نمایش موضوعات قرآن با استفاده از آنتولوژی

295

کامپیوتر چهارمین کنفرانس بین المللی مدیریت فناوری اطالعات، ارتباطات ومجموعه مقاالت 230

نمایش موضوعات قرآن با استفاده از آنتولوژی

محمد پورجم

دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه پیام نور [email protected]

مهدی جوانمرد

استادیار دانشگاه پیام نور

[email protected]

چکیدهدر سال های اخیر برای دانش اسالمی توسط مسلمانان و غیر مسلمانان تقاضا وجود داشته است. این امر باعث به وجود آمدن برنامه هنایی

اسالمی بازیابی می کردند. با این حال ، این برنامه های بازیابی فاقد اطالعات معننایی بودنند و شد که دانش اسالمی را به طور خودکار از متونبیشتر بر اساس روش تطبیق کلمات کلیدی کار می کردند. امروزه نقش و کاربرد آنتولوژی در سیستم های مبتنی بر دانش بسنیار قابنل توجنه

نمایش و بیان دانش مربوط به یک حوزه ، در یک قالب رسمی و قابل پردازش توسط ماشنین ، است. آنتولوژی به عنوان یک ابزار قدرتمند برای مطرح است. هدف این مقاله ارائه روشی برای مدل کردن دانش قرآن با استفاده از آنتولوژی است.

نمایش دانش ، طبقه بندی دانش ، دانش قرآن .آنتولوژی ، آنتولوژی قرآن ، کلمات کلیدی:

مقدمه. 3آینه 1۳۱1سنوره بنا ۳۳4قرآن یک کتاب بزرگ از دانش است که منبع اصلی راهنمایی برای مسلمانان است. قرآن شنامل

برای فهم داننش قنرآن معلمنان . است که پوشش بسیاری از موضوعات و مفاهیمی است که دانش و قانون الهی را تشکیل می دهند

اوقات دسترسی به آن ها در همه زمان ها مشکل است. با این حال تکنولوژی کنامپیوتر منی توانند مناسب مورد نیاز است که گاهی

یادگیرندگان قرآن را به راحتی برای فهم آن پشتیبانی کند. برنامه هایی که در حال حاضر برای بازیابی دانش از قنرآن اسنتفاده منی

. ]۳[تطبیق کلمات کلیدی کار می کنند شوند ، فاقد اطالعات معنایی هستند و بیشتر بر اساس روش

عنصر اصنلی آنتولنوژی اسنت کنه OWLدر این مقاله ما یک مدل برای دانش قرآن با استفاده از آنتولوژی ارائه می دهیم. زبان

روابنط مفاهیم ، روابط و محدودیت ها توسط دستورات آن تعریف می شوند. آنتولوژی به وسلیه ی همین دسنتوراتی کنه مفناهیم و

بینشان را تعریف می کنند ، شکل می گیرد. یک مفهوم ممکن است نشان دهنده نام ، ش، و یا اعمال باشد. مدل آنتولوژی قنرآن بنا

استفاده از تعریف مفاهیم قرآن و روابط بین این مفاهیم ساخته می شود. در این مقاله ما به عنوان مثنال مفهنوم ویژگنی مومننان را

، و مدل آنتولوژی قرآن را بر اساس این مفهوم می سازیم. در قسمت های بعدی مقالنه در منورد چگنونگی سناخت انتخاب کرده ایم

این مدل توضیحاتی را ارائه می دهیم.

آنتولوژی چیست؟. 2

چهارمین کنفرانس بین المللی مدیریت فناوری اطالعات، ارتباطات و کامپیوترمجموعه مقاالت 236

شناخه نمهمتنری از یکی عنوان به شناسی هستی .شد مطرح فلسفه رشته در بار نخستین شناسی یا آنتولوژی هستی مفهوم

نیاز دلیل به . پردازد می آن ها جامع بندی رده طریق از جهان موجودیت های و ش، ها هستی و وجود مطالعه به فلسفه، رشته های

بنه فلسفه ، رشته از شناسی هستی مفهوم گیری وام با ۳۳دهه در مصنوعی هوش متخصصان ها ، مفهوم طبقه بندی برای ابزاری به

غیره و شناسی زبان معنایی ، وب کتابداری ، مانند قلمروها دیگر به شناسی هستی مفهوم طریق ، این ند. ازپرداخت ها مفهوم توصیف

برای آنتولوژی در متون هوش مصنوعی تعاریف گوناگونی می توان یافت. بسیاری از این تعاریف نیز با یکدیگر در تضناد یافت. راه نیز

ز :دو مورد از این تعاریف عبارتند ا هستند.

