ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΙΨΑΝΝΙΝΨΝ

ΦΟΛΗ ΕΠΙΣΗΜΨΝ ΣΗ ΑΓΨΓΗ

ΠΑΙΔΑΓΨΓΙΚΟ ΣΜΗΜΑ ΔΗΜΟΣΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΤΗ

ΔΙΔΑΚΑΛΕΙΟ

ΙΣΟΡΙΑ

ΣΗ ΕΙΔΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΤΗ

ΣΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Βασίλειος Ζαγκότας

Ιωάννινα

2010

2

«Αν το άτομο δεν παίρνει την εκπαίδευση που επιθυμεί από την

κοινωνία, το άτομο αυτό αδικείται από την κοινωνία» Wystan Hugh Auden

3

ΕΙΑΓΨΓΗ

Σα Άτομα με Αναπηρία (ή ΑμεΑ, όπως θα τα αναφέρουμε στο εξής)

αποτελούν ένα αναπόσπαστο κομμάτι των κοινωνιών το οποίο όμως

αντιμετώπισε και αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα προς την πλήρη ένταξή του

στο σύνολο. Πολλοί ήταν αυτοί που αμφισβήτησαν την αξία τους και την

παραγωγικότητά τους, ενώ δεν ήταν λίγοι αυτοί που «απέστρεψαν την κεφαλή»

μπροστά στο «δυσάρεστο θέαμα». Η Ιστορία βρίθει παραδειγμάτων απαξίωσης

των ΑμεΑ, τα οποία μόνο κατά το τελευταίο μισό του 20ου αιώνα αρχίζουν να

εκπαιδεύονται σωστά και να εντάσσονται σιγά-σιγά στο κοινωνικό σύνολο.

την αρχαιότητα, ο φιλόσοφος Αριστοτέλης έκανε λόγο

για τις υποχρεώσεις μιας κοινωνίας έναντι ενός ΑμεΑ, την ίδια

εποχή που η σπαρτιατική κοινωνία καταδίκαζε σε ρίψη στον

Καιάδα τα αγόρια με σωματική αναπηρία, προφυλάσσοντας

όμως τα αγόρια με νοητική υστέρηση: εξίσου ακατάλληλα για

μάχη, γίνονταν χοιροβοσκοί. Ο ρήτορας Δημοσθένης

προσπαθούσε να αυτοθεραπεύσει τις γλωσσικές του

διαταραχές βάζοντας βότσαλά στο στόμα του και

προσπαθώντας να αρθρώσει σωστά λέξεις με δυνατή φωνή

έναντι στη θάλασσα, τον «βοώντα λαό».

Η αρχαία Ρώμη, ιδίως η αυτοκρατορική, επεφύλαξε άσχημη μοίρα σε πολλά

ΑμεΑ, κυρίως αγόρια. Από τα σκλαβοπάζαρα αγοράζονταν από πλούσιους

επίδοξους συμποσιάρχες προκειμένου να εκφραστεί πάνω τους η χλεύη και ο

σεξουαλικός σαδισμός, με βέβαιο αποτέλεσμα το θάνατο μετά τη «διασκέδαση».

Δεν θα πρέπει να ξεχάσουμε βεβαίως τη λατρεία του αναπήρου Ηφαίστου στο

συμβολιστικό Δωδεκάθεο.

τα χρόνια του Μεσαίωνα και της Ιεράς Εξέτασης η

θρησκοληψία επέβαλλε ότι η σωματική και η διανοητική

αναπηρία ήταν «τιμωρία Θεού» και γι’ αυτό το λόγο τα ΑμεΑ

εξέπεσαν σε πλήρη ανυποληψία μέχρι τα όρια της καταδίωξης:

ο πάπας Ιννοκέντιος Ζ΄ διέταξε τη ρίψη στην πυρά 15.000 ΑμεΑ.

Σαυτόχρονα, στο Βυζάντιο λάμβαναν χώρα οι πρώτες

προσπάθειες για μέριμνα αυτών των ατόμων οι οποίες

κινούντο στα πλαίσια της αρωγής και όχι της εκπαίδευσης.

Ο ευρωπαϊκός Διαφωτισμός και η Γαλλική Επανάσταση θα

φέρουν κηρύγματα ισότητας και μαζί τις πρώτες προσπάθειες για

εκπαίδευση και αγωγή των ΑμεΑ. τα τέλη του 17ου αιώνα, στην

Αβινιόν της Γαλλίας θα λειτουργήσει νοσοκομείο για κωφά παιδιά

υπό τη διεύθυνση του Ζαν Ιτάρ. Εκεί θα διαδραματιστεί η

περίφημη "περιπέτεια του Βικτόρ, του παιδιού-λύκου", η τελική

φυγή του οποίου συγκλόνισε τη γαλλική κοινωνία για μεγάλο

Αριστοτέλης

Ιννοκέντιος Ζ΄

Ζαν Ιτάρ

4

χρονικό διάστημα. Σο ημερολόγιο που κρατούσε ο Ιτάρ όσο ασχολιόταν με τον

Βικτόρ αποτελεί και το πρώτο βιβλίο ειδικής αγωγής που περιέχει στόχους,

μεθοδολογία και αξιολόγηση διαδικασιών.

Ο 20ος αιώνας θα σημαδευτεί από δύο αιματηρότατους πολέμους και

πληθώρα κινημάτων. τα πλαίσια της ανόδου των Γερμανών Εθνικοσοσιαλιστών,

αξίζει να παρατηρήσουμε ότι το 1933 είχαν καταγραφεί 56.000 ΑμεΑ. στη

Γερμανία ενώ το 1934 (εν πλήρει εξελίξει της χιτλερικής ανόδου) κανένα

καταγεγραμμένο. το ίδιο θέατρο επιχειρήσεων, τη Γερμανία, βρέθηκαν στις

αρχές της δεκαετίας του '90 (στην πρώην Λ.Δ.Γ.) ΑμεΑ. χωρίς ονοματεπώνυμο για

τα οποία εκφράστηκαν φόβοι ότι χρησιμοποιούνταν ως πειραματόζωα σε

φαρμακοβιομηχανίες. τα τέλη της δεκαετίας του '90 πλήθυναν οι φωνές στις

Η.Π.Α. για παύση χρηματοδότησης της εκπαίδευσης των ΑμεΑ. ως

αναποτελεσματικής, προκειμένου αυτά τα χρήματα να διοχετευτούν στην

εκπαίδευση χιμπατζήδων ναρκαλιευτών. Σο επίσημο κράτος ζήτησε πριν από λίγο

καιρό δημοσίως συγγνώμη από τη Δημοκρατία της Γουατεμάλα, στην οποία

ιατροφαρμακευτικές ερευνητικές αποστολές εκτελούσαν πειράματα σε ΑμεΑ.:

από το ένα χέρι τους εμβολίαζαν με το μικρόβιο της σύφιλης και ταυτόχρονα από

το άλλο με αυτό της πενικιλίνης.

την Ελλάδα, η ιστορία της Ειδικής Εκπαίδευσης ξεκινά στην αυγή του 20ου

αιώνα και χωρίζεται σε τρείς περιόδους: την περίοδο 1905-1950 η οποία

χαρακτηρίζεται από την έξαρση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, την περίοδο 1950-

1974 όπου ιδιωτική και δημόσια πρωτοβουλία συνυπάρχουν σε συνδυασμό με την

επιστημονική πλαισιοποίηση της Ειδικής Εκπαίδευσης και, τέλος, στην περίοδο

από το 1974 ως σήμερα όπου το επίσημο κράτος λαμβάνει περισσότερες και

μεγαλύτερες πρωτοβουλίες.

Για τη σύνταξη της «Εισαγωγής» αξιοποιήθηκαν οι σημειώσεις από τις

παραδόσεις του μαθήματος «Εισαγωγή στην Ειδική Αγωγή» που διεξήχθη κατά το

χειμερινό εξάμηνο του ακαδημαϊκού έτους 2010-2011 στο Διδασκαλείο Δ.Ε.

Ιωαννίνων.

