ* εδ* "τι κ. Τ. δεν µπανει στν κ"-π να ενηµερ*σει τν ανυπψαστ αναγν*στη σετικ µε τ πια ν/α στιεα κµ@ει στην/ρευνα η Αλληλγραα και εκτεν0ς υπµνηµατισµ"ς της ως πρς τν Παπ. και την επ0 ενσυγκρσει πρς την παλαι"τερη /ρευνα). Iσ για τα ατια πυ πρκλεσαν αυτ" τ θλι5ερ" γε-γν"ς &53µαι "τι η απσα&0νιση πυ απαιτε κ. Τ. εναι /να παρδ; ατηµα πυ δενπρ"κειται να ικανπιηθε πτ/ δθ/ντς "τι ατις τυ πρ5λ0µατς /ει απδηµ0σει εις ταςαιωνυς µνς εδ* και εκατ" περπυ ρ"νια.

2. Βλ. Νγδελης, .π., σ. 12.

λνκης και τις αντιλ0ψεις ελληνικ*ν κ3κλων της π"λης για την ταυτ"τητ της δ3δεκαετες πριν απ" τ τ/λς τυ 19υ αι.

Σε ",τι α&ρ τη σταδιδρµα τυ Παπαγεωργυ µαθανυµε τ*ρα "τι αµ/σωςµετ την επιστρ&0 τυ απ" τη Γερµανα Παπαγεωργυ, 5ηθ3ντς και τυ αρ-νητικ3 κλµατς πυ υπ0ρε στυς κ"λπυς της ελληνικ0ς κιν"τητας της Θεσσαλ-νκης, πρσανατλσθηκε αρικ στην ιδ/α να καταλ5ει θ/ση υ&ηγητ0 στη Φιλσ-&ικ0 Σλ0 τυ Πανεπιστηµυ. Απ" την τρτη µλιστα παργρα& της επιστλ0ς, "-πυ απκαλε τν καθηγητ0 της Φιλσ&ικ0ς Σλ0ς Ιωννη Παντα@δη ινε πατ/-ρα τυ, σε συνδυασµ" µε ωρα λλων επιστλ*ν της Αλληλγραας3 δηγ3µαστεα5αστα στ συµπ/ρασµα "τι για την ευ"δωση των σεδων τυ θα πρ/πει να υπλ"-γι@ε σηµαντικ στ κ3ρς και τις γνωριµες τυ συντπτη δασκλυ τυ ( Παντα@-δης καταγ"ταν, "πως και ι εκ πατρ"ς πρ"γν τυ, απ" τ Κρ3σ5 της Kνω Μα-κεδνας). ∆εν θα πρ/πει να µας δια&ε3γει τ γεγν"ς "τι Παντα@δης 0ταν 0δη µααπ" τις κυραρες &υσιγνωµες τυ µακεδνικ3 λ"µπυ των Αθην*ν και "τι διαδρα-µτι@ε σηµαντικ" ρ"λ στην ηγεσα τυ δρ*ντς παρ τω ΥΠΕL περ&ηµυ Συλλ"-γυ πρς ∆ιδσιν των Ελληνικ*ν Γραµµτων (Σ∆ΕΓ)4. τσι θα µπρ3σε να γνεικαλ3τερα κατανητ0 και η εδηση πυ δνει Παπαγεωργυ στν απδ/κτη της επι-στλ0ς "τι εε απρρψει «πλλNς καO συµ&"ρυς πρτσεις, Pπως Qναλ5Rη τSν δι-ε3θυνσιν τT UνταTθα (ενν. της Θεσσαλνκης) ∆ιδασκαλευ». Η κατλη;η των &ι-λδ;ι*ν αυτ*ν εναι γνωστ0: Παπαγεωργυ περιρστηκε τελικ για λ"γυς πυπαραµ/νυν ακ"µη αδιευκρνιστι στη γυµνασιαρα τυ γυµνασυ Μναστηρυτην πα σκησε επ /να /τς5 ωρς ωστ"σ να παραιτηθε πτ/ απ" τη &ιλδ;ατυ να µετικ0σει εις τας «(κν)ιστε&νυς Αθ0νας», για να καταλ5ει θ/ση στ Πα-νεπιστ0µι6.

Η στεν0 σ/ση µε τν Παντα@δη δικαιλγε επσης την εκ πρ*της "ψεως πε-ρεργη &ιλα τ3 (µ/ρι τ*ρα θεωρ3µενυ απ" την /ρευνα ως &ανατικ3 παδ3τυ Κ"ντυ7) Παπαγεωργυ µε τν Γρηγ"ρι Βερναρδκη, α&3 εναι γνωστ" "τι Παντα@δης συνδε"ταν &ιλικ µε τν αδελ&" τυ τελευταυ ∆ηµ0τρι8. Τν κατ/;ι ρ"νια µεγαλ3τερ" τυ Γρηγ"ρι εε την ευκαιρα να τν γνωρσει κατ τη διρ-κεια των σπυδ*ν τυ στη Γερµανα9.

