1

*مصحفو قرآندو چهره از قرآن:

**رتنویوکا يلآنگ ****سيد محمدعلی طباطبایی و ***مهدی عزتی آراستهترجمه:

مترجمان توضیحاتمقالة حاضر به تفاوت ميان دو جنبه از هویت قرآن، یعنی جنبة شفاهی و جنبة مکتوب آن،

ساختاری کامال شفاهی داشته است و نویسنده بر آن است که قرآن در بدو نزول پردازد. می

های نویورت با کمک یافتهتدریج شکل یک کتاب مکتوب را به خود گرفته است. بعدها به

این موضوع فراهم آورد. برای اثبات این مدعا کوشد شواهدی از متن قرآن شناختی میزبان

ین کرده است، و اگر های فراوان از اصطالحات تخصصی علوم دینویسنده را ناگزیر از استفاده

این مقاله بسيار دیریاب و متن نویسی نویورت موجب شده است که در کنار خصيصة مغلق

. اندرخ نمودهها در ترجمة مقاله نيز بدیهی است این پيچيدگیپيچيده به نظر برسد.

فه، مربوط به علوم دیگر مانند فلسو نوساختة استفادة مکرر نویسنده از واژگان تخصصی

يق های دق، که برای بسياری از آنها هنوز معادلارتباطات و...شناسی، علوم نشانهشناسی، زبان

.تر و دشوارتر کرده استکار ترجمة این مقاله را به مراتب حساس فارسی انتخاب نشده است،

اند، رای اصطالحات فنی برگزیدههای مناسبی بتر مترجمان زبردست معادلدر مواردی که پيش

در مواردی که چند معادل برای یک اصطالح وجود داشته، ایم. ها را آوردههمانما نيز

ترین معادل را با توجه به سياق این مقاله برگزینيم. در مواردی هم که ایم مناسبکوشيده

اد معادلی برایشان پيشنه ایم و نيز برای اصطالحاتی که هنوزهای موجود را نادقيق یافتهمعادل

مشخصات این مقاله چنين است: *

Angelika Neuwirth, “Two Faces of the Qur’ān: Qur’ān and Muṣḥaf,” Oral Tradition, 25/1 (2010): 141-

156.

ت. ادبيات تطبيقی عرب منتشر شده اس، استاد ادبيات عرب در دانشگاه آزاد برلين است. از او آثار متعددی در موضوع آنگليکا نویورت **

« لمانیپژوه آشناس و قرآنليکا نویورت، شرقآنگقرآن و اروپا؛ بررسی آثار »اخيرا به پاس خدمات علمی و پژوهشی وی، همایشی با عنوان

ی آکادماین « زیگموند فروید» ةجایزشد، و در آن به همت آکادمی زبان و ادبيات شهر دارمشتات واقع در مرکز آلمان در این کشور برگزار

االت و مق شناختی دربارة ساختار سور مکیمطالعات زبان، قرآن در بافتبه وی اعطا شد. از جمله آثار او عبارتند از: هزار یورو 02به ارزش

[1]م. .متنوعی دربارة قرآن، ادبيات عرب و فرهنگ شفاهی

[(1ی دانشگاه تهران. )ترجمة اوليه؛ با نشان اختصاری ]م.دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، پردیس فاراب ***

[(0بيت )ع(. )بازبينی و ترجمة نهایی؛ با نشان اختصاری ]م.پژوهشگاه قرآن و حدیث، پژوهشکدة تفسير اهل ****

2

. این گونه اصطالحات ممکن است به دليل ایمنشده است، ناچار دست به جعل اصطالح زده

ترجمة این مقاله، به دليل در د؛ اما چونافزا به نظر برسننوآمد بودنشان دیریاب و دشواری

جمة آزاد را بر تروفاداری به متن حساسيت نویسنده در گزینش واژگان و نگارش جمالت،

های متن اصلی به ترجمه نيز منتقل شده است. ناچار پيچيدگی ، طبيعی است کهیماهدادترجيح

؛ يمیافتهای توضيحی بر این اصطالحات در افزودن پاورقیبرای کمک به خواننده تنها راه را

ه آن بفهم شدن رسيد، برای آساندارای ابهام به نظر میمطلب که هم که در مواضعی چنان

همة اصطالحات و کلمات مهم را ضبط اینها عالوه بر ایم.متوسل شده های توضيحیپاورقی

.النظر باشدتا راهنمای خوانندگان دقيق ایمآوردهبه زبان اصلی در پاورقی

های گرچه یادداشتبنابراین های توضيحی است. به این ترتيب مقاله آکنده از پاورقی

، ترجيح دادیم در ترجمه آنها را به پانوشت بود در پاورقی آمدهنيز مؤلف در مقالة انگليسی

ن کار . با اینيستضروری برای فهم مطلب یتوضيحشامل از آنها منتقل کنيم. چون هيچ یک

با این کار صفحات شامل توضيحات مترجمان است. های ذیلداند که همة پاورقیخواننده می

عالقمندان های اصل مقاله منطبق است تا پاورقیبا شمارة نيز های ترجمه شمارة پانوشت

ها در تشمارة پانوشالزم به ذکر است که .تر بتوانند ترجمه را با متن اصلی مقابله کنندراحت

ن متضمنا ارجاعات مؤلف به صورت درون شده است.مشخص پرانتز های داخل اندیسمتن با

.باقی مانده است

ای دقيق و فنی در ارائة ترجمههایمان و سختگيری هادقت نظرها، وسواسبه رغم همة

هرروی اگر حمایت . بهنيست خطا و لغزشهنوز هم عاری از این ترجمه تردید از این مقاله، بی

دریغ مسئوالن پژوهشکدة تفسير در پژوهشگاه قرآن و حدیث نبود، این مقاله به همين حد بی

که در يم هستای آنان و نيز دوستان فرهيخته . زینرو سپاسگزاریافتاز مطلوبيت هم دست نمی

شان برخوردار شدیم. های علمیترجمة این مقاله از کمک

و بالغت مقدمه: قرآن

انیمصر یه به سوک ،]ع[ یاوست. موس یامبريکه شاهد صدق مقام پ دارد یانشانه یامبريهر پ

ای معجزهد یاب غلبه بر ساحران یمتقاعد کند. او برا سحرر بود مخاطبان را با یفرستاده شده بود، ناگز

ر د ]ع[ یسيع و مار را به عصا بازگرداند.تبدیل کند یرا به مار ییعصاآورد که از این قبيل می

یعنی؛ دادمیانجام یپزشک یامعجزهباید ؛ پسمعتبرترین رشته پزشکی بودکه ظهور کرد یعصر

به سوی مردمانی فرستاده شد که دیگر با معجزات مادی ]ص[ بعدها محمد همان زنده کردن مردگان.

تری فصاحت و بالغت داشتند، نشانة نبوی متعالیای به بلکه چون اهتمام ویژه ؛شدندقانع نمی

3

ارائه یو ادب یزبان یامعجزهبرای متقاعد کردن آنان ر بود یناگز ]ص[ ن محمدیبنابراطلبيدند. می

(1).قرآن: ارائه کرد 1راسهکیک د. او ینما

عنی یناقل آن، نخستيناغلب به زمان که ـ های نبویتحليل دربارة رسالت نیارسد یبه نظر م

وع ن تلقی ازچگونگی در یمهمنکتة به گرددـیبازمقرن هشتم و نهم االطرافجامعجاحظ، دانشمند

امبر بزرگ قبل يدادن دو پ یجاچند ممکن است با هر .اشاره داردهد، دکه قرآن شکل میای کراسه

مخالفت شود، اما قرار دادن محمدبوده یو پزشک سحر آنان ةحرفکسانی که ةدر زمر [ص] از محمد

یسيو ع یبجاست. بر خالف موس کامال بالغیو یزبانهای دانشبا تنگاتنگ و قرآن در ارتباط [ص]

در ص[] محمد رسالت ثقل ة، نقطمتکی استدو عنصر کردار و گفتار بر شان سالتراعتبار که ]ع[

ا بالغت نزدیک ب قرآن به طرزی خاص در ارتباطباید تصدیق کرد که .استپيام و رساندن ابالغ واقع

ند، بل به دليل اه]ص[ مردمانی خواهان بالغت بود به این دليل که مخاطبان محمد فقط نهاست؛

گفتار ةویژ 0ارتباطمنظورم ؛اندبدان واقف بودهکمتر الذکر احتماال بندی فوقمبدعان دستهدیگری که

به معنای و ،تهی سناریوی داستانی از هرگونهقرآن سراسر یعنی اوال . استدر قرآن 3گفتارو گردا

بلکهست، يشنوندگان ن بهام يک پی یشفاه ابالغصرفا قرآنی گفتار ثانيا . است« گفتار»دقيق کلمه

تار گف ةدربارا یقرآن خود ام يپ ةدربار یتوضيحسخن، ةدربار یسخن است؛ 4گفتمانگرداک یاغلب

، «مصحف»و « صحيفه»، «متن مقدس»، «کتاب مقدس»زنی چون های ره، به جای معادلscripture. در سراسر این ترجمه در برابر واژة 1

که در زبان فارسی از روزگار کهن تا کنون به جز معنای عامش که شامل هر نوع نوشته مانند دفتر و جزوه و ام بهره برده« کراسه»از واژة

ناظر به هر نوع کتاب مقدس یا متن مقدس است و پس از اسالم بيشتر برای اشاره به قرآن به کار رفته د، در معنای خاصش وشکتاب می

)یعنی منسوب به متن مقدس(، و در برابر واژة « کراسی»واژة scripturalنامة دهخدا(. به همين ترتيب در برابر واژة است )ر.ک: لغت

scripturality ؛ اما هر کجا در متن امی آسمانی و تقدس یک متن مقدس( را نهاده)به معنای ویژگ« کراسگی»واژةScripture یا حتی(

scripture به معنایScripture [. 0]م. امترجمه کرده« متن مقدس»( آمده، آن را

0. iunctim

کنند ترجمه می« فرا»درستی رد بهرا در بيشتر موا meta( گفتار دربارة گفتار است. گرچه پيشوند meta-speech. منظور از گرداگفتار )3

شناسی علوم شناختی، ژه در اصطالحوی(، باید توجه داشت که در کاربردهای مدرن این پيشوند، بهmetaphysical)مثل فراطبيعی در مقابل

