ΤΑΞΙΔΕΥΟΝΤΑΣ~ ΡΟΥΣΙΑ ~

Ειδική έκδοση για την εφημερίδα ΕΘΝΟΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣΕξώφυλλο - σχεδιασμός: Δημήτρης Αν. Νίκας

ISBN 978-618-5029-60-9

Για αυτήν την έκδοση© 2013 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΘΝΟΣ Α.Ε.

Για το λογοτεχνικό κείμενο© 2013 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ (ΠΑΤΡΟΚΛΟΣ ΣΤΑΥΡΟΥ)

Για την εισαγωγή και την επιμέλεια© 2013 ΝΙΚΟΣ ΜΑΘΙΟΥΔΑΚΗΣ

ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ

ΤΑΞΙΔΕΥΟΝΤΑΣ~ ΡΟΥΣΙΑ ~

Εισαγωγή - ΕπιμέλειαΝΙΚΟΣ ΜΑΘΙΟΥΔΑΚΗΣΕπιστημονικός Σύμβουλοςτων Εκδόσεων Καζαντζάκη

ΑΘΗΝΑ 2013

Η πνευματική ιδιοκτησία αποκτάται χωρίς καμία διατύπωση και χωρίς την ανάγκη ρήτρας απαγορευτικής των προ-σβολών της. Επισημαίνεται πάντως ότι κατά τον Ν. 2387/20 (όπως έχει τροποποιηθεί με τον Ν. 2121/93 και ισχύει σήμερα και τις διατάξεις της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης – Παρισιού που κυρώθηκε με τον Ν. 100/1975) επιτρέπε-ται η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή –ολική, μερική ή περιληπτική– η κατά παράφραση ή διασκευή απόδοση του περιεχομένου της έκδοσης με οποιονδήποτε τρόπο μόνο με την προηγούμενη γραπτή άδεια του εκδότη. Επίσης, απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, της σελιδοποίησης του εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης της έκδοσης με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους σύμφωνα με το άρθρο 51 του Ν. 2121/93.

5

ΕΝΑ ΕΝΘΟΥΣΙΩΔΕΣ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗ ΡΟΥΣΙΑ1

Ε ι σ α γ ω γ ήΤο βιβλίο Ταξιδεύοντας Ρουσία αποτελεί ένα ενθουσιώδες ιδεο-λογικά ενδοσκεπτικιστικό έργο του Νίκου Καζαντζάκη της σει-ράς Ταξιδεύοντας στα οποία ο συγγραφέας περιγράφει και δι-ηγείται σημαντικά γεγονότα και συστατικά στοιχεία της χώρας ή του τόπου που επισκέφθηκε. Τα ταξίδια αποτελούν για τον κρητικό συγγραφέα σημαντικό εφαλτήριο για τη μετέπειτα λο-γοτεχνική του διαδρομή.

Οι ταξιδιωτικές συγγραφικές εμπειρίες του Καζαντζάκη κα-τέχουν κυρίαρχη θέση τόσο στην ελληνική όσο και γενικότε-ρα στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία. Τα ταξιδιωτικά έργα του χα-ρακτηρίζονται ως κείμενα διαχρονικά και αντιπροσωπευτικά μιας συγκεκριμένης χρονικής περιόδου, αφού συνδέονται με σημαντικές αποφασιστικές στιγμές της ευρωπαϊκής ιστορίας του εικοστού αιώνα.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι ο Νίκος Καζαντζάκης είναι ο πρωτοπόρος ταξιδευτής συγγραφέας ο οποίος –κατά κάποιον τρόπο– συστηματοποίησε στον ελληνικό χώρο το λογοτεχνικό είδος των ταξιδιωτικών εντυπώσεων και περιγραφών. Η αρχή της συγγραφής ταξιδιωτικών περιγραφών θεωρείται η Οδύσ-σεια του Ομήρου, ένα μυθικό ταξίδι σε μεταπλασμένους ρεα-λιστικούς τόπους και με λογοτεχνική προσωποποίηση ιδεών, αναδεικνύοντας την Ελλάδα ως μια χώρα με έξοχη ταξιδιωτική λογοτεχνία.

Σημαντικό είναι ότι ο Καζαντζάκης “μετα-πλάθει” τη Ρουσία –και όλα του τα Ταξιδεύοντας– προτού αρχίσει τη μυθιστορημα-

1. Βασικές πηγές για τη συγγραφή της εισαγωγής αποτέλεσαν το Αρχείο των Εκδόσεων Καζαντζάκη και το Αρχείο του Μουσείου Νίκου Καζαντζάκη, καθώς και σημαντικές μελέτες για το έργο αυτό όπως Bien, Peter. Ταξιδεύοντας. Στο P. Bien. 2007. ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ, Η πολιτική του πνεύματος [τόμος Β΄]. Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, σσ. 19-25 και Δημάδης, Κωνσταντίνος Α. Τέχνη και Εξουσία: Παρατηρήσεις σε τέσσερα ταξιδιωτικά έργα του Νίκου Καζαντζάκη. Στο R. Beaton (επιμ.). 2011. Εισαγωγή στο έργο του Καζαντζάκη, Επιλογή κριτικών κειμένων. Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, σσ. 271-310. Βλ. επίσης, την ιστοσελίδα των Εκδόσεων Καζαντζάκη www.kazantzakispublications.org και την ιστοσελίδα του Μουσείου Νίκου Καζαντζάκη www.kazantzakis-museum.gr.

6

τική συγγραφική του καριέρα, ενώ κατά τη διάρκεια των πε-ριηγήσεων του στη ρωσική επικράτεια ασχολείται πνευματικά και συγγραφικά με το Μεγάλο Ταξίδι των περιπλανήσεων του Οδυσσέα του· η Οδύσειά2 του αποτελεί τον συγγραφικό στίβο στον οποίο αγωνίστηκε να διαμορφώσει τον ποιητικό του χα-ρακτήρα και να διασώσει το γλωσσολογικό και φιλοσοφικό του ιδεώδες. Αιώνιος ταξιδευτής του Χώρου και του Χρόνου, αέναος περιηγητής του Πνεύματος και της Ψυχής, ο Καζαντζά-κης ως άλλος Οδυσσέας γεμάτος γνώση και πράξη, σοφός και αγωνιστής, καταπιάνεται με τη συγγραφή ταξιδιωτικών διηγη-μάτων, μυθιστορημάτων, θεατρικών κειμένων: ο ίδιος όμως τα θεωρούσε πάρεργα, γιατί δεν φιλοδοξούσε να γίνει συγγρα-φέας-πεζογράφος, αλλά ένας μεγάλος ποιητής· τέτοιον θεω-ρούσε τον εαυτό του ο κρητικός συγγραφέας· έναν ποιητή των αιώνων όπως ο Όμηρος, ο Κορνάρος, ο Δάντης.

