ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

Νεοελληνικό Θέατρο (1600-1940) - Κινηματογράφος

3Η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ (2014-2015)

ΤΑ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΑ ΜΕΛΟΔΡΑΜΑΤΙΚΑ ΚΑΙ

ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

στην ταινία του Γ Τζαβέλλα laquoΟ ΜΕΘΥΣΤΑΚΑΣraquo (1950)

ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ

ΑΜ 55038

ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΘΕΜΑΤΙΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ Καθηγήτρια ΤΑΜΠΑΚΗ ΑΝΝΑ

2 Μαρτίου 2015

2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 3 ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 4 ΜΕΛΟΔΡΑΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 6 ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 9 ΕΠΙΛΟΓΟΣ 10 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ndash ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑ 11 ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΚΗ ΠΗΓΗ ΕΙΚΟΝΑΣ 11

3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η γέννηση του κινηματογράφου τοποθετείται στις 28 Δεκεμβρίου 1895 όταν έγινε

η πρώτη δημόσια προβολή κινούμενης εικόνας από τους αδελφούς Λυμιέρ στο Grand

Cafeacute στο Παρίσι Ακολουθώντας τα δυτικά πρότυπα η πρώτη γνωστή

κινηματογραφική προβολή στην Αθήνα έγινε στις 28 Νοεμβρίου 1896 ώστε στη

συνέχεια ο κινηματογράφος να αποτελέσει το πλέον προσιτό και δημοφιλές είδος

ψυχαγωγίας Οι προσπάθειες ωστόσο για την παραγωγή ελληνικών ταινιών τις

πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα δεν στάθηκε δυνατό να εξελιχθούν λόγω των

δραματουργικών αδυναμιών τους της ελλιπούς τεχνικής υποδομής και της γερμανικής

Κατοχής Εν τω μεταξύ οι υπάρχουσες ταινίες αντιμετωπίζονταν ειρωνικά από την

κριτική και το μη συνειδητοποιημένο για την αναγκαιότητα δημιουργίας ενός

laquoεθνικούraquo κινηματογράφου κοινό1

Τόσο η ανασυγκρότηση όσο και η ενηλικίωση του ελληνικού κινηματογράφου

τοποθετείται ουσιαστικά στη διάρκεια της δεκαετίας 1940-1950 εν μέσω Κατοχής και

Εμφυλίου Ο Φιλοποιμένας Φίνος και ο Μαυρίκιος Νόβακ δημιούργησαν τις πρώτες

μονάδες παραγωγής ταινιών ενώ ο Γιώργος Τζαβέλλας έδωσε με τα

laquoΧειροκροτήματαraquo το 1944 το έναυσμα για την απαιτούμενη διαμόρφωση μιας

εθνικής κινηματογραφικής συνείδησης Την ίδια περίοδο διαμορφώθηκαν και τα

κυριότερα κινηματογραφικά είδη το μελόδραμα το δράμα και η κωμωδία Κατά την

οκταετία 1950-1958 παρήχθησαν δημοφιλείς και ποιοτικές ταινίες οι οποίες στόχευαν

κυρίως στην αλλαγή του προπολεμικού σκηνικού και την απάλειψη των συλλογικών

βιωμάτων Πρόκειται για την περίοδο του laquoερασιτεχνισμούraquo ndash ο όρος αναφέρεται στις

τεχνικές υποδομές και όχι στην ποιότητα των ταινιών ndash όταν έκαναν την εμφάνισή τους

πρωτότυπα κινηματογραφικά μοτίβα καθιερώθηκαν χαρακτήρες-τύποι ενώ οι χώροι

της αφήγησης αποτύπωναν τις κοινωνικές διεργασίες της εποχής2

Η ταινία του Γιώργου Τζαβέλλα laquoΟ Μεθύστακαςraquo (1950) αποτελεί αντικείμενο

μελέτης της παρούσας εργασίας Πρόκειται για μια ιδιαίτερα σημαντική για την εποχή

ταινία καθώς όπως θα δούμε στη συνέχεια αποτυπώνει όλα εκείνα τα

χαρακτηριστικά τα οποία επηρέασαν την μετέπειτα παραγωγή του είδους3

1 Δελβερούδη 2002 σσ182036 Ακτσόγλου 1994 σ72

2 Αθανασάτου 2002 σσ7786 Ακτσόγλου 1994 σ86 Δελβερούδη 2002 σ53

3 Δελβερούδη 2002 σ57

4

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

laquoΟ Μεθύστακαςraquo υπήρξε η πρώτη ταινία της εποχής που ξεχώρισε καθώς

απόλαυσε μια πρωτόγνωρη εισπρακτική επιτυχία κάνοντας τον αριθμό-ρεκόρ των

304439 εισιτηρίων στην Αrsquo προβολή της Το εισπρακτικό αυτό ρεκόρ ξεπεράστηκε

δεκατέσσερα χρόνια αργότερα όταν το 1964 το μιούζικαλ του Γ Δαλιανίδη laquoΚάτι να

καίειraquo έκανε 660791 εισιτήρια4 Όπως αναφέρει ο Ακτσόγλου ένα μέρος της

επιτυχίας του laquoΜεθύστακαraquo οφείλεται αναμφίβολα στην θεατρικών καταβολών

ερμηνεία του Ορέστη Μακρή την οποία χαρακτηρίζει ως laquoμιαν από τις πιο

εντυπωσιακές και σημαντικές στην ιστορία του ελληνικού κινηματογράφουraquo5

Είναι γεγονός πως τα πρώτα δάνεια των ταινιών της εποχής προήλθαν από τις

παραδοσιακά αφηγηματικές τέχνες τη λογοτεχνία και το θέατρο Επιπλέον πολλά

κινηματογραφικά κείμενα της δεκαετίας παραγωγής του laquoΜεθύστακαraquo ανάγουν την

καταγωγή τους σε επιτυχημένες θεατρικές παραστάσεις με αποτέλεσμα τη μεταφορά

τους στην κινηματογραφική οθόνη Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο κεντρικός

ήρωας του laquoΜεθύστακαraquo Χαράλαμπος Λαρδής ο οποίος προέρχεται από τον

μεθυσμένο κωμικό χαρακτήρα της επιθεώρησης υποστηριζόμενος και θεατρικά από

τον Ορέστη Μακρή Η μεταφορά θεατρικών παραστάσεων στην οθόνη είχε ως

αποτέλεσμα να διαμορφωθεί μια συνέχεια αφενός του θεατρικού προσκήνιου του

στερεότυπου δηλαδή θεατρικού μετωπικού τρόπου όρασης και αφετέρου των

θεματικών και αφηγηματικών προσεγγίσεων όπως η συνεχής και γραμμική αφήγηση

που χαρακτήριζαν πολλές ταινίες της περιόδου 1950-19706

Εντούτοις ο σεναριογράφος και σκηνοθέτης του laquoΜεθύστακαraquo Γιώργος

Τζαβέλλας διαφοροποιήθηκε σε μεγάλο βαθμό από τον μέχρι τότε κανόνα της

μετωπικότητας του θεατρικού προσκηνίου Υιοθέτησε πολλά στοιχεία από την

κινηματογραφική αφήγηση συνδυάζοντας μάλιστα τον διπλό άξονα αφήγησης ndash την

ύπαρξη δυο εξελισσόμενων ιστοριών με αποτέλεσμα την αμφισημία στην έκβαση και

το διπλό τέλος ndash με τη συνύπαρξη διαφορετικών μοτίβων Ειδικότερα η

κινηματογραφική αφήγηση του Τζαβέλλα είναι εμφανής στο ξεκίνημα ακόμη του

laquoΜεθύστακαraquo με τα εξωτερικά γενικά πλάνα της Πλάκας Μέσα από τις διάφορες

4 Ακτσόγλου 1994 σ77 Αθανασάτου 2002 σ86

5 Ακτσόγλου 1994 σ77

6 Αθανασάτου 2002 σσ828489 Κολοβός 2001 σ[17]

5

οπτικές γωνίες λήψης και την αλληλουχία των εικόνων κατάφερε να αναδείξει

χαρακτηριστικά σημεία της ιστορικής Πλάκας (200-217) από τη μια και να αποδώσει

από την άλλη σκηνές από την καθημερινότητα της λαϊκής μεταπολεμικής γειτονιάς

(218-237) Με τον τρόπο αυτό αποδίδεται το ηθογραφικό στοιχείο μέσα από το

οποίο αντανακλάται το πνεύμα της εποχής έτσι ώστε να τονίζεται ταυτόχρονα η

κοινωνική σύνθεση των κατοίκων των φτωχών δηλαδή και περιθωριοποιημένων

λαϊκών στρωμάτων που εκπροσωπεί ο μπάρμπα-Χαραλάμπης7 Έτσι μέσα από τον

διπλό άξονα και τον δυϊσμό της αφήγησης η πρώτη ιστορία του laquoΜεθύστακαraquo

Χαράλαμπου Λαρδή που στη γειτονιά αποκαλούν laquoχημικόraquo αποτυπώνει με

ρεαλιστικό τρόπο τη γενιά του πολέμου και της Κατοχής η οποία περικλείει τους

αδικημένους και καταπιεσμένους τους laquoαπό κάτωraquo Η δεύτερη ωστόσο ιστορία

αυτή της Αννούλας (Μπίλλυ Κωνσταντοπούλου) και του Άλεκ (Δημήτρης Χορν)

αναφέρεται στη μεταπολεμική γενιά και στην προσπάθειά της για ένα νέο ξεκίνημα

ζωής αναδυόμενο μέσα από το μοτίβο έρωτα-γάμου πλούσιου-φτωχής8

Στο πλαίσιο της αφήγησης ο Τζαβέλλας μας εισάγει στους εσωτερικούς χώρους

δράσης των ιστοριών οι οποίοι αναπόφευκτα παραπέμπουν σε θεατρικό προσκήνιο

Αρχικά στο φτωχό λαϊκό σπίτι του μπάρμπα-Χαραλάμπη το οποίο αποτελεί συνέχεια

του εξωτερικού περίγυρου όπου ο κύριος μεγάλος χώρος με τη λιτή επίπλωση

λειτουργεί ως τραπεζαρία και τόπος υποδοχής κατά την διάρκεια της ημέρας αλλά και

ως υπνοδωμάτιο τη νύχτα Πρόκειται για τον χώρο όπου ο ήρωας αφηγείται τα αίτια

της κατάρρευσης του (1418-1525) εφόσον λίγο νωρίτερα έχουν προοικονομηθεί τόσο

από τον αστυφύλακα που τον συνοδεύει σπίτι του laquoήταν βαρύ το χτύπημα που σου

έλαχεraquo (1213-1215) όσο και από το τραγούδι κάποιων νέων στα σοκάκια της

γειτονιάς laquoέφυγες φως μου κι όλη η ζωή μου άλλαξε και το φαρμάκι μες τη καρδιά

μου στάλαξεraquo (1237-1410) Μαθαίνουμε έτσι για το χαμό του γιου του Κώστα στο

Αλβανικό Μέτωπο για το θάνατο της γυναίκας του από τον καημό της αλλά και για τις

οικονομικές υλικές και ηθικές συμφορές απόρροια του πολέμου και της Κατοχής που

έκαναν τον μπάρμπα-Χαραλάμπη να laquoλυγίσειraquo ώστε να βρει παρηγοριά στο κρασί9

Ο Τζαβέλλας συνεχίζει με την αφήγηση της δεύτερης ιστορίας στους χώρους των

απλών γραφείων των υπαλλήλων και των πολυτελών της διοίκησης της εταιρείας του

7 Αθανασάτου 2001 σσ145-147 Κοκκώνης 2001 σ[13] Ακτσόγλου 1994 σ78

8 Αθανασάτου 2002 σ89 Αθανασάτου 2001 σσ148-149156

9 Αθανασάτου 2001 σσ147-148 Δελβερούδη 2002 σ57

6

κρασέμπορου Μπακά (2720-2950) όπου η κόρη του laquoχημικούraquo Αννούλα βρίσκει

δουλειά με τη μεσολάβηση του ταβερνιάρη μπάρμπα-Γιαννακού (2354-2420)

Επιπλέον ο χώρος της έπαυλης του πλούσιου εργοδότη της (3410-3648) δοσμένος

μέσα από πλάνα με πολυτελή αυτοκίνητα τον περιποιημένο κήπο με τη λίμνη-πισίνα

καθώς και την πολυτέλεια που χαρακτηρίζει το εσωτερικό της εισάγουν το θεατή στον

κόσμο της μισθωτής εργασίας και των πλουσίων αντίστοιχα Πρόκειται για τους

χώρους όπου εναλλάσσεται η δράση της ταινίας με επίκεντρο ωστόσο της γραμμικής

φιλμικής αφήγησης να παραμένει η λαϊκή γειτονιά του Χαράλαμπου Λαρδή10

ΜΕΛΟΔΡΑΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Με τη λεξικογραφική έννοια το μελόδραμα αποτελεί μια δραματική αφήγηση

που συνοδεύεται από μουσική η οποία ενορχηστρώνει και ενισχύει τις συγκινησιακές

εκφάνσεις της πλοκής Υπό αυτήν την έννοια laquoΟ Μεθύστακαςraquo κατατάσσεται στο

μελόδραμα το οποίο συνδυάζει μια δομική πολυμορφία όπου αναφέρεται και το

οικογενειακό μελόδραμα Με βάση τον Κολοβό πρόκειται για ένα είδος του οποίου

οι θεματικοί και αφηγηματικοί άξονες επικεντρώνονται laquoστον οικογενειακό κύκλο

προσωπικών και κοινωνικών προβλημάτων και συγκρούσεωνraquo και επιπροσθέτως

αναδεικνύονται μέσα κυρίως από ρεαλιστικές παραμέτρους ιδεολογίες ταξικοί και

ψυχολογικοί προβληματισμοί11

Μολονότι laquoΟ Μεθύστακαςraquo λειτούργησε ως πρότυπο για τη μετέπειτα παραγωγή

των μελοδραμάτων στον ελληνικό κινηματογράφο εντούτοις με βάση τη Δελβερούδη

η σχέση που διατηρεί η ταινία με το είδος είναι σχετικά μικρή Αφενός γιατί τα όρια

ανάμεσα στο δράμα και το μελόδραμα είναι σε πολλές περιπτώσεις δυσδιάκριτα

ειδικότερα μάλιστα όταν σε δραματικές ταινίες υπεισέρχονται μελοδραματικές σκηνές

και αφετέρου γιατί ο κεντρικός ήρωας Χαράλαμπος Λαρδής δεν αποτελεί ένα

τυποποιημένο μελοδραματικό πρόσωπο Η ταινία αφηγείται το προσωπικό δράμα

ενός υπαρκτού ανθρώπου το οποίο ταυτόχρονα αφορούσε χιλιάδες οικογένειες της

μεταπολεμικής Ελλάδας Επιπλέον τα έργα του Τζαβέλλα δεν είναι δυνατό να

ενταχθούν επακριβώς στην ειδολογική τυποποίηση της εποχής γεγονός που

δικαιολογεί τη διάσταση απόψεων των μελετητών ως προς το ακριβές είδος της

10

Αθανασάτου 2001 σ 149 Κολοβός 2001 σ[17] 11

Κολοβός 2001 σ[4-5] Κοκκώνης 2001 σ[8 13]

7

ταινίας με αποτέλεσμα σε κάποιες περιπτώσεις να θεωρείται οικογενειακό-κοινωνικό

δράμα και από την άλλη να χαρακτηρίζεται ως κοινωνικό ή οικογενειακό μελόδραμα12

Βέβαια όπως θα δούμε στη συνέχεια τα μελοδραματικά στοιχεία στην ταινία

είναι ευδιάκριτα προφανώς γιατί οι μελοδραματικές επιρροές προερχόμενες από τον

δυτικό κινηματογράφο αποτελούσαν το μοναδικό ίσως εργαλείο στην εγχώρια

κινηματογραφική παρακαταθήκη της εποχής Γεγονός παραμένει ότι ο Τζαβέλλας

κατάφερε να αναδείξει ένα προσωπικό δραματουργικό ύφος και μια τεχνική που

συνδυάζει το δραματικό με το κωμικό στοχεύοντας με τον τρόπο αυτό στην

πληρέστερη ανάδειξη του χαρακτήρα του laquoμεθύστακαraquo καθώς και τα αίτια της

συμπεριφοράς του Κατ΄ αυτόν τον τρόπο ο Ορέστης Μακρής κινείται ως μεθύστακας

αποκλειστικά μέσα σε δραματικά όρια όπου το κωμικό laquoπρέπει να κάνω και τη

σχετική ανάλυση στο χημείο [hellip] χημικός σου λέει ο άλλοςraquo (617-648) φτάνει στο

τραγικό χωρίς να περνά μέσα από μελοδραματικές συμβάσεις 13 Οι μελοδραματικές

εξάρσεις ωστόσο απατώνται στη διάρκεια της πλοκής όπως είναι για παράδειγμα αυτή

του μεθύστακα όταν στην προσπάθεια του να πάρει το κρυμμένο από την πεθερά του

μπουκάλι με κρασί πέφτει παρασύροντας το εικόνισμα Στο σημείο αυτό

αντιλαμβάνεται την κατάντια του και αυτοαποκαλείται laquoμπεκρήςraquo laquoχαμένο κορμίraquo

και laquoπαλιοτόμαροraquo αναφέροντας laquoκαλύτερα να λείψω από τον κόσμοraquo (4514-

4600)14 Σε κάθε περίπτωση τόσο το κωμικό όσο και το τραγικό αποτελούν δυο

κατηγορίες οι οποίες ανιχνεύονται στο οικογενειακό μελόδραμα επιβεβαιώνοντας τη

μικρή απόσταση που χωρίζει το δράμα από το μελόδραμα15

Ας δούμε όμως ορισμένα κύρια δομικά στοιχεία του οικογενειακού

μελοδράματος και πως αυτά αποτυπώνονται στον laquoΜεθύστακαraquo Αρχικά η μουσική

του Κώστα Γιαννίδη η οποία αποτελεί πάγιο χαρακτηριστικό και μηχανισμό

δραματοποίησης του φιλμικού κειμένου του μελοδράματος Συνοδεύει τα

αφηγηματικά μέρη αλλά συνυπάρχει και με τον λόγο είτε ταυτόχρονα είτε διαδοχικά

διαμορφώνοντας συγκινησιακές καταστάσεις (1237-1410) Επιπλέον οι καντάδες και

12

Δελβερούδη 2002 σσ56-57 Δελβερούδη 1994 σσ95-96 Κολοβός 2001 σ[1] Κοκκώνης 2001 σ[8] 13

Δελβερούδη 2002 σσ56-57 Δελβερούδη 1994 σσ95-96 Κοκκώνης 2001 σ[8] Κολοβός 2001 σ[1-2] 14

Αθανασάτου 2001 σ150 15

Κολοβός 2001 σ[9] Κοκκώνης 2001 σ[8]

8

οι κιθάρες της ταβέρνας (728-840) επισημαίνουν την ταύτιση του λαϊκού και του

ρομαντικού στοιχείου16

Στο πλαίσιο της παράλληλης ιστορίας έρωτα-γάμου της Αννούλας με τον

επιπόλαιο Άλεκ Μπακά γιο του αφεντικού της κινείται ο χαρακτήρας και ο ρόλος του

κακού ως συστατικό στοιχείο του οικογενειακού μελοδράματος το οποίο ταυτόχρονα

αποτυπώνει και ένα από τα βασικά του μοτίβα αυτό των δυσκολιών του έρωτα Στην

προκειμένη περίπτωση τον ρόλο του κακού υιοθετούν οι γονείς του Άλεκ και κυρίως η

μητέρα του η οποία δεν δέχεται με κανένα τρόπο την επιλογή της Άννας λόγω της

λαϊκής καταγωγής της Όταν τελικά ο Άλεκ πείθει τους γονείς του για μια γνωριμία με

την οικογένεια της Άννας η συνάντηση καταστρέφεται εξαιτίας της αδυναμίας του

πατέρα της ο οποίος εμφανίζεται μεθυσμένος γεγονός που οδηγεί στη

μελοδραματική κορύφωση (12726-12946) Συνειδητοποιώντας ο μεθύστακας τη

δυστυχία που προξένησε στην κόρη του επιχειρεί να τερματίσει τη ζωή του (13137)

Ο θάνατος ο laquoαπό μηχανής Θεόςraquo και το αίσιο τέλος συναποτελούν επιπλέον δομικά

στοιχεία του μελοδράματος Στην περίπτωση του laquoΜεθύστακαraquo ο θάνατος του ήρωα

ο οποίος θυσιάζεται για το μέλλον της κόρης του λειτουργεί προς όλες αυτές τις

κατευθύνσεις και καθορίζει το τέλος αμφότερων ιστοριών Ειδικότερα λειτουργεί ως

κάθαρση του χημικού και ταυτόχρονα ως από μηχανής Θεός έτσι ώστε τόσο οι γονείς

του Άλεκ να αποδεχτούν και να δικαιολογήσουν τα αίτια του προσωπικού του

δράματος με αποτέλεσμα το laquoευτυχές τέλοςraquo για το νέο ζευγάρι όσο και οι θεατές να

δουν την αδυναμία του με συμπάθεια17

Το μελόδραμα τέλος χαρακτηρίζεται από τον ρεαλισμό ο οποίος αποτυπώνεται

και στον laquoΜεθύστακαraquo Χωρίς ο Τζαβέλλας να υιοθετεί έναν καθαρό νατουραλισμό ή

έναν ωμό ρεαλισμό κατέγραψε με ρεαλιστικό τρόπο τη ζωή στη μεταπολεμική Ελλάδα

αποδίδοντας ταυτόχρονα οικεία ηθογραφικά μοτίβα Επιπλέον δεν εκβίασε τη

συγκίνηση μέσα από έναν εύκολο μελοδραματικό τόνο αλλά άφησε να προκληθεί

από τη μελοδραματική πλοκή η οποία εν τέλει χαρακτηρίζει τον laquoΜεθύστακαraquo18

16

Κολοβός 2001 σσ[121316] Αθανασάτου 2001 σσ155 17

Κολοβός 2001 σ[13] Δελβερούδη 2002 σ58 Αθανασάτου 2001 σ152 18

Κολοβός 2001 σ[15] Κοκκώνης 2001 σ[8] Αθανασάτου 2001 σ157

9

ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Το οικογενειακό μελόδραμα καταγράφεται ως ένα ιστορικό και εξαιρετικά

συντηρητικό ιδεολογικό είδος στο οποίο δύσκολα ανιχνεύονται οι οποιεσδήποτε

μαχητικές ή ανατρεπτικές τάσεις ιδεολογικού περιεχομένου19 Έτσι η θεματολογία

των ταινιών της πρώτης μεταπολεμικής δεκαετίας γενικότερα και του laquoΜεθύστακαraquo

ειδικότερα μετατόπισε τα κοινωνικά θέματα στο οικογενειακό περιβάλλον

στοχεύοντας στην αποσιώπηση και στη λησμονιά της Αντίστασης και του Εμφυλίου

των οποίων η απουσία στα κινηματογραφικά δρώμενα της εποχής αποτελούσε ούτως

ή άλλως καθεστώς στο πλαίσιο επιβολής αποσιωπήσεων και λογοκρισίας της

εθνικόφρονης εξουσίας Το παρελθόν και η λαϊκή μνήμη ωστόσο επιβιώνουν στην

ταινία μέσα από τις ηθικές αξίες και τις πολιτισμικές αναβιώσεις τόσο του

Χαράλαμπου Λαρδή όσο και της κόρης του Άννας Ως εκπρόσωπος του χαμένου

ονείρου και της ήττας ο ήρωας θυσιάζεται για την εκπλήρωση των ονείρων της κόρης

του ώστε να επέλθει η λήθη-απώθηση του παρελθόντος στο πλαίσιο της

ανασυγκρότησης των κοινωνικών δεδομένων 20

Κατ΄ αυτόν τον τρόπο προβάλλεται η αντιπαράθεση πλούσιων-φτωχών μέσα από

τη συγκρουσιακή σχέση του λαϊκού εκπροσώπου των laquoαπό κάτωraquo με τους γονείς του

Άλεκ οι οποίοι εκπροσωπούν τη νέα αστική τάξη Η ταξική τους διαφορά φαίνεται να

αμβλύνεται όταν η Άννα εισέρχεται από ανάγκη στη γυναικεία εργασία όπου

γνωρίζεται με τον επιπόλαιο γιό του πλούσιου εργοδότη της Στο σημείο αυτό

εξυμνείται η άξια της εργασίας ενώ ταυτόχρονα προβάλλεται η σταθερότητα στις αξίες

