บทที่6 การประเมินภาวะโภชนาการ (Nutritional...

บทท 6 การประเมนภาวะโภชนาการ (Nutritional assessment)

รายวชา : 4072801 โภชนศาสตรสาธารณสข (Public Health Nutrition)

ผสอน: อาจารยธนชพร มลกะบตร

1

เนอหาประจ าบท

1. แนวคดหลกการการประเมนภาวะโภชนาการ

2. การประเมนภาวะโภชนาการดวยการวดสวนตางๆ ของรางกาย

3. การประเมนภาวะโภชนาการทางชวเคม

4. การประเมนภาวะโภชนาการทางคลนก

5. การประเมนภาวะโภชนาการจากการบรโภคอาหาร

2

3


1.1 ภาวะโภชนาการ

ภาวะโภชนาการ (Nutrition status) หมายถง ภาวะสขภาพทเปนผลจากการบรโภคอาหาร และการใชประโยชนของสารอาหารในรางกาย ซงภาวะโภชนาการถอเปนหนงในดชนทบงชถงภาวะสขภาพของบคคล กลมบคคล หรอชมชน โดยภาวะโภชนาการจ าแนกออกเปน 2 ประเภทหลก คอ

1.1 ภาวะโภชนาการปกต (Adequate dietary)

1.2 ภาวะทพโภชนาการ (Malnutrition)

4


มหาวทยาลยสโขทยธรรมธราช , 2552

หมายเหต การบรโภคอาหารเหมาะสม (Adequate dietary intake) หมายถง การบรโภคอาหารทมสารอาหารครบทงชนดและปรมาณทเพยงพอตอความตองการของรางกาย และมสดสวนของสารอาหารแตละชนดทสมดล

5

1) ภาวะโภชนาการปกต (Adequate dietary) หมายถง ภาวะสขภาพปกต อนเปนผลมาจากการบรโภคอาหารทเหมาะสม (Adequate dietary intake) และรางกายใชประโยชนสารอาหาร (Food utilization in the body) ไดเปนปกต

2) ภาวะทพโภชนาการ (Malnutrition) หมายถง ภาวะเสอมของสขภาพ อนเปนผลมาจากรางกายไดรบสารอาหารไมเหมาะสม (Inadequate dietary intake) และ/หรอรางกายใชประโยชนสารอาหารมความบกพรอง

1. แนวคดหลกการการประเมนภาวะโภชนาการ (ตอ)

1.1 ภาวะโภชนาการ


1.2 การประเมนภาวะโภชนาการ

การประเมนภาวะโภชนาการ (Nutritional assessment) หมายถง กระบวนการทใชเพอระบภาวะโภชนาการของบคคลหรอประชากร

โดยอาศยขอมลทางการวดสดสวนตางๆ ของรางกาย , ขอมลทางหองปฏบตการ, ขอมลจากการตรวจรางกาย , และ/หรอขอมลจากการประเมนอาหารบรโภค

ซงขอมลดงกลาวจะน ามาเทยบกบคามาตรฐาน หรอเกณฑอางองทางโภชนาการและทางสาธารณสขทเกยวของ

เพอระบหรอวนจฉยปญหาโภชนาการและสขภาพทเกยวของกบภาวะโภชนาการในระดบบคคล กลมบคคล หรอชมชน

6



1.3 ความส าคญของการประเมนภาวะโภชนาการ 1. บงชระดบของภาวะโภชนาการของบคคลหรอประชากรในปจจบน

2. คนหาปจจยทางดานอาหารหรอพฤตกรรมสขภาพตางๆ ทเชอมโยงกบภาวะโภชนาการและภาวะสขภาพ

3. คาดการณแนวโนมของปญหาทางดานอาหารโภชนาการ และปญหาสขภาพทเกยวของกบโภชนาการทอาจเกดขนในอนาคต

7



1.4 ประโยชนของการประเมนภาวะโภชนาการ

1. วนจฉยปญหาโภชนาการทเกดขนในชมชน ท าใหทราบถงปญหา ขนาดและความรนแรงของปญหา ขอบเขตและการกระจายของภาวะสขภาพหรอโรคทเกยวของกบโภชนาการ ประชากรกลมเสยงหรอทประสบปญหา เปนตน

2. คนหาสาเหตของปญหาโภชนาการทเกดขน เพอใชในการวางแผน และด าเนนการแกไขปญหา

3. ตดตามเฝาระวงประเมนความกาวหนา และความส าเรจของโครงการตางๆ

4. เปนขอมลพนฐานในการจดการโครงการ การรณรงค หรอก าหนดนโยบายดานอาหารและโภชนาการ

8



1.5 วธการประเมนภาวะโภชนาการ

• การประเมนภาวะโภชนาการ แบงได 2 วธการหลกคอ

9

1. การประเมนภาวะโภชนาการทางตรง (Direct methods of nutritional assessment)

1.1) การประเมนสวนตางๆ ของรางกาย (Anthropometric assessment) 1.2) การประเมนทางดานชวเคม (Biochemical assessment) 1.3) การประเมนทางคลนก (Clinical assessment) 1.4) การประเมนอาหารบรโภค (Dietary assessment)



10

2. การประเมนภาวะโภชนาการทางออม (Indirect methods of nutritional assessment)

2.1) การประเมนปจจยทางนเวศวทยา (Assessment of ecological factors) ไดแก ขอมลทางเศรษฐกจสงคมและประชากร การคมนาคม องคประกอบของครอบครว ระบบบรการสขภาพ สภาพภมประเทศและภมอากาศ แหลงอาหาร ราคาอาหาร อปกรณในการเตรยมอาหาร และการกกเกบอาหาร สดสวนของรายจายส าหรบอาหารบางชนด แหลงน า และสขาภบาลของครวเรอน

2.2) การประเมนสถตชพ (Assessment of health statistics) อตราตายตามอาย (Age specific mortality rate) สาเหตการเจบปวยและตาย (Cause specific morbidity and mortality) อตราเดกแรกเกดน าหนกนอย อบตการณของโรคทเกยวของกบทางดานอาหาร (Nutritional relevant disease)

1.5 วธการประเมนภาวะโภชนาการ


ประณต ผองแผว, 2539

รปแบบของการประเมนภาวะโภชนาการทเกยวของกบปจจยทางนเวศวทยา

11

Nutritional status

Biological utilization (การใชประโยชนของสารอาหารในรางกาย)

Consumption: quality & quantity (การบรโภคอาหารทมปรมาณและคณภาพ)

Illnesses Frequency Duration

Environment Health system

Education

Income Purchasing power (อ านาจในการซอ)

Expenditure decision (การตดสนใจในการซออาหาร)

Availability (การมอยของอาหาร)

Marketing

Production

1.6 ขนตอนการเปลยนแปลงของภาวะโภชนาการ และวธการประเมนภาวะโภชนาการ

การเปลยนแปลงของภาวะโภชนาการ วธการประเมนภาวะโภชนาการ

1. การไดรบอาหาร / สารอาหารมากหรอนอยเกนไป เปนการเปลยนแปลงขนตนทพบ ซงไม

สงผลถงการเปลยนแปลงใดๆ ของรางกาย ปจจยทสงผล เชน บรโภคนสย (Eating

habits) การเขาถงอาหาร (Food accessibility) การมอยของอาหาร (Food availability)

การประเมนอาหารบรโภค

12




2. ระดบสารอาหารทสะสมในเนอเยอลดลง การประเมนทางชวเคม

3. ระดบสารอาหารในของเหลวของรางกายลดลง การประเมนทางชวเคม

4. การท าหนาทในระดบเนอเยอของรางกายลดลง การไดรบอาหาร /สารอาหารมากหรอนอยเกนไป

สงผลใหเกดการเปลยนแปลงทางสรระรางกาย เชน น าหนกตวเพมขน

การสะสมของไขมนในสวนตางๆ ของรางกาย การลดลงของกลามเนอแขนและขา เปนตน

การประเมนสดสวนตางๆ ของรางกาย

13





5. การเปลยนแปลงการท าหนาทของรางกาย ในกรณปญหาโภชนาการยงไมไดรบการ

แกไข การเปลยนแปลงพยาธสภาพจะเกดขน รวมถงความสามารถในการท าหนาทของรางกายจะลดลงหรอมความผดปกตเกดขน

ตวอยางเชน เมดเลอดแดงมขนาดเลกจาการขาดธาตเหลก เปนตน

การประเมนทางดานชวเคม

14





6. อาการผดปกตทางคลนก และอาการแสดงทางรางกาย

เปนการเปลยนแปลงขนสดทาย โดยจะมการพฒนาเปนโรคหรอกลมโรค

ยกตวอยางเชน ภาวะตาบอดกลางคน จากการขาดวตามนเอ

การประเมนทางคลนก

15




16

2. Anthropometric assessment วธการประเมนภาวะโภชนาการทางการวดสดสวนตางๆ ของรางกาย

2. วธการประเมนภาวะโภชนาการทางการวดสดสวนตางๆ ของรางกาย

การประเมนภาวะโภชนาการ โดยอาศยการวดเปนหลกใหญ ซงเปนวธการทงายและนยมใชกนมากทสดทงในเดกและผใหญ การวดสดสวนของรางกายจะใชประเมนภาวะโภชนาการ ในกรณตอไปนคอ

วดและตดตามการเจรญเตบโตในเดก ตดตามน าหนกทเพมขนในหญงตงครรภ ประเมนอตราทารกแรกคลอดทมน าหนกนอย ตดตามประเมนการเพม/ลดน าหนกในสภาวะตางๆ หรอภาวะทมพยาธ

สภาพ ประเมนการเพม/ลดการสะสมไขมน (body fat) หรอโปรตน (กลามเนอ)

ในประชากรทกกลมอาย

17 มหาวทยาลยสโขทยธรรมธราช , 2561

ขอดของการวดสดสวนของรางกาย คอ

เปนวธการวดทไมมอนตราย

เครองมอทใชไมแพง และมความงายในการปฏบต

สามารถเคลอนยายเครองมอไปท าไดทกๆท

วดไดรวดเรว ประเมนไดกบคนจ านวนมาก

ไดผลตรงตามวตถประสงค ประชาชนเขาใจงาย

ใหผลเปนตวเลข สามารถแบงระดบได และใหขอมลเพยงพอในการระบภาวะโภชนาการเกน/ขาดสารอาหาร

18

2. วธการประเมนภาวะโภชนาการทางการวดสดสวนตางๆ ของรางกาย (ตอ)


การน าวธการวดสดสวนของรางกาย ไปใชประเมนภาวะโภชนาการไดอยางมประสทธภาพ นอกจากปจจยการใชเครองมอทเหมาะสม และวธการวดทถกตอง ยงขนอยกบปจจยส าคญๆ อกหลายประการ เชน

จะตองทราบอายทแนนอน โดยเฉพาะในเดก

การเลอกใชดชนชวดทเหมาะสมกบวตถประสงคของโครงการ

การเลอกใชขอมลอางอง (Reference data) ใหเหมาะสมกบกลมอาย

การเลอกใชเกณฑตดสน (Cut – off point) ทเหมาะสมในการเปรยบเทยบขอมล

19



การวดสดสวนของรางกายทใชในการประเมนภาวะทางโภชนาการ ประกอบดวย

1. สวนสง และความยาว (Height and Length)

2. น าหนก (Weight)

3. การวด Body circumference

การวดเสนรอบศรษะ (Head circumference)

วดเสนรอบวงของตนแขน (Mid – upper arm circumference)

วดเสนรอบเอว (Waist circumference)

วดเสนรอบสะโพก (Hip circumference)

4. การวดปรมาณไขมนใตผวหนงบรเวณกลามเนอ Triceps, sub scapular, และ suprailiac

20



2.1 สวนสง และความยาว (Height and Length)

• วธการวดสวนสงท าไดงาย แตตองการความระมดระวง

• อปกรณทใชในการวด อาจเปนไมวดหรอเทปทมมาตรฐาน

• อปกรณทใชในการวดสวนสง มดงน

21

Stanley microtoise เทปวดสวนสงโดยเฉพาะใชตดกบผนง

Detecto scale แทงเหลกส าหรบวดสวนสงตดกบเครอง

ชงสปรงชนดยนเลอนขนลงได Stadiometers (board with a scale attached) ไมวดสวนสง

คนทจะวดสวนสง จะตอง • ถอดรองเทาและควรยนบนพนราบ • สนเทาชดกน ใหสนเทาชด ปลายเทา แยกออกเปนรปตวว • เขา 2 ขางใหสมผสพอดไมเกยกน ไมหางกน • ยดตวขนไปขางบนใหเตมท หายใจลกๆ • หลงควรตรงและไมเกรง อยในทาทสบาย • ไหลไมหอ แขนเหยยดตรงขางตว • ศรษะ หลง กน และสนเทา ควรสมผสกบไมวด

23

2.1 สวนสง และความยาว (Height and Length) (ตอ)

24

ทายนทผด: หวเขาดานในเกยกน

ทายนทถก: หวเขาดานในชนกนพอด

25

ทายนทผด: หลงไมแนบแกนวดความสง

ทายนทถก: หลงแนบแกนวดความสง

คนทจะวดสวนสง จะตอง • ตามองตรงไปขางหนาอยในระดบ Frankfort

plane (เปนระนาบทขนานกบพนมากทสด ระนาบทเกดจากจดอางองใตขอบตาลาง และจดสงสดของรห)

• ในขณะทผถกวดใจเขาเตมท แขมวทอง • เลอนไมทใชในการวดใหกดลงบนยอดศรษะพอด • ผหญงมการมดผม ตดเครองประดบบนศรษะตอง

ถอดออกกอน • อานคาทนท ใหวดซ า 3 ครง คาทไดควรตางกนไม

เกน 2 มลลเมตร แลวหาคาเฉลย

26

Frankfort plane


27

ใชมอขางหนงจบคาง ขยบในขณะทตาผวดกบตาผทถกวดประสานกนในแนวระนาบเดยวกน จบคางผถกวดขยบใหขอบตาลางลากขนานกบพนไปสขอบบนของกระดกออนดานหนาทปดรห

ขอควรระวง

• ในการวดสวนสง ตองมไมฉากสาหรบวางทาบทศรษะ เพออานคาสวนสง หากใชไมบรรทดหรอสมด หรอกระดาษแขง มาทาบทศรษะเดก จะท าใหการอานคาไมถกตอง

• ทงนไมฉากตรงสวนทสมผสกบศรษะนน ตองมขนาดกวางพอสมควร ประมาณ 5 เซนตเมตร เพอใหทาบบนศรษะสวนทนนทสด แตถาเลกไปอาจไมตรงสวนทนนทสดของศรษะ 29

เดกและทารกทไมสามารถยนได จะตองใชวธวดความยาวในทานอน (Recumbent length) แทนทายน

ในการรายงานผลควรบนทกวาใชวธใดในการวดสวนสง เพราะคาความแตกตางของสวนสงในการวดทายนและทานอนในเดกจะแตกตางกนประมาณ 1 – 2 ซม.