Παντ. Μ. Νγδελης, Eπιστλ0 τυ Παπαγεωργυ πρς τν Bερναρδκη 297

3. Νγδελης, .π., επιστλ/ς αρ. 7 (ιδατερα σηµ. 13) και 25.4. Παντα@δης (1827-1900) 0ταν καθηγητ0ς τυ Πανεπιστηµυ απ" τ 1875 και υπ0ρ-

;ε 0δη ιδρυτικ" µ/λς, ταµας, σ3µ5υλς και γραµµατ/ας τυ Σ∆ΕΓ (αργ"τερα –1890 και 1892αντστια– διετ/λεσε Αντιπρ"εδρς και Πρ"εδρς τυ συλλ"γυ). Για τη @ω0 και τ /ργ τυ5λ. Αγγ. Ν. Παπακ*στα, εν Αθναις Σλλγς πρς ∆ιδσιν των ελληνικ#ν Γραµµτων. Η∆ρσις τυ Συλλγυ κατ την εκατνατεταν (1869-1969), Αθ0να 1970, σσ. 157-158.

5. Τη υπδε;ει τυ Κωνσταντνυ Παπαρρηγ"πυλυ και µ/σω τυ Σ∆ΕΓ. Βλ. σετικΣ∆ΕΓ . Γ 6 /216 αρ. εγγρ. 598, 16 Μα'. 1884 (= Νγδελης, .π., σ. 37 σηµ. 12). Πρ"κειται για ε-πιστλ0 πυ απευθ3νει Γενικ"ς Πρ";ενς της Ελλδας Π. Λγθ/της πρς τν Κ. Παπαρ-ρηγ"πυλ.

6. Βλ. παρακτω σηµ. 34.7. Βλ. ενδεικτικ Π. Λ/τσας, «Π/τρς Ν. Παπαγεωργυ (+1914)», Μακεδνικ 1 (1940) 536.8. Βλ. σετικ ∆. Ν. Βερναρδκης, «Cωγρ&εις Ελληνικ0 Βι5λιθ0κη», Εστα τ. 663

(1888) 577, "πυ Βερναρδκης απκαλε τν Ι. Παντα@δη * σ+ς λς µυ.9. Βλ. Νγδελης, .π., επιστλ0 αρ. 17 σηµ. 41. Η γνωριµα των δ3 ανδρ*ν ρνλγεται

τ πιθαν"τερ απ" την επ0 των σπυδ*ν τυ Παπ. στη Λειψα (Ν/µ5ρις 1878-Μρτις1880).

Σε συν&εια µε τα παραπνω 5ρσκεται /να ακ"µη σηµαντικ" @0τηµα της επι-στλ0ς πυ δεν εναι λλ απ" τις απ"ψεις για τη νεελληνικ0 γλ*σσα τις πες ε-ε αρσει να δηµσιε3ει ∆ηµ0τρις Βερναρδκης, παραιτηθες (τ"τε) καθηγητ0ςτης Φιλσ&ικ0ς Σλ0ς, στην ε&ηµερδα Να Ηµρα 0δη απ" τν Ι3νι τυ 1883,µε α&ρµ0 την /κδση τυ /ργυ τυ µισητ3 αντιπλυ τυ Σ. Κ. Κ"ντυ, Γλωσσι-κα παρατηρσεις αναερµεναι εις την να ελληνικ γλ#σσα (1882). Τα ρθρα αυ-τ απτελ3σαν συν/εια της &ιλλγικ0ς (µε /ντνες ιδελγικ/ς απρ*σεις) δια-µης ανµεσα στυς δ3 νδρες πυ εε αρσει απ" τ 1868. Στη στατικ0 θε*ρη-ση της γλ*σσας τυ Κ"ντυ, σ3µ&ωνα µε την πα η νεελληνικ0 στη γραπτ0 τηςµρ&0 /πρεπε να απκαθαρθε ακλυθ*ντας τ τυπικ" της αττικ0ς, Βερναρδ-κης αντιπαραθ/τει /να ε;ελικτικ" πρ"τυπY η γν*ση της αραας γλ*σσας (ως σ3-νλ, δηλ. τ3πι, ετυµλγα, σ3ντα;η) εναι ρ0σιµη στν 5αθµ" πυ επιτρ/πει τη&υσιλγικ0 ε;/λι;η της µιλυµ/νης, πλ3 περισσ"τερ πυ η τελευταα απ" π-ψη τ3πων παρυσι@εται εντε πλυσι"τερη της αττικ0ς10. ι απ"ψεις αυτ/ς &α-νεται να α&0νυν ερωτηµατικ στν νεαρ" Παπαγεωργυ πς "µως ακλυ-θ*ντας τ /νστικτ της επαγγελµατικ0ς θα λ/γαµε αυτσυντ0ρησης απ&ε3γει µεδιπλωµατικ"τητα να πρει θ/ση και απλ*ς διατυπ*νει την ευ0 αυτ"ς και συν-µιλητ0ς τυ να 5ρεθ3ν στην Αθ0να, για να «U;ακρι5*συν QπZ κινT τZ πρ\γµα».Iπως απδεικν3εται λλωστε απ" αρειακ" υλικ"11, στην πρ*τη &ση της σταδι-δρµας τυ υπλ"γι@ε στην υπστ0ρι;η των Βερναρδκηδων.

