Αποτύπωση και ερµηνεία των εκπαιδευτικών δεικτών στη ∆υτική

Μακεδονία µε βάση τις στατιστικές απογραφές της εκπαίδευσης

(1926-2000)

Γιάννης Μπέτσας, Λέκτορας Πανεπιστηµίου ∆υτικής Μακεδονίας

∆ηµήτρης Μαυροσκούφης, Καθηγητής Αριστοτέλειου Πανεπιστηµίου

Θεσσαλονίκης

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

Με βάση τις στατιστικές απογραφές της εκπαίδευσης που διενεργήθηκαν στο

διάστηµα 1926-2000, τις απογραφές πληθυσµού στο ίδιο διάστηµα και µελέτες

σχετικές µε την εκπαίδευση και την οικονοµία επιχειρούµε στην παρούσα µελέτη να

καταγράψουµε και να κατανοήσουµε τις βασικές παραµέτρους που συγκρότησαν το

χώρο της εκπαίδευσης στη ∆υτική Μακεδονία σε µια µακρά περίοδο. Πρόκειται για

βασικούς δείκτες που χαρτογραφούν την ανάπτυξη του εκπαιδευτικού συστήµατος,

επιτρέποντας την ανάλυση και µελέτη του και συνιστούν, παράλληλα, προϋπόθεση

ενός συνθετικού ερµηνευτικού εγχειρήµατος για την κατανόηση της ταυτότητας και

της κινητικότητας µιας κοινωνίας. Στο πλαίσιο αυτό, µελετώνται δείκτες

εκπαιδευτικοί ή σχετικοί µε την εκπαίδευση των κατοίκων της ∆υτικής Μακεδονίας

που αφορούν: το µορφωτικό επίπεδο, τη συµµετοχή στην εκπαίδευση και τη σχολική

επίδοση.

H αποτύπωση των χαρακτηριστικών αυτών της εκπαίδευσης στη ∆υτική

Μακεδονία στη διαχρονία τους δίνει τη δυνατότητα να εκτιµηθούν οι τάσεις που

διαµορφώθηκαν µε την πάροδο του χρόνου, ενώ, παράλληλα, η συσχέτισή τους µε

την εκπαιδευτική πραγµατικότητα στο σύνολο της χώρας αναδεικνύει τους άξονες

των σχετικών επιτευγµάτων και των υστερήσεων. Επιχειρείται, τέλος, να διερευνηθεί

η συσχέτιση των κεντρικών χαρακτηριστικών της εκπαίδευσης στην περιφέρεια της

∆υτικής Μακεδονίας µε τα ιδιαίτερα κοινωνικοοικονοµικά και πολιτισµικά

χαρακτηριστικά της περιοχής.

Μεθοδολογικά, η έρευνα ακολουθεί το ποσοτικό «παράδειγµα», καθώς βασίζεται

στην επεξεργασία και ερµηνεία ποσοτικών δεδοµένων της εκπαίδευσης, όπως αυτά

αποτυπώθηκαν στις στατιστικές καταγραφές της. Αποτελεί, ωστόσο, η καταγραφή

αυτή µέρος ενός ευρύτερου συνθετικού ερευνητικού εγχειρήµατος που προϋποθέτει

και τη συµβολή της ποιοτικής προσέγγισης, προκειµένου τα τελικά αποτελέσµατα να

αποβούν πιο ακριβή και να γίνουν κατανοητά στις λεπτοµέρειές τους.1 Υπό την

έννοια αυτή, η συγκεκριµένη µελέτη επιχειρεί, στο στάδιο αυτό, να διερευνήσει

κάποια βασικά χαρακτηριστικά του κοινωνικού φαινοµένου της αγωγής στη ∆υτική

Μακεδονία, ως µέρος ενός project πολυµεθοδολογικών προσεγγίσεων και να

προσδιορίσει βασικά ερωτήµατα στων οποίων την συζήτηση θα συνεισφέρουν

1 Τσιώλης, Γ. (2011) “Η σχέση ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας στις κοινωνικές επιστήµες: Από την

πολεµική των «παραδειγµάτων» στις συνθετικές προσεγγίσεις;”, στο Μ. ∆αφέρµος, Μ. Σαµατάς, Μ.

Κουκουριτάκης & Σ. Χιωτάκης (επιµ.) Οι κοινωνικές επιστήµες στον 21ο αιώνα. Επίµαχα θέµατα και

προκλήσεις, Αθήνα: Πεδίο, 2011.

περαιτέρω ποιοτικές έρευνες και παρεµβάσεις. Πρόκειται για µια µεθοδολογική

προσέγγιση που υιοθετεί το «µεθοδολογικό τριγωνισµό» ως µια σύνθετη διαδικασία

κατά την οποία οι ποσοτικές και ποιοτικές ερευνητικές προσεγγίσεις µπορούν να

αλληλοσυµπληρώνονται και να προσφέρουν µια διαφοροποιηµένη προσέγγιση της

αλήθειας.2

ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕ∆Ο

Οι στατιστικές απογραφές του πληθυσµού που αναφέρονται στα έτη 19203, 1928

4,

19515 και 1961

6 καταγράφουν το µορφωτικό επίπεδο των κατοίκων της χώρας ανά

νοµό και επιτρέπουν τη συγκριτική αποτύπωσή του στη συγκεκριµένη περίοδο, όπως

αυτή αποδίδεται στον Πίνακα Ι.

ΠΙΝΑΚΑΣ Ι. ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕ∆Ο ΠΟΛΙΤΩΝ. ∆ΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕ∆ΟΝΙΑ ΚΑΙ ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ

(1920-1961)

Μορφωτικό

επίπεδο

∆υτική Μακεδονία Σύνολο Χώρας

1920 1928 1951 1961 1920 1928 1951 1961

Εγγράµµατοι

(γνωρίζοντες

γραφήν &

ανάγνωσιν)

70954

(31,64%)

117259

(53,69%)

202550

(68,98%)

244100

(83,77%)

1938846

(48,43%)

2890052

(59,01%)

5118541

(67,05%)

5668100

(82,29%)

Αγράµµατοι

& µη

δηλώσαντες

παίδευσιν

153306

(68,36%)

101126

(46,31%)

91086

(31,02%)

47300

(16,23%)

2064998

(51,57%)

2001254

(40,09%)

2514260

(32,95%)

1220000

(17,71%)

Στο επίπεδο του αλφαβητισµού καταγράφονται αξιοσηµείωτες επιδόσεις στην

περιοχή της ∆υτικής Μακεδονίας σε σχέση µε την πραγµατικότητα που

πρωτοκαταγράφεται στα 1920, όπου το 68,36% των κατοίκων φέρονται να µη

2 Βλ. Erzberger, C. & Prein, G. (1997) “Triangulation: Validity and empirically-based hypothesis

construction”, Quality & Quantity, 31, 141-154, και Olsen, W. (2004). “Triangulation in Social

Research: Qualitative and Quantitative Methods can Really be Mixed”, Holborn, M. (ed.),

Developments in Sociology: An Annual Review, Ormskirk: Causeway Press. 3 Γενική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος (1921) Πληθυσµός του Βασιλείου της Ελλάδος κατά την

απογραφή της 19 ∆εκεµβρίου 1920, Πραγµατικός πληθυσµός κυρωθείς δια του από 31 Αυγούστου 1920,

Εν Αθήναις: Εκ του Εθνικού Τυπογραφείου. 4 Γενική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος (1935) Στατιστικά αποτελέσµατα της απογραφής του

πληθυσµού της Ελλάδος της 15-16 Μαΐου 1928, τ. ΙΙ: Ηλικία - Οικογενειακή κατάστασις - Παίδευσις, Εν

Αθήναις: Εκ του Εθνικού Τυπογραφείου. 5 Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος (1955) Αποτελέσµατα της απογραφής του πληθυσµού της

7ης Απριλίου 1951, τ. ΙΙ: Πίνακες δηµογραφικών και κοινωνικών χαρακτηριστικών του πληθυσµού, Εν

Αθήναις: Εκ του Εθνικού Τυπογραφείου. 6 Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος (1961) Αποτελέσµατα της απογραφής πληθυσµού -

κατοικιών της 19 Μαρτίου 1961, τ. II: Εκπαίδευσις (Επίπεδον γενικής εκπαιδεύσεως, επαγγελµατική

εκπαίδευσις), Εν Αθήναις: Εκ του Εθνικού Τυπογραφείου.

γνωρίζουν γραφή και ανάγνωση. Είναι µάλιστα, ως προς τον αλφαβητισµό,

σηµαντική η υστέρηση των κατοίκων της περιοχής σε σχέση µε τους κατοίκους στο

σύνολο της χώρας. Αυτή η εικόνα σταδιακά αντιστρέφεται και, από τη δεκαετία του

1951, ήδη λιγότεροι αναλφάβητοι, ως ποσοστό του πληθυσµού, καταγράφονται στους

νοµούς της ∆υτικής Μακεδονίας σε σχέση µε το σύνολο της χώρας.

Ωστόσο, µια προσεκτική µελέτη των συγκεκριµένων δεδοµένων µάς οδηγεί στο

συµπέρασµα ότι αυτή η εντυπωσιακή πορεία στο πεδίο του αλφαβητισµού δε

σχετίζεται κύρια µε την αποτελεσµατικότητα ή τη µορφωτική επίδραση του σχολικού

θεσµού, που, ούτως ή άλλως υπολειτουργούσε στη δεκαετία του 19407. Η ελληνική

απογραφή του 1920, η οποία στην παρούσα µελέτη αποτελεί τη βάση σύγκρισης της

πορείας του αλφαβητισµού για τους επόµενους χρονικούς σταθµούς, ήταν η

πληρέστερη του ελληνικού κράτους από ιδρύσεώς του όσον αφορά τα δηµογραφικά

χαρακτηριστικά του πληθυσµού (φύλο, ηλικία, γλώσσα, θρήσκευµα). Καθώς, για την

περίπτωση του αλφαβητισµού, η ερώτηση που είχε τεθεί στους κατοίκους του

ελληνικού Βασιλείου αναφερόταν στη δυνατότητα γραφής και ανάγνωσης της

ελληνικής γλώσσας8, τα µεγάλα ποσοστά αναλφαβητισµού στην περιοχή της ∆υτικής

Μακεδονίας ήταν συµβατά µε την ύπαρξη συµπαγούς ξενόγλωσσου πληθυσµού στην

περιοχή. Εποµένως, όσο προχωρά η εθνολογική αλλοίωση του πληθυσµού,

αποτέλεσµα της µαζικής µετανάστευσης ή της προσφυγιάς του ξενόγλωσσου

πληθυσµού, κυρίως στη δεκαετία της κατοχής και της εµφύλιας σύρραξης9, και, κατά

συνέπεια η διαµόρφωση διαφορετικών συσχετισµών στη γλωσσική συµπεριφορά των

κατοίκων στην περιοχή, όπως αυτή αποτυπώνεται στον Πίνακα ΙΙ, τόσο

θεαµατικότερη εµφανίζεται η εξέλιξη του αλφαβητισµού.

