ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ

ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΕΚΦΡΑΣΗ ΣΤΗ ΠΓΔΜ

ΜΠΙΝΟΣ Α. ΓΕΩΡΓΙΟΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ«Αντί προλόγου»

Ένας έντονος πολιτισμικός πλουραλισμός διαμορφώνει στα βαλκάνια ένα πολιτισμικό πάζλ που σε συνδυασμό με τις διαφορετικές γεωστρατηγικές και ιστορικές συνθήκες της περιοχής διαχωρίζουν πλήρως τα σύνορα του χώρου της Βαλκανικής από τη δυτική Ευρώπη. Ο δυτικός κόσμος στον οποίο ανήκει και η Ελλάδα έχει αφήσει πολύ καιρό πίσω τουτη φάση της διαμόρφωσης των εθνικών κρατών και ήδη από τοτέλος του Β’ Παγκοσμίου πολέμου βρίσκονταν στο στάδιο τηςαναζήτησης νέων μετα-εθνικών κρατικών μορφωμάτων τύπου Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ωστόσο, από την άλλη πλευρά την ίδια περίοδο, οι χώρες των Βαλκανίων βιώνουν την σύσταση των μεγάλων Κομουνιστικών συνομοσπονδιών, οι οποίες παραγκωνίζουν τις εθνικές διαθέσεις των λαών τους. Έτσι τέτοιες διαθέσεις θα αρχίσουν να εμφανίζονται μόλις μετά το 1990 οπότε ο παλιός κομουνιστικός κόσμος καταρρέει καιξεκινά μία νέα περίοδος διαμόρφωσης κρατικών μορφωμάτων.Ξεκινά λοιπόν ταυτόχρονα με τη κομμουνιστική διάσπαση, μια φάση έξαρσης του εθνικισμού στα πλαίσια της δημιουργίας νέας εθνικής συνείδησης και ταυτότητας για τανεοσύστατα κράτη της βαλκανικής. Βόρεια της χώρας μας έπειτα από τη νέα διάσπαση της Γιουγκοσλαβίας διαδραματίζεται ένα τέτοιο σκηνικό τυπικής εθνικιστικής έξαρσης νέου βαλκανικού κράτους, η ίδρυση της Δημοκρατίαςτης Μακεδονίας το 1991. Από το εσωτερικό της χώρας αυτής διακηρύσσεται η γέννηση της νέας ανεξάρτητης Μακεδονίας, που δικαιωματικά διεκδικεί την αποκλειστική ταυτότητα τωνΜακεδόνων, των γνήσιων δηλαδή απογόνων των αρχαίων Μακεδόνων του Φίλλιπου και του Αλέξανδρου. Ακόμα, διακηρύσσεται πως η Δημοκρατία της Μακεδονίας αποτελεί τομοναδικό ελεύθερο τμήμα της γεωγραφικής Μακεδονίας καθώς

2

το μεγαλύτερο κομμάτι της χώρας είναι υποταγμένο στην Ελλάδα και ένα ακόμη μικρότερο στην Βουλγαρία. Όπως ήταν λογικό η ίδρυση του νέου αυτού κράτους πυροδότησε το ήδη δυναμιτισμένο κλήμα στη περιοχή και επανέφερε στην επιφάνεια ένα ζήτημα που για την Ελλάδα είχε λήξει με το τέλος των Βαλκανικών πολέμων και φέρνοντας τις δυο χώρες αντιμέτωπες στο ζήτημα της ονομασίας της χώρας. Το Μακεδονικό ζήτημα όπως επικράτησε να αποκαλείται αποτέλεσε και εξακολουθεί να αποτελεί ένα μεγάλο αγκάθι για την Ελληνική εξωτερική πολιτική καθώς ακόμα και σήμερα παρά τις όσες προσπάθειες έχουνε γίνει δεν έχει επιλυθεί. Η πολυδιάστατη φύση του Μακεδονικού είναι και ηαιτία που δεν έχει επιτευχθεί συμφωνία μεταξύ των δυο χώρων καθώς όταν μιλάμε για Μακεδονικό, μιλάμε για ζητήματα εθνικής ταυτότητας, συνείδησης, πολιτισμικής κληρονομιάς αλλά και για συμφέροντα εξωτερικών όσο και εσωτερικών παραγόντων. Η Ελληνική στάση απέναντι στο ζήτημα ήταν ρητή. Δεν αναγνώριζε τη συνταγματική ονομασίατης χώρας ούτε την ύπαρξη Μακεδονικού έθνους βόρεια της Ελλάδας και κατηγόρησε τη χώρα για κλοπή της πολιτισμικήςτης κληρονομιάς επιβάλλοντας εμπάργκο στην είσοδό της σε διεθνείς οργανισμούς με το συνταγματικό της όνομα. Επίσηςστις αρχικές διαπραγματεύσεις μέχρι την ενδιάμεση

συμφωνία, δεν δέχτηκε καμία σύνθετη ονομασία που θα περιέχει τη λέξη Μακεδονία. Το μακεδονικό ζήτημα όμως δενήταν κάτι καινούριο ούτε και για τη Βουλγαρία, αλλά ήδη από τον 19ο αιώνα κατέχει μια μοναδική θέση στην ατζέντα της εξωτερικής της πολιτικής. Η Βουλγαρία κράτησε όμως μια πιο ιδιαίτερη στάση, αναγνωρίζοντας από τη μια την συνταγματική ονομασία της Δημοκρατίας της Μακεδονίας, αλλά αρνήθηκε να αποδεχθεί την ύπαρξη Μακεδονικού έθνους καθώς θεωρούσε πως οι κάτοικοι της χώρας αυτής δεν είναι τίποτε άλλο παρά Βούλγαροι. Αξίζει λοιπόν να δούμε παρακάτω, πως το νέο αυτό κράτος καλείται να διαμορφώσει την εθνική του πολιτική εν μέσω των τεράστιων εσωτερικώνκαι εξωτερικών προβλημάτων που έχει να αντιμετωπίσει. Η

3

Δημοκρατία της Μακεδονίας στα πρώτα της χρόνια τουλάχιστον, χωρίς να αποτελεί εξαίρεση στο κανόνα της άσκησης εθνικής πολιτικής των βαλκανικών κρατών, εκφράζειτο μακεδονισμό της μεταξύ εθνικιστικών εξάρσεων και μεγαλοϊδεατισμού, καθώς και με μια εθνοκεντρική προσέγγιση της ιστορίας του «ένδοξου» παρελθόντος της αρχαιότητας. Αξίζει λοιπόν να παρατηρήσουμε τη προσπάθειατης χώρας αυτής σήμερα, να «προτάξει» το δικό της μακεδονισμό έναντι του ελληνικού και του βουλγαρικού, μέσα από τη προσπάθεια ανάδειξης της στους διεθνείς οργανισμούς, και από τη στρατευμένη στους εθνικούς στόχους, ιστοριογραφία της χώρας. Το ζήτημα της ταυτότητας έτσι προβάλλεται ως το μεγαλύτερης αξίας ζήτημα για το έθνος και γίνεται επιτακτική ανάγκη με αυτότο σκοπό να συμπορευτούν και οι πολίτες του. Μπροστάρηδεςτου εθνικού σκοπού αυτού γίνονται οι ιστορικοί που διαμορφώνουν τόσο την συνείδηση του κόσμου για ζητήματα ταυτότητας όσο και ζητήματα εξωτερικής πολιτικής. Συνοπτικά θα μπορούσαμε να πούμε πως η Δημοκρατία της Μακεδονίας αποτελεί ακόμα ένα ακόμη παράδειγμα Βαλκανικήςχώρας που η εξωτερική και η εθνική του πολιτική βαδίζουν παράλληλα χωρίς να έχουν καταφέρει ακόμα να απαγκιστρωθούν από το εθνικιστικό φαντασιακό. Η εθνικιστική προσέγγιση της ιστορίας αλλά και της πολιτικής από τη Δημοκρατία της Μακεδονίας όμως δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση την ταυτόχρονη επιβεβαίωση των ελληνικών θέσεων περί Μακεδονίας καθώς και το ελληνικό κράτος, παρά την «δυτικοποίησή του» τόσο παλαιότερα όσο και μεταγενέστερα εξακολουθεί να διαμορφώνει πάνω σε ανάλογες προσεγγίσεις και εθνικούς μύθους την εθνική του πολιτική, ειδικότερα πάνω στο κομμάτι της Μακεδονίας. Σκληρές πολιτικές αφομοίωσης, απαγόρευση των (σλαβο)μακεδονικών διαλέκτων, υποχρεωτικέςεγκαταστάσεις ανθρώπων με στόχο την δημογραφική αλλοίωση της περιοχής, κοινωνικοί αποκλεισμοί, ρατσισμός κλπ είναιμόνο κάποιες από τις επίσημες πολιτικές που εφάρμοσε και συνεχίζει να εφαρμόζει το Ελληνικό κράτος στο βωμό του

4

εξελληνισμού της Μακεδονίας και των κατοίκων της. Σήμερα η Ελλάδα εξακολουθεί να είναι υπόλογη σε πολλούς διεθνείςοργανισμούς που αφορούν την προστασία μειονοτήτων και πολιτισμού, αλλά ακόμη και για τη στάση της απέναντι στηνένταξη της Δημοκρατίας της Μακεδονίας με το συνταγματικό της όνομα στο NATO και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Όπως γίνεται σαφές λοιπόν ένας ακόμη πολύ ουσιώδης παράγοντας που διαμορφώνει την εθνική πολιτική και τη Μακεδονική έκφρασηστη ΠΓΔΜ είναι η ίδια η εξωτερική πολιτική της Ελλάδας όπως αυτή ασκείται από το 1991 και μετά.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ«Αντί προλόγου»…………………………………………………………………σελ2

Περιεχόμενα…………………………………………………………………….σελ4

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ

Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΜΙΑΣ ΞΕΧΩΡΙΣΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝΕΘΝΙΚΙΣΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ…………………………………..…………………………………σελ5

Η ΕΤΕΡΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ«Η Μακεδονική ταυτότητα στην αρχαία Μακεδονία»…….……………………..σελ6Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΑ«Οι Μακεδόνες του Σαμουήλ στην εθνικιστική ιστοριογραφία» ……………………..σελ7ΤΟ ΑΔΙΑΣΠΑΣΤΟ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ΩΣ ΤΗΝ ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΙΛΙΝΤΕΝΤα χρόνια της «Μακεδονικής Εθνικής Αναγέννησης»…………………………………σελ8ΟΙ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΚΑΙ Ο ΔΙΑΜΕΛΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣΗ «τριχοτόμηση» της «πατρίδας» ………………………………………………..σελ10 Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΜΦΥΛΙΟ«Μια νέα εθνικοαπελευθερωτική κίνηση»…………………………………………….σελ12

5

ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΓΙΑ ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ………..σελ14

ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΜΕΙΟΝΟΤΗΤΑ ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΑ ΕΛΛΑΔΑ«Τα μακεδονόπουλα του αιγαίου» …………………………………………………….σελ16 ΟΙ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΜΕΙΟΝΟΤΗΤΑ ΣΤΗ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ «Οι Μακεδόνες του Πίριν»…………………………………………………………..σελ19

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ……………………σελ21

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ

Η ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ, ΤΑ ΕΘΝΙΚΑ ΣΥΜΒΟΛΑ ΚΑΙ Η ΓΛΩΣΣΑ.………………σελ22

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ«Αντί επιλόγου»....................................................................................................σελ24

ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΜΙΑΣ ΞΕΧΩΡΙΣΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΜΕΣΑΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ

Μετά την διάλυση των κομουνιστικών καθεστώτων, τα νέα βαλκανικά κράτη που προέκυψαν ξεκίνησαν μια προσπάθεια απαγκίστρωσης της ιστορίας από τις καταρρέουσες κομουνιστικές θεωρήσεις. Έτσι το ιδεολογικό κενό που άφησε πίσω της η χρεοκοπία της κομουνιστικής ιδεολογίας

6

υποκαταστάθηκε από μια νέα εθνικιστική θεώρηση που ένα ακόμη πεδίο δράσης της απαρτίζει και η ιστοριογραφία. ΣτηΔημοκρατία της Μακεδονίας όμως η «αποκομμουνιστοποίηση» της ιστοριογραφίας αποτελεί μια πιο ιδιαίτερη περίπτωση καθώς ο ρόλος των Μακεδόνων κομμουνιστών στην μακεδονική εθνογένεση ήταν πολύ σημαντικός1. Ακόμη υπήρχε το ζήτημα της καταγωγής του Μακεδονικού έθνους που με την Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Μακεδονίας ήταν πλήρως συνυφασμένο με τον σλαβισμό του. Έτσι λοιπόν ξεκίνησε μιανέα προσπάθεια για την ανάδειξη της εθνικής καταγωγής τωνΜακεδόνων, την ιστορική τους σύνδεση με την αρχαιότητα και τον αγώνα του μακεδονικού λαού για να αποκτήσει κρατική υπόσταση. Στην μακεδονική εθνικιστική ιστοριογραφία κυριαρχούν δυο λέξεις, η επιβεβαίωση και η αναγνώριση. Οι μακεδόνες είναι αποφασισμένοι να επιβεβαιώσουν την ύπαρξή τους ως ξεχωριστού λαού που έχειτη δική του ιστορία, πολιτισμό και ταυτότητα αναλλοίωτα στο χρόνο και τώρα καλούνται να αντιμετωπίσουν τους Ελληνικούς και Βουλγαρικούς ισχυρισμούς περί Μακεδονίας. Οι Μακεδόνες επιμένουν πως δεν είναι ούτε Βούλγαροι, ούτεΣέρβοι, ούτε Έλληνες και αρνούνται επιπλέον ετικέτες όπωςΣλαβομακεδόνες ή Βουλγαρομακεδόνες ή Σερβομακεδόνες. Η εθνικιστική ιδεολογία εκφράζεται στην ιστοριογραφία και με την αποσαφήνιση της εθνοτικής ερμηνείας του όρου μακεδόνας και όχι μόνο της γεωγραφικής όπως ισχυρίζεται ηΕλλάδα και η Βουλγαρία. Έτσι το μακεδονικό έθνος συναντά τους ομοεθνείς του στις περιοχές της Μακεδονίας που ανήκουν στην Ελλάδα και τη Βουλγαρία. Αυτοί είναι οι Μακεδόνες του Αιγαίου και του Πίριν που έχουν υποβιβαστείστη θέση των εθνικών μειονοτήτων και ένα μεγάλο μέρος τους έχει χάσει την ιστορική του υπόσταση ως ιδιαίτερος λαός κάτω από την πίεση των χωρών που ζουν μέσω καταναγκαστικών αφομοιώσεων και απεθνικοποιήσεων2. Τέλος 1Σπυρίδων Σφέτας, « Μακεδονικές ταυτότητες στο χρόνο, διεπιστημονικέςπροσεγγίσεις» Ίδρυμα μουσείου Μακεδονικού αγώνα, εκδόσεις Πατάκη 2008σελ 296-3002 Loring Danforth «Η Μακεδονική διαμάχη, ο εθνικισμός σε έναν υπερεθνικό κόσμο» Αλεξάνδρεια 1999 σελ 50-52

7

αποσαφηνίζονται πλήρως τα γεωγραφικά σύνορα της χώρας όπως αυτά διαμορφώθηκαν από το χρόνο και αποτέλεσαν το πολιτισμικό χώρο του μακεδονικού έθνους. Η «Μεγάλη Μακεδονία» παρουσιάζεται πλέον ως μία αδιάσπαστη ενότητα στο χώρο και τον χρόνο. Κατά συνέπεια, οι σημερινοί μακεδόνες εμφανίζονται ως αποκλειστικοί κληρονόμοι της ιστορίας και του πολιτισμού των αρχαίων Μακεδόνων και η συνέχεια τους στο σημερινό κόσμο.

Η ΕΤΕΡΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ«Η Μακεδονική ταυτότητα στην αρχαία Μακεδονία»

Η βασική θέση της σύγχρονης ιστοριογραφίας σχετικά με τοΜακεδονικό φύλο είναι η πλήρης αμφισβήτηση κάποιας ελληνικής καταγωγής των αρχαίων μακεδόνων, ενώ τονίζονταιέντονα οι διαφορές των Ελλήνων και των Μακεδόνων σε επίπεδο γλωσσικό, πολιτισμικό, στρατιωτικής οργάνωσης καιβαρβαρότητας. Με λίγα λόγια θα λέγαμε πως μια κύρια προσπάθεια των Μακεδόνων ιστορικών είναι η χάραξη μιας απόλυτης διαχωριστικής γραμμής του Ελληνικού και του Μακεδονικού φύλλου. Σύμφωνα λοιπόν με τη σύγχρονη Μακεδονική ιστοριογραφία οι αρχαίοι μακεδόνες δεν ήταν έλληνες. Αυτό μαρτυρά η ίδια η άποψη των ελλήνων για τουςΜακεδόνες οι οποίοι τους χαρακτήριζαν βάρβαρους. Ο χαρακτηρισμός αυτός δίνονταν από έλληνες για να χαρακτηρίσουν τους λαούς που δεν είχαν την ελληνική παιδεία και γλώσσα3. Οι Μακεδόνες λοιπόν ήταν φύλλο που έκανε την εμφάνισή του στη Βαλκανική το 800 π.Χ και για αιώνες πριν κατοικούσε στις βορειότερες περιοχές της αρχαίας Μακεδονίας που σήμερα ένα μέρος της ανήκει στην Ελλάδα ενώ η επέκταση προς τη θάλασσα έγινε αργότερα. Κατά συνέπεια αυτός ο χαρακτηρισμός περί βαρβαρότητας κάνει φανερή τη διαφορετικότητα της αρχαίας Μακεδονικής 3“ Macedonia and Greece” by John Shea 1997, Excellent analysis of theMacedonian Greek conflict.

8

γλώσσας από την Ελληνική. Με τη κάθοδο προς τη θάλασσα ταδυο φύλλα, το ελληνικό και το μακεδονικό ήρθαν σε μια πιοστενή επαφή που επέφερε έναν εξελληνισμό της μακεδονικής γλώσσας, ο οποίος ξεκίνησε από την άρχουσα τάξη καθώς η Ελληνική ήταν η γλώσσα του εμπορίου και της διπλωματίας. Έτσι αιτιολογούνται και διάφορες πινακίδες στα ελληνικά αλλά και θεατρικές παραστάσεις στην ελληνική γλώσσα4. Ακόμα, η διαφορετικότητα του Μακεδονικού πολιτισμού τονίζεται από γεγονότα όπως η τέλεση διαφορετικών ολυμπιακών αγώνων από τη Μακεδονία, αλλά και στο επιχείρημα πως το πάνθεον του μακεδονικού λαού υπήρχαν μόνο οι θεότητες του Δία, της Αφροδίτης και του Διονύσου,όχι όμως των υπόλοιπων θεών του Ολύμπου5. Η ίδια αντίληψηγια την διαφορετικότητα Ελλήνων και Μακεδόνων υπάρχει καιγια την εποχή των διαδόχων του Αλεξάνδρου. Ο ελληνιστικόςπολιτισμός θεωρείται καρπός της συνένωσης «του μακεδονικού και του ελληνικού πολιτισμού με τον πολιτισμότων ανατολικών λαών». Οι ιστορικές αυτές απόψεις καταγράφονται και στα σχολικά εγχειρίδια της Δημοκρατίας της Μακεδονίας και ο σκοπός είναι προφανής, καθώς αφού αιτιολογηθεί και στηριχθεί ιστορικά η άποψη περί ετερότητας των δυο φύλλων, δίδεται η βάση της ιστορικής συνέχειας των Μακεδόνων της αρχαιότητας με το κράτος της Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Αυτή επιτυγχάνεται με τον εκμακεδονισμό των σλαβικών φύλλων που κατέβηκαν αιώνες αργότερα στη Μακεδονία. Κατά την εγκατάσταση των Σλάβων στη Μακεδονία, οι πρώτοι αναμείχθηκαν εθνολογικά τους αρχαίους Μακεδόνες. Οι Μακεδόνες στο διάστημα εκείνο είχαν δεχθεί τον χριστιανισμό και είχαν διατηρήσει τον ανώτερο πολιτισμό τους. Σταδιακά έτσι άρχισαν να συνεργάζονται μεταξύ τους. Οι Σλάβοι για τη νέα τους πατρίδα αποδέχθηκαν το όνομα Μακεδονία και άρχισαν να ονομάζονται Μακεδόνες. Οι γηγενείς Μακεδόνες αποδέχθηκαν 4 Σταυρούλα Μαυρογέννη, «Μακεδονισμός, ο αλυτρωτισμός των Σκοπίων» 1944-2006, Αθήνα, E.M.Σ. – EΦEΣOΣ, 2007 5 Σταυρούλα Μαυρογέννη, «Μακεδονισμός, ο αλυτρωτισμός των Σκοπίων» 1944-2006, Αθήνα, E.M.Σ. – EΦEΣOΣ, 2007

9

τη σλαβική γλώσσα και γραφή, η οποία σύμφωνα πάλι με τηνμακεδονική ιστοριογραφία διατηρεί τη μοναδικότητά της έναντι των άλλων σλαβικών γλωσσών.

Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΑ«Οι Μακεδόνες του Σαμουήλ στην εθνικιστική ιστοριογραφία»

Όσον αφορά την αρχαιότητα όπως είδαμε παραπάνω, οι μακεδόνες ιστορικοί εστίασαν στην χάραξη μιας διαχωριστικής γραμμής μεταξύ των αρχαίων Ελλήνων και των Μακεδόνων της αρχαιότητας, που τονίζει τις πολιτιστικές διαφορές των δυο αυτών φύλλων. Για την ανάδειξη της ιδιαίτερης και αδιάσπαστης μακεδονικής ταυτότητας κατά τομεσαίωνα οι μακεδόνες ιστορικοί εφαρμόζουν την ίδια τακτική ωστόσο αυτή τη φορά η ιστοριογραφία εστιάζει στο να επισημάνει το χάσμα Μακεδόνων και Βουλγάρων. Το μακεδονικό έθνος όπως είδαμε προήλθε από την ανάμειξη αρχαίων Μακεδόνων και σλάβων ενώ οι Βούλγαροι από την ανάμειξη τουρκοτατάρων και σλάβων της Μοισιάς και Θρακών.Ο Σαμουήλ γίνεται η γέφυρα της μακεδονικής ιστοριογραφίαςαπό την αρχαιότητα στον Μεσαίωνα6.Η μακεδονική ταυτότητα όπως προβάλλεται τη περίοδο του βυζαντίου παραμένει διακριτή. Πιο συγκεκριμένα αναφέρεται πως οι σλάβοι στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης(και ευρύτερης Μακεδονίας) κατείχαν μια πολύ διακριτή θέση τη Βυζαντινή περίοδο ακόμα πριν το 610 μ.Χ. Οι σλάβοι που κατοικούσαν μαζί με τις οικογένειές τους ξεχώριζαν από τους υπόλοιπους κατοίκους της περιοχής της από τα ονόματά τους. Επίσης όπως παρουσιάζεται οι σλάβοι της Μακεδονίας δεν είχαν έρθει από τις περιοχές βόρεια του Δούναβη από