του λαϊκού κόσμου που χαρακτηρίζουν την Άννα (4200-4320) Ως θετικό πρότυπο

εργαζόμενης γυναίκας με στοιχεία χειραφέτησης καταφέρνει να μεταμορφώσει τον

Άλεκ σε υπεύθυνο και εργατικό Επιπλέον με τη δική της προτροπή ο Άλεκ θα

αποτελέσει το νέο μοντέλο του επιχειρηματία-εργοδότη ο οποίος παράλληλα με τις

εκσυγχρονιστικές του ιδέες υιοθετεί στοιχεία αλληλεγγύης και ανθρωπιάς απέναντι

στους εργαζόμενους ιδιότητες που χαρακτηρίζουν τις αξίες και τα ήθη των λαϊκών

στρωμάτων προβάλλοντας την υπεροχή τους έναντι των πλουσίων21

19

Κολοβός 2001 σ[19] 20

Κοκκώνης 2001 σ[14] Αθανασάτου 2002 σσ8189 Αθανασάτου 2001 σ155 21

Αθανασάτου 2001 σσ149154155 Ακτσόγλου 1994 σ78

10

Αντιλαμβανόμαστε έτσι ότι από τη μια πλευρά laquoΟ Μεθύστακαςraquo προβάλλει όλα

εκείνα τα στοιχεία με τα οποία είναι δυνατό να ταυτιστούν τα λαϊκά στρώματα ενώ

από την άλλη προκρίνει ως μέσο δικαιοσύνης την ιδεολογία της ταξικής συμφιλίωσης

μέσω έρωτα-γάμου ακολουθώντας το πρότυπο του μελοδράματος του θριάμβου22

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Ο Γιώργος Τζαβέλλας υπήρξε ένας αυθεντικός δημιουργός του οποίου το

σκηνοθετικό όραμα ήταν η δημιουργία ενός κινηματογράφου με ελληνική ταυτότητα

επικεντρωμένου στη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα αλλά και στην αξιοποίηση

της πολιτισμικής μας κληρονομιάς Κατ΄ αυτόν τον τρόπο ένας από τους

σημαντικότερους λόγους της επιτυχίας του laquoΜεθύστακαraquo την εποχή της δημιουργίας

του ήταν η αυθεντικότητά του και ο τρόπος με τον οποίο παρουσίαζε το πρόσφατο

δράμα του ελληνικού λαού Είχε φτάσει όμως η στιγμή να ξεπεραστεί το πένθος και η

θλίψη δίνοντας τη θέση τους στο νέο ακολουθώντας τον αναπόφευκτο δρόμο της

ζωής Ο συγκερασμός των αντιθέσεων έδινε ένα αισιόδοξο μήνυμα στο κοινό της

εποχής το οποίο είχε με τον έναν ή τον άλλο τρόπο βιώσει το δικό του δράμα αλλά

ήθελε πλέον να προχωρήσει στο μέλλον χωρίς να διαγράψει το παρελθόν23

22

Κοκκώνης 2001 σ[14] Αθανασάτου 2002 σ89 23

Ακτσόγλου 1994 σ87 Δελβερούδη 2002 σ58

11

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ndash ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑ

Αθανασάτου 2001 = Αθανασάτου Γιάννα laquoΗ πρώτη δεκαετία (1950-1958) Ίχνη του λαϊκού λόγου lsquoΟ Μεθύστακαςrsquo (1950)raquo στο Ελληνικός Κινηματογράφος (1950-1967) Λαϊκή Μνήμη και Ιδεολογία Αθήνα 2001 σσ 145-158

Αθανασάτου 2002 = Αθανασάτου Γιάννα laquoΟ ελληνικός μεταπολεμικός κινηματογράφος 1950-1970raquo στο Γ Αθανασάτου Ε Α Δελβερούδη Ν Κολοβός Νεοελληνικό Θέατρο (1600-1940) ndash Κινηματογράφος τόμος Β΄ Ο Ελληνικός Κινηματογράφος ΕΑΠ Πάτρα 2002 σσ 77-90

Ακστόγλου 1994 = Ακστόγλου Μπάμπης laquoΓιώργος Τζαβέλλας Ένας αυθεντικός δημιουργοςraquo στο 35ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης Θεσσαλονίκη 1994 σσ 72-92

Δελβερούδη 1994 = Δελβερούδη Ελίζα-Άννα laquoΘεματικά μοτίβα στις κωμωδίες του Γιώργου Τζαβέλλαraquo στο 35ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης Θεσσαλονίκη 1994 σσ 95-106

Δελβερούδη 2002 = δελβερούδη Ελίζα-Άννα laquoΑρχή και εξέλιξη του ελληνικού κινηματογράφουraquo laquoΗ ενηλικίωση του ελληνικού κινηματογράφουraquo στο Γ Αθανασάτου Ε Α Δελβερούδη Ν Κολοβός Νεοελληνικό Θέατρο (1600-1940) ndash Κινηματογράφος τόμος Β΄ Ο Ελληνικός Κινηματογράφος ΕΑΠ Πάτρα 2002 σσ 15-36 53-58

Κοκκώνης 2001 = Κοκκώνης Μιχάλης laquoΤο Μελόδραμα στον Ελληνικό Κινηματογράφο Από τη Λαϊκή Τέχνη στη Μαζική Κουλτούραraquo στο Μελόδραμα Ειδολογικοί και ιδεολογικοί μετασχηματισμοί Επιμ Σάββας Πατσαλίδης amp Αναστασία Νικολοπούλου University Studio Press Θεσσαλονίκη 2001 σσ 345-402

Κολοβός 2001 = Κολοβός Νίκος laquoSans Famille Pas Melodrame Το Οικογενειακό Μελόδραμα στον Ελληνικό Κινηματογράφοraquo στο Μελόδραμα Ειδολογικοί και ιδεολογικοί μετασχηματισμοί Επιμ Σάββας Πατσαλίδης amp Αναστασία Νικολοπούλου University Studio Press Θεσσαλονίκη 2001 σσ 311-349

laquoΟ Μεθύστακαςraquo httpswwwyoutubecomwatchv=NI5Jz5XuFfw (στις 28115)

ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΚΗ ΠΗΓΗ ΕΙΚΟΝΑΣ

httpwwwfinosfilmcomgallerymovieGallery10images5 (στις 21115)

2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 3 ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 4 ΜΕΛΟΔΡΑΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 6 ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 9 ΕΠΙΛΟΓΟΣ 10 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ndash ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑ 11 ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΚΗ ΠΗΓΗ ΕΙΚΟΝΑΣ 11

3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η γέννηση του κινηματογράφου τοποθετείται στις 28 Δεκεμβρίου 1895 όταν έγινε

η πρώτη δημόσια προβολή κινούμενης εικόνας από τους αδελφούς Λυμιέρ στο Grand

Cafeacute στο Παρίσι Ακολουθώντας τα δυτικά πρότυπα η πρώτη γνωστή

κινηματογραφική προβολή στην Αθήνα έγινε στις 28 Νοεμβρίου 1896 ώστε στη

συνέχεια ο κινηματογράφος να αποτελέσει το πλέον προσιτό και δημοφιλές είδος

ψυχαγωγίας Οι προσπάθειες ωστόσο για την παραγωγή ελληνικών ταινιών τις

πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα δεν στάθηκε δυνατό να εξελιχθούν λόγω των

δραματουργικών αδυναμιών τους της ελλιπούς τεχνικής υποδομής και της γερμανικής

Κατοχής Εν τω μεταξύ οι υπάρχουσες ταινίες αντιμετωπίζονταν ειρωνικά από την

κριτική και το μη συνειδητοποιημένο για την αναγκαιότητα δημιουργίας ενός

laquoεθνικούraquo κινηματογράφου κοινό1

Τόσο η ανασυγκρότηση όσο και η ενηλικίωση του ελληνικού κινηματογράφου

τοποθετείται ουσιαστικά στη διάρκεια της δεκαετίας 1940-1950 εν μέσω Κατοχής και

Εμφυλίου Ο Φιλοποιμένας Φίνος και ο Μαυρίκιος Νόβακ δημιούργησαν τις πρώτες

μονάδες παραγωγής ταινιών ενώ ο Γιώργος Τζαβέλλας έδωσε με τα

laquoΧειροκροτήματαraquo το 1944 το έναυσμα για την απαιτούμενη διαμόρφωση μιας

εθνικής κινηματογραφικής συνείδησης Την ίδια περίοδο διαμορφώθηκαν και τα

κυριότερα κινηματογραφικά είδη το μελόδραμα το δράμα και η κωμωδία Κατά την

οκταετία 1950-1958 παρήχθησαν δημοφιλείς και ποιοτικές ταινίες οι οποίες στόχευαν

κυρίως στην αλλαγή του προπολεμικού σκηνικού και την απάλειψη των συλλογικών

βιωμάτων Πρόκειται για την περίοδο του laquoερασιτεχνισμούraquo ndash ο όρος αναφέρεται στις

τεχνικές υποδομές και όχι στην ποιότητα των ταινιών ndash όταν έκαναν την εμφάνισή τους

πρωτότυπα κινηματογραφικά μοτίβα καθιερώθηκαν χαρακτήρες-τύποι ενώ οι χώροι

της αφήγησης αποτύπωναν τις κοινωνικές διεργασίες της εποχής2

Η ταινία του Γιώργου Τζαβέλλα laquoΟ Μεθύστακαςraquo (1950) αποτελεί αντικείμενο

μελέτης της παρούσας εργασίας Πρόκειται για μια ιδιαίτερα σημαντική για την εποχή

ταινία καθώς όπως θα δούμε στη συνέχεια αποτυπώνει όλα εκείνα τα

χαρακτηριστικά τα οποία επηρέασαν την μετέπειτα παραγωγή του είδους3

1 Δελβερούδη 2002 σσ182036 Ακτσόγλου 1994 σ72

2 Αθανασάτου 2002 σσ7786 Ακτσόγλου 1994 σ86 Δελβερούδη 2002 σ53

3 Δελβερούδη 2002 σ57

4

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

laquoΟ Μεθύστακαςraquo υπήρξε η πρώτη ταινία της εποχής που ξεχώρισε καθώς

απόλαυσε μια πρωτόγνωρη εισπρακτική επιτυχία κάνοντας τον αριθμό-ρεκόρ των

304439 εισιτηρίων στην Αrsquo προβολή της Το εισπρακτικό αυτό ρεκόρ ξεπεράστηκε

δεκατέσσερα χρόνια αργότερα όταν το 1964 το μιούζικαλ του Γ Δαλιανίδη laquoΚάτι να

καίειraquo έκανε 660791 εισιτήρια4 Όπως αναφέρει ο Ακτσόγλου ένα μέρος της

επιτυχίας του laquoΜεθύστακαraquo οφείλεται αναμφίβολα στην θεατρικών καταβολών

ερμηνεία του Ορέστη Μακρή την οποία χαρακτηρίζει ως laquoμιαν από τις πιο

εντυπωσιακές και σημαντικές στην ιστορία του ελληνικού κινηματογράφουraquo5

Είναι γεγονός πως τα πρώτα δάνεια των ταινιών της εποχής προήλθαν από τις

παραδοσιακά αφηγηματικές τέχνες τη λογοτεχνία και το θέατρο Επιπλέον πολλά

κινηματογραφικά κείμενα της δεκαετίας παραγωγής του laquoΜεθύστακαraquo ανάγουν την

καταγωγή τους σε επιτυχημένες θεατρικές παραστάσεις με αποτέλεσμα τη μεταφορά

τους στην κινηματογραφική οθόνη Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο κεντρικός

ήρωας του laquoΜεθύστακαraquo Χαράλαμπος Λαρδής ο οποίος προέρχεται από τον

μεθυσμένο κωμικό χαρακτήρα της επιθεώρησης υποστηριζόμενος και θεατρικά από

τον Ορέστη Μακρή Η μεταφορά θεατρικών παραστάσεων στην οθόνη είχε ως

αποτέλεσμα να διαμορφωθεί μια συνέχεια αφενός του θεατρικού προσκήνιου του

στερεότυπου δηλαδή θεατρικού μετωπικού τρόπου όρασης και αφετέρου των

θεματικών και αφηγηματικών προσεγγίσεων όπως η συνεχής και γραμμική αφήγηση

που χαρακτήριζαν πολλές ταινίες της περιόδου 1950-19706

Εντούτοις ο σεναριογράφος και σκηνοθέτης του laquoΜεθύστακαraquo Γιώργος

Τζαβέλλας διαφοροποιήθηκε σε μεγάλο βαθμό από τον μέχρι τότε κανόνα της

μετωπικότητας του θεατρικού προσκηνίου Υιοθέτησε πολλά στοιχεία από την

κινηματογραφική αφήγηση συνδυάζοντας μάλιστα τον διπλό άξονα αφήγησης ndash την

ύπαρξη δυο εξελισσόμενων ιστοριών με αποτέλεσμα την αμφισημία στην έκβαση και

το διπλό τέλος ndash με τη συνύπαρξη διαφορετικών μοτίβων Ειδικότερα η

κινηματογραφική αφήγηση του Τζαβέλλα είναι εμφανής στο ξεκίνημα ακόμη του

laquoΜεθύστακαraquo με τα εξωτερικά γενικά πλάνα της Πλάκας Μέσα από τις διάφορες

4 Ακτσόγλου 1994 σ77 Αθανασάτου 2002 σ86

5 Ακτσόγλου 1994 σ77

6 Αθανασάτου 2002 σσ828489 Κολοβός 2001 σ[17]

5

οπτικές γωνίες λήψης και την αλληλουχία των εικόνων κατάφερε να αναδείξει

χαρακτηριστικά σημεία της ιστορικής Πλάκας (200-217) από τη μια και να αποδώσει

από την άλλη σκηνές από την καθημερινότητα της λαϊκής μεταπολεμικής γειτονιάς

(218-237) Με τον τρόπο αυτό αποδίδεται το ηθογραφικό στοιχείο μέσα από το

οποίο αντανακλάται το πνεύμα της εποχής έτσι ώστε να τονίζεται ταυτόχρονα η

κοινωνική σύνθεση των κατοίκων των φτωχών δηλαδή και περιθωριοποιημένων

λαϊκών στρωμάτων που εκπροσωπεί ο μπάρμπα-Χαραλάμπης7 Έτσι μέσα από τον

διπλό άξονα και τον δυϊσμό της αφήγησης η πρώτη ιστορία του laquoΜεθύστακαraquo

Χαράλαμπου Λαρδή που στη γειτονιά αποκαλούν laquoχημικόraquo αποτυπώνει με

ρεαλιστικό τρόπο τη γενιά του πολέμου και της Κατοχής η οποία περικλείει τους

αδικημένους και καταπιεσμένους τους laquoαπό κάτωraquo Η δεύτερη ωστόσο ιστορία

αυτή της Αννούλας (Μπίλλυ Κωνσταντοπούλου) και του Άλεκ (Δημήτρης Χορν)

αναφέρεται στη μεταπολεμική γενιά και στην προσπάθειά της για ένα νέο ξεκίνημα

ζωής αναδυόμενο μέσα από το μοτίβο έρωτα-γάμου πλούσιου-φτωχής8

Στο πλαίσιο της αφήγησης ο Τζαβέλλας μας εισάγει στους εσωτερικούς χώρους

δράσης των ιστοριών οι οποίοι αναπόφευκτα παραπέμπουν σε θεατρικό προσκήνιο

Αρχικά στο φτωχό λαϊκό σπίτι του μπάρμπα-Χαραλάμπη το οποίο αποτελεί συνέχεια

του εξωτερικού περίγυρου όπου ο κύριος μεγάλος χώρος με τη λιτή επίπλωση

λειτουργεί ως τραπεζαρία και τόπος υποδοχής κατά την διάρκεια της ημέρας αλλά και

ως υπνοδωμάτιο τη νύχτα Πρόκειται για τον χώρο όπου ο ήρωας αφηγείται τα αίτια

της κατάρρευσης του (1418-1525) εφόσον λίγο νωρίτερα έχουν προοικονομηθεί τόσο

από τον αστυφύλακα που τον συνοδεύει σπίτι του laquoήταν βαρύ το χτύπημα που σου

έλαχεraquo (1213-1215) όσο και από το τραγούδι κάποιων νέων στα σοκάκια της

γειτονιάς laquoέφυγες φως μου κι όλη η ζωή μου άλλαξε και το φαρμάκι μες τη καρδιά

μου στάλαξεraquo (1237-1410) Μαθαίνουμε έτσι για το χαμό του γιου του Κώστα στο

Αλβανικό Μέτωπο για το θάνατο της γυναίκας του από τον καημό της αλλά και για τις

οικονομικές υλικές και ηθικές συμφορές απόρροια του πολέμου και της Κατοχής που

έκαναν τον μπάρμπα-Χαραλάμπη να laquoλυγίσειraquo ώστε να βρει παρηγοριά στο κρασί9

Ο Τζαβέλλας συνεχίζει με την αφήγηση της δεύτερης ιστορίας στους χώρους των

απλών γραφείων των υπαλλήλων και των πολυτελών της διοίκησης της εταιρείας του

7 Αθανασάτου 2001 σσ145-147 Κοκκώνης 2001 σ[13] Ακτσόγλου 1994 σ78

8 Αθανασάτου 2002 σ89 Αθανασάτου 2001 σσ148-149156

9 Αθανασάτου 2001 σσ147-148 Δελβερούδη 2002 σ57

6

κρασέμπορου Μπακά (2720-2950) όπου η κόρη του laquoχημικούraquo Αννούλα βρίσκει

δουλειά με τη μεσολάβηση του ταβερνιάρη μπάρμπα-Γιαννακού (2354-2420)

Επιπλέον ο χώρος της έπαυλης του πλούσιου εργοδότη της (3410-3648) δοσμένος

μέσα από πλάνα με πολυτελή αυτοκίνητα τον περιποιημένο κήπο με τη λίμνη-πισίνα

καθώς και την πολυτέλεια που χαρακτηρίζει το εσωτερικό της εισάγουν το θεατή στον

κόσμο της μισθωτής εργασίας και των πλουσίων αντίστοιχα Πρόκειται για τους

χώρους όπου εναλλάσσεται η δράση της ταινίας με επίκεντρο ωστόσο της γραμμικής

φιλμικής αφήγησης να παραμένει η λαϊκή γειτονιά του Χαράλαμπου Λαρδή10

ΜΕΛΟΔΡΑΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Με τη λεξικογραφική έννοια το μελόδραμα αποτελεί μια δραματική αφήγηση

που συνοδεύεται από μουσική η οποία ενορχηστρώνει και ενισχύει τις συγκινησιακές

εκφάνσεις της πλοκής Υπό αυτήν την έννοια laquoΟ Μεθύστακαςraquo κατατάσσεται στο

μελόδραμα το οποίο συνδυάζει μια δομική πολυμορφία όπου αναφέρεται και το

οικογενειακό μελόδραμα Με βάση τον Κολοβό πρόκειται για ένα είδος του οποίου

οι θεματικοί και αφηγηματικοί άξονες επικεντρώνονται laquoστον οικογενειακό κύκλο

προσωπικών και κοινωνικών προβλημάτων και συγκρούσεωνraquo και επιπροσθέτως

αναδεικνύονται μέσα κυρίως από ρεαλιστικές παραμέτρους ιδεολογίες ταξικοί και

ψυχολογικοί προβληματισμοί11

Μολονότι laquoΟ Μεθύστακαςraquo λειτούργησε ως πρότυπο για τη μετέπειτα παραγωγή

των μελοδραμάτων στον ελληνικό κινηματογράφο εντούτοις με βάση τη Δελβερούδη

η σχέση που διατηρεί η ταινία με το είδος είναι σχετικά μικρή Αφενός γιατί τα όρια

ανάμεσα στο δράμα και το μελόδραμα είναι σε πολλές περιπτώσεις δυσδιάκριτα

ειδικότερα μάλιστα όταν σε δραματικές ταινίες υπεισέρχονται μελοδραματικές σκηνές

και αφετέρου γιατί ο κεντρικός ήρωας Χαράλαμπος Λαρδής δεν αποτελεί ένα

τυποποιημένο μελοδραματικό πρόσωπο Η ταινία αφηγείται το προσωπικό δράμα

ενός υπαρκτού ανθρώπου το οποίο ταυτόχρονα αφορούσε χιλιάδες οικογένειες της

μεταπολεμικής Ελλάδας Επιπλέον τα έργα του Τζαβέλλα δεν είναι δυνατό να

ενταχθούν επακριβώς στην ειδολογική τυποποίηση της εποχής γεγονός που

δικαιολογεί τη διάσταση απόψεων των μελετητών ως προς το ακριβές είδος της

10

Αθανασάτου 2001 σ 149 Κολοβός 2001 σ[17] 11

Κολοβός 2001 σ[4-5] Κοκκώνης 2001 σ[8 13]

7

ταινίας με αποτέλεσμα σε κάποιες περιπτώσεις να θεωρείται οικογενειακό-κοινωνικό

δράμα και από την άλλη να χαρακτηρίζεται ως κοινωνικό ή οικογενειακό μελόδραμα12

Βέβαια όπως θα δούμε στη συνέχεια τα μελοδραματικά στοιχεία στην ταινία

είναι ευδιάκριτα προφανώς γιατί οι μελοδραματικές επιρροές προερχόμενες από τον

δυτικό κινηματογράφο αποτελούσαν το μοναδικό ίσως εργαλείο στην εγχώρια

κινηματογραφική παρακαταθήκη της εποχής Γεγονός παραμένει ότι ο Τζαβέλλας

κατάφερε να αναδείξει ένα προσωπικό δραματουργικό ύφος και μια τεχνική που

συνδυάζει το δραματικό με το κωμικό στοχεύοντας με τον τρόπο αυτό στην

πληρέστερη ανάδειξη του χαρακτήρα του laquoμεθύστακαraquo καθώς και τα αίτια της

συμπεριφοράς του Κατ΄ αυτόν τον τρόπο ο Ορέστης Μακρής κινείται ως μεθύστακας

αποκλειστικά μέσα σε δραματικά όρια όπου το κωμικό laquoπρέπει να κάνω και τη

σχετική ανάλυση στο χημείο [hellip] χημικός σου λέει ο άλλοςraquo (617-648) φτάνει στο

τραγικό χωρίς να περνά μέσα από μελοδραματικές συμβάσεις 13 Οι μελοδραματικές

εξάρσεις ωστόσο απατώνται στη διάρκεια της πλοκής όπως είναι για παράδειγμα αυτή

του μεθύστακα όταν στην προσπάθεια του να πάρει το κρυμμένο από την πεθερά του

μπουκάλι με κρασί πέφτει παρασύροντας το εικόνισμα Στο σημείο αυτό

αντιλαμβάνεται την κατάντια του και αυτοαποκαλείται laquoμπεκρήςraquo laquoχαμένο κορμίraquo

και laquoπαλιοτόμαροraquo αναφέροντας laquoκαλύτερα να λείψω από τον κόσμοraquo (4514-

4600)14 Σε κάθε περίπτωση τόσο το κωμικό όσο και το τραγικό αποτελούν δυο

κατηγορίες οι οποίες ανιχνεύονται στο οικογενειακό μελόδραμα επιβεβαιώνοντας τη

μικρή απόσταση που χωρίζει το δράμα από το μελόδραμα15

Ας δούμε όμως ορισμένα κύρια δομικά στοιχεία του οικογενειακού

μελοδράματος και πως αυτά αποτυπώνονται στον laquoΜεθύστακαraquo Αρχικά η μουσική

του Κώστα Γιαννίδη η οποία αποτελεί πάγιο χαρακτηριστικό και μηχανισμό

δραματοποίησης του φιλμικού κειμένου του μελοδράματος Συνοδεύει τα

αφηγηματικά μέρη αλλά συνυπάρχει και με τον λόγο είτε ταυτόχρονα είτε διαδοχικά

διαμορφώνοντας συγκινησιακές καταστάσεις (1237-1410) Επιπλέον οι καντάδες και

12

Δελβερούδη 2002 σσ56-57 Δελβερούδη 1994 σσ95-96 Κολοβός 2001 σ[1] Κοκκώνης 2001 σ[8] 13

Δελβερούδη 2002 σσ56-57 Δελβερούδη 1994 σσ95-96 Κοκκώνης 2001 σ[8] Κολοβός 2001 σ[1-2] 14

Αθανασάτου 2001 σ150 15

Κολοβός 2001 σ[9] Κοκκώνης 2001 σ[8]

8

οι κιθάρες της ταβέρνας (728-840) επισημαίνουν την ταύτιση του λαϊκού και του

ρομαντικού στοιχείου16

Στο πλαίσιο της παράλληλης ιστορίας έρωτα-γάμου της Αννούλας με τον

επιπόλαιο Άλεκ Μπακά γιο του αφεντικού της κινείται ο χαρακτήρας και ο ρόλος του

κακού ως συστατικό στοιχείο του οικογενειακού μελοδράματος το οποίο ταυτόχρονα

αποτυπώνει και ένα από τα βασικά του μοτίβα αυτό των δυσκολιών του έρωτα Στην

προκειμένη περίπτωση τον ρόλο του κακού υιοθετούν οι γονείς του Άλεκ και κυρίως η

μητέρα του η οποία δεν δέχεται με κανένα τρόπο την επιλογή της Άννας λόγω της

λαϊκής καταγωγής της Όταν τελικά ο Άλεκ πείθει τους γονείς του για μια γνωριμία με

την οικογένεια της Άννας η συνάντηση καταστρέφεται εξαιτίας της αδυναμίας του

πατέρα της ο οποίος εμφανίζεται μεθυσμένος γεγονός που οδηγεί στη

μελοδραματική κορύφωση (12726-12946) Συνειδητοποιώντας ο μεθύστακας τη

δυστυχία που προξένησε στην κόρη του επιχειρεί να τερματίσει τη ζωή του (13137)

Ο θάνατος ο laquoαπό μηχανής Θεόςraquo και το αίσιο τέλος συναποτελούν επιπλέον δομικά

στοιχεία του μελοδράματος Στην περίπτωση του laquoΜεθύστακαraquo ο θάνατος του ήρωα