∆3 ακ"µη ανα&ρ/ς τυ Παπαγεωργυ στην επιστλ0 α;@ει να πρσεθ3νιδιατερα. Η πρ*τη α&ρ την γνωστη απ" αλλ3 πρ"ταση µας εκ των αντιµα-µ/νων την επ0 εκενη παρατ;εων της Eλληνικ0ς Kιν"τητας της Θεσσαλνκηςστν Γρηγ"ρι Βερναρδκη να αναλ5ει τη διε3θυνση τυ γυµνασυ, την πα, "-πως µαθανυµε, απ/ρριψε Μυτιληνας &ιλ"λγς12.

Η δε3τερη παρυσι@ει γενικ"τερ ενδια&/ρν καθ*ς πρ"κειται για τν α-πα;ιωτικ" αρακτηρισµ" «ρυπαρN _E5ραι3πλις» πυ ρησιµπιε για τη Θεσ-σαλνκη. Τι ακρι5*ς εννε Παπαγεωργυ ρησιµπι*ντας τν δεν εναι α-π"λυτα σα&/ς. αρακτηρισµ"ς αυτ"ς παραπ/µπει κατ τη γν*µη µυ σε δ3 α-ρακτηριστικ της π"λης την περδ αυτ0. Τ πρ*τ α&ρ την κακ0 υγεινµικ0της κατσταση ιδιατερα δε των ε5ραϊκ*ν συνικι*ν της. Iπως εναι γνωστ", ηκατσταση απτυπ*νεται µε γλα&υρ" τρ"π στν τ3π αλλ και σε περιηγητικκεµενα της επ0ς. aαρακτηριστικ0 εναι λ.. η περιγρα&0 της π"λης πυ δηµσι-ε3ει η ε&ηµερδα Ερµς τ 1875. Εκε, α&3 σηµει*νεται "τι η επι&νεια των δρ"-µων της εναι παραγεµισµ/νη µε τ3ς πρστυ7σας :καθαρσας, ;ν < σ=ψις παρ-7ει ε?ς τ+ν διερ7µενν @BεCαν @σµν, παρεµερ= πρ+ς τDν τEν τεταρι7ευµνων λα-7νων, πρστθεται η απκαλυπτικ0 παρατ0ρηση "τι µετ την κατεδ&ιση τυ τε-υς της θλασσας (1869) απκαλ3&θηκαν σε µεση γειτναση µε αυτ0ν πλ=θς

298 Σ3µµεικτα

10. Για τη διαµη Βερναρδκη-Κ"ντυ την ιστρα και τ περιε"µεν" της 5λ. Παντ.Αργ3ρης, «Πανεπιστηµιακ/ς /ριδες: η περπτωση τυ ∆. Βερναρδκη και τυ Κ. Κ"ντυ», Πα-νεπιστµι: Ιδελγα και Πλιτικ, Αθ0να 1989, σσ. 541-556.

11. Βλ. Νγδελης, .π., επιστλ/ς αρ. 19 και 21.12. Για τις αντιµα"µενες µερδες –στη µια εκ των πων πρωταγωνιστ3σε θες τυ

Παπ. Τσκς Παπαγεωργυ– και τις /ριδες της κιν"τητας την επ0 αυτ0 5λ. Στ. Cαπντη,«ι ενδκιντικ/ς /ριδες στην Ελληνικ0 Κιν"τητα της Θεσσαλνκης απ" τ 1881 /ως τ1912», Πρακτικ ΙH Πανελληνυ Ιστρικ Συνεδρυ Θεσσαλνκης, Θεσσαλνκη 1999, σ. 121.

σαπρEν καI Jτιµρρπων ?κιEν, :νηκυσEν πρ+ πντων ε?ς JKραϊκ3ς ?κγε-νεας Mν αNς, Oν µD καθ’ Pλην τDν νκτα Qεγγν R ανI τEν Mκ πρ7ερυ πηγ-ντων MκεC καενεων, θ3 Qλεγεν * πιητDς Pτι πλανSται τ+ σµα τ=ς δυστυ7αςκαI Mρηµ#σεως13.

Τ δε3τερ αρακτηριστικ" πυ υπαινσσεται Παπαγεωργυ θα πρ/πει να α-&ρ περισσ"τερ τν κυραρ ρ"λ πυ διαδραµτι@ε η ε5ραϊκ0 κιν"τητα στηνκινωνικ0 και ικνµικ0 @ω0 της π"λης14 και λιγ"τερ την πληθυσµιακ0 της υπε-ρ0, α&3 ειδικ την περδ εκενη ι επσηµες θωµανικ/ς απγρα&/ς δενυνελα&ρ υπερ0 τυ ελληνικ3 πληθυσµ3 /ναντι τυ ε5ραϊκ3 και τυ µυσυλ-µανικ3, λ"γω τυ µεγλυ αριθµ3 Ελλ0νων πρσ&3γων πυ κατ/&υγαν στην π"-λη απ" τ Λιτ"ωρ µετ την 0ττα τυ 187815. Αν η ερµηνεα αυτ0 εναι, "πως πι-στε3υµε ρθ0, τ"τε λληνας λ"γις θα πρ/πει να εκ&ρ@ει µε τν αρακτηρισµ"αυτ" την απαρ/σκει τυ πρς τ ε5ραϊκ" στιε, στση απ"λυτα αναµεν"µενηγια /ναν εθνικιστ0 πυ @ει µε τ "νειρ της εθνικ0ς απκατστασης της Μακεδναςκαι της Θεσσαλνκης. Για τν Παπαγεωργυ η π"λη εναι ελληνικ0, "πως σα&*ςδηλ*νει σε επιστλ0 τυ πρς τν επιστ0θι &λ τυ και θ3µα της δρσης των5υλγαρικ*ν κµιττων γιατρ" Κ. Κντρ/πα τ 1892, "πυ την απκαλε µετ’ επι-τσεως < Θεσσαλνκη µας µας16. Υπ" την /ννια αυτ0 αρακτηρισµ"ς ρυπαρΕ5ραι3πλη απτελε µα λακωνικ0 µεν αλλ ενδια&/ρυσα πληρ&ρα για τααρνητικ συναισθ0µατα πυ /τρε&ε µερδα τυλιστν των µρ&ωµ/νων Ελλ0νωντης Θεσσαλνκης /ναντι των συνκων Ε5ραων.