Στη Ρουσία, ο Καζαντζάκης κατόρθωσε να περιγράψει με τρόπο έντεχνα ρεαλιστικό και συνάμα φανταστικό την τότε Σο-βιετική Ένωση, τη σημερινή Ρωσία· εντοπίζει και σημαδεύει με κάθε λεπτομέρεια τους σταθμούς –σε διάφορους τομείς– της πορείας της Ρωσίας, μετά μόχθου και πόνου, αποκαλύπτοντας διά μέσου του προσωπικού εκφραστικού του βλέμματος το πο-λιτικό, κοινωνικό, λογοτεχνικό και ευρύτερα, πολιτισμικό πα-ρελθόν της Σοβιετικής Ένωσης, συγκριτικά με τις διαφορετι-κές περιόδους της επίσκεψής του.

2. Η Οδύσεια [γράφεται με ένα σίγμα] του Νίκου Καζαντζάκη είναι ένα εντελώς πρωτότυπο έργο, διαφορετικό και ανεξάρτητο από τη μετάφραση της Οδύσσειας του Ομήρου. Στο επικό του ποίημα ο Καζαντζάκης αφηγείται τις περιπέτειες και τα ταξίδια του Οδυσσέα, αφ’ ότου επέστρεψε στην Ιθάκη, και μετά έφυγε ξανά, μέχρι τον θάνατό του στον Νότιο Παγωμένο Ωκεανό στην προσπάθειά του να αναζητήσει την αθάνατη πηγή (βλ. επίσης, Μαθιουδάκης, Νίκος. 2012. Νεολογικά Αθησαύριστα στην Οδύσεια του Νίκου Καζαντζάκη. [διδακτορική διατριβή]. Κομοτηνή: Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης). Ο Καζαντζάκης θεωρούσε την Οδύσειά του ως το Έργο του –δίνοντάς της χαρακτηριστικά το προσωνύμιο Obra–, προκειμένου να περιγράψει την άποψή του· δήλωνε εμφατικά ότι ακόμα και αν καταστρεφόταν όλο του το έργο, αν γινόταν μια καταστροφή και δεν έμενε τίποτα εκτός από την Οδύσεια, εκείνος θα θεωρούσε το έργο του σωσμένο.

7

Π ρ ό σ ω π α κ α ι Τ ό π ο ιΣτο Ταξιδεύοντας Ρουσία περιγράφονται οι εντυπώσεις του Καζαντζάκη από τρία διαφορετικά ταξίδια στη Ρωσία/Σοβιετι-κή Ένωση (1925-1926, 1927, 1928-1929). Ο συγγραφέας, με αρωγό τη λογοτεχνικότητα, εστιάζει την προσοχή του σε ιδεο-λογικά, πολιτισμικά ή κοινωνικά ζητήματα της χώρας την κάθε εποχή των ξεχωριστών επισκέψεών του, περιγράφοντας τοπία και αξιοθέατα ή συνομιλώντας πραγματικά ή φανταστικά με πρόσωπα –εκπροσώπους του λογοτεχνικού, καλλιτεχνικού και πολιτικού κόσμου– προκειμένου να αναδείξει τις πολύπτυχες αλληλεπιδράσεις του τόπου, του χρόνου και του ανθρώπου. Με ιδιαίτερη προσοχή μελετά την ιστορία, τη γεωγραφία και τη θρησκευτική πίστη ενώ συνάμα παρατηρεί την εθνική συ-νείδηση, τη νοοτροπία και την ιδιοσυγκρασία των ανθρώπων της. Ανάμεσα στις περιγραφές τόπου, χώρου, χρόνου, καθώς οι σκέψεις και οι ανησυχίες του τον κυριεύουν, αναλογίζεται τις διαφορετικές ράτσες που ριζώνουν στη μεγαλύτερη χώρα σε έκταση του κόσμου, δημιουργώντας πολυποίκιλα “πιστεύω” σε διάφορους τομείς της ανθρώπινης δράσης: πολιτική, κοι-νωνία, θρησκεία.

Στο βιβλίο αναφέρονται πρόσωπα και τόποι της ρωσικής χώρας που προκαλούν το ενδιαφέρον και τον θαυμασμό του συγγραφέα· καταγράφει ήθη, έθιμα και πολιτιστικά στοιχεία, ενώ περιγράφει με τρόπο “ερυθρό” –και κατά μια έννοια και μεταφορικό– το Στρατό, το Δίκαιο, το Σχολειό, τις Φυλακές, κα-θώς και τη Λογοτεχνία, την Τέχνη, τον Τύπο· θαυμάζει την ερυθρή ρωσική κοινωνικοπολιτική δομή και συνάμα προ-τείνει και αντιτάσσει νέες ιδέες, αντιλήψεις και μεθόδους για τα διάφορα επίπεδα πολιτισμικής οργάνωσης· αναφέ-ρεται σε ορισμένες πόλεις της ρωσικής επικράτειας, όπως είναι η Οδησσός, το Κίεβο, η Μόσχα· αναλύει τις ιδέες και τις απόψεις του που πηγάζουν από το πνεύμα προσώπων της τέχνης και των γραμμάτων της ρωσικής ιστορίας, μυ-θιστορίας και λογοτεχνίας, κάνοντας ιδιαίτερη μνεία στον Dostoyevsky και στον Tolstoy, καθώς τους αφιερώνει έναν ολόκληρο κεφάλαιο –στον δεύτερο ειδικότερα αφι-ερώνει και ένα κείμενο που δημοσιεύεται στο περιοδικό

8

Νέα Εστία 3· αναφέρεται διεξοδικά σε προσωπικότητες της ρωσικής πολιτικής σκηνής, επικεντρώνοντας την προσο-χή του στις ιδέες και τις θέσεις του Joseph Stalin, του Leon Trotsky και του Vladimir Lenin –στον τελευταίο δε αφιε-ρώνει και το ομώνυμο πολύστιχο canto “ΛΕΝΙΝ”· στο τέλος βιβλίο του ο Καζαντζάκης συγκεντρώνει ορισμένους δια-λόγους με διάφορα πρόσωπα, ενώ ταυτόχρονα περιγράφει σε ξεχωριστό κεφάλαιο τη συνάντησή του με τον φίλο του, “συν-οδοιπόρο” και “συν-στοχαστή”, Παναΐτ Ιστράτι.