ο οποίος θυσιάζεται για το μέλλον της κόρης του λειτουργεί προς όλες αυτές τις

κατευθύνσεις και καθορίζει το τέλος αμφότερων ιστοριών Ειδικότερα λειτουργεί ως

κάθαρση του χημικού και ταυτόχρονα ως από μηχανής Θεός έτσι ώστε τόσο οι γονείς

του Άλεκ να αποδεχτούν και να δικαιολογήσουν τα αίτια του προσωπικού του

δράματος με αποτέλεσμα το laquoευτυχές τέλοςraquo για το νέο ζευγάρι όσο και οι θεατές να

δουν την αδυναμία του με συμπάθεια17

Το μελόδραμα τέλος χαρακτηρίζεται από τον ρεαλισμό ο οποίος αποτυπώνεται

και στον laquoΜεθύστακαraquo Χωρίς ο Τζαβέλλας να υιοθετεί έναν καθαρό νατουραλισμό ή

έναν ωμό ρεαλισμό κατέγραψε με ρεαλιστικό τρόπο τη ζωή στη μεταπολεμική Ελλάδα

αποδίδοντας ταυτόχρονα οικεία ηθογραφικά μοτίβα Επιπλέον δεν εκβίασε τη

συγκίνηση μέσα από έναν εύκολο μελοδραματικό τόνο αλλά άφησε να προκληθεί

από τη μελοδραματική πλοκή η οποία εν τέλει χαρακτηρίζει τον laquoΜεθύστακαraquo18

16

Κολοβός 2001 σσ[121316] Αθανασάτου 2001 σσ155 17

Κολοβός 2001 σ[13] Δελβερούδη 2002 σ58 Αθανασάτου 2001 σ152 18

Κολοβός 2001 σ[15] Κοκκώνης 2001 σ[8] Αθανασάτου 2001 σ157

9

ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Το οικογενειακό μελόδραμα καταγράφεται ως ένα ιστορικό και εξαιρετικά

συντηρητικό ιδεολογικό είδος στο οποίο δύσκολα ανιχνεύονται οι οποιεσδήποτε

μαχητικές ή ανατρεπτικές τάσεις ιδεολογικού περιεχομένου19 Έτσι η θεματολογία

των ταινιών της πρώτης μεταπολεμικής δεκαετίας γενικότερα και του laquoΜεθύστακαraquo

ειδικότερα μετατόπισε τα κοινωνικά θέματα στο οικογενειακό περιβάλλον

στοχεύοντας στην αποσιώπηση και στη λησμονιά της Αντίστασης και του Εμφυλίου

των οποίων η απουσία στα κινηματογραφικά δρώμενα της εποχής αποτελούσε ούτως

ή άλλως καθεστώς στο πλαίσιο επιβολής αποσιωπήσεων και λογοκρισίας της

εθνικόφρονης εξουσίας Το παρελθόν και η λαϊκή μνήμη ωστόσο επιβιώνουν στην

ταινία μέσα από τις ηθικές αξίες και τις πολιτισμικές αναβιώσεις τόσο του

Χαράλαμπου Λαρδή όσο και της κόρης του Άννας Ως εκπρόσωπος του χαμένου

ονείρου και της ήττας ο ήρωας θυσιάζεται για την εκπλήρωση των ονείρων της κόρης

του ώστε να επέλθει η λήθη-απώθηση του παρελθόντος στο πλαίσιο της

ανασυγκρότησης των κοινωνικών δεδομένων 20

Κατ΄ αυτόν τον τρόπο προβάλλεται η αντιπαράθεση πλούσιων-φτωχών μέσα από

τη συγκρουσιακή σχέση του λαϊκού εκπροσώπου των laquoαπό κάτωraquo με τους γονείς του

Άλεκ οι οποίοι εκπροσωπούν τη νέα αστική τάξη Η ταξική τους διαφορά φαίνεται να

αμβλύνεται όταν η Άννα εισέρχεται από ανάγκη στη γυναικεία εργασία όπου

γνωρίζεται με τον επιπόλαιο γιό του πλούσιου εργοδότη της Στο σημείο αυτό

εξυμνείται η άξια της εργασίας ενώ ταυτόχρονα προβάλλεται η σταθερότητα στις αξίες

του λαϊκού κόσμου που χαρακτηρίζουν την Άννα (4200-4320) Ως θετικό πρότυπο

εργαζόμενης γυναίκας με στοιχεία χειραφέτησης καταφέρνει να μεταμορφώσει τον

Άλεκ σε υπεύθυνο και εργατικό Επιπλέον με τη δική της προτροπή ο Άλεκ θα

αποτελέσει το νέο μοντέλο του επιχειρηματία-εργοδότη ο οποίος παράλληλα με τις

εκσυγχρονιστικές του ιδέες υιοθετεί στοιχεία αλληλεγγύης και ανθρωπιάς απέναντι

στους εργαζόμενους ιδιότητες που χαρακτηρίζουν τις αξίες και τα ήθη των λαϊκών

στρωμάτων προβάλλοντας την υπεροχή τους έναντι των πλουσίων21

19

Κολοβός 2001 σ[19] 20

Κοκκώνης 2001 σ[14] Αθανασάτου 2002 σσ8189 Αθανασάτου 2001 σ155 21

Αθανασάτου 2001 σσ149154155 Ακτσόγλου 1994 σ78

10

Αντιλαμβανόμαστε έτσι ότι από τη μια πλευρά laquoΟ Μεθύστακαςraquo προβάλλει όλα

εκείνα τα στοιχεία με τα οποία είναι δυνατό να ταυτιστούν τα λαϊκά στρώματα ενώ

από την άλλη προκρίνει ως μέσο δικαιοσύνης την ιδεολογία της ταξικής συμφιλίωσης

μέσω έρωτα-γάμου ακολουθώντας το πρότυπο του μελοδράματος του θριάμβου22

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Ο Γιώργος Τζαβέλλας υπήρξε ένας αυθεντικός δημιουργός του οποίου το

σκηνοθετικό όραμα ήταν η δημιουργία ενός κινηματογράφου με ελληνική ταυτότητα

επικεντρωμένου στη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα αλλά και στην αξιοποίηση

της πολιτισμικής μας κληρονομιάς Κατ΄ αυτόν τον τρόπο ένας από τους

σημαντικότερους λόγους της επιτυχίας του laquoΜεθύστακαraquo την εποχή της δημιουργίας

του ήταν η αυθεντικότητά του και ο τρόπος με τον οποίο παρουσίαζε το πρόσφατο

δράμα του ελληνικού λαού Είχε φτάσει όμως η στιγμή να ξεπεραστεί το πένθος και η

θλίψη δίνοντας τη θέση τους στο νέο ακολουθώντας τον αναπόφευκτο δρόμο της

ζωής Ο συγκερασμός των αντιθέσεων έδινε ένα αισιόδοξο μήνυμα στο κοινό της

εποχής το οποίο είχε με τον έναν ή τον άλλο τρόπο βιώσει το δικό του δράμα αλλά

ήθελε πλέον να προχωρήσει στο μέλλον χωρίς να διαγράψει το παρελθόν23

22

Κοκκώνης 2001 σ[14] Αθανασάτου 2002 σ89 23

Ακτσόγλου 1994 σ87 Δελβερούδη 2002 σ58

11

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ndash ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑ

Αθανασάτου 2001 = Αθανασάτου Γιάννα laquoΗ πρώτη δεκαετία (1950-1958) Ίχνη του λαϊκού λόγου lsquoΟ Μεθύστακαςrsquo (1950)raquo στο Ελληνικός Κινηματογράφος (1950-1967) Λαϊκή Μνήμη και Ιδεολογία Αθήνα 2001 σσ 145-158

Αθανασάτου 2002 = Αθανασάτου Γιάννα laquoΟ ελληνικός μεταπολεμικός κινηματογράφος 1950-1970raquo στο Γ Αθανασάτου Ε Α Δελβερούδη Ν Κολοβός Νεοελληνικό Θέατρο (1600-1940) ndash Κινηματογράφος τόμος Β΄ Ο Ελληνικός Κινηματογράφος ΕΑΠ Πάτρα 2002 σσ 77-90

Ακστόγλου 1994 = Ακστόγλου Μπάμπης laquoΓιώργος Τζαβέλλας Ένας αυθεντικός δημιουργοςraquo στο 35ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης Θεσσαλονίκη 1994 σσ 72-92

Δελβερούδη 1994 = Δελβερούδη Ελίζα-Άννα laquoΘεματικά μοτίβα στις κωμωδίες του Γιώργου Τζαβέλλαraquo στο 35ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης Θεσσαλονίκη 1994 σσ 95-106

Δελβερούδη 2002 = δελβερούδη Ελίζα-Άννα laquoΑρχή και εξέλιξη του ελληνικού κινηματογράφουraquo laquoΗ ενηλικίωση του ελληνικού κινηματογράφουraquo στο Γ Αθανασάτου Ε Α Δελβερούδη Ν Κολοβός Νεοελληνικό Θέατρο (1600-1940) ndash Κινηματογράφος τόμος Β΄ Ο Ελληνικός Κινηματογράφος ΕΑΠ Πάτρα 2002 σσ 15-36 53-58

Κοκκώνης 2001 = Κοκκώνης Μιχάλης laquoΤο Μελόδραμα στον Ελληνικό Κινηματογράφο Από τη Λαϊκή Τέχνη στη Μαζική Κουλτούραraquo στο Μελόδραμα Ειδολογικοί και ιδεολογικοί μετασχηματισμοί Επιμ Σάββας Πατσαλίδης amp Αναστασία Νικολοπούλου University Studio Press Θεσσαλονίκη 2001 σσ 345-402

Κολοβός 2001 = Κολοβός Νίκος laquoSans Famille Pas Melodrame Το Οικογενειακό Μελόδραμα στον Ελληνικό Κινηματογράφοraquo στο Μελόδραμα Ειδολογικοί και ιδεολογικοί μετασχηματισμοί Επιμ Σάββας Πατσαλίδης amp Αναστασία Νικολοπούλου University Studio Press Θεσσαλονίκη 2001 σσ 311-349

laquoΟ Μεθύστακαςraquo httpswwwyoutubecomwatchv=NI5Jz5XuFfw (στις 28115)

ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΚΗ ΠΗΓΗ ΕΙΚΟΝΑΣ

httpwwwfinosfilmcomgallerymovieGallery10images5 (στις 21115)

3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η γέννηση του κινηματογράφου τοποθετείται στις 28 Δεκεμβρίου 1895 όταν έγινε

η πρώτη δημόσια προβολή κινούμενης εικόνας από τους αδελφούς Λυμιέρ στο Grand

Cafeacute στο Παρίσι Ακολουθώντας τα δυτικά πρότυπα η πρώτη γνωστή

κινηματογραφική προβολή στην Αθήνα έγινε στις 28 Νοεμβρίου 1896 ώστε στη

συνέχεια ο κινηματογράφος να αποτελέσει το πλέον προσιτό και δημοφιλές είδος

ψυχαγωγίας Οι προσπάθειες ωστόσο για την παραγωγή ελληνικών ταινιών τις

πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα δεν στάθηκε δυνατό να εξελιχθούν λόγω των

δραματουργικών αδυναμιών τους της ελλιπούς τεχνικής υποδομής και της γερμανικής

Κατοχής Εν τω μεταξύ οι υπάρχουσες ταινίες αντιμετωπίζονταν ειρωνικά από την

κριτική και το μη συνειδητοποιημένο για την αναγκαιότητα δημιουργίας ενός

laquoεθνικούraquo κινηματογράφου κοινό1

Τόσο η ανασυγκρότηση όσο και η ενηλικίωση του ελληνικού κινηματογράφου

τοποθετείται ουσιαστικά στη διάρκεια της δεκαετίας 1940-1950 εν μέσω Κατοχής και

Εμφυλίου Ο Φιλοποιμένας Φίνος και ο Μαυρίκιος Νόβακ δημιούργησαν τις πρώτες

μονάδες παραγωγής ταινιών ενώ ο Γιώργος Τζαβέλλας έδωσε με τα

laquoΧειροκροτήματαraquo το 1944 το έναυσμα για την απαιτούμενη διαμόρφωση μιας

εθνικής κινηματογραφικής συνείδησης Την ίδια περίοδο διαμορφώθηκαν και τα

κυριότερα κινηματογραφικά είδη το μελόδραμα το δράμα και η κωμωδία Κατά την

οκταετία 1950-1958 παρήχθησαν δημοφιλείς και ποιοτικές ταινίες οι οποίες στόχευαν

κυρίως στην αλλαγή του προπολεμικού σκηνικού και την απάλειψη των συλλογικών

βιωμάτων Πρόκειται για την περίοδο του laquoερασιτεχνισμούraquo ndash ο όρος αναφέρεται στις

τεχνικές υποδομές και όχι στην ποιότητα των ταινιών ndash όταν έκαναν την εμφάνισή τους

πρωτότυπα κινηματογραφικά μοτίβα καθιερώθηκαν χαρακτήρες-τύποι ενώ οι χώροι

της αφήγησης αποτύπωναν τις κοινωνικές διεργασίες της εποχής2

Η ταινία του Γιώργου Τζαβέλλα laquoΟ Μεθύστακαςraquo (1950) αποτελεί αντικείμενο

μελέτης της παρούσας εργασίας Πρόκειται για μια ιδιαίτερα σημαντική για την εποχή

ταινία καθώς όπως θα δούμε στη συνέχεια αποτυπώνει όλα εκείνα τα

χαρακτηριστικά τα οποία επηρέασαν την μετέπειτα παραγωγή του είδους3

1 Δελβερούδη 2002 σσ182036 Ακτσόγλου 1994 σ72

2 Αθανασάτου 2002 σσ7786 Ακτσόγλου 1994 σ86 Δελβερούδη 2002 σ53

3 Δελβερούδη 2002 σ57

4

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

laquoΟ Μεθύστακαςraquo υπήρξε η πρώτη ταινία της εποχής που ξεχώρισε καθώς

απόλαυσε μια πρωτόγνωρη εισπρακτική επιτυχία κάνοντας τον αριθμό-ρεκόρ των

304439 εισιτηρίων στην Αrsquo προβολή της Το εισπρακτικό αυτό ρεκόρ ξεπεράστηκε

δεκατέσσερα χρόνια αργότερα όταν το 1964 το μιούζικαλ του Γ Δαλιανίδη laquoΚάτι να

καίειraquo έκανε 660791 εισιτήρια4 Όπως αναφέρει ο Ακτσόγλου ένα μέρος της

επιτυχίας του laquoΜεθύστακαraquo οφείλεται αναμφίβολα στην θεατρικών καταβολών

ερμηνεία του Ορέστη Μακρή την οποία χαρακτηρίζει ως laquoμιαν από τις πιο

εντυπωσιακές και σημαντικές στην ιστορία του ελληνικού κινηματογράφουraquo5

Είναι γεγονός πως τα πρώτα δάνεια των ταινιών της εποχής προήλθαν από τις

παραδοσιακά αφηγηματικές τέχνες τη λογοτεχνία και το θέατρο Επιπλέον πολλά

κινηματογραφικά κείμενα της δεκαετίας παραγωγής του laquoΜεθύστακαraquo ανάγουν την

καταγωγή τους σε επιτυχημένες θεατρικές παραστάσεις με αποτέλεσμα τη μεταφορά

τους στην κινηματογραφική οθόνη Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο κεντρικός

ήρωας του laquoΜεθύστακαraquo Χαράλαμπος Λαρδής ο οποίος προέρχεται από τον

μεθυσμένο κωμικό χαρακτήρα της επιθεώρησης υποστηριζόμενος και θεατρικά από

τον Ορέστη Μακρή Η μεταφορά θεατρικών παραστάσεων στην οθόνη είχε ως

αποτέλεσμα να διαμορφωθεί μια συνέχεια αφενός του θεατρικού προσκήνιου του

στερεότυπου δηλαδή θεατρικού μετωπικού τρόπου όρασης και αφετέρου των

θεματικών και αφηγηματικών προσεγγίσεων όπως η συνεχής και γραμμική αφήγηση

που χαρακτήριζαν πολλές ταινίες της περιόδου 1950-19706

Εντούτοις ο σεναριογράφος και σκηνοθέτης του laquoΜεθύστακαraquo Γιώργος

Τζαβέλλας διαφοροποιήθηκε σε μεγάλο βαθμό από τον μέχρι τότε κανόνα της

μετωπικότητας του θεατρικού προσκηνίου Υιοθέτησε πολλά στοιχεία από την

κινηματογραφική αφήγηση συνδυάζοντας μάλιστα τον διπλό άξονα αφήγησης ndash την

ύπαρξη δυο εξελισσόμενων ιστοριών με αποτέλεσμα την αμφισημία στην έκβαση και

το διπλό τέλος ndash με τη συνύπαρξη διαφορετικών μοτίβων Ειδικότερα η

κινηματογραφική αφήγηση του Τζαβέλλα είναι εμφανής στο ξεκίνημα ακόμη του

laquoΜεθύστακαraquo με τα εξωτερικά γενικά πλάνα της Πλάκας Μέσα από τις διάφορες

4 Ακτσόγλου 1994 σ77 Αθανασάτου 2002 σ86

5 Ακτσόγλου 1994 σ77

6 Αθανασάτου 2002 σσ828489 Κολοβός 2001 σ[17]

5

οπτικές γωνίες λήψης και την αλληλουχία των εικόνων κατάφερε να αναδείξει

χαρακτηριστικά σημεία της ιστορικής Πλάκας (200-217) από τη μια και να αποδώσει

από την άλλη σκηνές από την καθημερινότητα της λαϊκής μεταπολεμικής γειτονιάς

(218-237) Με τον τρόπο αυτό αποδίδεται το ηθογραφικό στοιχείο μέσα από το

οποίο αντανακλάται το πνεύμα της εποχής έτσι ώστε να τονίζεται ταυτόχρονα η

κοινωνική σύνθεση των κατοίκων των φτωχών δηλαδή και περιθωριοποιημένων

λαϊκών στρωμάτων που εκπροσωπεί ο μπάρμπα-Χαραλάμπης7 Έτσι μέσα από τον

διπλό άξονα και τον δυϊσμό της αφήγησης η πρώτη ιστορία του laquoΜεθύστακαraquo

Χαράλαμπου Λαρδή που στη γειτονιά αποκαλούν laquoχημικόraquo αποτυπώνει με

ρεαλιστικό τρόπο τη γενιά του πολέμου και της Κατοχής η οποία περικλείει τους

αδικημένους και καταπιεσμένους τους laquoαπό κάτωraquo Η δεύτερη ωστόσο ιστορία

αυτή της Αννούλας (Μπίλλυ Κωνσταντοπούλου) και του Άλεκ (Δημήτρης Χορν)

αναφέρεται στη μεταπολεμική γενιά και στην προσπάθειά της για ένα νέο ξεκίνημα

ζωής αναδυόμενο μέσα από το μοτίβο έρωτα-γάμου πλούσιου-φτωχής8

Στο πλαίσιο της αφήγησης ο Τζαβέλλας μας εισάγει στους εσωτερικούς χώρους

δράσης των ιστοριών οι οποίοι αναπόφευκτα παραπέμπουν σε θεατρικό προσκήνιο

Αρχικά στο φτωχό λαϊκό σπίτι του μπάρμπα-Χαραλάμπη το οποίο αποτελεί συνέχεια

του εξωτερικού περίγυρου όπου ο κύριος μεγάλος χώρος με τη λιτή επίπλωση

λειτουργεί ως τραπεζαρία και τόπος υποδοχής κατά την διάρκεια της ημέρας αλλά και

ως υπνοδωμάτιο τη νύχτα Πρόκειται για τον χώρο όπου ο ήρωας αφηγείται τα αίτια

της κατάρρευσης του (1418-1525) εφόσον λίγο νωρίτερα έχουν προοικονομηθεί τόσο

από τον αστυφύλακα που τον συνοδεύει σπίτι του laquoήταν βαρύ το χτύπημα που σου

έλαχεraquo (1213-1215) όσο και από το τραγούδι κάποιων νέων στα σοκάκια της

γειτονιάς laquoέφυγες φως μου κι όλη η ζωή μου άλλαξε και το φαρμάκι μες τη καρδιά

μου στάλαξεraquo (1237-1410) Μαθαίνουμε έτσι για το χαμό του γιου του Κώστα στο

Αλβανικό Μέτωπο για το θάνατο της γυναίκας του από τον καημό της αλλά και για τις

οικονομικές υλικές και ηθικές συμφορές απόρροια του πολέμου και της Κατοχής που

έκαναν τον μπάρμπα-Χαραλάμπη να laquoλυγίσειraquo ώστε να βρει παρηγοριά στο κρασί9

Ο Τζαβέλλας συνεχίζει με την αφήγηση της δεύτερης ιστορίας στους χώρους των

απλών γραφείων των υπαλλήλων και των πολυτελών της διοίκησης της εταιρείας του

7 Αθανασάτου 2001 σσ145-147 Κοκκώνης 2001 σ[13] Ακτσόγλου 1994 σ78

8 Αθανασάτου 2002 σ89 Αθανασάτου 2001 σσ148-149156

9 Αθανασάτου 2001 σσ147-148 Δελβερούδη 2002 σ57

6

κρασέμπορου Μπακά (2720-2950) όπου η κόρη του laquoχημικούraquo Αννούλα βρίσκει

δουλειά με τη μεσολάβηση του ταβερνιάρη μπάρμπα-Γιαννακού (2354-2420)

Επιπλέον ο χώρος της έπαυλης του πλούσιου εργοδότη της (3410-3648) δοσμένος

μέσα από πλάνα με πολυτελή αυτοκίνητα τον περιποιημένο κήπο με τη λίμνη-πισίνα

καθώς και την πολυτέλεια που χαρακτηρίζει το εσωτερικό της εισάγουν το θεατή στον

κόσμο της μισθωτής εργασίας και των πλουσίων αντίστοιχα Πρόκειται για τους

χώρους όπου εναλλάσσεται η δράση της ταινίας με επίκεντρο ωστόσο της γραμμικής

φιλμικής αφήγησης να παραμένει η λαϊκή γειτονιά του Χαράλαμπου Λαρδή10

ΜΕΛΟΔΡΑΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Με τη λεξικογραφική έννοια το μελόδραμα αποτελεί μια δραματική αφήγηση

που συνοδεύεται από μουσική η οποία ενορχηστρώνει και ενισχύει τις συγκινησιακές

εκφάνσεις της πλοκής Υπό αυτήν την έννοια laquoΟ Μεθύστακαςraquo κατατάσσεται στο

μελόδραμα το οποίο συνδυάζει μια δομική πολυμορφία όπου αναφέρεται και το

οικογενειακό μελόδραμα Με βάση τον Κολοβό πρόκειται για ένα είδος του οποίου

οι θεματικοί και αφηγηματικοί άξονες επικεντρώνονται laquoστον οικογενειακό κύκλο

προσωπικών και κοινωνικών προβλημάτων και συγκρούσεωνraquo και επιπροσθέτως

αναδεικνύονται μέσα κυρίως από ρεαλιστικές παραμέτρους ιδεολογίες ταξικοί και

ψυχολογικοί προβληματισμοί11

Μολονότι laquoΟ Μεθύστακαςraquo λειτούργησε ως πρότυπο για τη μετέπειτα παραγωγή

των μελοδραμάτων στον ελληνικό κινηματογράφο εντούτοις με βάση τη Δελβερούδη

η σχέση που διατηρεί η ταινία με το είδος είναι σχετικά μικρή Αφενός γιατί τα όρια

ανάμεσα στο δράμα και το μελόδραμα είναι σε πολλές περιπτώσεις δυσδιάκριτα

ειδικότερα μάλιστα όταν σε δραματικές ταινίες υπεισέρχονται μελοδραματικές σκηνές

και αφετέρου γιατί ο κεντρικός ήρωας Χαράλαμπος Λαρδής δεν αποτελεί ένα

τυποποιημένο μελοδραματικό πρόσωπο Η ταινία αφηγείται το προσωπικό δράμα

ενός υπαρκτού ανθρώπου το οποίο ταυτόχρονα αφορούσε χιλιάδες οικογένειες της

μεταπολεμικής Ελλάδας Επιπλέον τα έργα του Τζαβέλλα δεν είναι δυνατό να

ενταχθούν επακριβώς στην ειδολογική τυποποίηση της εποχής γεγονός που

δικαιολογεί τη διάσταση απόψεων των μελετητών ως προς το ακριβές είδος της

10

Αθανασάτου 2001 σ 149 Κολοβός 2001 σ[17] 11

Κολοβός 2001 σ[4-5] Κοκκώνης 2001 σ[8 13]

7

ταινίας με αποτέλεσμα σε κάποιες περιπτώσεις να θεωρείται οικογενειακό-κοινωνικό

δράμα και από την άλλη να χαρακτηρίζεται ως κοινωνικό ή οικογενειακό μελόδραμα12

Βέβαια όπως θα δούμε στη συνέχεια τα μελοδραματικά στοιχεία στην ταινία

είναι ευδιάκριτα προφανώς γιατί οι μελοδραματικές επιρροές προερχόμενες από τον

δυτικό κινηματογράφο αποτελούσαν το μοναδικό ίσως εργαλείο στην εγχώρια

κινηματογραφική παρακαταθήκη της εποχής Γεγονός παραμένει ότι ο Τζαβέλλας

κατάφερε να αναδείξει ένα προσωπικό δραματουργικό ύφος και μια τεχνική που

συνδυάζει το δραματικό με το κωμικό στοχεύοντας με τον τρόπο αυτό στην

πληρέστερη ανάδειξη του χαρακτήρα του laquoμεθύστακαraquo καθώς και τα αίτια της

συμπεριφοράς του Κατ΄ αυτόν τον τρόπο ο Ορέστης Μακρής κινείται ως μεθύστακας

αποκλειστικά μέσα σε δραματικά όρια όπου το κωμικό laquoπρέπει να κάνω και τη

σχετική ανάλυση στο χημείο [hellip] χημικός σου λέει ο άλλοςraquo (617-648) φτάνει στο