های به معنای بحث meta-ethicsاست. برای مثال ...« دربارة خود »به معنای metaاین معادل ترجمة دقيقی نيست؛ زیرا در این موارد

metaphilosophyگویيم؛ و به معنای زبانی است که با آن دربارة خود زبان سخن می metalanguageاخالقی دربارة خود اخالق است؛

تر شود که گویا منظور فراباعث این بدفهمی می« فرا»به metaهای فلسفی دربارة خود فلسفه است. در این موارد ترجمة به معنای بحث

اند این اصطالح برخی واقعا پنداشته metaphilosophyکه با فراموش شدن معنای درست رفتن و عبور از متعلق این پيشوند است؛ چنان

The Blackwell Dictionary of Western philosophy, Nicholas Bunnin andبه معنای کارهای نظری پس از مرگ فلسفه است )

Jiyuan Yu, 2004, p.425-427 زبان در برابر هم که مترجمان فارسی« فرا اخالق»(. احتمال چنين سوءبرداشتی از معادلmeta-ethics

ر کند. دهای نادرستی پيشگيری میگيریبه معنای درستش از چنين نتيجه metaکه فهم و ترجمة برند، بسيار قوی است. درحالیبه کار می

است، نه چيزی که فراتر از سخن « سخنی دربارة سخن»به معنای meta-speechکه نویسنده هم در متن توضيح داده است، اینجا نيز، چنان

م. پرهيز از این گذاشت« پيراسخن»یا « پيراگفتار»، و نيز «راگفتارف»یا « فراسخن»را به جای « گرداگفتار»است. برای رساندن این معنا اصطالح

وضع شده است. در ادامة مقاله همين کاربرد معنایی را در اصطالحات paraپيشوند تر در مقابلپيش« پيرا»دو معادل دوم به این دليل است که

metadiscourse گرداگفتمان( و(metatextual نيز می )[.0]م. بينيم)گردامتنی

4. metadiscourse

4

یعصر قرآن در ـخالصه کرد که گونه این را پيامبرانالذکر از فوقبندی توان دستهمی ـپس گران. ید

ه نازل شد ک یبلکه در عصربرانگيزد؛ ها راشگفتیبتواند العادهخارق یدر آن کارهاکه نازل نشد

؛ کردیغلبه م ویبر شد و طرف مقابل با او روبرو میالشعاع قرار دادن استدالل تحتبا سخنران ک ی

اصطالح ـکشاندن بالغی یبه ناتوانکسی را یعنی ـ اعجازبه یات اسالميدر اله ای که بعدهابه شيوه

دسنک ی چونرو قرآن نیار بود. ازيتفس دورةنه دورة علم؛ بلکه بود و سحر آن دوره نه دورة شد.

.تاباندمیباز رادر جریان هاینزاعکه شود ظاهر می 5یامتندراغلب گو خطابیاندازه بی

یقرآن هایپژوهشدر یکنون بحران مشکل اصلیرسد یبه نظر م، ن مالحظاتیبا توجه به ا

که قرآن را محصول ادبی یک رسالت نبوی ،یعنی شکاف ظاهرا پرنشدنی ميان رویکرد سنتیـ غرب

تدوین آن را به یک که ،رویکرد شکاکانهداند، و در مکه و مدینه در نيمة اول قرن هفتم ميالدی می

آن گردد.میفرض اشتباه بازبه یک پيش ـ(0)دهدنسبت می 6النهرینمتأخر در بين گرایتلفيقجامعة

داد یآزار م اجوانيترا در داستان که بازرس گمرک است یه به مشکليار شبيبس ،اشتباه فرضپيش

(Boyarin 2004:1:)

ر عبو جوانايت یپر از ماسه از گذرگاه مرز یدستک چرخیبا سال هر روز یدر طول س یمرد

یچ کااليتوانست هیاما نم ؛کردیر و رو میرا ز هاهر روز ماسهد. بازرس گمرک کریم

کند. یمعامله م یک قاچاقچیمطمئن بود که آن مرد با او حالنیارا کشف کند. با یقاچاق

را و یزيخواست که فاش کند چه چ یشد، از قاچاقچیکه از خدمت بازنشسته م یروز

ها را یدستخود چرخها را؛ من یدستچرخ»گفت: یکرده است. قاچاقچیچگونه قاچاق م

.«کردمیقاچاق م

پژوهان نباید بدون در نظر گرفتن این قرآنکه اشاره کنم تاآوردم ن باب یز را از ايت طنزآمین حکایا

اشند؛ ب« قرآن»، تنها در جستجوی مکان یک تأليف ادبی به نام «گویدقرآن واقعا چه می»پرسش که

ا شکل خودش یک ارتباط ر کهبگيرند در نظر «نقل و انتقال رسانة»ک یچونان د متن قرآن را یبلکه با

مشخص و شدةطراحیازپيش تأليفک ی ،اشمرحلة پيدایش . قرآن درنمایاندبازمی دهد و آن رامی

نزاع ک یاست که 7درتغييرهمچنانک متن یبلکه ؛ستيشده نیبندصورت یادبمصنوع ک یا یقطعی،

. کندرا منعکس می باستانعهد گوناگون هایفرقهاز مختلفهای طرف نيب یشفاه یفلسفـاتیياله

ن که چند بازیگر اصلی در آ شود مطالعه ایشنامهیمانند نماهد یبا قبل از هر چيزاست که یقرآن متن

کبه عنوان یصرفا قرآن تلقین است که کانون توجه از یا ضرورت داردآنچه .کنندنقش ایفا می

5. metatextual

6. a later syncretistic Mesopotamian community

7. still-mobile

5

ترتيببه این ابد. یر ييتغ 9پویاهمچنان 8پيشارسمیک متن یبه ،ثابت ةشدیبندن صورتيمجموعه قوان

. ی یافتحلراه یپژوهقرآن یش رويپ یخیمشکالت تار یبراتوان می

یاا دورهبهمزمان بود بایتقرم که عصر قرآن يداشته باش ادید به ین مطلب، بایق ايدرک عم یبرا

های و نوشته 12هودی تلموددو مانند ـ یکتاپرستی سنتمربوط به یريتفسبزرگ یهامجموعهکه

ی همتایان ادبود، شبر خالف آنچه اغلب تصور می .ندبودمنتشر شده ن و یتدو ـ 11تمسيحيآبائی در

نيز تلمود کند که ید مي( بارها تأکBoyarin 2004) 10نیاریل بويدان .بایبلا هستند، نه هقرآن این نوشته

ش از هر يپد یقرآن با ،در واقعاست. الهام گرفته ونان ی یاز سبک ادبهای آباء کليسا، به اندازة نوشته

شود. تلقی 14اندازه خطابیبیبه همين دليل و ،13یدفاع-یجدل ، یعنییريک متن تفسیز به عنوان يچ

شکل 15یلبایبو پسا بایبلیهای آموزهبا از پيش فرهنگشان را مخاطب قرار داده است که یقرآن کسان

در شده رحمطهای پرسش برای هاییپاسخست یبایم شاننیدر حال تکو کراسةن ی. بنابرابودگرفته

از تراث یميحجم عظبر ر يتفس ارائةبرای بود میی اکراسهباید یعنی ؛دیدتدارک می بایبلر يتفس

ن.يشيپ یاتياله

اغلب قرآن به عنوان .ناسازگار است امروز یپژوهقرآن یفضا ات غالب درینظره با ين فرضیا

ا ی ]ص[ محمدآن را یقات غربيدر تحق که ـ یاسندهینوتوسط شود که یدر نظر گرفته م یمتن

ليتشک یاکه بعدها بر یمتن شده است؛ دهاندیشيپيش( تو گویی) ـدانندمی نامشخص یگردآورندگان

ه افتیت يعوشرمت شده و يمسلمانان، تثب جامعة یبرا دینی یک راهنمایو یعباددستورالعمل ک ی

. ردنگمی 16کتابی دارای مؤلف که به قرآن همانندبازتابی از سنت اسالمی است ه ین نظریا است.

ارتباط فرایند و ،17رسمی مصحف به عنوان (الهیی )شدهفين کتاب تأليب یاسالمحال سنت بااین

( در بحث از مراحل تکوین و تطور کتب مقدس اشاره به زمانی است که یک کتاب مقدس هنوز pre-canonical. منظور از پيشارسمی )8

[.0عة مشخص )ما بين الدفتين(، مقدس و دارای حجيت شمرده شود ]م.به وضعيتی نرسيده است که به شکل یک مجمو

9. still-fluid

[. 0. منظور نویسنده، دو تلمود بابلی و فلسطينی است که تدوین هردو پيش از ظهور اسالم به پایان رسيده بود ]م.12

[.0.های الهياتی آباء کليسا در قرون نخست مسيحيت است ]م. منظور نویسنده، نگاشته11

م تا کنون در دپارتمان 1992از سال پژوهان ادیان است. وی ، از تاریخنيوجرسیم در 1946، متولد (Daniel Boyarin) دانيل بویارین .10

های یهودیان قدرت، مردن برای خداخاورنزدیک در دانشگاه برکلی کاليفرنيا به عنوان تلمودپژوه در سمت استادی فرهنگ تلمود اشتغال دارد.

از جمله آثار اوست. مطلب های یهود دربارة عيسیو بشارت، یک یهودی افراطی، های عقل کلبارقه، های چاقسقراط و حاخام، پراکنده

[.1م است ]م.0224اثر وی در سال مسيحی،-خطوط مرزی: تفکيک یهودییادشده در متن از کتاب

13. polemical-apologetical

14. highly rhetorical

[.0، مانند ادبيات تلمودی و آبائی، است ]م.بایبلگرفته پس از تدوین ی همان ادبيات شکلبایبلهای پسار از آموزهمنظو 15

16. an auctorial text

17. canonical codex

6

حال بااین. ستا ناميده« القرآن» ، و دومی را«المصحف»و اولی را ،است تفاوت قائل شده 18یقرآن

مفهومذار از البته گست. يقابل انکار ن یاسالمسنت در مصحفبه عنوان قرآن یتلق یکيهرمنوت غلبة

دةیاز پد ی، ناشمصحفپسامحمدی مفهوم به ، قرآن قرآنی-درونمفهوم یعنی ،«یاصلنخستين و »

ده است. کر یکربنديبازپ یخیراتارفک نماد یبه یخیک سند تاریاست که متن را از 19سازیسمقد

از مناسبات ،سازیمقدسنشان داده است که متون از رهگذر 02(Azmeh-al 1994)العظمه زیعز

ه در نظر گرفتی تاریخ فاقد سير ،یشمارگاه از نظر نآواحدهای منفرد شده و تاریخی و زمانی تهی

یهاانهافسمدارکی برای خته شده و به يدر عوض با افسانه آم ـ ما باید اضافه کنيم که و ـ (3)شوند،یم

شوند.یل میتبد شانجوامع یاصل

ز رحلت ت که بعد ااز مکتوبا یامجموعه به مثابةاما نه ؛متمرکز است قرآنن مقاله بر یا ثقل نقطة

یفاهشهای پياماز ایرهيزنج به مثابةبلکه ؛شناخته شد المصحفبه عنوان معين و ]ص[ امبريپ

اب تن قرآن بازدر مت شاندینیزمينة پسو اتکه انتظار یاجامعه ؛نهیمکه و مد به جامعةشده ابالغ

ها پيام یشفاه تماهيکه هستم ی( مدعMadigan 2001) گانیل ماديداناز یرويبه پمن یافته است.