30


วธการวดความยาวในทานอน ใหเดกนอนในทาทขาและเขาเหยยดตรง ศรษะชดกบไมวดสวนทเปนดานหว แลวเลอนไมวดสวนทใกลเทาใหมาชดกบปลายเทาและสนเทาทอยในลกษณะตงตรง อานความยาวใหละเอยดถง 0.1 ซม. ในการวดทานอนจะตองใชคนวดอยางนอย 2 -3 คน โดยทแมของเดกควรจะอยดวย

33


35

ความยาวปกตประมาณ 45-55 ซม. ซงใน 6 เดอนแรกหลงเกดความยาวจะเพมขนเดอนละ 2.5 ซม. ส าหรบเดกอาย 1-5 ป สวนสงจะเพม 6-8 ซม.ตอป

เดกอาย 1 ป จะมสวนสงประมาณ 75 ซม. อาย 4 ป สงประมาณ 100 ซม.


2.2 น าหนก (Weight)

วธทดทสดในการชงน าหนกตว คอ ควรชงในตอนเชากอนรบประทานอาหารเชา เครองชงน าหนกมความหลากหลายผใชจะตองเลอกใชเครองชงใหเหมาะสมวาจะใชชง

เดกหรอผใหญ ตองการความละเอยดระดบใด และเทคนคและวธการชงกแตกตางกนไป เครองชงทใชโดยทวไปม 2 ชนด คอ

ชนดทมคานแขวน (Beam balance) ชนดทมสปรง

การเตรยมอปกรณชงน าหนก

ควรใชเครองชงทมความละเอยด 0.1 กโลกรม หรอเครองชงน าหนกแบบระบบดจตอล

ตรวจสอบเครองชงน าหนกใหอยในเกณฑมาตรฐาน กอนท าการชงทกครง ดเขมใหชทเลขศนยหรอถาหากไมตรงใหปรบใหม หรอเครองชงทใชไฟฟา ตองตรวจสอบกระแสไฟ

วางเครองชงอยบนพนราบ

ควรใชเครองชงเดมทกครงในการตดตามการเจรญเตบโต 36

ชนดทมคานแขวน (Beam balance)

ชงน าหนกเดก มความละเอยดทชงน าหนกไดประมาณ 10 กโลกรม

37

เครองชงน าหนกเดกเลกชนด Salter scale

เครองชงน าหนกทารก/เดกเลกทเปนคานแขวน

2.2 น าหนก (Weight) (ตอ)

ชนดทมสปรง

38

เครองชงน าหนกเดกเลกชนดทมสปรง

เครองชงน าหนกเดกโต/ผใหญ โดยใชเครองชงชนดละเอยด


39


การเตรยมอปกรณชงน าหนก

ควรใชเครองชงทมความละเอยด 0.1 กโลกรม หรอเครองชงน าหนกแบบระบบดจตอล

ตรวจสอบเครองชงน าหนกใหอยในเกณฑมาตรฐาน กอนท าการชงทกครง ดเขมใหชท

เลขศนยหรอถาหากไมตรงใหปรบใหม หรอเครองชงทใชไฟฟา ตองตรวจสอบกระแสไฟ

วางเครองชงอยบนพนราบ

ควรใชเครองชงเดมทกครงในการตดตามการเจรญเตบโต

40


วธการชงน าหนก

กรณเดก ควรชงเมอเดกยงไมไดรบประทานอาหารจนอมแลว

ควรตรวจสอบเครองชงกอนใชงาน ดเขมใหชทเลขศนยหรอถาหากไมตรงใหปรบใหม หรอเครองชงทใชไฟฟา ตองตรวจสอบกระแสไฟ

ควรจดสถานทชงน าหนกใหเหมาะสม อากาศถายเทสะดวก และเปนสวนตว

ในการชงน าหนก ผถกชงจะตองถอดรองเทา และถงเทาออก

ตรวจสอบสงทจะท าใหคาน าหนกไมถกตอง ไดแก เสอผาทหนา กระเปาถอ กระเปาเงน พวงกญแจ ฯลฯ

41


วธการชงน าหนก

ยนบนเครองชงโดยใหเทาทงสองขางอยในต าแหนงของเครองชงทพอด

เทาชด มอแนบขางล าตว

อานคาใหละเอยดถง 0.1 กโลกรม ชงทงหมด 3 ครงแลวน ามาหาคาเฉลย

ในการเกบขอมลน าหนกในกลมประชากรทมจ านวนมาก ควรใชเครองชงประเภท ยหอเดยวกน

42


การเจรญเตบโตของเดกไทยตงแตแรกเกด - 18 ป

44 http://nutrition.anamai.moph.go.th/temp/main/view.php?group=1&id=315

กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข พ.ศ. 2542

การแปลผลการชงน าหนก-วดสวนสง

http://nutrition.anamai.moph.go.th/temp/main/view.php?group=1&id=315




การคดอายของเดก

• อายของเดก สามารถค านวณจากวนเดอนปเกดและวนเดอนปทชงน าหนก-วดสวนสง นามาลบกนโดยตงปเดอนวนทชงนาหนก-วดสวนสงกอนลบดวยปเดอนวนเกดของเดก ตามตวอยาง

• การลบจะค านวณในสวนของวนกอน หากลบกนไมได ตองยมเดอนมา 1 เดอน เทากบ 30 วน แลวน าไปรวมกบจ านวนวนเดมและลบกนตามปกต

• สวนเดอนกเชนเดยวกน หาก ลบกนไมได ตองยมปมา 1 ป เทากบ 12 เดอน แลวบวกกบจ านวนเดอนทมอยจงลบกนตามปกต หลงจากนนลบปตามปกต จะไดอายเปนป เดอน วน

• เศษของวนทมากกวา 15 วน ใหปดเปน 1 เดอน

45

1. การใชกราฟแสดงน าหนกตามเกณฑอาย

54

แสดงผลมาจากการบรโภคอาหารซงจะบอกในภาพรวม จงไมเหนลกษณะการ

เจรญเตบโตอยางชดเจน

กราฟน าหนกตามเกณฑอายจะไมน ามาใชในการประเมนภาวะอวนของเดก

การจดน าหนก มวธการลงน าหนกในกราฟดงน

เมอรน าหนกเดก น าไปจดลงในกราฟ ตวเลขทอยแนวนอนดานลาง หมายถง อาย แตละเสนทเปนแนวตงแทนอาย 1 ป

ตวเลขทอยแนวตงดานซายมอ หมายถง น าหนก แตละเสนทเปนเสนประตาม

แนวนอนแทนน าหนก 0.5 กโลกรม

ดทอายเดก ไลขนไปตามเสนตรงในแนวตง ไปตดกบเสนน าหนก ซงดจากเสนตรงใน

แนวนอนทางซายมอ ใหท าเครองหมายกากบาททจดตดไว

55

เดกหญงอาย 3 ป 4 เดอน มน าหนก 15.5 กโลกรม

2. การใชกราฟแสดงสวนสงตามเกณฑอาย

62

เปนการน าสวนสงมาเทยบกบเกณฑมาตรฐานของเดกทมอายเดยวกน ใชดการเจรญเตบโตไดดทสด และบอกลกษณะของการเจรญเตบโตไดวาสงปกตหรอเตย

แสดงผลมาจากการบรโภคอาหารในระยะยาว หรอในอดตทผานมาเปนเวลานาน

การจดสวนสง มวธการลงสวนสงในกราฟดงน

ตวเลขทอยแนวนอนดานลาง หมายถง อาย แตละเสนตามแนวตงแทนอาย 1 ป ตวเลขทอยแนวตงดานซายมอ หมายถง สวนสง แตละเสนตามแนวนอนแทนสวนสง 1

เซนตเมตร

ดทอายเดก ไลขนไปตามเสนตรงในแนวตง ไปตดกบเสนสวนสงเดก ซงดจากเสนตรงใน

แนวนอนทางซายมอ ใหท าเครองหมายกากบาททจดตดไว

63

เดกหญงอาย 3 ป 4 เดอน มสวนสง 98 เซนตเมตร

3. การใชกราฟแสดงน าหนกตามเกณฑสวนสง

69

เปนการดลกษณะของการเจรญเตบโตวา เดกมนาหนกเหมาะสมกบสวนสงหรอไม เพอบอกวาเดกมรปรางสมสวน อวน หรอผอม

แสดงผลของการกนอาหารในระยะสน

การจดน าหนกและสวนสง มวธการลงในกราฟดงน

เมอรน าหนก สวนสงเดก น าไปจดลงในกราฟ ตวเลขทอยแนวนอนดานลาง หมายถง สวนสง แตละเสนตามแนวนอนแทนสวนสง 1

เซนตเมตร

ตวเลขทอยแนวตงดานซายมอ หมายถง น าหนก แตละเสนทเปนเสนประตามแนวนอนแทนนา

หนก 1 กโลกรม

ดทสวนสงเดก ไลขนไปตามเสนตรงในแนวตง ไปตดกบเสนนาหนกเดก ซงดจากเสนตรงใน

แนวนอนทางซายมอ ใหท าเครองหมายกากบาททจดตดไวการอานระดบภาวะโภชนาการ

70

เดกหญงอาย 3 ป 4 เดอน มน าหนก

15.5 กโลกรม สวนสง 98 เซนตเมตร

กจกรรมกลม

กลมท 1 ตวอยาง ด.ช. ฮะตง อาย 3 ป 6 เดอน มน าหนก 12.5 กโลกรม สวนสง 98 เซนตเมตร

กลมท 2 ตวอยาง ด.ญ. ปยนน อาย 4 ป 1 เดอน มน าหนก 13.5 กโลกรม สวนสง 102 เซนตเมตร

กลมท 3 ตวอยาง ด.ช. ปกปอง อาย 3 ป 7 เดอน มน าหนก 21 กโลกรม สวนสง 110 เซนตเมตร

กลมท 4 ตวอยาง ด.ญ. โสน อาย 4 ป มน าหนก 12 กโลกรม สวนสง 93 เซนตเมตร

กลมท 5 ตวอยาง ด.ช. นาว อาย 3 ป มน าหนก 10 กโลกรม สวนสง 87 เซนตเมตร

กลมท 6 ตวอยาง ด.ญ. สายธาร อาย 3 ป 6 เดอน มน าหนก 17 กโลกรม สวนสง 89 เซนตเมตร

80

กลมท 1 ตวอยาง ด.ช. ฮะตง อาย 3 ป 6 เดอน มน าหนก 12.5 กโลกรม สวนสง 98 เซนตเมตร

81

กลมท 2 ตวอยาง ด.ญ. ปยนน อาย 4 ป 1 เดอน มน าหนก 13.5 กโลกรม สวนสง 102 เซนตเมตร

82

กลมท 3 ตวอยาง ด.ช. ปกปอง อาย 3 ป 7 เดอน มน าหนก 21 กโลกรม สวนสง 110 เซนตเมตร

83

กลมท 4 ตวอยาง ด.ญ. โสน อาย 4 ป มน าหนก 12 กโลกรม สวนสง 93 เซนตเมตร

84

กลมท 5 ตวอยาง ด.ช. นาว อาย 3 ป มน าหนก 10 กโลกรม สวนสง 87 เซนตเมตร

85

กลมท 6 ตวอยาง ด.ญ. สายธาร อาย 3 ป 6 เดอน มน าหนก 17 กโลกรม สวนสง 89 เซนตเมตร

86

ดชนมวลกาย (Body mass index: BMI)

93

การค านวณหา " น าหนกทควรจะเปน"

• น าหนกทควรจะเปนเทากบ • ผชาย = สวนสง – 100 • ผหญง = [สวนสง – 100] – 10 % ของ [สวนสง - 100]

• การค านวณหา " น าหนกทควรจะเปน" จากการวดความสงและชางน าหนก หากน าหนกมากกวารอยละ 120 ของ "น าหนกทควรจะเปน" ถอวา เปนโรคอวน

94

กรมอนามย, 2555

การค านวณหา " น าหนกทควรจะเปน"

• ตวอยาง นาง ก. อาย 30 ป สง 160 เซนตเมตร น าหนกทควรจะเปนเทากบ

= [สวนสง – 100] –10 % ของ [สวนสง - 100] = [160 – 100] – 6 = 54 กโลกรม • หาก นาง ก. มน าหนกมากกวา 120 ของน าหนกทควรจะเปน คอ

น าหนกตงแต 64.8 กโลกรมขนไป แสดงวา นาง ก. เปนโรคอวน • ตดสนดวยตนเอง โดยยนตวตรง มองปลายเทาของตวเอง โดยไม

งอตวหรอกม หากมองไมเหนปลายนวเทาแสดงวาอวน 95

กรมอนามย, 2555

ดชนมวลกาย (Body mass index: BMI) (ตอ)

96

ดชนมวลกาย (Body mass index: BMI) (ตอ)

ส าหรบกรณทตองประเมนภาวะโภชนาการของเดกกอนวยเรยนอาย 1-7 ป และไมมกราฟอางองการเจรญเตบโตของน าหนกและสวนสง อาจใชคา BMI มาชวย ซงคาอางองยดตามการศกษาของ ดร. นพ.ประสงค เทยนบญ พ.ศ. 2546

97

2.3 การวดเสนรอบศรษะ (Head circumference)

จะใชประเมนภาวะโภชนาการในเดกอายนอยกวา 2 ป มกไมนยมใชในผใหญ

เพอท าการตรวจสอบพยาธสภาพทอาจจะเกดขน เมอเดกมศรษะขนาดใหญกวาปกต เชน ภาวะ Hydrocephalus หรอภาวะกระดกกะโหลกเลกกวาปกต (Microcephalus)

ในชวงอายขวบปแรก ความหนาของเนอเยอทหมสมอง และกะโหลกศรษะ สมองของเดกจะเพมขนาดขนอยางรวดเรว เมอหลงจากอาย 3 ปแลวจะเจรญเตบโตชา

98

Hydrocephalus

Microcephalus

วธการวดเสนรอบศรษะ โดยมวธการวด 3 ลกษณะ คอ 1. OMC (Occipito mentum Circumference)

วดจากบรเวณคางออมรอบศรษะผานสวนทกวางทสดของศรษะ ซงอยบรเวณขมอมหลง คาเฉลยประมาณ 33-35 ซม.