6 Σπυρίδων Σφέτας « Μακεδονικές ταυτότητες στο χρόνο, διεπιστημονικέςπροσεγγίσεις», Εκδόσεις Πατάκη 2008, σελ 300-305

10

όπου προήλθαν οι περισσότεροι σλάβοι τον 7ο αι7. Στα σχολικά εγχειρίδια της Δημοκρατίας της Μακεδονίας, τη περίοδο της Αυτοκρατορίας του Σαμουήλ τον 10ο αι μ.Χ , η Μακεδονία εξακολουθούσε να αποτελεί ένα ισχυρό κράτος στηΒαλκανική. Ο Σαμουήλ λοιπόν ήταν ένας Σλάβος Μακεδόνας που κυρίευσε από την Οχρίδα μέχρι τη σημερινή Μακεδονία. Αργότερα όμως, η ίδια περιοχή κατακτήθηκε από τους Βυζαντινούς και οι μακεδόνες έγιναν βυζαντινοί υπήκοοι διατηρώντας όμως τη γλώσσα τα ήθη, τα έθιμα και τη ταυτότητά τους. Η απόδειξη ότι οι Σλάβοι της Μακεδονίας αποκαλούσαν τον εαυτό τους Μακεδόνα ήδη από τον 10ο αι μ.Χ φαίνεται από το γεγονός πως ο αυτοκράτορας τους αποκαλούσε Μακεδόνες όταν πια αποτελούσαν το μεγαλύτερο ποσοστό στη περιοχή εθνολογικά8. Η γλώσσα λοιπόν που οι Κύριλλος και Μεθόδιος μετέφρασαν τα πρώτα εκκλησιαστικά κείμενα ήταν η «παλαιομακεδονική» που ήταν η γλώσσα που μιλούσαν οι Σλάβοι Μακεδόνες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Έτσι η μακεδονική γλώσσα διακρίνεται από τις άλλες σλαβικές και αποκτά μια ιδιαίτερη αίγλη όντας ηπρώτη γραπτή σλαβική γλώσσα που διαδόθηκε σε όλους τους υπόλοιπους σλάβους της Βαλκανικής. Μετά την κατάλυση του Βασιλείου του Σαμουήλ οι μακεδόνες συσπειρώνονται γύρω από την αρχιεπισκοπή της Αχρίδας9 Στα τέλη του 14ου αιώνα,η Μακεδονία πέφτει τελικά στα χέρια των Οθωμανών και αποτέλεσε κομμάτι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. 10

ΤΟ ΑΔΙΑΣΠΑΣΤΟ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ΩΣ ΤΗΝ ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΙΛΙΝΤΕΝ

Τα χρόνια της «Μακεδονικής Εθνικής Αναγέννησης»

7 Mitko B. Panov Institute of National History- Skopje Reconstructing 7th century Macedonia: some neglected aspects of the miracles of St. Demetrius 8 “ Macedonia and Greece” by John Shea 1997, Excellent analysis of the Macedonian Greek conflict9 Σπυρίδων Σφέτας « Μακεδονικές ταυτότητες στο χρόνο, διεπιστημονικέςπροσεγγίσεις», Εκδόσεις Πατάκη 2008, σελ 300-30510 Σταυρούλα Μαυρογέννη, «Μακεδονισμός, ο αλυτρωτισμός των Σκοπίων» 1944-2006, Αθήνα, E.M.Σ. – EΦEΣOΣ, 2007

11

Όπως αναφέρθηκε και πριν, σύμφωνα με την Μακεδονική ιστοριογραφία, ο μακεδονικός λαός μετά τη κατάλυση του Βασιλείου του Σαμουήλ, έμεινε συνασπισμένος γύρω από την αρχιεπισκοπή της Αχρίδας. Το 893 ο Κλήμης και ο Ναούμ πουήταν μαθητές του Κύριλλου και του Μεθόδιου, ίδρυσαν τη πρώτη μακεδονική αρχιεπισκοπή της Οχρίδας. Το 1018 ο Βασίλειος ο Β’ ο Βουλγαροκτόνος ανακατέλαβε τη περιοχή και από εκεί και έπειτα η Μακεδονία πέρασε στα χέρια πολλών κατακτητών όπως Λατίνους, Σέρβους του Ντουσάν, γιανα καταλήξει τελικά το 1387 στα χέρια των Οθωμανών. Τη περίοδο εκείνη ο Μακεδονικός πολιτισμός όπως και ο πολιτισμός των περισσοτέρων λαών της Οθωμανικής αυτοκρατορίας έπεσε σε νάρκη εξ αιτίας της πιεστικής πολιτικής των Οθωμανών. Κατά το 19ο αι σημειώθηκε σύμφωνα με τους Μακεδόνες ιστορικούς μια «Μακεδονική Εθνική Αναγέννηση». Δηλαδή η αναβίωση του μακεδονικού πολιτισμούμέσα σε μια περίοδο αντίπαλων εθνικών εξάρσεων. Σε αυτή τη περίοδο λοιπόν μια ομάδα σλαβομακεδόνων διανοούμενων άρχισε να σχηματίζει οργανώσεις που είχαν τη Μακεδονική ταυτότητα και εφημερίδες που διακήρυσσαν τη Μακεδονική γλώσσα και το μακεδονικό πολιτισμό11. Ο Πουλέφσκι αποτελείμια εξέχουσα μορφή αυτής της λόγιας έκφρασης αυτής της κίνησης καθώς και οι Κρίστε Μισίρκοφ, ο Πίρλιτσεφ και οι αδερφοί Μιλαντίνοφ. Το γεγονός ότι οι παραπάνω μίλησαν για την ανεξαρτησία του Μακεδονικού έθνους και της Μακεδονικής γλώσσας καθώς και το ότι διώχθηκαν από τους Βούλγαρους, εξυπηρέτησε ιδιαίτερα την μακεδονική ιστοριογραφία προκειμένου να αναδείξει την ετερότητα των Μακεδόνων και των Βουλγάρων12. Η στρατιωτική έκφραση της Μακεδονικής αναγέννησης έγινε με την ίδρυση της VMRO που στα ελληνικά μεταφράζεται ως ΕΜΕΟ (Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση). Ένας από τους ηγέτες της VMRO

11 Loring Danforth «Η Μακεδονική διαμάχη, ο εθνικισμός σε έναν υπερεθνικό κόσμο» Αλεξάνδρεια 1999 σελ 57- 5912 Σπυρίδων Σφέτας « Μακεδονικές ταυτότητες στο χρόνο, διεπιστημονικέςπροσεγγίσεις», Εκδόσεις Πατάκη 2008, σελ 300-305

12

ήταν Ο Γκότσε Ντελτσέφ. Ο Ντελτσέφ εξελίχτηκε σε θρύλο για τη Μακεδονική ιστοριογραφία και σε μια μορφή εθνικού ήρωα. Η οργάνωση ιδρύεται στη Θεσσαλονίκη και σε αυτήν συμμετέχουν οι Σαντάνσκι και Γκρούεφ. Σκοπός της VMRO ήταν η εθνική αφύπνιση του μακεδονικού λαού και η αντίσταση του στην Οθωμανική κυριαρχία και στους εχθρικούς ανταγωνισμούς των Ελλήνων και των Βουλγάρων. Ανκαι η VMRO έχει στήριξη οικονομική και ηθική από τους Βούλγαρους, αυτό αποτελεί ήσσονος σημασίας για τη Μακεδονική ιστοριογραφία καθώς ερμηνεύεται πως αν και αποτελούσε μια οργάνωση μακεδονικού χαρακτήρα, οι απελευθερωτικοί του στόχοι της εξυπηρετούσαν τις επεκτατικές βλέψεις των Βουλγάρων. Ακόμα, για τους μακεδόνες η VMRO ήταν μια οργάνωση εσωτερική και αυτόχθονος, που οι εθνικοί του στόχοι έρχονταν σε πλήρη αντίθεση με το Ανώτατο Μακεδονικό Κομιτάτο της Σόφιας πουήταν οργάνωση που εξυπηρετούσε καθαρά σκοπούς της Βουλγαρίας. Οι αντιθέσεις λοιπόν των «Σεντραλιστών» της Θεσσαλονίκης και των «Βερχοβιστών» της Σόφιας οφείλονταν στην αντιπαράθεση των Γηγενών Μακεδόνων που αποτελούσαν τη πρώτη, με τους Βούλγαρους σφετεριστές του μακεδονικού εδάφους που ίδρυσαν τη δεύτερη.13 .Οι πρώτες δυναμικές ενέργειες της VMRO ξεκίνησαν με την ανατίναξη τουρκικών πλοίων στο λιμάνι Θεσσαλονίκης, της Οθωμανικής Τράπεζας και τη τοποθέτηση βομβών στο ταχυδρομείο της πόλης, αλλά και σε γέφυρες και δρόμους στη περιοχή του Πρίλεπ14. Με σύνθημα η Μακεδονία για τους Μακεδόνες η VMRO και ο Γκότσε Ντελτσέφ οδήγησαν τους Μακεδόνες επαναστάτες χωρικούς στην πόλη Κρούσεβο. Στις 2 Αυγούστου του 1903, ανήμερα του προφήτη Ηλία (Ίλιντεν), ιδρύεται η Δημοκρατίατου Κρούσεβου καλώντας τους Μακεδόνες χριστιανούς και μουσουλμάνους να ενωθούν στον αγώνα για ανεξάρτητη Μακεδονία. Η επαναστατική αυτή ενέργεια όμως αποδείχθηκε13 Σπυρίδων Σφέτας « Μακεδονικές ταυτότητες στο χρόνο, διεπιστημονικέςπροσεγγίσεις», Εκδόσεις Πατάκη 2008, σελ 300-30514 Γεώργιος Μίντσης, «Ιστορία του Μακεδονικού ζητήματος, Γενική ιστορική επισκόπηση» Εκδόσεις Πελεκάνος, Θεσσαλονίκη, 1991, σελ 53-55.

13

βραχύβια, καθώς δεκατρείς μέρεςμετά την απελευθέρωση η πόληξαναπέφτει στα χέρια τωντούρκων15. Το Κρούσεβο πνίγεταιστο αίμα και η εξέγερση τουΊλιντεν γίνεται σύμβολοαυτοθυσίας για το Μακεδονικό λαό.Η εξέγερση του Ίλιντεν, υμνείταιαπό την μακεδονική ιστοριογραφίακαι αποτέλεσε τη πηγή έμπνευσηςτων Μακεδόνων τουεθνικοαπελευθερωτικού αγώνα του 1941-1944.