Βασίλειος Ζαγκότας

Αστακός, Δεκέμβριος 2010

ΠΙΝΑΚΑ ΠΕΡΙΕΦΟΜΕΝΨΝ

ΕΙΑΓΨΓΗ σελ…..3

ΠΕΡΙΟΔΟ ΠΡΨΣΗ σελ.….5

ΠΕΡΙΟΔΟ ΔΕΤΣΕΡΗ σελ…..10

ΠΕΡΙΟΔΟ ΣΡΙΣΗ σελ.….13

ΕΠΙΛΟΓΟ - ΤΝΟΧΗ σελ….16

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΥΙΑ - ΔΙΑΔΙΚΣΤΟ σελ….17

5

ΠΕΡΙΟΔΟ ΠΡΨΣΗ Πρώτο μισό του 20ου αιώνα

Η πρώτη περίοδος χαρακτηρίζεται από μια χιονοστιβάδα των εξελίξεων σε όλους τους

τομείς: Βαλκανικοί Πόλεμοι, Διχασμός, είσοδος της χώρας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, Μικρασιατική

Σραγωδία και Προσφυγικό Ζήτημα, συνεχείς πολιτειακές μεταβολές, οικονομική κρίση, Μεταξική

Δικτατορία, Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, Σριπλή Κατοχή και Εμφύλια Διαμάχη. Η χώρα διπλασιάζει τα

εδάφη της και μέσα από διαρκείς εναλλαγές του λαϊκού αισθήματος βιώνει την ολοκληρωτική

καταστροφή των υποδομών της και μια τρομακτική δημογραφική ανακατανομή.

Η ειδική εκπαίδευση επαφίεται στην ανάπτυξη της ιδιωτικής πρωτοβουλίας ενώ το επίσημο

κράτος δεν ενεργοποιείται ιδιαίτερα: τα νομοσχέδια Σσιριμώκου (1913) και οι νόμοι του 1929 ελάχιστα

προβλέπουν για την εκπαίδευση και την ένταξη των ΑμεΑ. ε διεθνές επιστημονικό επίπεδο, το

πρώτο μισό του 20ου αιώνα έχει να επιδείξει την διατύπωση θεωριών μάθησης από τους Pavlov,

Thorndike, Watson, Guthrie, Skinner, Kohler και Tolman.

1900-1909: την Αθήνα του 1905 ιδρύεται το σωματείο «Οίκος Συφλών».

Σην πρωτοβουλία έχουν λάβει ο Δημήτριος Βικέλας και ο Γεώργιος Δροσίνης ενώ

τη διεύθυνση αναλαμβάνει η Ειρήνη Λασκαρίδου1, η οποία είχε σταλεί στην

Ευρώπη για να σπουδάσει σχετικά με την

εκπαίδευση των τυφλών. Με την επιστροφή της στην

Ελλάδα ιδρύεται στην Καλλιθέα διετές νηπιαγωγείο

και η πρώτη «χολή Συφλών» η οποία διαθέτει

εργαστήρια υφαντικής-πλεκτικής καθώς και

οικοτροφείο. Η Λασκαρίδου εφαρμόζει για πρώτη

φορά το σύστημα Μπράιγ ενώ στη χολή

καθιερώνεται με επιτυχία η φροβελιανή μέθοδος2.

Αξίζει να σημειωθεί ότι «Οίκος» κατά τα πρώτα

χρόνια λειτουργίας του στεγάζεται στο σπίτι της

Λασκαρίδου και διαχρονικά αναπτύσσει τέτοια

δράση, ώστε το 1946 τον επισκέπτεται η Έλεν

Κέλλερ. Παράλληλα με αυτόν ιδρύεται ο

φιλανθρωπικός «Οίκος Κωφαλάλων Φαραλάμπους και Ελένης

πηλιοπούλου», ο οποίος όμως δεν θα λειτουργήσει μέχρι το 19373.

1 Η Λασκαρίδου ήταν κόρη του Λάσκαρη Λασκαρίδη, τραπεζούντιου εμπόρου με καταγωγή από τους Λασκαρίδες του

Βυζαντίου και της Αικατερίνης Φρηστομάνου, δραστήριας δασκάλας του 19ου αιώνα.

Βλ. και Λογοθέτη, 2008, σελ.29 2 Μέθοδος του Γερμανού εκπαιδευτικού και παιδαγωγού Υρίντριχ Βίλχελμ Άουγκουστ Υρέμπελ (1782 - 1852). Η

παιδαγωγική που εφάρμοσε είχε ως σκοπό να φέρει τους μαθητές σε επαφή με τη φύση και μέσω του παιχνιδιού να τους

βοηθήσει να εκφράσουν τον εαυτό τους σε μια δράση κοινωνική. Σο 1840 δημιούργησε το "Γενικό κήπο της γερμανικής

νεολαίας" για παιδιά της προσχολικής ηλικίας. Με βάση τις δημοκρατικές και φιλελεύθερες παιδαγωγικές αντιλήψεις του

Υρέμπελ ιδρύθηκαν πολλοί παιδικοί κήποι και σχολεία, τα οποία μέσα στο γενικό αντιδραστικό κλίμα που επικράτησε στη

Γερμανία μετά τα πολιτικά γεγονότα 1848 - 49 απαγορεύτηκαν. 3 ούλης, 2002, σελ. 277-278

Σο κτήριο που στέγαζε τον

ξενώνα του Οίκου Συφλών.

ήμερα είναι ερείπιο και έχει

τροφοδοτήσει την περιοχή με

αρκετούς «αστικούς μύθους».

6

1910-1919: Σο εκπαιδευτικό νομοσχέδιο του 1913 καθιστά τη δημοτική

εκπαίδευση εξάχρονη και υποχρεωτική ενώ ως αμέσως επόμενη βαθμίδα

καθιερώνεται το εξατάξιο γυμνάσιο ή το αστικό σχολείο. τα μεταρρυθμιστικά

της εκπαίδευσης νομοσχέδια που κατατίθενται από τον Ι. Σσιριμώκο4 γίνεται

λόγος για «πνευματικώς ή ηθικώς υπολειπόμενους μαθητάς» και για «βραδύτερον

αναπτυσσομένους», θεσπίζοντας ίδρυση ιδιαίτερων τάξεων και προκρίνοντας την

προσαρμογή των εκπαιδευτικών μεθόδων στις μαθητικές ανάγκες5.

Ιδιαίτερη κινητικότητα παρατηρείται στην εκπαίδευση παιδιών με

αντικοινωνική συμπεριφορά. Οι συνεχείς πόλεμοι, η εσωτερική μετανάστευση, τα

πρώτα μικρά προσφυγικά κύματα και η συνεπαγόμενη ένδεια οδηγούν σε έξαρση

της εγκληματικότητας, η οποία παρουσιάζει πλέον μεγάλα ποσοστά στις μικρές

ηλικιακές ομάδες. Οι στατιστικές καταδεικνύουν ότι το 1917 υπήρξαν 9.726

καταδικασθέντες έναντι 5.282 το 19116. Με βάση τα παραπάνω ιδρύεται το 1917

στην Αθήνα το «Εμπειρίκειον Αναμορφωτικόν Κατάστημα τοιχειώδους και

Επαγγελματικής Εκπαιδεύσεως Θηλέων Αθηνών» με σκοπό τη γενική και

επαγγελματική μόρφωση των «παραπτωματικών» κοριτσιών. Δέχεται ετησίως 180

κορίτσια συλληφθέντα ως «επιδιδόμενα εις αλητείαν, επαιτείαν ή πορνείαν»7. Για

τα αγόρια υπάρχει το «Αναμορφωτικόν Κατάστημα Αρρένων Αθηνών» που

ιδρύεται το 1918, το «Αναμορφωτικόν Κατάστημα τοιχειώδους Εκπαιδεύσεως

Αρρένων Κορυδαλλού», το «Αναμορφωτικόν Κατάστημα Επαγγελματικής

Εκπαιδεύσεως Αρρένων Κορυδαλλού» ενώ αντίστοιχο ίδρυμα λειτουργεί στη

ύρο.