آنتولوژی یک مدل مفهومی است که موجودیتهای واقعی در یک دامنه خاص و روابط بین آن ها را بنه صنورت صنریح و رسنمی

مدلسازی می کند.

یک آنتولوژی کلمات و مفاهیم )مورد استفاده جهت توصیف و نمایش یک دامنه( را تعریف می کند.

انواع روش های ساخت آنتولوژی ها 2-3

، سناخت ابزارهنای ،آنتولنوژی هنا سناخت اطالعاتی ، سیستمهای در آنتولوژی ها از استفاده رشد به رو روند به توجه با امروزه

بنا دسنتی ، صورت به است ممکن را آنتولوژی ها. است محققان میان در مطرح مباحث از آنتولوژی هایادگیری و خودکار ساخت

در ینک ، هر مورد در که کرد تولید خودکار نیمه و ساخت دانش اکتساب روشهای با یا و آنتولوژی دسیمهن از ابزارهای استفاده

.است شده ارائه توضیحاتیزیر

بنزرگ داننش پایگناه هنای و می شنود کد ماشین در افراد وسیله به دانش مفهومی از عظیمی حجم روش، این در دستی : ساخت

ند.می گرد ایجاد تخصصی یا عمومی

است: شده راهکار پیشنهاد دو آنها نیمه خودکار تولید و آنتولوژی هاساخت مشکالت کاهش برای نیمه خودکار : ساخت

ی موجودآنتولوژی ها از مجدد استفاده و : یکپارچه سازی الف

منابع موجود روی از خودکار آنتولوژی ها ساخت و یادگیریب :

نمی کننند ، منتفی را انسانی سازنده نیاز به می کنند ، عمل کاربرد واسط صورت به فقط که یآنتولوژمهندسی ابزارهای وجود

پایگاههای متون ، منابع ، روی دانش از اکتساب خودکارسازی سمت به حرکت می سازند. بنابراین وی مهیا برای را محیط فقط بلکه

کاهش را آنتولوژی ها از اشتراکی استفاده و ساخت هزینه و محدود را مهندسی آنتولوژی ها مشکالتی دیگر ، آنتولوژی ها و داده

.می دهد

زبان های ساخت آنتولوژی 2-2

یکی از تصمیمات مهم در فرآیند ساخت آنتولوژی ، انتخاب ابزار ویرایش و زبان نمنایش آنتولنوژی اسنت. اینن دو پنارامتر روی

زی آن تاثیر مستقیم دارند. چرخه حیات آنتولوژی ، کیفیت و استاندارد سا

297


DAMLبر اساس . RDF , OIL , DAML[ که تعدادی از آن ها عبارتند از : ۳چندین زبان برای نمایش آنتولوژی وجود دارد ]

،OIL و RDF زبان استانداردی به نام OWL بوجود آمد که بر اساس مدل شی گرا عمل می کند. از میان زبان های بازنمایی دانش

جدیدترین استاندارد زبانی توصیه شده است و قابلیتهای بیشتری نیز نسبت به سایر زبان هنا دارد. اهنداف ایجناد OWLآنتولوژی ،

این زبان شامل اشتراک آنتولوژی تکامل آنتولوژی ، تعامل و ارتباط با آنتولوژی ها ، تشنخیص ناسنازگاری ، قندرت بینان و انعطناف

ه ، سازگاری با دیگر زبان ها و استفاده بین المللی است.پذیری ، سهولت در استفاد

ابزارهای ساخت آنتولوژی 2-9

کنه در اینن مینان ابنزار APOLLO , OILED , Web Onto , Protégé تعدادی از ابزارهای ساخت آنتولنوژی عبارتنند از :