ΟΙ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΚΑΙ Ο ΔΙΑΜΕΛΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣΗ «τριχοτόμηση» της «πατρίδας»

15 Loring Danforth «Η Μακεδονική διαμάχη, ο εθνικισμός σε έναν υπερεθνικό κόσμο» Αλεξάνδρεια 1999 σελ 57- 59

14

«Ελευθερία ή θάνατος», το πρώτο σύμβολο της επανάστασης του Ίλιντεν των εξεγερμένων Μακεδόνων

Η μεγαλύτερη τραγωδία για το Μακεδονικό έθνος έρχεται το 1913 με τη λήξη των Βαλκανικών πολέμων16. Δέκα χρόνια μετάτην αποτυχημένη εξέγερση του Ίλιντεν, στη Μακεδονία αντί να εκπληρωθεί ο σκοπός και τα όνειρα του Μακεδονικού έθνους για μια ενωμένη ανεξάρτητη χώρα, αυτή διαμελίζεταικαι καταλαμβάνεται από τη Σερβία, τη Βουλγαρία και την Ελλάδα. Κατ’ αυτόν τον τρόπο μοιράζεται το «ζωντανό σώμα»του Μακεδονικού λαού και καταστρέφεται η γεωγραφική και εθνολογική ενότητα της Μακεδονίας17. Ο πρώτος Βαλκανικός πόλεμος παρουσιάζεται ως η σύμπραξη των τριών μελλοντικώνκατακτητών της Μακεδονίας κατά των Οθωμανών που στη πορεία θα οδηγήσει σε μεταξύ τους συγκρούσεις για την ανακατανομή της Μακεδονίας. Ο δεύτερος Βαλκανικός πόλεμοςσύμφωνα με την Μακεδονική ιστοριογραφία πήρε αντιμακεδονικές διαστάσεις καθώς Έλληνες, Βούλγαροι και Σέρβοι προέβησαν σε πολύ καταπιεστικές ενέργειες προκριμένου να υποτάξου τη βούληση του μακεδονικού λαού. Η συνθήκη του Βουκουρεστίου ήταν η ταφόπλακα για την μακεδονική αυτοδιάθεση καθώς τα σύνορα οριστικοποιήθηκαν μεταξύ των τριών κρατών και έπειτα άρχισαν οι πολιτικές αφομοίωσης του Μακεδονικού λαού. Η αφομοίωση αυτή όπως έγινε περιγράφεται καλύτερα με τον όρο απεθνικοποίηση καθώς άρχισε η διαδικασία εθνοτικής εκδίωξης του μακεδονικού πληθυσμού και ο αποικισμός μη μακεδονικού πληθυσμού, με στόχο την αλλαγή του παραδοσιακού ιστορικούεθνοτικού χαρακτήρα της Μακεδονίας. Το μακεδονικό όνομα και η μακεδονική γλώσσα απαγορεύθηκαν και έτσι πολλοί μακεδόνες αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν στην γενέθλια χώρα18. Μετά λοιπόν τη συνθήκη του Βουκουρεστίου οι συμπαγείς μακεδονικοί πληθυσμοί χωρίστηκαν και το ελληνικό κομμάτι της Μακεδονίας ονομάζεται «Μακεδονία τουΑιγαίου», ενώ το Βουλγαρικό «Μακεδονία του Πίριν». Ο

16 Γεώργιος Μίντσης, «Ιστορία του Μακεδονικού ζητήματος, Γενική ιστορική επισκόπηση» Εκδόσεις Πελεκάνος, Θεσσαλονίκη, 1991, σελ 62-6517 Loring Danforth «Η Μακεδονική διαμάχη, ο εθνικισμός σε έναν υπερεθνικό κόσμο» Αλεξάνδρεια 1999 σελ 57- 5918 Σταυρούλα Μαυρογέννη, «Μακεδονισμός, ο αλυτρωτισμός των Σκοπίων» 1944-2006, Αθήνα, E.M.Σ. – EΦEΣOΣ, 2007

15

πληθυσμός της Αιγιακής Μακεδονίας αποτελούνταν από το 28%Μακεδόνες, ενώ το 25% ήταν Τούρκοι και μόλις το 21% έλληνες. Έτσι η Ελληνική κυβέρνηση άρχισε αμέσως τη βίαιηεκστρατεία αφομοίωσης του Μακεδονικού πληθυσμού με την απαγόρευση των μακεδονικών ονομάτων και της μακεδονικής γλώσσας. Ακόμη προέβη σε καταστροφές ναών που είχαν μακεδονική αρχιτεκτονική και επιγραφών που ήταν γραμμένεςστη μακεδονική γλώσσα. Επίσης συνέβαλε στην εθνοτική μεταβολή του πληθυσμού εγκαθιστώντας εκεί πρόσφυγες από την ανταλλαγή πληθυσμών με την Τουρκία και με τη Βουλγαρία. Μέχρι το 1928 ο ελληνικός πληθυσμός της Μακεδονίας του αιγαίου από 21% είχε φτάσει στο 70%19.

Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΜΦΥΛΙΟ«Μια νέα εθνικοαπελευθερωτική κίνηση»

19 Loring Danforth «Η Μακεδονική διαμάχη, ο εθνικισμός σε έναν υπερεθνικό κόσμο» Αλεξάνδρεια 1999 σελ 60-65

16

Προπαγανδιστικός χάρτης της Ενωμένης Μακεδονίας, μεταγενέστερος της εξέγερσης του Ίλιντεν. Απεικονίζει μακεδόνα πολεμιστή μπροστά από το στόχο, αυτόν της Μεγάλης Μακεδονίας.

Ως μια ακόμη εθνικοαπελευθερωτική προσπάθεια του Μακεδονικού λαού ερμηνεύονται και τα γεγονότα του ελληνικού εμφυλίου πολέμου. Κατά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο και τη γερμανική κατοχή της Ελλάδας, οι Μακεδόνες του Αιγαίου δημιούργησαν ένα νέο εθνικοαπελευθερωτικό μέτωπο που συμμάχησε με τις Ελληνικές κομμουνιστικές δυνάμεις για να αντιταχθούν στην φασιστική κατοχή της Μακεδονίας από τους Γερμανούς και τους Βούλγαρους. Με την γερμανική αποχώρηση ο αγώνας των μακεδόνων ανταρτών συνεχίζεται προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος της ανεξαρτησίας. Το καλοκαίρι του 1944 το ΚΚΕ αναγνωρίζει την Μακεδονική εθνικότητα για πρώτη φορά. Κατά το ίδιο διάστημα στη Γιουγκοσλαβία το Αντιφασιστικό Συμβούλιο εθνικής Απελευθέρωσης, αναγνωρίζει τη Μακεδονία του Βαρδάρη ως συστατικό στοιχείο του Μακεδονικού έθνους. Η αντίσταση στη βόρεια Ελλάδα τη περίοδο της κατοχής ουσιαστικά γίνεται από τους γηγενείς Μακεδόνες που μάχονταν για να ανακτήσουν τα εθνικά τους δικαιώματα στην Μακεδονία. Έτσιοι αγωνιστές μακεδόνες του Βαρδάρη από την επίσημη μακεδονική ιστοριογραφία θεωρούνται ότι μάχονται απέναντιστον Βούλγαρο φασίστα στο πλευρό των Μακεδόνων του Αιγαίου που συνεχίζουν τον αγώνα τους και κατά τη περίοδοτου εμφυλίου πολέμου για την εθνική απελευθέρωση20. Η σύγχρονη μεταγιουγκοσλαβική ιστοριογραφία επιδίδει την δημιουργία του κράτους της Δημοκρατίας της Μακεδονίας σε μια οργανική εξέλιξη των παραδόσεων του Ίλιντεν. Έτσι τονίζεται ότι το προεδρείο του ASNOM απαρτίζονταν από μη κομουνιστές. Η καταστρατήγηση των στόχων του ASNOM και η αποκαθήλωση των ηγετών του αντιστασιακού κινήματος από τηκομουνιστική ηγεσία του Βελιγραδίου τονίζονται σκοπίμως για να αναδείξουν την αληθινή διάθεση των Μακεδόνων αγωνιστών και στην ουσία απαλλάσσονται από το πέπλο του επεκτατισμού των Σέρβων. Για τους Μακεδόνες του εμφυλίου λοιπόν ο αγώνας ήταν εθνικός και είχε στόχο του την

20 Αικατερίνη Σ. Μάρκου «Ανασυνθέσεις και νέες δυναμικές στις Βαλκανικές κοινωνίες μετά το 1990» Εκδόσεις ΗΡΟΔΟΤΟΣ, Αθήνα, 2011 σελ244-248

17

ανεξαρτησία21. Ο ελληνικός εμφύλιος παρουσιάζεται ο πόλεμος μεταξύ Ελλήνων φασιστών και μακεδόνων αγωνιστών. Επίσης στην μακεδονική ιστοριογραφία τονίζεται πως η Ελλάδα θα μπορούσε να αποφύγει τον πόλεμο αν έδινε την αναγνώριση στο Μακεδονικό έθνος. Η συμμετοχή των Μακεδόνων στο Δημοκρατικό στρατό ήταν μαζική γιατί το ΚΚΕήταν ο μόνος φορέας που αναγνώριζε το Μακεδονικό έθνος. Το 1948 όμως οι Έλληνες αντάρτες αναγκάστηκαν να προωθήσουν 30.000 παιδιά από την Αιγιακή Μακεδονία προς τις χώρες του κουμουνιστικού μπλοκ με το πρόσχημα της προστασίας από τα ελληνικά αντίποινα.

Έτσι οι οικογένειες των μακεδόνων του αιγαίου οδηγούνται σε άλλη μια οδυνηρή πτυχή της ιστορίας τους. Αυτοί που φιλοξενήθηκαν στην Δημοκρατία της Μακεδονίας έγιναν δεκτοί ως γνήσιοι μακεδόνες αγωνιστές και ήταν αυτοί που στη συνέχεια ανέπτυξαν τις πιο ακραίες θέσεις σχετικά με τη μακεδονική έκφραση στην Σοσιαλιστική Μακεδονία.22. Οι

21 Σπυρίδων Σφέτας « Μακεδονικές ταυτότητες στο χρόνο, διεπιστημονικέςπροσεγγίσεις», Εκδόσεις Πατάκη 2008, σελ 300- 31422 Αικατερίνη Σ. Μάρκου «Ανασυνθέσεις και νέες δυναμικές στις Βαλκανικές κοινωνίες μετά το 1990» Εκδόσεις ΗΡΟΔΟΤΟΣ, Αθήνα, 2011 σελ244-248 Σταυρούλα Μαυρογέννη, «Μακεδονισμός, ο αλυτρωτισμός των Σκοπίων» 1944-2006, Αθήνα, E.M.Σ. – EΦEΣOΣ, 2007

18

Η επίσημη εφημερίδα του ΚΚΕ δηλώνει το ενδιαφέρον του κόμματος για την ανεξαρτησία του Μακεδονικού λαού

άνθρωποι αυτοί ήταν ουσιαστικά μια η ζωντανή απόδειξη της τελευταίας Μακεδονικής απελευθερωτικής τάσης στην Ελλάδα23.Με την ίδρυση της Δημοκρατίας της Μακεδονίας όμωςτο 1991 και την αλλαγή του πολιτικού σκηνικού, η νέα ιστοριογραφία στη προσπάθεια της να απεμπλακεί από τη Κομμουνιστική επιρροή παραμέρισε και αυτή με τη σειρά τηςτους Αιγιάτες όπως αποκαλούνταν προσδίδοντας στη δράση τους καθαρά εθνικό και όχι πολιτικό χαρακτήρα. Το 1954 οιΜακεδόνες του αιγαίου βιώνουν ακόμα ένα πλήγμα καθώς μετάτην επίσκεψη του Τίτο στην Ελλάδα, Γιουγκοσλαβία και Ελλάδα υπογράφουν νέο σύμφωνο φιλίας των δυο χωρών. Έτσι οι Μακεδόνες που αποτελούσαν ανοιχτό ζήτημα στις σχέσεις των δυο χωρών παραγκωνίζονται. Απαγορεύεται η έκδοση της εφημερίδας τους «η φωνή των Αιγιατών» και οι αιγιάτες αγωνιστές παραγκωνίζονται από τους Μακεδονικούς θεσμούς. Απαγορεύεται επίσης από το Ελληνικό κράτος η επιστροφή των Μακεδόνων στις πατρογονικές τους εστίες και χάνουν δια νόμου το δικαίωμα στις περιουσίες που άφησαν πίσω τους24. Οι ίδιοι έτσι χαρακτηρίζουν ακόμη τους εαυτούς τους ως πολιτικούς πρόσφυγες, που ακόμα όμως θεωρούνται «επικίνδυνοι» από το Ελληνικό κράτος, μόνο και μόνο επειδή πολιτογραφήθηκαν «Μακεδόνες» ή επειδή καταγόμενοιαπό τα σλαβόφωνα χωριά της Μακεδονίας αρνούνται ακόμα καισήμερα να δηλώσουν Έλληνες.