1920-1929: Σο 1920 ιδρύεται στη Βουλιαγμένη το «Ειδικόν Δημοτικόν

χολείον» του εκεί Εκκλησιαστικού Ομίλου το οποίο λειτουργεί με το πρόγραμμα

των κανονικών σχολείων. Σο ίδιο πρόγραμμα ακολουθεί και το σχολείο της

«Εθνικής τέγης» στη Νέα μύρνη. Εν μέσω οικονομικής κρίσης ιδρύεται το

πρώτο σχολείο για κωφούς στην Αθήνα (1923) υπό τη φροντίδα της οργάνωσης

«Near East Relief”8. Η έδρα του σχολείου θα μεταφερθεί έπειτα από λίγο στη ύρο

και θα κλείσει πριν συμπληρώσει δεκαετία ύπαρξης (1932). Σην ίδια περίπου τύχη

4 Σα Νομοσχέδια Σσιριμώκου ήταν σειρά νομοσχεδίων που κατατέθηκαν το 1913 από τον τότε Τπουργό Παιδείας Ιωάννη

Σσιριμώκο. Αφορούσαν στην μεταρρύθμιση της ελληνικής εκπαίδευσης και ήταν επεξεργασμένα από το Δημήτρη Γληνό.

Σα βασικότερα σημεία των νομοσχεδίων πρόβλεπαν τα εξής: τα έτη υποχρεωτικής εκπαίδευσης θα αυξάνονταν σε έξι, το

Ελληνικό χολείο θα καταργούταν και στη θέση του θα καθιερωνόταν το τριετές Αστικό χολείο, το Γυμνάσιο θα γινόταν

εξαετές και θα χωριζόταν σε δυο κύκλους, θα καταργούταν η διδασκαλία των Αρχαίων ελληνικών στο Δημοτικό χολείο

και το Αστικό χολείο. τη θέση τους θα διδασκόταν η καθαρεύουσα, θα δημιουργούταν δίκτυο τεχνικοεπαγγελματικής

εκπαίδευσης. Ακόμα λαμβανόταν μέριμνα για ανέγερση σχολικών κτιρίων, για την πληρέστερη επιστημονική και

παιδαγωγική κατάρτιση των διδασκόντων, ειδική μέριμνα για την εκπαίδευση των γυναικών και την καταπολέμηση του

αναλφαβητισμού. Σα νομοσχέδια αυτά δεν ψηφίστηκαν, συναντώντας αντίδραση κυρίως για τη μείωση της διάρκειας του

Γυμνάσιου και την κατάργηση της διδασκαλίας των Αρχαίων. Η μεταρρύθμιση «μπήκε στο χρονοντούλαπο» όπως είπε ο Δ.

Γληνός, μέχρι την επόμενη προσπάθεια των Υιλελεύθερων το 1917. 5 τασινός, 2001, σελ.102 6 τασινός, 2001, σελ.91 7 τασινός, 2001, σελ.79 8 To κοινωφελές ίδρυμα Εγγύς Ανατολής (Near East Foundation - NEF) ιδρύθηκε στη Νέα Τόρκη το 1915 ως "Περίθαλψη

Εγγύς Ανατολής" (Near East Relief) και λειτουργεί μέχρι σήμερα. κοπός του αρχικά ήταν να διασώσει τα θύματα της

Αρμενικής Γενοκτονίας και των εκτοπισμών του 1915. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 και την ανταλλαγή

πληθυσμών της υνθήκης της Λοζάννης, το Ίδρυμα δραστηριοποιήθηκε και στην Ελλάδα, με στόχο την παροχή κάθε

είδους βοήθειας στους Μικρασιάτες πρόσφυγες.

7

θα έχει και το σχολείο του «Εθνικού Οίκου Κωφαλάλων» που θα λειτουργήσει

παράλληλα στην Αθήνα και θα κλείσει το 1938. Σο ίδρυμα αυτό ακολούθησε το

πρόγραμμα του κανονικού δημοτικού σχολείου και παράλληλα προέβλεπε

μαθήματα χειλεανάγνωσης και πρόγραμμα επαγγελματικής κατάρτισης.

Σο 1924 ιδρύεται από ιδιωτική πρωτοβουλία ο «ύλλογος Προστασίας

Κρατουμένων Γυναικών και Ανηλίκων» που θα μετονομαστεί σε «Εταιρεία

Προστασίας Ανηλίκων» και αποβλέπει στην προστασία των αποφυλακισμένων

παιδιών φροντίζοντας για την ομαλή επανένταξη τους στο κοινωνικό σύνολο,

υποβάλλοντας μάλιστα σχετικό προσχέδιο νόμου που ζητά την ίδρυση παιδικών

δικαστηρίων. χεδόν μαζί με την «Εταιρεία Προστασίας Ανηλίκων» θα

λειτουργήσει στην Αθήνα η «Γενική Εταιρεία προς Προστασίαν της Παιδικής

και της Εφηβικής Ηλικίας» ως παράρτημα της Διεθνούς Ενώσεως Παιδιού με

σκοπό την άσκηση πίεσης προς το Κράτος για τη νομοθετική μεταρρύθμιση

σχετικά με το παιδί. Με διάταγμα του 1925 ιδρύεται η «Αγροτική Υυλακή

Ανηλίκων Κασσαβετείας» στη Μαγνησία στο σχολείο της οποίας διδάσκονταν –

πλην του κανονικού προγράμματος- μαθήματα σχετικά με τη γεωργία και την

κτηνοτροφία. Σέλος, στο νόμο του 1929 περί εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης

προβλέπεται κατάρτιση ειδικών τάξεων ή και σχολείων για παιδιά «πνευματικώς

ανώμαλα», ενώ γίνεται επιτρεπτή η χωρίς εξετάσεις είσοδος των αποφοίτων του

δημοτικού σχολείου στις επαγγελματικές σχολές9.

1930-1939: Σο 1931, με το νόμο 5098 ιδρύονται Δικαστήρια Ανηλίκων. τα

πλαίσια του σωφρονισμού προβλέπονται τρεις κατηγορίες μέτρων:

αναμορφωτικά (κοινοβιακό σύστημα αγωγής σε κρατικά αναμορφωτικά

καταστήματα), θεραπευτικά (σε δημόσια ψυχιατρικά ιδρύματα) και σωφρονιστικά

(περιοριστικά) μέτρα. ε επιστημονικότερα επίπεδα φιλοδοξεί να θέσει το θέμα

των προβλημάτων των μαθητών το «Κέντρον Μαθητικής Αντιλήψεως

Αθηνών» (1934) που θα εκδώσει μάλιστα και περιοδικό. Σο 1936 παίρνει σάρκα και

οστά το «Εθνικόν Ίδρυμα Προστασίας Κωφαλάλων Φαραλάμπους και Ελένης

πηλιοπούλου». Με δαπάνη των ευεργετών οικοδομείται διδακτήριο στους

Αμπελόκηπους. Αποτελεί την ουσιαστικότερη προσπάθεια της

εποχής για προς την κατεύθυνση της εκπαίδευσης κωφών. Σην

ίδια χρονιά ξεκινά τη λειτουργία της η ΕΛ.Ε.Π.Α.Α.Π.

(«Ελληνική Εταιρεία Προστασίας και Αποκατάστασης

Αναπήρων Παίδων»"), με τη φροντίδα της “Near East” και των

Ροταριανών. Η ΕΛ.Ε.Π.Α.Α.Π. οργανώνει φυσικοθεραπευτικό

κέντρο και διαγνωστική κλινική ενώ λειτουργεί παράλληλα

«Ειδικόν χολείον Ανάπηρων Παίδων». Μέσα σε όλα αυτά

(1937) συγκροτούνται δύο οργανώσεις για την προστασία των

τυφλών ατόμων: ο «Πανελλήνιος ύνδεσμος Συφλών» και ο

«ύλλογος Υίλων Συφλών». Δε θα πρέπει να λησμονηθεί επίσης ότι το 1937

αρχίζει να λειτουργεί και το «Δημοτικόν χολείον» του Ασκληπιείου Βούλας.

9 Η μεταρρύθμιση αυτή προσέκρουσε αργότερα στις δικτατορίες Κονδύλη και Μεταξά και δεν εφαρμόστηκε.