Ε ν τ υ π ώ σ ε ι ςΟ Νίκος Καζαντζάκης απευθύνεται στην αρχή του βιβλίου στον αναγνώστη, αναφερόμενος κατά πρόσωπο στον άνθρωπο που κρατά το βιβλίο και λαμβάνοντας τη θέση του ως συγγραφέ-ας, καθώς εξομολογείται ότι «λέω την αλήθεια όπως την είδαν τα μάτια μου. Η στιγμή που περνούμε είναι τόσο κρίσιμη, που κάθε ψευτιά ή αποσιώπηση της αλήθειας θα ‘ταν πράξη ατι-μωτική». Οι στιγμές είναι τραγικές κατά τις οποίες ο άνθρω-πος συνειδητοποιεί την αρχή και –ίσως– το τέλος της προσπά-θειας κατανόησης μιας αλήθειας ιστορικής, “κατ’ εικόνα” και “καθ’ ομοίωσιν” της ρεαλιστικής πραγματικότητας: «Δυστυχώς ζούμε ελάχιστα και δεν προφταίνουμε, απ’ ολόκληρο τον κύ-κλο, παρά να μαντέψουμε μονάχα –κι αυτό ακόμα σε μια μικρή αστραπή– την καμπύλη που παραμονεύει κι ορμάει στο εφή-μερο τόξο της εποχής μας. Η στιγμή ‘ναι κρίσιμη...», τόσο για την ανθρωπότητα όσο και συγκεκριμένα για τη Ρωσία, η οποία ως “ερυθρά πολεμίστρια” αναδυόμενη από τη φλεγόμενη βά-τος της, «βγαίνει εξαντλημένη και νικήτρια από τρομαχτικιά περιπέτεια, και τ’ αστικά κράτη την περικυκλώνουν με μίσος, η Ιδέα ακόμα δε στερέωσε το σώμα της, δε βρήκε την άρτια, καθάρια φωνή της, ρέει ακόμα, ψαχουλεύει, μάχεται να στε-ρεωθεί και να μιλήσει. Η ανάγκη της αυτοσυντήρησης –νά η πρώτη έγνοια. Πεινάει, θέλει να φάει· ο κόσμος γύρα της συ-

3. Καζαντζάκης, Νίκος.1960. «Λέων Τολστόϊ», περ. Νέα Εστία, τομ. 68, τεύχ. 801, σσ. 1501-1505. [http://www.ekebi.gr/magazines/showimage.asp·file=96582&code=6575&zoom=800].

9

ντάζεται να της ριχτεί, πρέπει κι αυτή ν’ αρματώνεται, να ‘ναι έτοιμη· ψωμί και τανκς –νά οι πρώτες μεγάλες ανάγκες. Αργό-τερα, όταν περάσει ο κίντυνος, όταν χορτάσει και νικήσει, τότε θα ‘χουμε καιρό για φιλοσοφίες».

Για άλλη μία φορά ο Νίκος Καζαντζάκης αναδεικνύεται ως ένας διανοητής που με όποιο λογοτεχνικό είδος και αν κατα-πιαστεί δεν παύει να αναπνέει ως άνθρωπος και να σκέφτεται ως στοχαστής· στη Ρωσία, ο συγγραφέας αναζητά αγωνιωδώς την κοινωνική ρίζα και ελευθεροσύνη της ανθρώπινης ύπαρ-ξης, προβάλλοντας με ενθουσιασμό τις θεμελιώδεις καζαντζα-κικές του ανησυχίες: ελευθερία, πατρίδα, θεός.

Ο Καζαντζάκης, καθώς εντυπωσιάζεται από τη Ρωσία, “συν-διαλέγεται” λογοτεχνικά με δύο σημαντικούς ομότεχνούς του: τον Leo Tolstoy και τον Fyodor Dostoyevsky. Αναγνωρίζει σε αυτούς την υπέρτατη πατρική φυσιογνωμία της φιλο-σοφούμενης Λογοτεχνίας: «δυο ήταν οι Ρούσοι δράκοι, που μας είχαν αρπάξει στα μυθικά χρόνια της νιότης μας: ο Τολ-στόι κι ο Δοστογιέφσκι. Αυτοί οι δυο στάθηκαν οι μεγάλοι Πα-τέρες μας».

Η Ρουσία αποκαλύπτεται ως μια εικονική συνάντηση με τον Τολστόι και τη λογοτεχνική του υπόσταση, σημειώνοντας έντονα τη διδασκαλία του:

«Περιφρονεί, μισεί –γιατί πολύ αγάπησε κι αγαπάει– την τέ-χνη· στρέφεται στους απλούς ανθρώπους –τους μουζίκους, τους φτωχούς κι αγράμματους, τους καλόγερους– κι από το απλοϊκό τους στόμα περιμένει την απάντηση στη μέσα του αγωνία. Τη βρί-σκει: Να γυρίσουμε πίσω στις πρώτες άδολες χριστιανικές κοινω-νίες. Η ζωή πρέπει να γίνει απλή. Ο δρόμος του ιδανικού είναι δύσκολος και πρέπει ακατάπαυτα ν’ αγωνιζόμαστε μ’ εγκαρτέρη-ση, να υποφέρουμε. Ό,τι μας εμποδίζει να φτάσουμε στο ιδανικό –περιουσία, Εκκλησία, Κράτος, πόλεμοι– πρέπει να το αποφεύ-γουμε, να το αρνιόμαστε, μα όχι βίαια· με παθητική ακλόνητη αντίσταση. Να μην αντιστέκεσαι βίαια στο κακό –νά η κεντρική ηθική διδασκαλία του Τολστόι».

Στη συνέχεια αναφέρεται –συγκριτικά με τον Τολστόι– στον άλλο Μεγάλο Ρώσο ομότεχνό τους: τον Ντοστογιέφσκι. «Ο Τολστόι ήταν αριστοκράτης πλούσιος, με θηριώδη υγεία, ριζω-

10

μένος στη ρούσικη πεδιάδα σα δρυς· ο Δοστογιέφσκι ήταν μι-κροαστός, σε όλη του τη ζωή υπόφερε από φτώχεια, πεινούσε, ήταν άρρωστος, το νευρικό του σύστημα πληγώνουνταν από κάθε φύσημα της ψυχής, νευροπαθής προλετάριος της μεγα-λούπολης.