τραγικό χωρίς να περνά μέσα από μελοδραματικές συμβάσεις 13 Οι μελοδραματικές

εξάρσεις ωστόσο απατώνται στη διάρκεια της πλοκής όπως είναι για παράδειγμα αυτή

του μεθύστακα όταν στην προσπάθεια του να πάρει το κρυμμένο από την πεθερά του

μπουκάλι με κρασί πέφτει παρασύροντας το εικόνισμα Στο σημείο αυτό

αντιλαμβάνεται την κατάντια του και αυτοαποκαλείται laquoμπεκρήςraquo laquoχαμένο κορμίraquo

και laquoπαλιοτόμαροraquo αναφέροντας laquoκαλύτερα να λείψω από τον κόσμοraquo (4514-

4600)14 Σε κάθε περίπτωση τόσο το κωμικό όσο και το τραγικό αποτελούν δυο

κατηγορίες οι οποίες ανιχνεύονται στο οικογενειακό μελόδραμα επιβεβαιώνοντας τη

μικρή απόσταση που χωρίζει το δράμα από το μελόδραμα15

Ας δούμε όμως ορισμένα κύρια δομικά στοιχεία του οικογενειακού

μελοδράματος και πως αυτά αποτυπώνονται στον laquoΜεθύστακαraquo Αρχικά η μουσική

του Κώστα Γιαννίδη η οποία αποτελεί πάγιο χαρακτηριστικό και μηχανισμό

δραματοποίησης του φιλμικού κειμένου του μελοδράματος Συνοδεύει τα

αφηγηματικά μέρη αλλά συνυπάρχει και με τον λόγο είτε ταυτόχρονα είτε διαδοχικά

διαμορφώνοντας συγκινησιακές καταστάσεις (1237-1410) Επιπλέον οι καντάδες και

12

Δελβερούδη 2002 σσ56-57 Δελβερούδη 1994 σσ95-96 Κολοβός 2001 σ[1] Κοκκώνης 2001 σ[8] 13

Δελβερούδη 2002 σσ56-57 Δελβερούδη 1994 σσ95-96 Κοκκώνης 2001 σ[8] Κολοβός 2001 σ[1-2] 14

Αθανασάτου 2001 σ150 15

Κολοβός 2001 σ[9] Κοκκώνης 2001 σ[8]

8

οι κιθάρες της ταβέρνας (728-840) επισημαίνουν την ταύτιση του λαϊκού και του

ρομαντικού στοιχείου16

Στο πλαίσιο της παράλληλης ιστορίας έρωτα-γάμου της Αννούλας με τον

επιπόλαιο Άλεκ Μπακά γιο του αφεντικού της κινείται ο χαρακτήρας και ο ρόλος του

κακού ως συστατικό στοιχείο του οικογενειακού μελοδράματος το οποίο ταυτόχρονα

αποτυπώνει και ένα από τα βασικά του μοτίβα αυτό των δυσκολιών του έρωτα Στην

προκειμένη περίπτωση τον ρόλο του κακού υιοθετούν οι γονείς του Άλεκ και κυρίως η

μητέρα του η οποία δεν δέχεται με κανένα τρόπο την επιλογή της Άννας λόγω της

λαϊκής καταγωγής της Όταν τελικά ο Άλεκ πείθει τους γονείς του για μια γνωριμία με

την οικογένεια της Άννας η συνάντηση καταστρέφεται εξαιτίας της αδυναμίας του

πατέρα της ο οποίος εμφανίζεται μεθυσμένος γεγονός που οδηγεί στη

μελοδραματική κορύφωση (12726-12946) Συνειδητοποιώντας ο μεθύστακας τη

δυστυχία που προξένησε στην κόρη του επιχειρεί να τερματίσει τη ζωή του (13137)

Ο θάνατος ο laquoαπό μηχανής Θεόςraquo και το αίσιο τέλος συναποτελούν επιπλέον δομικά

στοιχεία του μελοδράματος Στην περίπτωση του laquoΜεθύστακαraquo ο θάνατος του ήρωα

ο οποίος θυσιάζεται για το μέλλον της κόρης του λειτουργεί προς όλες αυτές τις

κατευθύνσεις και καθορίζει το τέλος αμφότερων ιστοριών Ειδικότερα λειτουργεί ως

κάθαρση του χημικού και ταυτόχρονα ως από μηχανής Θεός έτσι ώστε τόσο οι γονείς

του Άλεκ να αποδεχτούν και να δικαιολογήσουν τα αίτια του προσωπικού του

δράματος με αποτέλεσμα το laquoευτυχές τέλοςraquo για το νέο ζευγάρι όσο και οι θεατές να

δουν την αδυναμία του με συμπάθεια17

Το μελόδραμα τέλος χαρακτηρίζεται από τον ρεαλισμό ο οποίος αποτυπώνεται

και στον laquoΜεθύστακαraquo Χωρίς ο Τζαβέλλας να υιοθετεί έναν καθαρό νατουραλισμό ή

έναν ωμό ρεαλισμό κατέγραψε με ρεαλιστικό τρόπο τη ζωή στη μεταπολεμική Ελλάδα

αποδίδοντας ταυτόχρονα οικεία ηθογραφικά μοτίβα Επιπλέον δεν εκβίασε τη

συγκίνηση μέσα από έναν εύκολο μελοδραματικό τόνο αλλά άφησε να προκληθεί

από τη μελοδραματική πλοκή η οποία εν τέλει χαρακτηρίζει τον laquoΜεθύστακαraquo18

16

Κολοβός 2001 σσ[121316] Αθανασάτου 2001 σσ155 17

Κολοβός 2001 σ[13] Δελβερούδη 2002 σ58 Αθανασάτου 2001 σ152 18

Κολοβός 2001 σ[15] Κοκκώνης 2001 σ[8] Αθανασάτου 2001 σ157

9

ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Το οικογενειακό μελόδραμα καταγράφεται ως ένα ιστορικό και εξαιρετικά

συντηρητικό ιδεολογικό είδος στο οποίο δύσκολα ανιχνεύονται οι οποιεσδήποτε

μαχητικές ή ανατρεπτικές τάσεις ιδεολογικού περιεχομένου19 Έτσι η θεματολογία

των ταινιών της πρώτης μεταπολεμικής δεκαετίας γενικότερα και του laquoΜεθύστακαraquo

ειδικότερα μετατόπισε τα κοινωνικά θέματα στο οικογενειακό περιβάλλον

στοχεύοντας στην αποσιώπηση και στη λησμονιά της Αντίστασης και του Εμφυλίου

των οποίων η απουσία στα κινηματογραφικά δρώμενα της εποχής αποτελούσε ούτως

ή άλλως καθεστώς στο πλαίσιο επιβολής αποσιωπήσεων και λογοκρισίας της

εθνικόφρονης εξουσίας Το παρελθόν και η λαϊκή μνήμη ωστόσο επιβιώνουν στην

ταινία μέσα από τις ηθικές αξίες και τις πολιτισμικές αναβιώσεις τόσο του

Χαράλαμπου Λαρδή όσο και της κόρης του Άννας Ως εκπρόσωπος του χαμένου

ονείρου και της ήττας ο ήρωας θυσιάζεται για την εκπλήρωση των ονείρων της κόρης

του ώστε να επέλθει η λήθη-απώθηση του παρελθόντος στο πλαίσιο της

ανασυγκρότησης των κοινωνικών δεδομένων 20

Κατ΄ αυτόν τον τρόπο προβάλλεται η αντιπαράθεση πλούσιων-φτωχών μέσα από

τη συγκρουσιακή σχέση του λαϊκού εκπροσώπου των laquoαπό κάτωraquo με τους γονείς του

Άλεκ οι οποίοι εκπροσωπούν τη νέα αστική τάξη Η ταξική τους διαφορά φαίνεται να

αμβλύνεται όταν η Άννα εισέρχεται από ανάγκη στη γυναικεία εργασία όπου

γνωρίζεται με τον επιπόλαιο γιό του πλούσιου εργοδότη της Στο σημείο αυτό

εξυμνείται η άξια της εργασίας ενώ ταυτόχρονα προβάλλεται η σταθερότητα στις αξίες

του λαϊκού κόσμου που χαρακτηρίζουν την Άννα (4200-4320) Ως θετικό πρότυπο

εργαζόμενης γυναίκας με στοιχεία χειραφέτησης καταφέρνει να μεταμορφώσει τον

Άλεκ σε υπεύθυνο και εργατικό Επιπλέον με τη δική της προτροπή ο Άλεκ θα

αποτελέσει το νέο μοντέλο του επιχειρηματία-εργοδότη ο οποίος παράλληλα με τις

εκσυγχρονιστικές του ιδέες υιοθετεί στοιχεία αλληλεγγύης και ανθρωπιάς απέναντι

στους εργαζόμενους ιδιότητες που χαρακτηρίζουν τις αξίες και τα ήθη των λαϊκών

στρωμάτων προβάλλοντας την υπεροχή τους έναντι των πλουσίων21

19

Κολοβός 2001 σ[19] 20

Κοκκώνης 2001 σ[14] Αθανασάτου 2002 σσ8189 Αθανασάτου 2001 σ155 21

Αθανασάτου 2001 σσ149154155 Ακτσόγλου 1994 σ78

10

Αντιλαμβανόμαστε έτσι ότι από τη μια πλευρά laquoΟ Μεθύστακαςraquo προβάλλει όλα

εκείνα τα στοιχεία με τα οποία είναι δυνατό να ταυτιστούν τα λαϊκά στρώματα ενώ

από την άλλη προκρίνει ως μέσο δικαιοσύνης την ιδεολογία της ταξικής συμφιλίωσης

μέσω έρωτα-γάμου ακολουθώντας το πρότυπο του μελοδράματος του θριάμβου22

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Ο Γιώργος Τζαβέλλας υπήρξε ένας αυθεντικός δημιουργός του οποίου το

σκηνοθετικό όραμα ήταν η δημιουργία ενός κινηματογράφου με ελληνική ταυτότητα

επικεντρωμένου στη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα αλλά και στην αξιοποίηση

της πολιτισμικής μας κληρονομιάς Κατ΄ αυτόν τον τρόπο ένας από τους

σημαντικότερους λόγους της επιτυχίας του laquoΜεθύστακαraquo την εποχή της δημιουργίας

του ήταν η αυθεντικότητά του και ο τρόπος με τον οποίο παρουσίαζε το πρόσφατο

δράμα του ελληνικού λαού Είχε φτάσει όμως η στιγμή να ξεπεραστεί το πένθος και η

θλίψη δίνοντας τη θέση τους στο νέο ακολουθώντας τον αναπόφευκτο δρόμο της

ζωής Ο συγκερασμός των αντιθέσεων έδινε ένα αισιόδοξο μήνυμα στο κοινό της

εποχής το οποίο είχε με τον έναν ή τον άλλο τρόπο βιώσει το δικό του δράμα αλλά

ήθελε πλέον να προχωρήσει στο μέλλον χωρίς να διαγράψει το παρελθόν23

22

Κοκκώνης 2001 σ[14] Αθανασάτου 2002 σ89 23

Ακτσόγλου 1994 σ87 Δελβερούδη 2002 σ58

11

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ndash ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑ

Αθανασάτου 2001 = Αθανασάτου Γιάννα laquoΗ πρώτη δεκαετία (1950-1958) Ίχνη του λαϊκού λόγου lsquoΟ Μεθύστακαςrsquo (1950)raquo στο Ελληνικός Κινηματογράφος (1950-1967) Λαϊκή Μνήμη και Ιδεολογία Αθήνα 2001 σσ 145-158

Αθανασάτου 2002 = Αθανασάτου Γιάννα laquoΟ ελληνικός μεταπολεμικός κινηματογράφος 1950-1970raquo στο Γ Αθανασάτου Ε Α Δελβερούδη Ν Κολοβός Νεοελληνικό Θέατρο (1600-1940) ndash Κινηματογράφος τόμος Β΄ Ο Ελληνικός Κινηματογράφος ΕΑΠ Πάτρα 2002 σσ 77-90

Ακστόγλου 1994 = Ακστόγλου Μπάμπης laquoΓιώργος Τζαβέλλας Ένας αυθεντικός δημιουργοςraquo στο 35ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης Θεσσαλονίκη 1994 σσ 72-92

Δελβερούδη 1994 = Δελβερούδη Ελίζα-Άννα laquoΘεματικά μοτίβα στις κωμωδίες του Γιώργου Τζαβέλλαraquo στο 35ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης Θεσσαλονίκη 1994 σσ 95-106

Δελβερούδη 2002 = δελβερούδη Ελίζα-Άννα laquoΑρχή και εξέλιξη του ελληνικού κινηματογράφουraquo laquoΗ ενηλικίωση του ελληνικού κινηματογράφουraquo στο Γ Αθανασάτου Ε Α Δελβερούδη Ν Κολοβός Νεοελληνικό Θέατρο (1600-1940) ndash Κινηματογράφος τόμος Β΄ Ο Ελληνικός Κινηματογράφος ΕΑΠ Πάτρα 2002 σσ 15-36 53-58

Κοκκώνης 2001 = Κοκκώνης Μιχάλης laquoΤο Μελόδραμα στον Ελληνικό Κινηματογράφο Από τη Λαϊκή Τέχνη στη Μαζική Κουλτούραraquo στο Μελόδραμα Ειδολογικοί και ιδεολογικοί μετασχηματισμοί Επιμ Σάββας Πατσαλίδης amp Αναστασία Νικολοπούλου University Studio Press Θεσσαλονίκη 2001 σσ 345-402

Κολοβός 2001 = Κολοβός Νίκος laquoSans Famille Pas Melodrame Το Οικογενειακό Μελόδραμα στον Ελληνικό Κινηματογράφοraquo στο Μελόδραμα Ειδολογικοί και ιδεολογικοί μετασχηματισμοί Επιμ Σάββας Πατσαλίδης amp Αναστασία Νικολοπούλου University Studio Press Θεσσαλονίκη 2001 σσ 311-349

laquoΟ Μεθύστακαςraquo httpswwwyoutubecomwatchv=NI5Jz5XuFfw (στις 28115)

ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΚΗ ΠΗΓΗ ΕΙΚΟΝΑΣ

httpwwwfinosfilmcomgallerymovieGallery10images5 (στις 21115)

4

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

laquoΟ Μεθύστακαςraquo υπήρξε η πρώτη ταινία της εποχής που ξεχώρισε καθώς

απόλαυσε μια πρωτόγνωρη εισπρακτική επιτυχία κάνοντας τον αριθμό-ρεκόρ των

304439 εισιτηρίων στην Αrsquo προβολή της Το εισπρακτικό αυτό ρεκόρ ξεπεράστηκε

δεκατέσσερα χρόνια αργότερα όταν το 1964 το μιούζικαλ του Γ Δαλιανίδη laquoΚάτι να

καίειraquo έκανε 660791 εισιτήρια4 Όπως αναφέρει ο Ακτσόγλου ένα μέρος της

επιτυχίας του laquoΜεθύστακαraquo οφείλεται αναμφίβολα στην θεατρικών καταβολών

ερμηνεία του Ορέστη Μακρή την οποία χαρακτηρίζει ως laquoμιαν από τις πιο

εντυπωσιακές και σημαντικές στην ιστορία του ελληνικού κινηματογράφουraquo5

Είναι γεγονός πως τα πρώτα δάνεια των ταινιών της εποχής προήλθαν από τις

παραδοσιακά αφηγηματικές τέχνες τη λογοτεχνία και το θέατρο Επιπλέον πολλά

κινηματογραφικά κείμενα της δεκαετίας παραγωγής του laquoΜεθύστακαraquo ανάγουν την

καταγωγή τους σε επιτυχημένες θεατρικές παραστάσεις με αποτέλεσμα τη μεταφορά

τους στην κινηματογραφική οθόνη Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο κεντρικός

ήρωας του laquoΜεθύστακαraquo Χαράλαμπος Λαρδής ο οποίος προέρχεται από τον

μεθυσμένο κωμικό χαρακτήρα της επιθεώρησης υποστηριζόμενος και θεατρικά από

τον Ορέστη Μακρή Η μεταφορά θεατρικών παραστάσεων στην οθόνη είχε ως

αποτέλεσμα να διαμορφωθεί μια συνέχεια αφενός του θεατρικού προσκήνιου του

στερεότυπου δηλαδή θεατρικού μετωπικού τρόπου όρασης και αφετέρου των

θεματικών και αφηγηματικών προσεγγίσεων όπως η συνεχής και γραμμική αφήγηση

που χαρακτήριζαν πολλές ταινίες της περιόδου 1950-19706

Εντούτοις ο σεναριογράφος και σκηνοθέτης του laquoΜεθύστακαraquo Γιώργος

Τζαβέλλας διαφοροποιήθηκε σε μεγάλο βαθμό από τον μέχρι τότε κανόνα της

μετωπικότητας του θεατρικού προσκηνίου Υιοθέτησε πολλά στοιχεία από την

κινηματογραφική αφήγηση συνδυάζοντας μάλιστα τον διπλό άξονα αφήγησης ndash την

ύπαρξη δυο εξελισσόμενων ιστοριών με αποτέλεσμα την αμφισημία στην έκβαση και

το διπλό τέλος ndash με τη συνύπαρξη διαφορετικών μοτίβων Ειδικότερα η

κινηματογραφική αφήγηση του Τζαβέλλα είναι εμφανής στο ξεκίνημα ακόμη του

laquoΜεθύστακαraquo με τα εξωτερικά γενικά πλάνα της Πλάκας Μέσα από τις διάφορες

4 Ακτσόγλου 1994 σ77 Αθανασάτου 2002 σ86

5 Ακτσόγλου 1994 σ77

6 Αθανασάτου 2002 σσ828489 Κολοβός 2001 σ[17]

5

οπτικές γωνίες λήψης και την αλληλουχία των εικόνων κατάφερε να αναδείξει

χαρακτηριστικά σημεία της ιστορικής Πλάκας (200-217) από τη μια και να αποδώσει

από την άλλη σκηνές από την καθημερινότητα της λαϊκής μεταπολεμικής γειτονιάς

(218-237) Με τον τρόπο αυτό αποδίδεται το ηθογραφικό στοιχείο μέσα από το

οποίο αντανακλάται το πνεύμα της εποχής έτσι ώστε να τονίζεται ταυτόχρονα η

κοινωνική σύνθεση των κατοίκων των φτωχών δηλαδή και περιθωριοποιημένων

λαϊκών στρωμάτων που εκπροσωπεί ο μπάρμπα-Χαραλάμπης7 Έτσι μέσα από τον

διπλό άξονα και τον δυϊσμό της αφήγησης η πρώτη ιστορία του laquoΜεθύστακαraquo

Χαράλαμπου Λαρδή που στη γειτονιά αποκαλούν laquoχημικόraquo αποτυπώνει με

ρεαλιστικό τρόπο τη γενιά του πολέμου και της Κατοχής η οποία περικλείει τους

αδικημένους και καταπιεσμένους τους laquoαπό κάτωraquo Η δεύτερη ωστόσο ιστορία

αυτή της Αννούλας (Μπίλλυ Κωνσταντοπούλου) και του Άλεκ (Δημήτρης Χορν)

αναφέρεται στη μεταπολεμική γενιά και στην προσπάθειά της για ένα νέο ξεκίνημα

ζωής αναδυόμενο μέσα από το μοτίβο έρωτα-γάμου πλούσιου-φτωχής8

Στο πλαίσιο της αφήγησης ο Τζαβέλλας μας εισάγει στους εσωτερικούς χώρους

δράσης των ιστοριών οι οποίοι αναπόφευκτα παραπέμπουν σε θεατρικό προσκήνιο

Αρχικά στο φτωχό λαϊκό σπίτι του μπάρμπα-Χαραλάμπη το οποίο αποτελεί συνέχεια

του εξωτερικού περίγυρου όπου ο κύριος μεγάλος χώρος με τη λιτή επίπλωση

λειτουργεί ως τραπεζαρία και τόπος υποδοχής κατά την διάρκεια της ημέρας αλλά και

ως υπνοδωμάτιο τη νύχτα Πρόκειται για τον χώρο όπου ο ήρωας αφηγείται τα αίτια

της κατάρρευσης του (1418-1525) εφόσον λίγο νωρίτερα έχουν προοικονομηθεί τόσο

από τον αστυφύλακα που τον συνοδεύει σπίτι του laquoήταν βαρύ το χτύπημα που σου

έλαχεraquo (1213-1215) όσο και από το τραγούδι κάποιων νέων στα σοκάκια της

γειτονιάς laquoέφυγες φως μου κι όλη η ζωή μου άλλαξε και το φαρμάκι μες τη καρδιά

μου στάλαξεraquo (1237-1410) Μαθαίνουμε έτσι για το χαμό του γιου του Κώστα στο

Αλβανικό Μέτωπο για το θάνατο της γυναίκας του από τον καημό της αλλά και για τις

οικονομικές υλικές και ηθικές συμφορές απόρροια του πολέμου και της Κατοχής που

έκαναν τον μπάρμπα-Χαραλάμπη να laquoλυγίσειraquo ώστε να βρει παρηγοριά στο κρασί9

Ο Τζαβέλλας συνεχίζει με την αφήγηση της δεύτερης ιστορίας στους χώρους των

απλών γραφείων των υπαλλήλων και των πολυτελών της διοίκησης της εταιρείας του

7 Αθανασάτου 2001 σσ145-147 Κοκκώνης 2001 σ[13] Ακτσόγλου 1994 σ78

8 Αθανασάτου 2002 σ89 Αθανασάτου 2001 σσ148-149156

9 Αθανασάτου 2001 σσ147-148 Δελβερούδη 2002 σ57

6

κρασέμπορου Μπακά (2720-2950) όπου η κόρη του laquoχημικούraquo Αννούλα βρίσκει

δουλειά με τη μεσολάβηση του ταβερνιάρη μπάρμπα-Γιαννακού (2354-2420)

Επιπλέον ο χώρος της έπαυλης του πλούσιου εργοδότη της (3410-3648) δοσμένος

μέσα από πλάνα με πολυτελή αυτοκίνητα τον περιποιημένο κήπο με τη λίμνη-πισίνα

καθώς και την πολυτέλεια που χαρακτηρίζει το εσωτερικό της εισάγουν το θεατή στον

κόσμο της μισθωτής εργασίας και των πλουσίων αντίστοιχα Πρόκειται για τους

χώρους όπου εναλλάσσεται η δράση της ταινίας με επίκεντρο ωστόσο της γραμμικής

φιλμικής αφήγησης να παραμένει η λαϊκή γειτονιά του Χαράλαμπου Λαρδή10

ΜΕΛΟΔΡΑΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Με τη λεξικογραφική έννοια το μελόδραμα αποτελεί μια δραματική αφήγηση

που συνοδεύεται από μουσική η οποία ενορχηστρώνει και ενισχύει τις συγκινησιακές

εκφάνσεις της πλοκής Υπό αυτήν την έννοια laquoΟ Μεθύστακαςraquo κατατάσσεται στο

μελόδραμα το οποίο συνδυάζει μια δομική πολυμορφία όπου αναφέρεται και το

οικογενειακό μελόδραμα Με βάση τον Κολοβό πρόκειται για ένα είδος του οποίου

οι θεματικοί και αφηγηματικοί άξονες επικεντρώνονται laquoστον οικογενειακό κύκλο

προσωπικών και κοινωνικών προβλημάτων και συγκρούσεωνraquo και επιπροσθέτως

αναδεικνύονται μέσα κυρίως από ρεαλιστικές παραμέτρους ιδεολογίες ταξικοί και

ψυχολογικοί προβληματισμοί11

Μολονότι laquoΟ Μεθύστακαςraquo λειτούργησε ως πρότυπο για τη μετέπειτα παραγωγή

των μελοδραμάτων στον ελληνικό κινηματογράφο εντούτοις με βάση τη Δελβερούδη

η σχέση που διατηρεί η ταινία με το είδος είναι σχετικά μικρή Αφενός γιατί τα όρια

ανάμεσα στο δράμα και το μελόδραμα είναι σε πολλές περιπτώσεις δυσδιάκριτα

ειδικότερα μάλιστα όταν σε δραματικές ταινίες υπεισέρχονται μελοδραματικές σκηνές

και αφετέρου γιατί ο κεντρικός ήρωας Χαράλαμπος Λαρδής δεν αποτελεί ένα

τυποποιημένο μελοδραματικό πρόσωπο Η ταινία αφηγείται το προσωπικό δράμα

ενός υπαρκτού ανθρώπου το οποίο ταυτόχρονα αφορούσε χιλιάδες οικογένειες της

μεταπολεμικής Ελλάδας Επιπλέον τα έργα του Τζαβέλλα δεν είναι δυνατό να

ενταχθούν επακριβώς στην ειδολογική τυποποίηση της εποχής γεγονός που

δικαιολογεί τη διάσταση απόψεων των μελετητών ως προς το ακριβές είδος της

10

Αθανασάτου 2001 σ 149 Κολοβός 2001 σ[17] 11

Κολοβός 2001 σ[4-5] Κοκκώνης 2001 σ[8 13]