Σο σημερινό

λογότυπο της

ΕΛΕΠΑΠ

8

Σο 1939 ιδρύεται στη Υιλοθέη της Αθήνας η «χολή Συφλών Κοριτσιών» από το

ύλλογο «Υίλοι των Συφλών» και στη Θεσσαλονίκη η σχολή «Ήλιος» με ίδιο

προσανατολισμό.

Σο σημαντικότερο γεγονός της δεκαετίας αποτελεί η ίδρυση του Π.Ε..Α.

(«Πρότυπον Ειδικόν χολείον Αθηνών»)10, στην καρδιά της μεταξικής

δικτατορίας (1937, Α.Ν. 453). Χυχή του είναι η Ρόζα Ιμβριώτη11, η οποία εφαρμόζει

πρωτοποριακές μεθόδους διδασκαλίας με κυρίαρχη την

Ενιαία υγκεντρωτική Διδασκαλία12 προσαρμοσμένη στις

ανάγκες του Ειδικού χολείου. Πέρα από τη διδασκαλία

και τη διεύθυνση του σχολείου, η Ιμβριώτη καταθέτει

συγκεκριμένες προτάσεις για εκπαιδευτική μεταρρύθμιση.

Προτείνει τη μετεκπαίδευση δασκάλων στο εξωτερικό έτσι

ώστε να αποκτήσουν εξειδίκευση στην ειδική αγωγή και

στη λογοθεραπεία. Μέσα στις προτάσεις της

συμπεριλαμβάνονται ακόμη η εξειδίκευση των γυμναστών

στη θεραπευτική γυμναστική και των ψυχιάτρων στη

θεραπευτική αγωγή. Εκτός από τα θέματα μετεκπαίδευσης

και επιμόρφωσης, η Ιμβριώτη καταδεικνύει την

αναγκαιότητα ίδρυσης ειδικών σχολείων και

συμβουλευτικών σταθμών στην επαρχία ενώ θεωρεί ότι η ανώτατη παιδαγωγική

εκπαίδευση θα πρέπει να περιλαμβάνει τη θεραπευτική αγωγή ως βασικό

στοιχείο του προγράμματος σπουδών. Οι προτάσεις αυτές θα πέσουν στο κενό

ενώ η ίδια η Ιμβριώτη, θύμα του εμφυλίου και της πολιτικής όξυνσης, θα βιώσει

την εξορία.

10 τασινός, 2001, σελ. 104-124 και ούλης, 2002, σελ. 278 11 Η Ρόζα Ιμβριώτη (1898-1977) γεννήθηκε στην Αθήνα. Αποφοίτησε από τη Υιλοσοφική χολή του Πανεπιστημίου Αθηνών

και συνέχισε τις σπουδές της στη Γερμανία και τη Γαλλία. Παντρεύτηκε το φιλόσοφο Γιάννη Ιμβριώτη. υνεργάτιδα του

Αλέξανδρου Δελμούζου στη Μαράσλειο Παιδαγωγική Ακαδημία, κατηγορήθηκε για υλιστική διδασκαλία της ιστορίας που

αποτέλεσε μια από τις αφορμές του ξεσπάσματος των Μαρασλειακών (1924). Ενταγμένη στο χώρο της Ενιαίας

Δημοκρατικής Αριστεράς (ΕΔΑ), η Ιμβριώτη υπήρξε η πρώτη Ελληνίδα εκπαιδευτικός που έφτασε ως το βαθμό του

γυμνασιάρχη (1934). Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση και στη σύνταξη του

εκπαιδευτικού προγράμματος της ΠΕΕΑ, ενώ κατά τη διάρκεια του εμφυλίου ο ΕΛΑ της ανέθεσε τη διεύθυνση του

Παιδαγωγικού Υροντιστηρίου της Σύρνας, στα πλαίσια της λειτουργίας του οποίου συνεργάστηκε και στη συγγραφή του

σχολικού αναγνωστικού Σ' Αετόπουλα. Από το 1948 και για τρία χρόνια έζησε εξόριστη για πολιτικούς λόγους. Σο 1967

έγινε μέλος του ΚΚΕ. Δημοσίευσε παιδαγωγικές μελέτες και δοκίμια και συνεργάστηκε με έντυπα όπως η Παιδεία του Ε. Π.

Παπανούτσου και η Αναγέννηση του Δημήτρη Γληνού. Πέθανε στην Αθήνα. 12 Η διδακτική μέθοδος της Ενιαίας υγκεντρωτικής Διδασκαλίας συνδέεται με τις παιδαγωγικές αντιλήψεις σπουδαίων

παιδαγωγών του 20ου αι. όπως των Bruner, Piaget, Brown. Οι υποστηρικτές της μεθόδου θεωρούν ότι ο παραδοσιακός τρόπος

προσφοράς του γνωστικού αγαθού ξεχωριστά και απομονωμένα κατά κλάδους δυσκολεύει τους μαθητές να κατανοήσουν

και να ανακαλύψουν τις βαθύτερες σχέσεις που συνδέουν τα «διαφορετικά» πεδία γνώσης, εξαιτίας του κατακερματισμού

της ύλης. Με τη μέθοδο αυτή επιδιώκεται η οικοδόμηση γνώσεων, οι οποίες συνδυάζουν τη θεωρία με την πράξη και τη

σύνδεση με τα θέματα της καθημερινής ζωής. Επιδιώκεται να αποτελέσουν μια ενότητα πλευρές ενός θέματος, που στο

παραδοσιακό πρόγραμμα διδάσκονται αποκομμένες μέσω διαφορετικών επιμέρους θεμάτων. Πιστεύεται ότι η συνένωση

μαθημάτων διαφορετικών επιστημονικών κλάδων, τα οποία στην παραδοσιακή πρακτική διδάσκονται ξεχωριστά το ένα

από το άλλο, βοηθά τα παιδιά να κατανοήσουν τον κόσμο γύρω τους, να τον κρίνουν στις πραγματικές του διαστάσεις και

να τον αλλάξουν. Αυτές οι αντιλήψεις για τη διδασκαλία δημιουργούν τις προϋποθέσεις για έναν ερευνητικό

προσανατολισμό στη μάθηση. Ψς μέθοδος καλλιεργεί την αυτενέργεια και υποκινεί τις ανακαλυπτικές διεργασίες στο

μαθητή και τελικά οδηγεί στη μάθηση όχι μέσω της απομνημόνευσης, αλλά μέσω «σχεδίων εργασίας», που προβάλλουν

την πολύμορφη όψη της ζωής. Έτσι ο μαθητής, πέρα από τις συγκεκριμένες γνώσεις που αποκομίζει, διαμορφώνει

εννοιολογικά εργαλεία και διδάσκεται τρόπους «να σκέπτεται και να μαθαίνει».

Η Ρόζα Ιμβριώτη

9

1940-1949: το μεταίχμιο της Απελευθέρωσης και του Εμφυλίου, απόντος

του Κράτους, το 1946 ιδιώτες ιδρύουν το «Υάρο Συφλών» στην Καλλιθέα και την

«Αγροτική και Σεχνική χολή Συφλών» στο Περιστέρι, ιδρύματα τα οποία

αναπτύσσουν πολύπλευρη δράση. Σην ίδια χρονιά η Ελ.Ε.Π.Α.Α.Π. οργανώνει τη

«τέγη του Ανάπηρου Παιδιού», η οποία το 1948 θα σταματήσει να λειτουργεί

λόγω της απεμπλοκής της «Near East». Σο 1948 η Οργάνωση προστασίας Συφλών

Βορείου Ελλάδος θα ιδρύσει τη χολή Συφλών «Ήλιος» στη Θεσσαλονίκη13.