2. OFC (Occipito frontal circumference) วดจ า ก บ ร เ ว ณ ส ว น ท น อ น ท ส ด บ นกระดก Occipito ออมรอบศรษะไปผานสวนทนนท ส ด ข อ ง ศ ร ษ ะ ท า ง ด า น ห น า บ นกระดก Frontal คาเฉลยประมาณ 33-35.5 ซม.

3. SOB (Suboccipito breqmatic) วดจากบรเวณใตทายทอยทางดานหลงออมรอบศรษะไปผาน บรเวณขมอมหนา คาเฉลยประมาณ 30 ซม.

99

2.3 การวดเสนรอบศรษะ (Head circumference) (ตอ)

วธการวดเสนรอบศรษะ

ใหเดกนงบนตกมารดาหรอพเลยง เอากบตดผมหรอเครองประดบตกแตงผมออก

ส าหรบเดกโตใหยนหนขางซายใหกบผวด

ปลอยแขนตามสบายเทาแยกกน ตามองตรงไปขางหนา ใหศรษะตงตรงในลกษณะ Frankfort plane

ผวดใชมอขางซายจบปลายสายวดวางบนหนาผากเหนอโหนกคว

100


วธการวดเสนรอบศรษะ

ใหสายวดพาดผานเหนอใบหขางซาย ใชนวกลางของมอซายรดสายวดใหแนบกบศรษะ

ในขณะทมอขวาจบสายวดดงใหแนนแนบเสนผมผานดานหล งสวนทน นท สดของท ายทอย (Occipital prominence) ผานเหนอใบหขางขวาในระดบเดยวกบใบหขางซายวนสายวดมาบรรจบกนกบปลายเทปบรเวณหนาผาก

101


วดโอตวอยาง

file:///C:/Users/Aj.AOM/Desktop/2 HC.mp4

102


แรกเกด 35 เซนตเมตร

อาย 3-4 เดอน 40 เซนตเมตร

อาย 9-12 เดอน 45-46.5 เซนตเมตร

อาย 2 ป 49 เซนตเมตร

อาย 3 ป 50 เซนตเมตร

เสนรอบศรษะโดยประมาณของเดกปกต

103

ถานอยกวาเปอรเซนไทลท 3 หรอ -2SD เรยกวาหวเลก (microcephaly)

ถามากกวาเปอรเซนไทลท 97 หรอ +2SD เรยกวาหวโต (macrocphaly)

104

ถานอยกวาเปอรเซนไทลท 3 หรอ -2SD เรยกวาหวเลก (microcephaly)

ถามากกวาเปอรเซนไทลท 97 หรอ +2SD เรยกวาหวโต (macrocphaly)

วดเสนเสนรอบอก (Chest circumference)

ประเมนการเจรญเตบโตของกลามเนอทรวงอกทสมพนธกบการสะสมโปรตนและพลงงานในเดกเลก วธนเหมาะส าหรบเดกทมอายต ากวา 2 ป

โดยปกตจะไมใชเสนรอบอกเพอการประเมนภาวะโภชนาการเพยงล าพง แตจะใชรวมกบเสนรอบศรษะ

เสนรอบอกตอเสนรอบศรษะ ซงจะใกลเคยงหรอเทากบ 1 เมออายประมาณ 6 เดอน หลงจากนเสนรอบอกตอเสนรอบศรษะจะมากกวา 1

ในเดกอาย 6 เดอนขนไปถาอตราสวนเสนรอบอกตอเสนรอบศรษะนอยกวา 1 จะบงชวาเดกขาดสารอาหารโดยเฉพาะโปรตนและพลงงาน

105

วดเสนเสนรอบอก (Chest circumference)

วธการวดเสนรอบอก ดงน

ใหวดสวนทกวางทสดของรอบอก คอ ราวนม

ใหเดกถอดเสอ ในเดกเลกใหนงตกแม ส าหรบเดกโตใหยนตรงหนหนาเขาหาผวด

ผวดใชสายวดวางทาบบนผวหนงทระดบราวนมวนรอบล าตวในระดบเดยวกน (Horizontal line) ไมแนนหรอหลวมเกน ปลอยแขนขนานล าตวตามสบาย

อานคาในจงหวะครงหนงของชวงหายใจเขา และอานคาทศนยม 1 ต าแหนง

106

2.4 วดเสนรอบวงของตนแขน (Mid – upper arm circumference: MUAC)

สามารถบอกถงภาพพจนของการสะสมไขมนและโปรตนในรางกายของเดก

เมอมภาวะขาดอาหารทยงไมรนแรง จะท าใหการสะสมไขมนและโปรตนลดลง เสนรอบวงแขนนอยกวาเดกปกต

วธการวดเสนรอบแขน ดงน

ใชสายวดทไมยดหรอหด

ท าการวดตรงจดกงกลางของแขนซายสวนบน (แขนทไมไดใชงาน)

โดยใหผทถกวด งอขอศอกเปนมม 90 องศา

วดระยะจากจดทไหล (ปลายกระดก acromion) ถงขอศอก (ปลายกระดก olecranon) แลวแบงครงระยะทางโดยท าเครองหมายจดกงกลางไวบนผวหนง

เหยยดแขนลงในทาสบาย แลวจงวดเสนรอบแขน บนทกคามความละเอยด 0.1 ซม. 107

มาตรฐานของเสนรอบแขนซายของ

ทารกแรกเกด = 11 ซม.

อาย 1 ป = 14 ซม.

ตอจากนนจะเพมขนเรอยๆ ปละ 1 ซม. จนถงอาย 5 ป

ปกต >13.5

เรมมภาวะขาดโปรตนและพลงงาน 12.5-13.5

มภาวะขาดโปรตนและพลงงาน <12.5

110

13.5 cm.

12.5 cm.

0

Properly nourished

Risk of malnutrition

Severely malnourished

2.4 วดเสนรอบวงของตนแขน (Mid – upper arm circumference: MUAC) (ตอ)

2.5 วดเสนรอบเอว (waist circumference)

เปนดชนชวดของเนอเยอไขมน คารอบเอวทมความเสยงตอการเกดโรคส าหรบคนไทย ชาย> 90 ซม. (35 นว) หญง > 80 ซม. (31 นว)

วธการวดเสนรอบเอว คอ วดตรงสวนทแคบทสด โดยใหผถกวดยนตรงปลอยแขนในทาสบาย เทาชด ใชสายวดทไมยดวดรอบเอวในบรเวณเหนอสะดอขนมา (ภาพท 1) แตถาไม

มสวนเวาใหวดรอบตามแนวสะดอ (ภาพท 2) ผถกวดอยในทาหายใจออก หามแขมวทองหรอเบงทองตง และควรจะวด

บนเนอทไมมเสอผาหนา บนทกคามความละเอยด 0.1 ซม.

111

112

ภาพท 1 ภาพท 2

2.5 วดเสนรอบเอว (waist circumference) (ตอ)

เทคนคการวด ผถกวด ยนแยกเทาหางกนเลกนอยประมาณ 10 ซม.

การศกษาวจย ใหวดผานกงกลางระหวางขอบบนของกระดกเชงกราน (Iliac crest) กบขอบลางของชายโครง

113


เทคนคการวด (ตอ)

ระดบชมชนใหวดผานสะดอ

เกณฑตดสนภาวะอวนลงพง

ชาย > 90 เซนตเมตร หญง > 80 เซนตเมตร

114


115

ตารางแสดงความสมพนธระหวางดชนมวลกาย ระดบความอวน และภาวะเสยงส าหรบประเทศทางเอเชย

ทมา : ดดแปลงจาก WHO Regional Office for the Western Pacific/International Association for the Study of Obesity/International Obesity Task Force. The Asia-Pacific perspective: redefining obesity and its treatment. Sydney, Health Communications Australia, 2000.


2.6 วดเสนรอบสะโพก (Hip circumference)

เ ป น ก า ร ว ด ก ร ะ ด ก เ ช ง ก ร าน ( pelvic) ภายนอก สะทอนให เหนเน อเยอไขมนใตผวหนงบรเวณนน

เสนรอบสะโพก เปนดชนชวดของความอวนในบรเวณสวนลางของรางกาย

วธการวดเสนรอบสะโพก คอ ใหผถกวดยนตรงปลอยแขนในทาสบาย

เทาชด ใชสายวดทไมยดวดรอบบรเวณกงกลาง

สะโพก หรอแนวของหวกระดกตนขา บนทกคามความละเอยด 0.1 ซม.

116

เมอค านวณเปนสดสวนระหวางเสนรอบเอวและเสนรอบสะโพก จะเปนดชนบงชถงรปแบบของการกระจายของเนอเยอไขมนใตผวหนง ทบอกถงภาวะอวนลงพง

สตรค านวณ อตราสวนรอบเอวตอรอบสะโพก (WHR)

คาทได

ชาย ควรมอตราสวนรอบเอวตอรอบสะโพก < 1

หญง ควรมอตราสวนรอบเอวตอรอบสะโพก < 0.85

117

ความยาวเสนรอบเอว ( หนวยเปน ซม.) ความยาวเสนรอบสะโพก (หนวยเปน ซม.)

2.6 วดเสนรอบสะโพก (Hip circumference) (ตอ)

ผทมไขมนสะสมในชองทองและรางกายมากมโอกาสเกดเบาหวาน (type 2 diabetes), ความดนเลอดสง (hypertension) และโรคหวใจและหลอดเลอด (cardiovascular disease, CVD)

คนสวนใหญจะมการสะสมไขมนในรางกายใน 2 ลกษณะ คอ

1. สะสมบรเวณเอว (apple shape) พบมากในผชาย

2. สะสมบรเวณสะโพก (pear shape) พบมากในผหญง

118

2.6 วดเสนรอบสะโพก (Hip circumference) (ตอ)

2.7 การวดปรมาณไขมนใตผวหนงบรเวณกลามเนอ Triceps, subscapular, และ suprailiac

การวดปรมาณไขมนใตผวหนงบรเวณกลามเนอตามสวนตางๆ ของรางกาย ใชเครองมอทเรยกวา Calipers

การใช Calipers วดความหนาของไขมนใตผวหนงจะให เปนวธทท าไดงายและไมเปนอนตรายขณะท าการประเมน

ขอควรระวงในการวดความหนาของชนไขมนใตผวหนง เปนการวดเนอเยอทนม ยดหยนได จงวดใหมความถกตองไดยาก ขนอยกบภาวการณมน า อาย เพศ และขนาดของแตละบคคล

119 Lange skinfold (Fatfold) calipers

Holtain skinfold (Fatfold) calipers

120

1 = BICEPS

2 = TRICEPS

3 = SUBSCAPULAR

4 = SUPRAILIAC

ทมาของรปภาพ : http://www.harpenden-skinfold.com/

121

1 = CHEST (JUXTA-NIPPLES)

2 = ABDOMINAL

3 = THIGH


122

1 = TRICEPS

2 = SUPRAILIAC

3 = THIGH


1) การวดปรมาณไขมนใตผวหนงบรเวณกลามเนอ Triceps

ต าแหนงการวดไขมนใตผวหนงบรเวณกลามเนอ Triceps คอ

วดบรเวณจดกงกลางของแขนทอนบนขางทไมถนด หาจดกงกลางโดยวดจากกระดกหวไหล Acromial Process ถง Olecanon Process บรเวณขอศอกท าเครองหมายไว ดานหลงของแขน

ผทท าการวดจบ Caliper ดวยมอขวา ใชหวแมมอและนวชหยบผวหนงบรเวณทท าการวดขนมาประมาณ 1 ซม.โดยไมมเนอเยอของกลามเนอตด

การหยบใหกางนวหวแมมอและปลายนวชหางกนประมาณ 8 ซม.เปนแนวตงฉากกบเสนผวหนงทจะหยบ

ผถกวดปลอยแขนเปนอสระขางล าตว ไมเกรง หนฝามอเขาหาล าตว

123

1) การวดปรมาณไขมนใตผวหนงบรเวณกลามเนอ Triceps

ต าแหนงการวดไขมนใตผวหนงบรเวณกลามเนอ Triceps คอ

วางปากคบของ Caliper ใหตงฉากกบสนผวหนงและหางหรอต าลงมาจากปลายนวหวแมมอและนวชทหยบประมาณ 1 ซม. และอยกงกลางระหวางสนผวหนงและฐาน

เวลาทใชในการวดประมาณ 4 วนาท หลงจากทกด Caliper แลว ถาใชเวลามากกวา 4 วนาท จะไดคาทวดนอยกวาความเปนจรง เพราะน าจะถกบงคบใหออกไปจากเนอเยอทวด และตองวดอยางนอยทสด 3 ครง แลวบนทกคาเฉลย

ควรจะใชคนๆ เดยวกนวดความหนาของไขมนใตผวหนงตลอดการวด เพอก าจดความผดพลาด คามาตรฐานผชาย 12.5 มม. ผหญง 16.5 มม.