Το μάτι του Τολστόι έβλεπε τον εξωτερικό κόσμο με κα-ταπληχτική διαύγεια, χαίρουνταν με καταπληχτική αγάπη κι ακρίβεια το σώμα· ο Δοστογιέφσκι μισούσε το σώμα, του φαι-νόταν σκοτεινό σατανικό εμπόδιο, κι έμπαινε μ’ ένα πήδημα στα έγκατα του ανθρώπου.

Στον Τολστόι επικρατούσε, κυρίαρχο, το νηφάλιο λογικό· ήταν ρεαλιστής, ήξερε τι ήθελε, προσπαθούσε να επιβάλει αυστη-ρή αρχιτεχτονική και στο έργο της τέχνης του και στη μέθοδο της ηθικής του αναζήτησης και στη ζωή του· η ζωή, για τον Τολστόι, ήταν ένα πρόβλημα, που προσπαθούσε να το λύσει με το λογι-κό. Στον Δοστογιέφσκι κυριαρχεί η σκοτεινή καρδιά, η μυστική ταραχή, το χάος. Είναι μυστικόπαθος οραματιστής, τα έργα του εί-ναι ακατάστατα, άνισα, η ζωή του, η εσωτερική κι εξωτερική, όλο κίτρινες αστραπές και σκοτάδι. Η ζωή για τον Δοστογιέφσκι κι η ψυχή του ανθρώπου είναι ένα αίνιγμα φοβερό, ζοφερό, γεμάτο μυστήριο, που το λογικό ποτέ δεν μπορεί να το λύσει· μονάχα η καρδιά μπορεί να το νιώσει, αγαπώντας.

Για τον Τολστόι, ο πόνος είναι ο δρόμος που μας οδηγάει στη λύτρωση· για τον Δοστογιέφσκι, πόνος και ζωή, πόνος κι αγάπη είναι ένα, ο πόνος είναι συνάμα κι η λύτρωση.

Η εσωτερική δραματική πάλη του ηθικολόγου με τον καλλι-τέχνη Τολστόι, που τόσο σπάραξε τα τελευταία χρόνια της ζωής του, δεν υπάρχει στον Δοστογιέφσκι· καμιά δεν ένιωθε αυτός αντίθεση ανάμεσα στην καλλιτεχνική και την ηθική του απο-στολή· γι’ αυτόν η ποιητική δημιουργία, δηλαδή η προσπάθεια να βαθύνεις στην ανθρώπινη ψυχή και να τη διατυπώνεις σ’ έργα τέχνης, ήταν το ανώτατο χρέος».

Η έννοια του χρέους και του αγώνα είναι τα δύο κύρια κα-ζαντζακικά ερεθίσματα που ορθώνονται μέσα του –στην ολό-τητα του έργου του– ως Κραυγές άηχες, πονετικές και συνάμα απελευθερωτικές από κάθε σημασία οριοθέτησης της δύναμης και της ανάγκης της ανθρώπινης επικράτησης.

11

Λ ο γ ο τ ε χ ν ι κ έ ς π ρ ο σ ε γ γ ί σ ε ι ςΣε μια πρώτη λογοτεχνική προσέγγιση το έργο Ταξιδεύοντας Ρωσία φανερώνει τις ταξιδιωτικές περιγραφές του συγγραφέα σχετικά με τα ταξίδια του στη Σοβιετική Ένωση σε τρεις περι-όδους: 1925-1926, 1927, 1928-1929· τρεις διαφορετικές επο-χές στις οποίες παρουσιάζεται η Σοβιετική Ένωση στη μετα-ερυθρο-επαναστατική περίοδο –και προφητικά στην επόμενη προ-πολεμική αναστάτωση– με απίστευτες περιγραφικές συ-γκριτικές εικόνες σε επίπεδο πραγματικό, ιδεολογικό και μυ-θοπλαστικό. Οι διηγήσεις αναπαριστώνται με τρόπο ρεαλιστι-κό και λογοτεχνικό, αποκαλύπτοντας ένα άλλο πρόσωπο της Ρωσίας από τα μάτια ενός έλληνα συγγραφέα.

Στη λογοτεχνική διαδρομή από την ομηρική Οδύσσεια μέχρι και τον αιώνα του συγγραφικού ρομαντισμού, η “ταξιδογραφία” ακολουθεί έναν δικό της δρόμο: ιδιότυπο, ξεχωριστό, μοναδικό και σε αρκετές περιπτώσεις παράλληλο με τον βασικό δρόμο της λογοτεχνίας. Σύμφωνα με τις απόψεις του Απόστολου Σαχίνη, καθώς και άλλων μελετητών, η ελληνική ταξιδιωτική λογοτεχνία θεωρείται ένα σχετικά πρόσφατο φαινόμενο και η αφετηρία του καθιερώνεται το 1927, έτος κατά το οποίο ο Καζαντζάκης παρου-σιάζεται με την πρώτη έκδοση του Ταξιδεύοντας: Ισπανία-Ιταλία-Αίγυπτος-Σινά. Το Ταξιδεύοντας αυτό –όπως και τα υπόλοιπα φυσικά ταξιδιωτικά διηγήματα του κρητικού συγγραφέα– αποτε-λούν μια συλλογή άρθρων που αναφέρονται σε χώρες τις οποίες επισκέφθηκε ως ανταποκριτής τύπου, προκειμένου να περιγρά-ψει τόπους και πρόσωπα, γεγονότα και καταστάσεις, ιστορίες και μυθιστορίες με έναν τρόπο καζαντζακικό, ανάμεσα στην αντικει-μενικότητα και στην υποκειμενικότητα, αφού ο συγγραφέας δι-ηγείται και καταγράφει την “αλήθεια” της χώρας και του τόπου που περιηγείται μέσα από το δικό του καθαρό και ανόθευτο ποι-ητικό μάτι.

Ο Δημήτρης Τζιόβας υποστηρίζει ότι «τα ταξιδιωτικά κεί-μενα ξένων ταξιδιωτών στον ελληνικό χώρο έχουν μελετηθεί συστηματικά, τα ταξιδιωτικά κείμενα όμως των Ελλήνων δεν έχουν προσεχτεί όσο θα άξιζε», οροθετώντας σημασιολογικά και εννοιολογικά τις ταξιδιωτικές περιγραφές, ως λογοτεχνι-κό είδος, με τον όρο «ταξιδιογραφία», ενδεχομένως μετάφρα-

12

ση του αγγλικού όρου «travel writing» σε αντιπαραβολή με τον παλαιότερο καθιερωμένο όρο στα ελληνικά «ταξιδιωτικές ή οδοιπορικές εντυπώσεις», που πιθανότατα παραπέμπει στη μονοδιάστατη και παθητική πρόσληψη των εντυπώσεων από ένα ταξίδι παρά στην πολυδιάστατη και ενεργητική συμμετοχή του κάθε περιηγητή-ταξιδιώτη στη δημιουργία, στη σύνθεση και στη “μετα-ποίηση” αυτών των εντυπώσεων σε λογοτεχνικό κείμενο. Η ταξιδιωτική λογοτεχνία αποτελεί ένα μείγμα χαρα-κτηριστικών, αφού συνταιριάζει διάφορες μορφές κειμένων: ειδησιογραφία, εθνογραφία και αυτοβιογραφία.