TEν ΘεσσαλνκVη τV= 8 TΙαν(υαρυ) 1884

TΑγαπητW Γρηγριε,

Πλλ3ς *µλγE 7ριτας σ τε καI τXE :BιτµXω :δελXE συ17 MπI ταCς θερµαCςπρ+ς τ+ν κ. ΒυZντιν18 συστσεσιν [πWρ Mµ\. Μετ3 τDν διακπDν τ=ς Mκδσεωςτ=ς «Κλει\ς»19, ^ν πρυσιν Qτι Mγνωσκν _ς :ναπευκτν, ε`νε παργρν Pτι


13. Βλ. Ερµς, &. της 28/15.8.1875, πρ5λ. Αλ. Καραδ0µυ-Γερ"λυµπυ, ΜεταB Ανατλςκαι ∆σης. Βρειελλαδικς πλεις στην περδ των θωµανικ#ν µεταρρυθµσεων, Αθ0να1997, σ. 157, "πυ επισηµαννται λλα ανλγυ περιεµ/νυ κεµενα Ελλ0νων και ;/νων.Βλ. επσης Καραδ0µυ-Γερ"λυµπυ, αυτ., σ. 159, "πυ ανα&ρ σε ρθρα της διας ε&ηµερ-δας µε ατηµα την ργνωση εκ µ/ρυς της δηµαρας υπηρεσας απκµιδ0ς σκυπιδι*ν απτας δς της πλεως τας πας … 7ιλιδαι ναρων καταπληρσι ακαθαρσι#ν.

14. Βλ. σετικ Π. Μ"λ, ι ΕKραι της Θεσσαλνκης 1856-1919, Αθ0να 2001, σ. 49 κ.ε.15. Σ3µ&ωνα µε την επσηµη απγρα&0 τυ 1882 στν κα@ Θεσσαλνκης υπ0ραν

34.985 λληνες, 34.523 Ε5ραι, 29.489 Μυσυλµνι και 4.087 δι&ρι. Για τα στιεα αυ-τ, "πως και για τις λλες απγρα&/ς σετικ µε τν πληθυσµ" της Θεσσαλνκης, 5λ. Μ"λ,.π., σ. 29 κ.ε.

16. Βλ. Νγδελης, .π., επιστλ0 αρ. 33 (της 15ης Ιυλυ τυ 1892).17. Εννε τν &ιλ"λγ και πρ*ην καθηγητ0 της Φιλσ&ικ0ς Σλ0ς τυ Πανεπιστηµ-

υ Αθην*ν ∆ηµ0τρι Βερναρδκη (1833-1909). Για τη @ω0 και τ /ργ τυ 5λ. Μ. Ι. Μιαηλ-δης, ΛεσKιακα Σελδες. Μρς ΑH Βς και bργα τυ ∆. Βερναρδκη, Mυτιλ0νη 1939.

18. Εννε τν Αναστσι Βυ@ντι συνεκδ"τη (µα@ µε τν Γ. Σκυλτση) της απ" τ 1866µετνµασθεσας σε Να Ηµρα ε5δµαδιαας ε&ηµερδας της Τεργ/στης Ηµρα. Για την ιστ-ρα της ε&ηµερδας 5λ. Κ. Μγιερ, Ιστρα τυ ελληνικ τπυ, τ. Αb, Αθ0να, σ. 291.

19. Η ε5δµαδιαα ε&ηµερδα Κλει# της Τεργ/στης ιδρ3θηκε απ" τν λ"γι ∆ιν3σι Θε-ρειαν", τ 1861, µετ την απ*ρησ0 τυ απ" την Ηµρα. Σταµτησε την κυκλ&ρα της τ

Mκδδεται < «cΗµρα», ε`δς τι Centralblatt τ=ς Λειψας d Wochenschrift τ\ Βερλ-νυ20, ε?ς ^ν δυνµεθα R ιλλγικ#τερι <µεCς τEν Mν τV= TΑνατλV= εeµως κα-λυµνων «ιλλγων» ν3 :πστλλωµεν Mντε τ3ς µικρ3ς καI πρ7ειρτρας δια-τριK3ς <µEν. TΑνγκη Pµως ν3 συστσητε τXE κ. ΒυZαντXω ν3 καταστσVη τDν Mηµε-ρδα αeτ\ ιλλγικωτραν πως, Oν θλVη ν’ :γαπηθV= καI διαδθV= περισστερν,:\ JKδµαδιαCν περιδικ+ν σγγραµµα, f µεγστην Q7υσιν τ3 παρ’ <µCν γρµ-µατα :νγκην, δWν ηeτ7ησε ν3 Q7Vη < cΕλλ3ς µετ3 gµισυν α?Eνα καθ’ hν θεραπεε-ται Mλευθρως < ιλλγα.