124

1) การวดปรมาณไขมนใตผวหนงบรเวณกลามเนอ Triceps (ตอ)

125

126

1) การวดปรมาณไขมนใตผวหนงบรเวณกลามเนอ Triceps (ตอ)

2) การวดปรมาณไขมนใตผวหนงบรเวณใตกระดกสะบก subscapular

ต าแหนงการวดไขมนใตผวหนงบรเวณใตกระดกสะบก subscapular คอ

วดความหนาของไขมนใตผวหนงตรงบรเวณมมของสะบก โดยใหบร เวณทวดท ามมประมาณ 45 องศา กบกระดกสนหลง

ขอดของการวดไขมนใตผวหนงบรเวณน คอ ชนของไขมนบร เวณน จะ เปนระ เบยบเหมอนๆกน โดยไมตองค านงวาตองวดใหตรงต าแหนงของ subscapular

ขอเสยในวธการวดคอ จะตองใหผทมารบการประเมนถอดเสอผาออก

129

3) การวดปรมาณไขมนใตผวหนงบรเวณ suprailliac

ต าแหนงการวดไขมนใตผวหนงบรเวณกลามเนอ suprailliac คอ

วดความหนาของไขมนใตผวหนงบรเวณกลามเนอ suprailliac จะอยกงกลางของ axillary line เหนอ illiac crest

ผถกประเมนยนในทาตรง วดค ว า ม ห น า ข อ ง ก ล า ม เ น อ suprailliac ใหท ามม 45 องศากบแนวราบ

132

คาความผดพลาดตางๆ ทอาจเกดจากการวดสดสวนของรางกาย

วธการวดสดสวนรางกาย และขอผดพลาด

แนวทางการแกไข

1. จากการวดสดสวนรางกายทกชนด การเลอกใชเครองมอไมเหมาะสม ผมารบการประเมนไมใหความรวมมอ (เดก) การอานผลคลาดเคลอน การบนทกผลไมถกตอง

เลอกเครองมอใหเหมาะสมกบทรพยากรทม ท าการวดซ าอกรอบ หรอใหผปกครองมาชวย ตองมการฝกฝน และมผตรวจสอบ บนทกทนทหลงจากการวด และควรมคนชวย

ตรวจสอบอกครง

140

คาความผดพลาดตางๆ ทอาจเกดจากการวดสดสวนของรางกาย (ตอ)



2. การวดความยาว (ในเดกเลก) ใชเครองมอ วธไมเหมาะสมกบอาย สวมรองเทา/หมวก โดยไมไดเอาออก ศรษะไมอยในต าแหนงทถกตอง ศรษะไมแตะกบไมวดสวนสง เดกไมไดยดตวใหตรง รางกายอาจมสวนโคง หวเขางอ ไมตรง เทาไมอยในแนวทตงตรง ไมวดไมแตะกบสนเทา

วธนใชกบเดกอายนอยกวา 2 ป ใหถอดรองเทา/หมวกออกกอน ท าความเขาใจกบผปกครองของเดกในการ

ชวยจดทาของเดกใหถกตอง

141



3. การวดสวนสง ใชเครองมอ วธไมเหมาะสมกบอาย สวมรองเทา/หมวก/กบตดผม ไมไดเอาออก เทาไมยนบนพนราบ และไมชดกน เขางอ เหยยดตวไมตรง ไหลไมแตะกบไมวด ศรษะไมอยในต าแหนงทถกตอง ไมวดไมไดแตะบนศรษะในต าแหนงทเหมาะ

วธนใชกบเดกอาย ≥ 2 ป ใหถอดรองเทา/หมวก/กบตดผม ออกกอน ผท าการประเมนเลอกวธทถกตองโดยการ

ฝกฝน

เลอนไมวดกดตดกบผม

142




4. การชงน าหนก ไมไดตรวจสอบความเทยงตรงของเครองชง ไมไดถอดรองเทา หรอใสเสอผาหนาเกนไป เดกเคลอนไหวอยตลอดเวลา ไมยอมอยนง อณหภมหองอาจเยนเกนไป

ตรวจสอบความถกตองของเครองชง ใหถอดรองเทา/เสอผาหนาๆออกกอน รอจนกระทงผทถกวดสงบ ไมตนเตน จดสถานทใหเหมาะสม

143




5. การวดเสนรอบแขน สายวดทใชหนาเกนไป ยดหรอหดไมคงตว วดแขนไมถกตอง วดต าแหนงกงกลางแขนไมถก แขนไมไดเหยยดตรงในทาสบายขณะวด ผประเมนอยในต าแหนงทไมเหมาะกบการวด สายวดวนไปรอบแขนโดยท ไม ได อย จ ด

กงกลางแขน สายวดอาจแนนไปหรอหลวมไป

ท าการตรวจสอบสายวดกอน วดแขนทไมไดใชงาน ท าการวดจดกงกลางแขน แลวท าเครองหมาย บอกผถกประเมนเหยยดแขนตรงในทาสบาย ผประเมนอยในระดบความสงเดยวกบผถก

ประเมน

144




6. การวดเสนรอบศรษะ หาต าแหนง Occipical ไมเจอ ผมยง มผาคลมหว หรอสวมหมวก (บาง

วฒนธรรม)

หาต าแหนงทถกตอง ฝกฝนเทคนค ใหจดผมใหด เอาผาคลมหรอหมวกออก ตอง

ขออนญาต

145




7. การวดไขมนใตผวหนงบรเวณกลามเนอ Triceps วดแขนไมถกตอง วดต าแหนงกงกลางแขนไมถก แขนไมไดเหยยดตรงในทาสบาย ผประเมนอยในต าแหนงไมเหมาะในการวด ใชนวหยบผวหนงขนมาลกเกนไปจนถงกลามเนอ

หรอตนเกนไปไดเฉพาะหนงเทานน ใช Caliper วดในต าแหนงทลกเกนไปหรอตน

เกนไป วาง Caliper ไมตรงจดท วด อานผลเรว/ชา

เกนไป

ใชแขนทไมใชงาน (แขนซาย) วดต าแหนงใหถกจด

ฝกฝนเทคนคกบผเชยวชาญ เขารวมอบรม

146


147

2. Biochemical assessment การประเมนภาวะโภชนาการทางชวเคม

การประเมนภาวะโภชนาการทางชวเคม

เปนการประเมนการเปลยนแปลงภาวะโภชนาการทเกดขนกอนจะปรากฏอาการของโรคทางคลนก และกอนทจะมการเปลยนแปลงสดสวนรางกาย

เปนตวบงชทมความแมนย าถกตองกวาตวบงชทางคลนกและใหขอมลในการท านายโรคทดกวา

148

Dietary Intake

Tissue reserve

Body fluid level

Intracellular level

Function

Clinical sign + Symptoms

Permanent lesions

v

ขนตอนการเปลยนแปลงทเกดขนหลงจากการลดปรมาณสารอาหาร และปรากฏการณทเกดขนในรางกาย


การตรวจวเคราะหปรมาณสารอาหารในของเหลวในรางกายหรอเนอเยอ หรออตราการขบถายของสารอาหารหรอเมแทบอไลท ทางปสสาวะ หรอการทดสอบหนาททางชวภาพของสารอาหารในเลอดหรอปสสาวะ

149

Dietary Intake

Tissue reserve

Body fluid level

Intracellular level

Function

Clinical sign + Symptoms

Permanent lesions

v

ขนตอนการเปลยนแปลงทเกดขนหลงจากการลดปรมาณสารอาหาร และปรากฏการณทเกดขนในรางกาย


เพอตรวจสอบความสมดลของ

150

สารอาหารในรางกาย

สารเมแทบอไลท

เอนไซมและฮอรโมน

ท าไดโดยการตรวจวเคราะหตวชวด 1) ปรมาณสารอาหารและสารเมแทบอไลทในเลอด 2) ปรมาณสารอาหารและสารเมแทบอไลทในปสสาวะ 3) ปรมาณของฮอรโมนและกจกรรมของเอนไซมทสารอาหารเปนองคประกอบ 4) การตอบสนองของรางกายเมอไดรบสารอาหารปรมาณมาก (load test)

การประเมนภาวะโภชนาการทางชวเคม (ตอ)

ขอด

1. ความสามารถระบภาวะสารอาหารจ าเพาะแตละชนดในรางกาย

2. มความถกตองแมนย า

3. เปนวธการทไวในการบงบอกการเกดปญหาในระยะเรมตน ภาวะความผดปกตไดกอนเกดอาการแสดง ท าใหไดรบการแกไขตรงตามสาเหตและทนทวงท

4. สามารถใหขอมลในการประเมนทวธการอนๆท าไมได

151


5. ขอด คอ ท าไดรวดเรวงายตอการปฏบต และเปนวธวเคราะหทมความถกตองแมนย า มความไวเพยงพอในการตรวจสอบภาวะทพโภชนาการ ซงสามารถปองกนไดทนทวงท ในการปรบปรงและสงเสรม เพอไมใหเกดการเปลยนแปลงถงขนทรนแรง

6. นอกจากน อาจบอกถงหนาทในการเผาผลาญอาหารของสารอาหารบางชนดไดถกตองกวาการประเมนดวยวธการส ารวจอาหารบรโภค หรอการวดสดสวนของรางกาย

7. การตรวจสอบทางชวเคมจะท าการตรวจสอบสารอาหาร และ Metabolite ใน body fluid เชน เลอด น าลาย ซงสามารถเกบตวอยางไดไมยาก

152


ขอจ ากด

1. ตองใชผทมทกษะและช านาญทางชวเคมในการเลอกชนดตวชวด วธการเกบตวอยางและการวเคราะหทใหผลถกตองแมนย า

2. คาใชจายในการวเคราะหคอนขางสง แตอาจจะสมท าเฉพาะราย/กลมทตองการความจ าเพาะและแมนย า รวมกบวธการวดสดสวนของรางกาย และ/หรอทางคลนก และ/หรอการส ารวจอาหารบรโภค

3. การเกบตวอยางท าไดยาก เปนวธการทมการรกล าเขาไปในรางกายผไดรบการประเมน (invasive) และบางอยางตองใชเวลาในการเกบนาน

153


การเกบตวอยางเลอด

เวลาในการเกบ เกบหลงอดอาหารและน า 8 ถง 12 ชวโมง (fasting blood) หรองดอาหาร-น าหลง 20.00 น. เจาะเลอดประมาณ 8.00 น.

ปรมาณของตวอยาง การเจาะเลอดควรใหไดปรมาณพอเหมาะกบจ านวนและชนดของตวชวดทจะวเคราะห และเผอไวกรณทตองท าซ า ปจจบนการวเคราะหมกจะใชปรมาณเลอดนอย โดยประมาณแลว จะใชปรมาตร 3-5 มลลลตร/ตวชวด 1-10 ตว

การรกษาสภาพตวอยาง หากเลอดทเจาะไดไมสามารถเตรยมตวอยางไดทนท จะตองเกบไวในทเยน เชน ในกระตกน าแขง เปนตน

154


การเตรยมตวอยางเลอด

เลอดครบ ซงตองวเคราะหดวยเรว

เมดเลอด ตองเตรยมเลอดโดยใสสารกนเลอดแขง จากนนปนแยกเซลลเมดเลอดออกจากน าเลอด เมดเลอดทไดควรวเคราะหโดยเรว ไมควรทงไวนาน

155


วธวเคราะหทางชวเคมประกอบดวยองคประกอบทส าคญ 3 สวนคอ

วธการวเคราะห

คณสมบตของเคมภณฑทใชในการวเคราะห

เครองมอทใชในการวเคราะห

156



น าเลอดมวธการเตรยมไวได 2 แบบ

1.วธใสสารกนเลอดแขง แยกสวนใสโดยวธปนแยก (centrifuge)

โดยวธนน าเลอดทไดเรยก พลาสมา (Plasma)

สารกนเลอดแขง (anticoaguliant) มหลายชนด ทนยมใชมาก ไดแก Oxalate และ Ethylene diamine tetrachoroacetate หรอ EDTA

ปรมาณสารกนเลอดแขงทใช 2 มก/เลอด 1 มล เพอยบยงเอนไซมในเลอดทจะยอยน าตาล

157



น าเลอดมวธการเตรยมไวได 2 แบบ

2. วธตดตงทงไว หลอดแกว 45 องศา

เมดเลอดจะตกสวนลาง สวนใสอยดานบน แยกสวนใสโดยวธปนแยก

สวนใสทไดเรยกซรม (Serum)

น าเลอดทไดสามารถเกบไวไดท - 18 องศาเซลเซย ไดนาน 3 เดอน

158


การเกบตวอยางปสสาวะ สามารถเกบได 2 แบบ

1. การเกบปสสาวะ 24 ชวโมง

ปรมาตรปสสาวะในหนงวน ประมาณ 1 ถง 1.5 ลตร รายงานเปนปรมาณสารทขบออกทงหมดในหนงวน

การเกบโดยวธนใชประเมนไดด เนองจากจะชวดการเกดเมแทบอลซมของสารอาหารและไดสารทขบออกไดทงหมด

แตไมสะดวกในการใชกบประชากรในชมชน เหมาะส าหรบการท าใหกบผปวยในโรงพยาบาล

159


การเกบตวอยางปสสาวะ สามารถเกบได 2 แบบ

2. เกบปสสาวะเปนชวงเวลาหรอเกบครงเดยว

เกบเปนชวงเวลาเปนเวลา 4 ถง 6 ชวโมง หรอเกบเพยงครงเดยว

การเกบโดยวธน สารทขบออกทางปสสาวะเปนชวงเวลาหรอครงเดยว จะตองน ามาค านวณปรมาณสารทขบออกนนในหนงวน

โดยหลกการทวา คาเฉลยครเอตนนทขบในปสสาวะใน 1 วนของคนทวไปเทากบ 1 กรม

ดงนน ในการวเคราะหดชนในปสสาวะทเกบครงเดยวหรอเกบเปนชวงเวลา จงตองวเคราะห ปรมาณครเอตนนรวมดวย เพอใชในการค านวณ

160


การรกษาสภาพของปสสาวะ

สารทจะใชในการบดเสยของปสสาวะเนองจากจลนทรย คอ สารอนทรยโทลอน (toluene) ในปรมาณ 3 มลลลตร ตอ 1000 มลลลตของปสสาวะ เกบปสสาวะทอณหภม - 18 องศาเซลเซยสไดไมเกน 3 เดอน

161

ตวชวดในการประเมนภาวะโภชนาการทางชวเคม

1. การประเมนภาวะโภชนาการของสารอาหารโปรตน

162

1.1 ตวชวดภาวะโปรตนในสวนทอยในกลามเนอตางๆ (Somatic Compartment)

1.2 ตวชวดภาวะโปรตนในเลอด

ครเอตนนในปสสาวะ (Urine creatinine excretion)

ปรมาณกรดอะมโน 3-methylhistidine (3-MH) ในปสสาวะ

ซรมอนบมน (Serum Albumin)

พรอลบมน (pre albumin)

ซรมทรานสเฟอรรน (Serum Transferrin)

โปรตนทจบกบเรตนอล (Serum Retinol-binding Protine: RBP)



163

การประเมน ตวชวด รายละเอยด

1.1 การประเมนภาวะโปรตนในสวนทอยในกลามเนอตางๆ (Somatic Compartment)

ครเอตนนในปสสาวะ (Urine creatinine excretion)