يل نه به این دلالبته است؛نداده مکتوبک متن یجای خود را به هرگز ]ص[ امبريات پيدر طول ح

ر باعتقاد که در آن زمان سبب این به بلکه ؛ ه استجریان مداوم وحی مانع جمع و تدوین آن بودکه

ته به منظور برجس است. وصولقابل یارتباط شفاه راهها تنها از انسان یبراکالم خدا این بود که

صحفماز تلقی قرآن به عنوان یکيهرمنوتمعانی ابتدا «یشفاه ارتباط» به معنای نقرآمفهوم کردن

د کارکر ن ادعا خواهم پرداخت کهی. سپس به دفاع از اکنممی یاجمال بررسبه را قرآنیا به عنوان

یباور»تدریج تبدیل به به]شفاهيت[ بلکه نيست؛ 00محدود به رسانش صرفا قرآندر 01شفاهيت

18. the Qur’ānic communication process

19. canonization

اندیشیتاریکهایی را با عناوین شناسی از دانشگاه آکسفورد است. او کتابشرق م در دمشق، دارای دکترای1947. عزیز العظمه متولد 02روزی که انقالب آمریکا آغاز ، اسالم در اروپا، های نوینخلدون در پژوهشابن، بدون دموکرات کراسیدمو، مدرن و پرسش مسلمانپست

عدد و المللی متهای بينیر در آورده است. شرکت فعال در کنفرانس، به رشته تحراندیشه عربی و جوامع اسالمی، و اسالم و مدرنيته، شد

[.1های اوست ]م.های فراوان در سمينارهای مختلف از جمله ویژگیایراد سخنرانی

هایی شناسی به معنای ادبيات شفاهی، در مقابل ادبيات مکتوب، است. این ادبيات در فرهنگ( از اصطالحات حوزة زبانorality. شفاهيت )01

شوند. خاطرسپاری میشان متوسل به ابزارهای بهرو مردم برای حفظ توليدهای فرهنگیرایج است که در آنها نوشتن رونقی ندارد و ازاین

,Walter J. Ong. Orality and Literacy: The Technologizing of the Word, Routledgeبرای اطالعات بيشتر ر.ک:

London and New York, 2002; Dame Frances A. Yates. The Art of Memory, Pimlico Edition, London,

[ 0]م. .1992

[.0ا تأثير عملی یک رسانه بر جامعه ]م.( از اصطالحات حوزة ارتباطات و رسانه به معنای کارکرد یmediality. رسانش )00

7

ردگيری ن ادعا با یا .شودمی (شنوندهو گویندهميان ای مشترک عقيدهیعنی ) 03«غيررسمی

ت و درس راسیک نمودیک ، به عنوان خود یشفاه اساسا ماهيته يتوجبرای قرآنکه هایی استراتژی

به کار برده است، اثبات شدهمدون کراسةدربارة باور طرف مقابلش با آوردیهمنيز برای و 04،برحق

ز ا ییهانشانهتوان آنها را میکه متمرکز استای یادب صناعاتبر این مقاله بخش سوم .شودمی

یديحتوهای از سنت قرآنی «وانشخباز»نمونه یک ل يان به تحلی. در پاقلمداد کردشفاهيت قرآنی

عمومی قرآن است. شفاهی و رویةکه مثالی از خواهم پرداخت شپيش از خود

مصحفدر برابر قرآن

تهافیامبر سامان يکه بعد از رحلت پ یمتن یعنی) 05شدهبستهپسارسمی متن ک یبه عنوان قرآن مطالعة

گاه رظکه تنها از ن (شده است شناختهغيرقابل تغيير ک متن یعنوان و به ن شده مدوو چند دهه بعد

اگر امات. اس قرآناز امتفهم توضيح یبراموجه یاست، کار یابيقابل دستاسالمی سنتی ر يتفس

ر ييو تغتنی شناسی رشد مبرای پویایی یعنی ـ یپيام قرآن یريگشکلتحقيق دربارة برای افتين رهیا

به که غالبا نيزچنان ،شود به کار گرفته ـ قرآنارتباط شفاهی در طول دورةآن ف مختل یهاشیگرا

قرآن یخیتار یابیارز یبرا خواهد بود.ن یخیتار سيربا مطابق این رهيافت است، چنين طور ضمنی

که الیدرح :اش آگاه باشيمسازیمقدسو ویرایش نبوی در فرایندارتباطات جریان بازسازی از د یبا

نوعیتشکيل و گرفتهها( در کنار یکدیگر جای )یعنی سوره مصحفواحدهای مجزای گردآمده در

نين است چاغلب و اندشکل گرفتهیکدیگر ناظر بهطور پویا شفاهی به ارتباطات، انددادهادبی جنگ

کنند و حتی گاهی خودشان را درون آنها های پيشين تجدید نظر میهای متأخر در سورهسوره که

ی غایب از مصحفهاسوره بيند یوجود دارد که با ایگسترده 06بينامتنيت جهينتدر کنند. حک می

های عاملت حاصل ازتنش ست و يمشهود نو آشکاردیگر ها سوره یخیب تاريترتکه جایی ؛لحاظ شود

به مثابة ارتباطات را یمتون قرآناگر اما (.Neuwirth 2002است ) از ميان رفتهان متون يمجدلی

تدریج توسط جامعة دینی ای است که ریشه در منابع اصيل دینی ندارد؛ اما به( عقيدهtheologumenon« )باور غيررسمی». منظور از 03

کم به اما جامعة دینی کماند؛ های دینی که در منابع اصيل مقدس شمرده نشدهشود. مثل زیارت برخی مکانپذیرفته شده و حتی توصيه می

[. 0دهد ]م.آنها تقدس می

این است که قرآن برای توجيه ماهيت شفاهی خود به دنبال آن است که اثبات کند « درست و برحق کراسینمود ». منظور نویسنده از 04

ه باشد ای داشتباید چنين ویژگیشده است و اصال یک کراسه یا متن مقدس وجود چنين ماهيتی در همة متون مقدس امری رایج و پذیرفته

تا مشروع و برحق محسوب شود.

05. a post-canonical closed text

ست یعنی هيچ متنی نيگيرد. شکل میهای پيش از خود هر متنی بر مبنای متنگوید میای است که ( نظریهintertextuality« )بينامتنيت. »06

در این زمينه کنند )ها نقش اساسی ایفا میمتنبنابراین در توليد و دریافت یک متن همواره پيشکه کامال مستقل توليد یا حتی دریافت گردد.

[.0( ]م.1392، سخن، تهران، ها و کاربردهادرآمدی بر بينامتنيت: نظریهر.ک: بهمن نامور مطلق،

8

که از نيز اشاره خواهند داشت 07ناگفتههای متنبيناتعبيری( )بهو یمتنبرون قرائنبه ،]شفاهی[ ببينيم

مایشی نارتباط ک یمتن از که وقتی این قرائن شود.شده در جمع شنوندگان برداشت میمباحث بحث

سامحا)ت یشفاه قرآند بتوان یشا. ساکت شدند ،شد بدل یالهیکدست ک گزارش یبه چندصدایی

دن ينک طرف قابل شی یسه کرد که در آن تنها صدایمقا یایتلفن را با مکالمةو از باب ضيق واژگان(

. در است شده قابل حدسدهياز سخن طرف شن یبیبه طور تقرگر یطرف د دةياما سخن ناشن ؛است

یکه با صدا ،در متن قرآن یعيمخاطبان به طور وسالهياتی هایپرسشو یاجتماع یهادغدغه واقع

طلبد که می تاریخی به متن به عنوان سندیرویکرد بنابرایناست. بازتاب یافته، شده خواندهامبر يپ

منظور از جامعة در ؛کند یرا واکاوجامعة در حال تغيير و ]ص[محمد و تغييرات رشد ،پژوهشگر

از آنها یاريبس حتماتعلق داشتند و کهنار يبس یک اجتماع مدنیکه به است یمخاطبانحال تغيير

تی حو آگاهی داشته [یالديمگران در قرن هفتم ]یان و ديحيمس ان ویهودین يبالهياتی منازعات از

.اندمنازعات بودهشاید خودشان هم درگير آن

متن، ةدو چهراین ازنشده تفکيک استفادة، گيردمیمورد مطالعه قرار یادب یاز منظر قرآن وقتی

یشناسک روشی، هر چهره دو این یکل یهااست. با توجه به تفاوتآميزتر حتی از این هم مخاطره

ک یل را به شک مصحف اما است؛ش یابسيار شبيه به یک نمارتباط فرآیند: طلبدمیرا خود خاص

ن يبکه رامد ةینظر. است انهنگارحالشرحگزارش یتر، نوعیبه عبارت کل بينيم کهمی یاله ییگوتک

نمت نيب (، رابطةPfister 1994شود )یقائل م تمایز 09آن یرونيبسطح و 08ارتباط یسطح درون

سندةینو ،متون ادبی یرونيسطح بدهد. در یح ميتوض بهترین وجهند ارتباط را به یو فرآده شمقدس

خداوند تصنيفکه مصحفدر این سطح، 32.درگيرند با آن ششده و خوانندگانچاپ یشیمتن نما

، یکه در متون ادب ـ ی. در مقابل در سطح دروندهدیطب قرار ماخمرا مکتوب است، خوانندگان قرآن

و ،]ص[ محمد یعنیگوینده ـ با آن درگيرند شاهد بازیشان هستيمما که ایبازیگران نمایشنامه