13 ούλης, 2001, σελ. 277

10

ΠΕΡΙΟΔΟ ΔΕΤΣΕΡΗ Αρχές δεκαετίας ‘50 – μέσα δεκαετίας ‘70

Η έξοδος της χώρας από το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο κατέδειξε την επιτακτικότητα της

ανάγκης για εξάλειψη των διαφορών και για ίση μεταχείριση όλων των ανθρώπων. Τπό το πλαίσιο

αυτό οι ανθρωπιστικές επιστήμες οργανώθηκαν καλύτερα και εξελίχθηκαν με πιο γρήγορους

ρυθμούς. Ξεκινά μια μακρά περίοδος -το τέλος της θα το τοποθετήσουμε κάπου στα μέσα της

δεκαετίας του ’70- στην οποία τα ΑμεΑ βρίσκουν μεγαλύτερη αποδοχή από την κοινωνία. Οι φορείς

του κράτους και των ιδιωτών δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στην νοητική υστέρηση και στα προβλήματα

ψυχικής υγείας, τα οποία θα τεθούν πλέον υπό επιστημονικότερο πρίσμα. Δια μέσου του Τπουργείου

Κοινωνικής Πρόνοιας, το Κράτος επιβλέπει τις προσπάθειες. Η περίοδος αυτή έχει στο ενεργητικό

δύο εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις: αυτή της Επιτροπής Ειδικών (1957) επί πρωθυπουργίας

Κωνσταντίνου Καραμανλή και αυτή της Ένωσης Κέντρου (1964) επί πρωθυπουργίας Γεωργίου

Παπανδρέου. Οι επιστήμες της Ψυχολογίας και της Παιδαγωγικής «καλωσορίζουν» μεταξύ άλλων τη

«λογικομαθηματική μάθηση» του Piaget και την «ανακαλυπτική μάθηση» του Bruner.

1950-1959: Σο 1952 η Ελ.Ε.Π.Α.Α.Π. ιδρύει νηπιαγωγείο για παιδιά με

κινητικά προβλήματα λόγω παράλυσης και την ίδια χρονιά

ξεκινά τη λειτουργία της η «Ελληνική Εταιρεία Χυχικής

Τγιεινής και Νευροψυχιατρικής του Παιδιού». Σο 1955

ιδρύεται το «Εθνικόν Ίδρυμα Αποκατάστασης Αναπήρων»,

ενώ το 1956 άρχισαν να λειτουργούν στην Πάτρα το «Ειδικόν

χολείον Κωφάλαλων Αρρένων» και το «Ειδικόν χολείον

Κωφάλαλων Θηλέων». Σο 1956 στην Καλλιθέα της Αθήνας

ιδρύεται το «Πρότυπον Ειδικόν Εκπαιδευτήριον Κωφών και

Βαρηκόων Παίδων τοιχειώδους Εκπαιδεύσεως».

Προς την κατεύθυνση των ατόμων με νοητική υστέρηση

και των ψυχικά διαταραγμένων ατόμων ιδρύονται το 1954

ιατροπαιδαγωγικοί σταθμοί ενώ το 1956 θα λειτουργήσουν το

«Ιατροπαιδαγωγικόν Κέντρον Αθηνών» και ο «Σομέας

Χυχικής Τγιεινής» στο «Βασιλικόν Εθνικόν Ίδρυμα». Ο

τελευταίος θα αναπτύξει «Σμήμα Θεραπευτικής

Παιδαγωγικής» υπό τον Κώστα Καλαντζή14, το οποίο θα δώσει ιδιαίτερη έμφαση

στα προβλήματα λόγου και ομιλίας καθώς και στη νοητική υστέρηση. Η

δραστηριότητα του Σμήματος επεκτείνεται σταδιακά και στην εκπαίδευση των

γονέων, μια συνεργασία που καρποφορεί και αποδίδει τελικά την «Ένωση

Γονέων και Κηδεμόνων Απροσάρμοστων Παιδιών»15. το ηλιοβασίλεμα της

14 Ο Κώστας Καλαντζής (1911-1988) υπήρξε από τους πρωτεργάτες της Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα, μια πολύπλευρη

προσωπικότητα με έντονη δράση στον εκπαιδευτικό, πολιτικό και πολιτιστικό χώρο. χεδόν όλες οι προσπάθειες για

θεραπευτική παιδαγωγική αντιμετώπιση των ατόμων με ειδικές ανάγκες στη σύγχρονη Ελλάδα, φέρουν την υπογραφή

του. Ήταν ο πρώτος που έθεσε επιστημονικά και τεκμηριωμένα τις βάσεις της Ειδικής Παιδαγωγικής στη χώρα μας και οι

ιδέες του και σήμερα ακόμα προβληματίζουν και καθοδηγούν τα βήματα της Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα. Η προσωπική

του στάση, απέναντι στην κάθε είδους αντιμετώπισή του από την κοινωνία είναι η καλύτερη υποθήκη, για κάθε νεώτερο

λειτουργό του χώρου. 15 ούλης, 2002, σελ. 281

Ιατροπαιδαγωγικό

Κέντρο Αθηνών

11

δεκαετίας θα λειτουργήσει στις έρρες το «Ειδικόν χολείον Κωφαλάλων

ερρών».

1960-1969: Η δεκαετία του ’60 επεφύλαξε για τη χώρα δυσάρεστες εξελίξεις.

Η πολιτική αστάθεια της εποχής οδήγησε βαθμιαία στη δικτατορία των

συνταγματαρχών, ένα καθεστώς που απομόνωσε τη χώρα από τις διεθνείς

εξελίξεις και την κατέστησε εσωστρεφή. Σαυτόχρονα, η ιδιωτική πρωτοβουλία

που όλα αυτά τα χρόνια αποτελούσε τον καταλυτικότερο παράγοντα στην ειδική

εκπαίδευση, χαλιναγωγήθηκε, η επιρροή της μειώθηκε και η δράση της

περιορίστηκε.

Παρόλα αυτά το 1962 θα ιδρυθεί το «τουπάθειον Κέντρον Θεραπευτικής

Παιδαγωγικής», ένα πρότυπο –για την εποχή του-

ειδικό σχολείο και δύο χρόνια αργότερα η

«Θεοτόκος – Ίδρυμα Προστασίας

Απροσάρμοστων Παιδιών». Καί στα δύο

ιδρύματα θα εργαστεί ο Κώστας Καλαντζής. το

«τουπάθειο» θα πειραματιστεί με την Ε.Α. στα

«ασκήσιμα» άτομα με βάση ένα Ειδικό Διδακτικό

Πρόγραμμα που καταρτίζει ο ίδιος. τη «Θεοτόκο»

θα διευθύνει το τμήμα Αγωγής Λόγου,

εξυπηρετώντας περιπτώσεις δυσλεξίας,

δυσορθογραφίας, δυσναγνωσίας και άλλων

διαταραχών του λόγου.

τη Θεσσαλονίκη λειτουργεί το «Χυχολογικόν Κέντρον Βορείου

Ελλάδος», άρτια οργανωμένο, με ειδικό σχολείο, επαγγελματικά εργαστήρια και

ψυχοθεραπευτικό τμήμα. Η δεκαετία αυτή χαρακτηρίζεται επίσης από το

κατασταλτικό πνεύμα στην στρατηγική της Πολιτείας για την παιδική

εγκληματικότητα. Προς αυτό το σκοπό ένα ακόμη αναμορφωτικό ίδρυμα θα

προστεθεί στα ήδη υπάρχοντα: το «Αναμορφωτικόν Κατάστημα Θηλέων

τοιχειώδους Εκπαιδεύσεως Άνω Πεύκης». Σέλος, ενθαρρυντική εξέλιξη θα

πρέπει να θεωρηθεί η ίδρυση «Γραφείου Ειδικής Εκπαιδεύσεως» στο Τπουργείο

Παιδείας (1969), ωστόσο η στελέχωσή του κρίνεται ανεπαρκής. Σο ακαδημαϊκό

έτος 1969-70 λειτουργεί για πρώτη φορά στο «Μαράσλειο» Διδασκαλείο μονοετές

Σμήμα Ειδικής Αγωγής16.

1970-1974: Η πρώτη καταγεγραμμένη προσπάθεια κατά τη δεκαετία του ’70

έχει να κάνει με την ίδρυση του «ικιαρίδειου» Ιδρύματος Απροσαρμόστων

Παίδων», το οποίο ενεργεί προς την κατεύθυνση της εκπαίδευσης (βασικής και

επαγγελματικής) παιδιών με νοητική υστέρηση. Σο «ικιαρίδειο» λειτούργησε

αρχικά ως ορφανοτροφείο, κατά τη δεκαετία του ’70 ως κέντρο ανοιχτής

φροντίδας, από το 1983 στεγάζει δύο ειδικά δημοτικά σχολεία ενώ από το 2000 στις

εγκαταστάσεις του λειτουργεί και ειδικό νηπιαγωγείο.

