شرح فقراتی از دعای أبوحمزه ثمالی - صندوق بیان

هو العلیم

شرح فقراتی از دعای أبوحمزه ثمالی

جلد اول

بیانات حضرت عالمه آیة اهلل حاج سید محمدحسین حسینی طهرانی

ةکیقدس اهلل نفسه الز

ترجمه و تعلیقات سید محمدمحسن حسینی طهرانی

شرح فقراتی از دعای ابوحمزه ثمالی

یطهران ینیحس نیمحمدحس دیسحاج اهلل آیةعالمه تألیف: ناشر: مکتب وحی

. ش ه 1396، ق. ه 1439 اول / :نوبت چاپ تومان 40000قیمت:

3000تعداد: صنوبرچاپ:

978ـ 600ـ 6112ـ 58ـ 9شابک دوره: 978ـ 600ـ 6112ـ 59ـ 6: 1شابک ج

حق چاپ محفوظ است +98 2537842555/ 02188615207تلفن:

www.maktabevahy.org [email protected]

.ق 1416 – 1345، نیسدحم حدم، سی یرانطه ینیسح : سرشناسهHoseini Tehrani, Mohammad Hosein

عربی. شرح -دعای ابوحمزه ثمالی . فارسی : عنوان قراردادیعالمه آیةهللا حاج شرح فقراتی از دعای ابوحمزه ثمالی/بیانات : عنوان و نام پديدآور

محسن ددمحم طهرانی ؛ ترجمه و تعلیقات سی دحسین حسینیدمحم سی طهرانی.حسینی

: مشخصات نشر = 1۴3۹.13۹۶ ق.ران: مکتب وحی، طه

: مشخصات ظاهری ۲ ج.

.1دوره علوم و مبانی اسالم و تشیع؛ : فروست : شابک

:ج.1: ریال:دوره180000 ؛9-58-6112-600-978 :ریال ۴۰۰۰۰۰

. ۹78-6۰۰-611۲-6۰-۲: ۲؛ ج.678-6۰۰-611۲-5۹-6وضعیت فهرست

نویسی فیپا :

نقد و تفسیر --دعای ابوحمزه ثمالی : موضوع *Prayer of Abu-Hamzeh Samali -- Criticism and interpretation : موضوع دعاها : موضوع Prayers : موضوع

: شناسه افزوده 1375 ق - دمحسن، دمحم ی، سی حسینی طهران

BP ۲68 /۰4۲۲ح/5 13۹6 : رده بندی کنگره 774/۲۹7 : رده بندی دیویی

شماره کتابشناسی ملی

: ۴۹7۲8۶7

http://www.maktabevahy.org/

:سیدالشهداء علیه السالمغبتحت ی مت یل یدلتتاجإل ی !ک؟یعلدل دا ایی پیاهنمرخدایا کی تو غایب بودی تا اینکه ما محتاج باشیم یک دلیل و »

«کنیم که ما را به تو برساند؟!

349 فحهص، 1 لدج، إقبال األعمال

فهرست مطالب

فهرست مطالب شرح فقراتی از دعای أبوحمزه ثمالی

صفحه عنوان

مقدمه 21 ـ 29

23 ................ پروردگار با آنها ربط تیفیک و بندگان اوصاف نییتب رد ابوحمزه یدعا تیجامع

23 .................. ابوحمزه یدعا در بندگان گفتار و رفتار نحوه و یروح اتیخصوص به حیتصر

24 .............................................. پروردگار با تخاطب موقف در تیبشر مقام لوازم نییتب

25 ................................................. سلوک و ریس موانع حیتشر بر ابوحمزه یدعا اشتمال

25 ............... پروردگار کرامت و تیغفار بهجت و دیام نور یتجل و حق ۀمطلق رحمت ظهور

26 ............................... حق حضرت به هاجمال و هایپاک و هانعت و هاحسن همه انتساب

27 طهران قائم مسجد رمضان مبارک ماه یهاشب جلسات حاصل ابوحمزه یدعا ریتفس و شرح

28 .................................. عالمه مرحوم فرزند توسط یثمال ابوحمزه یدعا ترجمه و ریتفس