مانند ـ 31ییمعنافوق هاینشانهباید شماری از سناریون یادر . گذارندبر یکدیگر اثر می اوشنوندگان

در اینجا چون شخصيت آسمانی یداص(. Neuwirth 1980) رنديمورد توجه قرار گـ بالغت و ساختار

؛دیگویسخن مشنوندگان با مستقيما و گهگاهی ]ص[امبر يپکه مدام با کند ایفای نقش میدیگری

یه مختلفی از تعامالت دوسوهای نمایش دائما، دربارة شنوندگان سخن گفتنبا دای آسمانی صاین اما

گر زارشگا ی یگردان مخفصحنه یجه مانند نوعيدر نت .آوردميان پيامبر و مخاطبان به روی صحنه می

07. unspoken intertexts

[.1ارتباط یا قرآن شفاهی است ]م.سطح درونی ارتباط در بحث این نوشتار همان فرآیند .08

[.1است ]م. شدهسطح بيرونی ارتباط در اینجا همان مصحف یا به تعبير دیگر متن قرآن مکتوب مقدس .09

[.1در این سطح نویسنده و مخاطبين یا همان خوانندگان متن، فاقد اثر متقابل و دوسویه بر یکدیگر هستند ]م. .32

31. extra-semantic signs

9

آسمانی صدایخواهيم دید بنگریم ، مصحف یعنی ،یرونيسطح بحال اگر بازگردیم و به کند. یعمل م

حذف کلی از صحنهمخاطبان مؤثر و فعال به که؛ حال آنشودتگر یارواو شده تا امبر ادغاميپ یصدا در

ن یانابراین ب. باشندمحض موضوع سخنان آن سخنگوی شان بيشتر این باشد که فقط نقشتا اندشده

اساسا ـ 30کراسینوشتة دستک یچون دیگری و یارتباط یندیفرآچون یکی ـ قرآنو از یسنار دو

طلبد.یخاص خود را م یشناسک روشیجهت، هر ينو به همند متفاوتگر یکدیاز

33راسیکشفاهیت دفاع از ]قرآن در[ يهاراهبرد

یک باور از سرباشد، ایرسانهکارکردی گزینة بيش از آنکه یک یشفاهی بودن پيام قرآنگفتيم که

اع برای دف یقرآنراهبردهای نگاهی به اکنون زمان آن است که .آورددرمیغيررسمی )تئولوگومنون(

قرآن ،دیگر متون مقدس همانند. بيندازیم مناسب از کالم الهی، ظهوری به مثابة، کراسیشفاهيت از

که ، هگرفتنشئت اش جاری در بستر جغرافی همگونرسوم و باورهای ناگسترده از یااز مجموعهنيز

شده متبلور 34متن مقدس مستقلدر یک ،ای از آنها برای پاسخ به نيازهای یک جامعة نوظهورگزیده

رت به صو پدیدة متن مقدس ،در آناست که یطيمحاز پدیدار شدنشقرآن یژگیوحال باایناست.

35ینايس یکالينگونه که همان شده بوده است.شناختهاز پيش های مکتوب،گردآمده در مجموعه

(Sinai 2006 )مدعی اعتبار ]الهی[ شدهدر حال تکوین ]تدریجا[ قرآنکه این ،اثبات کردهروشنی به

ن یقابل توجه است ا انجیآنچه در ااست. 36کراسگی مسيحی ازـ یهودی اتدر تقابل با تصورباشد،

بلکه ت؛نرف رایج که متن مقدس باید به صورت مکتوب ظهور یابد،زیر بار این عقيدة قرآناست که

: است آمده گراهام اميلیوکه در کالم چنان ؛است 37«یشفاهکراسة »ایدة که هماننهاد بنا نو یتصور

Graham) «ک متن مکتوبیبوده است نه یک متن شفاهیای به طور برجستهقرآن همواره »

ود خ آنقرست که ين آند یمؤ قرآن ةز درباريچ چيه»که استحق مدعی به گانیماد ليدان (.2003:584

گر قرآن در یبه عبارت د (.Sinai 2006:115 )برگرفته از «بداند (یآسمان)یعنی یک مکتوب کتابرا

30. scriptural codex

( اشاره به این باور غيررسمی در عصر نزول است که هر متن مقدس یا scriptural orality« )کراسیشفاهيت ». منظور نویسنده از 33

[.0ای باید ذاتا مبتنی بر ارتباطات شفاهی باشد ]م.کراسه

34. a Scripture in its own right

های مطالعاتی بستر تاریخی قرآن، تفاسير دانشکدة مطالعات شرقی دانشگاه آکسفورد با زمينه( مدرس Nicolai Sinaiنيکالی سينای ) .35

شرح ترجمه و، حکمت انسانی یا الهیهایی با عناوین اسالمی و هرمنوتيک متون مقدس، و نيز فلسفه و الهيات جهان اسالم است. او کتاباکنون در حال نگارش کتابی نگاشته است. وی هم رة قرآن کتاب مقدس اسالمحقایقی مهم دربا، و حکمت االشراق شهاب الدین سهروردی

[.1]م. http://www.orinst.ox.ac.uk/staff/iw/nsinai.htmlاست. ر.ک: ای بر مطالعة تاریخی انتقادی قرآنمقدمهبا عنوان

های الزم برای نگاهی است که اهل کتاب به ویژگی( در اینجا نوع scripturality« )کراسگی». ظاهرا منظور نویسنده از واژة نوظهور 36

هایی بود که آنها برای متون اند. از نگاه آنها ظهور تدریجی قرآن در تعامل با حوادث زمانه، مخالف ویژگییک متن مقدس یا کراسه داشته

[.0های آسمانی سراغ داشتند ]م.مقدس یا کتاب

37. oral scripture

11

. باشد شدهتثبيت کراسیمجموعه قوانين یک کوشد تا نمیک از مراحل توسعه و بسط خود، یچ يه

«شانو منبع متعالی [قرآنی] 38فقراتبين و ماهوی شناختیتفاوت هستی»وجود ادعای حال بااین

(ibid.:109،) اریخیتت از طریق تحقيق در تحوال صرفا دو شرطو این مستلزم تحقق دو شرط است

فاهیش ویژگی ذاتاآگاهی از :نخستشرط . رفته استآن طفره از ویگيری است که زبانی قابل پی ـ

هایاز کتابت با قطع نظر ،آن 39«دهندةبخش و تکاملنيروی ذاتی حيات»به عنوان ظهورقرآن درحال

که چرا قرآن برای توجيه اینهایی شرط دوم: مجموعه استدالل از بر کردن آن.و برای حفظموردی

در ادیان همجوار برای کالم منزل الهی است. متعارف به طرز نظرگيری فاقد اسباب و لوازم

هم اشاره نشده است، چه الهی حتی به مبادیها در نخستين سورهکه استاظهار داشته ینايس

ییادعا ـ یبه وح یدسترس]صریح[ یاز ادعا شياست که پ یهیبد .فقرات قرآنی راسیک منبعرسد به

طاب[ خ وةيش نیسرانجام ااینکه زمان برد تا ] یکم ـپنهان بود« تو» یکه در استفاده از خطاب نبو

توب را مک یهااش با نمونهشد تا مشکل رابطه یدر طرز سخن اله کپارچهی یفن بالغ کیبه لیتبد

وقتی نماید.عجيب نمی یآغازهای قرآن در نظر گرفتنبا این مطلب (. Sinai 2006:119) برطرف کند

(. Neuwirth 2008)یابيم از مزامير می شیچون بازخوان نگریم آنها راهای نخستين میتر به سورهدقيق

ان به همان ميز، بلکه )یعنی فرازهای کوتاه شاعرانه( شعری از نظر قالبتنها آشکارا، نهها این سوره

يهرضفند. این هستمزامير زبان دهندةبازتاب، انشگویندهرویکرد مناجاتی و تصویرپردازی از نظر

بر ـ مزاميرهای زیرا نوشته ؛گيردعربی قرار نمیهای قدیمی از مزامير به ترجمهنبود الشعاع تحت

از برچون معموال آنها را و شدند میدر مناجات استفاده بيشتر ـ بایبلهای بخشخالف سایر

ده اللفظی ترجمه شکمابيش به طور تحتمتن پارهیا به طور کامل که هایی از آن قسمت ،خواندندمی

برگردان دقيقی از توان را نمی ليههای اوچه سورهاند. گرداشتهاج رو شفاهیاز راه انتقال ، بودند

یک نزدکه در ارتباط ـ شانگوینده مسلکدر بيان ها و مزامير سورهاین ، مزمورهای مشخصی دانست

.فردند به ای مشابه منحصرگونه به ـ بيان شده است]یعنی خدا[ 42«آن دیگر الهی» با

ز بارچه گ ؛صورت گرفت پسين ایدر مرحله صرفا ،متوندر اعتبار هادیک ن ریزیپی اقدام برای

این مطلب . بوده است بيرونییک چالش مواجهه بادر احتماالو ه مک ليةووران اددر این اقدام هم

(4)آشکار است: الحاقهسوره 40و 41آیاتی مانند از

رونقليلا ما تذك و لا بقول كاهن/ بقول شاعر قليلا ما تؤمنونو ما هو / [إنه لقول رسول كريم]

38. recitations

39. entelechy

42. the divine Other

11

و نه / .آوریدیا کمتر ایمان مام ؛نيست یشاعر ةو گفت/ .بزرگوار است یاین گفتار رسول

.شویدیر مهر چند کمتر متذک غيبگویی؛ ةگفت

،است امالهنوع خاصی از متضمن که ،فقرات قرآنیادبی سبک ةباردربرداشت نادرست یک در اینجا

(:43 ةالحاقه، آی ةسورتصحيح شده است )فقرات خاستگاه الهی آن بازنگری در ةسطبه وا

العالمين تنزيل من رب

.پروردگار عالميان یاز سواست ایفروفرستاده

ونة گتوجه خود را بر « وحی»سينای در تالش برای شرح تمایزگذاری قرآن ميان شعر/غيبگویی و

معطوف کرده است: 41ادبی

دی بن... موجب شد مخاطبان به انحای مختلف برای دسته]قرآنی[ فقرات در ادبی نوآوری

که نسبت دليل بودبه دليل کنجکاوی محض نبود؛ بلکه به این تنها ها این تالش. آنها بکوشند