16 Παντελιάδου, 2000, σελ. 34

Σο κτήριο του «τουπάθειου»

12

Σο 1972 το καθεστώς θα ιδρύσει δεκαοκτώ

δημόσια σχολεία για ΑμεΑ. Μέχρι τον Ιούλη του ’73 θα

έχουν ιδρυθεί άλλα είκοσι.17 ύμφωνα με τις

στατιστικές της εποχής, τη σχολική χρονιά 1973-74

καταγράφτηκαν 2.969 ΑμεΑ στα διάφορα

θεσμοθετημένα σχολεία και ιδρύματα18. Η κατάρτιση

των εκπαιδευτικών βρισκόταν σε «νηπιακό» στάδιο.

Μόλις το 1970 στέλνεται στις Η.Π.Α. ως υπότροφος του

Ι.Κ.Τ. ο πρώτος Έλληνας δάσκαλος, ο Πολυνείκης Μπάρδης.

17 ούλης, 2002, σελ. 283 18 τασινός, 2001, σελ.206

Σο «ικιαρίδειο»

13

ΠΕΡΙΟΔΟ ΣΡΙΣΗ 1974 – σήμερα

Σο τέλος της επτάχρονης δικτατορίας θα σηματοδοτήσει ταυτόχρονα την ουσιαστικότερη

ενεργοποίηση του επίσημου Κράτους προς την εκπαίδευση των ΑμεΑ, ιδιαίτερα προς τον

«χωλαίνοντα» τομέα της σχολικής ένταξης. χεδόν κάθε κυβέρνηση προσπαθεί να εισάγει μια

μεταρρύθμιση, προκειμένου να εναρμονιστεί με τα ευρωπαϊκά δεδομένα.. Σην αρχή κάνει το 1976 ο

Γεώργιος Ράλλης, ακολουθούν οι προσπάθειες της τριετίας 1982-1985, η ταραγμένη τριετία 1990-1993

(υπουργοί Β. Κοντογιαννόπουλος και Γ.ουφλιάς), τα νομοσχέδια των Γ. Παπανδρέου και Γερ. Αρσένη,

ενώ σε εξέλιξη βρίσκεται άλλη μια μεταρρύθμιση.

την Παιδαγωγική και στην Ψυχολογία, το Μοντέλο Επεξεργασίας Πληροφοριών θα

διαδεχτεί την προσληπτική μάθηση του Ausubel και τις κοινωνιογνωστικές θεωρίες μάθησης, ενώ νέα

δεδομένα επιβάλλουν τη διαρκή αναθεώρηση των επιστημονικών απόψεων. Πολύ σημαντικό στοιχείο

αποτελεί η διεπιστημονική προσέγγιση της εκπαίδευσης των ΑμεΑ, ενώ σπουδαίες πρωτοβουλίες

λαμβάνει και το αναπηρικό κίνημα.

1975-1979: Μετά τη δικτατορία η Ελ.Ε.Π.Α.Α.Π.

δημιουργεί Ειδικό Δημοτικό χολείο στην Αθήνα (6θέσιο) και

σε λίγα χρόνια (1980) Ειδικό Γυμνάσιο. Σην διεύθυνση της

Ειδικής Αγωγής αναλαμβάνει ο παλιννοστήσας εκ πολιτικής

εξορίας Καλαντζής. Σο 1976 ο Ιωάννης Παρασκευόπουλος

ξεκινά να επιμορφώνει στο «Μαράσλειο» εκπαιδευτικούς. Ο

τομέας Ειδικής Αγωγής στο Μαράσλειο έχει γίνει πια διετούς

διάρκειας. Σην ίδια χρονιά το Γραφείο Ειδικής Εκπαίδευσης

μετατρέπεται σε Γραφείο Ειδικής Αγωγής. τη δύση της

δεκαετίας θα ιδρυθεί «Κέντρον Εκπαιδεύσεως και

Αποκαταστάσεως Συφλών» στην Αθήνα. Σέλος, με το ύνταγμα του 1975 (άρθρο

21) κατοχυρώνεται το δικαίωμα εκπαίδευσης των ΑμεΑ.

1980-1989: Η αλλαγή στο πολιτικό σκηνικό (1981) σηματοδοτεί μια σειρά

από αλλαγές στη νομοθεσία, τους θεσμούς και τη δημόσια διοίκηση. Κάποιες από

αυτές θα αποδειχτούν μακροπρόθεσμα ευνοϊκές ενώ άλλες θα δεχτούν δριμεία

κριτική. Για τα ΑμεΑ θεσπίζεται το 1981 ο Νόμος 1143/1981 «Περί ειδικής αγωγής,

ειδικής επαγγελματικής εκπαιδεύσεως, απασχόλησης και κοινωνικής μερίμνης των

αποκλινόντων εκ του φυσιολογικού και άλλων τινών διατάξεων». το νόμο αυτό

γίνεται λόγος για «αποκλίνοντα άτομα» και καθορίζεται ότι η μορφή της Ειδικής

Αγωγής και Εκπαίδευσης «καθορίζεται από το είδος και τον βαθμόν της αποκλίσεως

και τας συνεπεία τούτων ΄ειδικάς ανάγκας΄ εκάστου ατόμου»19. Καθορίζονται επίσης

τα σχολεία φοίτησης, τα προγράμματα και ο τρόπος επιλογής προσωπικού.

Σαυτόχρονα συγκροτείται το υπαγόμενο στο Τπ.Ε.Π.Θ. υντονιστικό και

Γνωμοδοτικό υμβούλιο Ειδικής Αγωγής. Ο νόμος αυτός τίθεται υπό κριτική

19 Ν.1143/1981 – ΥΕΚ.80 –Α- 31-3-1981

Σο «Μαράσλειο».

14

διότι διαχωρίζει τους μαθητές σε «φυσιολογικούς» και «αποκλίνοντες» και δεν

λειτουργεί προς την κατεύθυνση της ένταξης.

Σο 1982 με το Προεδρικό Διάταγμα 603/82 καθορίζονται οι τύποι των

μονάδων ειδικής αγωγής. Γίνεται λόγος πλέον ξεκάθαρα για «τμήματα» ή «τάξεις

ειδικής αγωγής» για τα ΑμεΑ, τα οποία όμως εγγράφονται στο «κανονικό»

σχολείο20. Με αυτό το πνεύμα ιδρύονται το 1984 εικοσιπέντε ειδικές τάξεις στους

κόλπους των «κανονικών σχολείων», οι οποίες δέχονται μαθητές μερικής

φοίτησης ανάλογα με τη μαθησιακή δυσκολία που παρουσιάζουν21. Με έτερο

Προεδρικό Διάταγμα ιδρύεται η χολική Επαγγελματική Εκπαίδευση22.

Ουσιαστικότερο βήμα προς την ένταξη των ΑμεΑ πραγματοποιείται με το

Νόμο 1566/85 (άρθρο 32) στον οποίο γίνεται για πρώτη φορά λόγος για

«ολόπλευρη και αποτελεσματική ανάπτυξη και αξιοποίηση των δυνατοτήτων και

των ικανοτήτων τους», για «αλληλοαποδοχή τους από κοινωνικό σύνολο» και για

«ένταξη (των ΑμεΑ) στην παραγωγική διαδικασία»23. Καθορίζονται επίσης τα

άτομα που ανήκουν στην κατηγορία των ΑμεΑ, οι τρόποι διαγνωστικής εξέτασης,

τα προγράμματα και τα διδακτικά μέσα. Η εκπαίδευση των ατόμων θα παρέχεται:

στα πλαίσια κανονικών σχολείων εδικών τάξεων μέσα σε κανονικά σχολεία, σε

εδικά σχολεία, σε ειδικές επαγγελματικές σχολές ή στο σπίτι.

1990-1999: Σο τέλος του 20ου αιώνα και η αυγή της νέας χιλιετίας δείχνουν

ότι οι προσπάθειες για μια ουσιαστικότερη και πλήρως προσανατολιζόμενη προς

την ένταξη Ειδική Αγωγή θα εντατικοποιηθούν και θα αποδώσουν καρπούς.