:اول مجلس خدا راه نیسالک تیترب یبرا ابتالئات انواع

31 ـ 57

33 ........................................................................................ یثمال ۀابوحمز منزلت

34 ................................................ انسان کردنادب یبرا پروردگار عقوبت و مکر ینامع

35 ........................................................... سلوک و ریس راه در آن تیاهم و ادب یمعنا

36 .................................................. خدا با ناجاتم و پروردگار فیتوص در ادب تیرعا

37 ............................ خدا با مناجات آداب در یگانیگلپا نیالدجمال دیس اهلل ةیآ از یتیحکا

1ج ابوحمزه یاز دعا یشرح فقرات 10

39 ......................................... اشتباه و یکوتاه به اعتراف ۀلیوس به انسان سعادت و نجات

40 .................................................. یفعل یسلوک حال یاقتضا طبق خدا با مناجات لزوم

40 ............................................................ یگانیگلپا نیالد جمال دیس آقا مصائب شرح

41 ............................................................ !آخرت نه دارد ایدن نه ندارد عرفان که یکس

41 ....................................................................................... نیسالک ابتالئات اقسام

41 ........................................................................ عقوبت اساس بر بیتأد: اول قسم

43 ................................................................................... لطف به بیتأد: دوم قسم

45 ............................................................... سلوک و عتیشر اسرار از لطف به بیتأد

47 ................................................. نیخودب ژاندارم از یابهر یهاد حاج مرحوم تیحکا

48 ................................................................................ خداوند ۀخدع و مکر یمعنا

50 ................................................................................................ استدراج یمعنا

51 ................................................. است خودشان به ۀخدع اصل در خدا، به مردم ۀخدع

53 ........................................................................... خدا جانب از مگر ستین یریخ

54 ................................ خدا قدرت از خارج گنهکار نه و است رحمت از ازینیب محسن نه

56 ................................................................................................ «!رب ای» یمعنا

56 ............................................................... خدا خود ۀلیوس به خدا معرفت هب وصول

:دوم مجلس

حق حضرت به تام معرفت ضرورت 59 ـ 86

61 .................................................................... ءیش دو نیب ارتباط به وابسته معرفت،

62 ......................................................... ءیش دو نیب ربط و معرفت در «لم برهان» انیب

62 ......................................................... ءیش دو نیب ربط و معرفت در «إن برهان» انیب

63 ................................................. ءیش دو نیب ربط و معرفت در «لم مافوق برهان» انیب

63 ................................................................................ اهلل معرفة به یابیدست یهاراه

64 .................................................. یاعراب ثیحد در یاجمال معرفت به یابیدست تیفیک

64 .................................................. !است فانیضع و العجائز نید همان ،یاجمال معرفت

66 ................................... !دنیرس علت به معلول از و است العجائز نید همان ،یآفاق ریس

67 ....................................... دور راه از و پرده پشت از خداوند به موجودات تمام معرفت

68 ............................................................. معلول شناخت راه از علت محدود شناخت

11 فهرست مطالب

68 ................................... معلول هر دل در علت حضور از مردم غفلت ۀدربار موالنا لیتمث

﴿ هیآ بارز مصداق ل،یمعال به معرفت ﴾ ...................................... 69

70 ...................................... وجه من و ناقص است یمعرفت معلول، راه از خداوند معرفت

70 .................................................................. کرد طلب دیاب را المعرفةحق به معرفت

71 ................................................ شارع نزد آن رجحان عدم و یاجمال معرفت استحسان

72 ........................................................ !نیبب و بگشا چشم د،ید جا همه در دیبا را خدا

72 ..................................... زیچ همه در خداوند تیرؤ باب در نیرالمؤمنیام ثیحد ریتفس

74 ........................................................................... عرفه یدعا لیذ از یفقرات ریتفس

75 ........................................................................... ءیش هر دل در حق ذات حضور

77 ........................................................ عالمتاب دیخورش نور وامدار ل،یمعال چراغ نور

78 ............................................................. یاجمال معرفت هب انیجوراه باب در یلیتمث

79 ....................................................... !خدا؟ کامل یمعرف بر است توان چه را خدا ریغ

79 ............................................................... او بتیغ عدم و خداوند یشگیهم حضور