- ผลลพธจากการเผาผลาญสารครเอตน ซงมาจากการท างานของกลามเนอ - หากขาดโปรตนปรมาณกลามเนอในรางกายลดลง ท าใหสามารถประเมนปรมาณครเอตนนในปสสาวะลดลง

ปรมาณกรดอะมโน 3-methylhistidine (3-MH) ในปสสาวะ

- การสลายโปรตนในกลามเนอลาย (เกบปสสาวะ)



164


1.2 ตวชวดภาวะโปรตน ในเลอด

ซรมอนบมน (Serum Albumin)

- ใชในการวนจฉยภาวะการขาดโปรตน - โดยเฉพาะการขาดโปรตนและพลงงานอยางเฉยบพลน - เปนสวนประกอบในเลอดมากทสด

ทรานสไทรตน (Transthyretine) หรอ พรอลบมน (prealbumin) หรอ thyroxin-binding prealbumin

- เปนโปรตนทท าหนาทขนสงฮอรโมนไทรอกซน - มครงช วตทสนเพยง 2 วน จงเปนตวช วดทมความไวตอการลดลงของโปรตน



165


1.2 ตวชวดภาวะโปรตน ในเลอด

ซรมทรานสเฟอรรน (Serum Transferrin)

- เปนตวขนสงธาตเหลกในคนปกต - มค รงช วต 8 -19 วน และสะสมในรางกายนอยกวาอลบมน - ภาวะขาดอาหาร ตดสรา โรคตบ โรคไต โรคหวใจ และภาวะทมการอกเสบ

โปรตนทจบกบเรตนอล (Serum Retinol-binding Protine: RBP)

- หนาทขนสงวตามนเอ (retinol)


2. การประเมนภาวะโภชนาการของสารอาหารไขมน

166

ชนดไขมน วธการวเคราะห

ไขมนไตรกลเซอไรด

(Triglyceride หรอ Triacyglyceols)

Enzymatic-colorimetric method

โคเลสเตอรอลรวม (Total cholesterol)

ไลโปโปรตนความหนาแนนต า (Low Density Lipoprotein: LDL cholesterol)

Enzymatic-colorimetric method

วดโดยตรง Homogeneous enzymatic colorimetic assay หรอ ค านวณจากสมการ

Friende-wald ในกรณท TG <400


2. การประเมนภาวะโภชนาการของสารอาหารไขมน

167

ชนดไขมน วธการวเคราะห

ไลโปโปรตนความหนาแนนสง

(High Density Lipoprotein: HDL -cholesterol)

Precipitant, Enzymatic-colorimetric

method หรอ Homogeneous Enzymatic-colorimetric assay


3. การประเมนภาวะโถชนาการของสารอาหารคารโบไฮเดรต

168

สารอาหารทเปนตวชวดระดบสารอาหารคารโบไฮเดรตในเลอด คอ กลโคสในพลาสมา การตรวจน าตาลในเลอด (Fasting plasma glucose: FPG) โดยจะตองมการ

งดน าและอาหารอยางนอย 8 ชวโมง และเจาะเลอดใสหลอดทมสารกนการแขงตวของเลอด

169

IMAGE SOURCE : www.youtube.com (by SunShine Day)

170

70

171

สารอาหาร ตวชวดทางชวเคม เกณฑการประเมน

ปกต เสยง ขาด เกน

ไขมน โคเลสเตอรอลรวม (Serum total cholesterrol)

(มลลกรม/เดซลตร) ไลโปโปรตนความหนาแนนสง

(HDL-cholesterol)(มลลกรม/เดซลตร) ชาย หญง

ไลโปโปรตนความหนาแนนต า (LDL-cholesterol)(มลลกรม/เดซลตร)

ไตรกลเซอไรด (Triglyceride) (มลลกรม/เดซลตร)

<200

>55 >65 <130

<150

≥200

<35 <45 ≥130

≥150

- - - - -

≥240 - -

>160

≥200


172








<200

>55 >65 <130

<150

≥200

<35 <45 ≥130

≥150

- - - - -

≥240 - -

>160

≥200

คารโบไฮเดรต พลาสมากลโคส (มลลกรม/เดซลตร) <100 100-125 - ≥126

โซเดยม โซเดยมในปสสาวะ 24 ชวโมง (มลลออคววาเลนท/ลตร/วน) หรอ

(มลลโมล/ลตร/วน)

40-220 - - -








<200

>55 >65 <130

<150

≥200

<35 <45 ≥130

≥150

- - - - -

≥240 - -

>160

≥200

คารโบไฮเดรต พลาสมากลโคส (มลลกรม/เดซลตร) <100 100-125 - ≥126

โซเดยม โซเดยมในปสสาวะ 24 ชวโมง (มลลออคววาเลนท/ลตร/วน) หรอ

(มลลโมล/ลตร/วน)

40-220 - - -


173


ปกต เสยง ขาด

โปรตน ซรมโปรตน (Serum protcin)(กรม/เดซลตร)

0-11 เดอน 1-5 ป 6-17 ป 18 ป

ซรมอลบมน(Serum albumin)(กรม/เดซลตร)

0-11 เดอน 5 ป

6-17 ป 18 ป

≥5.0 ≥5.5 ≥6.0 ≥6.5

≥2.5 ≥3.0 ≥3.5 ≥3.5

< 5.0 < 5.5 < 6.0

6.0-6.4

< 2.5 < 3.0 < 3.5

2.8-3.4

- - -

< 6.0 - - -

< 2.8


174

เหลก (Fe) ซรมเหลก (Serum iron)(ไมโครกรม/เดซลตร) ซรมความอมตวทรานสเฟอรรน (Serum trasferrin saturation) รอยละ (%) ซรมเฟอรรดน (Serum trasferrin) (ไมโครกรม/ลตร) ซรมตวรบทรานสเฟอรรน (Serum trasferrin receptor) (มลลกรม/ลตร) a Mean corpuscular volume: MCV ฮโมโกลบน (Hemoglobin) มก./100 มล. 6 เดอน - 5 ป 6 ป - 14 ป ผใหญชาย ผใหญหญง หญงมครรภ ฮมาโตครท (Hematocrit) (%) 6 เดอน - 5 ป 6 ป - 14 ป ผใหญชาย ผใหญหญง หญงมครรภ

115±50

35±15

100±60

13.9±4.6 - - - - - - - - - -

-

30

20 - - - - - - - - - - -

<50

<16

<12 -

<80

<11 <12 <13 <12 <11

<33 <36 <39 <36 <33


175

เหลก (Fe) ซรมเหลก (Serum iron)(ไมโครกรม/เดซลตร) ซรมความอมตวทรานสเฟอรรน (Serum trasferrin saturation) รอยละ (%) ซรมเฟอรรดน (Serum trasferrin) (ไมโครกรม/ลตร) ซรมตวรบทรานสเฟอรรน (Serum trasferrin receptor) (มลลกรม/ลตร) a Mean corpuscular volume: MCV ฮโมโกลบน (Hemoglobin) มก./100 มล. 6 เดอน - 5 ป 6 ป - 14 ป ผใหญชาย ผใหญหญง หญงมครรภ ฮมาโตครท (Hematocrit) (%) 6 เดอน - 5 ป 6 ป - 14 ป ผใหญชาย ผใหญหญง หญงมครรภ

115±50

35±15

100±60

13.9±4.6 - - - - - - - - - -

-

30

20 - - - - - - - - - - -

<50

<16

<12 -

<80

<11 <12 <13 <12 <11

<33 <36 <39 <36 <33


176

ไอโอดน (I) ไอโอดนในปสสาวะ (Urinary iodine) (ไมโครกรม/ลตร)

> 10 5-9.9 < 5

แคลเซยม (Ca)

แคลเซยมรวมในซรม (Serum calcium) (มลลกรม/เดซลตร)

9-11 - -


177

วตามนเอ (Vitamin A)

พลาสมาเรแคโรทน (Plasma retinol) (ไมโครกรม/เดซลตร) พลาสมาแคโรทน (Plasma carotenc) (ไมโครกรม/เดซลตร)

> 20

> 40

10-19

20-39

< 10 -

โฟเลท (Folate)

โฟเลทในซรม (นาโนกรม/มลลกรม) โฟเลทในเมดเลอดแดง (นาโนกรม/มลลลตร) MCV

- - -

- - -

< 3 < 135

> 95


178

การศกษาทางชวเคมทใชประเมนภาวะโภชนาการ

ภาวะการขาดสารอาหาร

ระดบท 1* ระดบท 2

1. โปรตน ระดบโปรตนทงหมดในซรม ระดบ albumin ในซรม ระดบยเรยในปสสาวะ (F)**

วเคราะหหาโปรตนแตละชนดในซรม โดยวธ electrophoresis ปรมาณครเอตนนในปสสาวะตอหนวยเวลา (T)

2. วตามนเอ ระดบวตามนเอในซรม ระดบแคโรทนในซรม

- -

*ครเอทนดในปสสาวะใชเปนตวอางอง ส าหรบการรายงานผลของสารในการวเคราะหระดบท 1 ** รายงานผลเปนหนวยตอกรมของครเอทนน (F) ในตวอยางปสสาวะเดยว (ควรอดอาหาร) (T) ในเวลาทก าหนดตวอยางปสสาวะ ทมา : WHO (1963)


179



3. วตามนด กจกรรมของเอนไซม alkaline phosphatase ในซรมของเดก

ฟอสฟอรสอนนทรยในซรม

4. วตามนซ ระดบวตามนซในซรม ระดบวตามนซในเมดเลอดขาว ระดบวตามนซในปสสาวะ Load Test




180



5. วตามนบหนง วตามนบ 1 ในปสสาวะ (F)** Load Test

6. วตามนบสอง วตามนบ 2 ในปสสาวะ (F)** ระดบไพรเวทในเลอด ระดบ แลกแทส ในเลอด




181



7. ไนอะซน ระดบ เอน-เมทลนโคตนาไมดในปสสาวะ (F)** การแตกตวของเมดเลอดแดง

กจกรรมของเอนไซมแทรนคโทเลส ระดบวตามน B2 ในเมดเลอดแดง

8. เหลก ระดบฮโมโกลบน ระดบฮมาโตครต

load Test ระดบเหลกในซรม %ความอมตวของ transferrin

9. ไอโอดน ฟลมเลอดบาง (thin blood film) ระดบไอโอดนในปสสาวะ (F) ทดสอบการท าหนาทของตอมไทรอยด




182

การวดปรมาณสารอาหารโดยวธทางชวเคมอาจท าไดเปน 2 ระดบ คอ ระดบท 1 เปนการทดสอบขนแรก

นยมใชกนมากทสดเพราะท าไดงาย และน าไปใชในการส ารวจไดทวไป เชน การตรวจหาปรมาณสารใดสารหนงในปสสาวะทเกบตวอยาง

ปสสาวะเพยงครงเดยว หรอเพยงตวอยางเดยว โดยปกตการเกบตวอยางเลอดหรอปสสาวะ จะกระท าภายหลงจากกน

อาหารมอสดทายไมนอยกวา 12 ชวโมง เพราะอาหารทกนเขาไปในมอสดทายจะมผลตอระดบสารอาหารตางๆในเลอดและปสสาวะนน



183

การวดปรมาณสารอาหารโดยวธทางชวเคมอาจท าไดเปน 2 ระดบ คอ ระดบท 2

วธการทใชในขนนคอนขางยงยากกวาระดบท 1 แตท าใหการประเมนผลมความถกตองมากกวา เพราะขนตอนหรอ

วธการในระดบท 1 ไมสามารถบอกใหทราบได เชน การวดปรมาณโปรตนทงหมดในเลอด พบวา ปรมาณโปรตน

ทงหมดอาจอยในระดบปกตหรอสงขน แตปรมาณโปรตนแตละชนดอาจไมอยในระดบปกตกได เชน ระดบ albumin อาจจะต าลง และมระดบโกลบลนสงขน ซงจะทราบไดตองใชวเคราะหทละเอยดขน เชน ใชวธอเลกโทรโฟรซส เปนตน


184

ในการตรวจวดระดบสารอาหารและสารตางๆทเปนสวนประกอบในเลอด อาจท าไดโดยวธการใหกนสารอาหารเขาไปจ านวนหนง ( load Test) และวดสารอาหารนนในเลอดและปสสาวะ หรอวดการท างานของเอนไซม ซงอาจจะลดลงหรอเปลยนแปลงไปจากปกต

สวนการตรวจปสสาวะ ตวอยางปสสาวะทน ามาวเคราะห ควรเกบปสสาวะทขบถายออกตลอดทงวน หรอ 24 ชวโมง



185

สารประกอบทวเคราะหไดในปสสาวะ จะเปนสารอาหารทรางกายไดรบมากเกนพอ หรอเปนผลตภณฑสดทาย ( End Product) เมแทบอลซมของสารอาหารตางๆในรางกายทถกขบออกจากรางกายทางไตปนอยในปสสาวะ สารเหลาน ไดแก ยเรย ครเอตนน กรดยรค วตามนบ 1 วตามนบ 2 และน าตาลกลโคส เปนตน

การไดรบขอมลเพมเตมจากการตรวจเลอดและปสสาวะดวยวธทางดานชวเคม ประกอบกบการตรวจรางกายทางคลนก การชงน าหนกและวดสวนสง หรอการส ารวจภาวะการบรโภคอาหารรวมดวย จะชวยใหการประเมนผลไดถกตองยงขน และอาจตองอาศยขอมลทางสภาพแวดลอมของทองถนชวยในการประเมนผลดวย

โรคขาดสารอาหารทเกดขนสวนใหญนน เกดจากการขาดสารอาหารมากกวา 1 ชนด หรอการขาดสารอาหารบางชนดจะแสดงอาการของโรคคลายกน ท าใหไมทราบแนชดวาอาการนนเกดจากการขาดสารอาหารใด จงจ าเปนจะตองใชวธการประเมนทางดานชวเคมรวมดวย



186

ความผดปกตของอวยวะและสวนตางๆของรางกายทใชในการประเมนภาวะโภชนาการ

อาการทพบ สารอาหารทรางกายขาด

รางกาย - น าหนกนอย - เตยกวาปกต - ตวซดเหลอง เบออาหาร

- ขาดโปรตน สารอาหารทใหพลงงาน - ฟอสฟอรส และแคลเซยม - เหลก กรดโฟลก วตามนบ 12 วตามนซ วตามนบรวม และโปรตน