Προκειμένου να τοποθετηθεί η Ρουσία στον εκδοτικό κα-ζαντζακικό χάρτη παρουσιάζονται στη συνέχεια συνοπτικά οι πρώτες εκδόσεις της σειράς Ταξιδεύοντας: το 1927 εκδόθηκε το Ταξιδεύοντας. Ισπανία, Ιταλία, Αίγυπτος, Σινά· το 1928 κυ-κλοφορεί το Τι είδα στη Ρουσία σε τρεις αυτόνομους τόμους οι οποίοι περιλαμβάνουν τα δύο πρώτα ταξίδια του συγγραφέα στην τότε Σοβιετική Ένωση· το 1937 κυκλοφορεί το Ταξιδεύ-οντας. Α΄. Ισπανία το οποίο εκδίδεται πλέον αυτόνομα συμπε-ριλαμβάνοντας στο δεύτερο μισό του βιβλίου τις απόψεις του Καζαντζάκη σχετικά με τον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο λίγους μήνες μετά το ξέσπασμά του· επίσης, το 1937 δημοσιεύονται στην εφημερίδα Η Καθημερινή μια σειρά από 17 άρθρα σε 21 συνέχειες ως απεσταλμένος ανταποκριτής στην Πελοπόννη-σο, με τον γενικό τίτλο «Ένα ταξίδι εις την Πελοπόννησον»· το 1938 εκδόθηκε το Ταξιδεύοντας. Β΄. Ιαπωνία-Κίνα.· στη συ-νέχεια το 1941 κυκλοφορεί το Ταξιδεύοντας. Γ΄. Αγγλία, σε μια εποχή που η Ελλάδα αλλά και ολόκληρη η Ευρώπη πολεμά ενάντια του ναζιστικού ιμπεριαλισμού του Β΄ Παγκοσμίου Πο-λέμου· το 1956 επανεκδίδεται η ταξιδιωτική περιγραφή της Ρωσίας με συμπληρώσεις από το τρίτο και τελευταίο ταξίδι στη Σοβιετική Ένωση με τον νέο τίτλο Ταξιδεύοντας. Ρουσία· τέλος, το 1961 –μετά τον θάνατο του συγγραφέα– κυκλοφορεί το Τα-ξιδεύοντας. Ιταλία, Αίγυπτος, Σινά, Ιερουσαλήμ, Κύπρος, Μοριάς του οποίου αρκετά αποσπάσματα είχαν δημοσιευθεί στο πρώτο ταξιδιωτικό βιβλίο του 1927.

Ο Δημάδης, μελετώντας τα Ταξιδιωτικά από την σκοπιά της τέχνης και της εξουσίας, υποστηρίζει ότι «ο Καζαντζάκης είχε

13

επίγνωση τόσο της σημασίας των ταξιδιωτικών κειμένων του όσο και της επιρροής που μπορούσαν αυτά να ασκήσουν στο ευρύτερο αναγνωστικό κοινό», ενώ κρίνει αυστηρά ως «αφε-λείς ερμηνείες» τις απόψεις ορισμένων σύγχρονων μελετητών «περί βιοποριστικών αναγκών που αντιμετώπιζε ο ποιητής, γε-γονός που δήθεν τον υποχρέωνε να αναλαμβάνει καθήκοντα ανταποκριτή για λογαριασμό αθηναϊκών εφημερίδων».

Υπερθεματίζοντας με τη θέση του Δημάδη, αναδεικνύεται ένας άλλος Καζαντζάκης: ένας συγγραφέας με ιστορικές ανη-συχίες, με πολιτικές αναζητήσεις, με λογοτεχνικές περιέργει-ες· ένας ανταποκριτής της λογοτεχνίας ο οποίος ενδιαφερό-ταν τόσο για την ιστορία του παρελθόντος και του παρόντος όσο και για το πνεύμα και τη φιλοσοφία που πηγάζει από την καθημερινή ζωή, τα ήθη και τα έθιμα· ένας λογοτέχνης εμπό-λεμης ζώνης, διαμορφωτής της σκέψης των λαών και άγγε-λος-εξάγγελος ειδήσεων από κάθε “επι-κίνδυνη” γωνιά του κόσμου.

Συγκεκριμένα στη Ρουσία, ο Καζαντζάκης διαμορφώνει την άποψή του, καθώς αντιλαμβάνεται ότι το σοβιετικό κοινωνικοπο-λιτικό σύστημα κινδυνεύει και ωθείται σε αδιέξοδο· ο κρητικός συγγραφέας συμμετέχει –εκπροσωπώντας την Ελλάδα– στο διε-θνές συνέδριο στη Μόσχα το 1927 και διά βήματος αντιστέκεται με τη γνώμη του στη ρωσική σκεπτικιστική πορεία:

«Είναι ανάγκη, θαρρώ, ν’ αντικρίσουμε τον κίντυνο κατα-πρόσωπα. Εσείς λέτε: “Να κηρύχνουμε στις μάζες, πως, αν ορ-γανωθούν, θα μπορέσουν ν’ αποτρέψουν το νέο παγκόσμιο πόλεμο.” Εγώ προτείνω: “Να κηρύχνουμε στις μάζες: Ο νέος καπιταλιστικός πόλεμος θα ξεσπάσει σίγουρα· οι καπιταλιστές που κυβερνούν τις αστικές χώρες έχουν συφέρο να γίνει πόλε-μος, και θα γίνει. Μην πιστεύετε σε ειρηνόφιλες προπαγάντες· μην έχετε καμιάν ελπίδα πως θα γλιτώσετε τον καινούριο πό-λεμο. Έρχεται αυτός γοργά και σίγουρα· προλετάριοι όλου του κόσμου, ετοιμάζεστε για τον καινούριο παγκόσμιο πόλεμο!”