80 .......................................................... خداوند حضور باب در یبسطام یفروغ اتیاب

80 ................................. است طهور و مسجد جا همه موجود، هر دل در خداوند حضور با

82 ....................................................... !ندینب مراقب خود بر را خدا که یچشم کورست

82 .......................................................... ایدن بازار در گرید یبرخ سود و یبرخ خسران

83 .................................................... یفان یایدن در بندگان سود نیبهتر ،خداوند محبت

83 ............................... بالعکس نه خدا رسول به معرفت بر خداوند به معرفت تقدم ییچرا

84 .................................................................................. ندخداو بودن مدلول و دال

84 .............................................................................. معقول و عاقل اتحاد بحث در

85 .................................................... ناقص معرفت به اکتفا عدم و تام معرفت به دعوت

:سوم مجلس در دعا بندگان یسست و خداوند، اجابت سرعت

87ـ 110

89 ............................................................ بندگان یدعا هنگام خداوند، اجابت سرعت

89 .................................................................... دعا تحقق عدم از کاشف اجابت، عدم

90 ......................................................... یاله دعوت اجابت در هاانسان یسست و یکند

90 ................................................. !بندگان یسست قبال در خداوند عیسر بتاجا یشگفت


91 ...................................................... بندگان درخواست از بعد خداوند، یعطا سرعت

92 ............................................................. دادن الحسنهقرض در انسان استنکاف علت

92 ...................................................................... نیتکو نظام در انفاق شدن برابر چند

92 ............................................. یو ییدارا و بنده به نسبت متعال خداوند ۀمطلق تیملک

93 ............................................................................ ایدن به دلبستگان بر انفاق یسخت

94 .................................................. مرگ از پس اموالش انفاق به صحابه از یکی تیوص

95 ............................................ اموال انفاق به تیوص بر مرگ از قبل انفاق رجحان تعل

95 ........................................................................... !فائدهیب یهاتیوص از یانمونه

96 ................................................................... متعال خداوند نزد شده انفاق مال یبقا

97 .............................................................................................. خدا رسول انفاق

97 ......................... انیعاص به دادن مهلت باب در السالم هیعل نیرالمؤمنیام بیعج شیفرما

98 .............................................................. کشزحمت کارگر حق در اجحاف عاقبت

99 ...................................................... اسالم یتیترب مکتب در تیترب تیفیک از یمصداق

100 ................................................................ حق حضرت واسطهیب بودن سترسد در

103 ....................................................... کردن صحبت آرام و کردن نجوا یعنی مناجات

104 ............................................. خداوند ریغ به بستن دیام صورت در دست بودن یخال

105 ............................................................ مردم به را بندگان پروردگار نکردن واگذار

106 ...... انشیا از پروردگار یازینیب و یغن نیع در بندگان با یدوست و محبت راه کردن برقرار

108 ......................................................... ما گناه و جرم مقابل در پروردگار عفو و حلم

:چهارم مجلس

ندخداو از درخواست یهاوهیش 111ـ 133

113 ....................................................... خدا از وتقاضا درخواست یهاراه بودن گشاده

114 ....................... پروردگار ۀسع با سهیمقا در ومطالب، تقاضاها به توجه در خدا ریغ عجز

115 ............................................................ مخلوقات تعداد به خواست و تقاضا وجود

116 ............................... اتیمعنو دون یماد امور در اشتباه امکان از یاناتیجر انیب و لیتمث

119 ............ خداوند مقدس ذات به ،یروح و یجسم تکامل مراحل تمام در ما وجود اجیاحت

119 .................................................. شیسو به دوارانیام یبرا پروردگار ۀواسع رحمت

119 ......................................................... خداوند از جستن یاری و دعا راه نبودن بسته


119 ........................................ پروردگار یریدستگ و اجابت گاهیجا از قیدق و قیرق یانیب

121 .............................. خدا ریغ از درخواست ۀجینت ،انسان ماندن یخالودست تیمحروم

122 ................................. او یقضا به تیرضا و خدا از درخواست ۀجینت ش،یگشا و سعه

123 ............................................................ بالسبک نفوس یبرا خدا راه بودن کینزد