ΠΙΝΑΚΑΣ ΙΙ. ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΑΠΟ∆ΟΣΗ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ

(ΑΠΟΓΡΑΦΕΣ 192810

& 195111

)

7 Βώρος, Φ. (1986) “Η Ελληνική Εκπαίδευση κατά τη δεκαετία 1940-50”, Νέα Παιδεία, 40, 25-32.

8 Μιχαλόπουλος, Ι. (1922) Έκθεσις περί του τρόπου επεξεργασίας των δελτίων της απογραφής του

πληθυσµού της 18ης ∆εκεµβρίου 1920, Εν Αθήναις: Εκ του Εθνικού Τυπογραφείου. 9 Κωστόπουλος, Τ. (2000) Η Απαγορευµένη Γλώσσα. Κρατική Καταστολή των Σλαβικών ∆ιαλέκτων

στην Ελληνική Μακεδονία, Αθήνα: Μαύρη Λίστα, 222-259. 10

Στην απογραφή του 1928 η ∆υτική Μακεδονία διαιρείται διοικητικά σε δύο Νοµούς, το Νοµό

Κοζάνης, ο οποίος περιλαµβάνει τις επαρχίες Κοζάνης, Ανασελίτσης, Γρεβενών και Εορδαίας, και το

Νοµό Φλωρίνης, ο οποίος αποτελείται από τις επαρχίας Καστοριάς και Φλωρίνης, βλ. Γενική

Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος (1935) Στατιστικά αποτελέσµατα της απογραφής του πληθυσµού της

Ελλάδος της 15-16 Μαΐου 1928, τ. ΙV: Τόπος γεννήσεως - Θρησκεία και γλώσσα – Υπηκοότητα, Εν

Αθήναις: Εκ του Εθνικού Τυπογραφείου. 11

Γενική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος (1955) Αποτελέσµατα της απογραφής του πληθυσµού της

7ης Απριλίου 1951, τ. ΙΙ: Πίνακες δηµογραφικών και κοινωνικών χαρακτηριστικών του πληθυσµού, Εν

Ελληνική

Αγγλική

Αθιγγανική

Αλβανική

Αρµενική

Ισπανική

Κουτσοβλαχική

Μακεδονοσλαυική

* Σλαβική

19

51

Ρωσσική

Τουρκική

Λοιπαί Ξέναι

Γλώσσαι

Σύνολον

Ξενογλώσσων

1928

Ελλάδα 92,83 0,03 0,08 0,3 0,54 1,02 0,32 1,32 0,06 3,08 0,1 7,17

Μακεδονία 82,52 0,02 0,24 0,08 0,84 4,19 0,95 5,72 0,14 5,09 0,16 17,48

Ν. Κοζάνης 91,76 0 0 0 0,08 0,02 0,83 1,99 0,02 5,29 0,01 8,24

Ν. Φλώρινας 65,23 0,02 0,01 0,27 0,04 0,77 1,47 30,68 0,05 1,43 0,03 34,77

1951

Ελλάδα 97,67 0,01 0,05 0,1 0,05 0,14 0,14 1,55 0,06 2,33

Μακεδονία 97,89 0,01 0,1 0,05 0,03 0,17 0,61 1,08 0,06 2,11

Ν. Κοζάνης 98,87 0,00 0,01 0,05 0,09 0,98 0,01 1,13

Ν. Φλώρινας 91,15 0,01 0,15 0,13 8,12 0,43 0,01 8,85

Ν. Καστοριάς 98,03 0,00 0,04 0,00 0,15 0,92 0,81 0,05 1,97

Τα δηµογραφικά χαρακτηριστικά των κατοίκων της ∆υτικής Μακεδονίας, όπως

αυτά καταγράφηκαν στις απογραφές του πληθυσµού των ετών 199112

και 200113

,

αναδεικνύουν τη γενική βελτίωση του µορφωτικού επιπέδου, προϊόντος του χρόνου

(Πίνακας ΙΙΙ). Οι επιδόσεις που καταγράφονται ανταποκρίνονται, σε µεγάλο βαθµό,

στις επιδόσεις των κατοίκων της χώρας, µε κάποιες σαφείς διαφοροποιήσεις:

µεγαλύτερα ποσοστά στους «Άρρενες Αποφοίτους της Στοιχειώδους Εκπαίδευσης»

και υστέρηση στις κατηγορίες των αποφοίτων Μέσης Εκπαίδευσης και των

πτυχιούχων Ανώτατων Σχολών.

Σε σχετική έρευνα που πραγµατοποιήθηκε για τη συσχέτιση του επιπέδου

εκπαίδευσης µε τους νοµούς όπου απογράφηκε ο πληθυσµός το 200114

,

αξιοποιήθηκαν δύο µέθοδοι της Ανάλυσης ∆εδοµένων, η Ανάλυση Αντιστοιχιών και

η Ιεραρχική Ταξινόµηση, προκειµένου να εντοπιστούν τα κριτήρια διαφοροποίησης

των νοµών και αυτοί να ταξινοµηθούν σε οµάδες µε κοινά χαρακτηριστικά. Η έρευνα

οδηγεί στο συµπέρασµα πως, σύµφωνα µε την απογραφή του 2001, στην Ελλάδα

Αθήναις: Εκ του Εθνικού Τυπογραφείου. Η περιοχή των Γρεβενών περιλαµβάνεται και στη

συγκεκριµένη απογραφή ως επαρχία του Νοµού Κοζάνης. 12

Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος (1998) Αποτελέσµατα απογραφής πληθυσµού - κατοικιών της

17ης Μαρτίου 1991, τ. ΙΙ: ∆ηµογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του πληθυσµού, Αθήνα: Εθνικό

Τυπογραφείο. 13

Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος (2007) Αποτελέσµατα απογραφής πληθυσµού - κατοικιών της

18ης Μαρτίου 2001 Μόνιµος πληθυσµός, τ. ΙΙ: ∆ηµογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του

πληθυσµού, Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. 14

Στάθης, Ε., Τραντάς, Π., Αθανασιάδης, Η. (2005) “Η Κατανοµή του Επιπέδου Εκπαίδευσης στους

Νοµούς της Ελλάδας Σύµφωνα µε την Απογραφή του 2001”, Πρακτικά 18ου

Πανελλήνιου Συνεδρίου

Στατιστικής, Αθήνα: Ελληνικό Στατιστικό Ινστιτούτο, 351-356.

«επιβιώνουν σηµαντικές αντιθέσεις στο επίπεδο του επιπέδου εκπαίδευσης των κατοίκων».

Ωστόσο, οι κάτοικοι που διαµένουν στους νοµούς της ∆υτικής Μακεδονίας δε

συγκαταλέγονται µεταξύ αυτών που χαρακτηρίζονται από τη συνύπαρξη διαµετρικά

αντιθέτων µορφωτικών καταστάσεων (µεγάλα ποσοστά του πληθυσµού είτε µε

υψηλό µορφωτικό επίπεδο είτε µε πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου), οι οποίες

συνήθως επιδεινώνουν τη δυναµική κοινωνικού αποκλεισµού των στρωµάτων

εκείνων που έχουν στερούνται πρόσβασης στα µορφωτικά αγαθά15

. Αντίθετα, στις

προβολές των κατηγοριών των επιπέδων εκπαίδευσης η αποφοίτηση από ΤΕΣ, ΤΕΛ ή

Ανώτερες σχολές είναι αυτή που κυρίως χαρακτηρίζει τους κατοίκους της περιοχής.

ΠΙΝΑΚΑΣ ΙΙΙ. ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕ∆Ο ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ 1991 & 2001

(∆. ΜΑΚΕ∆ΟΝΙΑ, ΕΛΛΑ∆Α)

∆ΥΤΙΚΗ

ΜΑΚΕ∆ΟΝΙ

Α (%)

ΣΥΝΟΛΟ

ΕΛΛΑ∆ΑΣ

(%)

ΣΥΓΚΡΙΣΗ

ΜΕ Μ.Ο.

ΧΩΡΑΣ (%

ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕ∆Ο

1991 2001 1991 2001 1991 2001

1. Αναλφάβητοι (µη γνωρίζοντες γραφή και ανάγνωση) 10.62 4.37 9.87 4.48 +0,7 -0,1

2. ∆εν τελείωσαν το ∆ηµοτικό γνωρίζουν γραφή &

ανάγνωση 20.16 11.05 15.35 7.77

+4,8 +4,2

3. Απόφοιτοι Στοιχειώδους Εκπαίδευσης 35.38 46.17 28.36 37.83 +7,0 +5,9

4. Απόφοιτοι Μέσης εκπαίδευσης 24.97 24.70 33.86 30.32 -8,9 -3,8

5. Πτυχιούχοι Ανωτέρων Σχολών 0.53 3.03 0.99 4.38 -0,5 -1,9

6. Πτυχιούχοι ΤΕΙ (ΚΑΤΕ ΚΑΤΕΕ) 1.87 3.23 1.96 3.90 -0,1 -0,3

7. Πτυχιούχοι Ανωτάτων Σχολών 6.33 7.19 9.01 10.33 -2,7 -3,3

8. Με Μεταπτυχιακό - ∆ιδακτορικό 0.13 0.26 0.59 1.00 -0,5 -0,9

ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ

Ο λόγος που διαµορφώνεται ως προς τον αριθµό των µαθητών των δηµοτικών

σχολείων διαφοροποιείται εντυπωσιακά στους νοµούς της ∆υτικής Μακεδονίας,

συγκριτικά µε το σύνολο της χώρας (Πίνακας IV). Σε σχέση µε το 196516

, ο αριθµός

των µαθητών δηµοτικού που φοιτούν το 200017

κυµαίνεται µόλις στο 23% για τα

Γρεβενά, στο 56% για την Καστοριά, στο 51% για την Κοζάνη και το 36% για τη

Φλώρινα. Στο σύνολο της ∆υτικής Μακεδονίας η αναλογία κυµαίνεται στο 44%, ενώ

στο σύνολο της χώρας στα 2/3 (66%).