Σο 1991 ιδρύεται Σεχνική και Επαγγελματική χολή Ειδικής Αγωγής

Κωφών και Βαρήκοων στη Θεσσαλονίκη. Σο 1993 ιδρύεται Σμήμα Ειδικής

Αγωγής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας με έδρα το Βόλο. Σο 1995 θα ιδρυθεί

Σμήμα Ειδικής Αγωγής στο Διδασκαλείο Θεσσαλονίκης και μια χρονιά

αργότερα (1996) στο Διδασκαλείο Ιωαννίνων. Πλην αυτών, λειτουργούν σήμερα

Σμήματα Ειδικής Αγωγής στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και στο Πανεπιστήμιο

Πατρών. Εκτός από τη μετεκπαίδευση, οι εκπαιδευτικοί επιμορφώνονται στα

Π.Ε.Κ. σε βραχύ χρονικό διάστημα ενώ στην τετραετία 1996-2000 υλοποιήθηκαν

11 προγράμματα Ε.Π.Ε.Α.Ε.Κ. στην Ειδική Αγωγή, ομολογουμένως ελάχιστα σε

σχέση με τον συνολικό όγκο των υλοποιημένων προγραμμάτων24.

τον τομέα της νομοθεσίας, το βασικότερο νομοθέτημα της δεκαετίας είναι

το Π.Δ. 301 «Αναλυτικό Πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής»25. Σο 1991 με δύο Π.Δ. (429 και

462) καθορίζονται η αξιολόγηση και η ενισχυτική διδασκαλία μαθητών Γυμνασίου

και Δημοτικού χολείου. Για τα τελευταία θα εκδοθούν άλλα δύο Π.Δ. το 1995. Σο

1992 θεσμοθετείται το Εθνικό ύστημα Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και

Κατάρτισης ενώ το 1998, με το Π.Δ. 246 (άρθρο 30) καθορίζεται η αξιολόγηση των

20 Π.Δ. 603/1982 – ΥΕΚ.117 –Α- 21-9-1982 21 ούλης, 2008, σελ. 18-19 22 Π.Δ. 137/1983 – ΥΕΚ.60 – Α- 11-5-1983 23 Ν.1566/1985 – ΥΕΚ.167 – Α- 30-9-1985 24 Παντελιάδου, 2000, σελ. 32 25 Π.Δ. 301/1996 – ΥΕΚ.208 –Α- 29-8-1996

15

μαθητών του Λυκείου. Σέλος, το 1999 ιδρύεται ο Π.Ε..Α., ο «Πανελλήνιος

Επιστημονικός ύλλογος Ειδικής Αγωγής».

2000-2009: τις 14 Μαρτίου 2000 ψηφίζεται ο Νόμος 2817 («Εκπαίδευση

παιδιών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες») σύμφωνα με τον οποίο ιδρύονται τα

«Κέντρα Διάγνωσης Αξιολόγησης και Τποστήριξης» (Κ.Δ.Α.Τ.)26 ενώ γίνεται

για πρώτη φορά λόγος για «Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση». Ο Νόμος 2817 ορίζει

επίσης την εκπαίδευση στο σπίτι και σε αυτόν θα πρέπει να

προστεθεί η Τπουργική Απόφαση 108474/Γ6 που ορίζει τις

προϋποθέσεις, τη διαδικασία και τον τρόπο παροχής αυτής της

εκπαίδευσης. Θα πρέπει να αναφερθεί επίσης η προσπάθεια

αναβάθμισης του Σομέα Ειδικής Αγωγής του Παιδαγωγικού

Ινστιτούτου, ενώ ακούγονται όλο και περισσότερο φωνές για μεγαλύτερη

συμμετοχή των Ειδικών χολείων στα προγράμματα της Ευέλικτης Ζώνης27. Σα

Σμήματα Ένταξης και Παράλληλης τήριξης πληθαίνουν διαρκώς.

Σο 2003 λειτουργούσαν συνολικά 1192 μονάδες Ε.Α. (εκ των οποίων 1091

στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση μέσα στις οποίες συγκαταλέγονται 152 ειδικά

δημοτικά σχολεία). την Ε.Α. εργάζονταν συνολικά 896 άτομα, εκ των οποίων το

60% μόνον διέθετε πρόσθετες σπουδές την ειδική αγωγή. Απουσία υποδομών,

προβλήματα στις συνθήκες στέγασης και «αδικημένες» γεωγραφικές περιοχές

είναι κάποια από τα σημεία που αξίζουν προσοχής28.

τα πλαίσια του εκσυγχρονισμού του εκπαιδευτικού συστήματος έλαβε

χώρα το κοινοτικό πρόγραμμα «Ήλιος» που απέβλεπε σε εκπαιδευτική,

οικονομική και κοινωνική ένταξη του παιδιού.

Σο 2008 ψηφίστηκε ο Νόμος 3699/2008 «Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση

ατόμων με αναπηρία ή με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες».

το νόμο αυτό ορίζεται η εκπροσώπηση των αναπήρων στο

Εθνικό υμβούλιο Παιδείας, τα Κ.Δ.Α.Τ. μετονομάζονται σε

«Κέντρα Διαφοροδιάγνωσης και Τποστήριξης» (Κε.Δδ.Τ),

για τη φοίτηση και τη διοικητική οργάνωση της Ειδικής

Εκπαίδευσης. υνολικά, τη δεκαετία 2000-2009 ψηφίστηκαν

συνολικά 71 νομοθετήματα για την Ειδική Εκπαίδευση, έναντι δεκατριών κατά τη

δεκαετία 1990-1999 και επτά τη δεκαετία 1980-198929. Η νομοθεσία πάντως έχει

γίνει στο σύνολό της αντικείμενο κριτικής30.

Σα παιδιά που χρειάζονται Ε.Α. φτάνουν σύμφωνα με εκτιμήσεις του

Κράτους το 10% του μαθητικού πληθυσμού. τις αρχές του 2011 προβλέπεται να

πραγματοποιηθεί ο πρώτος πανελλήνιος διαγωνισμός του Α..Ε.Π. για μόνιμο

διορισμό εκπαιδευτικών Ε.Α. στα σχολεία της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Σην

ίδια ακριβώς εποχή η μετεκπαίδευση δασκάλων και νηπιαγωγών στα

26 Ν.2817/2000 – ΥΕΚ.78 –Α- 14-3-2000 27 Φαραλαμπίδης, 2003 28 Τπ.Ε.Π.Θ. / Π.Ι. / Σμήμα Ειδικής Αγωγής, «Φαρτογράφηση – Α.Π. Ειδικής Αγωγής», 2003 29 ύμφωνα με τη Νομοθεσία Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης» στην ιστοσελίδα του Π. Ι. (βλ. Βιβλιογραφία) 30 Λαμπροπούλου, «Η ιατρικοποίηση …. » (άρθρο στο διαδίκτυο) passim

16

Διδασκαλεία της χώρας τίθεται υπό αμφισβήτηση και πληθαίνουν διαρκώς οι

πιθανότητες κατάργησής της.

17

ΕΠΙΛΟΓΟ - ΤΝΟΧΗ

την παρούσα εργασία προσπαθήσαμε να παρουσιάσουμε σύντομα την πορεία

της ειδικής εκπαίδευσης στη χώρα μας. Ακολουθήσαμε αφενός μεν το χρονολογικό

διαχωρισμό που απαντάται στη βιβλιογραφία, αφετέρου δε το διαχωρισμό σε

δεκαετίες και όχι σε τομείς (κωφοί, νοητικά υστερούντες, κλπ) προκειμένου να δοθεί

στον αναγνώστη η εντύπωση του «χρονικού». Οι φωτογραφίες απαντώνται όλες στο

διαδίκτυο.

ύνοψη 1. Κατά την α΄ περίοδο (1900-1949) το κράτος είναι ουσιαστικά απόν και η ιδιωτική

πρωτοβουλία αναλαμβάνει δράση.

2. Κατά τη β΄ περίοδο (1950-1974) το Κράτος προσπαθεί να βοηθήσει ουσιαστικότερα,

χωρίς όμως να μπορεί να απεγκλωβιστεί από την ιδρυματική λογική.