23Αικατερίνη Σ. Μάρκου «Ανασυνθέσεις και νέες δυναμικές στις Βαλκανικές κοινωνίες μετά το 1990» Εκδόσεις ΗΡΟΔΟΤΟΣ, Αθήνα, 2011 σελ244-24824 Σταυρούλα Μαυρογέννη, «Μακεδονισμός, ο αλυτρωτισμός των Σκοπίων» 1944-2006, Αθήνα, E.M.Σ. – EΦEΣOΣ, 2007

19

ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΓΙΑ ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

Η μακεδονική κίνηση για τα ανθρώπινα δικαιώματα κινείται κυρίως πάνω σε δυο άξονες, αφενός την προστασία των εθνικά Μακεδονικών μειονοτήτων της Ελλάδας και της Βουλγαρίας και αφετέρου στην προστασία και διατήρηση τηςμακεδονικής γλώσσας. Το ζήτημα των εθνικών μειονοτήτων έρχεται ως συνέπεια του ζητήματος της αναγνώρισης του Μακεδονικού έθνους. Το επίσημο κράτος της ΠΓΔΜ αλλά και ο μακεδονικός ακτιβισμός εντός της Ελλάδας και της Βουλγαρίας προτάσσουν ως κυρίαρχο στόχο τους τη προστασίατων μακεδονικών μειονοτήτων εκτός της Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Το επίσημο Ελληνικό κράτος αρνείται την ύπαρξη μακεδονικού έθνους και κατά συνέπεια την ύπαρξη μακεδονικής εθνικής μειονότητας εντός των συνόρων της. Ταίδια προβλήματα ωστόσο παρουσιάζονται και με το Βουλγαρικό κράτος και το ζήτημα ύπαρξης εθνικής Μακεδονικής μειονότητας στη περιοχή που χαρακτηρίζεται Μακεδονία του Πίριν. Η μακεδονική κίνηση για τα ανθρώπιναδικαιώματα εστιάζει στην ανάδειξη του ζητήματος σε

20

Στην τελευταία φάση του εμφυλίου από τους 22.000 των ανταρτών οι 14.000 ήταν Σλαβομακεδόνες και οι προπαγανδιστικές επιγραφές καναγράφονταν στα Ελληνικά και Σλαβομακεδόνικα.

διεθνείς οργανισμούς που ασχολούνται με την προστασία μειονοτικών ταυτοτήτων και των λιγότερο ομιλούμενων γλωσσών. Το ζήτημα των μειονοτήτων όμως δεν προκύπτει τώρα, αλλά ξεκινά από τη σοσιαλιστική περίοδο της Μακεδονίας25. Η σλαβομακεδονική ιστοριογραφία, όπως αναδείχθηκε παραπάνω άλλωστε, είχε αναδείξει από εκείνη τη περίοδο την ύπαρξη συμπαγών μακεδονικών πληθυσμών στιςπεριοχές της Μακεδονίας που κατακτήθηκαν κατά τους Βαλκανικούς πολέμους από το Ελληνικό και Βουλγαρικό κράτος. Για ακόμη μια φορά στην εξωτερική πολιτική της Δημοκρατίας της Μακεδονίας προτάσσονται δυο λέξεις, «η αναγνώριση» αυτή τη φορά των εθνικών μειονοτήτων και η «ανάδειξη» του ζητήματος αυτού μέσω ακτιβιστικής δράσης στους διεθνείς οργανισμούς. Ελλάδα Βουλγαρία λοιπόν βρίσκονται έπειτα από την ανάδειξη των προβλημάτων αυτών στη μαύρη λίστα πολλών διεθνών οργανισμών κυβερνητικών ή μη όπως Human Rights Watch, FUEN, European Free Alliance και άλλα. Πιο τρανταχτή περίπτωση ωστόσο αποτελεί η καταδίκη της Ελλάδας στη Χάγη για την παραβίαση της ενδιάμεσης συμφωνίας Ελλάδας ΠΓΔΜ για τις προσπάθειες ένταξής της τελευταίας στο ΝΑΤΟ καθώς και την αναγνώριση από τον Οργανισμό για την Ασφάλεια και την Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ) στην σύνοδο της Βαρσοβίας (17 - 25 Οκτωβρίου 2000) "μακεδονικής" μειονότητας στην Ελλάδα. Η Ελλάδα και η Βουλγαρία έτσι εφαρμόζουν πολιτική αποσιώπησης του θέματος με το πρόσχημα ότι το ζήτημα είναι εθνικής ασφάλειας για τις χώρες τους και αποτελεί απειλή της ακεραιότητας των εθνικών συνόρων. Απέναντι στηπολιτική ανάδειξης του ζητήματος από τη Δημοκρατία της Μακεδονίας η Ελλάδα και η Βουλγαρία αντιτάσσουν τον εθνικό χαρακτήρα των κρατών τους κατηγορώντας τις ακτιβιστικές κινήσεις αυτές για αλυτρωτική διάθεση26. Τα επιχειρήματα τους πάντως επιβεβαίωναν πολλές φορές όντως 25 Σπυρίδων Σφέτας « Μακεδονικές ταυτότητες στο χρόνο, διεπιστημονικέςπροσεγγίσεις», Εκδόσεις Πατάκη 2008, σελ 360- 37126 Αkis Gavriilidis, “Name trouble the “so-called people” and the communism of language” THE NAME ISSUE REVISITED, An Anthology of Academic Articles by Macedonian Information Centre

21

αλυτρωτικές φωνές από το εσωτερικό της Δημοκρατίας της Μακεδονίας καθώς και οι επεκτατικές βλέψεις του πρώτου συντάγματος της χώρας, το οποίο όμως άλλαξε ορισμένες διατάξεις του εξαιτίας των Ελληνικών απαιτήσεων.

ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΜΕΙΟΝΟΤΗΤΑ ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΑ ΕΛΛΑΔΑ«Τα μακεδονόπουλα του αιγαίου»

Στην βόρεια Ελλάδα και εντονότερα στις περιοχές της Φλώρινας, της Έδεσσας και της Καστοριάς ζει ένα δίγλωσσο σλαβόφωνο κομμάτι του ελληνικού πληθυσμού. Οι άνθρωποι αυτοί οι οποίοι στους νομούς της Φλώρινας και της Πέλλας αποτελούν τη πλειοψηφία του πληθυσμού έγιναν πολλές φορέςμήλο της έριδος μεταξύ της Ελλάδας και της Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Η επίσημη Ελληνική άποψη πάνω στους ανθρώπους αυτούς είναι πως δεν τίθεται ζήτημα μη Ελληνικής ταυτότητας και συνείδησης και ότι απλά χαρακτηρίζονται από μια γλωσσική ιδιαιτερότητα. Ωστόσο η άποψη της Δημοκρατίας της Μακεδονίας για τους ανθρώπους αυτούς είναι πολύ διαφορετική καθώς γι’ αυτήν, οι δίγλωσσοι μακεδόνες αποτελούν καταπιεσμένα τμήματα της

22

Μακεδονικός ακτιβισμός από τα επίσημα κόμματα των εθνικά Μακεδόνων στην Ελλάδα και τη Βουλγαρία. Επάνω το κόμμα Ουράνιο Τόξοκαι κάτω το OMO ILIDEN PIRIN

Μακεδονικής μειονότητας στην Ελλάδα27. Σύμφωνα με την μακεδονική ιστοριογραφία είναι τα παιδιά και τα εγγόνια των μακεδόνων αγωνιστών του Ίλιντεν και των μετέπειτα αγωνιστών της ΝΟΦ28. Πολλοί από τους ντόπιους αυτούς πληθυσμούς, αποκαλούν τη γλώσσα που μιλούν Μακεδονική καιπροσδίδουν στη πολιτισμική τους ταυτότητα και παράδοση τημακεδονική συνείδηση. Πολλοί όμως είτε εξαιτίας της ακραίας αφομοιωτικής πολιτικής του Ελληνικού κράτους, είτε από φόβο, έχασαν την πολιτιστική τους κληρονομιά καιεπέλεξαν την ελληνική εθνική ταυτότητα. Οι Σλαβομακεδόνεςανεξαρτήτου συνείδησης βίωσαν μια σκληρή πολιτική απομονωτισμού και καταπίεσης από το Ελληνικό κράτος. Τα οικογενειακά τους ονόματα και τα τοπωνύμια των περιοχών τους εξελληνίζονται. Η μακεδονική γλώσσα απαγορεύεται να ομιλείται δημόσια ενώ όποιος δήλωνε ανοιχτά ότι δεν είχε ελληνική συνείδηση χαρακτηρίζονταν αμέσως «πράκτορας» τωνΣκοπίων και επικίνδυνος για το Ελληνικό κράτος. Με την έλευση των προσφύγων από την Μ. Ασία και το Πόντο η ποιότητα ζωής των γηγενών κατοίκων υποβαθμίζεται ακόμη περισσότερο καθώς το ελληνικό κράτος παρέχει σε αυτούς τηγη και τα τις περιουσίες των αποχωρούντων από την ανταλλαγή πληθυσμών. Ακόμη, τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασης των προσφύγων που είχαν εμφανώς την Ελληνικήσυνείδηση δημιουργείται ένα ιδιαίτερα εχθρικό κλίμα λόγω της εθνοτικής τους διαφοράς29. Το γεγονός αυτό αναγκάζει πολλούς μακεδόνες στη μετανάστευση. Η πολιτική καταπίεσηςεφαρμόστηκε και σε πολιτιστικό επίπεδο από την Ελληνική πολιτεία καθώς οι σκοποί και τα τραγούδια της Μακεδονίας στη μακεδονική γλώσσα τυπικά απαγορεύονται να ακούγονται και να τραγουδιούνται σε αντίθεση με τους βλαχόφωνους καιποντιακούς πληθυσμούς των γύρω περιοχών30. Η πολιτική της 27 Σταυρούλα Μαυρογέννη, «Μακεδονισμός, ο αλυτρωτισμός των Σκοπίων» 1944-2006, Αθήνα, E.M.Σ. – EΦEΣOΣ, 200728 Loring Danforth «Η Μακεδονική διαμάχη, ο εθνικισμός σε έναν υπερεθνικό κόσμο» Αλεξάνδρεια 1999 σελ 118-14229 Loring Danforth «Η Μακεδονική διαμάχη, ο εθνικισμός σε έναν υπερεθνικό κόσμο» Αλεξάνδρεια 1999 σελ 84-8630 ГО ВИНОЖИТО И НОВА ЗОРА “Vinozito I Nova Zora”  Οι Μακεδόνες στην Ελλάδα να μη φοβούνται και να διατηρούν την ταυτότητά τους