ΠΙΝΑΚΑΣ IV. ΜΑΘΗΤΕΣ ∆ΗΜΟΤΙΚΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ (1965-2000)

15

Eurostat (2010) Combating Poverty and Social Exclusion. A Statistical; Portrait of the European

Union, Luxembourg: Publications Office of the European Union, 71-75. 16

Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος (1968) Στατιστική της Εκπαιδεύσεως κατά το Σχολικόν

Έτος 1965-66. Στοιχειώδης Εκπαίδευσις, Αθήναι: Εκ του Εθνικού Τυπογραφείου. 17

Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος (2000) Μαθητές εγγεγραµµένοι στα ∆ηµόσια ∆ηµοτικά

κατά Έτος Γέννησης, Φύλο, ΥΠΑ, Νοµό και Φορέα – Έναρξη, διαθέσιµο στο

http://www.statistics.gr/portal/page/portal/ESYE/BUCKET/A1401/Other/A1401_SED12_TB_AN_00_

2000_02AE_F_GR.pdf

1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000

ΓΡΕΒΕΝΩΝ 6666 5608 4762 3308 2855 2346 1716 1564

ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ 5723 5655 5653 5648 5100 4883 3758 3215

ΚΟΖΑΝΗΣ 19949 18234 17170 15390 14717 13956 11206 10135

ΦΛΩΡΙΝΑΣ 8115 7310 6297 5179 4724 4447 3620 2911

∆ΥΤΙΚΗΣ

ΜΑΚΕ∆ΟΝΙΑΣ

40453 36807 33882 29525 27396 25632 20300 17825

ΣΥΝΟΛΟ

ΧΩΡΑΣ

965782 948097 933581 899526 889648 834688 679288 641368

Πρόκειται για µια εικόνα που δεν αποτυπώνει, στο πέρασµα των χρόνων, κάποια

επιδείνωση στα µεγέθη της πρόωρης µαθητικής διαρροής, αλλά τη συρρίκνωση της

ηλικιακής αυτής οµάδας ως ποσοστού ενός πληθυσµού που, αριθµητικά µένει

στάσιµος στη διάρκεια της µεταπολεµικής και µεταπολιτευτικής περιόδου. Ως

αποτέλεσµα αυτής της πραγµατικότητας, προκύπτουν τα αντιφατικά, σε σχέση µε τα

παραπάνω, ευρήµατα µιας ικανοποιητικής αναλογίας µαθητών δηµοτικών σχολείων

για τους νοµούς της ∆υτικής Μακεδονίας ανά 1,000 κατοίκους (εξαιρείται ο Νοµός

Γρεβενών) από το 1990 έως το 2000, η οποία, ωστόσο, φθίνει συν τω χρόνω και

φτάνει στο τέλος της συγκεκριµένης δεκαετίας στο µέσο όρο της χώρας (Γράφηµα Ι).

ΓΡΑΦΗΜΑ Ι. ΜΑΘΗΤΕΣ ∆ΗΜΟΤΙΚΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ ΑΝΑ 1000

ΚΑΤΟΙΚΟΥΣ (1990-2000)

40

50

60

70

80

90

100

1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002

ΓΡΕΒΕΝΩΝ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ ΚΟΖΑΝΗΣ

ΦΛΩΡΙΝΑΣ ∆ΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕ∆ΟΝΙΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ

Ανάλογη είναι και η προβολή της συµµετοχής των µαθητών της ∆υτικής

Μακεδονίας στη ∆ευτεροβάθµια Εκπαίδευση, µε την εξαίρεση του Νοµού Γρεβενών,

και πάλι.

ΓΡΑΦΗΜΑ ΙΙ. ΜΑΘΗΤΕΣ ∆ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ ΑΝΑ 1000

ΚΑΤΟΙΚΟΥΣ (1990-2000)

50

55

60

65

70

75

80

85

90

95

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000

ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ ΓΡΕΒΕΝΩΝ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ

ΚΟΖΑΝΗΣ ΦΛΩΡΙΝΑΣ ∆ΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕ∆ΟΝΙΑΣ

Από τα στοιχεία που παρατίθενται στον Πίνακα V προκύπτει µια µικτή εικόνα ως

προς την εξέλιξη του αριθµού των διδασκόντων που εργάστηκαν στα σχολεία της

πρωτοβάθµιας εκπαίδευσης της ∆υτικής Μακεδονίας από το 1965 έως το 2000. Στους

τρεις από τους τέσσερις Νοµούς (Καστοριάς, Κοζάνης, Φλώρινας) καταγράφεται για

το διάστηµα αυτό µια συνεχής αύξηση του διδακτικού προσωπικού έως το 1995,

χρονικό σηµείο στο οποίο η εικόνα αντιστρέφεται, καθώς καταγράφεται µια µικρή

µείωση έως το 2000. Αντίθετα, ο αριθµός του εκπαιδευτικού προσωπικού

νηπιαγωγείων και δηµοτικών σχολείων παρουσιάζει σταθερή µείωση στο διάστηµα

αυτό στο Νοµό Γρεβενών, ακολουθώντας την τάση που καταγράφεται στο µαθητικό

πληθυσµό, αν και µε µικρότερο ρυθµό. Στο επίπεδο της ∆ευτεροβάθµιας

Εκπαίδευσης η αύξηση του διδακτικού προσωπικού είναι αυτονόητη σε όλους τους

Νοµούς, καθώς από το 1965 και εξής διάφορα µέτρα εκπαιδευτικής πολιτικής

(κατάργηση διδάκτρων για τη φοίτηση στο Γυµνάσιο, θέσπιση εννεαετούς

υποχρεωτικής εκπαίδευσης)18

διαµόρφωσαν τις προϋποθέσεις γενίκευσης της

φοίτησης στη µέση βαθµίδα.

ΠΙΝΑΚΑΣ V. ∆Ι∆ΑΚΤΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑΣ – ∆ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ

ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ (1965-2000)

∆ιδακτικό προσωπικό δηµοτικών σχολείων

1965 1980 1985 1990 1995 2000

ΓΡΕΒΕΝΩΝ 197 178 161 164 156 144

ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ 180 230 222 278 348 314

ΚΟΖΑΝΗΣ 548 615 610 751 839 755

ΦΛΩΡΙΝΑΣ 278 280 273 292 365 318

∆ΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕ∆ΟΝΙΑΣ 1203 1303 1266 1485 1708 1531

ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ 27216 36246 37942 42485 48840 48852

∆ιδακτικό προσωπικό γυµνασίων

ΓΡΕΒΕΝΩΝ 21 71 80 88 104 90

ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ 19 102 143 168 233 199

ΚΟΖΑΝΗΣ 73 311 398 494 569 572

ΦΛΩΡΙΝΑΣ 24 100 143 178 194 199

∆ΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕ∆ΟΝΙΑΣ 137 584 764 928 1100 1060

ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ 5645 18071 23395 28819 33541 33640

∆ιδακτικό προσωπικό λυκείων-TEE

ΓΡΕΒΕΝΩΝ 13 44 53 63 103 111

ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ 10 51 93 93 158 172

ΚΟΖΑΝΗΣ 71 185 229 254 503 695

ΦΛΩΡΙΝΑΣ 37 48 55 64 158 210

∆ΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕ∆ΟΝΙΑΣ 5335 11614 16375 19722 29779 36125

ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ 13 44 53 63 103 111

Συνεκτιµώντας τα στοιχεία που παρουσιάζονται στους Πίνακες IV και V, όπως και

στα Γραφήµατα Ι και ΙΙ, µπορούµε να υποστηρίξουµε πως διαπιστώνεται µια σαφής

αναντιστοιχία ανάµεσα στην τάση που διαγράφει η αριθµητική εξέλιξη του

µαθητικού πληθυσµού µε αυτή του διδακτικού προσωπικού στη ∆υτική Μακεδονία.

Η περίπτωση των Νοµών της ∆υτικής Μακεδονίας εµπίπτει στο γενικότερο κανόνα

που θέλει να λειτουργούν µικρά τµήµατα στις περιφερειακές περιοχές της χώρας σε

σχέση µε τα µεγάλα αστικά κέντρα. Ο κανόνας αυτός οδηγεί, κυρίως στους

παραµεθόριους Νοµούς,19

τη µέση αναλογία µαθητών ανά εκπαιδευτικό σε

χαµηλότερα ποσοστά από τα αντίστοιχα του συνόλου της χώρας.

18

Τερζής Ν. Π. (2006) Το Γυµνάσιο ως Βαθµίδα της Υποχρεωτικής Εκπαίδευσης: Κριτική Απογραφή

και Συγκριτική Έρευνα, Θεσσαλονίκη: Αδελφοί Κυριακίδη 19

Παυλόπουλος Φ. (2002). ∆ιαχρονική Εξέλιξη ∆εικτών της ∆ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης (Γυµνάσια -

Γενικά Λύκεια) στην Ελλάδα την Περίοδο 1976-2001, Μεταπτυχιακή Εργασία: Οικονοµικό

Πανεπιστήµιο Αθηνών.