E?ς Θεσσαλνκην :ικµην πρ+ δ JKδµδων, µετ3 τ3ς Jρτ3ς :πρ7µαι δWε?ς iγιν jρς21 καI TΑθνας Pπυ καI θ3 στσω τDν ιλλγικDν καλKην ^ν RκανEςκατ3 τ3 τελευταCα Qτη περιεπλνησα µετ’ Mµαυτ\22. TΑπρριψα πλλ3ς καI συµ-ρυς πρτσεις γενµνας µι Pπως :ναλKω τDν διεθυνσιν τ\ Mντα\θα διδασκα-λευ23, καI διτι θλω ν3 µενω Mν ταCς TΑθναις καI διτι, Pπως κατντησαν τ3 πργ-µατα τ=ς cΕλληνικ=ς κιντητς, ε`νε :νBιν σπυδαυ καI Mπιστµνς :νδρ+ς ν3διαµνVη Mν ΘεσσαλνκVηk :περγραπτα ε`νε τ3 «ρεZιλκια» τEν Mντα\θα :ντιµα7µ-νων µερδων, :περγραπτς < :θλιτης καI παρλυσις < Mπικρατ\σα ε?ς τ3 Mκπαι-δευτικ3 καI Mκκλησιαστικ3 πργµατα24, Kερ3 δW καI < 7ρηµατικD :ν7εια τ\ τα-


1883. Παπ. πρ"λα5ε να δηµσιε3σει σε αυτ0 µερικ ρθρα και επιστλ/ς. Για τις τελευταες5λ. Νγδελης, .π., επιστλ/ς αρ. 1 και 4.

20. Εννε τ ε5δµαδια &ιλλγικ" περιδικ" Berliner Philologische Wochenschrift πυ ι-δρ3θηκε τ 1881 και απ" τ 1921 συν/ισε να εκδδεται µε τν ττλ Philologische Wochenschrift.Στ περιδικ" αυτ" Παπ. δηµσευσε µεγλ αριθµ" µελετ*ν, &ιλλγικ*ν αρικ και επιγρα-&ικ*ν στη συν/εια. Για την εργγρα&α τυ εν αναµν0 της δηµσευσης της τελικ0ς της µρ&0ς5λ. πρσωριν Πτρς Ν. Παπαγεωργυ (1854-1914). Φιλλγικν Μνηµσυνν επ τη πεντη-κστ επετεω απ τυ θαντυ αυτ ργανωθν υπ της ΕΜΣ, Θεσσαλνκη 1964, σ. 36 κ.ε.

21. ακρι50ς αριθµ"ς των επισκ/ψεων τυ Παπ. στ Kγι Iρς δεν µυ εναι γνωστ"ς,η ανα&ρ αυτ0 συνιστ πντως την πρωϊµ"τερη γνωστ0 µαρτυρα. Για τις επισκ/ψεις τυΠαπ. στις µν/ς και τις Bι5λιθ0κες τυς καθ*ς επσης και γενικ"τερα τις σ/σεις τυ µε τKγι Iρς, "πως αυτ/ς απτυπ*ννται στην Αλληλγραα τυ 5λ. Νγδελης, .π., επιστλ/ςαρ. 83 (µε σηµ. 318), 88 και 119 (ιδιατερα σ. 222).

22. Εννε τ µακρ3 διστηµα των σπυδ*ν τυ σε Γερµανα και Ιταλα 1873-1883Y 5λ.σετικ Νγδελης, .π., σ. 313 και σπρδην.

23. Η παραπνω πληρ&ρα εναι γνωστη απ" αλλ3. Αντθετα, απ" την Αλληλγρα-&α τυ Παπ., 5λ. Νγδελης, .π., αρ. 5 και 6 (ρνλγ3µενες στις 25 Απριλυ και 1 Μαcυ α-ντστια), πρκ3πτει "τι κατ τυς πρ*τυς µ0νες τυ 1884 Παπ. ευρισκ"µενς στην Αθ0-να, "ταν πρ&αν*ς εε εκλεψει η πιθαν"τητα να εκλεγε υ&ηγητ0ς στη Φιλσ&ικ0 Σλ0,συ@0τησε µε τν Κωνσταντν Παπαρρηγ"πυλ, πρ"εδρ τυ Σ∆ΕΓ, τ ενδε"µεν να ανα-λ5ει τη διδασκαλα τυ µαθ0µατς των Ελληνικ*ν σε "λες τις τ;εις τυ (ιδρυθ/ντς απ" τνΣ∆ΕΓ τ 1876) ∆ιδασκαλευ, για να καταλ0;ει τελικ στη διε3θυνση τυ Γυµνασυ Μνα-στηρυ. Κατ τ σλικ" /τς 1883-1884 πντως, µετ δηλ. τν ε;αναγκασµ" σε παρατησητυ πρ*τυ διευθυντ0 τυ παιδαγωγ3 aαρσιυ Παπαµρκυ τν Μρτι τυ 1882, διευθυ-ντ0ς τυ 0ταν υπ"τρ&ς τυ Σ∆ΕΓ Αθ. ικνµδηςY 5λ. σετικ Κ. Μπνδης, ι ελληνικιλλγικ Σλλγι ως ρες εθνικς παιδεας και πλιτισµ στη διαιλνικµενη Μα-κεδνα (1869-1904), Θεσσαλνκη 1995, σσ. 143-147.