7

ταινίας με αποτέλεσμα σε κάποιες περιπτώσεις να θεωρείται οικογενειακό-κοινωνικό

δράμα και από την άλλη να χαρακτηρίζεται ως κοινωνικό ή οικογενειακό μελόδραμα12

Βέβαια όπως θα δούμε στη συνέχεια τα μελοδραματικά στοιχεία στην ταινία

είναι ευδιάκριτα προφανώς γιατί οι μελοδραματικές επιρροές προερχόμενες από τον

δυτικό κινηματογράφο αποτελούσαν το μοναδικό ίσως εργαλείο στην εγχώρια

κινηματογραφική παρακαταθήκη της εποχής Γεγονός παραμένει ότι ο Τζαβέλλας

κατάφερε να αναδείξει ένα προσωπικό δραματουργικό ύφος και μια τεχνική που

συνδυάζει το δραματικό με το κωμικό στοχεύοντας με τον τρόπο αυτό στην

πληρέστερη ανάδειξη του χαρακτήρα του laquoμεθύστακαraquo καθώς και τα αίτια της

συμπεριφοράς του Κατ΄ αυτόν τον τρόπο ο Ορέστης Μακρής κινείται ως μεθύστακας

αποκλειστικά μέσα σε δραματικά όρια όπου το κωμικό laquoπρέπει να κάνω και τη

σχετική ανάλυση στο χημείο [hellip] χημικός σου λέει ο άλλοςraquo (617-648) φτάνει στο

τραγικό χωρίς να περνά μέσα από μελοδραματικές συμβάσεις 13 Οι μελοδραματικές

εξάρσεις ωστόσο απατώνται στη διάρκεια της πλοκής όπως είναι για παράδειγμα αυτή

του μεθύστακα όταν στην προσπάθεια του να πάρει το κρυμμένο από την πεθερά του

μπουκάλι με κρασί πέφτει παρασύροντας το εικόνισμα Στο σημείο αυτό

αντιλαμβάνεται την κατάντια του και αυτοαποκαλείται laquoμπεκρήςraquo laquoχαμένο κορμίraquo

και laquoπαλιοτόμαροraquo αναφέροντας laquoκαλύτερα να λείψω από τον κόσμοraquo (4514-

4600)14 Σε κάθε περίπτωση τόσο το κωμικό όσο και το τραγικό αποτελούν δυο

κατηγορίες οι οποίες ανιχνεύονται στο οικογενειακό μελόδραμα επιβεβαιώνοντας τη

μικρή απόσταση που χωρίζει το δράμα από το μελόδραμα15

Ας δούμε όμως ορισμένα κύρια δομικά στοιχεία του οικογενειακού

μελοδράματος και πως αυτά αποτυπώνονται στον laquoΜεθύστακαraquo Αρχικά η μουσική

του Κώστα Γιαννίδη η οποία αποτελεί πάγιο χαρακτηριστικό και μηχανισμό

δραματοποίησης του φιλμικού κειμένου του μελοδράματος Συνοδεύει τα

αφηγηματικά μέρη αλλά συνυπάρχει και με τον λόγο είτε ταυτόχρονα είτε διαδοχικά

διαμορφώνοντας συγκινησιακές καταστάσεις (1237-1410) Επιπλέον οι καντάδες και

12

Δελβερούδη 2002 σσ56-57 Δελβερούδη 1994 σσ95-96 Κολοβός 2001 σ[1] Κοκκώνης 2001 σ[8] 13

Δελβερούδη 2002 σσ56-57 Δελβερούδη 1994 σσ95-96 Κοκκώνης 2001 σ[8] Κολοβός 2001 σ[1-2] 14

Αθανασάτου 2001 σ150 15

Κολοβός 2001 σ[9] Κοκκώνης 2001 σ[8]

8

οι κιθάρες της ταβέρνας (728-840) επισημαίνουν την ταύτιση του λαϊκού και του

ρομαντικού στοιχείου16

Στο πλαίσιο της παράλληλης ιστορίας έρωτα-γάμου της Αννούλας με τον

επιπόλαιο Άλεκ Μπακά γιο του αφεντικού της κινείται ο χαρακτήρας και ο ρόλος του

κακού ως συστατικό στοιχείο του οικογενειακού μελοδράματος το οποίο ταυτόχρονα

αποτυπώνει και ένα από τα βασικά του μοτίβα αυτό των δυσκολιών του έρωτα Στην

προκειμένη περίπτωση τον ρόλο του κακού υιοθετούν οι γονείς του Άλεκ και κυρίως η

μητέρα του η οποία δεν δέχεται με κανένα τρόπο την επιλογή της Άννας λόγω της

λαϊκής καταγωγής της Όταν τελικά ο Άλεκ πείθει τους γονείς του για μια γνωριμία με

την οικογένεια της Άννας η συνάντηση καταστρέφεται εξαιτίας της αδυναμίας του

πατέρα της ο οποίος εμφανίζεται μεθυσμένος γεγονός που οδηγεί στη

μελοδραματική κορύφωση (12726-12946) Συνειδητοποιώντας ο μεθύστακας τη

δυστυχία που προξένησε στην κόρη του επιχειρεί να τερματίσει τη ζωή του (13137)

Ο θάνατος ο laquoαπό μηχανής Θεόςraquo και το αίσιο τέλος συναποτελούν επιπλέον δομικά

στοιχεία του μελοδράματος Στην περίπτωση του laquoΜεθύστακαraquo ο θάνατος του ήρωα

ο οποίος θυσιάζεται για το μέλλον της κόρης του λειτουργεί προς όλες αυτές τις

κατευθύνσεις και καθορίζει το τέλος αμφότερων ιστοριών Ειδικότερα λειτουργεί ως

κάθαρση του χημικού και ταυτόχρονα ως από μηχανής Θεός έτσι ώστε τόσο οι γονείς

του Άλεκ να αποδεχτούν και να δικαιολογήσουν τα αίτια του προσωπικού του

δράματος με αποτέλεσμα το laquoευτυχές τέλοςraquo για το νέο ζευγάρι όσο και οι θεατές να

δουν την αδυναμία του με συμπάθεια17

Το μελόδραμα τέλος χαρακτηρίζεται από τον ρεαλισμό ο οποίος αποτυπώνεται

και στον laquoΜεθύστακαraquo Χωρίς ο Τζαβέλλας να υιοθετεί έναν καθαρό νατουραλισμό ή

έναν ωμό ρεαλισμό κατέγραψε με ρεαλιστικό τρόπο τη ζωή στη μεταπολεμική Ελλάδα

αποδίδοντας ταυτόχρονα οικεία ηθογραφικά μοτίβα Επιπλέον δεν εκβίασε τη

συγκίνηση μέσα από έναν εύκολο μελοδραματικό τόνο αλλά άφησε να προκληθεί

από τη μελοδραματική πλοκή η οποία εν τέλει χαρακτηρίζει τον laquoΜεθύστακαraquo18

16

Κολοβός 2001 σσ[121316] Αθανασάτου 2001 σσ155 17

Κολοβός 2001 σ[13] Δελβερούδη 2002 σ58 Αθανασάτου 2001 σ152 18

Κολοβός 2001 σ[15] Κοκκώνης 2001 σ[8] Αθανασάτου 2001 σ157

9

ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Το οικογενειακό μελόδραμα καταγράφεται ως ένα ιστορικό και εξαιρετικά

συντηρητικό ιδεολογικό είδος στο οποίο δύσκολα ανιχνεύονται οι οποιεσδήποτε

μαχητικές ή ανατρεπτικές τάσεις ιδεολογικού περιεχομένου19 Έτσι η θεματολογία

των ταινιών της πρώτης μεταπολεμικής δεκαετίας γενικότερα και του laquoΜεθύστακαraquo

ειδικότερα μετατόπισε τα κοινωνικά θέματα στο οικογενειακό περιβάλλον

στοχεύοντας στην αποσιώπηση και στη λησμονιά της Αντίστασης και του Εμφυλίου

των οποίων η απουσία στα κινηματογραφικά δρώμενα της εποχής αποτελούσε ούτως

ή άλλως καθεστώς στο πλαίσιο επιβολής αποσιωπήσεων και λογοκρισίας της

εθνικόφρονης εξουσίας Το παρελθόν και η λαϊκή μνήμη ωστόσο επιβιώνουν στην

ταινία μέσα από τις ηθικές αξίες και τις πολιτισμικές αναβιώσεις τόσο του

Χαράλαμπου Λαρδή όσο και της κόρης του Άννας Ως εκπρόσωπος του χαμένου

ονείρου και της ήττας ο ήρωας θυσιάζεται για την εκπλήρωση των ονείρων της κόρης

του ώστε να επέλθει η λήθη-απώθηση του παρελθόντος στο πλαίσιο της

ανασυγκρότησης των κοινωνικών δεδομένων 20

Κατ΄ αυτόν τον τρόπο προβάλλεται η αντιπαράθεση πλούσιων-φτωχών μέσα από

τη συγκρουσιακή σχέση του λαϊκού εκπροσώπου των laquoαπό κάτωraquo με τους γονείς του

Άλεκ οι οποίοι εκπροσωπούν τη νέα αστική τάξη Η ταξική τους διαφορά φαίνεται να

αμβλύνεται όταν η Άννα εισέρχεται από ανάγκη στη γυναικεία εργασία όπου

γνωρίζεται με τον επιπόλαιο γιό του πλούσιου εργοδότη της Στο σημείο αυτό

εξυμνείται η άξια της εργασίας ενώ ταυτόχρονα προβάλλεται η σταθερότητα στις αξίες

του λαϊκού κόσμου που χαρακτηρίζουν την Άννα (4200-4320) Ως θετικό πρότυπο

εργαζόμενης γυναίκας με στοιχεία χειραφέτησης καταφέρνει να μεταμορφώσει τον

Άλεκ σε υπεύθυνο και εργατικό Επιπλέον με τη δική της προτροπή ο Άλεκ θα

αποτελέσει το νέο μοντέλο του επιχειρηματία-εργοδότη ο οποίος παράλληλα με τις

εκσυγχρονιστικές του ιδέες υιοθετεί στοιχεία αλληλεγγύης και ανθρωπιάς απέναντι

στους εργαζόμενους ιδιότητες που χαρακτηρίζουν τις αξίες και τα ήθη των λαϊκών

στρωμάτων προβάλλοντας την υπεροχή τους έναντι των πλουσίων21

19

Κολοβός 2001 σ[19] 20

Κοκκώνης 2001 σ[14] Αθανασάτου 2002 σσ8189 Αθανασάτου 2001 σ155 21

Αθανασάτου 2001 σσ149154155 Ακτσόγλου 1994 σ78

10

Αντιλαμβανόμαστε έτσι ότι από τη μια πλευρά laquoΟ Μεθύστακαςraquo προβάλλει όλα

εκείνα τα στοιχεία με τα οποία είναι δυνατό να ταυτιστούν τα λαϊκά στρώματα ενώ

από την άλλη προκρίνει ως μέσο δικαιοσύνης την ιδεολογία της ταξικής συμφιλίωσης

μέσω έρωτα-γάμου ακολουθώντας το πρότυπο του μελοδράματος του θριάμβου22

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Ο Γιώργος Τζαβέλλας υπήρξε ένας αυθεντικός δημιουργός του οποίου το

σκηνοθετικό όραμα ήταν η δημιουργία ενός κινηματογράφου με ελληνική ταυτότητα

επικεντρωμένου στη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα αλλά και στην αξιοποίηση

της πολιτισμικής μας κληρονομιάς Κατ΄ αυτόν τον τρόπο ένας από τους

σημαντικότερους λόγους της επιτυχίας του laquoΜεθύστακαraquo την εποχή της δημιουργίας

του ήταν η αυθεντικότητά του και ο τρόπος με τον οποίο παρουσίαζε το πρόσφατο

δράμα του ελληνικού λαού Είχε φτάσει όμως η στιγμή να ξεπεραστεί το πένθος και η

θλίψη δίνοντας τη θέση τους στο νέο ακολουθώντας τον αναπόφευκτο δρόμο της

ζωής Ο συγκερασμός των αντιθέσεων έδινε ένα αισιόδοξο μήνυμα στο κοινό της

εποχής το οποίο είχε με τον έναν ή τον άλλο τρόπο βιώσει το δικό του δράμα αλλά

ήθελε πλέον να προχωρήσει στο μέλλον χωρίς να διαγράψει το παρελθόν23

22

Κοκκώνης 2001 σ[14] Αθανασάτου 2002 σ89 23

Ακτσόγλου 1994 σ87 Δελβερούδη 2002 σ58

11

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ndash ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑ

Αθανασάτου 2001 = Αθανασάτου Γιάννα laquoΗ πρώτη δεκαετία (1950-1958) Ίχνη του λαϊκού λόγου lsquoΟ Μεθύστακαςrsquo (1950)raquo στο Ελληνικός Κινηματογράφος (1950-1967) Λαϊκή Μνήμη και Ιδεολογία Αθήνα 2001 σσ 145-158

Αθανασάτου 2002 = Αθανασάτου Γιάννα laquoΟ ελληνικός μεταπολεμικός κινηματογράφος 1950-1970raquo στο Γ Αθανασάτου Ε Α Δελβερούδη Ν Κολοβός Νεοελληνικό Θέατρο (1600-1940) ndash Κινηματογράφος τόμος Β΄ Ο Ελληνικός Κινηματογράφος ΕΑΠ Πάτρα 2002 σσ 77-90

Ακστόγλου 1994 = Ακστόγλου Μπάμπης laquoΓιώργος Τζαβέλλας Ένας αυθεντικός δημιουργοςraquo στο 35ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης Θεσσαλονίκη 1994 σσ 72-92

Δελβερούδη 1994 = Δελβερούδη Ελίζα-Άννα laquoΘεματικά μοτίβα στις κωμωδίες του Γιώργου Τζαβέλλαraquo στο 35ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης Θεσσαλονίκη 1994 σσ 95-106

Δελβερούδη 2002 = δελβερούδη Ελίζα-Άννα laquoΑρχή και εξέλιξη του ελληνικού κινηματογράφουraquo laquoΗ ενηλικίωση του ελληνικού κινηματογράφουraquo στο Γ Αθανασάτου Ε Α Δελβερούδη Ν Κολοβός Νεοελληνικό Θέατρο (1600-1940) ndash Κινηματογράφος τόμος Β΄ Ο Ελληνικός Κινηματογράφος ΕΑΠ Πάτρα 2002 σσ 15-36 53-58

Κοκκώνης 2001 = Κοκκώνης Μιχάλης laquoΤο Μελόδραμα στον Ελληνικό Κινηματογράφο Από τη Λαϊκή Τέχνη στη Μαζική Κουλτούραraquo στο Μελόδραμα Ειδολογικοί και ιδεολογικοί μετασχηματισμοί Επιμ Σάββας Πατσαλίδης amp Αναστασία Νικολοπούλου University Studio Press Θεσσαλονίκη 2001 σσ 345-402

Κολοβός 2001 = Κολοβός Νίκος laquoSans Famille Pas Melodrame Το Οικογενειακό Μελόδραμα στον Ελληνικό Κινηματογράφοraquo στο Μελόδραμα Ειδολογικοί και ιδεολογικοί μετασχηματισμοί Επιμ Σάββας Πατσαλίδης amp Αναστασία Νικολοπούλου University Studio Press Θεσσαλονίκη 2001 σσ 311-349

laquoΟ Μεθύστακαςraquo httpswwwyoutubecomwatchv=NI5Jz5XuFfw (στις 28115)

ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΚΗ ΠΗΓΗ ΕΙΚΟΝΑΣ

httpwwwfinosfilmcomgallerymovieGallery10images5 (στις 21115)

5

οπτικές γωνίες λήψης και την αλληλουχία των εικόνων κατάφερε να αναδείξει

χαρακτηριστικά σημεία της ιστορικής Πλάκας (200-217) από τη μια και να αποδώσει

από την άλλη σκηνές από την καθημερινότητα της λαϊκής μεταπολεμικής γειτονιάς

(218-237) Με τον τρόπο αυτό αποδίδεται το ηθογραφικό στοιχείο μέσα από το

οποίο αντανακλάται το πνεύμα της εποχής έτσι ώστε να τονίζεται ταυτόχρονα η

κοινωνική σύνθεση των κατοίκων των φτωχών δηλαδή και περιθωριοποιημένων

λαϊκών στρωμάτων που εκπροσωπεί ο μπάρμπα-Χαραλάμπης7 Έτσι μέσα από τον

διπλό άξονα και τον δυϊσμό της αφήγησης η πρώτη ιστορία του laquoΜεθύστακαraquo

Χαράλαμπου Λαρδή που στη γειτονιά αποκαλούν laquoχημικόraquo αποτυπώνει με

ρεαλιστικό τρόπο τη γενιά του πολέμου και της Κατοχής η οποία περικλείει τους

αδικημένους και καταπιεσμένους τους laquoαπό κάτωraquo Η δεύτερη ωστόσο ιστορία

αυτή της Αννούλας (Μπίλλυ Κωνσταντοπούλου) και του Άλεκ (Δημήτρης Χορν)

αναφέρεται στη μεταπολεμική γενιά και στην προσπάθειά της για ένα νέο ξεκίνημα

ζωής αναδυόμενο μέσα από το μοτίβο έρωτα-γάμου πλούσιου-φτωχής8

Στο πλαίσιο της αφήγησης ο Τζαβέλλας μας εισάγει στους εσωτερικούς χώρους

δράσης των ιστοριών οι οποίοι αναπόφευκτα παραπέμπουν σε θεατρικό προσκήνιο

Αρχικά στο φτωχό λαϊκό σπίτι του μπάρμπα-Χαραλάμπη το οποίο αποτελεί συνέχεια

του εξωτερικού περίγυρου όπου ο κύριος μεγάλος χώρος με τη λιτή επίπλωση

λειτουργεί ως τραπεζαρία και τόπος υποδοχής κατά την διάρκεια της ημέρας αλλά και

ως υπνοδωμάτιο τη νύχτα Πρόκειται για τον χώρο όπου ο ήρωας αφηγείται τα αίτια

της κατάρρευσης του (1418-1525) εφόσον λίγο νωρίτερα έχουν προοικονομηθεί τόσο

από τον αστυφύλακα που τον συνοδεύει σπίτι του laquoήταν βαρύ το χτύπημα που σου

έλαχεraquo (1213-1215) όσο και από το τραγούδι κάποιων νέων στα σοκάκια της

γειτονιάς laquoέφυγες φως μου κι όλη η ζωή μου άλλαξε και το φαρμάκι μες τη καρδιά

μου στάλαξεraquo (1237-1410) Μαθαίνουμε έτσι για το χαμό του γιου του Κώστα στο

Αλβανικό Μέτωπο για το θάνατο της γυναίκας του από τον καημό της αλλά και για τις

οικονομικές υλικές και ηθικές συμφορές απόρροια του πολέμου και της Κατοχής που

έκαναν τον μπάρμπα-Χαραλάμπη να laquoλυγίσειraquo ώστε να βρει παρηγοριά στο κρασί9

Ο Τζαβέλλας συνεχίζει με την αφήγηση της δεύτερης ιστορίας στους χώρους των

απλών γραφείων των υπαλλήλων και των πολυτελών της διοίκησης της εταιρείας του

7 Αθανασάτου 2001 σσ145-147 Κοκκώνης 2001 σ[13] Ακτσόγλου 1994 σ78

8 Αθανασάτου 2002 σ89 Αθανασάτου 2001 σσ148-149156

9 Αθανασάτου 2001 σσ147-148 Δελβερούδη 2002 σ57

6

κρασέμπορου Μπακά (2720-2950) όπου η κόρη του laquoχημικούraquo Αννούλα βρίσκει

δουλειά με τη μεσολάβηση του ταβερνιάρη μπάρμπα-Γιαννακού (2354-2420)

Επιπλέον ο χώρος της έπαυλης του πλούσιου εργοδότη της (3410-3648) δοσμένος

μέσα από πλάνα με πολυτελή αυτοκίνητα τον περιποιημένο κήπο με τη λίμνη-πισίνα

καθώς και την πολυτέλεια που χαρακτηρίζει το εσωτερικό της εισάγουν το θεατή στον

κόσμο της μισθωτής εργασίας και των πλουσίων αντίστοιχα Πρόκειται για τους

χώρους όπου εναλλάσσεται η δράση της ταινίας με επίκεντρο ωστόσο της γραμμικής

φιλμικής αφήγησης να παραμένει η λαϊκή γειτονιά του Χαράλαμπου Λαρδή10

ΜΕΛΟΔΡΑΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Με τη λεξικογραφική έννοια το μελόδραμα αποτελεί μια δραματική αφήγηση

που συνοδεύεται από μουσική η οποία ενορχηστρώνει και ενισχύει τις συγκινησιακές

εκφάνσεις της πλοκής Υπό αυτήν την έννοια laquoΟ Μεθύστακαςraquo κατατάσσεται στο

μελόδραμα το οποίο συνδυάζει μια δομική πολυμορφία όπου αναφέρεται και το

οικογενειακό μελόδραμα Με βάση τον Κολοβό πρόκειται για ένα είδος του οποίου

οι θεματικοί και αφηγηματικοί άξονες επικεντρώνονται laquoστον οικογενειακό κύκλο

προσωπικών και κοινωνικών προβλημάτων και συγκρούσεωνraquo και επιπροσθέτως

αναδεικνύονται μέσα κυρίως από ρεαλιστικές παραμέτρους ιδεολογίες ταξικοί και

ψυχολογικοί προβληματισμοί11

Μολονότι laquoΟ Μεθύστακαςraquo λειτούργησε ως πρότυπο για τη μετέπειτα παραγωγή

των μελοδραμάτων στον ελληνικό κινηματογράφο εντούτοις με βάση τη Δελβερούδη

η σχέση που διατηρεί η ταινία με το είδος είναι σχετικά μικρή Αφενός γιατί τα όρια

ανάμεσα στο δράμα και το μελόδραμα είναι σε πολλές περιπτώσεις δυσδιάκριτα

ειδικότερα μάλιστα όταν σε δραματικές ταινίες υπεισέρχονται μελοδραματικές σκηνές

και αφετέρου γιατί ο κεντρικός ήρωας Χαράλαμπος Λαρδής δεν αποτελεί ένα

τυποποιημένο μελοδραματικό πρόσωπο Η ταινία αφηγείται το προσωπικό δράμα

ενός υπαρκτού ανθρώπου το οποίο ταυτόχρονα αφορούσε χιλιάδες οικογένειες της

μεταπολεμικής Ελλάδας Επιπλέον τα έργα του Τζαβέλλα δεν είναι δυνατό να

ενταχθούν επακριβώς στην ειδολογική τυποποίηση της εποχής γεγονός που

δικαιολογεί τη διάσταση απόψεων των μελετητών ως προς το ακριβές είδος της

10

Αθανασάτου 2001 σ 149 Κολοβός 2001 σ[17] 11

Κολοβός 2001 σ[4-5] Κοκκώνης 2001 σ[8 13]

7

ταινίας με αποτέλεσμα σε κάποιες περιπτώσεις να θεωρείται οικογενειακό-κοινωνικό

δράμα και από την άλλη να χαρακτηρίζεται ως κοινωνικό ή οικογενειακό μελόδραμα12

Βέβαια όπως θα δούμε στη συνέχεια τα μελοδραματικά στοιχεία στην ταινία

είναι ευδιάκριτα προφανώς γιατί οι μελοδραματικές επιρροές προερχόμενες από τον

δυτικό κινηματογράφο αποτελούσαν το μοναδικό ίσως εργαλείο στην εγχώρια

κινηματογραφική παρακαταθήκη της εποχής Γεγονός παραμένει ότι ο Τζαβέλλας

κατάφερε να αναδείξει ένα προσωπικό δραματουργικό ύφος και μια τεχνική που

συνδυάζει το δραματικό με το κωμικό στοχεύοντας με τον τρόπο αυτό στην

πληρέστερη ανάδειξη του χαρακτήρα του laquoμεθύστακαraquo καθώς και τα αίτια της

συμπεριφοράς του Κατ΄ αυτόν τον τρόπο ο Ορέστης Μακρής κινείται ως μεθύστακας

αποκλειστικά μέσα σε δραματικά όρια όπου το κωμικό laquoπρέπει να κάνω και τη

σχετική ανάλυση στο χημείο [hellip] χημικός σου λέει ο άλλοςraquo (617-648) φτάνει στο

τραγικό χωρίς να περνά μέσα από μελοδραματικές συμβάσεις 13 Οι μελοδραματικές

εξάρσεις ωστόσο απατώνται στη διάρκεια της πλοκής όπως είναι για παράδειγμα αυτή

του μεθύστακα όταν στην προσπάθεια του να πάρει το κρυμμένο από την πεθερά του

μπουκάλι με κρασί πέφτει παρασύροντας το εικόνισμα Στο σημείο αυτό

αντιλαμβάνεται την κατάντια του και αυτοαποκαλείται laquoμπεκρήςraquo laquoχαμένο κορμίraquo

και laquoπαλιοτόμαροraquo αναφέροντας laquoκαλύτερα να λείψω από τον κόσμοraquo (4514-

4600)14 Σε κάθε περίπτωση τόσο το κωμικό όσο και το τραγικό αποτελούν δυο

κατηγορίες οι οποίες ανιχνεύονται στο οικογενειακό μελόδραμα επιβεβαιώνοντας τη

μικρή απόσταση που χωρίζει το δράμα από το μελόδραμα15

Ας δούμε όμως ορισμένα κύρια δομικά στοιχεία του οικογενειακού

μελοδράματος και πως αυτά αποτυπώνονται στον laquoΜεθύστακαraquo Αρχικά η μουσική