مدمحفقرات شرطی برای فهم معنای ارتباطی آنها بود. پيش ،دادن آنها به یک گونة ادبی

تنزیلیا به عنوان و (هشدار) ذکریا )یادآوری( تذکرهبه عنوان خودشان معرفی با ،]ص[

ود شمیبنابراین . جریان یافته بود خارج از قرآن نخست کهدهند ادامه میرا یبحث، (وحی)

.(Sinai 2006: 111) درونی شده است ،فراسطحی بحثگفت که

ست،ا رد یک منبع خاص )فرومایه( برای وحیضرورت آیه برجسته در ایننکتة به نظر من، که آنبا

را یقرآن 40خودارجاعیبنابراین »این مطلب صحيح است که قطعایک سبک ادبی نامناسب، ردنه

اید به بکه مخاطبی فهم کنيم؛ ی خاصبا مخاطببحث فرآیند نوعی از تدریجیچونان ظهوری باید

جين که (. البته همچنانidem) «شدپرداخته می یشباورهاانتظارات و ای متقاعدکننده به گونهای هبسياری از سورهدر شانبا مخاطبفقرات درگيری ، یادآور شده( McAuliffe 1999:163) آوليفمک

:هویداست ای چشمگير ساختار جدلی دارند،، که به گونهنخستين

س نيز ملموخوانندگان قرآن ترین توجهبییا جدلی قرآن حتی برای اغلب استداللی لحن

]ص[محمد ةخداوند باشد یا از ناحي ة، خواه از ناحيقطعه هرتأثيرگذار در آوای. .. .است

دهد.خطاب قرار میا مورد رمخالفان حاضر یا مضمر مرتبا دیگری، يتشخصهر یا

.روشن استقرآن و محتوای شکل پيدایشدر کننده عاملی تعيينچونان ها کنشبرهم ایناهميت

41. literary genre

40. self-referentiality

12

ربوط تهی بودنش از اسباب و لوازم م و نيز ،شغيرمکتوبشکل ةلئمسبه قرآنپرداختن به اکنون

از یاظهار داشته است، چالش اصلی برای هر تفسير گانیمادکه همچنان .گردیمبرمیبه متن مقدس

ها و هنسخبا است ای مربوط به نوشته»کند: ادعا میکه قرآن خواهد بود این واقعيت کتاب اصطالح

؛اند، و با وسواس رونویسی شدهمعين و مقدر گشته کامال ،دقت حفظ شده که بهمقدس طومارهای

«باقی مانده است ضعيف انسان ةنانوشته و دستخوش حافظنایافته، پایانخودش کهدرحالی

(Madigan 2001:45; cited in Sinai 2006:113 .) توانرا میوضعيت سخت طبق نظر سينای این

محمدفقرات آشکار 43مندیموقعيتبين توازن برقراری لزوم»پيامد طبيعی این واقعيت دانست:

و حالی که مخاطبان شور؛ مخاطباندر کراسگیو حال شور ایجاددر راهبردی مصلحتیک و ]ص[

درخواست یک کتاب ممکن است طور همين(. ibid., 114) «انستنددآن را مالزم حتمی وحی می

ن موضوع به ای در ادامه باشد. صورت پذیرفته گرانتوسط مجادله پيشين هاینمونهبا آسمانی مطابق

.پرداختخواهيم

شد، مطرح می ]ص[ ن محمدکه توسط مخالفا ایرادی ، آشکارتریننقل شده بارهاطور که همان

بر پيامبر نازل (ة واحدةجملیکجا )چرا قرآن »آمده است: فرقان ةسور 30 ةسؤالی بود که در آی

ه کند انستدرا نقصانی می هامندی پيامموقعيت ناتمام بودن وآشکار است که مخاطبان، (5)«.نشد؟

برای جبران این نقيصه نياز به .شدمی خداکالم از نمودهای متعارف ها پيامموجب تمایز این

باید زوماالبته اینها ل .دنمعمول داشته باشهای اضافی بود که تطابق بيشتری با مدل یایهاعتبارنامه

گره «مکتوبکراسة » مفهوم بهیهودی و مسيحی فرهنگ زیرا وحی در ؛بودندمی کتابتمرتبط با

.خورده بود

وشتن خواندن و نسواد به یغيرمستقيم ارتباطبا نخستينهای آیا این واقعيت که برخی سوره

ای ند که رابطههست نخستينهای ای از سورهشود؟ دستهمربوط میمستعمان توقع به این ، انداعتبار یافته

چونان قرآنی های پيام ،عبس ةسور 16تا 11آیات اند. در نتيجه در را با کتاب آسمانی برقرار کرده

اند:آسمانی معرفی شده 44اصلیمتن های منتخبی از قطعهیا هایتجل

مكرا/ سفرة یبأيد / مرفوعة مطهرة/ صحف مكرمة یف/ فمن شاء ذكره/ كل إنها تذكرة

(6) .بررة

در / یادش کندـ ،و هر کس بخواهد ـ / است ییادآوریک این / نيستهرگز چنين

.نيکوکار واالمقام و کاتبانی به دست / برافراشته و پاک / قدرصفحاتی گران

[.0ست ]م.هاها و فهمها در کنش( به معنای تأثير اوضاع و احوال و موقعيتsituatednessمندی ). موقعيت43

44. ur-text

13

-45هاجشن کتاببه ارجاعی ـ (00: بروج) ناميده شده «لوح»قرآنی پيام در جایی دیگر، منبع آسمانی

یاد شده است الکتاب()ام «مادر کتاب»مکه، حتی از آن با عنوان دوران ميانی و کمی بعدتر، در

که ندکنمی و ادعارا فرض متعالی یک منبع» این آیات کند کهدرستی ادعا میبه ینايس (.3)زخرف:

توضيح او. (Sinai 2006:114) «دبخشغيرمستقيم می)تقدس( کراسگینوعی ]ص[ های محمد به پيام

:دهدمی

راحتی که به ـ قرآنمندی شفاهيت و موقعيتآشکارا در خدمت سازگار کردن شگرد این

به د بای، کندخطاب می خدا انسان را که وقتیاست غالب این فرضبا ـ قابل انکار نيست

رساز دستخارج کتاب، مخاطبان انتظارات بر خالف حالبااین .در کار باشد نوشتن نحوی

]ص[که به محمد ای شفاهیهای پيام قالب تنها در شودگفته می و، قرار داده شده انسان

؛شونده میپذیرفتتا حدودی مخاطبان قبلی هایفرضپيش پس است. یبیادستقابل رسيده،

(.idem) شوندمی ندیپيکرباز نو اساسا ها فرضاین پيش در عين حال لیو

اما، ارمد در حال پيدایش قرآن پيکربندی بر مخاطبان مداومتأثير ةباررا دراعتقاد همين گرچه من نيز

به را ]ام الکتاب[ برین متن مقدس آن 46سازیبرجستهدر ورای نيروی محرکه خواهم بخشی ازمی

آپوکریفایی متن این ، نسبت دهم.ردهکایفا می جامعه ةاندیش رد هاجشن کتابی که مهم نقش

و ود ببرجای گذاشته یهودی ـفرهنگ مسيحيتتأثيری قدرتمند در ( Najman 1999)قس. 47(جعلی)

ين بازتاب نخست ةسور چندین درتأثير این غایب نبود. بسيار کهن دینی مباحث ةصحن از به هيچ وجه

منبع الهامی برای بازتعریف قرآنی از کالم مکتوب را کتاب توان آن می به طور موجهی و یافته است

وجودبا این .منتقل کرد آسمان برینبه تنها و تنهاخدا دانست؛ بازتعریفی که جایگاه آن کالم را

است که بایدهمين مجادالت و . جریان با مخالفان بيش از حد تأکيد کرددر بر مجادالت تواننمی

لوگومنون( غيررسمی )تئوتا به یک باور برده باشد نی را به پيش قرآهای پيامواقعی شفاهيت ترویج

قرآنی بدل شود.

يست؟ چآسمانی کتاباجراشده و قرآنبين ةگردیم؛ رابطبرمی الکتاببار دیگر به اصطالح

بينيم یمتوجه است که بسيار درخور اما هستند.یکی هر دو پسارسمی تصور طبيعی است که طبق

حفظ ت قرآنو کتابدقت بر تمایز دوران ميانی و پایانی مکه بهمربوط به ]قرآنی[ در برخی متون

و دوران ميانی ةدر مک .الزم استزمينه پسو بستر ةبارچند نکته درتذکر در اینجا شده است. می

بخش مجزاست 52شود، از متون کهن یهود با (، که کتاب پيدایش صغير نيز ناميده میThe Book of Jubileesها )کتاب جشن .45

[.1( ]م.Harris, Stephen L., Understanding the Bible, Palo Alto: Mayfield. 1985 )ر.ک:

[.0(: یک شگرد ادبی ساختارشکنانه برای برجسته کردن شيوة بيان ]م.foregroundingسازی ). برجسته46

47. apocryphal

14

مشخص، یعنی سورة اوليه به سوی یک قالب نامشخص ایسورهساختارهای است که پایانی

ـ اینيسهک و ییکليسا هایعبادتشبيه به ساختار ـ ین ترکيبادر د.کنمیپيشرفت بخشی، سه

ترگوییفتسخن صورتی گ پایانیو ابتدایی هایبخشگيرد؛ اما در کانون سخن قرار می داستانی بایبلی

سنخ از هاییبيانيهو روحانی ، یا سرودهای مباحث جدلی/دفاعی متضمن ییهاچنين سوره دارند.