24. Η κρση στα εκκλησιαστικ δ0γησε, ως γνωστ", στην αντικατσταση τυ µητρπ-λτη Καλλνικυ απ" τν Γρηγ"ρι Καλλδη (µητρπλτης Θεσσαλνκης τ διστηµα 1884-1889). Η «παρλυσις» των εκπαιδευτικ*ν πραγµτων α&ρ µλλν την πρ"σ&ατη κρση τυ∆ιδασκαλευ.

µευ τEν σ7λεων25k καI Pµως * λς ?κνµς26 MπιλαKµενς καI :ρ7αιλγαςκαI TΑκρπλεως καI ΚαKKαδυ27 τρπεται MπI τV= καταστσει τατVηk Quantum

mutatus ab illo Oeconomo!! – TρθEς Mπησας :πρρψας τDν παρκλησιν µιSς τEνµερδων ν3 διευθνVης28 τ+ Mντα\θα γυµνσιν, ν3 µD σ’ :Bι#σVη δW * θε+ς ν3 διευ-θνVης τι\//τν σ7λεCν Mν τV= nυπαρoS τατVη JKραιυπλει.

Λω µαν :πραν συ ^ν πρKλεπν Pτι πλλI θ3 πθωσιk σT Mσκανδλισεν,Pπως Mσκανδλισεν καI pλλυς, < δ=θεν :ντιπαρθεσις τ\ «σ\ καθηγητ\ Κ-ντυ»29 πρ+ς τ+ν «καθηγητDν ΠανταZδην»30k πρ+ς τ+ν ΠανταZδην δικειµαι, _ςπντες γιγν#σκυσι, τσν ?κεως qστε Oν Qγραν «* σ+ς κ. ΠανταZδης», θ3rτ _σεI Qγραν «* σ+ς πατρ µυ» καI ττε, Oν µD pλλ, θ3 Mµιµµην τ+ν κ\ρΣ. Λµπρν31, τ+ν gρω µυ, Pστις γρων πυ γαλλιστI ε`πε «mon très savant

père»!, γλωτας δW MπI τιατVη µιµσει δWν sθελν µ3 τDν :λθειαν ν3 @λισκνω.Τ+ν Κντν δW :πεκλεσα σ+ν _ς ερ’ ε?πεCν Mν σελ. 97 :πεκλεσα καI τ+ν Κυ-µανδην «σν». TΕγ#, Γρηγριε, τιµE καI :γαπE Mπσης τ+ν ΠανταZδην καI τ+νΚντν _ς καI pλλυς καθηγητς, τDν τιµDν δW τατην καI :γπην δWν MBαρτE Mκτ\ @ρθ\ d µD τEν γλωσσικEν θεωριEν Jν+ς Jκστυk ε`νε δυνατ+ν λ.7. ν3 σλ-ληται * Κντς ε?ς τ+ Zτηµα τ=ς καθ’ <µSς γλ#σσηςk τ\τ Pµως δWν δναται καI


25. Εναι αρακτηριστικ" "τι για να ανταπε;/λθει στις ανγκες των σλεων για τ σ-λικ" /τς 1884-1885 η σλικ0 ε&ρεα Θεσσαλνκης /λα5ε πρσωριν" δνει απ" δ3 πλ-τες: 25.000 γρ"σια απ" τν Αλ&ρ/δ Kµπτ και 4.100 απ" τν ∆ηµ0τρι Φιλππ5ιτςY 5λ. σε-τικ Σ. Cι*γυ-Καραστεργυ, «Συµ5λ0 στην Ιστρα των Σλεων της Θεσσαλνκης καττ τελευτα τ/ταρτ τυ 19υ αι*να», Μακεδνικ 16 (1976) 337.

26. Εννε τν παιδαγωγ" Παναγι*τη Π. ικν"µ (1852-1931). ικν"µς (υπ"τρ-&ς τυ Σ∆ΕΓ στη Γερµανα) εε αναλ5ει τ 1876 τη διε3θυνση τυ Πρτ3πυ ∆ηµτικ3Σλευ τυ ∆ιδασκαλευ Θεσσαλνκης, εε "µως σηµαντικ/ς δια&ρ/ς απ"ψεων µε τνπρ*τ διευθυντ0 τυ aαρσι Παπαµρκ. ικν"µς εε και αραιλγικ ενδια&/ρντα,"πως πρκ3πτει απ" τ γεγν"ς "τι διετ/λεσε σ3µ5υλς της εν Αθ0ναις Αραιλγικ0ς Εται-ρεας τ ρνικ" διστηµα 1912-1918 5λ. Β. Πετρκς, Η εν Αθναις Αρ7αιλγικ Εταιρεα.Η Ιστρα των 150 ετ#ν της (1837-1987), Αθ0ναι 1987, σσ. 116, 297 και 317. Τ ενδια&/ρν τηςικγ/νειας για την αραιλγα συν/ισε γις τυ, µετ/πειτα ακαδηµαϊκ"ς και καθηγητ0ςτης κλασικ0ς Αραιλγας στ Πανεπιστ0µι της Αθ0νας, Γε*ργις ικν"µς.