ผม - แหง แตกปลายเปนสน าตาลบางแหง - หลดรวงไดงาย

- โปรตน และอาจมสาเหตอนทยงไมทราบ

ผวหนง - เปนตมบรเวณรขมขน ผวแหง แตกเปนเกลด - ไหม ดางด า - มเสนเลอดฝอยแตกบรเวณผวหนง

- กรดไขมนจ าเปน หรอวตามนเอ หรอทงสองอยางรวมกน - ไนอะซน - วตามนซ วตามนเค


187



ตา - มเกลดกระด ตาแหง เยอบตาอกเสบ - ตาบอดกลางคน

- วตามนเอ

ปาก - มมปากแตกเปนแผล รมฝปากแตก - วตามนบสอง

ลน - ลนบวมและเปนสแดงคล าหรอสมวง - ไนอะซน วตามนบรวม กรดโฟลก โปรตน ไนอะซน

เหงอก - เหงอกอกเสบ ลกปดลกเปด - วตามนซ

ฟน - ฟนผ ฟนหาง - วตามนด


188



กระดก - กระดกออน กระดกโคง - วตามนด แคลเซยม ฟอสฟอรส

ระบบประสาท

- ประสาทอกเสบ - ชาตามแขน ขา

- วตามนบหนง วตามนบรวม

คอ - คอพอกแบบธรรมดา -ไอโอดน กรดอะมโนโทรโรซน


4. Clinical assessment การประเมนทางคลนก

189

การตรวจรางกายทางคลนก

วธการตรวจพนฐานเบองตนโดยไมอาศยอปกรณ ใชวธการ

ด (look)

คล า (palpation)

เคาะ (percussion)

ฟง (listen)

การวนจฉยโรคโภชนาการหลายๆ โรคเบองตน โดยเฉพาะโรคขาดสารอาหารและภาวะทพโภชนาการนน แมผตรวจมใชแพทยกสามารถตรวจวนจฉยไดด ถาไดรบการฝกฝน และตรวจอยเสมอ

190

อยางใดอยางหนงหรอประกอบกน


การตรวจรางกายทางคลนก

อาการแสดงทางคลนก ยดตามเอกสาร WHO แบงกลมอธบายอาการแสดงทพบเปน 3 กลม คอ

1. กลมอาการแสดงทพบเกดเนองจากการขาดสารอาหาร

2. กลมอาการแสดงทพบไมแนชดวาเกดจากการขาดสารอาหาร

3. กลมอาการแสดงทพบไมไดจากการขาดอาหาร


192

Chinnavuth Vatanashevanopakorn, Department of Biochemistry, Faculty of Medicine Siriraj Hospital, Mahidol University

4.1 kwashiorkor

บวม (Edema)

เปนอาการพนฐาน(Pathognomonic sign)

ซม ไมสนใจสงแวดลอม

193

Moon - face (Edema)

ใบหนากลมเหมอนพระจนทร แกมสองขางปองออกมา รมฝปากยน กดทแกมไมเปนรอยบม พบมากในเดกกอนวยเรยนทเปนโรคน

194

4.1 kwashiorkor

ผมบางหรอมเหรม (Thinness and sparse)

เสนผมหาย หลดออกงาย (Easy pluck ability)

195

4.1 kwashiorkor

196

ผมสจาง (Flag sign)

4.1 kwashiorkor

197

Flaky paint Dermatosis ผวหนงพองเปนน าใสบรเวณทถกเสยดส ผวมสเขมขนและลอกหลด ท าใหเหนผวสออน หรออาจมแผลอกเสบคลายน ารอนลวก พบมากบรเวณกน ดานหลงของตนขา

4.1 kwashiorkor

198

Enlarged liver due to hepatomegaly ตบปกตอยระดบชายโครง ตบโตคล าไดขอบพนชายโครง

วธการตรวจนอนหงายและตงเขาขน

4.1 kwashiorkor

4.2 Marasmus

199

ผอมจนหนงหมกระดก

200

Muscular wasting กลามเนอเหลว

• ตรวจพบโดยการคล ากลามเนอตนแขน Bicep

• ในเดกจะพบรวมกบการลดความตงตวของกลามเนอ

• ในเดกทมภาวะ Marasmic Kwashiorkor การลดลงของกลามเนอ ตรวจไดโดยการดงตวเดกขนจากทานอนเปนทานง และสงเกตการชนคอของเดก

4.2 Marasmus

4.3 การขาดสารอาหาร

201

ใชการสงเกตรปรางภายนอก แตใชการตรวจรางกายทางคลนกไมได

ตองใช การวดสดสวนรางกาย


202

Child A is thinner than a boy of the same age. Child A is wasted.

Some time later, the same child (B) is now shorter as well as thinner. Inadequate height for a particular age is described as stunting. This child is stunted as well as wasted.

203


204


205


206


3. การขาดสารอาหาร

207

ตอมน าลายพาโรตด (Parotid enlargement)

เปนอาการแสดงทพบในการขาดสารอาหารแบบเรอรง

ตอมน าลายบรเวณ 2 ขางแกมหนาใบหจะมขนาดใหญขนทงสองขาง

ไมมอาการอกเสบ

ตอมจะมลกษณะแขง กดไมเจบ


4.4 โรคคอพอกจากการขาดสารไอโอดน

208

ตอมไทรอยดโต (Thyroid enlargement) หรอ คอพอก (Goiter) เปนตอมไรทอ ม 2 กอนวางอย 2 ขางของหลอดลมบรเวณต ากวาลกกระเดอกลงมา

เลกนอย ปกตจะมขนาดใหญประมาณไมเกนนวหวแมมอของเจาของ

209

เกรด 0 ปกต

เกรด 1a ตอมโตกวานวหวแมมอเจาของ ตรวจพบไดโดยการคล าเทานน มองดวยตาเปลาไมเหน

เกรด 1b คล าเจอตอมโตกวานวหวแมมอเจาของ 4-5 เทา และอาจมองเหนตอมไดถาใหผตรวจเงยศรษะไปดานหลง

เกรด 2 ตอมไทรอยดโตจนสามารถมองเหนในระยะใกล แมจะไมเงยศรษะไปทางดานหลง และผตรวจอยในระยะใกล

เกรด 3 ตอมไทรอยดโตมากจนสามารถโตมองเหนไดแมผตรวจจะอยระยะไกล

เกรด 0 เกรด 1

เกรด 2 เกรด 3

วธการตรวจโดยการสงเกต


210

ผถกตรวจหนหนาตรง

ผตรวจอาจตรวจดานหนา

ใชนวหวแมมอทงสองลบผานคอ บรเวณ 2 ขางของหลอดลม โดยใหปลายนวอยหางกนประมาณ 1 ซม.

หากพบกอนขนาดใหญกวาหวแมมอของเจาของควรพยายามคล าหาขอบเขตของตอมใหชดเจน

วธการตรวจโดยการคล า


211

ผทเปนคอพอก อาจมภาวะหวใจเตนเรว (Tachycardia)

จะมการนบการเตนของหวใจ หรอชพจรขณะพก เปรยบเทยบกบอตราปกต


4.5 โรคเออ (Cretinism)

212

โรคเออ (Cretinism) (Myxedematous type) ขาดไอโอดนรนแรงตงแตอยในครรภ มอาการปญญาออน ตวบวมฉ เปนใบ และหหนวก จะมตาเข โรคเออทรนแรงมาก มอาการกลามเนอเกรง

กระตกทกครงทตองการเคลอนไหว ท าใหคนทเปนโรคนจะนอนไมเคลอนไหว

มการทดสอบโดยใหยกมอสองขางขน จะมการกระตกของกลามเนอ

4.6 โรคโลหตจางจากการขาดธาตเหลก (Iron deficiency anemia)

213

Koilonychias เลบบางแอนเปนรปชอน เกดกบเลบมอทงสองขางทงในเดกโตและผใหญ

214

มการซดของเนอเยอตางๆเหนไดชด คอ เปลอกตาดานใน เยอบปาก ลน ฝามอ และสของเลบ

Anemic tongue with natural fissure ลนซดและเปนรองโดยไมมตมของลน

Pale conjunctiva เยอบตาซด

4.6 โรคโลหตจางจากการขาดธาตเหลก (Iron deficiency anemia)

4.7 สบฟนสก (Attrition)

215

เกดจากการขบกดของสบฟนจากการเคยวอาหารเหนยวหรออาหารแขงเปนเวลานาน

ท าใหขอบฟนลางดานหนา และขอบลางของฟนบนสกเปนแนวเรยบ

4.8 Fluorosis: Mottling enamel

216

ฟนตกกระในผทไดรบฟลออไรดมากเกนไป

เปนลกษณะจดกระบนผวเคลอบฟน สขาวและน าตาลสลบกน

ไมมการสกกรอนของเคลอบฟน

มกจะพบไดงายบรเวณฟนหนาซบน

4.10 ภาวะขาดแคลเซยม (Calcium Deficiency)

217

Opened anterior fontanel กระหมอมหนาเปดมากกวา 18 เดอน เกดจากการขาดแคลเซยม ท าใหกระดกออนเจรญไปเรอยๆ

Beading rosary ขอตอระหวางกระดกออนและกระดกซโครงทง 2 ขางของกระดก sternum โปนใหญและเรยงกนเหมอนสวมลกประค า

กระดกออน (Rickets)

218

การเจรญเตบโตผดรปของกระดกทรวงอก Pigeon chest (Pectus Carinatum) มกระดกทรวงอกนนแบบอกไก และ Harrison’ s sulcus มรอยบมเปนรองอยดานขางทรวงอกทงสองขาง

Pigeon chest (Pectus Carinatum)

Harrison’ s sulcus



219

Epiphyseal enlargement การมปลายกระดกใกลขอใหญ โดยเฉพาะบรเวณขอมอ และปลายกระดก tibia และ fibula ทขอเทา



220

Bow – legs (ขาโกง) เปนอาการแสดงของโรคในเดกทยนแลว และขารบการเคลอนไหว ท าใหกระดกขาเกดการโคงงอออกดานขาง

Knock – knee อาการแสดงของขอเขาใหญ ท าใหยนตร งสน เท าช ด ก นไมได



4.11 โรคขาดวตามนเอ (Vitamin A Deficiency; VAD)

221

Xo : ตาบอดกลางคน (Night Blindness)

222

• X1 : Conjunctiva xerosis เยอบตาขาวแหง ขาดประกายมนวาว ผวตาขาวหยาบหนา

ตาแหง (Xerophthalmia)


223

• X1 : Bitot’s spot ตาเกลดกระด คอ ผวตาแหงเปนรอยยน อาจมแผนสเทาเงนเปนฟองละเอยดเกาะตาขาวทแหง

สามารถเชดออกได มกพบทงสองตา และอยดานนอกของตาเปนรปสามเหลยม



224

• X2 : Conneal xerosis ตาด าแหง ตาด าไมมนวาว มลกษณะขนคลายน านมโดยเฉพาะสวนลางของตาด า



225

X1 + X2


X2 X1


226

• X3 : Conneal ulcer เกดแผลทตาด า ลกษณะหลอมเหลวเปนวน



227

• X3: Keratomalacia ตาด าหลอมละลาย กระจกตาออนตวลงเหมอน วนสขาวเหลอง ท าใหกระจกตาและของเหลวในลกตาไหลออกจากลกตา มการอกเสบของตา



228

• XS: Corneal scar แผลเปนทตาด า


staphyloma


229


อาการทางผวหนง 1. Follicular hyperkeratosis (ผวหนงคางคก) มเมดตมเลกๆ สากบนผวหนงบรเวณ แขน ขา ตะโพก หวไหล

หนาอก ทอง หลง และตนคอ 2. ผวหนงหยาบแหง แตก ไมมเหงอ (xerosis)

4.12 ภาวะขาดวตามนซ (Vitamin C or Ascorbic acid Deficiency)

230

โรคลกปดลกเปด (Scurvy) เหงอกอกเสบ (Gingivitis)

ตดเชอแบคทเรย ไมไดขาดวตามนซ ขาดวตามนซ

4.13 โรคขาดวตามนบ 1 (Thiamine Deficiency)

231

เหนบชา (Wet (cardiac) beriberi) หอบเหนอย หวใจโต บวมทชา

วธการตรวจสอบ เคาะฟงสยงหวใจ คล าดขนาดหวใจ การฟงเสยงหวใจ

Cardiac beriberi

หลงรกษา 4 วน



232

Pitting edema บวม กดบมทสนหนาแขงทงสองขาง


233


234

Ankle jerk loss at Achilles’ tendon ไมมการกระตกเมอเคาะทเอนรอยหวาย รองลงมาตรงบรเวณเขา และตรงขอศอกดานหนาโดยใชนวโปงวางบนเอน แลวใชคอนเคาะบนนวโปง


4.14 โรคขาดวตามนบ 2 (Riboflavin Deficiency)

235

Angular stomatitis โรคปากนกกระจอก โดยจะมอาการทเดนชด (Pathgnomic sign) คอ การอกเสบทมมปากทงสองขาง

Angular palpebritis โรคตานกกระจอก

236

Atrophic lingual papillae หมายถง ตมรบรสบนลนหายไป ลนเลยน มกเปนสวนกลางและขอบลน การมรอยเลยน เรยกวา Tongue prints

ลนบวมแดง (glossitis)


237

Nasal – labial seborrhea ผวหนงขางจมกลอกเปนขยเหนผวอกเสบแดงอยภายใต พบบรเวณซอกจมก ใบห หวตา


4.15 โรคขาดวตามนบ 3 (Niacin Deficiency)

238

Dermatitis

บรเวณทถกแสงแดด

239

Fissured and magenta tongue ลนแตกเปนรอง สมวงแดง

4.15 โรคขาดวตามนบ 3 (Niacin Deficiency)

242

ภาวะพรอง(deficiency)

สารอาหาร ภาวะเกน (excess)

ผอม ทองผก กลามเนอเหยวรบ ตะครว คอพอก ลกปดลกเปด ฟนผ

พลงงาน ใยอาหาร โปรตน โซเดยม ไอโอดน วตามนซ ฟลออไรด

อวน ทองเสย อวน ความดนโลหตสง ไทรอยดเปนพษ นวในไต ฟนตกกระ


243

อาการแสดง สารอาหาร การขาดสารอาหาร เกลดกระด ปากนกกระจอก คอพอก บวม ขอมอขยายใหญ การไดรบสารอาหารเกน ฟนผ ฟนตกกระ