123 .......................................................... ستین شیپ در یمنزل چندان مقصود تا تو از

124 ........................................................................... نفس کردن سبک :نجات شرط

124 ....................................... «المخففون نجا»: تیروا نییتب در یفارس سلمان از یتیحکا

125 ................................................. اتمخلوق و خدا نیب حجاب آرزوها، و ئهیس أعمال

125 ............................................................................... یابهر دوزنهیپ اکبر تیحکا

126 .................................................... !است یعقل محال ت،یمن وجود با خداوند ظهور

127 ...................................................... نفس بیتأد و تیتقو لزوم یبرا فیلط یهیتشب

129 ....................................... اقتیول استحقاق یرو از نه توست؛ وکرم جود به اماستغاثه

130 ......................................... یآمرزیم مرا و یکنیم گوش را میدعا که توست لطف از

130 ..................................................... توست ۀوعد صدق خاطر به قلبم آرامش و نیقی

131 ............................................ او از وخواست تقاضا ۀمقدم خداوند تیوحدان به مانیا

132 ................................................... تو ریغ از امیگردانیرو و تو تیوحدان به امدهیعق

:پنجم مجلس

انسان یرستگار و سعادت لیدل خداوند به محبت و معرفت 135ـ 155

137 .................................................... اشوعده بودن صدق و خدا قول بودن حق نییتب

138 .................................................................................................... حق یمعنا

138 ......................................... خدا قول بودن حق: یمعنا بودن تیخارج و تیواقع نیع

139 ............................................................... خدا ۀدربار وعده خلف جواز عدم علت

140 ........................................... پروردگار ۀوعد خلف عدم یبرا مقدمه دو شدن مهیضم

141 ................................................................. هم با دو آن فرق و ملک و ملک یمعنا

141 .... است یکل حکم کی هستند، او مملکت تحت در که یافراد تمام بودن خدا یعطا مورد

141 .................................................. است خدا از دارد، معرفت و تیترب از هرچه انسان

142 ....................................................... پروردگار توسط انسان آخرت و ایدن شدن آباد

142 ....................... خدا یسو به انسان عیشف محبت، خدا؛ یسو به انسان یراهنما معرفت،


143 .................................................................................................. عیشف یمعنا

144 ....................................................... محبت بدون معرفت با انسان، کار بودن تمام نا

144 .................................................. خدا خود ۀواسطبه خدا به انسان کردن دایپ معرفت

145 ............................................................ او ۀواسطبه خدا به انسان کردن دایپ محبت

146 ................................................................ انسان ارزش سبب داشتن، ییخدا رنگ

147 دهیرس انسان به او جانب از که یمحبت و معرفت با خدا از نمودن سؤال و آوردن یرو لزوم

148 ........................ گناه از شدههالک قلب و شدهالل زبان با پروردگار با ینجوا و خواندن

149 .................................... تیخش و رجاء و رغبت، و رهبت حال با خدا خواندن یمعنا

150 .......................................................... پروردگار نزد در داشتن رجاء و خوف علت

151 ................... خدا کرم آمدن با انسان، از یگناه و ئهیس چیه نماندن یباق یبرا بایز یلیتمث

152 ................................................................. کارگناه یشخص به غمبریپ کالم داستان

152 .......................................................................... خداست جانب از مطلب شروع

153 ... او یبرا خدا امیپ و د،ینشن جواب و گفت اهلل ای صبح تا شب که یدیام نا شخص داستان

انسان گاههیتک خدا، رحمت و رأفت و او؛ از کردن سؤال در انسان حجت خدا، کرم و جود 154 ....................................................................................... یگرفتار و یسخت در

155 ........................ رجاء مورد افراد و شدگان خوانده همه از خداوند بودن بهتر و تیافضل

155 ................................ بد یلیخ عمل مقدار به نه م،یعظ أمل مقدار به خدا از درخواست

:ششم مجلس

گناه سالکان و علت تطهیر میعظ یآرزو ی خداوندلقا 157ـ 179

159 ..................................................... نیسالک قدرگران و میعظ یآرزو حق، ذات لقاء

160 ...................................... ما جانب از زشت اعمال و خداست جانب از اهلللقاء یآرزو