23

καταπίεσης εντείνεται μετά την επικράτηση του Εθνικού στρατού στο εσωτερικό της χώρας που έδωσε στους μακεδόνεςτο στίγμα του εχθρού του έθνους. Μια ακόμη αδικία εις βάρος τους ήταν η απαγόρευση της επιστροφής των προσφύγωντου εμφυλίου πολέμου αν δεν δήλωναν Έλληνες στο γένος. Ουσιαστικά τότε απαγορεύεται στους πολιτικούς πρόσφυγες να επιστρέψουν στα σπίτια τους και να συναντήσουν τις οικογένειες τους μόνο επειδή δήλωναν Μακεδόνες. Τη περίοδο της δικτατορίας οι πιέσεις σε αυτές τις πληθυσμιακές ομάδες εντείνονται ακόμα περισσότερο με μια σειρά από θεσμοθετημένους σχεδόν κοινωνικούς αποκλεισμούςκατά των σλαβόφωνων της Μακεδονίας όπως την αποτροπή διορισμού σλαβόφωνων σε δημόσιους οργανισμούς και υπηρεσίες με την υποψία του κουμουνιστικού παρελθόντος μέχρι την απαγόρευση ίδρυσης πολιτιστικών συλλόγων που δεν έχουν εθνικόφρων χαρακτήρα. Σχεδόν σε κάθε Σλαβόφωνο χωριό της Μακεδονίας ιδρύονται παιδικοί σταθμοί με στόχο την εξάλειψη του σλαβόφωνου στοιχείου με το σκεπτικό πως αν παιδιά έμεναν στο σπίτι θα κληρονομούσαν από τους γονείς τους την επικίνδυνη αυτή γλώσσα. Έτσι οι καταπιέσεις αυτές σε βάρος της μακεδονικής κοινότητας, οιοποίες συνεχίστηκαν και τα επόμενα χρόνια της μεταπολίτευσης, έγιναν η αιτία να ξεκινήσει τη δεκαετία του 80’ μια ακτιβιστική κίνηση για τη προστασία των δικαιωμάτων της Μακεδονικής μειονότητας. Ξεκινά η έκδοση εφημερίδων και περιοδικών στην ελληνική και τη μακεδονικήγλώσσα και το 1991 ιδρύεται το Μακεδονικό Κίνημα για τη Βαλκανική Ευημερία που μετονομάζεται λίγο αργότερα σε Ουράνιο Τόξο31. Η Δημοκρατία της Μακεδονίας διατηρεί φιλικές σχέσεις με τους ακτιβιστές θεωρώντας τους ως τη μόνη προσπάθεια διατήρησης και διάσωσης του μακεδονικού πολιτισμού και ταυτότητας στη Ελλάδα. Ωστόσο το Ουράνιο Τόξο κατακρίνει ανοιχτά την εθνικιστική πολιτική της Δημοκρατίας της Μακεδονίας όσο αφορά τους ιστορικούς της προσδιορισμούς περί Μακεδονίας. Η αναφορά στις

31 Loring Danforth «Η Μακεδονική διαμάχη, ο εθνικισμός σε έναν υπερεθνικό κόσμο» Αλεξάνδρεια 1999 σελ 142-150

24

«μακεδονικές μειονότητες» και η εκδήλωση σχετικού ενδιαφέροντος περιέχεται και στους προγραμματικούς στόχους του Υπουργείου Πολιτισμού για την περίοδο 2004-2008, ενισχύεται με την έκδοση σχετικών μελετών, ενώ αποτελεί και δημόσια εκπεφρασμένη αρχή στην επίσημη διακήρυξη του κυβερνώντος κόμματος του ΒΜΡΟ32. Πάντως το εξής παράδοξο αφορά την υφιστάμενη ελληνική νομοθεσία εδώκαι δεκαετίες το οποίο προβάλλεται εντονότατα από το κράτος της ΠΓΔΜ, καθώς η Ελλάδα αναγνωρίζει την ύπαρξη μιας «μη ελληνικής» μειονότητας στην ελληνική Μακεδονία. Και μάλιστα με τον χειρότερο δυνατό τρόπο. Σύμφωνα με τηνΚοινή Υπουργική Απόφαση 106841 της 29.12.1982, με την οποία αποκλείστηκαν από τον επαναπατρισμό οι «μη Έλληνες το γένος» πρόσφυγες του Εμφυλίου, και τους νόμους 1540/1985 (για τις επιστροφές περιουσιών) και 1863/1989 (για την εξάλειψη των συνεπειών του εμφυλίου), που επικύρωσαν αυτό τον αποκλεισμό.Σύμφωνα με την επίσημη εκδοχή, αυτή η διάκριση «προστάτευσε» απλά τη χώρα από την «επανεισαγωγή» μιας ξένης μειονότητας, που θα έθετε σε κίνδυνο την εθνική ασφάλεια και την πληθυσμιακή της ομοιογένεια. Στην πραγματικότητα, όμως, απλώς επικύρωσε την ανισότητα μεταξύ των σλαβόφωνων «ντόπιων» και των υπόλοιπων πληθυσμιακών ομάδων της ελληνικής Μακεδονίας. Από τη στιγμή που οι 35.000 περίπου «αλλογενείς» πολιτικοί πρόσφυγες είχαν αφήσει πίσω τους στενούς συγγενείς (συζύγους, παιδιά, γονείς, αδέρφια), η «ελληνικότητα» όλων αυτών αμφισβητήθηκε πανηγυρικά. Επιπλέον προβάλλεταιη πρόσφατη επίσκεψη της ανεξάρτητης εμπειρογνώμων του ΟΗΕ για θέματα μειονοτήτων Μακ Ντουγκαλ, στην έκθεσή της για θέματα μειονοτήτων στην Ελλάδα καλεί την ελληνική κυβέρνηση «επειγόντως να αποσυρθεί από τη διαμάχη για το αν υπάρχει μακεδονική ή τουρκική μειονότητα στην Ελλάδα και να επικεντρώσει το ενδιαφέρον της στην προστασία των δικαιωμάτων αυτοπροσδιορισμού, ελευθερίας έκφρασης και

32 Σταυρούλα Μαυρογέννη, «Μακεδονισμός, ο αλυτρωτισμός των Σκοπίων» 1944-2006, Αθήνα, E.M.Σ. – EΦEΣOΣ, 2007

25

ελευθερίας τού συνεταιρίζεσθαι για τα μέλη αυτών των κοινοτήτων». Η Μακ Ντάγκαλ ακόμα στα συμπεράσματα της έκθεσής της χαρακτηρίζει τη Συνθήκη της Λωζάννης παρωχημένη και καλεί την Ελλάδα να ακολουθήσει «τα σύγχρονα κριτήρια» για τα θέματα μειονοτήτων. Ένα ακόμα επιχείρημα των εθνικά Μακεδόνων εντός όσο και εκτός της χώρας, είναι και η έκδοση του ABECEDAR. Το επιχείρημα λοιπόν προβάλει πως το Ελληνικό κράτος που επί δεκαετίες αρνείται την ύπαρξη αυτής της μειονότητας, είχε τυπώσει το 1925 ένα αναγνωστικό στην (ανύπαρκτη) γλώσσα της, για να την διδάσκει στα σλαβόφωνα παιδιά της Βόρειας Ελλάδας. Ήταν μία φωτεινή στιγμή, η συμμόρφωση προς τα άρθρα 7, 8 και 9 της «Συνθήκης των Σεβρών» που υπογράφτηκε το 1920 με την εποπτεία της «Κοινωνίας των Εθνών» (προδρόμου του ΟΗΕ)33. Πιο πρόσφατη προσπάθεια ανάδειξης της Μακεδονικής γλώσσας στην Ελλάδα είναι εκτόςαπό την επανέκδοση του ABECEDAR και η έκδοση του σύγχρονου ελληνομακεδονικού λεξικού. Οι εκπρόσωποι της ΕΕΣ-Ουράνιου Τόξου και της Στέγης Μακεδονικού Πολιτισμού παρουσίασαν το βιβλίο ενώπιον 50 και πλέον πρεσβευτών κρατών-μελών του ΟΑΣΕ και δεκάδων αντιπροσώπων διεθνών ΜηΚυβερνητικών Οργανώσεων που συμμετείχαν στη Διάσκεψη. Όσον αφορά τέλος την ποσοτική ανάλυση των εθνικά μακεδόνων επικρατεί μεγάλη σύγχυση εξαιτίας της ασάφειας της ερμηνείας των πηγών. Όσες επίσημες καταγραφές υπάρχουν στο ελληνικό κράτος αναφέρονται μόνο στο γλωσσικό προσδιορισμό των Σλαβομακεδόνων και όχι στον εθνικό. Η κάθε πλευρά όπως παρατηρείται οι πηγές ερμηνεύονται με διαφορετικό τρόπο. Το ελληνικό κράτος θα μπορούσαμε να πούμε χονδρικά πως σε όσες πηγές (κυρίως της Οθωμανικής περιόδου) αναφέρουν τον όρο μακεδόνας του προσδίδει γεωγραφικό χαρακτηρισμό, ενώ οι σλαβόφωνοι πολιτογραφούνται ανάλογα με την εκκλησία που ανήκαν, δηλαδή οι πατριαρχικοί σλαβόφωνοι ως έλληνες στο γένος γηγενείς μακεδόνες και οι εξαρχικοί ως βούλγαροι. Μια ριζικά διαφορετική ερμηνεία ωστόσο είναι αυτή που δίνουν 33« ABECEDAR» Εκδόσεις Μπατάβια, Θεσσαλονίκη 2006

26

οι Μακεδόνες ιστορικοί καθώς στον όρο μακεδόνα προσδίδονται εθνικά και όχι γεωγραφικά χαρακτηριστικά ενώεστιάζουν κυρίως στο γλωσσικό στοιχείο ταυτίζοντας το με το εθνικό. Η Ελληνική επίσημη απογραφή του 1928 υπολόγιζεως Έλληνες σλαβόφωνους στη Μακεδονία περίπου 80.000 ενώ ηαπογραφή της ΓΔΜ το 1925 τους υπολόγιζε 160.00034. Έτσι λοιπόν η καταμέτρηση των εθνικά μακεδόνων γίνεται μόνο μειστορικές εκτιμήσεις, καθώς το ελληνικό κράτος εφόσον δενδέχεται την ύπαρξη μειονότητας στην Ελλάδα δεν έχει κάνεικαμία επίσημη απογραφή. Η Δημοκρατία της Μακεδονίας από την άλλη μιλά για 200 με 300.000 εθνικά Μακεδόνες στην Ελλάδα οι οποίοι είτε εξαιτίας των αφομοιωτικών πολιτικώντης Ελλάδας είτε εξαιτίας του φόβου έχουν χάσει ή φοβούνται να δηλώσουν την ιστορική τους συνείδηση.

ΟΙ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΜΕΙΟΝΟΤΗΤΑ ΣΤΗ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ «Οι Μακεδόνες του Πίριν»

34 «Η απαγορευμένη γλώσσα», Τάσος Κωστόπουλος. Εκδόσεις Βιβλιόραμα, Αθήνα 2008, σελ 32

27

Το ABECEDAR, το πρώτο Ελληνομακεδονικό αναγνωστικό που εκδόθηκε από το Ελληνικό κράτος και αναγνώριζε την ύπαρξη Μακεδονικής γλώσσας.

Το πρώτο αναγνωστικό για τηνεκμάθηση της Ελληνικής και της Μακεδονικής γλώσσας που εκδόθηκε από το Ελληνικό κράτος.