วตามนเอ วตามนบ 2 ไอโอดน โปรตน วตามนด น าตาล ฟลออไรด


244

อวยวะ อาการ การประเมนผล

กลามเนอเยอบตา-ปาก

เสนผม

เหยวลบ

ซด

เสนผมแหง แดง ไมมประกาย บางกระจายอยหางๆ ดงหลดตดมองาย

ขาดโปรตนและพลงงาน

แขน ขา บวม

หนงหมกระดก

Kwashiorkkor

Marasmus


245


ตา Night blindness, Xerophthalmia Comeal xerosis และ Comeal ulcer Bitot’s spots, Keratomalacia, Blindness

ขาดวตามนเอ

ผวหนง ผวแหง, Follicular hyperkeratosis ขาดวตามนเอ

กลามเนอประสาท

ออนแรง squatting test ท าไมได ชา ไมม reflex

ขาดวตามนบ1


246


ปาก จมก

Angular stomatitis, Cheilosis (รมฝปากจะแดง) Nasolabial seborrhea

ขาดวตามนบ2

ประสาทลน เยอบตา-ปาก

ปลายประสาทอกเสบ ความจ าเสอม ลนอกเสบซด

ขาดโฟเลท

เหงอก ผวหนง

เลอดออกตามไรฟน จดเลอดออกใตผวหนง

ขาดวตามนซ


247

อวยวะ อาการ การประเมนผล ศรษะ อก แขน ขาลน

Cranial bossing, Opened anterior Fontanelle Beading rosary Bowed legs/knocked knees

ขาดวตามนด

เยอบตา-ปาก ลน เลบ

ซด ลนเลยน ลนอกเสบ Koilonychia

ขาดธาตเหลก

ตอมไทรอยด โต(Goiter) ขาดสารไอโอดน น าหนกตามสวนสง

มากกวาคามาตรฐาน (median) +2SD ขนไป โรคอวนในเดกวยเรยน


การจ าแนกระดบความดนโลหตในผใหญ

248

ความดนโลหต ความดนโลหตตวบน (SBP) mmHg

ความดนโลหตตวลาง (DBP) mmHg

ปกต (Normal) <120 And <80 เรมเสยงตอความดนโลหตสง (Prehypertension)

120-139 Or 80-89

ความดนโลหตสง ขนท 1 (Hypertension Stage I)

140-159 Or 90-99

ความดนโลหตสง ขนท 2 (Hypertension Stage II)

≥160 or ≥100


249

5. Dietary assessment การประเมนอาหารบรโภค

การประเมนอาหารบรโภค (Dietary assessment)

หมายถง การวดปรมาณอาหารทบคคลบรโภคในชวง 1 วน มากกวา 1 วน หรอการประเมนแบบแผนการบรโภคอาหารในชวงระยะเวลาหลายเดอน การประเมนอาหารบรโภคจะท าใหเราไดขอมลเกยวกบการบรโภคสารอาหาร หรอกลมอาหารเฉพาะ

ขอมลดงกลาจะใชในการประเมนภาวะโภชนาการทงในรบบคคล กลมบคคล และ/หรอชมชน


ความส าคญของการประเมนอาหารบรโภค

1. ประเมนความพงพอใจในการไดรบอาหารและสารอาหารของบคคล/กลม 2. ตดตามแนวโนมในการบรโภคอาหารและสารอาหาร 3. ศกษาความสมพนธระหวางอาหารและสขภาพ 4. ระบกลมทเสยงทจะพฒนาเปนโรคทเกยวของกบอาหารและโภชนาการ 5. วางโครงการในการใหโภชนศกษาและลดความเสยงในการเกดโรค 6. วางแผนการผลตอาหารและกระจายอาหาร 7. ออกกฎขอบงคบดานอาหารและสารอาหาร 8. ประเมนความส าเรจและความคมทนของโครงการใหโภชนศกษาและลดความ

เสยงการเกดโรค 9. เปนขอมลพนฐานในอตสาหกรรมผลตอาหาร 10.ประเมนดานความเปนพษของอาหาร


การวดการบรโภคอาหาร

การวดการบรโภคอาหารแบงออกเปน 3 ระดบ คอ

252

1 ระดบประเทศ 2 ระดบครวเรอน 3 ระดบรายบคคล

1.1 บญชดลอาหาร (Food Balance Sheet; FBS)

1.2 การศกษาอาหารโดยรวม (Total Diet Study; TDS)

2.1 บญชอาหาร (Food Account method)

2.2 การสมภาษณอาหารบรโภคในครวเรอน โดยทบทวนความจ ายอนหลง 24 ชวโมง (Household 24-h recall method)

2.3 การบนทกอาหารในครวเรอน (Household food record method)

3.1 การประเมนการบรโภคในอดตเมอเรวน หรอยอนหลงไปในอดตทผานมาเปนระยะเวลานาน (Retrospective methods of dietary assessment)

3.2 การประเมนการบรโภคในปจจบนหรอในอนาคตอนใกล (Prospective methods of dietary assessment) มหาวทยาลยสโขทยธรรมธราช , 2561

การวดการบรโภคอาหาร (ตอ)

1.1 บญชดลอาหาร (Food Balance Sheet; FBS) เปนการประเมนจ านวนอาหารทบรโภคของประชากรในประเทศทางออม โดยจะใหขอมลเกยวกบอาหารทมอยเพอการบรโภค (มใชอาหารทบรโภคจรง)

FBS จะเสนอภาพรวมของแบบแผนอาหารทมอยในแตละประเทศในชวงระยะเวลาอางองทถกชเฉพาะเจาะจง (องคการอาหารและเกษตรแหงสหประชาชาต; FAO)

FBS = (ปรมาฯอาหารทผลต + ปรมาณอาหารทซอเขา) – (ปรมาณอาหารทสงออก + ปรมาณอาหารส าหรบสตวเลยง + ปรมาณอาหารทใชท าพนธ + ปรมาณอาหารทสญเสยไป )

253

1. ระดบประเทศ


1.2 การศกษาอาหารโดยรวม (Total Diet Study; TDS) การศกษาเพอหาระดบของการปนเปอนสารเคมตางๆ และระดบของสารอาหารในอาหารบรโภค โดยจะท าการเกบตวอยางอาหารจากภมภาคตางๆ และท าการวเคราะหทางเคม

TDS สามารถใชเพอตดตาม และประเมนการบรโภคมหโภชนะ (Macronutrients) และจลโภชนะ (Micronutrients) ในประชากร

254

1. ระดบประเทศ (ตอ)


มหาวทยาลยสโขทยธรรมธราช , 2561 มหาวทยาลยสโขทยธรรมธราช , 2561

2.1 บญชอาหาร (Food Account method) ผทรบผดชอบเกยวกบอาหารในครวเรอน/สถาบนจะท าการบนทกขอมลอาหารหรอท าบญชอาหาร ทไดจากการซอ การไดรบเปนของฝาก และ/หรอการเพาะปลกในครวเรอน โดยทวไประยะเวลาท าการส ารวจจะอยระหวาง 2-4 สปดาห

2.2 การสมภาษณอาหารบรโภคในครวเรอน โดยทบทวนความจ ายอนหลง 24 ชวโมง (Household 24-h recall method) เปนการประเมน 1 วนกอนการสมภาษณ

2.3 การบนทกอาหารในครวเรอน (Household food record method)

255

2. ระดบครวเรอน



3.1 การประเมนการบรโภคในอดตเมอเรวน หรอยอนหลงไปในอดตทผานมาเปนระยะเวลานาน (Retrospective methods of dietary assessment)ประกอบดวยวธการประเมนดงน

1. การสมภาษณอาหารบร โภคทบทวนความจ ายอนหลง 24 ช วโมง (24-hour recall)

2. ความถในการบรโภคอาหาร (Food Frequency Questionnaire; FFQ)

3. ประวตอาหาร (Diet history) หรอประวตทเกยวของกบอาหาร (Dietary history)

256

3. ระดบรายบคคล



3.1 การประเมนการบรโภคในอดตเมอเรวน หรอยอนหลงไปในอดตทผานมาเปนระยะเวลานาน (Retrospective methods of dietary assessment)

257

3. ระดบรายบคคล (ตอ)

ขอด ขอจ ากด

ระยะเวลาในการเกบขอมลสน การพงพาความจ าคอนขางมาก

ความจ าเปนทตองพงพาผถกเกบขอมลไมมาก

ไมสามารถวดความแปรปรวนของขอมลอาหารวนตอวนได

คาใชจายไมสง ตองการผทมทกษะเฉพาะในการ

ด าเนนการ

อาจเกดอคตจากตวผวดหรอบนทกผล



3.2 การประเมนการบรโภคในปจจบนหรอในอนาคตอนใกล (Prospective methods of dietary assessment) ประกอบดวยวธการประเมนดงน

1. การบนทกอาหารบรโภค (Food record or diary) จ าแนกออกเปน 2 วธตามวธการทใชในการประเมนน าหนกอาหาร ไดแก การบนทกอาหารบรโภคดวยการชง (Weighก food record) การบนทกอาหารบรโภคดวยการกะประมาณ (Estimated food

record) 2. การวเคราะหทางเคมของอาหาร (Chemical analysis of diets) ผถก

เกบขอมลจ าลองอาหารและเครองดมทบรโภคทงชนดและปรมาณจรงในวนทตองท าการประเมน อาหารทจ าลองจะถกน าไปชงน าหนกและวเคราะหทางเคม วธนไมนยมใชในการศกษาเชงระบาดวทยา

258




3.2 การประเมนการบรโภคในปจจบนหรอในอนาคตอนใกล (Prospective methods of dietary assessment)

259


ขอด ขอจ ากด

ความถกตองของขอมลอาหารบรโภค อาจเปลยนแปลงบรโภคนสย

สามารถวดความแปรปรวนของขอมลอาหารวนตอวน

ตองการความรวมมอจากผถกเกบขอมลในระดบสง

การพงพาความทรงจ าคอนขางนอย ผถกเกบขอมลตองใชเวลาในการเกบ

ขอมลคอนขางมาก

ผถกเกบขอมลตองอานออกเขยนได



ณฐวรรณ เชาวนลลตกล ส านกโภชนาการ กรมอนามย

การประเมน การบรโภคอาหาร

260

วธการประเมนการบรโภคอาหาร

1. การชงน าหนกอาหาร (weighing food)

อาหารดบ ชนสวนของอาหารดบทตดทง เครองปรง เชน เครองปรงรสเคม น าตาล อาหารสก อาหารทกนเหลอ เศษอาหาร

เปนการชงน าหนกอาหารตลอดทงวนททกคนในบานบรโภค

261

การวเคราะหขอมล

1. ค านวณหาปรมาณอาหารแตละชนดทสมาชกในครอบครวบรโภคเฉลยตอคนตอวน

2. ค านวณหาปรมาณสารอาหารทไดรบเฉลยตอคนตอวน

อปกรณทใช 1. เครองชงอาหารชนดหยาบและละเอยด 2. สมดจดบนทกอาหาร

262

2. การสมภาษณการบรโภคอาหารยอนหลง 24 ชงโมง (24 hour dietary recall)

เปนการสมภาษณการบรโภคอาหารยอนหลงในชวง 24 ชวโมงทผานมา หรอ 1 วนกอนการสมภาษณ

ควรท า 2-3 วน โดยเปนวนหยด 1 วน และวนธรรมดา 1-2 วน เพอใหไดขอมลการบรโภคอาหารทเปนแบบแผนการบรโภคของกลมตวอยางมากทสด

263

อปกรณทใช

1. สมดภาพอาหาร หรอหนจ าลองอาหาร หรออาหารจรง 2. อปกรณตวงวดในครวเรอน เชน ชอนกนขาว ชอนชา ทพพ

แกวน า (200 ซซ) หรออปกรณทวไป ไดแก ถวยตวง ชอนตวง 3. แบบฟอรม

264

265

1. ผถกสมภาษณขอมลอาหารบรโภคคอใคร (ตนเอง, มารดา, ผเลยงด) 2. วนทผถกสมภาษณใหขอมลอาหารบรโภคทบทวนความจ ายอนหลง

24 ชวโมงเปนวนอะไร (วนธรรมดา, วนหยด/วนนกขตฤกษ) 3. ลกษณะและปรมาณของอาหารทผถกสมภาษณใหขอมลเปนรปแบบ

ของอาหารทผถกสมภาษณ มกกนทวไปในแตละวนใชหรอไม (ใช, ไมใช)

ขอมลอาหารทถกสมภาษณ

266

วธการสมภาษณอาหารบรโภคทบทวนความจ ายอนหลง 24 ชวโมง

1. เรมตนสมภาษณ โดยการแนะน าตนเอง สรางบรรยากาศเปนกนเอง อธบายวตถประสงคของการสมภาษณ และบอกประโยชนทจะไดรบจากการใหสมภาษณ

2. การสมภาษณและการบนทก การสมภาษณอาหารทบรโภคมล าดบขน 1) จ านวนมอทกนทงหมดตลอดทงวน ทงมอหลกและอาหารวาง 2) รายการอาหารและเครองดมทกชนดทบรโภค 3) แหลงทมาของอาหาร และสวนประกอบของอาหารแตละรายการ

โดยตองพยายามสอบถามใหครบทกชนด ตามสวนประกอบของอาหารทควรจะม ถาปรากฏวาไมม ตองใสไวในชองหมายเหตวา “ไมม” เปนการยนยนวาผสมภาษณมไดลมถาม

267


2. การสมภาษณและการบนทก การสมภาษณอาหารทบรโภคมล าดบขน 4) ในกรณทผถกสมภาษณหรอครอบครวผถกสมภาษณประกอบ

อาหารเอง ผสมภาษณตองถามเกยวกบวธการเตรยมและปรงประกอบ เนองจากอาหารชนดเดยวกน อาจมวธการปรงประกอบไดหลายวธ หรออาจใชเครองปรงทแตกตางกน

5) การบนทกชนดของอาหารทเปนสวนประกอบ ตองบนทกใหมความละเอยดมากทสด กรณทเปนอาหารปรงส าเรจทบรรจในกลองหรอหอบรรจภณฑ อาจขอดหอบรรจภณฑหรอสอบถามเกยวกบตราของผลตภณฑ ราคาฯลฯ

268


2. การสมภาษณและการบนทก การสมภาษณอาหารทบรโภคมล าดบขน 6) การเกบขอมลรายละเอยดเกยวกบปรมาณของอาหารทบรโภค ผ