του Κώστα Γιαννίδη η οποία αποτελεί πάγιο χαρακτηριστικό και μηχανισμό

δραματοποίησης του φιλμικού κειμένου του μελοδράματος Συνοδεύει τα

αφηγηματικά μέρη αλλά συνυπάρχει και με τον λόγο είτε ταυτόχρονα είτε διαδοχικά

διαμορφώνοντας συγκινησιακές καταστάσεις (1237-1410) Επιπλέον οι καντάδες και

12

Δελβερούδη 2002 σσ56-57 Δελβερούδη 1994 σσ95-96 Κολοβός 2001 σ[1] Κοκκώνης 2001 σ[8] 13

Δελβερούδη 2002 σσ56-57 Δελβερούδη 1994 σσ95-96 Κοκκώνης 2001 σ[8] Κολοβός 2001 σ[1-2] 14

Αθανασάτου 2001 σ150 15

Κολοβός 2001 σ[9] Κοκκώνης 2001 σ[8]

8

οι κιθάρες της ταβέρνας (728-840) επισημαίνουν την ταύτιση του λαϊκού και του

ρομαντικού στοιχείου16

Στο πλαίσιο της παράλληλης ιστορίας έρωτα-γάμου της Αννούλας με τον

επιπόλαιο Άλεκ Μπακά γιο του αφεντικού της κινείται ο χαρακτήρας και ο ρόλος του

κακού ως συστατικό στοιχείο του οικογενειακού μελοδράματος το οποίο ταυτόχρονα

αποτυπώνει και ένα από τα βασικά του μοτίβα αυτό των δυσκολιών του έρωτα Στην

προκειμένη περίπτωση τον ρόλο του κακού υιοθετούν οι γονείς του Άλεκ και κυρίως η

μητέρα του η οποία δεν δέχεται με κανένα τρόπο την επιλογή της Άννας λόγω της

λαϊκής καταγωγής της Όταν τελικά ο Άλεκ πείθει τους γονείς του για μια γνωριμία με

την οικογένεια της Άννας η συνάντηση καταστρέφεται εξαιτίας της αδυναμίας του

πατέρα της ο οποίος εμφανίζεται μεθυσμένος γεγονός που οδηγεί στη

μελοδραματική κορύφωση (12726-12946) Συνειδητοποιώντας ο μεθύστακας τη

δυστυχία που προξένησε στην κόρη του επιχειρεί να τερματίσει τη ζωή του (13137)

Ο θάνατος ο laquoαπό μηχανής Θεόςraquo και το αίσιο τέλος συναποτελούν επιπλέον δομικά

στοιχεία του μελοδράματος Στην περίπτωση του laquoΜεθύστακαraquo ο θάνατος του ήρωα

ο οποίος θυσιάζεται για το μέλλον της κόρης του λειτουργεί προς όλες αυτές τις

κατευθύνσεις και καθορίζει το τέλος αμφότερων ιστοριών Ειδικότερα λειτουργεί ως

κάθαρση του χημικού και ταυτόχρονα ως από μηχανής Θεός έτσι ώστε τόσο οι γονείς

του Άλεκ να αποδεχτούν και να δικαιολογήσουν τα αίτια του προσωπικού του

δράματος με αποτέλεσμα το laquoευτυχές τέλοςraquo για το νέο ζευγάρι όσο και οι θεατές να

δουν την αδυναμία του με συμπάθεια17

Το μελόδραμα τέλος χαρακτηρίζεται από τον ρεαλισμό ο οποίος αποτυπώνεται

και στον laquoΜεθύστακαraquo Χωρίς ο Τζαβέλλας να υιοθετεί έναν καθαρό νατουραλισμό ή

έναν ωμό ρεαλισμό κατέγραψε με ρεαλιστικό τρόπο τη ζωή στη μεταπολεμική Ελλάδα

αποδίδοντας ταυτόχρονα οικεία ηθογραφικά μοτίβα Επιπλέον δεν εκβίασε τη

συγκίνηση μέσα από έναν εύκολο μελοδραματικό τόνο αλλά άφησε να προκληθεί

από τη μελοδραματική πλοκή η οποία εν τέλει χαρακτηρίζει τον laquoΜεθύστακαraquo18

16

Κολοβός 2001 σσ[121316] Αθανασάτου 2001 σσ155 17

Κολοβός 2001 σ[13] Δελβερούδη 2002 σ58 Αθανασάτου 2001 σ152 18

Κολοβός 2001 σ[15] Κοκκώνης 2001 σ[8] Αθανασάτου 2001 σ157

9

ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Το οικογενειακό μελόδραμα καταγράφεται ως ένα ιστορικό και εξαιρετικά

συντηρητικό ιδεολογικό είδος στο οποίο δύσκολα ανιχνεύονται οι οποιεσδήποτε

μαχητικές ή ανατρεπτικές τάσεις ιδεολογικού περιεχομένου19 Έτσι η θεματολογία

των ταινιών της πρώτης μεταπολεμικής δεκαετίας γενικότερα και του laquoΜεθύστακαraquo

ειδικότερα μετατόπισε τα κοινωνικά θέματα στο οικογενειακό περιβάλλον

στοχεύοντας στην αποσιώπηση και στη λησμονιά της Αντίστασης και του Εμφυλίου

των οποίων η απουσία στα κινηματογραφικά δρώμενα της εποχής αποτελούσε ούτως

ή άλλως καθεστώς στο πλαίσιο επιβολής αποσιωπήσεων και λογοκρισίας της

εθνικόφρονης εξουσίας Το παρελθόν και η λαϊκή μνήμη ωστόσο επιβιώνουν στην

ταινία μέσα από τις ηθικές αξίες και τις πολιτισμικές αναβιώσεις τόσο του

Χαράλαμπου Λαρδή όσο και της κόρης του Άννας Ως εκπρόσωπος του χαμένου

ονείρου και της ήττας ο ήρωας θυσιάζεται για την εκπλήρωση των ονείρων της κόρης

του ώστε να επέλθει η λήθη-απώθηση του παρελθόντος στο πλαίσιο της

ανασυγκρότησης των κοινωνικών δεδομένων 20

Κατ΄ αυτόν τον τρόπο προβάλλεται η αντιπαράθεση πλούσιων-φτωχών μέσα από

τη συγκρουσιακή σχέση του λαϊκού εκπροσώπου των laquoαπό κάτωraquo με τους γονείς του

Άλεκ οι οποίοι εκπροσωπούν τη νέα αστική τάξη Η ταξική τους διαφορά φαίνεται να

αμβλύνεται όταν η Άννα εισέρχεται από ανάγκη στη γυναικεία εργασία όπου

γνωρίζεται με τον επιπόλαιο γιό του πλούσιου εργοδότη της Στο σημείο αυτό

εξυμνείται η άξια της εργασίας ενώ ταυτόχρονα προβάλλεται η σταθερότητα στις αξίες

του λαϊκού κόσμου που χαρακτηρίζουν την Άννα (4200-4320) Ως θετικό πρότυπο

εργαζόμενης γυναίκας με στοιχεία χειραφέτησης καταφέρνει να μεταμορφώσει τον

Άλεκ σε υπεύθυνο και εργατικό Επιπλέον με τη δική της προτροπή ο Άλεκ θα

αποτελέσει το νέο μοντέλο του επιχειρηματία-εργοδότη ο οποίος παράλληλα με τις

εκσυγχρονιστικές του ιδέες υιοθετεί στοιχεία αλληλεγγύης και ανθρωπιάς απέναντι

στους εργαζόμενους ιδιότητες που χαρακτηρίζουν τις αξίες και τα ήθη των λαϊκών

στρωμάτων προβάλλοντας την υπεροχή τους έναντι των πλουσίων21

19

Κολοβός 2001 σ[19] 20

Κοκκώνης 2001 σ[14] Αθανασάτου 2002 σσ8189 Αθανασάτου 2001 σ155 21

Αθανασάτου 2001 σσ149154155 Ακτσόγλου 1994 σ78

10

Αντιλαμβανόμαστε έτσι ότι από τη μια πλευρά laquoΟ Μεθύστακαςraquo προβάλλει όλα

εκείνα τα στοιχεία με τα οποία είναι δυνατό να ταυτιστούν τα λαϊκά στρώματα ενώ

από την άλλη προκρίνει ως μέσο δικαιοσύνης την ιδεολογία της ταξικής συμφιλίωσης

μέσω έρωτα-γάμου ακολουθώντας το πρότυπο του μελοδράματος του θριάμβου22

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Ο Γιώργος Τζαβέλλας υπήρξε ένας αυθεντικός δημιουργός του οποίου το

σκηνοθετικό όραμα ήταν η δημιουργία ενός κινηματογράφου με ελληνική ταυτότητα

επικεντρωμένου στη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα αλλά και στην αξιοποίηση

της πολιτισμικής μας κληρονομιάς Κατ΄ αυτόν τον τρόπο ένας από τους

σημαντικότερους λόγους της επιτυχίας του laquoΜεθύστακαraquo την εποχή της δημιουργίας

του ήταν η αυθεντικότητά του και ο τρόπος με τον οποίο παρουσίαζε το πρόσφατο

δράμα του ελληνικού λαού Είχε φτάσει όμως η στιγμή να ξεπεραστεί το πένθος και η

θλίψη δίνοντας τη θέση τους στο νέο ακολουθώντας τον αναπόφευκτο δρόμο της

ζωής Ο συγκερασμός των αντιθέσεων έδινε ένα αισιόδοξο μήνυμα στο κοινό της

εποχής το οποίο είχε με τον έναν ή τον άλλο τρόπο βιώσει το δικό του δράμα αλλά

ήθελε πλέον να προχωρήσει στο μέλλον χωρίς να διαγράψει το παρελθόν23

22

Κοκκώνης 2001 σ[14] Αθανασάτου 2002 σ89 23

Ακτσόγλου 1994 σ87 Δελβερούδη 2002 σ58

11

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ndash ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑ

Αθανασάτου 2001 = Αθανασάτου Γιάννα laquoΗ πρώτη δεκαετία (1950-1958) Ίχνη του λαϊκού λόγου lsquoΟ Μεθύστακαςrsquo (1950)raquo στο Ελληνικός Κινηματογράφος (1950-1967) Λαϊκή Μνήμη και Ιδεολογία Αθήνα 2001 σσ 145-158

Αθανασάτου 2002 = Αθανασάτου Γιάννα laquoΟ ελληνικός μεταπολεμικός κινηματογράφος 1950-1970raquo στο Γ Αθανασάτου Ε Α Δελβερούδη Ν Κολοβός Νεοελληνικό Θέατρο (1600-1940) ndash Κινηματογράφος τόμος Β΄ Ο Ελληνικός Κινηματογράφος ΕΑΠ Πάτρα 2002 σσ 77-90

Ακστόγλου 1994 = Ακστόγλου Μπάμπης laquoΓιώργος Τζαβέλλας Ένας αυθεντικός δημιουργοςraquo στο 35ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης Θεσσαλονίκη 1994 σσ 72-92

Δελβερούδη 1994 = Δελβερούδη Ελίζα-Άννα laquoΘεματικά μοτίβα στις κωμωδίες του Γιώργου Τζαβέλλαraquo στο 35ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης Θεσσαλονίκη 1994 σσ 95-106

Δελβερούδη 2002 = δελβερούδη Ελίζα-Άννα laquoΑρχή και εξέλιξη του ελληνικού κινηματογράφουraquo laquoΗ ενηλικίωση του ελληνικού κινηματογράφουraquo στο Γ Αθανασάτου Ε Α Δελβερούδη Ν Κολοβός Νεοελληνικό Θέατρο (1600-1940) ndash Κινηματογράφος τόμος Β΄ Ο Ελληνικός Κινηματογράφος ΕΑΠ Πάτρα 2002 σσ 15-36 53-58

Κοκκώνης 2001 = Κοκκώνης Μιχάλης laquoΤο Μελόδραμα στον Ελληνικό Κινηματογράφο Από τη Λαϊκή Τέχνη στη Μαζική Κουλτούραraquo στο Μελόδραμα Ειδολογικοί και ιδεολογικοί μετασχηματισμοί Επιμ Σάββας Πατσαλίδης amp Αναστασία Νικολοπούλου University Studio Press Θεσσαλονίκη 2001 σσ 345-402

Κολοβός 2001 = Κολοβός Νίκος laquoSans Famille Pas Melodrame Το Οικογενειακό Μελόδραμα στον Ελληνικό Κινηματογράφοraquo στο Μελόδραμα Ειδολογικοί και ιδεολογικοί μετασχηματισμοί Επιμ Σάββας Πατσαλίδης amp Αναστασία Νικολοπούλου University Studio Press Θεσσαλονίκη 2001 σσ 311-349

laquoΟ Μεθύστακαςraquo httpswwwyoutubecomwatchv=NI5Jz5XuFfw (στις 28115)

ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΚΗ ΠΗΓΗ ΕΙΚΟΝΑΣ

httpwwwfinosfilmcomgallerymovieGallery10images5 (στις 21115)

6

κρασέμπορου Μπακά (2720-2950) όπου η κόρη του laquoχημικούraquo Αννούλα βρίσκει

δουλειά με τη μεσολάβηση του ταβερνιάρη μπάρμπα-Γιαννακού (2354-2420)

Επιπλέον ο χώρος της έπαυλης του πλούσιου εργοδότη της (3410-3648) δοσμένος

μέσα από πλάνα με πολυτελή αυτοκίνητα τον περιποιημένο κήπο με τη λίμνη-πισίνα

καθώς και την πολυτέλεια που χαρακτηρίζει το εσωτερικό της εισάγουν το θεατή στον

κόσμο της μισθωτής εργασίας και των πλουσίων αντίστοιχα Πρόκειται για τους

χώρους όπου εναλλάσσεται η δράση της ταινίας με επίκεντρο ωστόσο της γραμμικής

φιλμικής αφήγησης να παραμένει η λαϊκή γειτονιά του Χαράλαμπου Λαρδή10

ΜΕΛΟΔΡΑΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Με τη λεξικογραφική έννοια το μελόδραμα αποτελεί μια δραματική αφήγηση

που συνοδεύεται από μουσική η οποία ενορχηστρώνει και ενισχύει τις συγκινησιακές

εκφάνσεις της πλοκής Υπό αυτήν την έννοια laquoΟ Μεθύστακαςraquo κατατάσσεται στο

μελόδραμα το οποίο συνδυάζει μια δομική πολυμορφία όπου αναφέρεται και το

οικογενειακό μελόδραμα Με βάση τον Κολοβό πρόκειται για ένα είδος του οποίου

οι θεματικοί και αφηγηματικοί άξονες επικεντρώνονται laquoστον οικογενειακό κύκλο

προσωπικών και κοινωνικών προβλημάτων και συγκρούσεωνraquo και επιπροσθέτως

αναδεικνύονται μέσα κυρίως από ρεαλιστικές παραμέτρους ιδεολογίες ταξικοί και

ψυχολογικοί προβληματισμοί11

Μολονότι laquoΟ Μεθύστακαςraquo λειτούργησε ως πρότυπο για τη μετέπειτα παραγωγή

των μελοδραμάτων στον ελληνικό κινηματογράφο εντούτοις με βάση τη Δελβερούδη

η σχέση που διατηρεί η ταινία με το είδος είναι σχετικά μικρή Αφενός γιατί τα όρια

ανάμεσα στο δράμα και το μελόδραμα είναι σε πολλές περιπτώσεις δυσδιάκριτα

ειδικότερα μάλιστα όταν σε δραματικές ταινίες υπεισέρχονται μελοδραματικές σκηνές

και αφετέρου γιατί ο κεντρικός ήρωας Χαράλαμπος Λαρδής δεν αποτελεί ένα

τυποποιημένο μελοδραματικό πρόσωπο Η ταινία αφηγείται το προσωπικό δράμα

ενός υπαρκτού ανθρώπου το οποίο ταυτόχρονα αφορούσε χιλιάδες οικογένειες της

μεταπολεμικής Ελλάδας Επιπλέον τα έργα του Τζαβέλλα δεν είναι δυνατό να

ενταχθούν επακριβώς στην ειδολογική τυποποίηση της εποχής γεγονός που

δικαιολογεί τη διάσταση απόψεων των μελετητών ως προς το ακριβές είδος της

10

Αθανασάτου 2001 σ 149 Κολοβός 2001 σ[17] 11

Κολοβός 2001 σ[4-5] Κοκκώνης 2001 σ[8 13]

7

ταινίας με αποτέλεσμα σε κάποιες περιπτώσεις να θεωρείται οικογενειακό-κοινωνικό

δράμα και από την άλλη να χαρακτηρίζεται ως κοινωνικό ή οικογενειακό μελόδραμα12

Βέβαια όπως θα δούμε στη συνέχεια τα μελοδραματικά στοιχεία στην ταινία

είναι ευδιάκριτα προφανώς γιατί οι μελοδραματικές επιρροές προερχόμενες από τον

δυτικό κινηματογράφο αποτελούσαν το μοναδικό ίσως εργαλείο στην εγχώρια

κινηματογραφική παρακαταθήκη της εποχής Γεγονός παραμένει ότι ο Τζαβέλλας

κατάφερε να αναδείξει ένα προσωπικό δραματουργικό ύφος και μια τεχνική που

συνδυάζει το δραματικό με το κωμικό στοχεύοντας με τον τρόπο αυτό στην

πληρέστερη ανάδειξη του χαρακτήρα του laquoμεθύστακαraquo καθώς και τα αίτια της

συμπεριφοράς του Κατ΄ αυτόν τον τρόπο ο Ορέστης Μακρής κινείται ως μεθύστακας

αποκλειστικά μέσα σε δραματικά όρια όπου το κωμικό laquoπρέπει να κάνω και τη

σχετική ανάλυση στο χημείο [hellip] χημικός σου λέει ο άλλοςraquo (617-648) φτάνει στο

τραγικό χωρίς να περνά μέσα από μελοδραματικές συμβάσεις 13 Οι μελοδραματικές

εξάρσεις ωστόσο απατώνται στη διάρκεια της πλοκής όπως είναι για παράδειγμα αυτή

του μεθύστακα όταν στην προσπάθεια του να πάρει το κρυμμένο από την πεθερά του

μπουκάλι με κρασί πέφτει παρασύροντας το εικόνισμα Στο σημείο αυτό

αντιλαμβάνεται την κατάντια του και αυτοαποκαλείται laquoμπεκρήςraquo laquoχαμένο κορμίraquo

και laquoπαλιοτόμαροraquo αναφέροντας laquoκαλύτερα να λείψω από τον κόσμοraquo (4514-

4600)14 Σε κάθε περίπτωση τόσο το κωμικό όσο και το τραγικό αποτελούν δυο

κατηγορίες οι οποίες ανιχνεύονται στο οικογενειακό μελόδραμα επιβεβαιώνοντας τη

μικρή απόσταση που χωρίζει το δράμα από το μελόδραμα15

Ας δούμε όμως ορισμένα κύρια δομικά στοιχεία του οικογενειακού

μελοδράματος και πως αυτά αποτυπώνονται στον laquoΜεθύστακαraquo Αρχικά η μουσική

του Κώστα Γιαννίδη η οποία αποτελεί πάγιο χαρακτηριστικό και μηχανισμό

δραματοποίησης του φιλμικού κειμένου του μελοδράματος Συνοδεύει τα

αφηγηματικά μέρη αλλά συνυπάρχει και με τον λόγο είτε ταυτόχρονα είτε διαδοχικά

διαμορφώνοντας συγκινησιακές καταστάσεις (1237-1410) Επιπλέον οι καντάδες και

12

Δελβερούδη 2002 σσ56-57 Δελβερούδη 1994 σσ95-96 Κολοβός 2001 σ[1] Κοκκώνης 2001 σ[8] 13

Δελβερούδη 2002 σσ56-57 Δελβερούδη 1994 σσ95-96 Κοκκώνης 2001 σ[8] Κολοβός 2001 σ[1-2] 14

Αθανασάτου 2001 σ150 15

Κολοβός 2001 σ[9] Κοκκώνης 2001 σ[8]

8

οι κιθάρες της ταβέρνας (728-840) επισημαίνουν την ταύτιση του λαϊκού και του

ρομαντικού στοιχείου16

Στο πλαίσιο της παράλληλης ιστορίας έρωτα-γάμου της Αννούλας με τον

επιπόλαιο Άλεκ Μπακά γιο του αφεντικού της κινείται ο χαρακτήρας και ο ρόλος του

κακού ως συστατικό στοιχείο του οικογενειακού μελοδράματος το οποίο ταυτόχρονα

αποτυπώνει και ένα από τα βασικά του μοτίβα αυτό των δυσκολιών του έρωτα Στην

προκειμένη περίπτωση τον ρόλο του κακού υιοθετούν οι γονείς του Άλεκ και κυρίως η

μητέρα του η οποία δεν δέχεται με κανένα τρόπο την επιλογή της Άννας λόγω της

λαϊκής καταγωγής της Όταν τελικά ο Άλεκ πείθει τους γονείς του για μια γνωριμία με

την οικογένεια της Άννας η συνάντηση καταστρέφεται εξαιτίας της αδυναμίας του

πατέρα της ο οποίος εμφανίζεται μεθυσμένος γεγονός που οδηγεί στη

μελοδραματική κορύφωση (12726-12946) Συνειδητοποιώντας ο μεθύστακας τη

δυστυχία που προξένησε στην κόρη του επιχειρεί να τερματίσει τη ζωή του (13137)

Ο θάνατος ο laquoαπό μηχανής Θεόςraquo και το αίσιο τέλος συναποτελούν επιπλέον δομικά

στοιχεία του μελοδράματος Στην περίπτωση του laquoΜεθύστακαraquo ο θάνατος του ήρωα

ο οποίος θυσιάζεται για το μέλλον της κόρης του λειτουργεί προς όλες αυτές τις

κατευθύνσεις και καθορίζει το τέλος αμφότερων ιστοριών Ειδικότερα λειτουργεί ως

κάθαρση του χημικού και ταυτόχρονα ως από μηχανής Θεός έτσι ώστε τόσο οι γονείς

του Άλεκ να αποδεχτούν και να δικαιολογήσουν τα αίτια του προσωπικού του

δράματος με αποτέλεσμα το laquoευτυχές τέλοςraquo για το νέο ζευγάρι όσο και οι θεατές να

δουν την αδυναμία του με συμπάθεια17

Το μελόδραμα τέλος χαρακτηρίζεται από τον ρεαλισμό ο οποίος αποτυπώνεται

και στον laquoΜεθύστακαraquo Χωρίς ο Τζαβέλλας να υιοθετεί έναν καθαρό νατουραλισμό ή

έναν ωμό ρεαλισμό κατέγραψε με ρεαλιστικό τρόπο τη ζωή στη μεταπολεμική Ελλάδα

αποδίδοντας ταυτόχρονα οικεία ηθογραφικά μοτίβα Επιπλέον δεν εκβίασε τη

συγκίνηση μέσα από έναν εύκολο μελοδραματικό τόνο αλλά άφησε να προκληθεί

από τη μελοδραματική πλοκή η οποία εν τέλει χαρακτηρίζει τον laquoΜεθύστακαraquo18

16

Κολοβός 2001 σσ[121316] Αθανασάτου 2001 σσ155 17

Κολοβός 2001 σ[13] Δελβερούδη 2002 σ58 Αθανασάτου 2001 σ152 18

Κολοβός 2001 σ[15] Κοκκώνης 2001 σ[8] Αθανασάτου 2001 σ157

9

ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Το οικογενειακό μελόδραμα καταγράφεται ως ένα ιστορικό και εξαιρετικά

συντηρητικό ιδεολογικό είδος στο οποίο δύσκολα ανιχνεύονται οι οποιεσδήποτε

μαχητικές ή ανατρεπτικές τάσεις ιδεολογικού περιεχομένου19 Έτσι η θεματολογία

των ταινιών της πρώτης μεταπολεμικής δεκαετίας γενικότερα και του laquoΜεθύστακαraquo

ειδικότερα μετατόπισε τα κοινωνικά θέματα στο οικογενειακό περιβάλλον

στοχεύοντας στην αποσιώπηση και στη λησμονιά της Αντίστασης και του Εμφυλίου

των οποίων η απουσία στα κινηματογραφικά δρώμενα της εποχής αποτελούσε ούτως

ή άλλως καθεστώς στο πλαίσιο επιβολής αποσιωπήσεων και λογοκρισίας της

εθνικόφρονης εξουσίας Το παρελθόν και η λαϊκή μνήμη ωστόσο επιβιώνουν στην

ταινία μέσα από τις ηθικές αξίες και τις πολιτισμικές αναβιώσεις τόσο του

Χαράλαμπου Λαρδή όσο και της κόρης του Άννας Ως εκπρόσωπος του χαμένου

ονείρου και της ήττας ο ήρωας θυσιάζεται για την εκπλήρωση των ονείρων της κόρης

του ώστε να επέλθει η λήθη-απώθηση του παρελθόντος στο πλαίσιο της

ανασυγκρότησης των κοινωνικών δεδομένων 20

Κατ΄ αυτόν τον τρόπο προβάλλεται η αντιπαράθεση πλούσιων-φτωχών μέσα από

τη συγκρουσιακή σχέση του λαϊκού εκπροσώπου των laquoαπό κάτωraquo με τους γονείς του