ΓΡΑΦΗΜΑ ΙΙΙ. ∆Ι∆ΑΚΤΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΑΝΑ 100 ΜΑΘΗΤΕΣ

(2000-2001)

0

2

4

6

8

10

12

14

16

∆ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ

ΓΡΕΒΕΝΩΝ

ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ

ΚΟΖΑΝΗΣ

ΦΛΩΡΙΝΑΣ

∆ΥΤΙΚΗΣ

ΜΑΚΕ∆ΟΝΙΑΣ

ΣΥΝΟΛΟ

ΧΩΡΑΣ

Η µαθητική διαρροή, η εγκατάλειψη του σχολείου από τους µαθητές, αποτελεί

φαινόµενο που συνυφαίνεται µε συγκεκριµένα κοινωνικά και οικονοµικά

προβλήµατα και σχετίζεται µε τον κοινωνικό αποκλεισµό, δηλαδή την κοινωνική

υποβάθµιση του ατόµου και την αποδοχή από το ίδιο του υποβαθµισµένου

κοινωνικού του ρόλου.20

Η καταγραφή της µαθητικής διαρροής στο επίπεδο της

∆ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης βρίσκεται από τα µέσα της δεκαετίας του 1980 στο

επίκεντρο του ερευνητικού ενδιαφέροντος του Παρατηρητηρίου Μετάβασης του

Παιδαγωγικού Ινστιτούτου. Μέχρι στιγµής, έχουν διεξαχθεί τρεις έρευνες

καταγραφής της µαθητικής διαρροής από το Παρατηρητήριο Μετάβασης.21

Για το σύνολο της χώρας, τα ερευνητικά πορίσµατα δείχνουν µια συνεχή καθοδική

πορεία του ποσοστού των ατόµων που εγκαταλείπουν πρόωρα την εκπαίδευση και

τοποθετούν τη χώρα µας σε µεσαία θέση σε σύγκριση µε άλλες χώρες της

Ευρωπαϊκής Ένωσης22

Ωστόσο, κοινωνικοί και οικονοµικοί λόγοι παραµένουν να

20

∆ήµου, Γ. (1999) “Σχολική αποτυχία και κοινωνικός αποκλεισµός: Εννοιολογικές διασαφηνίσεις”,

στο: Κωνσταντίνου, Χ., Γ. Πλειός (επιµ.) Σχολική Αποτυχία και Κοινωνικός Αποκλεισµός: Αιτίες,

συνέπειες και αντιµετώπιση, ΑΘήνα: Ελληνικά Γράµµατα, 33-37. 21

Παλαιοκρασάς, Στ., Π. Ρουσέας, Β. Βρετάκου (1994) Η γυµνασιακή σχολική διαρροή στην Ελλάδα:

ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία, Αθήνα: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Παλαιοκρασάς, Στ., Π. Ρουσέας, Β.

Βρετάκου (2001) Μαθητική ∆ιαρροή στο Γυµνάσιο (Φουρνιά Μαθητών 1997/98), Αθήνα: Παιδαγωγικό

Ινστιτούτο, Ρουσέας, Π., Β. Βρετάκου (2006). Η Μαθητική ∆ιαρροή στη ∆ευτεροβάθµια Εκπαίδευση

(Γυµνάσιο, Ενιαίο Λύκειο, ΤΕΕ), Αθήνα: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. 22

Παλαιοκρασάς, Στ., Π. Ρουσέας, Β. Βρετάκου (2001). ό.π.

οδηγούν µαθητές και µαθήτριες στην εγκατάλειψη του σχολείου. Αποτελεί,

εποµένως, σηµαντική συνιστώσα της εκπαιδευτικής διαδικασίας και του

αποτελέσµατος που αυτή επιδιώκει η ποσοστιαία µικρή µαθητική διαρροή.

Τα υψηλότερα ποσοστά µαθητικής διαρροής παρουσιάζονται στην Κρήτη και τα

νησιά του Αιγαίου, περιοχές τουριστικά αναπτυγµένες, µε αποτέλεσµα πολλοί

µαθητές να εγκαταλείπουν το σχολείο για τις οικογενειακές τουριστικές επιχειρήσεις,

καθώς και στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, περιφέρεια µε ιδιαιτερότητες

λόγω των µειονοτικών οµάδων. Ειδικότερα, µε βάση την έρευνα του Παιδαγωγικού

Ινστιτούτου, η µαθητική διαρροή εντοπίζεται στο Γυµνάσιο και το Λύκειο, αφού στο

δηµοτικό σχολείο έχει σχεδόν εξαλειφθεί (εκτός λίγων εξαιρέσεων αθίγγανων και

µεταναστών). Στο Γυµνάσιο η µαθητική διαρροή ανέρχεται στο 6,09% (για τη γενιά

των µαθητών που εισήλθαν στην Α΄ Γυµνασίου το 2000 - 2001).23

Το ποσοστό αυτό

είναι χαµηλότερο από το 6,98% που είχε καταγραφεί στην αντίστοιχη έρευνα του

2000 για τη γενιά του 1997-98.24

Στο Λύκειο η µαθητική διαρροή είναι σχετικά µικρή

(3,32%). Αντίθετα, ιδιαίτερα ανησυχητική είναι η κατάσταση στη δευτεροβάθµια

τεχνολογική εκπαίδευση, καθώς το ποσοστό διαρροής στα ΤΕΕ φθάνει στο 20,28%.25

Οι τρεις σχετικές έρευνες που έχουν διεξαχθεί δίνουν τη δυνατότητα να

αξιολογηθεί διαχρονικά η επίδοση των τεσσάρων Νοµών της ∆υτικής Μακεδονίας

στον τοµέα αυτό. Στην υποχρεωτική βαθµίδα του Γυµνασίου η περιφέρεια της

∆υτικής Μακεδονίας κατατάσσεται ως προς τα ποσοστά µαθητικής διαρροής στη

χαµηλότερη θέση (έρευνα για τη γενιά µαθητών 2000-01)26

. Στις γενιές των µαθητών

(µαθητές που γράφηκαν κανονικά στην Α’ τάξη του Γυµνασίου) του 1987-88, 1989-

90, 1991-02, 1997-98, η ∆υτική Μακεδονία εµφανίζει κάθετη πτώση στα ποσοστά

µαθητικής διαρροής µεταξύ 1987 και 2001 και, διαχρονικά, πολύ καλύτερες

επιδόσεις, συγκρινόµενη µε τον µέσο όρο στο σύνολο της χώρας (Γράφηµα IV).

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η κατανοµή της µαθητικής διαρροής στο Γυµνάσιο µεταξύ

των τεσσάρων Νοµών της ∆υτικής Μακεδονίας. Τα στοιχεία των σχετικών ερευνών,

τα οποία αποτυπώνονται στον Πίνακα VI, αναδεικνύουν τη γραµµική φθίνουσα

πορεία της µαθητικής διαρροής σε διάστηµα µιας δεκαπενταετίας περίπου (1987-

2000) και στους τέσσερις Νοµούς. Είναι χαρακτηριστικές, ως προς τη συγκεκριµένη

23

Ρουσέας, Π., Β. Βρετάκου (2006) ό.π., 54. 24

Παλαιοκρασάς, Στ., Π. Ρουσέας, Β. Βρετάκου (2001). ό.π. 25

Ρουσέας, Π., Β. Βρετάκου (2006) ό.π. . 26

ό.π. 65, όπου οι Νοµοί της ∆υτικής Μακεδονίας παρουσιάζουν µεσοσταθµικό µέσο όρο 2,73% και

η Θεσσαλία, η οποία εµφανίζεται δεύτερη στη σχετική φθίνουσα κατάταξη, 3,46%.

συνιστώσα της συµµετοχής στην εκπαίδευση, οι επιδόσεις των Νοµών Γρεβενών και

Καστοριάς, όπως και η σταθερή παρουσία του Νοµού Κοζάνης στις πρώτες δύο

θέσεις της πανελλήνιας κατάταξης καθ’ όλη τη διάρκεια του µελετώµενου

διαστήµατος.

ΠΙΝΑΚΑΣ VI. ΜΑΘΗΤΙΚΗ ∆ΙΑΡΡΟΗ ΣΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ: ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΑΝΑ ΝΟΜΟ

(ΓΕΝΙΕΣ ΜΑΘΗΤΩΝ: 1987-88, 1989-90, 1991-92, 1997-98, 2000-01)

1987-88 1989-90 1991-92 1997-98 2000-01

ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ 12,6 11,55 9,6 6,98 6,09

∆ΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕ∆ΟΝΙΑ 11,36 9,33 7,43 2,76 3,21

ΦΛΩΡΙΝΑ 9,72 10,27 5,99 3,95 4,38

ΚΟΖΑΝΗ 8 6,4 4,29 1,51 1,83

ΚΑΣΤΟΡΙΑ 14,17 8,8 7,02 4,27 3,62

ΓΡΕΒΕΝΑ 13,54 11,85 12,41 1,3 3,02

Ανάλογα θετική είναι η εικόνα των Νοµών της ∆υτικής Μακεδονίας Φλώρινας και

ως προς τη µαθητική διαρροή στη βαθµίδα του Λυκείου. Η έρευνα που

πραγµατοποιήθηκε για τη γενιά των µαθητών που εγγράφηκε στην Α’ τάξη του

Λυκείου το σχολικό έτος 2000-01 κατατάσσει τους νοµούς της ∆υτικής Μακεδονίας

µεταξύ των περιοχών µε µικρή ή αµελητέα σχολική διαρροή. Για τα Γρεβενά το

ποσοστό διαρροής είναι 0%, 1,36% για την Κοζάνη, 1,33% για τη Φλώρινα και

3,57% για την Καστοριά. Ο µέσος όρος της χώρας ανέρχεται στο 3,32%.

Στην εξεταζόµενη γενιά µαθητών 2000-01, επί των 45.074 κανονικά

εγγεγραµµένων µαθητών και µαθητριών στο σύνολο των ΤΕΕ της χώρας το 20,28%

διέρρευσε στη διάρκεια των σπουδών. Η περιφέρεια της ∆υτικής Μακεδονίας

παρουσιάζει ανάλογη συµπεριφορά ως προς τη συγκεκριµένη συνιστώσα, καθώς από

τους 1.391 µαθητές της περιφέρειας που εγγράφηκαν στα ΤΕΕ των τεσσάρων Νοµών

της, δεν ολοκλήρωσαν τη φοίτησή τους οι 280 (20,13%).27

Από τη συγκεκριµένη

έρευνα προκύπτει επίσης ότι το 62% των αποφοίτων του Γυµνασίου της σχολικής

χρονιάς 1999-2000 επέλεξε το Ενιαίο τότε Λύκειο, έναντι του ΤΕΕ. Για την

περίπτωση της Περιφέρειας ∆υτικής Μακεδονίας, το αντίστοιχο ποσοστό ανήλθε στο

61%.

ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΠΙ∆ΟΣΗ

Η µαθητική επίδοση στις πανελλήνιες εξετάσεις αποτελεί, για την περίπτωση του

ελληνικού εκπαιδευτικού συστήµατος, το µοναδικό ίσως αξιολογικό δείκτη της

27

Ρουσέας, Π., Β. Βρετάκου (2006) ό.π., 126-129.