Η Μακεδονική μειονότητα στη Βουλγαρία σύμφωνα με την Δημοκρατία της Μακεδονίας συγκεντρώνει παρόμοια χαρακτηριστικά με αυτή της μακεδονικής στην Ελλάδα. Η περιοχή του Πίριν ανήκει στα όρια της πατρίδας όπως ορίζεται από τη μακεδονική ιστοριογραφία και αποτέλεσαν τη πατρίδα για τους Μακεδόνες του Πίριν. Η θέση των Μακεδόνων της Βουλγαρίας ήρθε σε πολύ δυσχερή σχέση εξαιτίας της εξωτερικής πολιτικής του Βουλγαρικού κράτουςτο οποίο διεκδικεί αξιώσεις αφενός στη μακεδονική γλώσσα θεωρώντας τη βουλγαρική, και αφετέρου στο μακεδονικό έθνος στο οποίο προσδίδει Βουλγαρική καταγωγή. Το ΚΚΒ απότην ίδρυσή του αναγνώριζε την ύπαρξη του μακεδονικού έθνους. Το Πατριωτικό Μέτωπο Βουλγαρίας που συγκροτήθηκε το 1942 από το ΚΚΒ και τους Σοσιαλδημοκράτες, πήρε θέση για «ενιαία, ελεύθερη και κυρίαρχη Μακεδονία». Μετά τη λήξη του πολέμου πήρε την εξουσία και άρχισε να εφαρμόζειστην πράξη αυτά που έλεγε στη θεωρία. Έτσι, με απόφασή της η Δέκατη ολομέλεια του ΚΚΒ (Αύγουστος 1946) αναγνώρισε και επίσημα την ύπαρξη μακεδονικού έθνους και παρέδωσε τα κόκαλα του εθνικού ήρωα Γκότσε Ντέλτσεβ, αναγνωρίζοντάς τον ως Μακεδόνα, στις αρχές της τότε Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Επέτρεψε την καλλιέργεια της μακεδονικής γλώσσας και τη δημιουργία μακεδονικών συλλόγων. Στην απογραφή πληθυσμού του 1946 στην Μακεδονία του Πιρίν απογράφηκαν 160 περίπου χιλιάδεςκάτοικοι ως Μακεδόνες, ενώ στην απογραφή του 1956 περίπου180 χιλιάδες. Η εγκατάλειψη της κομμουνιστικής διεθνιστικής ιδεολογίας οδήγησε σταδιακά στην αλλαγή στάσης της Βουλγαρίας στο Μακεδονικό. Τον Μάρτιο του 1963ο τότε ηγέτης της Βουλγαρίας Τόντορ Ζίφκοφ συγκάλεσε την ολομέλεια της Κ.Ε. του Κ.Κ.Β., η οποία αποφάσισε ότι δεν υπάρχουν μακεδονικής εθνότητας πολίτες στη χώρα τους και ότι η μακεδονική γλώσσα είναι διάλεκτος της βουλγαρικής35.Το 1995 η Βουλγαρία αποδέχεται την ύπαρξη Μακεδονικής γλώσσας όχι όμως εντός των εδαφών της αποκλείοντας έτσι τους Μακεδόνες που ζούσαν εντός της επικράτειάς της36. Η πολιτιστική καταπίεση οδήγησε όπως και στην Ελλάδα στον 35 «Το Μακεδονικό και η Βουλγαρία, Πλήρη τα απόρρητα βουλγαρικά έγγραφα 1950 – 1967».Είναι κοινή έκδοση της ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ (ΕΜΣ) με τα ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΑ ΚΡΑΤΙΚΑ ΑΡΧΕΙΑ (Εκδ. Οίκος Αδελφών Κυριακίδη, Θες/νίκη 2009).

28

Μακεδονικό ακτιβισμό με την ίδρυση της οργάνωσης ΟΜΟ Ίλιντεν- Πίριν. Τα μέλη του ΟΜΟ Ίλιντεν Πίριν συχνά διαβάλλονται από τα βουλγαρικά μέσα και διαστρεβλώνονται οι θέσεις του. Η κύρια θέση του ΟΜΟ Ίλιντεν Πίριν είναι ότι δεν επιθυμούν σε καμία περίπτωση συνοριακή αλλαγή αλλά προσδοκούν σε μια μεγάλη ενιαία Μακεδονία στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής ένωσης37. Η Βουλγαρία και η εξωτερική της πολιτική ωστόσο περιέχει μια αντίφαση, καθώς ζητάει μακεδονική υπογραφή ότι η χώρα παραιτείται από το δικαίωμα προστασίας των δικαιωμάτων και του στάτους των Μακεδόνων που ζουν στη Βουλγαρία. Επίσης, Σκόπια και Σόφια δε μπορούν να συμφωνήσουν και σε ποιά γλώσσα θα υπογραφεί το έγγραφο. Σύμφωνα λοιπόν με το Βουλγαρικό κράτος μακεδόνες δεν υπάρχουν στη Βουλγαρία ωστόσο ζητά παράλληλα εγγυήσεις από τη Δημοκρατία της Μακεδονίας για τη μη παρέμβασή της στα ζητήματα μειονοτήτων38.

36 Σπυρίδων Σφέτας « Μακεδονικές ταυτότητες στο χρόνο, διεπιστημονικέςπροσεγγίσεις», Εκδόσεις Πατάκη 2008, σελ 260-27537 Σπυρίδων Σφέτας « Μακεδονικές ταυτότητες στο χρόνο, διεπιστημονικέςπροσεγγίσεις», Εκδόσεις Πατάκη 2008, σελ 260-27538

«Софија бара гаранција против Македонците во Бугарија Η Σόφια ζητάει εγγυήσεις κατά των Μακεδόνων της Βουλγαρίας» ВИНОЖИТО И НОВА ЗОРА, Nova Zora

29

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ

Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ

Το κλίμα στα Βαλκάνια μετά το Β’ Παγκόσμιο πόλεμο διαμορφώνεται με πολύ διαφορετικό τρόπο όσον αφορά τον εθνικισμό. Αντίθετα με τις προσδοκίες πολλών η διαδικασίατης παγκοσμιοποίησης δεν σήμαινε το τέλος του εθνικισμού αλλά στη περίπτωση των Βαλκανίων σήμαινε την αναβίωσή του. Οι συγκρούσεις που επήλθαν κατά την ίδρυση των εθνικών κρατών στα βαλκάνια καθώς και οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες που διαμορφώθηκαν στη περιοχή οδήγησαν σε μια μεταναστευτική έξαρση. Η περιοχή της Μακεδονίας δεν θα μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση στο κανόνα. Πολύ μεγάλα τμήματα του πληθυσμού μετανάστευσαν στην Αυστραλία, το Καναδά και τις Ηνωμένες Πολιτείες

30

Ο τάφος του Γκότσε Ντελτσέφ, εθνικού ήρωα σήμερα και των Μακεδόνων και των Βουλγάρων. Τα κόκκαλα του Ντελτσέφ δόθηκαν στα Σκόπια από τη Βουλγαρική Κουμουνιστική Ηγεσία αναγνωρίζοντάς τον τότε ως εθνικά Μακεδόνα

Αμερικής. Έτσι οι άνθρωποι που μετανάστευσαν εκεί κουβάλησαν μαζί τους και τον εθνικισμό τους39.Οι άνθρωποι εκεί λοιπόν δημιούργησαν κοινότητες ώστε να μπορούν με ποικίλους τρόπους να διατηρούν στους δεσμούς με τις πατρίδες τους. Η περίπτωση της Δημοκρατίας της Μακεδονίαςήταν ανάλογη των υπερεθνικών κοινοτήτων της Ελλάδας και των Ελληνομακεδονικών. Οι Σλαβομακεδόνες αναφέρουν ως πατρίδα τη γεωγραφική περιοχή της Μακεδονίας. Ο λόγος αυτού ήταν η μη ύπαρξη κάποιου ανεξάρτητου κράτους που θαυποδηλώσει την έννοια της πατρίδας Μετά την ανεξαρτητοποίηση της Μακεδονίας όμως οι Μακεδόνες της διασποράς δεν καλύπτονταν από την εδαφική έκταση της πατρίδας καθώς πολλοί ήταν Μακεδόνες από τις περιοχές τουΑιγαίου και του Πίριν40. Η Μακεδονική έκφραση των μακεδόνων της διασποράς αυτή, προκάλεσε τη δυσφορία των Ελληνικών Μακεδονικών κοινοτήτων και την έντονη αντίδρασήτους καθώς και την αντίδραση του Ελληνικού κράτους41. Έτσιξεκινά από τη Μακεδονική πλευρά η ίδρυση μιας σειράς οργανώσεων που στόχο τους είχαν τη σύνδεση των μακεδόνων με τις πατρογονικές τους εστίες και την ανάδειξη των ζητημάτων ονομασίας και αναγνώρισης. Τέτοιες είναι η Λέσχη των Σκοπίων και η Μακεδονική Φιλανθρωπική Εταιρία στην Αυστραλία, το Διεθνές Μακεδονικό Λόμπυ του Τορόντο και η Καναδική Μακεδονική Επιτροπή των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Το MHRMI, αλλά και το AMHRC (Αυστραλιανή Μακεδονική Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων) αποτελούν τιςδύο οργανώσεις που άμεσα βοηθούν ηθικά και οικονομικά τους Μακεδόνες ακτιβιστές και τις οργανώσεις τους σε όλα τα γεωγραφικά τμήματα της Μακεδονίας42.

39 Loring Danforth «Η Μακεδονική διαμάχη, ο εθνικισμός σε έναν υπερεθνικό κόσμο» Αλεξάνδρεια 1999 σελ 80- 11540 Loring Danforth «Η Μακεδονική διαμάχη, ο εθνικισμός σε έναν υπερεθνικό κόσμο» Αλεξάνδρεια 1999 σελ 9241 Σπυρίδων Σφέτας « Μακεδονικές ταυτότητες στο χρόνο, διεπιστημονικέςπροσεγγίσεις», Εκδόσεις Πατάκη 2008, σελ 51242 AMHRC vo Nova Zora-Vinozito ВИНОЖИТО И НОВА ЗОРА

31

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ

Η ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ, ΤΑ ΕΘΝΙΚΑ ΣΥΜΒΟΛΑ ΚΑΙ Η ΓΛΩΣΣΑ

Η διαδικασία της αναγνώρισης του κράτους της Δημοκρατίας της Μακεδονίας με το συνταγματικό της όνομα δεν έγινε όπως στα περισσότερα κράτη αλλά πέρασε και εξακολουθεί ναπερνάει ακόμα μέσα από διάφορα στάδια. Εξαιτίας της διαμάχης με την Ελληνική πλευρά για το ζήτημα της ονομασίας, η ΠΓΔΜ διατηρεί ακόμα το προσωρινό της όνομα σε όσους διεθνείς οργανισμούς μετέχει και η Ελλάδα. Ωστόσο αυτό δεν την αποτρέπει από το να αναγνωρίζεται μονομερώς από χώρες με το συνταγματικό της όνομα. Στην επίτευξη αυτού του στόχου έχουν συμβάλει πέραν της πολιτικής ηγεσίας του κράτους πολλοί οργανισμοί που ανέδειξαν το ζήτημα διεθνώς και υποστήριξαν το δικαίωμα των ανθρώπων στην αυτοδιάθεση και τον αυτοπροσδιορισμό. Ηεπίσημη ηγεσία της χώρας εξηγώντας αυτό το φαινόμενο αναφέρει πολύ απλά πως τα περισσότερα κράτη δεν μοιράζονται τους ίδιους παράλογους φόβους με το Ελληνικό κράτος για κατάλυση των συνόρων του και κλοπή της πολιτισμικής του κληρονομιάς43. Αν και τα ιστορικά θεωρήματα της Δημοκρατίας της Μακεδονίας (όσον αφορά την αρχαιότητα και το μεσαίωνα τουλάχιστον) δεν γίνονται δεκτά πουθενά στον επιστημονικό κόσμο το δικαίωμα των εθνικά Μακεδόνων να προσδιορίζονται με το όνομα που επιθυμούν επικρατεί έναντι των Ελληνικών θέσεων και έτσι σήμερα οι χώρες που έχουν αναγνωρίσει τη ΠΓΔΜ ως Δημοκρατία της Μακεδονίας είναι περισσότερες από 130 και έχουν συνάψει διπλωματικές σχέσεις με τη χώρα χρησιμοποιώντας το όνομα "Δημοκρατία της Μακεδονίας.44

43 Biljana Vankovska David vs. Goliath: The Macedonian Position(s) in the Socalled “Name Dispute” with Greece44 Стратешки цели на Програмата за работа на Владата на Република Македонија за периодот Official site of Macedonian