Άλεκ οι οποίοι εκπροσωπούν τη νέα αστική τάξη Η ταξική τους διαφορά φαίνεται να

αμβλύνεται όταν η Άννα εισέρχεται από ανάγκη στη γυναικεία εργασία όπου

γνωρίζεται με τον επιπόλαιο γιό του πλούσιου εργοδότη της Στο σημείο αυτό

εξυμνείται η άξια της εργασίας ενώ ταυτόχρονα προβάλλεται η σταθερότητα στις αξίες

του λαϊκού κόσμου που χαρακτηρίζουν την Άννα (4200-4320) Ως θετικό πρότυπο

εργαζόμενης γυναίκας με στοιχεία χειραφέτησης καταφέρνει να μεταμορφώσει τον

Άλεκ σε υπεύθυνο και εργατικό Επιπλέον με τη δική της προτροπή ο Άλεκ θα

αποτελέσει το νέο μοντέλο του επιχειρηματία-εργοδότη ο οποίος παράλληλα με τις

εκσυγχρονιστικές του ιδέες υιοθετεί στοιχεία αλληλεγγύης και ανθρωπιάς απέναντι

στους εργαζόμενους ιδιότητες που χαρακτηρίζουν τις αξίες και τα ήθη των λαϊκών

στρωμάτων προβάλλοντας την υπεροχή τους έναντι των πλουσίων21

19

Κολοβός 2001 σ[19] 20

Κοκκώνης 2001 σ[14] Αθανασάτου 2002 σσ8189 Αθανασάτου 2001 σ155 21

Αθανασάτου 2001 σσ149154155 Ακτσόγλου 1994 σ78

10

Αντιλαμβανόμαστε έτσι ότι από τη μια πλευρά laquoΟ Μεθύστακαςraquo προβάλλει όλα

εκείνα τα στοιχεία με τα οποία είναι δυνατό να ταυτιστούν τα λαϊκά στρώματα ενώ

από την άλλη προκρίνει ως μέσο δικαιοσύνης την ιδεολογία της ταξικής συμφιλίωσης

μέσω έρωτα-γάμου ακολουθώντας το πρότυπο του μελοδράματος του θριάμβου22

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Ο Γιώργος Τζαβέλλας υπήρξε ένας αυθεντικός δημιουργός του οποίου το

σκηνοθετικό όραμα ήταν η δημιουργία ενός κινηματογράφου με ελληνική ταυτότητα

επικεντρωμένου στη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα αλλά και στην αξιοποίηση

της πολιτισμικής μας κληρονομιάς Κατ΄ αυτόν τον τρόπο ένας από τους

σημαντικότερους λόγους της επιτυχίας του laquoΜεθύστακαraquo την εποχή της δημιουργίας

του ήταν η αυθεντικότητά του και ο τρόπος με τον οποίο παρουσίαζε το πρόσφατο

δράμα του ελληνικού λαού Είχε φτάσει όμως η στιγμή να ξεπεραστεί το πένθος και η

θλίψη δίνοντας τη θέση τους στο νέο ακολουθώντας τον αναπόφευκτο δρόμο της

ζωής Ο συγκερασμός των αντιθέσεων έδινε ένα αισιόδοξο μήνυμα στο κοινό της

εποχής το οποίο είχε με τον έναν ή τον άλλο τρόπο βιώσει το δικό του δράμα αλλά

ήθελε πλέον να προχωρήσει στο μέλλον χωρίς να διαγράψει το παρελθόν23

22

Κοκκώνης 2001 σ[14] Αθανασάτου 2002 σ89 23

Ακτσόγλου 1994 σ87 Δελβερούδη 2002 σ58

11

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ndash ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑ

Αθανασάτου 2001 = Αθανασάτου Γιάννα laquoΗ πρώτη δεκαετία (1950-1958) Ίχνη του λαϊκού λόγου lsquoΟ Μεθύστακαςrsquo (1950)raquo στο Ελληνικός Κινηματογράφος (1950-1967) Λαϊκή Μνήμη και Ιδεολογία Αθήνα 2001 σσ 145-158

Αθανασάτου 2002 = Αθανασάτου Γιάννα laquoΟ ελληνικός μεταπολεμικός κινηματογράφος 1950-1970raquo στο Γ Αθανασάτου Ε Α Δελβερούδη Ν Κολοβός Νεοελληνικό Θέατρο (1600-1940) ndash Κινηματογράφος τόμος Β΄ Ο Ελληνικός Κινηματογράφος ΕΑΠ Πάτρα 2002 σσ 77-90

Ακστόγλου 1994 = Ακστόγλου Μπάμπης laquoΓιώργος Τζαβέλλας Ένας αυθεντικός δημιουργοςraquo στο 35ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης Θεσσαλονίκη 1994 σσ 72-92

Δελβερούδη 1994 = Δελβερούδη Ελίζα-Άννα laquoΘεματικά μοτίβα στις κωμωδίες του Γιώργου Τζαβέλλαraquo στο 35ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης Θεσσαλονίκη 1994 σσ 95-106

Δελβερούδη 2002 = δελβερούδη Ελίζα-Άννα laquoΑρχή και εξέλιξη του ελληνικού κινηματογράφουraquo laquoΗ ενηλικίωση του ελληνικού κινηματογράφουraquo στο Γ Αθανασάτου Ε Α Δελβερούδη Ν Κολοβός Νεοελληνικό Θέατρο (1600-1940) ndash Κινηματογράφος τόμος Β΄ Ο Ελληνικός Κινηματογράφος ΕΑΠ Πάτρα 2002 σσ 15-36 53-58

Κοκκώνης 2001 = Κοκκώνης Μιχάλης laquoΤο Μελόδραμα στον Ελληνικό Κινηματογράφο Από τη Λαϊκή Τέχνη στη Μαζική Κουλτούραraquo στο Μελόδραμα Ειδολογικοί και ιδεολογικοί μετασχηματισμοί Επιμ Σάββας Πατσαλίδης amp Αναστασία Νικολοπούλου University Studio Press Θεσσαλονίκη 2001 σσ 345-402

Κολοβός 2001 = Κολοβός Νίκος laquoSans Famille Pas Melodrame Το Οικογενειακό Μελόδραμα στον Ελληνικό Κινηματογράφοraquo στο Μελόδραμα Ειδολογικοί και ιδεολογικοί μετασχηματισμοί Επιμ Σάββας Πατσαλίδης amp Αναστασία Νικολοπούλου University Studio Press Θεσσαλονίκη 2001 σσ 311-349

laquoΟ Μεθύστακαςraquo httpswwwyoutubecomwatchv=NI5Jz5XuFfw (στις 28115)

ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΚΗ ΠΗΓΗ ΕΙΚΟΝΑΣ

httpwwwfinosfilmcomgallerymovieGallery10images5 (στις 21115)

7

ταινίας με αποτέλεσμα σε κάποιες περιπτώσεις να θεωρείται οικογενειακό-κοινωνικό

δράμα και από την άλλη να χαρακτηρίζεται ως κοινωνικό ή οικογενειακό μελόδραμα12

Βέβαια όπως θα δούμε στη συνέχεια τα μελοδραματικά στοιχεία στην ταινία

είναι ευδιάκριτα προφανώς γιατί οι μελοδραματικές επιρροές προερχόμενες από τον

δυτικό κινηματογράφο αποτελούσαν το μοναδικό ίσως εργαλείο στην εγχώρια

κινηματογραφική παρακαταθήκη της εποχής Γεγονός παραμένει ότι ο Τζαβέλλας

κατάφερε να αναδείξει ένα προσωπικό δραματουργικό ύφος και μια τεχνική που

συνδυάζει το δραματικό με το κωμικό στοχεύοντας με τον τρόπο αυτό στην

πληρέστερη ανάδειξη του χαρακτήρα του laquoμεθύστακαraquo καθώς και τα αίτια της

συμπεριφοράς του Κατ΄ αυτόν τον τρόπο ο Ορέστης Μακρής κινείται ως μεθύστακας

αποκλειστικά μέσα σε δραματικά όρια όπου το κωμικό laquoπρέπει να κάνω και τη

σχετική ανάλυση στο χημείο [hellip] χημικός σου λέει ο άλλοςraquo (617-648) φτάνει στο

τραγικό χωρίς να περνά μέσα από μελοδραματικές συμβάσεις 13 Οι μελοδραματικές

εξάρσεις ωστόσο απατώνται στη διάρκεια της πλοκής όπως είναι για παράδειγμα αυτή

του μεθύστακα όταν στην προσπάθεια του να πάρει το κρυμμένο από την πεθερά του

μπουκάλι με κρασί πέφτει παρασύροντας το εικόνισμα Στο σημείο αυτό

αντιλαμβάνεται την κατάντια του και αυτοαποκαλείται laquoμπεκρήςraquo laquoχαμένο κορμίraquo

και laquoπαλιοτόμαροraquo αναφέροντας laquoκαλύτερα να λείψω από τον κόσμοraquo (4514-

4600)14 Σε κάθε περίπτωση τόσο το κωμικό όσο και το τραγικό αποτελούν δυο

κατηγορίες οι οποίες ανιχνεύονται στο οικογενειακό μελόδραμα επιβεβαιώνοντας τη

μικρή απόσταση που χωρίζει το δράμα από το μελόδραμα15

Ας δούμε όμως ορισμένα κύρια δομικά στοιχεία του οικογενειακού

μελοδράματος και πως αυτά αποτυπώνονται στον laquoΜεθύστακαraquo Αρχικά η μουσική

του Κώστα Γιαννίδη η οποία αποτελεί πάγιο χαρακτηριστικό και μηχανισμό

δραματοποίησης του φιλμικού κειμένου του μελοδράματος Συνοδεύει τα

αφηγηματικά μέρη αλλά συνυπάρχει και με τον λόγο είτε ταυτόχρονα είτε διαδοχικά

διαμορφώνοντας συγκινησιακές καταστάσεις (1237-1410) Επιπλέον οι καντάδες και

12

Δελβερούδη 2002 σσ56-57 Δελβερούδη 1994 σσ95-96 Κολοβός 2001 σ[1] Κοκκώνης 2001 σ[8] 13

Δελβερούδη 2002 σσ56-57 Δελβερούδη 1994 σσ95-96 Κοκκώνης 2001 σ[8] Κολοβός 2001 σ[1-2] 14

Αθανασάτου 2001 σ150 15

Κολοβός 2001 σ[9] Κοκκώνης 2001 σ[8]

8

οι κιθάρες της ταβέρνας (728-840) επισημαίνουν την ταύτιση του λαϊκού και του

ρομαντικού στοιχείου16

Στο πλαίσιο της παράλληλης ιστορίας έρωτα-γάμου της Αννούλας με τον

επιπόλαιο Άλεκ Μπακά γιο του αφεντικού της κινείται ο χαρακτήρας και ο ρόλος του

κακού ως συστατικό στοιχείο του οικογενειακού μελοδράματος το οποίο ταυτόχρονα

αποτυπώνει και ένα από τα βασικά του μοτίβα αυτό των δυσκολιών του έρωτα Στην

προκειμένη περίπτωση τον ρόλο του κακού υιοθετούν οι γονείς του Άλεκ και κυρίως η

μητέρα του η οποία δεν δέχεται με κανένα τρόπο την επιλογή της Άννας λόγω της

λαϊκής καταγωγής της Όταν τελικά ο Άλεκ πείθει τους γονείς του για μια γνωριμία με

την οικογένεια της Άννας η συνάντηση καταστρέφεται εξαιτίας της αδυναμίας του

πατέρα της ο οποίος εμφανίζεται μεθυσμένος γεγονός που οδηγεί στη

μελοδραματική κορύφωση (12726-12946) Συνειδητοποιώντας ο μεθύστακας τη

δυστυχία που προξένησε στην κόρη του επιχειρεί να τερματίσει τη ζωή του (13137)

Ο θάνατος ο laquoαπό μηχανής Θεόςraquo και το αίσιο τέλος συναποτελούν επιπλέον δομικά

στοιχεία του μελοδράματος Στην περίπτωση του laquoΜεθύστακαraquo ο θάνατος του ήρωα

ο οποίος θυσιάζεται για το μέλλον της κόρης του λειτουργεί προς όλες αυτές τις

κατευθύνσεις και καθορίζει το τέλος αμφότερων ιστοριών Ειδικότερα λειτουργεί ως

κάθαρση του χημικού και ταυτόχρονα ως από μηχανής Θεός έτσι ώστε τόσο οι γονείς

του Άλεκ να αποδεχτούν και να δικαιολογήσουν τα αίτια του προσωπικού του

δράματος με αποτέλεσμα το laquoευτυχές τέλοςraquo για το νέο ζευγάρι όσο και οι θεατές να

δουν την αδυναμία του με συμπάθεια17

Το μελόδραμα τέλος χαρακτηρίζεται από τον ρεαλισμό ο οποίος αποτυπώνεται

και στον laquoΜεθύστακαraquo Χωρίς ο Τζαβέλλας να υιοθετεί έναν καθαρό νατουραλισμό ή

έναν ωμό ρεαλισμό κατέγραψε με ρεαλιστικό τρόπο τη ζωή στη μεταπολεμική Ελλάδα

αποδίδοντας ταυτόχρονα οικεία ηθογραφικά μοτίβα Επιπλέον δεν εκβίασε τη

συγκίνηση μέσα από έναν εύκολο μελοδραματικό τόνο αλλά άφησε να προκληθεί

από τη μελοδραματική πλοκή η οποία εν τέλει χαρακτηρίζει τον laquoΜεθύστακαraquo18

16

Κολοβός 2001 σσ[121316] Αθανασάτου 2001 σσ155 17

Κολοβός 2001 σ[13] Δελβερούδη 2002 σ58 Αθανασάτου 2001 σ152 18

Κολοβός 2001 σ[15] Κοκκώνης 2001 σ[8] Αθανασάτου 2001 σ157

9

ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Το οικογενειακό μελόδραμα καταγράφεται ως ένα ιστορικό και εξαιρετικά

συντηρητικό ιδεολογικό είδος στο οποίο δύσκολα ανιχνεύονται οι οποιεσδήποτε

μαχητικές ή ανατρεπτικές τάσεις ιδεολογικού περιεχομένου19 Έτσι η θεματολογία

των ταινιών της πρώτης μεταπολεμικής δεκαετίας γενικότερα και του laquoΜεθύστακαraquo

ειδικότερα μετατόπισε τα κοινωνικά θέματα στο οικογενειακό περιβάλλον

στοχεύοντας στην αποσιώπηση και στη λησμονιά της Αντίστασης και του Εμφυλίου

των οποίων η απουσία στα κινηματογραφικά δρώμενα της εποχής αποτελούσε ούτως

ή άλλως καθεστώς στο πλαίσιο επιβολής αποσιωπήσεων και λογοκρισίας της

εθνικόφρονης εξουσίας Το παρελθόν και η λαϊκή μνήμη ωστόσο επιβιώνουν στην

ταινία μέσα από τις ηθικές αξίες και τις πολιτισμικές αναβιώσεις τόσο του

Χαράλαμπου Λαρδή όσο και της κόρης του Άννας Ως εκπρόσωπος του χαμένου

ονείρου και της ήττας ο ήρωας θυσιάζεται για την εκπλήρωση των ονείρων της κόρης

του ώστε να επέλθει η λήθη-απώθηση του παρελθόντος στο πλαίσιο της

ανασυγκρότησης των κοινωνικών δεδομένων 20

Κατ΄ αυτόν τον τρόπο προβάλλεται η αντιπαράθεση πλούσιων-φτωχών μέσα από

τη συγκρουσιακή σχέση του λαϊκού εκπροσώπου των laquoαπό κάτωraquo με τους γονείς του

Άλεκ οι οποίοι εκπροσωπούν τη νέα αστική τάξη Η ταξική τους διαφορά φαίνεται να

αμβλύνεται όταν η Άννα εισέρχεται από ανάγκη στη γυναικεία εργασία όπου

γνωρίζεται με τον επιπόλαιο γιό του πλούσιου εργοδότη της Στο σημείο αυτό

εξυμνείται η άξια της εργασίας ενώ ταυτόχρονα προβάλλεται η σταθερότητα στις αξίες

του λαϊκού κόσμου που χαρακτηρίζουν την Άννα (4200-4320) Ως θετικό πρότυπο

εργαζόμενης γυναίκας με στοιχεία χειραφέτησης καταφέρνει να μεταμορφώσει τον

Άλεκ σε υπεύθυνο και εργατικό Επιπλέον με τη δική της προτροπή ο Άλεκ θα

αποτελέσει το νέο μοντέλο του επιχειρηματία-εργοδότη ο οποίος παράλληλα με τις

εκσυγχρονιστικές του ιδέες υιοθετεί στοιχεία αλληλεγγύης και ανθρωπιάς απέναντι

στους εργαζόμενους ιδιότητες που χαρακτηρίζουν τις αξίες και τα ήθη των λαϊκών

στρωμάτων προβάλλοντας την υπεροχή τους έναντι των πλουσίων21

19

Κολοβός 2001 σ[19] 20

Κοκκώνης 2001 σ[14] Αθανασάτου 2002 σσ8189 Αθανασάτου 2001 σ155 21

Αθανασάτου 2001 σσ149154155 Ακτσόγλου 1994 σ78

10

Αντιλαμβανόμαστε έτσι ότι από τη μια πλευρά laquoΟ Μεθύστακαςraquo προβάλλει όλα

εκείνα τα στοιχεία με τα οποία είναι δυνατό να ταυτιστούν τα λαϊκά στρώματα ενώ

από την άλλη προκρίνει ως μέσο δικαιοσύνης την ιδεολογία της ταξικής συμφιλίωσης

μέσω έρωτα-γάμου ακολουθώντας το πρότυπο του μελοδράματος του θριάμβου22

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Ο Γιώργος Τζαβέλλας υπήρξε ένας αυθεντικός δημιουργός του οποίου το

σκηνοθετικό όραμα ήταν η δημιουργία ενός κινηματογράφου με ελληνική ταυτότητα

επικεντρωμένου στη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα αλλά και στην αξιοποίηση

της πολιτισμικής μας κληρονομιάς Κατ΄ αυτόν τον τρόπο ένας από τους

σημαντικότερους λόγους της επιτυχίας του laquoΜεθύστακαraquo την εποχή της δημιουργίας

του ήταν η αυθεντικότητά του και ο τρόπος με τον οποίο παρουσίαζε το πρόσφατο

δράμα του ελληνικού λαού Είχε φτάσει όμως η στιγμή να ξεπεραστεί το πένθος και η

θλίψη δίνοντας τη θέση τους στο νέο ακολουθώντας τον αναπόφευκτο δρόμο της

ζωής Ο συγκερασμός των αντιθέσεων έδινε ένα αισιόδοξο μήνυμα στο κοινό της

εποχής το οποίο είχε με τον έναν ή τον άλλο τρόπο βιώσει το δικό του δράμα αλλά

ήθελε πλέον να προχωρήσει στο μέλλον χωρίς να διαγράψει το παρελθόν23

22

Κοκκώνης 2001 σ[14] Αθανασάτου 2002 σ89 23

Ακτσόγλου 1994 σ87 Δελβερούδη 2002 σ58

11

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ndash ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑ

Αθανασάτου 2001 = Αθανασάτου Γιάννα laquoΗ πρώτη δεκαετία (1950-1958) Ίχνη του λαϊκού λόγου lsquoΟ Μεθύστακαςrsquo (1950)raquo στο Ελληνικός Κινηματογράφος (1950-1967) Λαϊκή Μνήμη και Ιδεολογία Αθήνα 2001 σσ 145-158

Αθανασάτου 2002 = Αθανασάτου Γιάννα laquoΟ ελληνικός μεταπολεμικός κινηματογράφος 1950-1970raquo στο Γ Αθανασάτου Ε Α Δελβερούδη Ν Κολοβός Νεοελληνικό Θέατρο (1600-1940) ndash Κινηματογράφος τόμος Β΄ Ο Ελληνικός Κινηματογράφος ΕΑΠ Πάτρα 2002 σσ 77-90

Ακστόγλου 1994 = Ακστόγλου Μπάμπης laquoΓιώργος Τζαβέλλας Ένας αυθεντικός δημιουργοςraquo στο 35ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης Θεσσαλονίκη 1994 σσ 72-92

Δελβερούδη 1994 = Δελβερούδη Ελίζα-Άννα laquoΘεματικά μοτίβα στις κωμωδίες του Γιώργου Τζαβέλλαraquo στο 35ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης Θεσσαλονίκη 1994 σσ 95-106

Δελβερούδη 2002 = δελβερούδη Ελίζα-Άννα laquoΑρχή και εξέλιξη του ελληνικού κινηματογράφουraquo laquoΗ ενηλικίωση του ελληνικού κινηματογράφουraquo στο Γ Αθανασάτου Ε Α Δελβερούδη Ν Κολοβός Νεοελληνικό Θέατρο (1600-1940) ndash Κινηματογράφος τόμος Β΄ Ο Ελληνικός Κινηματογράφος ΕΑΠ Πάτρα 2002 σσ 15-36 53-58

Κοκκώνης 2001 = Κοκκώνης Μιχάλης laquoΤο Μελόδραμα στον Ελληνικό Κινηματογράφο Από τη Λαϊκή Τέχνη στη Μαζική Κουλτούραraquo στο Μελόδραμα Ειδολογικοί και ιδεολογικοί μετασχηματισμοί Επιμ Σάββας Πατσαλίδης amp Αναστασία Νικολοπούλου University Studio Press Θεσσαλονίκη 2001 σσ 345-402

Κολοβός 2001 = Κολοβός Νίκος laquoSans Famille Pas Melodrame Το Οικογενειακό Μελόδραμα στον Ελληνικό Κινηματογράφοraquo στο Μελόδραμα Ειδολογικοί και ιδεολογικοί μετασχηματισμοί Επιμ Σάββας Πατσαλίδης amp Αναστασία Νικολοπούλου University Studio Press Θεσσαλονίκη 2001 σσ 311-349

laquoΟ Μεθύστακαςraquo httpswwwyoutubecomwatchv=NI5Jz5XuFfw (στις 28115)

ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΚΗ ΠΗΓΗ ΕΙΚΟΝΑΣ

httpwwwfinosfilmcomgallerymovieGallery10images5 (στις 21115)

8

οι κιθάρες της ταβέρνας (728-840) επισημαίνουν την ταύτιση του λαϊκού και του

ρομαντικού στοιχείου16

Στο πλαίσιο της παράλληλης ιστορίας έρωτα-γάμου της Αννούλας με τον

επιπόλαιο Άλεκ Μπακά γιο του αφεντικού της κινείται ο χαρακτήρας και ο ρόλος του

κακού ως συστατικό στοιχείο του οικογενειακού μελοδράματος το οποίο ταυτόχρονα

αποτυπώνει και ένα από τα βασικά του μοτίβα αυτό των δυσκολιών του έρωτα Στην

προκειμένη περίπτωση τον ρόλο του κακού υιοθετούν οι γονείς του Άλεκ και κυρίως η

μητέρα του η οποία δεν δέχεται με κανένα τρόπο την επιλογή της Άννας λόγω της

λαϊκής καταγωγής της Όταν τελικά ο Άλεκ πείθει τους γονείς του για μια γνωριμία με

την οικογένεια της Άννας η συνάντηση καταστρέφεται εξαιτίας της αδυναμίας του

πατέρα της ο οποίος εμφανίζεται μεθυσμένος γεγονός που οδηγεί στη

μελοδραματική κορύφωση (12726-12946) Συνειδητοποιώντας ο μεθύστακας τη

δυστυχία που προξένησε στην κόρη του επιχειρεί να τερματίσει τη ζωή του (13137)

Ο θάνατος ο laquoαπό μηχανής Θεόςraquo και το αίσιο τέλος συναποτελούν επιπλέον δομικά

στοιχεία του μελοδράματος Στην περίπτωση του laquoΜεθύστακαraquo ο θάνατος του ήρωα

ο οποίος θυσιάζεται για το μέλλον της κόρης του λειτουργεί προς όλες αυτές τις

κατευθύνσεις και καθορίζει το τέλος αμφότερων ιστοριών Ειδικότερα λειτουργεί ως

κάθαρση του χημικού και ταυτόχρονα ως από μηχανής Θεός έτσι ώστε τόσο οι γονείς

του Άλεκ να αποδεχτούν και να δικαιολογήσουν τα αίτια του προσωπικού του

δράματος με αποτέλεσμα το laquoευτυχές τέλοςraquo για το νέο ζευγάρι όσο και οι θεατές να

δουν την αδυναμία του με συμπάθεια17

Το μελόδραμα τέλος χαρακτηρίζεται από τον ρεαλισμό ο οποίος αποτυπώνεται

και στον laquoΜεθύστακαraquo Χωρίς ο Τζαβέλλας να υιοθετεί έναν καθαρό νατουραλισμό ή

έναν ωμό ρεαλισμό κατέγραψε με ρεαλιστικό τρόπο τη ζωή στη μεταπολεμική Ελλάδα

αποδίδοντας ταυτόχρονα οικεία ηθογραφικά μοτίβα Επιπλέον δεν εκβίασε τη

συγκίνηση μέσα από έναν εύκολο μελοδραματικό τόνο αλλά άφησε να προκληθεί

από τη μελοδραματική πλοκή η οποία εν τέλει χαρακτηρίζει τον laquoΜεθύστακαraquo18