εξωτερικής αποτελεσµατικότητας του σχολείου, καθώς οποιαδήποτε προσπάθεια

τυπικής αξιολόγησης του εκπαιδευτικού έργου προσέκρουε, µέχρι πρόσφατα, σε

έντονες αντιδράσεις. Το αδιάβλητο της διαδικασίας των πανελλήνιων εξετάσεων

προσδιορίζει τη δυνατότητα να εξαχθούν συγκριτικά δεδοµένα για τη µαθητική

επίδοση και τις παραµέτρους που την προσδιορίζουν. Μεταξύ των παραµέτρων

αυτών, η γεωγραφική θέση των σχολείων εξετάζεται συστηµατικά σε σχετικές

έρευνες. Εποµένως, ο προσδιορισµός της µαθητικής επίδοσης σε σχέση µε την

περιφερειακή ενότητα της ∆υτικής Μακεδονίας είναι δυνατή στη βάση της

δευτερογενούς ανάλυσης δεδοµένων που προέκυψαν από έρευνες για τις πανελλήνιες

εξετάσεις των ετών 1990, 1991, 2000 και 2001. Για το σκοπό αυτό χρησιµοποιούνται

βασικά εργαλεία της περιγραφικής στατιστικής, όπως κατανοµές συχνοτήτων, ο

µέσος όρος, η τυπική απόκλιση, η µικρότερη και η µεγαλύτερη τιµή.

Σε έρευνα που εστίασε στους παράγοντες που επηρέασαν τη µαθητική επίδοση στις

πανελλήνιες εξετάσεις των ετών 1990 και 1991 διερευνήθηκε και η παράµετρος των

νοµαρχιακών ενοτήτων28

. Τα στοιχεία που αναφέρονται στους Νοµούς της ∆υτικής

Μακεδονίας παρουσιάζονται στον Πίνακα V. Από τα συγκεκριµένα στοιχεία

προκύπτει πως τόσο το 1990 όσο και το 1991 οι µαθητές των Νοµών της περιοχής

παρουσιάζουν επιδόσεις που υπολείπονται χαρακτηριστικά άλλων Νοµών και

περιοχών της χώρας. Μεταξύ των 51 διοικητικών περιφερειών που εξετάζονται, οι

Νοµοί της ∆υτικής Μακεδονίας κατατάσσονται στις θέσεις 30-43 για το 1990 και 26-

49 για το 1991, µε βάση το µέσο όρο των επιδόσεων των µαθητών τους στις

πανελλήνιες εξετάσεις.

ΠΙΝΑΚΑΣ V. ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΝΟΜΩΝ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΙΣ ΕΠΙ∆ΟΣΕΩΝ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΟΥΣ ΣΤΙΣ

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ29

ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΝΟΜΟΣ ΜΕΣΟΣ

ΟΡΟΣ

ΤΥΠΙΚΗ

ΑΠΟΚΛΙΣΗ

ΕΛΑΧΙΣΤΟΣ

ΒΑΘΜΟΣ

ΜΕΓΙΣΤΟΣ

ΒΑΘΜΟΣ

ΑΡΙΘΜΟΣ

ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 1990

1 ΧΙΟΣ 11,58 4,21 2,13 19,41 247

2 ΚΟΡΙΝΘΙΑ 11,33 4,57 0,06 19,47 723

3 ΑΡΚΑ∆ΙΑ 11,19 4,73 0,63 19,19 475

4 ΙΩΑΝΝΙΝΑ 10,82 5,07 0,06 19,34 840

30 ΚΟΖΑΝΗ 9,94 4,52 0,72 18,81 824

34 ΚΑΣΤΟΡΙΑ 9,82 4,83 0,13 18,66 353

42 ΓΡΕΒΕΝΑ 9,61 4,68 1,28 19,63 185

43 ΦΛΩΡΙΝΑ 9,55 5,06 1,25 19,13 244

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 1991

28

Kosmopoulou, A. (1998). Assessment of School Effectiveness Using Multilevel Models,

Μεταπτυχιακή Εργασία: Οικονοµικό Πανεπιστήµιο Αθηνών. 29

Τα στοιχεία που παρατίθενται προέρχονται από τη σχετική έρευνα της Α. Κοσµοπουλου, ό.π., 100-

108

1 ΧΙΟΣ 11,01 4,51 1,25 19,06 289

2 ΤΡΙΚΑΛΑ 10,39 5,48 0,06 19,59 814

3 ΠΙΕΡΙΑ 10,36 4,99 0,00 19,31 446

26 ΦΛΩΡΙΝΑ 9,34 5,01 0,41 19,22 222

34 ΚΟΖΑΝΗ 9,18 4,66 0,06 19,25 822

42 ΓΡΕΒΕΝΑ 8,89 4,71 0,06 18,91 160

49 ΚΑΣΤΟΡΙΑ 8,51 4,91 0,13 19,13 353

Αρκετά αντεστραµµένη είναι η εικόνα που προκύπτει µια δεκαετία αργότερα. Στον

Πίνακα VI, όπου καταγράφεται η κατάταξη των 54 Νοµών µε κριτήριο το Γενικό

Βαθµό Πρόσβασης των µαθητών τους στις πανελλήνιες εξετάσεις του σχολικού έτους

2000-01, ο Νοµός Γρεβενών τοποθετείται στην 1η θέση, ο Νοµός Κοζάνης στην 5

η,

ενώ οι Νοµοί Φλώρινας και Καστοριάς εξακολουθούν να υπολείπονται συγκριτικά,

καταλαµβάνοντας τη 33η και 42

η θέση, αντίστοιχα.

ΠΙΝΑΚΑΣ VI. ΦΘΙΝΟΥΣΑ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΒΑΘΜΟΥ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ ΜΑΘΗΤΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ

ΑΝΑ ΝΟΜΟ ΣΤΙΣ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ (ΣΧ. ΕΤΟΣ 2000-2001)30

ΝΟΜΟΣ ΥΠΟΨΗΦΙΟΙ ΓΕΝ. ΒΑΘΜ.

ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ

ΤΥΠΙΚΗ

ΑΠΟΚΛΙΣΗ

%

ΣΥΝΟΛΟΥ

1 ΓΡΕΒΕΝΩΝ 139 13,4482 3,5678 0,2

2 ΤΡΙΚΑΛΩΝ 1037 13,2220 3,6291 1,4

3 ΛΑΡΙΣΑΣ 2210 13,1880 3,5780 2,9

4 ΚΑΡ∆ΙΤΣΑΣ 838 13,1642 3,6917 1,1

5 ΚΟΖΑΝΗΣ 1211 13,1536 3,3776 1,6

33 ΦΛΩΡΙΝΑΣ 363 12,6426 3,5460 0,5

42 ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ 457 12,4389 3,4765 0,6

ΣΥΝΟΛΟ 78687 12,8185 3,5566 100

Μάλιστα, µε κριτήριο το ποσοστό των επιτυχόντων µαθητών του κάθε Νοµού στα

ΑΕΙ και ΤΕΙ της χώρας, οι Νοµοί της ∆υτικής Μακεδονίας εµφανίζονται σε ακόµη

καλύτερες θέσεις στη σχετική κατάταξη. Σε αυτή την κατεύθυνση συµβάλλουν τόσο

η σχετικά µικρή διακύµανση που παρουσιάζουν στους Γενικούς Βαθµούς Πρόσβασης

όσο άλλες πιθανές παράµετροι που έχουν να κάνουν µε την επιλογή επιστηµονικών

πεδίων και την επιλογή στο µηχανογραφικό δελτίο Τµηµάτων µε χαµηλή ζήτηση.

ΠΙΝΑΚΑΣ VII. ΦΘΙΝΟΥΣΑ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΠΟΣΟΣΤΟΥ ΕΠΙΤΥΧΟΝΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ

ΛΥΚΕΙΩΝ ΑΝΑ ΝΟΜΟ ΣΤΙΣ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ (ΣΧ. ΕΤΟΣ 2000-2001)31

ΝΟΜΟΣ ΥΠΟΨΗΦΙΟΙ ΕΠΙΤΥΧΟΝΤΕΣ ΑΠΟΤΥΧΟΝΤΕΣ %

ΕΠΙΤ

%

ΑΠΟΤ

1 ΚΟΖΑΝΗΣ 1211 1039 172 85,80 14,20

2 ΚΑΡ∆ΙΤΣΑΣ 838 705 133 84,13 15,87

3 ΧΙΟΥ 438 368 70 84,02 15,98

4 ΛΑΡΙΣΑΣ 2210 1850 360 83,71 16,29

30

Βλ. Κατωπόδης, Ι. (2003) Στατιστική Ανάλυση Αποτελεσµάτων των Πανελληνίων Εξετάσεων 2001,

Μεταπτυχιακή Εργασία: Οικονοµικό Πανεπιστήµιο Αθηνών. 187-191. 31

Κατωπόδης, Ι. (2003) ό.π., 91-92

6 ΤΡΙΚΑΛΩΝ 1037 861 176 83,03 16,97

7 ΦΛΩΡΙΝΑΣ 363 301 62 82,92 17,08

8 ΓΡΕΒΕΝΩΝ 139 115 24 82,73 17,27

32 ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ 457 359 98 78,56 21,44

ΣΥΝΟΛΟ 78687 63142 15545 80,24 19,76

Γενικότερα, ως προς την επίδοση των µαθητών στις πανελλήνιες εξετάσεις, οι

Νοµοί Κοζάνης και Γρεβενών φαίνεται να παρουσιάζουν σηµαντική βελτίωση στο

διάστηµα 1990-2000, η οποία αποτυπώνεται στα ευρήµατα των ετών 1999-2000 και

2000-01. Άξιο παρατήρησης είναι ότι περιλαµβάνονται στη λίστα των πρώτων 5

Νοµών, αν και µεταξύ τους διαφέρουν αρκετά ως προς τα οικονοµικά και κοινωνικά

τους χαρακτηριστικά. Αντίθετα, οι Νοµοί Φλώρινας και Καστοριάς δεν εµφανίζουν

ικανοποιητικές θέσεις στη σχετική κατάταξη τόσο στην αρχή όσο και στο τέλος της

δεκαετίας. Ωστόσο, η κατάταξη µε κριτήριο το ποσοστό εισαχθέντων στην

Τριτοβάθµια Εκπαίδευση αναδεικνύει την ισχυρή τάση των µαθητών των τριών από

τους τέσσερις Νοµούς της ∆υτικής Μακεδονίας να εισαχθούν σε κάποιο ακαδηµαϊκό

Τµήµα, ακόµη κι αν αυτό είναι σχετικά χαµηλής ζήτησης.

ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΤΩΝ ΕΥΡΗΜΑΤΩΝ

Η σύνοψη των βασικών χαρακτηριστικών της εκπαίδευσης στη ∆υτική Μακεδονία,

όπως αυτά προκύπτουν από την αποτύπωση των εκπαιδευτικών δεικτών µε βάση τις

σχετικές απογραφές στο διάστηµα 1926-2000, θα µπορούσε να περιλάβει τα εξής:

• Παρατηρείται θεαµατική αύξηση του µορφωτικού επιπέδου των κατοίκων της

περιοχής στο διάστηµα 1926-2000. Σε ό,τι αφορά την παράµετρο του

αλφαβητισµού, η αύξηση αυτή οφείλει να γίνει κατανοητή κυρίαρχα σε σχέση

µε την εθνολογική αλλοίωση του πληθυσµού, κυρίως στη δεκαετία της

κατοχής και της εµφύλιας σύρραξης, το πρόγραµµα γλωσσικού εξελληνισµού

και, κατά συνέπεια, τη διαµόρφωση διαφορετικών συσχετισµών στη

γλωσσική συµπεριφορά των κατοίκων στην περιοχή.

• Προς τα τέλη της επισκοπούµενης περιόδου η αποφοίτηση από τις Τεχνικές

Επαγγελµατικές Σχολές, τα Τεχνικά Επαγγελµατικά Λύκεια ή τις Ανώτερες

Μεταδευτεροβάθµιες Σχολές αποτελεί κυρίαρχο χαρακτηριστικό του

µορφωτικού επιπέδου των κατοίκων της περιοχής.

• Ως προς την παράµετρο της συµµετοχής στην εκπαίδευση, αξιοσηµείωτη είναι

η εντυπωσιακή µείωση κατά 56%του αριθµού των µαθητών της δηµοτικής

εκπαίδευσης στην περιοχή του 2000 σε σχέση µε το 1965, που σχετίζεται µε

τη συρρίκνωση της ηλικιακής οµάδας 0-18 ως ποσοστού ενός πληθυσµού που

αριθµητικά µένει στάσιµος στη διάρκεια της µεταπολεµικής και

µεταπολιτευτικής περιόδου.

• Χαρακτηριστική έµφαση στην εκπαίδευση φαίνεται να αποδίδουν οι κάτοικοι

της περιοχής µε βάση την εικόνα που διαµορφώνεται στην τελευταία δεκαετία

της µελετώµενης περιόδου, για την οποία υπάρχουν πληρέστερα στατιστικά

στοιχεία. Τόσο η υψηλότερη αναλογία µαθητών πρωτοβάθµιας και

δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης ανά 1000 κατοίκους, σε σχέση µε το µέσο όρο

της χώρας, όσο και η κατάταξη των Νοµών της ∆υτικής Μακεδονίας στους

σχετικούς πίνακες µαθητικής διαρροής αναδεικνύουν το αυξανόµενο

ενδιαφέρον για την εκπαίδευση. Στην ίδια κατεύθυνση µπορούν να

αξιολογηθούν και τα ευρήµατα που αναφέρονται στις επιδόσεις των µαθητών

των Νοµών Κοζάνης και Γρεβενών στις πανελλήνιες εξετάσεις του σχολικού

έτους 2000-2001.

• Σε σχέση µε τη σύγκριση µεταξύ των 4 Νοµών της περιφέρειας, αυτό που

γίνεται σαφές είναι ότι στο διάστηµα 1990-2000 οι µαθητές των Νοµών

Κοζάνης και Γρεβενών επιδεικνύουν εξαιρετικές επιδόσεις τόσο ως προς την

πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου όσο και στις πανελλήνιες εξετάσεις. Οι

Νοµοί Φλώρινας και Καστοριάς βρίσκονται περίπου στο µέσο των σχετικών

κατατάξεων. Ωστόσο, οι µαθητές του Νοµού Φλώρινας παρουσιάζουν

χαρακτηριστική τάση να εισαχθούν στην Τριτοβάθµια Εκπαίδευση, ακόµη κι

αν οι επιδόσεις τους τους οδηγούν τελικά σε Τµήµατα χαµηλής ζήτησης.

Το καίριο ερώτηµα που τίθεται, µε βάση τα παραπάνω, είναι το εξής: σχετίστηκε η

ανάπτυξη της εκπαίδευσης στην περιοχή της ∆υτικής Μακεδονίας µε την κοινωνική

και οικονοµική ευηµερία του πληθυσµού της; Ο έλεγχος της ερώτησης αυτής

προϋποθέτει την ύπαρξη ενός σύνθετου δείκτη στον οποίο θα εµπεριέχονται διάφορες

επιµέρους διαστάσεις της ανάπτυξης (οικονοµική ανάπτυξη, επιστηµονική πρόοδος,

το τεχνολογικό επίπεδο εξέλιξης µιας κοινωνίας).32

Έναν τέτοιο δείκτη, που

αναδεικνύει στο επίπεδο των νοµαρχιακών αυτοδιοικήσεων της χώρας διάφορες

πτυχές της αναπτυξιακής ταυτότητας, µε βάση την κατανάλωση, την παραγωγική

32

Κελπανίδης, Μ. (2004) “Ο πρώιµος αλφαβητισµός των προτεσταντικών χωρών και οι κοινωνικές

και πολιτικές συνέπειές του: Μία µακρο-ιστορική θεώρηση”, στο: Μπουζάκης, Σ. (επιµ.), Ιστορικές

Προσεγγίσεις της Εκπαίδευσης. Πρακτικά του 2ου Επιστηµονικού Συνεδρίου Ιστορίας της Εκπαίδευσης,

Αθήνα: Gutenberg, 123-148.

διάρθρωση, το κατά κεφαλή εισόδηµα, το ΑΕΠ ανά κάτοικο, την απασχόληση και

διαθέσιµες υποδοµές, είναι ο Συνθετικός ∆είκτης Ευηµερίας και Ανάπτυξης (Σ∆ΕΑ),

που παρουσιάζουν οι Πετράκος και Ψυχάρης στην έρευνά τους για την περιφερειακή

ανάπτυξη της Ελλάδας.33

Στον Πίνακα VIII εµφανίζεται ο Σ∆ΕΑ για τους Νοµούς

της ∆υτικής Μακεδονίας. Η θέση των Νοµών είναι αρκετά κάτω από τον εθνικό µέσο

όρο, µε δυσµενέστερη αυτή του Νοµού Φλώρινας, που καταλαµβάνει την 49η θέση.

ΠΙΝΑΚΑΣ VIIΙ. ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΤΩΝ ΝΟΜΩΝ ΤΗΣ ∆ΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕ∆ΟΝΙΑΣ

ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΥΝΘΕΤΙΚΟ ∆ΕΙΚΤΗ ΕΥΗΜΕΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ34

Γεωγραφική

ενότητα

Σ∆ΕΑ Απόλυτη τιµή Σ∆ΕΑ Σχετική τιµή

Νοµοί (NUTS III) 2004 2004

Ελλάδα Θέση 100,0

Αττικής 63,6 1 158,3

Θεσσαλονίκης 46,8 2 116,3

∆ωδεκανήσου 44,6 3 111,0

Κυκλάδων 40,7 4 101,2

Χανίων 40,1 5 99,8

Ηρακλείου 39,5 6 98,3

Λασιθίου 38,2 7 95,0

Κοζάνης 28,9 28 71,9

Γρεβενών 25,2 39 62,6

Καστοριάς 23,5 44 58,4

Φλώρινας 20,8 49 51,8

Εποµένως, για τη περίπτωση των Νοµών της ∆υτικής Μακεδονίας στην τελευταία

δεκαετία του 20ου

αιώνα καταγράφεται η συνύπαρξη δεικτών που αναδεικνύουν

χαρακτηριστική έµφαση στην εκπαίδευση και χαµηλού Συνθετικού ∆είκτη Ευηµερίας

και Ανάπτυξης. Φαίνεται για την περιοχή της ∆υτικής Μακεδονίας, κατά συνέπεια,

να µη συνδέεται αιτιακά η ανάπτυξη της εκπαίδευσης µε την οικονοµική ανάπτυξη

και την κοινωνική ευηµερία. Κι αυτό αντιβαίνει στις γνωστές θεωρίες του

ανθρώπινου κεφαλαίου ή της αναλογικής απόδοσης των επενδύσεων στην

εκπαίδευση35

, σύµφωνα µε τις οποίες οι γνώσεις που ενσωµατώνονται στο εργατικό

δυναµικό µε βάση τα τυπικά εκπαιδευτικά προσόντα αποτελούν βασική πηγή

πλούτου για την οικονοµική ανάπτυξη, σχετίζονται µε την ανοδική κοινωνική

κινητικότητα και περιορίζουν τον κίνδυνο οικονοµικής επισφάλειας.

Στην κατανόηση αυτών των φαινοµενικά παράδοξων ευρηµάτων συντελεί η

εµβάθυνση στους δηµογραφικούς δείκτες που χαρακτηρίζουν την περιοχή ιδιαίτερα

33

Πετράκος Γ., Ψυχάρης Γ. (2004) Περιφερειακή Ανάπτυξη στην Ελλάδα, Αθήνα: Εκδόσεις Κριτική. 34

Τα δεδοµένα του Πίνακα αντλήθηκαν από τη µελέτη των Πετράκου και Ψυχάρη, ό.π. 35

Κελπανίδης, Μ. (2002) Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης: Θεωρίες και πραγµατικότητα. Αθήνα:

Ελληνικά Γράµµατα, 261-263.