Protégé [.۱امه مختصری درباره این ابزار شرح می دهیم]بیشتر از بقیه ی ابزار ها مورد توجه قرار گرفته است. در اد

Protégé نرم افزار -9

Protégé با منبع باز است که در دانشگاه استانفورد طراحی شنده اسنت. یک ابزارProtégé آنتولنوژی ینک محنیط توسنعه

OWL .و بر پایه دانش است

دامنه و سفارشی سازی ورود داده ها از طریق فرم اسنتفاده نمنود. معمناری از این ابزار می توان جهت تولید آنتولوژی یک

Protégé نیز همانند سایر ابزارهای مدل سازی به دو بخش مدل و دید تقسیم شده است. مدل Protégé بر یک مدل ساده پیاده

ی را فراهم می آورد که با مدل کار کنرده و نیز یک واسط کاربر Protégéسازی شده و کار مکانیسم پایگاه دانش را دربر دارد. دید

دانش را ارائه می کند. لذا می توان آن را با سیستم های شی گرا مبتنی بر فریم مقایسه نمود.

این نرم افزار قابلیت تعریف کالس ها ، سلسله مراتب کالس ها ، متغیرها ، محدودیت مقادیر ، رابطه بنین کنالس هنا و ویژگنی

توان بنا اسنتفاده از مبتنی بر جاوا است که می APIا را دارد. همچنین این ابزار دارای یک رابط واسط برنامه کاربردی های رابطه ه

تهیه نمود. queryآن با مدل کارکرد و از آن

رانی بالغ بنر هنزاران این ابزار بصورت رایگان قابل دسترس می باشد و به راحتی قابل نصب و راه اندازی می باشد ، بنابراین کارب

نفر از این ابزار استفاده می کنند.

می توان بعنوان محیط ویرایش و توسعه آنتولوژی استفاده نمود. این محیط امکان توسعه آنتولنوژی ینک Protégéاز نرم افزار

صنری و بندون نیناز بنه درگینری بنا حوزه را از طریق ابزارهای متعدد مدلسازی بسهولت فراهم می کند و می توان به شیوه کنامال ب

می توان بعنوان زبان نمنایش و OWLجزئیات قالب های فوق الذکر، به ساخت ، دستکاری اجزاء و پشتیبانی آنتولوژی پرداخت . از

ی و توصیف رسمی مفاهیم در آنتولوژی استفاده نمود. این زبان عالوه بر نمایش سمبلیک معانی ، روش های رسمی را برای بکنارگیر

پردازش آن ها تعریف می کند. در این زبان جستجو و کشف روابنط بنین مفناهیم ، ینافتن ناسنازگاری هنا در آنتولنوژی ، پنردازش

اطالعات داخل مستندات بسادگی انجام می شوند. از این زبان می توان برای نمایش صریح معنی واژه ها در لغت نامه و ارتباط بنین

استفاده می کنیم. Protégéن مقاله ما برای ساخت مدل آنتولوژی قرآن از نرم افزار آن ها استفاده نمود. در ای


مدل آنتولوژی قرآن -0

فرآیند توسعه آنتولوژی قرآن از باال به پایین ، با تعریف مفاهیم و موضوعات کلنی قنرآن شنروع منی شنود ، سنپس مفناهیم ینا

ین مفاهیم نیز در نظر گرفته می شوند و در نهایت با ذکر آیات مرتبط با این مفاهیم موضوعات فرعی تر بیان می شوند ، روابط بین ا

در این مقاله ما موضوع ویژگی مومنان را به عنوان موضوع اصلی ، و موضوعات ایمنان ، خشنوع ، دوری از بیهنودگی ، پایان می یابد.

کرده ایم. بنابراین گام اول در توسعه آنتولوژی قرآن ، ایجناد ینک وفای به عهد و پاکیزگی اموال را به عنوان موضوعات فرعی انتخاب

ننرم افنزار classes سربرگکالس سلسله مراتبی برای مومنان به عنوان موضوع اصلی و دیگر مفاهیم به عنوان موضوعات فرعی در

Protégé [شکل 4می باشد(]۳ .)