به ظن حسن توسط گناهان ۀهم رفتن نیب از و خدا به ظن سوء توسط گناهان ۀهم استجالب 160 ...................................................................................................... پروردگار

160 ........................................ دیتوح به دنیرس سبب به تیفیک و مرتبه هر در گناه ریتطه

161 .................................................. خداوند حلم عظمت و گناهان، از یاله کرم یبرتر

161 .................................................................................... گناهان در ریتقص یمعنا

161 ................................................................. گناه از گناهکاران پناهگاه تنها خداوند،

162 ......................................................................... !خدا به خدا از فرار گناه، از فرار


162 .............................. انسان یۀسرما نیبرتر دواران،یام عفو باب در خداوند ۀوعد به دیام

163 ........................................................ امتیق روز در انسان جوارح و اعضاء شهادت

164 .................................... خداوند از یدور و جهنم درکات به انسان تنازل یاساس علت

164 ........................................................................ باهلل ظن سوء یاصل عامل گناهان

165 ..................................................... شیخو فضل به خداوند گذشت و بندگان یپست

166 ................................................................... انسان گناهان ۀپوشانند خداوند، ۀپرد

166 ...................................... گریهمد به نسبت مردم یدرپرده و خداوند بیعج تیستار

167 ................................................ مردم گناه افشاکنندگان عقوبت ،یاله غضب و جهنم

168 ......................... حضرت دشمنان ۀتفاداس سوء عامل نیرالمؤمنیام یمردانگ و تقوا عدل،

169 ............................................................. گناهکاران عقوبت به خداوند لیتعج عدم

170 ................................................. نیمتق در و خداوند در علم با حلم یهمراه لتیفض

171 ............................................................... علم با حلم امتزاج یبایز و فیلط یمعنا

171 ............................................................... !خائن چشمان و هادل از خداوند اطالع

172 .............................................................. عفو قیمصاد نیبهتر قدرت، یرو از عفو

173 .................................................................. بندگان شیستا عامل ،یاله یبایز عفو

173 ...................................................... تیمعص بر گانبند یتجر عامل پروردگار، حلم

174 ..................................................... او به نسبت اءیح یکم عامل پروردگار، تیستار

174 ............................. گناه بر بندگان شتاب علت پروردگار، عفو عظمت و واسعه رحمت

175 ........................................ او دیمتج و فیتعر از بعد پروردگار از بنده یهادرخواست

176 ............................................................... پروردگار لیجم ستر یبرا فیلط یلیتمث

177 ........................................................ تقاضا یقبول طمع به پروردگار از بنده فیتعر

177 ........................................................................ پروردگار لیجم ستر یمعنا نییتب

177 ................................... مطلب آن بودن موجود بر دال انسان، در یمطلب یتقاضا وجود

178 ........................................................................... !کرمت به بده نجات مرا ایخدا

179 ....................................................................... !رحمتت به کن خالص مرا ایخدا

:هفتم مجلس

اماره نفس از نجات در انسان گاههیتک تنها خداوند معرفت 181ـ 206

183 .................................... صالحش عمل نه است؛ خداوند فقط نجات در نانسا گاههیتک

185 ....................................... خداوند به معرفت عمق جهتبه مناجات، در تیباهل یۀگر


185 ........................................................ یأضح دیع در لسالما هیعل نیرالمؤمنیام ۀخطب

187 ........................................ گذردیم گناهان از و کندیم إنعام استحقاق، بدون خداوند

188 ........................... شودینم ریخ کار یبرا ۀختیبرانگ انسان نباشد، او طرف از یاحسان تا

188 ..................................................... خداست جانب از قیتوف یول دارد؛ اریاخت انسان

189 ................................................................... ستین سببیب عالم نیا در زیچ چیه

191 ................................................................................................. تیعاف یمعنا

191 ......................................................................... «کیإل تبب من ب یحب ای» یمعنا

192 .................................................. قتیحق اشجهینت اما است؛ مجاز انسان حال یگاه

192 ..................................... ما یتصنع یکارها دنیرس قتیحق به موجب پروردگار لطف

193 ................................................. هیعل اهلل رحمة ینصارا یآقا مرحوم از یفیلط ۀجمل