27. Εννε τν αραιλ"γ και καθηγητ0 της Αραιλγας στ Πανεπιστ0µι Αθην*νΠαναγι*τη Κα55αδα (1850-1928), µετα;3 των λλων ανασκα&/α της Ακρ"πλης και δ3 &-ρ/ς (1895-1909 και 1912-1920) Γραµµατ/α της εν Αθ0ναις Αραιλγικ0ς Εταιρεας. Για τη @ω0και τ /ργ τυ 5λ. Πετρκς, .π., σσ. 282-284.

28. Τη θ/ση κατ/λα5ε τελικ Αντ. ικν"µυ, 5λ. Σ. Cι*γυ-Καραστεργυ, «Η Θεσσα-λνκη εν µαθητλγις &θεγγµ/νις …», Πρακτικ τυ Συµπσυ «Τα Ελληνικ Σ7λεαστη Θεσσαλνκη κατ τν τελευτα αι#να της Τυρκκρατας», Θεσσαλνκη, Κ/ντρ Ιστ-ρας τυ ∆0µυ Θεσσαλνκης, αρ. 14, 1994, σ. 39.

29. Πρ"κειται για την κυραρη την επ0 εκενη &υσιγνωµα της Φιλσ&ικ0ς Σλ0ςτυ Πανεπιστηµυ Αθην*ν κλασικ" &ιλ"λγ καθηγητ0 Κωνσταντν Κ"ντ µε τν κ3κλτυ πυ συνδ/θηκε στεν"τατα στα επ"µενα ρ"νια της @ω0ς τυ Παπ. Για τη @ω0 και τ/ργ τυ 5λ. Γ. Α. aριστδ3λυ, Κωνσταντνς Σ. Κντς (1834-1909), Αθ0να 1979.

30. Αν κρνυµε απ" "σα λ/γνται παρακτω εναι πρ&αν/ς "τι πρ"κειται για ωρ τηςµνγρα&ας τυ Παπ., Μι7αλ Ακµιντυ τυ wωνιτυ τα σωZµενα εκδθντα υπ Σπυ-ρδωνς Λµπρυ και εν Φλωρεντα Λαυρεντιανς Κ#διB, εν Αθ0ναις 1883, πυ συν/γραψεως 5ι5λικρισα στην /κδση τυ Σπυρδωνα Λµπρυ. Για τη διαµη τυ Παπ. µε τν Σπ. Λ-µπρ 5λ. Νγδελης, .π., επιστλ0, αρ. 4.

31. Εννε τν Σπυρδωνα Λµπρ.

δWν πρπει ν3 δναται ν3 µ’ MµπδσVη τ\ ν3 τιµE τDν pλλην αeτ\ παιδεαν καI µ-θησινk δυνατ+ν ν3 :πατEνται * ΠανταZδης καI * :δελς συ, θ3 sµην Pµως Mσ7-τως xλθις καI µωρ+ς Oν δι3 τ\τ xρνµην ν3 τιµE yνα ∆. Βερναδκην καI yναΠανταZδην. zτως Q7ωσιν τ3 πργµατα λε, πιστεω δ’ Pτι Mν pλλVη MπιστλV= συθ3 µW δικαι#σVης.

TΑνγνων καI :ναγιγν#σκω τακτικ3 τ3 Mν τV= «cΗµρoα» γραµενα [π+ τ\:δελ\ συ32k δWν Q7ω τε 7Eρν τε 7ρνν Rκαν+ν ν3 ε|πω καI Mγ τDν τα-πεινDν γν#µην µυ, Oν Mπιτρπηται καI ε?ς τ~ς νεωτρυς <µSς ν3 Q7ωµεν ?δανγν#µην περI τιτων Zητηµτωνk * περI αeτEν λγς ε`νε µεZων d κατ’ Mπιστλν,ε7µαι δ πτε ν3 διαλε7θEµεν Mκ τ\ πλησν Mν ταCς κλειναCς καI (κν)ιστε-νις TΑθναις Pπως MBακριK#σωµεν :π+ κιν\ τ+ πρSγµα.

TΕν γXω jρει κρπτεται καλ+ς τ\ Πλυτρ7υ κEδιB33, _ς :σαλEς παρ’ :Bι-πστυ καλγρυ Qµαθνk εe7αρστως θ3 συντBω :ντιKλDν ^ν καI θ3 Q7Vης πρ+ς7ρ=σιν, :ρκεC ν3 εeµιρσω 7ρνυ πρ+ς τ\τk Q7ω τσα pλλα ν3 |δω καI MBετσω,qστε K\µαι µD * 7ρνς µ7ρι τ\ Πσ7α, *πτε :νγκη ν3 ε`µαι Mν TΑθναις δι3τ+ «[ηγητλ=κι»34, δWν MπαρκσVη ε?ς τ3ς µελτας µυ. Κρπτεται καI :ρ7αCς τ\ Σ-κλυς κEδιB35!, * δW «γραγν#στης»36 γιν#σκει µνν ν’ :νακαλπτVη «nητναςMν γλακτι» καI ν3 σαγιZVη TΑκµιντυς. cΗ «Mπκρισς» µυ τ+ν Mσαγασεν.