: تعریف موضوعات اصلی و فرعی ۳شکل

dataو object propertyها دو نوع هستند propertyها به هم متصل می شوند. propertyاهیم از طریق موضوعات و مف

property یک .object property ارتباط بین یک مفهوم و مفهوم دیگر را نشان می دهد. توصیفproperty را می توان در ها

(. ۳[) شکل 5شکل زیر دید]

299


ها property: توضیح ۳شکل

"است زیرا که عیسی و مریم دو مفهوم در قرآن هستند. اما رابطه object property"یک"مادرداردرابطه ۳در شکل

object است زیرا توضیحی را در مورد مفهوم عیسی می دهد. بر این اساس ما data propertyیک "نام دیگر مسیح

property (.۱رآن را برای موضوع ویژگی مؤمنان به صورت شکل زیر تعریف می کنیم)شکل های مدل آنتولوژی ق

Protégéنرم افزار Object Propertis : سربرگ ۱شکل

(.4می باشد)شکل individualsگام سوم در مدل آنتولوژی قرآن تعریف آیات مربوط به موضوعات اصلی و فرعی در سربرگ

مریم عیسی مادر دارد

object property

نام دیگر مسیح

data property


مفاهیم: تعریف آیات مربوط به 4شکل

پرس و جوی معنایی -0

، امکان خوبی را برای جستجو در آنتولوژی فراهم می کند. به عنوان مثال کاربر Protégéدر نرم افزار DL Queryسربرگ

وارد DL Queryمی خواهد ویژگی مؤمنان را در قرآن جستجو کند. به همین منظور پرس و جوی ویژگی مؤمنان را در سربرگ

مشاهده می کند. 5نتیجه را همانند شکل می کند و

301


: نتیجه پرس و جوی ویژگی مؤمنان 5شکل

نتیجه گیری -0

اعتقاد بر این است که روش موضوعی برای در این مقاله روشی را برای نمایش موضوعات قرآن با استفاده از آنتولوژی ارائه دادیم.

نتایج نشان می دهد که مدل پیشنهادی آنتولوژی ، به طور کلی آسان تر است. درک کاربران از دانش قرآن در یک روش نظام مند

دارای پشتیبانی قوی برای ارائه دانش قرآن با استفاده از روش موضوع )به عنوان مثال موضوعی( در ساختار آنتولوژی است. در

قرآن به زبان طبیعی انجام شود. آینده باید کارهای بیشتری برای مدل آنتولوژی قرآن و جستجوی معنایی در

مراجع

[1] - Qurat ul Ain, Amna Basharat , ( 2011) , “Ontology driven Information Extraction from the Holy

Quran related Documents” 26th IEEEP Students‟ Seminar.

[2] - A. Gomez-Perez and O. Corcho , (2002),"Ontology languages for the semantic web," IEEE

Intelligent Systems, vol. 17, pp. 54-60.


[3] - J. Gennari, M. Musen, R.Fergerson, W. Grosso, M. Crubézy,H. Eriksson, N.Noy, and S. Tu,

(2003),"The evolution of Protégé: an environment for knowledge-based systems development,"

International Journal of Human- Computer Studies, vol. 58, pp. 89-123.

[4] - Azman Ta’a , Syuhada Zainal Abidin , Mohd Syazwan Abdullah , Abdul Bashah B Mat Ali , and

Muhammad Ahmad , (2013), AL-QURAN THEMES CLASSIFICATION USING ONTOLOGY,

Proceedings of the 4th International Conference on Computing and Informatics , Universiti Utara

Malaysia.

[5] - Aliyu Rufai Yauri , Rabiah Abdul Kadir, Azreen Azman, Masrah Azrifah Azmi Murad,(2012),

Quranic-based Concepts: Verse Relations Extraction using Manchester OWL Syntax,

Faculty of Computer Science and Information Technology , Universiti Putra Malaysia.

نمایش موضوعات قرآن با استفاده از آنتولوژی

Documents

Transcript of نمایش موضوعات قرآن با استفاده از آنتولوژی