194 ................................................................. است او درگاه به من عیشف من، محبت

195 ............................................................................ خالدار زیتم یبیب نماز داستان

195 ......................................................... است باطن طهارت یبرا عنوان ظاهر طهارت

198 ........................................................................ گناهان همه رندهیدربرگ یاله کرم

199 .................................... ما به شده عطا یهانعمت با اسیق در ما اعمال بودن رزشا یب

200 ................................................... یاله قیتوف کی با انسان جوهره و تیماه ضیتعو

201 ................................ ندینب خود از را نعمت انسان تا ردیگیم هم و دهدیم هم خداوند

202 .......................................... است محبت در هم، در نیا و ست؛ین یدر در، نیا از ریغ

204 ......................................................................... خداوند از أسی میعظ اریبس گناه

:هشتم مجلس

یهست عوالم در او یوجود انیسر و خداوند مطلق یپادشاه 207 ـ 231

209 .................................. خدا حکومت از اعتراض و تضاد و شرک و نزاع و اخذهمؤ ینف

209 .............................................................. خداوند افعال از بازخواست و سؤال عدم

211 ............................................................................... آن جواب و کمونهابن ۀشبه

211 ............................ تیمعلول و است إمکان تیماه ۀالزم نکهیا بر یسبزوار یحاج کالم

212 ....................................... گذاردینم یباق جهان در یریغ پروردگار، اطالق و وحدت

212 ............................................................. ینامتناه وجود دو فرض بودن معقول ریغ

213 ............................................... خدا مخلوق و است معلول که هم ترفیضع معارض


213 ................................................. متعال خداوند با مخلوقات ۀمعارض توان عدم علت

214 ................................................................................. شهود و نقل و عقل تطابق

215 ............................................................... عقال پروردگار امر در کیشر تصور عدم

215 ............................................................ یاله احکام در تناقض و تضاد عدم ییچرا

216 ..................................... یاله احکام در اختالف و تضاد عدم با نسخ ۀمسئل یتناف عدم

216 ..................................................... خداوند بر موجودات اعتراض توان عدم ییچرا

217 ......................................................................... خداست طلق ملک ،یهست عالم

218 ....................................................................... خداوند به ما افعال انتساب تیفیک

218 ................................ نیاألمر ی ب أمر یۀنظر تیحقان و جبر، و ضیتفو به اعتقاد بطالن

219 ..................................................................... «نیاألمر ی ب أمر » یۀنظر قیدق نییتب

220 ........................................... شیخو نفس کماالت ۀچیدر از خداوند، کماالت إدراک

220 ...................................................... ما فاتیتوص قتیازحق یواند محقق یعال هینظر

221 .................................. خداوند یکمال صفات از ما ناقص نشیب ۀدربار باقر امام تیروا

222 ..................................................................... ما یهافیتوص ۀهم از خداوند تنزه

223 ........................................ خدا یایاول و غمبرانیپ عجز به اقرار با ما عجز به اقرار فرق

224 ......................................................................... دیمج قرآن ۀقیطر إحراق، ۀقیطر

225 ..................... معرفت ریدرمس یموس وحضرت اکرم رسول حضرت ۀمجاهد از یانمونه

227 ................... افراد مانیا درجات تیرعا در زیعبدالعز به السالم هیعل صادق امام سفارش

228 .......................................................................... است خود مداح دیخورش مادح

229 ............................................................ اندبرده خدا فیتوص به راه که اندنیمخلص

:نهم مجلس

بنده در آن آثار و پروردگار به دیام یهانهیزم 233 ـ 254

235 .......................................... السالم هیعل سجاد امام کالم در بنده یپناهندگ و دعا مقام

236 ........................................................... سرا کاروان به آهو ۀگل شدن پناهنده داستان

237 .................................................................. یپناهندگ مقام خالف وانتقام، عقوبت

237 ...... مکرمه مکه در نیوارد و السالم هیعل رضا امام حرم بست به ۀپناهند یبرا عقوبت عدم

238 ........................ فراوان بخشش و جود ۀواسطبه حق رحمت کرانیب یایدر کاهش عدم

238 ........................................................ پروردگار بخشش و عفو نبودن حد به محدود