Βαθιά η διαφορά ανάμεσα στις δυο προτεινόμενες γνώμες: Αν ακολουθήσουμε την πρώτη, σπρώχνουμε τους λαούς στην αισιοδοξία, που μπορεί να τους γίνει πάλι θανάσιμη· οι λα-οί με τις καλοπροαίρετες αυτές αισιοδοξίες θα βρεθούν πάλι

14

άξαφνα, χωρίς να το νιώσουν, περιπλεμένοι στον πόλεμο που είχαν την αφέλεια να θαρρούν πως μπορούσαν να τον ξεφύ-γουν. Αν ακολουθήσουμε τη δεύτερη γνώμη, οι λαοί δε θα ξε-γελαστούν από κούφιες ελπίδες, κι ο σκοπός τους δε θα ‘ναι πια αρνητικός και χιμαιρικός –πώς ν’ αποφύγουν τον πόλεμο– παρά θετικός και ρεαλιστικός: Πως, όταν θα ‘ρθει –και θα ‘ρθει σίγουρα– ο καπιταλιστικός πόλεμος, να τον μετατρέψουν σε κοινωνικό.»

Η αλήθεια βρίσκεται ανάμεσα στις δύο αυτές γνώμες· ο Κα-ζαντζάκης κρίνει και στοχάζεται με γνώμονα την εποχή του, δίχως όμως να χάνει τη διορατική ματιά του και την ενστικτώ-δη σκέψη του που διαπερνούν και κυριεύουν τα φιλοσοφικο-λογοτεχνικά του πονήματα, τα οποία ορθώνονται ως διαχρονι-κοί φάροι ενός φωτισμένου Νου.

Συμπερασματικά, τα ταξιδιωτικά μπορεί για κάποιους να αποτελούν εύπεπτα και ξεκούραστα λογοτεχνικά αναγνώσμα-τα μέσα από τα οποία γνωρίζουν τόπους και μέρη που έχουν ή δεν έχουν επισκεφθεί, για άλλους αναγνώστες αποτελούν πραγματική πηγή γενεσιογόνα πολλών ερωτημάτων συγκριτι-κά με την πολιτική, κοινωνική, πνευματική κατάσταση της επο-χής που περιγράφουν· τα “ταξιδογραφήματα” δεν πρέπει να θεωρούνται λογοτεχνικό πάρεργο αλλά μια “ιδεο-πνευματική” και μια “φαντασιο-δημιουργική” ανάπλαση και αναγέννηση ενός τόπου και μιας εποχής.

Σ υ γ γ ρ α φ ή Το βιβλίο γράφεται αποσπασματικά, αφού περιγράφει τις εντυπώσεις του Καζαντζάκη από δύο διαφορετικά ταξίδια στη Ρωσία/Σοβιετική Ένωση: το πρώτο το 1925 και το δεύ-τερο το 1927. Το ταξίδι του 1925-1926 δημοσιεύθηκε σε μια πρώτη μορφή στις εφημερίδες Ελεύθερος Λόγος (Νοέμβριος-Δεκέμβριος 1925) και Πρωία (8-14.1.1928). Στη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής στην Ελλάδα, επεξεργάζεται από την αρ-χή το κείμενο, προσθέτοντας και τις εντυπώσεις ενός τρίτου ταξιδιού το 1928-1929 στη Ρωσία, οι οποίες εκδίδονται πλέον με τον νέο τίτλο Ταξιδεύοντας. Ρουσία.

15

Έ κ δ ο σ ηΤο βιβλίο Ταξιδεύοντας Ρουσία ακολουθεί εκδοτικά την παρα-κάτω πορεία: κυκλοφορεί για πρώτη φορά το 1928 από τον εκδοτικό οίκο Στοχαστής με τον γενικό τίτλο Τι είδα στη Ρουσία (από τα ταξίδια μου) σε τρεις διαφορετικούς τόμους (Α΄, Β΄ και Γ΄). Στη συνέχεια, εκδίδεται το 1956 στην Αθήνα με τον τίτλο Ταξιδεύοντας. Ρουσία σε επιμέλεια του Ε. Χ. Κάσδαγλη από τον εκδοτικό οίκο Δίφρος και ακολούθως το 1960 επανεκδίδεται από τον εκδοτικό οίκο Δωρικός. Τέλος, από το 1964 μέχρι και σήμερα αναλαμβάνει την έκδοση του ταξιδιωτικού διηγήματος –όπως και του συνόλου της εργογραφίας του κρητικού συγ-γραφέα– ο εκδοτικός οίκος της Ελένης Καζαντζάκη.

Α π ο δ ο χ ήΟι κριτικές για το βιβλίο Ταξιδεύοντας Ρουσία –όπως και για όλα σχεδόν τα έργα του Καζαντζάκη– ποικίλουν τόσο στην Ελ-λάδα όσο και στο εξωτερικό· αρκετοί άνθρωποι των γραμμά-των και των τεχνών εξέφρασαν δημόσια την άποψή τους και για αυτή την ιδιότυπη συγγραφική απόπειρα του Νίκου Κα-ζαντζάκη. Ενδεικτικά αναφέρεται μια κριτική4 της εποχής από τον κριτικό λογοτεχνίας και συγγραφέα Βασίλη Ρώτα, που δη-μοσιεύεται το 1928 στο περιοδικό Ελληνικά Γράμματα:

«Ο Καζαντζάκης είναι ένα δυνατό μυαλό, όλο μνήμη και φαντασία. Θυμάται καλά τα περασμένα ίσαμε τα σκοτεινά βά-θη της ιστορίας και ποθεί για τα μελλούμενα. Η μνήμη αυτή κι’ αυτός ο πόθος κρατούν σε αδιάκοπο τάνυσμα το νου του. Το μάτι του, περίεργο, προσεχτικό και ακονισμένο πασκίζει να βλέπει συνάμα και να κρίνει. Κοντά σ’ αυτές τις χάρες έχει και τη χάρη να εκφράζεται: ό,τι έχει να ειπεί το λέει καθαρά και όμορφα, μα ζωντανή γλώσσα. Μ’ απάνω απ’ όλα ο Καζαντζά-κης έχει μια θερμή καρδιά. Χάρις σ’ αυτή τη θέρμη, ξεπέρασε τα σύνορα της χώρας, όπου “τα καλά και συμφέροντα” και γυ-ρεύει την αλήθεια. Άμα του αναγνωρίσουμε αυτή την αρετή, τη

4. Ρώτας, Βασίλης. 1928. «ΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΚΑΙ ΟΙ ΤΕΧΝΕΣ. ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ: “Ν. Καζαντζάκη: Ταξιδεύοντας. – Τι είδα στη Ρουσία.”», περ. Ελληνικά Γράμματα, τομ. Β΄, 16 Μαρτίου 1928, σσ. 266-268.