TΕν τV= «cΗµρoα» * :δελς συ ?σ7υρσατ Pτι eδες πτε Ελλην :π+ τ\ ∆ευ-καλωνς καI τ=ς Πρρας ε`π πτε µ7ρι σµερν «εeρς», «Mπιρς», «δυσ-ρς» κ.τ.τ. ΚαI Pµως |δετε τDν 12 σελδα τ\ KH τµυ τ\ TΑκµιντυk MκεC * κ\ρ Λ-µπρς ε[ρν Mν δυσI 7ειργρις «τ+ @πωρρν τ=ς γ=ς, τ+ πµρν» διρ-θωσε σW «παµρν»!!! Σ7ετικν τι πρ+ τ\τ RκανEς σκωπτικ+ν θ3 δηµσιεσω MντV= «Νoα Mηµριδι» Mν V Mδηµσευσα καI τ+ περI τ\ «µιµω-µιµE» Pπερ * κ. Λ-µπρς Mνµισεν Pτι [πλανθνει Mν τXE «µιµ#» (= < µαϊµ\!), µεταρσας Mν τXE Kι-KλXω «Romans Grecs» δι3 τ\ «comparer»! ΜD 7ειρτερα!


32. Εννε τη σειρ των ρθρων πυ δηµσευσε Βερναρδκης µε τν ττλ «Κωνστα-ντνυ Κ"ντυ. Γλωσσικα παρατηρ0σεις ανα&ερ"µεναι εις την ν/αν ελληνικ0ν γλ*σσαν» στηνε&ηµερδα Να Ηµρα της Τεργ/στης αρ. 443-479 απ" τις 28/9 Ιυν. τυ 1883 και ε;0ς (η σειρλκληρ*θηκε στις 4/16.11.1884). Τ σ3νλ των ρθρων επαναδηµσιε3θηκε αυττελ*ς ως5ι5λ µε τν ττλ Ψευδαττικισµ λεγ7ς τι Κ. Σ. Κντυ γλωσσικ#ν παρατηρσεων α-ναερµνων εις την ναν ελληνικν ανασκευ, Τεργ/στη 1884.

33. Τ ενδια&/ρν τυ Βερναρδκη για κ*δικες τυ Πλυτρυ α&ρ3σε τα Ηθικτυ την /κδση των πων πρετµα@ε στην επ0 εκενη. πρ*τς τ"µς τυς εκδ"θηκε τ1888 στη 5ι5λιθ0κη των Αραων Ελλ0νων και Λατνων Συγγρα&/ων τυ γερµανικ3 εκδτι-κ3 κυ B. G. Teubner.

34. Πρ"κειται για την πρ*τη ρνικ πληρ&ρα σετικ µε την πρ"θεσ0 τυ να καταλ-5ει θ/ση στ Πανεπιστ0µι Αθην*ν. Για τις κατπιν/ς πρσπθει/ς τυ να εκλεγε υ&ηγητ0ς/κα-θηγητ0ς στ δι Πανεπιστ0µι 5λ. Νγδελης, .π., επιστλ/ς αρ. 44 (Α3γυστς 1893), 59 (Ι3λις1897). Παπ. διρσθηκε τελικ αριστδην καθηγητ0ς στη Φιλσ&ικ0 Σλ0 απ" τν πτρωντυ Στ/&αν ∆ραγ3µη, πρωθυπυργ" τ"τε της Ελλδας, τν Α3γυστ τυ 1910, δεν κατ"ρ-θωσε "µως να αναλ5ει καθ0κντα για λ"γυς υγεαςY 5λ. σετικ Νγδελης, αυτ., σσ. 258-260.

35. Την επ0 εκενη Παπ. πρετµασε την /κδση των Αραων Σλων (Scholia

vetrera) των τραγωδι*ν τυ Σ&κλ/υς πυ εκδ"θηκαν τελικ τ/σσερα ρ"νια αργ"τερα α-π" τν εκδτικ" κ B. G. Teubner.

36. Εδ* Παπ. ανα&/ρεται ειρωνικ στν επσηµ ττλ της θ/σης πυ κατεε Σπ. Λ-µπρς στ Πανεπιστ0µι καθ*ς και τ "τι 0ταν Υ&ηγητ0ς της Ελληνικ0ς Ιστρας και Γρα&-γνωσας.

ΜD @ργZυ Oν µD λαµKνVης συ7ντερα γρµµατ µυk σ~ *σκις Q7Vης καιρ+νγρε, διτι πσν εe7αριστ\σ µι αR Mπιστλα συ ε`νε περιττ+ν ν3 ε|πω πρ+ςε?δτα σε.

Εe7µενς σι εeτυ7Wς τ+ νν Qτς σW :σπZµαι Mκ τ=ς ψυ7=ς Πτρς Ν. Παπαγεωργυ

Τµ0µα Ιστρα – Αραιλγας A.Π.Θ. ΠΑΝΤΕΛΗΣ Μ. ΝΙΓ∆ΕΛΗΣ


20


Eπιστλ Παπαγεωργυ πρς Γρ. Bερναρδκη.Letter from Papageorgiou to Gr. Bernardakis.

«Μία νέα επιστολή του Πέτρου Ν. Παπαγεωργίου προς τον...

Documents

Transcript of «Μία νέα επιστολή του Πέτρου Ν. Παπαγεωργίου προς τον...