239 ............................................... انوسیاق و چاه آب به خدا رحمت نقصان عدم لیتمث

ونة قدر علی المعونة تنزل »: تیارو 240 ............................................................... «المؤ

240 ................................................................... مال صاحب ریغ جانب از بخل یزشت

241 ................................... مثال ذکر اب لیبخ نفس تیخصوص انیب و صیوحر لیبخ فرق

242 .......................................................................... یبزرگ ۀالزم بخشش و گذشت

243 ......................................... دل وآرامش نیتسک موجب تو رحمت و فضل به نانیاطم

243 ................................................ ستین تصور قابل تو یۀناح از خلف و خسران ۀجینت

245 ................................. !خودمان اعمال به نه میا بسته خود بزرگ یوآرزوها دیام به دل

246 ....................................... شدن مستوجب و مقابله یرو از نه است، افاضه تو رحمت

247 ........................... بنده داشتن تیاهل نه فضلش، ۀسع ۀواسطبه خداوند از بخشش طلب

248 ................................................................... خدا به بندگان یازمندین قتیحق انیب

249 ................... !شودیم شتریب شیوآرزو دیام کند، احساس شتریب را خود ازین انسان هرچه

249 ....................................................... نجات قیطر به بندگان یهاد حق، تیهدا نور

250 ............................... حق یسو به مطلق ازین و ریغ از مطلق یغنا موجب خداوند فضل

251 ................................................... پروردگار محبت نعمت درمقابل بنده اهوگن ذنوب

251 ............................... رودیم خدا سمت به کسرهی انسان اعتماد نفس، یحسابرس از بعد

252 ................ ما طرف از ظن سوء و گناه و شر ،تو ۀیناح از یدائم یبزرگوار و فضل و ریخ

:دهم مجلس

عمل بر دوام تیاهم و خداوند یدائم ذکر تیفیک 255 ـ 281

257 .............................................................................................. خدا ذکر یمعنا

258 ............................................................... خدا ادی جادیا سبب به ذکر، افتنی ارزش

258 ........................................................................................ عمل بر دوام تیاهم

259 ............................................................................ «قورباغه عبادت» المثلضرب

259 ................................................... شب آخر نفوس یغوغا و ازدحام از یخال یفضا

260 ....................................................... سلوک و ریس در نفس با یمدارا و رفق تیاهم

260 ................................................................. نفس با رفق عدم از ییروا یبایز لیتمث

261 ........................................................................................ نفس تیمشغول دوام


262 ........................................................... !ه؟یفان امور ذکر ای است بهتر هیباق امور ذکر

262 ............................................ یویدن کالم از یدور و خدا ادی به یقاض مرحوم اهتمام

264 ....................................... را یتناهی ال مواهب خداوند از السالم هیعل سجاد امام طلب

265 ................................................................ حج به تشرف یبرا کردن دعا استحباب

266 .............................................................. تمتع حج به مؤلف خواهر تشرف داستان

267 ......................................... کردند حج ادهیپ مرتبه پنچ و ستیب السالمهیعل یمجتب امام

269 .................................................................................... سنت یاصطالح ینامع

270 ....................................................................................... «نیوالد نماز» تیفیک

271 ........................................................ آنها به نیوالد نماز دنیرس تیفیک در یتیحکا

271 ........................................................... اوردیب دستبه را مادر و پدر دل دیبا سالک

272 ...................................................... کن کیشر عالم نیمؤمن با را ما رات،یخ ۀهم در

273 ...................................................... او حق در یقیرف یدعا و عالمه مرحوم تیحکا

274 ........ خواب از قبل اعمال در السالم همایعل زهرا ۀفاطم حضرت به اکرم امبریپ یهاهیتوص

276 ......................................... مسجد در اصحاب با آله و هیعل اهلل یصل اکرم امبریپ مزاح

276 ................................................. گریدهم با السالم همایعل نیرالمؤمنیام و امبریپ مزاح

276 .............................................................. شوهرش از یشاک زن با اکرم امبریپ مزاح

278 ............................................................... شودیم گم عالم در وجودشان ن،یمشرک

279 .................................................. اعمال یبولق نامه با است مرگ روز روزها، نیبهتر