16

Κολοβός 2001 σσ[121316] Αθανασάτου 2001 σσ155 17

Κολοβός 2001 σ[13] Δελβερούδη 2002 σ58 Αθανασάτου 2001 σ152 18

Κολοβός 2001 σ[15] Κοκκώνης 2001 σ[8] Αθανασάτου 2001 σ157

9

ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Το οικογενειακό μελόδραμα καταγράφεται ως ένα ιστορικό και εξαιρετικά

συντηρητικό ιδεολογικό είδος στο οποίο δύσκολα ανιχνεύονται οι οποιεσδήποτε

μαχητικές ή ανατρεπτικές τάσεις ιδεολογικού περιεχομένου19 Έτσι η θεματολογία

των ταινιών της πρώτης μεταπολεμικής δεκαετίας γενικότερα και του laquoΜεθύστακαraquo

ειδικότερα μετατόπισε τα κοινωνικά θέματα στο οικογενειακό περιβάλλον

στοχεύοντας στην αποσιώπηση και στη λησμονιά της Αντίστασης και του Εμφυλίου

των οποίων η απουσία στα κινηματογραφικά δρώμενα της εποχής αποτελούσε ούτως

ή άλλως καθεστώς στο πλαίσιο επιβολής αποσιωπήσεων και λογοκρισίας της

εθνικόφρονης εξουσίας Το παρελθόν και η λαϊκή μνήμη ωστόσο επιβιώνουν στην

ταινία μέσα από τις ηθικές αξίες και τις πολιτισμικές αναβιώσεις τόσο του

Χαράλαμπου Λαρδή όσο και της κόρης του Άννας Ως εκπρόσωπος του χαμένου

ονείρου και της ήττας ο ήρωας θυσιάζεται για την εκπλήρωση των ονείρων της κόρης

του ώστε να επέλθει η λήθη-απώθηση του παρελθόντος στο πλαίσιο της

ανασυγκρότησης των κοινωνικών δεδομένων 20

Κατ΄ αυτόν τον τρόπο προβάλλεται η αντιπαράθεση πλούσιων-φτωχών μέσα από

τη συγκρουσιακή σχέση του λαϊκού εκπροσώπου των laquoαπό κάτωraquo με τους γονείς του

Άλεκ οι οποίοι εκπροσωπούν τη νέα αστική τάξη Η ταξική τους διαφορά φαίνεται να

αμβλύνεται όταν η Άννα εισέρχεται από ανάγκη στη γυναικεία εργασία όπου

γνωρίζεται με τον επιπόλαιο γιό του πλούσιου εργοδότη της Στο σημείο αυτό

εξυμνείται η άξια της εργασίας ενώ ταυτόχρονα προβάλλεται η σταθερότητα στις αξίες

του λαϊκού κόσμου που χαρακτηρίζουν την Άννα (4200-4320) Ως θετικό πρότυπο

εργαζόμενης γυναίκας με στοιχεία χειραφέτησης καταφέρνει να μεταμορφώσει τον

Άλεκ σε υπεύθυνο και εργατικό Επιπλέον με τη δική της προτροπή ο Άλεκ θα

αποτελέσει το νέο μοντέλο του επιχειρηματία-εργοδότη ο οποίος παράλληλα με τις

εκσυγχρονιστικές του ιδέες υιοθετεί στοιχεία αλληλεγγύης και ανθρωπιάς απέναντι

στους εργαζόμενους ιδιότητες που χαρακτηρίζουν τις αξίες και τα ήθη των λαϊκών

στρωμάτων προβάλλοντας την υπεροχή τους έναντι των πλουσίων21

19

Κολοβός 2001 σ[19] 20

Κοκκώνης 2001 σ[14] Αθανασάτου 2002 σσ8189 Αθανασάτου 2001 σ155 21

Αθανασάτου 2001 σσ149154155 Ακτσόγλου 1994 σ78

10

Αντιλαμβανόμαστε έτσι ότι από τη μια πλευρά laquoΟ Μεθύστακαςraquo προβάλλει όλα

εκείνα τα στοιχεία με τα οποία είναι δυνατό να ταυτιστούν τα λαϊκά στρώματα ενώ

από την άλλη προκρίνει ως μέσο δικαιοσύνης την ιδεολογία της ταξικής συμφιλίωσης

μέσω έρωτα-γάμου ακολουθώντας το πρότυπο του μελοδράματος του θριάμβου22

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Ο Γιώργος Τζαβέλλας υπήρξε ένας αυθεντικός δημιουργός του οποίου το

σκηνοθετικό όραμα ήταν η δημιουργία ενός κινηματογράφου με ελληνική ταυτότητα

επικεντρωμένου στη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα αλλά και στην αξιοποίηση

της πολιτισμικής μας κληρονομιάς Κατ΄ αυτόν τον τρόπο ένας από τους

σημαντικότερους λόγους της επιτυχίας του laquoΜεθύστακαraquo την εποχή της δημιουργίας

του ήταν η αυθεντικότητά του και ο τρόπος με τον οποίο παρουσίαζε το πρόσφατο

δράμα του ελληνικού λαού Είχε φτάσει όμως η στιγμή να ξεπεραστεί το πένθος και η

θλίψη δίνοντας τη θέση τους στο νέο ακολουθώντας τον αναπόφευκτο δρόμο της

ζωής Ο συγκερασμός των αντιθέσεων έδινε ένα αισιόδοξο μήνυμα στο κοινό της

εποχής το οποίο είχε με τον έναν ή τον άλλο τρόπο βιώσει το δικό του δράμα αλλά

ήθελε πλέον να προχωρήσει στο μέλλον χωρίς να διαγράψει το παρελθόν23

22

Κοκκώνης 2001 σ[14] Αθανασάτου 2002 σ89 23

Ακτσόγλου 1994 σ87 Δελβερούδη 2002 σ58

11

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ndash ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑ

Αθανασάτου 2001 = Αθανασάτου Γιάννα laquoΗ πρώτη δεκαετία (1950-1958) Ίχνη του λαϊκού λόγου lsquoΟ Μεθύστακαςrsquo (1950)raquo στο Ελληνικός Κινηματογράφος (1950-1967) Λαϊκή Μνήμη και Ιδεολογία Αθήνα 2001 σσ 145-158

Αθανασάτου 2002 = Αθανασάτου Γιάννα laquoΟ ελληνικός μεταπολεμικός κινηματογράφος 1950-1970raquo στο Γ Αθανασάτου Ε Α Δελβερούδη Ν Κολοβός Νεοελληνικό Θέατρο (1600-1940) ndash Κινηματογράφος τόμος Β΄ Ο Ελληνικός Κινηματογράφος ΕΑΠ Πάτρα 2002 σσ 77-90

Ακστόγλου 1994 = Ακστόγλου Μπάμπης laquoΓιώργος Τζαβέλλας Ένας αυθεντικός δημιουργοςraquo στο 35ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης Θεσσαλονίκη 1994 σσ 72-92

Δελβερούδη 1994 = Δελβερούδη Ελίζα-Άννα laquoΘεματικά μοτίβα στις κωμωδίες του Γιώργου Τζαβέλλαraquo στο 35ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης Θεσσαλονίκη 1994 σσ 95-106

Δελβερούδη 2002 = δελβερούδη Ελίζα-Άννα laquoΑρχή και εξέλιξη του ελληνικού κινηματογράφουraquo laquoΗ ενηλικίωση του ελληνικού κινηματογράφουraquo στο Γ Αθανασάτου Ε Α Δελβερούδη Ν Κολοβός Νεοελληνικό Θέατρο (1600-1940) ndash Κινηματογράφος τόμος Β΄ Ο Ελληνικός Κινηματογράφος ΕΑΠ Πάτρα 2002 σσ 15-36 53-58

Κοκκώνης 2001 = Κοκκώνης Μιχάλης laquoΤο Μελόδραμα στον Ελληνικό Κινηματογράφο Από τη Λαϊκή Τέχνη στη Μαζική Κουλτούραraquo στο Μελόδραμα Ειδολογικοί και ιδεολογικοί μετασχηματισμοί Επιμ Σάββας Πατσαλίδης amp Αναστασία Νικολοπούλου University Studio Press Θεσσαλονίκη 2001 σσ 345-402

Κολοβός 2001 = Κολοβός Νίκος laquoSans Famille Pas Melodrame Το Οικογενειακό Μελόδραμα στον Ελληνικό Κινηματογράφοraquo στο Μελόδραμα Ειδολογικοί και ιδεολογικοί μετασχηματισμοί Επιμ Σάββας Πατσαλίδης amp Αναστασία Νικολοπούλου University Studio Press Θεσσαλονίκη 2001 σσ 311-349

laquoΟ Μεθύστακαςraquo httpswwwyoutubecomwatchv=NI5Jz5XuFfw (στις 28115)

ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΚΗ ΠΗΓΗ ΕΙΚΟΝΑΣ

httpwwwfinosfilmcomgallerymovieGallery10images5 (στις 21115)

9

ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Το οικογενειακό μελόδραμα καταγράφεται ως ένα ιστορικό και εξαιρετικά

συντηρητικό ιδεολογικό είδος στο οποίο δύσκολα ανιχνεύονται οι οποιεσδήποτε

μαχητικές ή ανατρεπτικές τάσεις ιδεολογικού περιεχομένου19 Έτσι η θεματολογία

των ταινιών της πρώτης μεταπολεμικής δεκαετίας γενικότερα και του laquoΜεθύστακαraquo

ειδικότερα μετατόπισε τα κοινωνικά θέματα στο οικογενειακό περιβάλλον

στοχεύοντας στην αποσιώπηση και στη λησμονιά της Αντίστασης και του Εμφυλίου

των οποίων η απουσία στα κινηματογραφικά δρώμενα της εποχής αποτελούσε ούτως

ή άλλως καθεστώς στο πλαίσιο επιβολής αποσιωπήσεων και λογοκρισίας της

εθνικόφρονης εξουσίας Το παρελθόν και η λαϊκή μνήμη ωστόσο επιβιώνουν στην

ταινία μέσα από τις ηθικές αξίες και τις πολιτισμικές αναβιώσεις τόσο του

Χαράλαμπου Λαρδή όσο και της κόρης του Άννας Ως εκπρόσωπος του χαμένου

ονείρου και της ήττας ο ήρωας θυσιάζεται για την εκπλήρωση των ονείρων της κόρης

του ώστε να επέλθει η λήθη-απώθηση του παρελθόντος στο πλαίσιο της

ανασυγκρότησης των κοινωνικών δεδομένων 20

Κατ΄ αυτόν τον τρόπο προβάλλεται η αντιπαράθεση πλούσιων-φτωχών μέσα από

τη συγκρουσιακή σχέση του λαϊκού εκπροσώπου των laquoαπό κάτωraquo με τους γονείς του

Άλεκ οι οποίοι εκπροσωπούν τη νέα αστική τάξη Η ταξική τους διαφορά φαίνεται να

αμβλύνεται όταν η Άννα εισέρχεται από ανάγκη στη γυναικεία εργασία όπου

γνωρίζεται με τον επιπόλαιο γιό του πλούσιου εργοδότη της Στο σημείο αυτό

εξυμνείται η άξια της εργασίας ενώ ταυτόχρονα προβάλλεται η σταθερότητα στις αξίες

του λαϊκού κόσμου που χαρακτηρίζουν την Άννα (4200-4320) Ως θετικό πρότυπο

εργαζόμενης γυναίκας με στοιχεία χειραφέτησης καταφέρνει να μεταμορφώσει τον

Άλεκ σε υπεύθυνο και εργατικό Επιπλέον με τη δική της προτροπή ο Άλεκ θα

αποτελέσει το νέο μοντέλο του επιχειρηματία-εργοδότη ο οποίος παράλληλα με τις

εκσυγχρονιστικές του ιδέες υιοθετεί στοιχεία αλληλεγγύης και ανθρωπιάς απέναντι

στους εργαζόμενους ιδιότητες που χαρακτηρίζουν τις αξίες και τα ήθη των λαϊκών

στρωμάτων προβάλλοντας την υπεροχή τους έναντι των πλουσίων21

19

Κολοβός 2001 σ[19] 20

Κοκκώνης 2001 σ[14] Αθανασάτου 2002 σσ8189 Αθανασάτου 2001 σ155 21

Αθανασάτου 2001 σσ149154155 Ακτσόγλου 1994 σ78

10

Αντιλαμβανόμαστε έτσι ότι από τη μια πλευρά laquoΟ Μεθύστακαςraquo προβάλλει όλα

εκείνα τα στοιχεία με τα οποία είναι δυνατό να ταυτιστούν τα λαϊκά στρώματα ενώ

από την άλλη προκρίνει ως μέσο δικαιοσύνης την ιδεολογία της ταξικής συμφιλίωσης

μέσω έρωτα-γάμου ακολουθώντας το πρότυπο του μελοδράματος του θριάμβου22

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Ο Γιώργος Τζαβέλλας υπήρξε ένας αυθεντικός δημιουργός του οποίου το

σκηνοθετικό όραμα ήταν η δημιουργία ενός κινηματογράφου με ελληνική ταυτότητα

επικεντρωμένου στη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα αλλά και στην αξιοποίηση

της πολιτισμικής μας κληρονομιάς Κατ΄ αυτόν τον τρόπο ένας από τους

σημαντικότερους λόγους της επιτυχίας του laquoΜεθύστακαraquo την εποχή της δημιουργίας

του ήταν η αυθεντικότητά του και ο τρόπος με τον οποίο παρουσίαζε το πρόσφατο

δράμα του ελληνικού λαού Είχε φτάσει όμως η στιγμή να ξεπεραστεί το πένθος και η

θλίψη δίνοντας τη θέση τους στο νέο ακολουθώντας τον αναπόφευκτο δρόμο της

ζωής Ο συγκερασμός των αντιθέσεων έδινε ένα αισιόδοξο μήνυμα στο κοινό της

εποχής το οποίο είχε με τον έναν ή τον άλλο τρόπο βιώσει το δικό του δράμα αλλά

ήθελε πλέον να προχωρήσει στο μέλλον χωρίς να διαγράψει το παρελθόν23

22

Κοκκώνης 2001 σ[14] Αθανασάτου 2002 σ89 23

Ακτσόγλου 1994 σ87 Δελβερούδη 2002 σ58

11

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ndash ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑ

Αθανασάτου 2001 = Αθανασάτου Γιάννα laquoΗ πρώτη δεκαετία (1950-1958) Ίχνη του λαϊκού λόγου lsquoΟ Μεθύστακαςrsquo (1950)raquo στο Ελληνικός Κινηματογράφος (1950-1967) Λαϊκή Μνήμη και Ιδεολογία Αθήνα 2001 σσ 145-158

Αθανασάτου 2002 = Αθανασάτου Γιάννα laquoΟ ελληνικός μεταπολεμικός κινηματογράφος 1950-1970raquo στο Γ Αθανασάτου Ε Α Δελβερούδη Ν Κολοβός Νεοελληνικό Θέατρο (1600-1940) ndash Κινηματογράφος τόμος Β΄ Ο Ελληνικός Κινηματογράφος ΕΑΠ Πάτρα 2002 σσ 77-90

Ακστόγλου 1994 = Ακστόγλου Μπάμπης laquoΓιώργος Τζαβέλλας Ένας αυθεντικός δημιουργοςraquo στο 35ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης Θεσσαλονίκη 1994 σσ 72-92

Δελβερούδη 1994 = Δελβερούδη Ελίζα-Άννα laquoΘεματικά μοτίβα στις κωμωδίες του Γιώργου Τζαβέλλαraquo στο 35ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης Θεσσαλονίκη 1994 σσ 95-106

Δελβερούδη 2002 = δελβερούδη Ελίζα-Άννα laquoΑρχή και εξέλιξη του ελληνικού κινηματογράφουraquo laquoΗ ενηλικίωση του ελληνικού κινηματογράφουraquo στο Γ Αθανασάτου Ε Α Δελβερούδη Ν Κολοβός Νεοελληνικό Θέατρο (1600-1940) ndash Κινηματογράφος τόμος Β΄ Ο Ελληνικός Κινηματογράφος ΕΑΠ Πάτρα 2002 σσ 15-36 53-58

Κοκκώνης 2001 = Κοκκώνης Μιχάλης laquoΤο Μελόδραμα στον Ελληνικό Κινηματογράφο Από τη Λαϊκή Τέχνη στη Μαζική Κουλτούραraquo στο Μελόδραμα Ειδολογικοί και ιδεολογικοί μετασχηματισμοί Επιμ Σάββας Πατσαλίδης amp Αναστασία Νικολοπούλου University Studio Press Θεσσαλονίκη 2001 σσ 345-402

Κολοβός 2001 = Κολοβός Νίκος laquoSans Famille Pas Melodrame Το Οικογενειακό Μελόδραμα στον Ελληνικό Κινηματογράφοraquo στο Μελόδραμα Ειδολογικοί και ιδεολογικοί μετασχηματισμοί Επιμ Σάββας Πατσαλίδης amp Αναστασία Νικολοπούλου University Studio Press Θεσσαλονίκη 2001 σσ 311-349

laquoΟ Μεθύστακαςraquo httpswwwyoutubecomwatchv=NI5Jz5XuFfw (στις 28115)

ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΚΗ ΠΗΓΗ ΕΙΚΟΝΑΣ

httpwwwfinosfilmcomgallerymovieGallery10images5 (στις 21115)

10

Αντιλαμβανόμαστε έτσι ότι από τη μια πλευρά laquoΟ Μεθύστακαςraquo προβάλλει όλα

εκείνα τα στοιχεία με τα οποία είναι δυνατό να ταυτιστούν τα λαϊκά στρώματα ενώ

από την άλλη προκρίνει ως μέσο δικαιοσύνης την ιδεολογία της ταξικής συμφιλίωσης

μέσω έρωτα-γάμου ακολουθώντας το πρότυπο του μελοδράματος του θριάμβου22

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Ο Γιώργος Τζαβέλλας υπήρξε ένας αυθεντικός δημιουργός του οποίου το

σκηνοθετικό όραμα ήταν η δημιουργία ενός κινηματογράφου με ελληνική ταυτότητα

επικεντρωμένου στη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα αλλά και στην αξιοποίηση

της πολιτισμικής μας κληρονομιάς Κατ΄ αυτόν τον τρόπο ένας από τους

σημαντικότερους λόγους της επιτυχίας του laquoΜεθύστακαraquo την εποχή της δημιουργίας

του ήταν η αυθεντικότητά του και ο τρόπος με τον οποίο παρουσίαζε το πρόσφατο

δράμα του ελληνικού λαού Είχε φτάσει όμως η στιγμή να ξεπεραστεί το πένθος και η

θλίψη δίνοντας τη θέση τους στο νέο ακολουθώντας τον αναπόφευκτο δρόμο της

ζωής Ο συγκερασμός των αντιθέσεων έδινε ένα αισιόδοξο μήνυμα στο κοινό της

εποχής το οποίο είχε με τον έναν ή τον άλλο τρόπο βιώσει το δικό του δράμα αλλά

ήθελε πλέον να προχωρήσει στο μέλλον χωρίς να διαγράψει το παρελθόν23

22

Κοκκώνης 2001 σ[14] Αθανασάτου 2002 σ89 23

Ακτσόγλου 1994 σ87 Δελβερούδη 2002 σ58

11

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ndash ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑ

Αθανασάτου 2001 = Αθανασάτου Γιάννα laquoΗ πρώτη δεκαετία (1950-1958) Ίχνη του λαϊκού λόγου lsquoΟ Μεθύστακαςrsquo (1950)raquo στο Ελληνικός Κινηματογράφος (1950-1967) Λαϊκή Μνήμη και Ιδεολογία Αθήνα 2001 σσ 145-158

Αθανασάτου 2002 = Αθανασάτου Γιάννα laquoΟ ελληνικός μεταπολεμικός κινηματογράφος 1950-1970raquo στο Γ Αθανασάτου Ε Α Δελβερούδη Ν Κολοβός Νεοελληνικό Θέατρο (1600-1940) ndash Κινηματογράφος τόμος Β΄ Ο Ελληνικός Κινηματογράφος ΕΑΠ Πάτρα 2002 σσ 77-90

Ακστόγλου 1994 = Ακστόγλου Μπάμπης laquoΓιώργος Τζαβέλλας Ένας αυθεντικός δημιουργοςraquo στο 35ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης Θεσσαλονίκη 1994 σσ 72-92

Δελβερούδη 1994 = Δελβερούδη Ελίζα-Άννα laquoΘεματικά μοτίβα στις κωμωδίες του Γιώργου Τζαβέλλαraquo στο 35ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης Θεσσαλονίκη 1994 σσ 95-106

Δελβερούδη 2002 = δελβερούδη Ελίζα-Άννα laquoΑρχή και εξέλιξη του ελληνικού κινηματογράφουraquo laquoΗ ενηλικίωση του ελληνικού κινηματογράφουraquo στο Γ Αθανασάτου Ε Α Δελβερούδη Ν Κολοβός Νεοελληνικό Θέατρο (1600-1940) ndash Κινηματογράφος τόμος Β΄ Ο Ελληνικός Κινηματογράφος ΕΑΠ Πάτρα 2002 σσ 15-36 53-58

Κοκκώνης 2001 = Κοκκώνης Μιχάλης laquoΤο Μελόδραμα στον Ελληνικό Κινηματογράφο Από τη Λαϊκή Τέχνη στη Μαζική Κουλτούραraquo στο Μελόδραμα Ειδολογικοί και ιδεολογικοί μετασχηματισμοί Επιμ Σάββας Πατσαλίδης amp Αναστασία Νικολοπούλου University Studio Press Θεσσαλονίκη 2001 σσ 345-402

Κολοβός 2001 = Κολοβός Νίκος laquoSans Famille Pas Melodrame Το Οικογενειακό Μελόδραμα στον Ελληνικό Κινηματογράφοraquo στο Μελόδραμα Ειδολογικοί και ιδεολογικοί μετασχηματισμοί Επιμ Σάββας Πατσαλίδης amp Αναστασία Νικολοπούλου University Studio Press Θεσσαλονίκη 2001 σσ 311-349

laquoΟ Μεθύστακαςraquo httpswwwyoutubecomwatchv=NI5Jz5XuFfw (στις 28115)

ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΚΗ ΠΗΓΗ ΕΙΚΟΝΑΣ

httpwwwfinosfilmcomgallerymovieGallery10images5 (στις 21115)

11

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ndash ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑ

Αθανασάτου 2001 = Αθανασάτου Γιάννα laquoΗ πρώτη δεκαετία (1950-1958) Ίχνη του λαϊκού λόγου lsquoΟ Μεθύστακαςrsquo (1950)raquo στο Ελληνικός Κινηματογράφος (1950-1967) Λαϊκή Μνήμη και Ιδεολογία Αθήνα 2001 σσ 145-158

Αθανασάτου 2002 = Αθανασάτου Γιάννα laquoΟ ελληνικός μεταπολεμικός κινηματογράφος 1950-1970raquo στο Γ Αθανασάτου Ε Α Δελβερούδη Ν Κολοβός Νεοελληνικό Θέατρο (1600-1940) ndash Κινηματογράφος τόμος Β΄ Ο Ελληνικός Κινηματογράφος ΕΑΠ Πάτρα 2002 σσ 77-90

Ακστόγλου 1994 = Ακστόγλου Μπάμπης laquoΓιώργος Τζαβέλλας Ένας αυθεντικός δημιουργοςraquo στο 35ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης Θεσσαλονίκη 1994 σσ 72-92

Δελβερούδη 1994 = Δελβερούδη Ελίζα-Άννα laquoΘεματικά μοτίβα στις κωμωδίες του Γιώργου Τζαβέλλαraquo στο 35ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης Θεσσαλονίκη 1994 σσ 95-106

Δελβερούδη 2002 = δελβερούδη Ελίζα-Άννα laquoΑρχή και εξέλιξη του ελληνικού κινηματογράφουraquo laquoΗ ενηλικίωση του ελληνικού κινηματογράφουraquo στο Γ Αθανασάτου Ε Α Δελβερούδη Ν Κολοβός Νεοελληνικό Θέατρο (1600-1940) ndash Κινηματογράφος τόμος Β΄ Ο Ελληνικός Κινηματογράφος ΕΑΠ Πάτρα 2002 σσ 15-36 53-58

Κοκκώνης 2001 = Κοκκώνης Μιχάλης laquoΤο Μελόδραμα στον Ελληνικό Κινηματογράφο Από τη Λαϊκή Τέχνη στη Μαζική Κουλτούραraquo στο Μελόδραμα Ειδολογικοί και ιδεολογικοί μετασχηματισμοί Επιμ Σάββας Πατσαλίδης amp Αναστασία Νικολοπούλου University Studio Press Θεσσαλονίκη 2001 σσ 345-402

Κολοβός 2001 = Κολοβός Νίκος laquoSans Famille Pas Melodrame Το Οικογενειακό Μελόδραμα στον Ελληνικό Κινηματογράφοraquo στο Μελόδραμα Ειδολογικοί και ιδεολογικοί μετασχηματισμοί Επιμ Σάββας Πατσαλίδης amp Αναστασία Νικολοπούλου University Studio Press Θεσσαλονίκη 2001 σσ 311-349

laquoΟ Μεθύστακαςraquo httpswwwyoutubecomwatchv=NI5Jz5XuFfw (στις 28115)

ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΚΗ ΠΗΓΗ ΕΙΚΟΝΑΣ

httpwwwfinosfilmcomgallerymovieGallery10images5 (στις 21115)