48«نبزیتص ایم ل»به یک هااین سوره .(Neuwirth 1996)هستند )مکاشفه( وحیدر قالب ارتباط

این همان جایی است .دهندعبادی جدید گواهی میـ اجتماعی 49[آیين]یا نقشجدید، یعنی یک

ی که هایگزارش ؛اختصاص یافته است بایبلیهای برای گزارشبه طور ویژه الکتابارجاع به که

(ایبلیبیادکردها)ی بين و تمایز دوگانگیبعدها د.ندهمیبخشی را شکل سه ةاز مجموع کانونیبخش

حالتیک عنوانی برای به شودتبدیل می کتابال :شودمی کاسته یقرآنهای پيامانواع دیگر و کتاباز

رگز هحال بااینکند. اشاره می آنزمينی تحقق به قرآنکه درحالی ؛حفظ و نگهداری ]متن[از آسمانی

دریافت بدون تغييررا کتاب از قطعات منتخب پيامبر :شوندنمی تلقی یکسان یشکل از نظر هر دو

.اندهسازگار شد کنندگاندریافت نيازهای خاص با یند انتقالفرآ در طیاین قطعات بلکه ؛دکننمی

این تفاوت، که خود قرآن هم آن را چون یک ویژگی خاص به اهميت بر ( Sinai 2006:121) سينای

تلقی ( )رمز تفسيریآن را چون یک کد هرمنوتيکی توان گفت میکند و شناسد، تأکيد میرسميت می

ات آیم به این مفهواز اشاره بارز ة. نمونتفصيل: گيردمی هم فنی عنوان حتی یکاین موضوع کند؛ می

است: فصلتسوره 3و 0

.كتاب فصلت ءاياته قرءانا عربيا لقوم يعلمون / تنزيل من الرحمان الرحيم

متمایز شده )یا سازگار که آیاتش یکتاب / خداوند رحمان و رحيم یاز سو فرستادنی فرو

دانند.میکه گروهی یبرا عربی یبه صورت قرآن، اندشده(

این دال بر این نيست که ضرورتااما ؛استیاد شده عربی عة خواندنیقط یکعنوان به آسمانی کتاب

که بایبلیهای حتی داستان است که این بدان معنی (7).استتأليف شده شکل عربیبه از ازل قطعه

در واقع اما ؛را ندارند از منبع آسمانی های لفظینقل قولادعای اند،شده منتسب الکتاب به

این ر بهمچنين این مالحظه .هستند شده با فضای شنوندگانسازگاربازگویی نوعی دهندة تشکيل

از های مختلف بيشداستانکه در قرآن افکند پرتو می ـ شودتلقی میغالبا آزاردهنده که ـ واقعيت

های تکراری این داستان ،تفصيل تفسير با توجه به اند.های مختلف ارائه شدهو به بيان ،نقلیک بار

های اجتماعی که به دنبال کشف ریشه بایبل(: اصطالحی آلمانی ناظر به رویکردی خاص در نقد Sitz im Leben« )زیتص ایم لبن. »48

[.0]م. متون است

49. function

15

چندین بار کهدر نظر گرفت خاص 52ةفقر-کتاببعدی یک های بازگوییچونان را باید

نين چ سينای اند.هماهنگ شدهو سازگار درحال تغيير اجتماعی وضعيتشده و با پردازیبازعبارت

گيرد:نتيجه می

مگر ،توان به انسان عرضه کردنمیآسمانی را در هيچ قالبی کراسة، یقرآن از دیدگاهاین بنابر

ز اتنها و نيستدر دسترس اصال اما ؛فهم هست قابل یودتا حد کتاب(. 114)انعام: مفصال

هاییچنين وحی سازیمناسب خاطر لزومبه ولی ؛بهره برد از آنتوان می وحی الهی طریق

ختيارادر هم لفظیهای حتی در قالب قطعهکتاب اصل ، ة مورد نظریک مخاطب ویژ رایب

.(Sinai 2006:126) هيچ کس نيست

است.تبدیل شده قرآنی غيررسمی )تئولوگومنون( یک باور به ،در این مرحله شفاهيت

تیشفاه يهانشانه

51هاتناسب

های یگقرآنی، حال به برخی ویژغيررسمی یک باور منزلة به شفاهيت، سير پيشرفت پس از بررسی

ترینآشکار ،فنیبه لحاظ شفاهی متن داللت دارند.سرشت رببه طرز چشمگيری پردازیم که متنی می

عاقطهای روشن و که اغلب به تناسب ،ایههای آیگروهبين عددی نظمعبارت است از ها این ویژگی

(.Neuwirth 1981/2007)شود منتهی میعمدی

( که مدعی Müller 1986)داوید هاینریش مولر شده توسط مطرحجنجالی ةفرضي کهنظر به این

بعدی بدون بررسی بيشتر رها پژوهشگرانهاست، توسط برای سوره 50عمسج بندبندییک ساختار

در کار هاسورهتک تکترکيب و ساختار «کنترل کامل برای نظارتی دقيق»شده است، احتمال اینکه

روشنیبه 53از طریق تحليل ریزساختاریساختارها ،دیدگاه منتفی است. برخالف این تقریباباشد، بوده

توسعه و نمواین ساختارها یک (. Neuwirth 1981/2007)شوند قابل فهم میدر زیر سطح رویين

از ان تورا می مشخصی ایهای آیهروه، گاوليههای کوتاه ویژه در سورهبه کنند.تاریخی را منعکس می

ةرسو ،اساس این بر. دندهها را شکل میتناسبمشخصی از که اغلب الگوهای کرد آیات جدا ةبقي

از معارج ة؛ سور5+5+5+6+6+6+6ای متوازن شکل یافته است: های آیهاین گروه ةبر پای قيامت

52. kitāb-pericope

51. proportions

50. a strophic composition

53. micro-structural analysis

16

ای است وشامل دو گروه نه آیه نازعات ةاست؛ سور شدهتشکيل 9+7+7+7+7+6 هایگروه

متشکل است از ذاریات ةبرخوردار است. سور 5+6/9+6+9/6+5قابل توجه های آن از توازن تناسب

بيش از ده با اوليههای مکی مشابهی در بسياری از سوره مواردای. آیه 7+7+9+14+14+9های گروه

اه اند، آن گها بودهسپاری سورهحافظهها ابزاری برای بهو روشن است که این تناسب وجود داردآیه

بدون کمک نوشتار به خاطر بسپارند. ها را شد که سورهان خواسته میکه از مستمع

54[فواصل] (8) بندها

ای، ساختارهای دوجملهعبور از د، با ه بودنتر شدطوالنی ميانی مکه، آیات که ةاز دور یمعين ةدر بره

گرفتند تری به خودساده ةقافيپس آیات ازآن .ها را متوقف کردندقافيهالگوی در و مکرر دارمعناتغيير

ن ستمعامانتظار کمتر ،در فرجام آیات «ينـ»و «ونـ» ایکليشهو الگوی یکنواخت با پيروی ازو اغلب

مشکل اینسپاری برای حل حافظهبه جدید کردند. یک ابزار فنیمی را برآوردهآیه پایان پرطنين از

ی توضيحفراز یک از لحاظ نحوی ؛افراز مقف . این ابزار عبارت است ازه استشدبه کار گرفته

نيست رمؤث کالماصلی مقصوددر به طوری که ؛متمایز استخود اصلی زمينه و متنکه از یاکليشه

برادران یوسف درخواستپس از آنچههمانند ؛دهدآن ارائه می ةدربار اخالقی وضيحنوعی ت و صرفا

ده ه حاشيه زجملاین با «ما کامل کن و بر ما تصدق و بخشش نما یرا برا هپيمان»عبارت آمده است:

فأوف لنا الكيل و تصدق علينا إن الله يجزی ) «دهدیخداوند بخشندگان را پاداش م» شده است:

؛ودشربوط میمو مشيت الهی مطلق [ به قدرت ]فاصله بند ،یا در جای دیگر(. 10:یوسف) (المتصدقين

يه من رلن ... بعبده ليل یأسر یسبحان الذوجود دارد: ]ص[محمد ةسير شبانمورد همانند آنچه در

تا سير داد ... یشباش را در که بنده یه است خدایپاک و منز»( 1:)اسراء إنه هو السميع البصير ءاياتنا

ده تکمله خور «او شنوا و بيناستهمانا »این عبارت با بند «. از آیات خود را به او نشان دهيم یبرخ

تعداد ةدکننتبيين[ فواصل]بندها اند که نشان داده فرازهای مقفااین بندی دقيق از یک دسته .است

ود، کننتبعيت نمیمند آیات چندجزئی از این پایان قاعده ةهستند. هرچند همالهی اوصافزیادی از

ات آیتوان می حالبااین ؛هستندتوضيحی آخر ةجملجایگاه شامل جمالت کوتاه معمولی در بعضا

ای که در ادامه نيز خواهد آمد، یک جملة توضيحی کليشهچنان ،ایمگرفته "Clausula"که آن را معادل واژة « بند». مقصود نویسنده از 54

مقصود اصلی کالم مؤثر نيست و صرفا نوعی توضيح اخالقی و معنوی است که از زمينه و متن اصلی خود متمایز است؛ به طوری که در

ه کنند، هرچند در تعریفی کیاد می« فواصل آیات»دهد. دانشوران علوم قرآن و تفسير بعضا از این دست جمالت با عنوان دربارة آن ارائه می

ه واژة ترین اصطالحی که بحال نزدیکاند تا جمالت پایانی را. بااینردهاند، بيشتر واژگان فرجامين آیات را اراده کاز فواصل آیات ارائه نموده

است که از اصطالحات علوم قرآنی و تفسير است. برای مطالعة بيشتر در باب فواصل قرآنی، « فاصله»رسد همان در اینجا به نظر می« بند»

ناسی نامة کارش، پایانر تناسب حکم و صفات الهی در فهم آیاتکاربردهای تفسياقسام و برخی کارکردهای آن، ر.ک: عزتی آراسته، مهدی،

[.1به بعد ]م. 08ش، ص 1390ارشد، دانشگاه قرآن و حدیث،

17

در و د انتوسعه یافتهپایانی مکه ةدر دوردر نظر گرفت که ایویژه ةرا شاخص دارای چنين بندهایی

های ورهس داستانیگفتمان اغلب تبدیل [ ]فواصل بندهاکارکرد .رندوجود داهم بعد از این دوره آیات

بک،س. در این ندکنرا تأیيد های الهياتی آیاتدرنگ پيامبی تااست گرانهموعظههای خطابل به مطو

ن عبارت آ ود، نکنمی آشکارش را خاطبانو م گویندهبين بدیع گرانةقرارداد روایتیک ]فواصل[ بندها

بارةدرو همچنين ، هاانسان اخالقی سلوک بارةدراساسی نظراتفاق یک آگاهی از وجود است از

این . البتهکندعمل میانسانی تقدرتمند در فعل و انفعاال یعاملکه چون ،خداوند [از]انسان تصور

است.به دست آمده فرهنگ جامعه درفرایندی بلندمدت از آگاهی تنها پس

به عنوان نمونه اخالص ةسور: يریقرآن تفس

طور بهمحيط قرآنی که در تراثی ؛ پردازیممیدر قرآن پيشين تراثجذب ای از پایان به نمونهدر

دارپدی نو یقالب در ـبودکرده تصرفآن را قرآنی ةجامعپس از آنکه و ـ بودند شفاهی نقل شده