στη χρονική περίοδο 1961-2001. Σύµφωνα µε τα δηµογραφικά στοιχεία, το σύνολο

του πληθυσµού στην περιφέρεια της ∆υτικής Μακεδονίας παραµένει αριθµητικά

αµετάβλητο εδώ και 70 χρόνια, διάστηµα στο οποίο ο συνολικός πληθυσµός της

Ελλάδας περίπου διπλασιάστηκε (Γράφηµα IV). Το γεγονός αυτό θεωρείται µια από

τις βασικές αιτίες για τις κακές οικονοµικές επιδόσεις που παρουσιάζουν κάποιες

περιοχές της Ελλάδας περιοχή µεταπολεµικά.36

Την εικόνα αυτή αναδεικνύει και ο

πίνακας µε την πυκνότητα του πληθυσµού, σύµφωνα µε τις απογραφές που

διεξήχθησαν στο διάστηµα 1961-2001 (Πίνακας VIII).

ΓΡΑΦΗΜΑ IV. Μεταβολή Πληθυσµού (1920-1991)

290945 292245 353641 293609 291850 268952 289221 293015

5536375

6204684

73448607632801

83885538766584

9738243

10258364

1920 1928 1940 1951 1961 1971 1981 1991

Δυτική Μακεδονία Σύνολο Ελλάδος

ΠΙΝΑΚΑΣ VIII. ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ, ΚΑΤΟΙΚΟΙ/Τ.ΧΜ.

1961 1971 1981 1991 2001

ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ 63,57 66,45 73,81 77,24 82,86

ΓΡΕΒΕΝΩΝ 18,7 15,1 15,9 16,2 14,21

ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ 28,2 27 30,9 30,7 31,22

ΚΟΖΑΝΗΣ 42,6 38 41,8 42,7 43,78

ΦΛΩΡΙΝΑΣ 36,5 28,3 27,3 27,5 28,12

Ακόµη και στο πρόσφατο χρονικό διάστηµα 1991-2001 ο ποσοστιαίος δείκτης

µεταβολής του πληθυσµού δείχνει ότι η περιφέρεια ∆υτικής Μακεδονίας υφίσταται

µια πολύ µεγάλη πληθυσµιακή συρρίκνωση, κυρίως στις ηλικιακές οµάδες 0-19 και

36

Πολύζος Σ., Πετράκος Γ. (2008) “Η ανάπτυξη του Ν. Καρδίτσας: Συγκριτική Αξιολόγηση και

Προτάσεις Πολιτικής”, στο: 1ο Αναπτυξιακό Συνέδριο Ν. Καρδίτσας.

20-65 (Πίνακας IX), γεγονός που διαµορφώνει δυσµενείς προοπτικές για την εξέλιξη

τόσο του σχολικού συστήµατος όσο και της παραγωγικής δραστηριότητας στην

περιοχή.

ΠΙΝΑΚΑΣ ΙΧ. ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΗΛΙΚΙΑΚΩΝ ΟΜΑ∆ΩΝ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ (1991 & 2001)

ΑΠΟΓΡΑΦΗ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ 1991 ΑΠΟΓΡΑΦΗ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ 2001

0-19 20-65 65+ 0-19 20-65 65+

Ελλάδα 26,72 59,59 13,69 21,83 61,47 16,71

∆υτικής Μακεδονίας 27,79 59,10 13,11 23,23 58,50 18,27

Γρεβενών 24,15 59,38 16,48 19,11 57,73 23,16

Καστοριάς 27,19 59,86 12,95 22,81 59,82 17,37

Κοζάνης 28,99 58,96 12,05 24,09 58,56 17,34

Φλωρίνης 27,53 58,55 13,92 24,04 57,56 18,40

Κι ενώ τουλάχιστον για τους δύο από τους τέσσερις νοµούς της ∆υτικής

Μακεδονίας καταγράφονται σπουδαίες εκπαιδευτικές επιδόσεις, αυτές δεν

αποτυπώνονται στο επίπεδο εκπαίδευσης των κατοίκων της περιοχής και, εποµένως,

στην ποιότητα του ανθρώπινου δυναµικού της (Πίνακας Χ). Μολονότι, ήδη από το

1989, οι µαθητές της ∆υτικής Μακεδονίας εγκαταλείπουν πρόωρα το σχολείο σε

πολύ µικρότερο ποσοστό σε σχέση µε το µέσο όρο της χώρας, µολονότι

παρουσιάζουν σαφείς τάσεις να φοιτούν στην Τριτοβάθµια Εκπαίδευση, τα

χαρακτηριστικά αυτά δεν αποτυπώνονται στις στατιστικές απογραφές των κατοίκων

της ∆υτικής Μακεδονίας, ακόµη και αυτές των τελευταίων δεκαετιών. Αυτό που

φαίνεται να συµβαίνει είναι ότι στην περιοχή εκπαιδεύεται ποιοτικό ανθρώπινο

δυναµικό που η ίδια η περιφέρεια τελικά δεν αξιοποιεί. Αντίθετα, η εκπαιδευτική

ανάπτυξη φαίνεται να έχει προσδιορίσει για αρκετούς κατοίκους της περιοχής την

προοπτική της κοινωνικής κινητικότητας µακριά από τον τόπο καταγωγής τους. Όσο

το επίπεδο εκπαίδευσης ανεβαίνει σε µια γενιά τόσο λιγότερα µέλη µετρά στις

παραγωγικές ηλικίες η περιοχή και το απολυτήριο Λυκείου γίνεται διαβατήριο

εσωτερικής µετανάστευσης, εφόσον δε γίνεται αντιληπτή η δοµική σύνδεση

κοινωνικής–οικονοµικής και εκπαιδευτικής ανάπτυξης στο πλαίσιο του χώρου. Υπό

τα φως αυτών των δεδοµένων, η θεωρία του ανθρώπινου κεφαλαίου ή της αναλογικής

απόδοσης των επενδύσεων στην εκπαίδευση έχει ενδεχοµένως ισχύ, όχι όµως για τον

τόπο ή την περιοχή καταγωγής των µαθητών, αλλά για τα µεγάλα αστικά κέντρα,

όπου οι απόφοιτοι συρρέουν, προκειµένου να αναζητήσουν τις προϋποθέσεις για ένα

ικανοποιητικό επίπεδο επαγγελµατικής, κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής.

ΠΙΝΑΚΑΣ Χ. ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ∆ΥΝΑΜΙΚΟΥ

ΣΥΝΟΛΟ ΕΛΛΑ∆ΑΣ ΓΡΕΒΕΝΑ ΚΑΣΤΟΡΙΑ ΚΟΖΑΝΗ ΦΛΩΡΙΝΑ

ΑΠΟΦΟΙΤΟΙ ΑΝΩΤΑΤΩΝ - ΑΝΩΤΕΡΩΝ ΣΧΟΛΩΝ

1971 2,90% 1,70% 2% 1,80% 2,50%

1981 5,90% 3,70% 3,50% 3,60% 3,30%

1991 8,0% 5,50% 4,90% 5,70% 5,90%

2001 12,3% 7,6% 7,7% 8,6% 9,0%

ΑΠΟΦΟΙΤΟΙ ΜΕΣΗΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ

1971 12,10% 3,0% 5,20% 5,30% 5,30%

1981 15,40% 5,40% 6,90% 9,20% 8,30%

1991 23,40% 13,50% 14,80% 18,70% 15,30%

2001 29,70% 19,60% 22,50% 27,10% 23,80%

ΕΓΚΑΤΕΛΕΙΨΑΝ ΤΟ ∆ΗΜΟΤΙΚΟ

1971 32,80% 50,20% 36,10% 38,50% 44,60%

1981 15,60% 24,90% 16,60% 18,50% 22,60%

1991 10,60% 17,10% 11,50% 12,90% 14,60%

2001 6,30% 14,10% 7% 7,80% 10,20%

∆Ε ΓΝΩΡΙΖΟΥΝ ΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΝΑΓΝΩΣΗ

1971 14% 18,40% 13,30% 14,20% 16,60%

1981 9,23% 11,50% 9% 9% 7,90%

1991 6,80% 9,50% 6,50% 6,70% 7,20%

2001 3,60% 6% 3% 3% 3,70%

Στη διεθνή βιβλιογραφία διάφορες µελέτες έχουν αναδείξει τη συσχέτιση ανάµεσα

στην εγκατάλειψη της υπαίθρου και την αδυναµία του εκπαιδευτικού συστήµατος να

ανταποκριθεί ικανοποιητικά στο τοπικό οικονοµικο-κοινωνικό και πολιτισµικό

περιβάλλον.37

Στην ίδια κατεύθυνση, διεθνείς και ελληνικές έρευνες έχουν µελετήσει

τη συµβολή της Τεχνικής Επαγγελµατικής Εκπαίδευσης στην περιφερειακή

ανάπτυξη.38

Ενδεχοµένως, η περαιτέρω διερεύνηση των ευρηµάτων που προκύπτουν

για την ανάπτυξη της εκπαίδευσης στην περιοχή της ∆υτικής Μακεδονίας σε σχέση

µε τα δοµικά χαρακτηριστικά του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήµατος

(οµοιοµορφία στα µαθησιακά περιεχόµενα, συγκεντρωτισµός στη λήψη των

αποφάσεων, υποβάθµιση και ελλιπής ανάπτυξη της Τεχνικής Επαγγελµατικής

Εκπαίδευσης) είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να γίνει καλύτερα κατανοητή η

37

Campell, M. (1927) Rural Life at the Crossroads, Boston: Ginn and Company, Benavot, A., Resnik,

J., Corrales, J. (2006) Global Educational Expansion. Historical Legacies and Political Obstacles,

Cambridge: American Academy of Arts and Sciences, Teese, R. (2007) “Time and Space in the

Reproduction of Educational Inequality”, Teese, R. et al. (eds) International Studies in Educational

Inequality, Theory and Policy, V. I, Educational Inequality: Persistence and Change, Dordecht:

Springer, 1-23, Sewel, J. (1974) Education and Rural Depopulation - The Experience of the Scottish

Highlands and Islands, Unpublished Survey. 38

Αθανασούλα - Ρέππα, Α. (1999) Η ∆ευτεροβάθµια Τεχνική και Επαγγελµατική Εκπαίδευση & η

Περιφερειακή της ∆ιάσταση στην Ελλάδα, Αθήνα: Έλλην, Gareth R. (1997) “Vocational Education and

Training and Regional Development: an analytical framework”, Journal of Education and Work, 10:2,

141-149.