16

σπουδαιότερη για κάθε άνθρωπο, και μάλιστα για έναν συγ-γραφέα και μάλιστα του τόπου μας, νιώθουμε την υποχρέωση να παρακολουθήσουμε κάθε του έργο μ’ εξαιρετική προσοχή. Η τελευταία του πλούσια παραγωγή, που ακολούθησε ένα διά-στημα σιωπηρής καλλιέργειας, δείχνει πως ο Καζαντζάκης κά-τι βρήκε, κάποια πίστη εστερέωσε, αλλιώς πως θα περνούσε από την αδράνεια στη δράση; Αρματώθη και ξεκίνησε, έχοντας σκοπό στη ζωή του.

[...] Τίποτ’ άλλο δε μου κάνει τόση εντύπωση, όσο αυτό το θαυμάσιο παράδειγμα ενός ανθρώπου, που έχασε το Θεό του, έψαξε να τον βρει και τον βρήκε, γιατί ο Θεός φανερώνεται άμα ψάξεις να τον βρεις. Ο Καζαντζάκης, όταν ο Θεός πέθανε μέσα του, αντί να κάνει ότι έκαναν όλοι οι άλλοι, δηλαδή να το κρύψει και να προσπαθήσει να ζήσει τη ζωούλα του με το ψέμα, όπως κρύβουν πολλές φορές από το λαό το θάνατο ενού βασιλιά δυνατού, αυτός επήρε το ραβδί του άθεου προσκυνη-τή κ’ εξεκίνησε νάβρει το θεό. Πήγε στο Μωϋσή, στο Χριστό, στους Βούδες, στο Μωάμεθ και τέλος τον βρήκε στη Ρωσσία: Εργάτης, στρατευμένος, αγωνιζόμενος –όχι πάσχων, μεγαλο-δύναμος– όχι παντοδύναμος, υποταγμένος στο Χρέος. Τον εί-δε, τον πίστεψε και μπήκε στην υπηρεσία του, τον διδάχνει.

Όλα του τώρα τα έργα, μα δράματα είναι, μα ποιήματα, μα ταξιδιώτικες περιγραφές, κάνουν το ίδιο πράμα: διαλαλούν το “πιστεύω” του συγγραφέα, τον καινούργιο θησαυρό που ανα-κάλυψε και μας τον προσφέρει για σωτηρία η λύτρωση (όπως τη λένε τώρα), εννοώντας μ’ αυτό ένα στήριγμα που να δίνει αξιοπρέπεια στη ζωή. Έτσι και στον τόμο αυτόν όπου περιγρά-φονται η Ισπανία, η Ιταλία, η Αίγυπτος και το Σινά καθώς και στον πρώτο τόμο από το “Τι είδα στη Ρουσσία” μας εξηγεί τις χώρες αυτές και τους ανθρώπους και τα έργα τους με το δικό του το πιστεύω.

Έτσι κ’ έπρεπε να κάνει κ’ έτσι τα βιβλία του αυτά παίρνουν αξία πολύ μεγαλύτερη από όση θα είχαν αν ήταν “ταξιδιώτικες εντυπώσεις”, γιατί έτσι βγαίνει... η τέχνη».

17

Ξ έ ν ε ς ε κ δ ό σ ε ι ςΗ διεθνής απήχηση και η διαχρονική ανταπόκριση του έργου του Νίκου Καζαντζάκη αποδεικνύεται από την πληθώρα των εκδόσεών του σε ξένες γλώσσες, που δίκαια αναγνωρίζεται ως ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους Έλληνες λογοτέ-χνες ο οποίος καθιερώνεται ως ο πλέον πολυμεταφρασμένος Νεοέλληνας συγγραφέας παγκοσμίως. Το Εθνικό Κέντρο Βι-βλίου (ΕΚΕΒΙ) έχει ήδη καταγράψει περισσότερες από 580 εκ-δόσεις ξένων μεταφράσεων έργων του κρητικού συγγραφέα σε πάνω από 40 γλώσσες διεθνώς. Ο αριθμός των μεταφράσε-ων διαρκώς αυξάνεται. Ο σχετικός κατάλογος ανανεώνεται και ενημερώνεται από το Τμήμα Διεθνών Σχέσεων των Εκδόσεων Καζαντζάκη.

Το ταξιδιωτικό διήγημα Ταξιδεύοντας Ρουσία μέχρι σήμερα έχει μεταφραστεί στις ακόλουθες γλώσσες: Αγγλικά, Γαλλικά, Κορεάτικα.

Χάρη στις μεταφράσεις των έργων του, ο Καζαντζάκης δια-βάστηκε ευρέως και επαινέθηκε από επιφανείς ομολόγους του, όπως ο Schweitzer, ο Mann και ο Camus, οι οποίοι τον υποδέχτηκαν ως έναν από τους μεγαλύτερους ευρωπαίους συγγραφείς.

Ενδεικτικά καταγράφουμε ορισμένες βιβλιογραφικές ανα-φορές μεταφράσεων του μυθιστορήματος:

Nikos Kazantzakis, Russia. Α chronicle of three journeys in the aftermath of the revolution, μετάφραση στα αγγλι-κά Michael Antonakes - Thanasis Maskaleris. Μπέρκλεϊ: εκδ. Creative Arts Book Co. 1989.

Nikos Kazantzakis, Voyages. Russie, μετάφραση στα γαλλι-κά Liliane Princet, Παρίσι: εκδ. Plon 1977.

Π ρ ό σ λ η ψ ηΣυγκριτικά με τα μυθιστορήματα του Καζαντζάκη αλλά και την υπόλοιπη εργογραφία του, τα ταξιδιωτικά διηγήματα του συγ-γραφέα δεν παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον ως προς τη διασκευή τους σε άλλες τέχνες. Είναι βέβαια απόλυτα φυσικό, αφού μια ταξιδιωτική διήγηση δεν έχει την πλοκή μιας μυθι-στορίας ή τη δομή ενός θεατρικού κειμένου, που να παρουσι-

18

άζει έντονες μεταφορικές διαστάσεις στο θέατρο, στον κινημα-τογράφο, στη μουσική. Για τον λόγο αυτό διαφαίνονται μόνο στοιχεία περιγραφής και περιήγησης από το βλέμμα του συγ-γραφέα με μια έντονη ατομική ποιητική σφραγίδα.