. یکی از متون اصلی استمحسوس شان پيشاقرآنیبالغی آواشناختی و قالبهرچند هنوز ؛ندشد

در اسالم به عنوان نماد ، اعتقاد ناب(به معنای ) اخالص ةدر سورشده طرح اعتقادنامةیعنی ،قرآن

:گرفته استتجليل قرار تقدیس و مورد ،متنی، بصری و صوتی توحيد

.لم يكن له كفوا أحد و/ لم يلد و لم يولد/ الله الصمد/ قل هو الله أحد

.ستنيچيز چون او و هيچ/ هزاده شدنه ، و هزاده نمطلق / خداوند / یکیاوست خدا، بگو:

در نگاه اول، کامالمناسب، های پایانی این واحد متنی کوتاه، متشکل از فرازهای موجز با قافيه

با این تفاوت که ؛منظوم استادانه برخوردارنداست که از ساخت ه ی اوليهای مکبا سورههماهنگ

آغاز ـ تر استاستداللی های بعدی وو سوره های متونکه از ویژگی ـ «بگو» یعنی «قل»با این سوره

ارچهپیک رسدبه نظر می گونه که متن آن شود کهمشخص می تردقيق بررسی قع با. در واشودمی

پوشی کرد که ( چشمقل هو اهلل احد« )بگو خدا یکی است» 1 ةتوان از سبک آیختی میسنيست. به

«آن سرور، خدای ما، یکتا سرور است ،بشنو ای اسرائيل» یهود است: ةبخش از اعتقادناماین پژواک

ه ب قرآنی روایتدر هنوز که متن یهودی جالب توجه است. (شمع یيسرائل ادنای الهنو ادنای احاد)

تربه جای وصف مناسبرا احدعبری آواینام هم ،خالف اصول دستور زبانبر که رسدگوش می

به مطلب ا جدر ایننباید از نظر دور بماند. 55«قاعدگی گرامریبی»این است.برای قافيه برگرفته واحد

55. ungrammaticality

18

. این را ابداع کرد «قاعدگی گرامریبی»مفهوم که کنماشاره می( Riffaterre 1978) 56فاترهیر شليم

ری به طور رمزی به متن دیگشناسی از نظر نشانهکه است متناز تکه یک هماهنگینابه معنی مفهوم

قاعدگی گرامری بی نوع خاص دهد.کليدی را برای رمزگشایی خود در اختيار ما قرار می و اشاره دارد

:ترهریفا ةگفت. به شناسایی کرد هرریفات 57«دوگانه عالمت»توان با ، میریان داردرا که در متن ما ج

قاعدگی گرامری یک بی به صورتدر ابتدا ... .کندعالمت دوگانه مانند جناس عمل می

ن ایکه در کار استکه متن دیگری آیدمی به عملشف ارسد تا اینکه کمحض به نظر می

ه خاطر ب صرفاعالمت دوگانه شودبازشناخته میدیگر متنوقتی مند است؛ در آن قاعدهکلمه

. (Riffaterre 92) ردبه آن رمز دیگر اشاره دا اتنهشکلی که ؛یابداهميت می ششکل

این اقتباس مطمئنا ؟است. چرا شنيدنقابل هنوز در ویرایش قرآنی متن یهودی، که دیدیمچنان

مطلق ود با یه ةعقيدتصاحب است: ییگوگفتراهبرد نيست. این بخشی از یک نقش بدون وارترجمه

؛اختالف آنغيریهودی با تأکيد بر مخاطبانبرای کردنش کردن آن و در نتيجه قابل قبول و همگانی

،ع از تصحيح تفسيریهر مؤمنی. این نومخاطب قرار دادن بلکه ،مخاطب قرار دادن اسرائيل نهیعنی

به از همب حالاینبا کند.اعمال می پيش از خود بسياری از تراثکه قرآن در است یپيرایشو تغيير

فاهی ش خطاب یکبه طور ویژه ، رسددر این متن به گوش می پيشيناز متن که یطنين، رسدنظر می

یاهبردرمتضمن ،پيام اصلی عالوه بر تواندمیمتن در نتيجه باشد؛ یهودی شنوندگانبرای روشن

.باشد و یهودی قرآنیدو جامعة بين شکاف پر کردن برای

پيش از خود اعتقادنامة به بيش از یک اخالص ةدهد، سورکه جدول زیر نشان میاما همان گونه

شود:مربوط می

پردازان تأثيرگذار فرانسوی بود. رسالة م در فرانسه، یکی از ناقدان ادبی و نظریه1904( متولد Michael Riffaterre) ميشل ریفاتره .56

است. اسی شعرشننشانهترای او که در دانشگاه کلمبيا از آن دفاع کرد، برندة جایزة آنسلی شد. شهرت او بيشتر به خاطر کتابش با عنوان دک

[.1م در نيویورک درگذشت ]م.0226های اوست. وی در سال از دیگر کتاب حقيقت ساختگی، و توليد متن، شناسیآزمون ساختارهای سبک

57. dual sign

19

21

58؛نيقيه ةاعتقادناماست از ایوارونه طنين (هزاده شدنه ، و هزاده ن) "لم یلد و لم یولد" 3 ةآی

؛ وقنه مخل اعتقادنامه آمده )زاده شده،که در این مسيح را]پسر خدا بودن[ تنوبد مؤکعقيدة آیه این

gennêthenta, ou poiêthenta ) که تأکيدش کمتر از]نفی زایيدن و نفی زاده شدن[ دوگانه نفییک با

آن که در دینییک متن کردن هوارون با 59سلبیالهيات نوعی بدین ترتيب، .کندرد می آن نيست،

و لم یکن له کفوا » :شده است خالصه 4 ةدر آی سلبیبنا شده است. این الهيات بوده، آشنامنطقه

به معنی ) «اکفو» 62قرآنی منحصر به فرد تعبير که این آیه. (ستني یو مانند نظيراو هيچ یو برا) «أحد

تنها نه ،کندمیمطرح ذات(هم)به معنی "homoousios" ةواژ گوهر معناییبرای برگردان ( رارتبههم

را "homoousios to patri"با خداوند بودن مسيح مشترک و نهاد ذاتیک از ةدربارنيقيه ةقاعد

، دکنبرابر با خدا وجود داشته باشد رد می که موجودی ذاتارا هم فکر این بلکه حتی ، کندمی وارونه

(9).چه رسد به وجود پسری برای خدا دیگر

ادبی ردراهبحال با اقتباس بااین، اندنمودهرا نفی نيقيه ةاعتقادنام اساسی حکمین آیات اهرچند

دازی پردر عبارتد. انکرده «ترجمه»را این حکم سریانی یا متن یونانیبافتار از همان متن، 61تشدید

يش تا آنجا پو سپس ،«نه مخلوق زاده شده» :شده استانکار مسيح مؤکدامخلوق بودن ابتدا نيقيه

گوهری بودن و هماز یک ریشه ) "homoousios to patri" برابری ذاتی او با پدراعالم رود که با می

ة، برای تبيين عقاید مسيحيت و سازماندهی جامعمدیترانه ةزهای سراسر حواسقففراگير گردهمایی نخستينم پس از ميالد 305در سال .58

ند عيسی مؤخر ودب مسيحيانی که معتقدـ اینان گرد هم آمدند و در برابر پيروان آریوس تشکيل شد. )واقع در ترکية کنونی(مسيحيت در نيقيه

این اعتقادنامه با اضافاتشد. ای از جمالت اعتقادی مسيحيان در این شورا نوشته موضع رسمی گرفتند. مجموعهـ تر از خداستو پایين

ب بر این اساس تدوین اعتقادنامة نيقيه، قری معروف شد.( آیی)شهر محل تشکيل گردهمنيقيه ةچندی که بعدها به آن افزوده شد به اعتقادنام

Jeffrey, David L. A Dictionary of biblical tradition inاز ظهور اسالم صورت پذیرفته است )ر.ک: به سه سده پيش

English literature. Wm. B. Eerdmans Publishing, 1992.[1( ]م

است، بر (، که رویکردی خاص در الهيات ادیان توحيدیnegative theology, apophatic theologyالهيات سلبی یا تنزیهی ) .59

دانان سلبی، دربارة خداوند به نحو ایجابی بخش گفت. به نظر الهیتوان به خدا معرفت یافت و در بارة او سخن معرفتآن است که نمی

توان گفت خدا چه نيست. مثل این که گفته شود توان گفت خدا چه هست؛ بلکه تنها میبخش گفت، یعنی نمیتوان سخن معرفتنمی

های خداشناختی این رویکرد از الهيات، سلبی است. در مقابل این الهيات، ناتوان، محدود و جاهل نيست. زینرو، قالب گزارهخداوند فقير،

,positive theologyالهيات ایجابی یا اثباتی یا تشبيهی قرار دارد ) cataphatic theologyتوان ( که بنا بر این رویکرد، تا حدودی می

ای چون زیبا، عشق، خير و ... که بر امر دانان ایجابی، هر واژهو دربارة او به نحو اثباتی سخن گفت. به نظر الهیبه خداوند معرفت یافت

های کند به نحو تمثيلی و یا تشبيهی بر خداوند نيز قابل اطالق است. به همين خاطر، اساس این رویکرد از الهيات را گزارهمثبتی داللت می

، بهار و یمعرفت کالم، «هاالهيات سلبی؛ سير تاریخی و بررسی دیدگاه»خانی، رای مطالعه بيشتر ر.ک: اسماعيل علیدهد. )بایجابی شکل می

[.1( ]م.68ش، شماره 1387، آبان نامه مفيد، «مبانی نظری الهيات سلبی»اشکان بحرانی، -؛ قاسم کاکایی8ش، شماره 1391تابستان

ای که در کل قرآن تنها یک بار به کار رفته و همين حاکی از (: واژهQur’ānic hapax legomenon) «فرد قرآنیتعبير منحصربه» . 62

[.0]م. اهميت ویژة آن واژه است

( در اینجا عبارت است از تکرار یک کلمه یا عبارت در یک گفته یا بند، به منظور افزایش دامنه یا شدت intensificationتشدید ادبی ) .61

:Ernest R. Wendland, Prophetic Rhetoricازه )کوچک، بزرگ(، کيفيت )خوب، بد و غيره(، تنوع و ... . )ر.ک: معنایی، مانند اند

Case Studies in Text Analysis and Translation. Xulon Press, 2009.[.1( ]م

21

سریو پ ت[بو]ا یپدر ةعقيدیکسان دو مؤکد و انکار قرآندر .فراز برده است این عقيده را (با پدر