συµπεριφορά των κατοίκων της περιοχής τόσο στη διάρκεια της σχολικής φοίτησης

όσο και µετά την ολοκλήρωσή της.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ

Benavot, A., Resnik, J., Corrales, J. (2006) Global Educational Expansion. Historical

Legacies and Political Obstacles, Cambridge: American Academy of Arts and

Sciences.

Campell, M. (1927) Rural Life at the Crossroads, Boston: Ginn and Company.

Erzberger, C., Prein, G. (1997) “Triangulation: Validity and empirically-based

hypothesis construction”, Quality & Quantity, 31, 141-154.

Eurostat (2010) Combating Poverty and Social Exclusion. A Statistical Portrait of the

European Union, Luxembourg: Publications Office of the European Union.

Gareth R. (1997) “Vocational Education and Training and Regional Development: an

analytical framework”, Journal of Education and Work, 10:2, 141-149.

Kosmopoulou, A. (1998) Assessment of School Effectiveness Using Multilevel

Models, Μεταπτυχιακή Εργασία: Οικονοµικό Πανεπιστήµιο Αθηνών.

Olsen, W. (2004) “Triangulation in Social Research: Qualitative and Quantitative

Methods can Really be Mixed”, Holborn, M. (ed.), Developments in Sociology: An

Annual Review, Ormskirk: Causeway Press.

Sewel, J. (1974) Education and Rural Depopulation - The Experience of the Scottish

Highlands and Islands, Unpublished Survey.

Teese, R. (2007) “Time and Space in the Reproduction of Educational Inequality”,

Teese, R. et al. (eds) International Studies in Educational Inequality, Theory and

Policy, V. I, Educational Inequality: Persistence and Change, Dordecht: Springer, 1-

23.

ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ

Αθανασούλα - Ρέππα, Α. (1999) Η ∆ευτεροβάθµια Τεχνική και Επαγγελµατική

Εκπαίδευση & η Περιφερειακή της ∆ιάσταση στην Ελλάδα, Αθήνα: Έλλην.

Βώρος, Φ. (1986) “Η Ελληνική Εκπαίδευση κατά τη δεκαετία 1940-50”, Νέα

Παιδεία, 40, 25-32.

Γενική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος (1921) Πληθυσµός του Βασιλείου της

Ελλάδος κατά την απογραφή της 19 ∆εκεµβρίου 1920, Πραγµατικός πληθυσµός

κυρωθείς δια του από 31 Αυγούστου 1920, Εν Αθήναις: Εκ του Εθνικού

Τυπογραφείου.

Γενική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος (1935) Στατιστικά αποτελέσµατα της

απογραφής του πληθυσµού της Ελλάδος της 15-16 Μαΐου 1928, τ. ΙΙ: Ηλικία -

Οικογενειακή κατάστασις - Παίδευσις, Εν Αθήναις: Εκ του Εθνικού Τυπογραφείου.

Γενική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος (1935) Στατιστικά αποτελέσµατα της

απογραφής του πληθυσµού της Ελλάδος της 15-16 Μαΐου 1928, τ. ΙV: Τόπος

γεννήσεως - Θρησκεία και γλώσσα – Υπηκοότητα, Εν Αθήναις: Εκ του Εθνικού

Τυπογραφείου.

Γενική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος (1955) Αποτελέσµατα της απογραφής του

πληθυσµού της 7ης Απριλίου 1951, τ. ΙΙ: Πίνακες δηµογραφικών και κοινωνικών

χαρακτηριστικών του πληθυσµού, Εν Αθήναις: Εκ του Εθνικού Τυπογραφείου.

∆ήµου, Γ. (1999) “Σχολική αποτυχία και κοινωνικός αποκλεισµός: Εννοιολογικές

διασαφηνίσεις”, στο: Κωνσταντίνου, Χ., Γ. Πλειός (επιµ.) Σχολική Αποτυχία και

Κοινωνικός Αποκλεισµός: Αιτίες, συνέπειες και αντιµετώπιση, ΑΘήνα: Ελληνικά

Γράµµατα, 33-37.

Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος (1955) Αποτελέσµατα της απογραφής του

πληθυσµού της 7ης Απριλίου 1951, τ. ΙΙ: Πίνακες δηµογραφικών και κοινωνικών

χαρακτηριστικών του πληθυσµού, Εν Αθήναις: Εκ του Εθνικού Τυπογραφείου.

Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος (1961) Αποτελέσµατα της απογραφής

πληθυσµού - κατοικιών της 19 Μαρτίου 1961, τ. II: Εκπαίδευσις (Επίπεδον γενικής

εκπαιδεύσεως, επαγγελµατική εκπαίδευσις), Εν Αθήναις: Εκ του Εθνικού

Τυπογραφείου.

Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος (1968) Στατιστική της Εκπαιδεύσεως κατά

το Σχολικόν Έτος 1965-66. Στοιχειώδης Εκπαίδευσις, Αθήναι: Εκ του Εθνικού

Τυπογραφείου.

Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος (1998) Αποτελέσµατα απογραφής πληθυσµού -

κατοικιών της 17ης Μαρτίου 1991, τ. ΙΙ: ∆ηµογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά

του πληθυσµού, Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο.

Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος (2000) Μαθητές εγγεγραµµένοι στα

∆ηµόσια ∆ηµοτικά κατά Έτος Γέννησης, Φύλο, ΥΠΑ, Νοµό και Φορέα – Έναρξη,

διαθέσιµο στο

http://www.statistics.gr/portal/page/portal/ESYE/BUCKET/A1401/Other/A1401_SE

D12_TB_AN_00_2000_02AE_F_GR.pdf

Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος (2007) Αποτελέσµατα απογραφής πληθυσµού -

κατοικιών της 18ης Μαρτίου 2001 Μόνιµος πληθυσµός, τ. ΙΙ: ∆ηµογραφικά και

κοινωνικά χαρακτηριστικά του πληθυσµού, Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο.

Κατωπόδης, Ι. (2003) Στατιστική Ανάλυση Αποτελεσµάτων των Πανελληνίων

Εξετάσεων 2001, Μεταπτυχιακή Εργασία: Οικονοµικό Πανεπιστήµιο Αθηνών.

Κελπανίδης, Μ. (2002) Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης: Θεωρίες και

πραγµατικότητα. Αθήνα: Ελληνικά Γράµµατα.

Κελπανίδης, Μ. (2004) “Ο πρώιµος αλφαβητισµός των προτεσταντικών χωρών και οι

κοινωνικές και πολιτικές συνέπειές του: Μία µακρο-ιστορική θεώρηση”, στο:

Μπουζάκης, Σ. (επιµ.), Ιστορικές Προσεγγίσεις της Εκπαίδευσης. Πρακτικά του 2ου

Επιστηµονικού Συνεδρίου Ιστορίας της Εκπαίδευσης, Αθήνα: Gutenberg, 123-148.

Κωστόπουλος, Τ. (2000) Η Απαγορευµένη Γλώσσα. Κρατική Καταστολή των

Σλαβικών ∆ιαλέκτων στην Ελληνική Μακεδονία, Αθήνα: Μαύρη Λίστα.

Μιχαλόπουλος, Ι. (1922) Έκθεσις περί του τρόπου επεξεργασίας των δελτίων της

απογραφής του πληθυσµού της 18ης ∆εκεµβρίου 1920, Εν Αθήναις: Εκ του Εθνικού

Τυπογραφείου.

Παλαιοκρασάς, Στ., Π. Ρουσέας, Β. Βρετάκου (1994) Η γυµνασιακή σχολική διαρροή

στην Ελλάδα: ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία, Αθήνα: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο.

Παλαιοκρασάς, Στ., Π. Ρουσέας, Β. Βρετάκου (2001) Μαθητική ∆ιαρροή στο

Γυµνάσιο (Φουρνιά Μαθητών 1997/98), Αθήνα: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο.

Παυλόπουλος Φ. (2002) ∆ιαχρονική Εξέλιξη ∆εικτών της ∆ευτεροβάθµιας

Εκπαίδευσης (Γυµνάσια - Γενικά Λύκεια) στην Ελλάδα την Περίοδο 1976-2001,

Μεταπτυχιακή Εργασία: Οικονοµικό Πανεπιστήµιο Αθηνών.

Πετράκος Γ., Ψυχάρης Γ. (2004) Περιφερειακή Ανάπτυξη στην Ελλάδα, Αθήνα:

Εκδόσεις Κριτική.

Πολύζος Σ., Πετράκος Γ. (2008) “Η ανάπτυξη του Ν. Καρδίτσας: Συγκριτική

Αξιολόγηση και Προτάσεις Πολιτικής”, στο: 1ο Αναπτυξιακό Συνέδριο Ν. Καρδίτσας.

Ρουσέας, Π., Β. Βρετάκου (2006) Η Μαθητική ∆ιαρροή στη ∆ευτεροβάθµια

Εκπαίδευση (Γυµνάσιο, Ενιαίο Λύκειο, ΤΕΕ), Αθήνα: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο.

Στάθης, Ε., Τραντάς, Π., Αθανασιάδης, Η. (2005) “Η Κατανοµή του Επιπέδου

Εκπαίδευσης στους Νοµούς της Ελλάδας Σύµφωνα µε την Απογραφή του 2001”,

Πρακτικά 18ου

Πανελλήνιου Συνεδρίου Στατιστικής, Αθήνα: Ελληνικό Στατιστικό

Ινστιτούτο, 351-356.

Τερζής Ν. Π. (2006) Το Γυµνάσιο ως Βαθµίδα της Υποχρεωτικής Εκπαίδευσης:

Κριτική Απογραφή και Συγκριτική Έρευνα, Θεσσαλονίκη: Αδελφοί Κυριακίδη

Τσιώλης, Γ. (2011) “Η σχέση ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας στις κοινωνικές

επιστήµες: Από την πολεµική των «παραδειγµάτων» στις συνθετικές προσεγγίσεις;”,

στο Μ. ∆αφέρµος, Μ. Σαµατάς, Μ. Κουκουριτάκης & Σ. Χιωτάκης (επιµ.) Οι

κοινωνικές επιστήµες στον 21ο αιώνα. Επίµαχα θέµατα και προκλήσεις, Αθήνα: Πεδίο,

2011.