32

Κάποιες από αυτές είναι τα μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, εκτός από τη Γαλλία: Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, Ηνωμένο Βασίλειο, Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας, Ρωσία, Χώρες που αποτελούσαν μέρος της πρώην Γιουγκοσλαβίας: Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Κροατία, Κόσσοβο, Μαυροβούνιο, Σερβία, Σλοβενία και άλλες. Η ονομασία ωστόσο δεν αποτέλεσε το μοναδικό ανοιχτό μέτωπο με την Ελλάδα καθώς εξίσου σοβαρή ιστορική «κλοπή» θεωρήθηκε η χρησιμοποίηση του ήλιου της Βεργίνας από τη ΠΓΔΜ έστω καιμε ανεπίσημο χαρακτήρα. Η διαμάχη για αυτό το σύμβολο κορυφώθηκε το 1992 όταν το κοινοβούλιο στα Σκόπια επέλεξετον ήλιο της Βεργίνας ως κρατικό σύμβολο της Δημοκρατίας της Μακεδονίας χρυσό επάνω σε κόκκινο λαμπερό φόντο. Αυτότο σύμβολο θα αντικαθιστούσε το Βουλγαρικό λιοντάρι (που ανεπίσημα αποτελούσε σύμβολο έκφρασης Βουλγαρικού μακεδονισμού), και θα αποτελούσε σύμβολο της κύριας εθνικής έκφρασης στη χώρα, αυτή που προέβαλε τους σημερινούς μακεδόνες ως απόγονοι και πολιτιστικοί κληρονόμοι των Μακεδόνων της αρχαιότητας.45 Ο ήλιος αναδεικνύεται παντού ακόμα και στον εθνικό ύμνο της χώρας.( Denes nad Makedonija se ragjanovo sonce na slobodata σήμερα γεννιέται πάνω από τη Μακεδονία της λευτεριάς ο ήλιος). Η διαμάχη για το σύμβολο αυτό έληξε έπειτα από αντίδραση της Ελλάδας ως ένα μέρος μιας σειράς των υποχωρήσεων της ΠΓΔΜ έναντι τηςΕλλάδας προκειμένου να αποκτήσει την αναγνώρισή της. Έτσι η χώρα αναγκάστηκε να αλλάξει σημαία ενώ την επόμενηχρονιά η Ελληνική Βουλή ανακήρυξε για πρώτη φορά τον ήλιο της Βεργίνας ως εθνικό της σύμβολο. Αν λοιπόν το ζήτημα της σημαίας και της ονομασίας έφερε αντιμέτωπους την Δημοκρατία της Μακεδονίας με την Ελλάδα το ζήτημα τηςγλώσσας επρόκειτο να την φέρει αντιμέτωπη με την Βουλγαρία. Η Βουλγαρία αν και ήταν η χώρα η οποία αναγνώρισε πρώτη τη Δημοκρατία της Μακεδονίας με το

Government,www.vlada.mk45 Loring Danforth «Η Μακεδονική διαμάχη, ο εθνικισμός σε έναν υπερεθνικό κόσμο» Αλεξάνδρεια 1999 σελ 175

33

Συνταγματικό της όνομα δεν αναγνώρισε τη Μακεδονική γλώσσα ούτε το Μακεδονικό έθνος. Ο λόγος είναι γιατί θεωρεί τους εθνικά μακεδόνες Βούλγαρους και την ύπαρξη μακεδονικής γλώσσας μύθο, καθώς η προέλευσή της είναι καθαρά Βουλγαρική. Η Δ. της Μακεδονίας αντιτάσσει σε αυτότον ισχυρισμό ήταν πως η γραφή και η γλώσσα που χρησιμοποιούσε η άρχουσα τάξη του κράτους των Βουλγάρων μέχρι τα τέλη του 9ου αιώνα, ήταν η ελληνική. Μετά τη δημιουργία της κυριλλικής γραφής και την καλλιέργεια της λογοτεχνικής γλώσσας της νοτιοδυτικής Μακεδονίας με επίκεντρο την Οχρίδα, υιοθέτησαν εκείνη τη γραφή και γλώσσα. Φυσικά, καθώς δεν υπήρχε εκπαιδευτικό σύστημα καιμέσα ενημέρωσης, ο λαός της Βουλγαρίας, κράτησε τη διάλεκτό του, η οποία επηρεάστηκε πολύ λιγότερο από τη μακεδονική λογοτεχνική γλώσσα της εποχής. Οι Βούλγαροι επομένως, ούτε δημιούργησαν, ούτε έδωσαν γλώσσα σε άλλους. Απεναντίας, εγκατέλειψαν τη γλώσσα τους και υιοθέτησαν την κυριλλική γραφή που δημιουργήθηκε στη Μακεδονία και πήραν στοιχεία της μακεδονικής γλώσσας46. Τοφαινόμενο των σημαντικών διαφορών στην διάλεκτο από περιοχή σε περιοχή της Μακεδονίας αναδεικνύεται για να επιστεγάσει την αυθεντία της μακεδονικής γλώσσας, κομμάτιτης οποίας είναι η Βουλγαρική.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ«Αντί επιλόγου»

Η Μακεδονική διαμάχη αν και στο πέρασμα των χρόνων άλλαξεπεδίο δράσης και μεταφέρθηκε από την εμπόλεμη ύπαιθρο στα

46 Conflict and Chaos in Eastern Europe, Dennis P. Hupchick, Palgrave Macmillan, 1995

34

κυβερνητικά γραφεία, είναι πως δεν έχει λήξει. Η Ελλάδα στο ανοιχτό αυτό ζήτημα παραμένει ανυποχώρητη στις θέσειςκαι τη στάση της, σε μια στάση αδιέξοδη, η οποία έχει καθαρά εσωτερική χρήση και εξυπηρετεί καθαρά εθνικιστικά ιδεολογήματα. Από την άλλη πλευρά των συνόρων η Δημοκρατία της Μακεδονίας καταστρώνει παρόμοια πολιτική με μεγαλοϊδεατικές εξάρσεις και πολλές φορές φανατισμό. Όσο όμως Ελλάδα και Δ. της Μακεδονίας τραβάνε το σκοινί είτε από τη μια είτα από την άλλη μεριά το πραγματικό ζητούμενο που βρίσκεται ανάμεσά τους και είναι η λύση του προβλήματος μπαίνει σε δεύτερη και τρίτη μοίρα. Έτσι οι δυο πλευρές (τρείς αν υπολογίσουμε και τη Βουλγαρία) δείχνουν προς το παρόν να μην ενδιαφέρονται για την εξεύρεση ουσιαστικής λύσης αλλά για να εξυπηρετήσουν τουςεθνικούς τους σκοπούς. Η Ελλάδα στο βωμό της επιτυχίας της εθνικής της πολιτικής στο Μακεδονικό έχει εφαρμόσει μια σειρά από πολύ σκληρές πολιτικές και μέτρα εις βάρος ανθρώπων, όπως προγράμματα αφομοίωσης, απαγόρευσης των (σλαβο)μακεδονικών διαλέκτων, εγκαταστάσεις προσφύγων για τη δημογραφική αλλοίωση της περιοχής, κοινωνικούς αποκλεισμούς, απαγορεύσεις επαναπατρισμών και ιστορικές παραχαράξεις. Από την άλλη πλευρά, αυτή της Δ. της Μακεδονίας, οι προκλήσεις δεν είναι λίγες και παρά την αλλαγή των αλυτρωτικών της συνταγματικών άρθρων, η χώρα ποτέ δεν έδειξε τη διάθεση ότι δεν έχει βλέψεις εκτός τωνσυνόρων της.(χωρίς αυτό βέβαια να δικαιολογεί τους παράλογους φόβους της Αθήνας) Παρ’ όλα αυτά το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού είναι αναφαίρετο και δυστυχώς ο Μακεδόνας σήμερα, ανεξάρτητα από το αν κατοικεί στην Δημοκρατία της Μακεδονίας, στην Ελλάδα ή στη Βουλγαρία, διαχρονικά πάντα από θέση άμυνας υπερασπίζεται την ταυτότητά του. Όσο λοιπόν μπροστάρηδες αυτού του Μακεδονικού ζητήματος παραμένουν στρατευμένοι ιστορικοί και δεν αντιμετωπίζεται πολιτικά, τόσο περισσότερο η κατάσταση στη περιοχή θα δυσχεραίνει. Αυτό είναι μια απόδειξη πως οι λαοί των Βαλκανίων, συμπεριλαμβανομένης της χώρας μας, δεν έχουν καταφέρει να απεμπλακούν από το

35

εθνικιστικό ιδεατό και αρκούνται στο να παράγουν περισσότερη ιστορία από όση μπορούν να καταναλώσουν.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΒΙΒΛΙΑ

Loring Danforth «Η Μακεδονική διαμάχη, ο εθνικισμός σε έναν υπερεθνικό κόσμο» Αλεξάνδρεια

Σπυρίδων Σφέτας « Μακεδονικές ταυτότητες στο χρόνο, διεπιστημονικές προσεγγίσεις», Εκδόσεις Πατάκη 2008

«Το Μακεδονικό και η Βουλγαρία, Πλήρη τα απόρρητα βουλγαρικά έγγραφα 1950 – 1967». Κοινή έκδοση της (ΕΜΣ) με τα ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΑ ΚΡΑΤΙΚΑ ΑΡΧΕΙΑ (Εκδ. Οίκος Αδελφών Κυριακίδη, Θες/νίκη 2009).

ABECEDAR» Εκδόσεις Μπατάβια, Θεσσαλονίκη 2006

«Η απαγορευμένη γλώσσα», Τάσος Κωστόπουλος. ΕκδόσειςΒιβλιόραμα, Αθήνα 2008

Σταυρούλα Μαυρογέννη, «Μακεδονισμός, ο αλυτρωτισμός τωνΣκοπίων» 1944-2006, Αθήνα, E.M.Σ. – EΦEΣOΣ, 2007

Αικατερίνη Σ. Μάρκου «Ανασυνθέσεις και νέες δυναμικές στιςΒαλκανικές κοινωνίες μετά το 1990» Εκδόσεις ΗΡΟΔΟΤΟΣ, Αθήνα,2011

Γεώργιος Μίντσης, «Ιστορία του Μακεδονικού ζητήματος, Γενικήιστορική επισκόπηση» Εκδόσεις Πελεκάνος, Θεσσαλονίκη, 1991

ΑΡΘΡΑ

36

Conflict and Chaos in Eastern Europe, Dennis P. Hupchick,Palgrave Macmillan, 1995

Стратешки цели на Програмата за работа на Владата на РепубликаМакедонија за периодот Official site of Macedonian Government

Biljana Vankovska David vs. Goliath: The MacedonianPosition(s) in the Socalled “Name Dispute” with Greece

«Софија бара гаранција против Македонците во Бугарија Η Σόφιαζητάει εγγυήσεις κατά των Μακεδόνων της Βουλγαρίας» ВИНОЖИТО ИНОВА ЗОРА, Nova Zorα

ГО ВИНОЖИТО И НОВА ЗОРА “Vinozito I Nova Zora”  Οι Μακεδόνες στην Ελλάδα να μη φοβούνται και να διατηρούν την ταυτότητά τους

Αkis Gavriilidis, “Name trouble the “so-called people” and thecommunism of language” THE NAME ISSUE REVISITED, An Anthology of Academic Articles by Macedonian Information Centre

Macedonia and Greece” by John Shea 1997, Excellent analysis ofthe Macedonian Greek conflict

Mitko B. Panov Institute of National History- Skopje Reconstructing 7th century Macedonia: some neglected aspects ofthe miracles of St. Demetrius

37