رده فراز ب»به همان ترتيب با یک نفی کلی ـ ه( زاده شدنه ، و هزاده ن) «لم یلد و لم یولد»ـ ت[نو]ب

و لم یکن »خداوند وجود ندارد: ةهيچ راهی برای اعتقاد به موجودی در رتبمی گوید که « است شده

است. استماعقابل پسينروایت متن پيشين در . باز هم «له کفوا أحد

4و 3آیات است. مطمئنا از خودپيش حی يمسپردازی عبارتپژواک نيز از نظر ادبی این متن

ز یک تر، بخشی اا با مطرح کردن ادعاهای کلیما ؛ندمسيحيان نيست هجدلی ب یخطاب نخست ةدر وهل

آن متن عبارت است از یک . است 60گرامطلقتوحيدی ةیک عقيد که متضمن اندشده تام جدید متن

هم نوزهیهودیان و مسيحيان، که ةناماعتقادتر، یعنی قدیمیمقتدر در مقابل دو متن ترکيبی پادمتن

هک فرهنگی اتفاق افتاده ةیک ترجم شوند.شنيده میباز به زبان عربی یادبی جدید در قالبهر دو

يحی، هردو سنت یهودی و مس شنيدنیهنوز بالغی قالبو تداوم اتکا به ارتباطات شفاهیاز مستقيما

مادناسالم به رایج ةمتداول و عقيدسنت در. آنچه که ، پدید آمده استاشتأثيرگذاری سبب به

ای نمونه و این کندبه صورت گفتار زنده نمایان میپيشارسمی ، خود را در قرآناستبدل شده توحيد

63.آنقر تفسيری نيزشفاهی و ماهيت بر دالاست

نيبرل آزاددانشگاه

60. universalist monotheistic

ين و های مقدس پيشماهيت تفسيری قرآن، نظارت آیات قرآنی بر متون کتاب با توجه به توضيحات مندرج در مقاله، مراد نویسنده از .63

[.1اند ]م.جنبة اقتباسی و احيانا تصحيحی آن است، متونی که در جغرافيای نزول قرآن و همزمان با آن وجود داشته

22

:هاي نویسندهیادداشت

ببينيد. Pellat 1967:80آن را در خالصة (. همچنين Al-Jāḥiẓ 1979)جاحظ برگردانی از سخنان .1

.Neuwirth, Marx, et al. 2008 :ر.کبرای آگاهی از وضعيت مطالعات قرآنی .0

، این وندشکه واحدهای مجزایش عموما به مکی و مدنی تقسيم میپوشانند اگرچه مفسران لباسی از اسباب النزول بر تن متنی می .3

يرند.در پيش گ)و فارغ از تقدم و تأخر تاریخی( یکدیگر رویکردی کامال همزمانشود که خوانندگان هنگام تفسير متون با مانع از آن نمی

.Sinai 2006:111ر.ک: برای مطالعه بيشتر .4

ها ]از عربی به انگليسی[ از نویسنده است. . به جز مواردی که در جای خود ذکر شده، بقية ترجمه5

، إنه لقرءان كريمسوره واقعه: ) 82تا 77( و آیات ظحفوفی لوح م، دیجمو قرءان بل هسوره بروج: ) 00و 01مقایسه کنيد با آیات .6

(.العالمین تنزيل من رب، لا يمسه إلا المطهرون، كنونم فی كتاب

من دون الله و لكن تصديق الذى بین و ما كان هذا القرءان أن يفترى) یونس ةسور 37 ةدیگر، در آی یجای»د: دهتوضيح می سينای .7

عات برگزیده، یا ای از قطمعرفی شده، یعنی سلسله تفصيل الکتاببه عنوان قرآن( نيز، این نالعالمی يديه و تفصیل الكتاب لا ريب فیه من رب

رق گذاشته ف قرآنو کتاببين روشنی به، فرازهای مربوط به دوران ميانی و متأخر مکهشماری از در . کتاب آسمانیتفسيری از های بازگویی

که کند د میأکيت سينای. «ناميده شده است ليتفص، ]یعنی از کتاب به قرآن[ تغيير شکل از یک هستی به هستی دیگر . فرآیندشده است

و لو جعلناه قرءانا أعجميا لقالوا لو لا ) فصلت ةسور 44 ة. آیباشد ویژه یدر موقعيتناظر به مخاطبی خاص تفصيل هر چيز، باید همواره »

و زگاری سا، آن طور که باید با مخاطبان مورد نظرشان نبودندبه عربی قطعات ]قرآنی[ (، شاهد دیگری بر این مدعاست. اگر فصلت ءایاته

.(Sinai 2006:121) «یافتندتناسب نمی

. Neuwirth 1980ر.ک: بيشتر ةبرای مطالع8.

. در اینجا برای سادگی از نقل عبارت به زبان یونانی استفاده شده است، زیرا خوانندگان کنونی با زبان یونانی بيشتر از زبان سریانی 9

ا هستند. البته توجه دارم که این اعتقادنامه ممکن است به زبان سریانی رایج بوده باشد.آشن

23

:کتابنامه Arberry 1964: Arthur J. Arberry. The Koran Interpreted: A Translation. London: Oxford

University Press.

al-Azmeh 1994: Aziz al-Azmeh. “Chronophagous Discourse: A Study of Clerico-Legal

Appropriation of the World in an Islamic Tradition.” In Religion and PracticalReason: New

Essays in the Comparative Philosophy of Religions. Ed. by Frank E. Reynolds and David Tracy.

New York: State University of New York Press. pp. 163-211.

Boyarin 2004: Daniel Boyarin. Border Lines: The Partition of Judaeo-Christianity.

Philadelphia: University of Pennsylvania Press.

Graham 2003: William Graham. “Orality.” In The Encyclopaedia of the Qur’ān. Ed. by Jane

D. McAuliffe. 6 vols. Leiden: Brill. pp. 584-87.

Al-Jāḥiẓ 1979: Rasā’il Al-Jāḥiẓ. “Hujaj an-nubuwwa.” In Rasā’il Al-Jāḥiẓ. Ed. by ‘Abd as-

Salām Muḥammad Hārūn. vol. 3. Cairo. pp. 221-81.

Madigan 2001: Daniel A. Madigan. The Qur’ān’s Self-image. Writing and Authority in Islam’s

Scripture. Princeton: Princeton University Press.

McAuliffe 1999: Jane D. McAuliffe. “‘Debate with Them in a Better Way’: The Construction

of a Qur’anic Commonplace.” In Myths, Historical Archetypes, and Symbolic Figures in Arabic

Literature: Towards a New Hermeneutic Approach. Proceedings of the International

Symposium in Beirut, June 25th-June 30th, 1996. Ed. by Angelika Neuwirth, Birgit Embaló,

Sebastian Günther, and Maher Jarrar. Beiruter Texte und Studien, 64. Beirut/Stuttgart: Steiner.

pp. 163-88.

Müller 1896: David Heinrich Müller. Die Propheten in ihrer ursprünglichen Form. Die

Grundgesetze der ursemitischen Poesie, erschlossen und nachgewiesen in Bibel, Keilschriften

und Koran und in ihren Wirkungen erkannt in den Chören der griechischen Tragiker. 2 vols.

Vienna: Hölder.

Najman 1999: Hindy Najman. “Interpretation as Primordial Writing: Jubilees and its Authority

Conferring Strategies.” Journal for the Study of Judaism, 30:179-210.

Neuwirth 1980: Angelika Neuwirth. “Zur Struktur der Yusuf-Sure.” In Studien aus Arabistik

und Semitistik. Anton Spitaler zum 70. Geburtstag von seinen Schülern überreicht. Ed. by

Werner Diem and Stefan Wild. Wiesbaden: Harrassowitz. pp. 123-52.

Neuwirth 1981/2007: ______. Studien zur Komposition der mekkanischen Suren. Die

literarische Form des Koran—ein Zeugnis seiner Historizität? 2, enl. ed. Studien zur

Geschichte und Kultur des islamischen Orients, NF 10. Berlin/New York: de Gruyter.

Neuwirth 1996: ______. “Vom Rezitationstext über die Liturgie zum Kanon: Zu Entstehung

und Wiederauflösung der Surenkomposition im Verlauf der Entwicklung eines islamischen

Kultus.” In The Qur’an as Text. Ed. by Stefan Wild. Islamic Philosophy, Theology, and Science,

27. Leiden: Brill. pp. 69-106.

Neuwirth 2002: ______. “Erzählen als kanonischer Prozess. Die Mose-Erzählung im Wandel

der koranischen Geschichte.” In Islamstudien ohne Ende. Festschrift für Werner Ende zum 65.

Geburtstag. Ed. by Rainer Brunner, Monika Gronke, Jens Peter Laut, and Ulrich Rebstock.

Abhandlungen für die Kunde des Morgenlandes, 54. Würzburg: Ergon. pp. 323-44.

Neuwirth 2008: ______. “Psalmen—im Koran neu gelesen (Ps 104 und 136).” In “Im vollen

Licht der Geschichte.” Die Wissenschaft des Judentums und die Anfänge der kritischen

Koranforschung. Ed. by Dirk Hartwig, Walter Homolka, Michael Marx, and Angelika

Neuwirth. Ex oriente lux, 8. Würzburg: Ergon. pp. 157-90.

24

Neuwirth, Marx, et al. 2008: ______, Michael Marx, et al., eds. “Introduction.” In The Qur’ān

in Context: Literary and Historical Investigations into the Qur’ān’s Historical Milieu. Leiden:

Brill.

Pellat 1967: Charles Pellat, trans. Arabische Geisteswelt. Ausgewählte und übersetzte Texte von

Al-Gahiz (777–869). Trans. by Walter W. Müller. Die Bibliothek des Morgenlandes, 12. Zürich:

Artemis.

Pfister 1994: Manfred Pfister. Das Drama. Theorie und Analyse. 8th ed. Information und

Synthese, 3. Munich: Fink. Riffaterre 1978 Michael Riffaterre. Semiotics of Poetry.

Bloomington: Indiana University Press.

Sinai 2006: Nicolai Sinai. “Qur’ānic Self-Referentiality as a Strategy of Self-Authorization.”

In Self-Referentiality in the Qur’ān. Ed. by Stefan Wild. Diskurse der Arabistik, 11. Wiesbaden:

Harrassowitz. pp. 103-34.