สมภาษณตองซกถามเกยวกบปรมาณทรบประทาน เชน จ านวน รปราง/ลกษณะ ขนาด และปรมาตร การกะปรมาณอาหารทบรโภค ควรใชอปกรณทชวยในการประมาณปรมาณของอาหาร ในกรณทรายการอาหารนนบรโภคโดยบคคลหลายคน อาจตองใชวธการประมาณโดยน าจ านวนคนทบรโภคอาหารชนดนนมาหารปรมาณอาหารทงหมดทรบประทาน (หมายเหต: ในกรณผเลยงดใหสมภาษณอาหารแทนเดก ใหตรวจสอบซ ากบเดก)

269


3. การตรวจสอบขอมลเมอไดขอมลครบถวน กอนเสรจสนการสมภาษณ ผสมภาษณตองตรวจสอบความสมบรณของขอมลตางๆ ทไดจากการสมภาษณอกครงหนง

4. การตรวจทาน หลงตรวจสอบขอมลเสรจเรยบรอย ผสมภาษณตองสงแบบสมภาษณใหผนเทศทนทเพอตรวจทานความถกตองของขอมลใหใกลเคยงกบความเปนจรงมากทสด

แบบฟอรม 24 hour dietary recall

มออาหาร รายการอาหาร สวนประกอบอาหาร ปรมาณอาหาร

ชอ………………………………….นามสกล…………………..…………..เพศ……………...อาย…………………..ป

วนทบนทกอาหาร………………………. เปนวน วนธรรมดา วนหยด

270

วธการสมภาษณการบรโภคอาหารยอนหลง 24 ชงโมง

1. สอบถามอาหาร ขนม และเครองดมทกชนดทบรโภค

เมอวานตลอดทงวนตงตนนอนเชาจนถงเขานอน

ยอนหลงตงแตเวลาทสอบถามจนถงเมอวานครบ 24 ชวโมง เชน 9.00 น. วนน จนถง 9.00 น. เมอวานน

2. จดบนทกวธการปรงและสวนประกอบอาหารอยางละเอยดแตละมอ เชน ชนดอาหาร เครองปรงรส จ านวนชน/หอ/ถง/ขวด

3. ในกรณทเปนขนมทเปนชน ตองระบขนาด

4. ในกรณทเปนอาหารส าเรจรป ใหระบยหอและขนาด

271

ตวอยางการบนทกการสมภาษณ 24 hour dietary recall


เชา ขาวผดหม ขาวสวย 1½ ทพพ

หมตดมน 1 ชอนกนขาว

ผกคะนา ¼ ทพพ

ไขไก 1 ฟอง

น ามนพช ค านวณ

เตมเครองปรงรส น าปลา 1 ชอนกนขาว



272

ขอด

1. เปนวธทท าไดงาย ไมยงยากซบซอน ใชเวลาสน เสยคาใชจายนอย

2. เกบขอมลในกลมทอานหนงสอไมออกได

3. ใชไดดกบกลมตวอยางทมแบบแผนการบรโภคอาหารทคลายคลงกน

274

ขอจ ากด

1. มความคลาดเคลอนของปรมาณอาหารทบรโภค

2. ในคนทมความแตกตางของการบรโภคอาหารในแตละวน การเกบขอมลเพยง 1 วน อาจไมเปนตวแทนของอาหารของแตละบคคลได

3. ตองอาศยความจ าของผใหขอมล จงไมเหมาะกบผสงอาย และเดกอายต ากวา 12 ป

การวเคราะหขอมล ค านวณหาปรมาณอาหารแตละชนดและปรมาณสารอาหารเฉลยตอวน

275

3. การบนทกการบรโภคอาหาร (Food record)

นยมบนทกระยะเวลา 3 วน คอ วนธรรมดา 2 วน และวนหยด 1 วน โดยกลมตวอยางเปนผจดบนทก

เทคนคการบนทก ใหบนทกทนททบรโภคในแตละครง

วธการบนทก

1) บนทกอาหาร ขนม และเครองดมทกชนดทบรโภค พรอมทงระบมออาหาร

2) บนทกวธการปรงและสวนประกอบอาหารอยางละเอยด เชน ชนดอาหาร เครองปรงรส จ านวนชน/หอ/ถง/ขวด

3) ในกรณทเปนขนมทเปนชน ตองระบขนาด

4) ในกรณทเปนอาหารส าเรจรป ใหระบยหอและขนาด

276

ท าไมตองบนทกขอมลการกน

277

ตวอยางการบนทกอาหารและการเคลอนไหวออกก าลงกายของนด

278

แบบบนทกการบรโภคอาหาร




279

แบบบนทกการบรโภคอาหาร

280

ขอด

ขอมลมความถกตอง จะไดตามทบรโภคจรง มากกวาการสมภาษณยอนหลง 24 ชวโมง เนองจากบนทกทนทหลงจากบรโภคไมตองใชความจ า

ขอจ ากด 1. เปนภาระแกกลมตวอยางทตองจดบนทก 2. กลมตวอยางตองตองรหนงสอและสามารถจดบนทกได

281

การวเคราะหขอมล ค านวณหาปรมาณอาหารแตละชนดและปรมาณสารอาหารเฉลยตอวน

อปกรณทใช 1. สมดภาพอาหาร หรอหนจ าลองอาหาร หรออาหารจรง 2. อปกรณตวงวดในครวเรอน เชน ชอนกนขาว ชอนชา ทพพ แกวน า(200

ซซ) หรออปกรณทวไป ไดแก ถวยตวง ชอนตวง 3. แบบบนทก

282

4. การสมภาษณความถของ การบรโภคอาหาร

(Food frequency questionnaire)

ใหขอมลทอธบายแบบแผนของการบรโภคอาหาร

มงเนนเฉพาะสารอาหารชนดใดชนดหนงทสนใจศกษา เชน อาหารทมพลงงานสง

แบบสอบถาม ประกอบดวย 2 สวน คอ ชนดของอาหาร และความถในการบรโภค

283

284

วธการสมภาษณความถในการบรโภคอาหาร

ในการสมภาษณใหถามประเภทอาหารเรยงไปตามล าดบตงแตขอ 1 เปนตนไป โดยมขนตอนการถามค าถาม ดงน

1. ใหผสมภาษณถาม ดงน “ในอาหารแตละประเภททาน (ผถกสมภาษณ) กนหรอไม”

2. ผสมภาษณพจารณาเฉพาะประเภทอาหารทผถกสมภาษณระบวากน และถามค าถามดงน “ทาน (ผถกสมภาษณ) กนอาหารดงตอไปนบอยเพยงใด”

3. ในขณะทถามความถในการกนอาหารผสมภาษณใชแผนภาพ แสดงความถของการกนอาหารประเภทตางๆ ประกอบในการจดบนทก

ขอด

1. ใหขอมลทเปน usual intake (การบรโภคทเปนปรกตนสย)

2. เกบขอมลโดยการสมภาษณ หรอตอบแบบสอบถามดวยตนเอง

3. สามารถใชกบจ านวนกลมตวอยางมากๆได

285

ขอจ ากด

1. ถามชนดของอาหารมากเกนไป จะเพมภาระกบผถกสมภาษณ

2. ขอมลอาจคลาดเคลอน ในกรณทบรโภคอาหารไมเปนประจ า

3. กลมตวอยางทมระดบการศกษาปานกลางถงต า ควรใชการสมภาษณ

4. ไมทราบวธการปรงอาหาร

5. ไมทราบปรมาณอาหารทบรโภค

286

แบบสมภาษณความถของ การบรโภคอาหาร

ชนดอาหาร

จ านวนครงโดยเฉลย

ไมเคย/ < 1 ครง

ตอเดอน

ครง ตอเดอน

ครง ตอสปดาห

ครง ตอวน

1-3 1-3 4-6 1 2-3 4

287

การค านวณเปน Score

ฐานเปนวน

3 ครง ตอวน = 3



5‐6 ครง ตอสปดาห = 5+6/2 = 5.5/7 = 0.8

3‐4 ครง ตอสปดาห = 3+4/2 = 3.5/7 = 0.5

1‐2 ครง ตอสปดาห = 1+2/2 = 1.5/7 = 0.2

2‐3 ครง ตอเดอน = 2+3/2=2.5/30 = 0.08

1 ครง ตอเดอน = 1/30 = 0.08/30 = 0.03

288

5. การสมภาษณความถการบรโภคอาหารกงปรมาณ

(Semi-quantitative frequency questionnaire)

เหมอนกบ FFQ แตเพมในเรองปรมาณอาหารทบรโภคตอครง

ลดขอจ ากดของ FFQ : สามารถวเคราะหในเรองปรมาณของสารอาหารทไดรบ (เฉพาะสารอาหารทศกษา)

290

แบบสมภาษณความถการบรโภคอาหารกงปรมาณ

ชนดอาหาร

ปรมาณหรอ น าหนกท

รบประทาน ตอครง

จ านวนครงโดยเฉลย

ไมเคย/ < 1 ครง

ตอเดอน

ครง ตอเดอน

ครง ตอสปดาห

ครง ตอวน

1-3 1-3 4-6 1 2-3 4

291

การส ารวจของส านกโรคไมตดตอ

ผก 1 หนวยมาตรฐาน เทากบ ผกดบ 1 ถวย ผกสก ½ ถวย

การวเคราะหปรมาณผกและผลไมทไดรบ

จากแบบสอบถาม

มะละกอ แตงโม สบปะรด 6-8 ชนพอค า กลวยน าหวา 1 ผลกลาง สมเขยวหวาน 1 ผลใหญ เงาะ 4 ผล มะมวง ½ ผล

ผลไม 1 หนวยมาตรฐาน เทากบ

หนวยของผกและผลไมทใชในการแนะน าดานโภชนาการ

ผก ใชหนวยตวงวดเปน “ทพพ”

ผลไม ใชหนวยตวงวดเปน “สวน”

ผก 1 ทพพ

ชนดผก ปรมาณ

ผกสก 1 ทพพ

ผกดบทเปนใบ 2 ทพพ

ผกดบทเปนพชหว/ฝก 1 ทพพ

อาหารทดแทนในกลมผก

ผลไม 1 สวน

ขนาด ชนดผลไม ปรมาณ

เลกมาก องน, ล าไย 8-10 ผล

เลก เงาะ, มงคด 4 ผลกลาง

ปานกลาง

ชมพ, สมเขยวหวาน 2 ผล

กลวยน าหวา, กลวยไข 1 ผลกลาง

ฝรง, มะมวงสก 1/2 ผล

ใหญ

มะละกอสก, สบปะรด 6-8 ชนพอค า

แตงโม 6-8 ชนพอค าหรอ

3 ชนใหญ

การวเคราะหปรมาณผกและผลไม

1. เปลยนจากหนวยมาตรฐาน ใหเปน ทพพและสวน

ผก 1 หนวยมาตรฐาน เทากบ ผก 1 ทพพ

ผลไม 1 หนวยมาตรฐาน เทากบ 1 สวน

2. เปรยบเทยบปรมาณผกและผลไมทไดรบกบปรมาณทแนะน าใน 1 วน เพอเปรยบเทยบความเพยงพอ

กลมอาหาร หญงวยท างาน

อาย 25-60 ป และผสงอาย 60 ปขนไป

ชายวยท างาน อาย 25-60 ป

ผก (ทพพ) 6 6

ผลไม (สวน) 4 4

ค าถามทายบท 1. จงอธบายความหมาย วตถประสงคและรแบบการประเมนภาวะโภชนาการ

2. จงบอกวธการประเมนภาวะโภชนาการนยมใชในบคคล กลมบคคล และชมชน

3. ถานกศกษาตองการทราบวาบคคล หรอกลมบคคลใด ไดรบสารอาหารจากอาหารทบรโภคเพยงพอหรอไมถาเลอกใชวธการประเมนอาหารบรโภคใดบาง

4. จงบอกขอดและขอจ ากดของการประเมนภาวะโภชนาการทางชวเคม

5. การประเมนภาวะโภชนาการทางชวเคมของสารโปรตนในรางกายสามารถใชตวชวดใดบาง

6. จงยกตวอยางวธการวดสดสวนตางๆของรางกายทใชในการวดขนาดและสวนประกอบของรางกาย

7. การวดสดสวนตางๆของรางกายวธการใดทตองหาจดกงกลางแขน

8. จงบอกตวชวดทใชในการประเมนความอวนโดยรวมและลกษณะของความอวนในผใหญและเดก

9. จงระบวธการพนฐานเบองตนของการตรวจรางกายในการประเมนภาวะโภชนาการทางคลนก

10. จงบอกสงทควรค านงเมอท าการตรวจประเมนภาวะโภชนาการทางคลนกในเดก

301

302

1. มหาวทยาลยสโขทยธรรมธราช สาขาวชาวทยาศาสตรสขภาพ . 2552. โภชนศาสตรสาธารณสข (Nutrition in health) หนวยท 8-15. นนทบร: มหาวทยาลยสโขทยธรรมธราช.

2. มหาวทยาลยสโขทยธรรมธราช สาขาวชาวทยาศาสตรสขภาพ . 2561. โภชนศาสตรสาธารณสข (Nutrition in health) หนวยท 6-10. นนทบร: มหาวทยาลยสโขทยธรรมธราช.

3. ประไพศร ศรจกรวาล. 2551. องคความรดานโภชนศาสตร. คนหาเมอ 10 ธนวาคม พ.ศ. 2560, จาก http://www.thaidietetics.org/wp-content/uploads/2017/09/BasicNutrition.pdf

4. นธยา รตนาปนนท และ วบลย รตนาปนนท. 2556. หลกโภชนศาสตร. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร. 5. ประณต ผองแผว. 2539. โภชนศาสตรชมชน (Community Nutrition). กรงเทพฯ : ลฟวง ทรานส

มเดย. 6. ประสงค เทยนบญ. 2540. การประเมนภาวะทางโภชนาการ. คนหาเมอ 10 ธนวาคม พ.ศ. 2560, จาก

http://www.med.cmu.ac.th/dept/nutrition/data/common/assessment%20of% 20nutritional%20status.pdf

เอกสารอางอง

303

Thank You

บทที่6 การประเมินภาวะโภชนาการ (Nutritional...

Documents

Transcript of บทที่6 การประเมินภาวะโภชนาการ (Nutritional...