Δ ι α χ ρ ο ν ι κ ό τ η τ α τ ο υ σ υ γ γ ρ α φ ι κ ο ύ έ ρ γ ο υ τ ο υ Κ α ζ α ν τ ζ ά κ η

Είναι εξαιρετικά δύσκολο να μαντέψει κάποιος, αφενός, τις περι-πτώσεις που ένας συγγραφέας διαβάζεται συνεχώς μια ορισμέ-νη χρονική στιγμή και αφετέρου, τις συνθήκες σύμφωνα με τις οποίες ίσως να απασχολεί ο συγκεκριμένος συγγραφέας τους αναγνώστες και τους μελετητές για τα επόμενα εκατό χρόνια.

Ο Καζαντζάκης απασχόλησε έντονα το αναγνωστικό κοινό την περίοδο της δεκαετίας του 1960 ως 1970 και σταδιακά το εν-διαφέρον μειωνόταν χωρίς όμως ολωσδιόλου να εκλείψει παρά τη συνεχιζόμενη αδιαφορία κυρίως των πανεπιστημιακών εδρών και της πολιτειακής δομής του κράτους.

Παρόλα αυτά, ο λόγος του Καζαντζάκη αναγεννιέται στη δι-άρκεια του 21ου αιώνα ως ένας βαθιά στοχαστικός φιλοσοφικός λόγος με έντονο θεολογικά υπαρξιακό υπόβαθρο. Ο λόγος του δίνει αξία στην πρόσκαιρη κακοτυχία των καιρών αναδεικνύο-ντας τη διαχρονικότητα των διανοημάτων και των νοημάτων των ιδεών του. Ο Καζαντζάκης αποτελεί ή μπορεί να αποτελέσει την πνευματική ελπίδα για την πραγματική αναγέννηση των γραμ-μάτων και των τεχνών, του πολιτιστικού αισθήματος κάθε ανθρώ-που που νιώθει ιδεολογική απογοήτευση.

Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι ο Καζαντζάκης βρίσκεται στην πρώτη θέση των συγγραφέων οι οποίοι επηρεάζουν τη σκέψη και τη συνείδηση του αναγνώστη, σύμφωνα με έρευνα τού ΕΚΕΒΙ5 για την αναγνωστική συμπεριφορά στον ελληνικό χώρο. Παρό-λα αυτά μια άλλη έρευνα της Πανελλήνιας Ένωσης Φιλολόγων6

5. ΕΚΕΒΙ. 2010. Γ’ Πανελλήνια έρευνα αναγνωστικής συμπεριφοράς και πολιτιστικών πρακτικών. Αθήνα: ΕΚΕΒΙ. [http://www.ekebi.gr/frontoffice/portal.asp·cpage=RESOURCE&cresrc=8433&cnode=309]6. Πανελλήνια Ένωση Φιλολόγων. 2010. Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Μια έρευνα της Πανελλήνιας Ένωσης Φιλολόγων. [http://www.p-e-f.gr/docs/meletes-ar8ra/OE2010.pdf] Αθήνα: ΠΕΦ.

19

αναφέρει ότι υπάρχουν στα σχολικά εγχειρίδια ελάχιστα απο-σπάσματα από τα έργα του Καζαντζάκη που δεν είναι αντιπροσω-πευτικά του ύφους του συγγραφέα. Επίσης, τα αποτελέσματα της συγκεκριμένης έρευνας έδειξαν ότι αρκετοί καθηγητές αποφεύ-γουν τη διδασκαλία των κειμένων του σε περιπτώσεις που έχουν την επιλογή.

Ο Bien7 πρόσφατα αναλύει τους λόγους για τους οποίους πρέ-πει να διαβάζεται ο Καζαντζάκης στον 21ο αιώνα, τονίζοντας κυ-ρίως τη διαχρονικότητα των ιδεών που ενυπάρχουν στα κείμενά του, καθώς καταλήγει ότι «ο Καζαντζάκης θα εξακολουθήσει να είναι απαραίτητος και να διαβάζεται όχι μόνο κατά τον 21ο αιώνα αλλά και στον 22ο!»

Ο Νίκος Καζαντζάκης παραμένει “ιδεα-λογικά” ένας από τους πιο διαχρονικούς Νεοέλληνες συγγραφείς. Έχει ένα πλού-σιο και πολύπλευρο συγγραφικό έργο, καθώς είναι ένας από τους ελάχιστους συγγραφείς, σε ελληνική ή παγκόσμια κλί-μακα, που ασχολήθηκε με όλα τα λογοτεχνικά είδη: μυθιστό-ρημα, ποίηση, δοκίμιο, ταξιδιωτική διήγηση, θέατρο, παιδικά βιβλία, κινηματογραφικά σενάρια, μεταφράσεις, αλληλογρα-φία. Κατόρθωσε να ξεπεράσει τα σύνορα της χώρας του και να γίνει ένας συγγραφέας με οικουμενικό χαρακτήρα ξεδιπλώνο-ντας ένα συγγραφικό ταλέντο παγκόσμιας εμβέλειας, γνωστό και στις πέντε ηπείρους. Τα μαθήματα που λαμβάνουμε από τα έργα του αποτελούν την απόλυτα αρμονική συνύπαρξη της θε-ωρίας και της πράξης, δημιουργώντας την αίσθηση μιας άψο-γα ισόρροπης φιλοσοφικής θεώρησης που μεταδίδεται άμεσα κυρίως από τις λογοτεχνικές τεχνικές της πλοκής, την ανάπτυ-ξη των χαρακτήρων και το γλωσσολογικό ύφος.

Το φαινόμενο “Καζαντζάκης” εντυπωσιάζει, αφενός, για την ποικιλία των ενδιαφερόντων του και τον όγκο της συγγρα-φικής παραγωγής, και αφετέρου για την απήχηση του έργου του, τόσο στην παγκόσμια διάστασή της, όσο και στη μεγάλη χρονική διάρκειά της· ίσως να πρόκειται από τις σπάνιες πε-

7. Bien, Peter. 2011. Γιατί να διαβάζουμε Καζαντζάκη τον 21ο αιώνα. Στο R. Beaton (επιμ.), Εισαγωγή στο έργο του Καζαντζάκη. Επιλογή κριτικών κειμένων. Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.

20

ριπτώσεις ελλήνων συγγραφέων που η ζωή και το έργο του συνεχίζουν αδιάκοπα με αυξανόμενη γεωμετρική πρόοδο να προκαλούν το μεγάλο ενδιαφέρον των αναγνωστών και των μελετητών του αιώνα μας!

Νίκος ΜαθιουδάκηςΔιδάκτορας Εφαρμοσμένης Γλωσσολογίας

& Λογοτεχνικής Υφολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης

Επιστημονικός Σύμβουλος των Εκδόσεων Καζαντζάκη