3. Κατά τη γ’ περίοδο (1975-σήμερα) θεσπίζονται σημαντικοί νόμοι για την ειδική

εκπαίδευση.

4. Σο 1906 ιδρύεται το πρώτο ίδρυμα που προσφέρει ειδική εκπαίδευση, ο «Οίκος

Συφλών». Σον διευθύνει η Ειρήνη Λασκαρίδου.

5. Σο 1923 ιδρύεται ο «Οίκος Κωφαλάλων» στους Αμπελοκήπους.

6. Σο 1937 ιδρύεται το «Πρότυπο Ειδικό χολείο Αθηνών» στην Καισαριανή με

κυρίαρχη προσωπικότητα τη Ρόζα Ιμβριώτη.

7. Ση δεκαετία του ’50 δίνεται έμφαση στην ψυχική υγεία του παιδιού με ίδρυση

κλινικών και ιδρυμάτων («τουπάθειο», «ικιαρίδειο», «Θεοτόκος», κ.α) υπό την

απλή εποπτεία του Τπουργείου Προνοίας.

8. Σο 1969 ιδρύεται από το Τπ.Ε.Π.Θ. το Γραφείο Ειδικής Αγωγής, το οποίο το 1976 θα

μετονομαστεί σε Διεύθυνση Ειδικής Αγωγής.

9. Οι πρώτοι δάσκαλοι που εκπαιδεύτηκαν στην Ειδική Αγωγή κάθισαν στα έδρανα

του «Μαράσλειου» για έναν χρόνο το 1969. Από το 1976 η εκπαίδευσή τους έγινε

διετής.

10. Σο 1973 ιδρύονται τα πρώτα 43 ειδικά σχολεία.

11. Με το ύνταγμα του 1975 κατοχυρώνεται το δικαίωμα εκπαίδευσης των ΑμεΑ.

12. Με τα νομοθετήματα των αρχών του ’80 αλλά κυρίως με τον Ν.1566/1985 η Ειδική

Αγωγή αποτελεί επίσημα κομμάτι του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος.

13. Ο Νόμος 2817/2000 προσπάθησε να εναρμονίσει την ειδική αγωγή στα ευρωπαϊκά

πρότυπα.

14. Με νέο νόμο το 2008, το Κράτος θεσμοθέτησε την υποχρεωτικότητα στην

εκπαίδευση των ΑμεΑ, μετονόμασε τα ΚΔΑΤ σε ΚΕΔΔΤ και τακτοποίησε τα

επιδόματα των επαγγελματιών στο χώρο της Ε.Α.

18

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΥΙΑ

1. Ζώνιου-ιδέρη, Αθηνά, «Ένταξη: Ουτοπία ή πραγματικότητα: Η εκπαιδευτική και

η πολιτική διάσταση της ένταξης μαθητών με ειδικές ανάγκες», Αθήνα, 2000, εκδ.

Ελληνικά Γράμματα.

2. Ιμβριώτη, Ρόζα, «Ανώμαλα και καθυστερημένα παιδιά», Αθήνα, 1939, Ελληνική

Εκδοτική Εταιρεία Α.Ε.

3. Κοριλάκη, Παναγιώτα, «Διερεύνηση των πιθανών αιτίων της εκπαιδευτικής

αποτυχίας των κωφών μαθητών στο ελληνικό σχολείο», Αθήνα, 2009, εκδ. Γρηγόρη

4. Λογοθέτη, Υωτεινή, «Η Ειρήνη Λασκαρίδου και η συμβολή της στην Ειδική Αγωγή

κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα: Ο ‘Οίκος Συφλών’ (1906-1936)», εργασία

στο μάθημα «Παιδαγωγική της ισότητας των φύλων» (διδ.: ιδηρούλα Ζιώγου-

Καραστεργίου) για το ΔΜΠ της Υιλοσοφικής χολής του Α.Π.Θ.. Θεσσαλονίκη,

2008

5. Παντελιάδου ουζάνα–Πατσιοδήμου Αντωνία, «τάσεις και απόψεις των

εκπαιδευτικών για την επιμόρφωση στην ειδική αγωγή», Θεσσαλονίκη, 2000

6. Πυργιωτάκης Ι.Ε., «Ειδική Αγωγή στην Ελλάδα. Αντιλήψεις, θεσμοί και

προοπτικές», Αθήνα, 2001, εκδ. Gutenberg

7. ούλης, πυρίδων-Γεώργιος, «Ένα χολείο για Όλους: Από την έρευνα στην

πράξη – Παιδαγωγική της Ένταξης», Αθήνα, 2008, εκδ. Gutenberg

8. ούλης, πυρίδων-Γεώργιος, «Παιδαγωγική της Ένταξης: Από το ΄χολείο του

Διαχωρισμού’ σε ένα ‘χολείο για Όλους’», Αθήνα, 2002, εκδ. Gutenberg

9. τασινός, Δημήτριος, «Η Ειδική Εκπαίδευση στην Ελλάδα. Αντιλήψεις, Θεσμοί και

Πρακτικές. Κράτος και Ιδιωτική Πρωτοβουλία (1906-1989)», Αθήνα, 2001, εκδ.

Gutenberg

10. Τπ.Ε.Π.Θ./Π.Ι./Σμήμα Ειδικής Αγωγής, «Χαρτογράφηση – Αναλυτικά

Προγράμματα Ειδικής Αγωγής, 2003Ε04530072», Αθήνα, 2003

11. Φαραλαμπίδης, οφοκλής, «Η Ειδική Εκπαίδευση στην Ελλάδα και την Κύπρο:

Ευρωπαϊκή διάσταση και προοπτική. Διαδικασία σύγκλισης σ΄ ένα σχολείο για

Όλους» στο: «Πρακτικά 17ου Πανελληνίου Εκπαιδευτικού υνεδρίου Δασκάλων και

Νηπιαγωγών», Λευκωσία, 2004, εκδ. ΠΟΕΔ

ΔΙΑΔΙΚΣΤΟ

1. Γκονέλα Ελένη – Ρηγοπούλου Σερψιθέα, «Η προσφορά του Κώστα Καλαντζή στην ειδική

αγωγή», στο http://www.eduportal.gr/modules.php?name=News&file=print&sid=48

(τελευταία επίσκεψη 3-12-2010)

2. Εμφιετζίδης, Ιωάννης, «Ίσες εκπαιδευτικές ευκαιρίες», στο

http://emfietzidis.wordpress.com/2009/07/02/%CE%BA%CE%B1%CF%84%CE%AC-

%CF%84%CE%BF%CE%BD-20%CE%BF-%CE%B1%CE%B9%CF%8E%CE%BD%CE%B1-

19

%CE%BA%CE%B1%CE%B9-

%CE%B9%CE%B4%CE%B9%CE%B1%CE%AF%CF%84%CE%B5%CF%81%CE%B1-

%CE%BC%CE%B5%CF%84%CE%AC-%CF%84%CE%BF/

(τελευταία επίσκεψη 3-12-2010)

3. Λαμπροπούλου Βενέττα - Παντελιάδου ουζάνα, «Η ειδική αγωγή στην Ελλάδα – κριτική

θεώρηση», στo

http://www.specialeducation.gr/modules.php?op=modload&name=News&file=article&sid=309

(τελευταία επίσκεψη 3-12-2010)

4. Λαμπροπούλου, Βενέττα, «Η Ιατρικοποίηση και Απομάκρυνση της Ειδικής Αγωγής

από την Γενική Εκπαίδευση με χέδιο Νόμου», στο

http://www.disabled.gr/lib/?p=16813,

(τελευταία επίσκεψη 3-12-2010)

5. Φρονοπούλου Φρύσα, «Η παιδαγωγός Ρόζα Ιμβριώτη», στο

http://www.elemedu.upatras.gr/eriande/synedria/synedrio3/praltika%2011/xronopoulou.htm

(τελευταία επίσκεψη 3-12-2010)

6. «Νομοθεσία Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης» στο

http://www.pi-schools.gr/special_education_new/html/gr/nomoi/nomoi.htm

(τελευταία επίσκεψη 3-12-2010)