280 ............................................................... است انسان نفس تر،رحمیب یکس هر از

281 .......................................... نکن سلب من از یداد که را یصالح نعمت آن! خداوندا

مهمقد

بسم اهلل الرمحن الرحیم احلمد هلل رب العالمی

و صل اهلل علی حممد و آله الطاهرین و لعنة اهلل علی أعدائهم أمجعی

،هجودی وحد ذات اقدس حق را سزا است که با ظهور کلمات حمد و ثنای بی

آدم را ئفۀ بنیطا، عالم امکان را از کتم عدم به عرصۀ وجود بدرآورد و از میان ایشانرود و د؛ دنمو اهلل و اتصاف به صفات واالی ربوبی مخلعبه خلعت تخلق به اخالق

، التباء رسل اعمقدارش که با تحمو صلوات پیاپی بر انبیای گرام و پیامبران عالیرت خاصه حض؛ وی افق وحدت و تجرد رهنمون گشتندنفوس مستعده را به س

ان و امبرختمی مرتبت و حضرات معصومین صلوات اهلل علیهم اجمعین که بعثت پییان ن در بایما مکارم اخالق و حقائق، رسل الهی به وجود مبارک ایشان خاتمه یافته

و سیرۀ ایشان به منتهای از فعلیت و ظهور تحقق یافته است.معیت نها با پروردگارجا ن و کیفیت ربط آ اوصاف بندگا تبیین ابوحمزه در دعای

گفت توانبالسالم شاید در میان ادعیه مأثوره از حضرات معصومین علیهمحاوی که السالم دعائی به جامعیت دعای ابوحمزه ثمالی از حضرت سجاد علیه

حوال رح اشبندگان و نکاتی بس دقیق و عمیق در ارائه و تبیین وضعیت و اوصاف ود.یافت نش، و کیفیت ربط بین خالئق و پروردگار در مقام عبودیت است

ابوحمزه ن در دعای فتار و گفتار بندگا نحوه ر ت روحی و تصریح به خصوصیا

به طور صریح و آشکار ، پوشی و ابهامالسالم بدون پرده در این دعا امام علیه

مقدمه/ 1ج ابوحمزه یاز دعا یشرح فقرات 24

گفتار و افکار بندگان پرداخته و از زوایای به خصوصیات روحی و نحوۀ رفتار و پردازد. مختلف به واکاوی و تشریح آنها و علل پیدایش در نفس و ذهن آدمیان می

ترین نکته در کیفیت سیر و سلوک انسان به سوی چنان در این مسئله که حیاتیو آناین السالم شود که تو گویی اصال امام سجاد علیهخدای متعال است وارد می

عبارات و کلمات و تعابیر را برای خود قاری و خواننده ابراز داشته است و هیچ مفری را برای گریز از مصادیق این مفاهیم برای قاری باقی نگذارده است.

تخاطب با پروردگار قف مو مقام بشریت در زم لوا تبیین

،ردگارروپ یابد چگونه موجودی است و در برابر عظمتدر این دعا انسان درمیی خود تواند با خداموقف او چه خواهد بود و با این شرائط و اوصاف چگونه می

ربط داشته باشد و ارتباط برقرار نماید.ام وازم مقل، حالسالم در این دعا بدون رودربایستی و به طور صری امام علیه

غلبۀ ها و گناهان واز خطاها و لغزش، بشریت را در موقف تخاطب با پروردگاره لم مادت عاهواهای نفسانی و وساوس شیطانی و نفوذ امیال دنیوی و رسوخ تعلقا

و دهد و امی نماید و به انسان هشداردر فکر و ذهن و نفس و ضمیر آدمی بازگو می دارد.ها برحذر میها و سرپیچیرا از عواقب و نتائج این کاستی

ه سویبروردگار و حرکت بارقۀ شوق و امید به رحمت پ، و از جانب دیگرهای دل مقام قرب را با توضیح و بیان خصوصیات رحمت و لطف و عنایت او در

ز رحمتاد را گاه و در هیچ موقفی خوکه انسان هیچطوریبه، نمایدمؤمنین ایجاد می بیند.نصیب و محروم نمیو کرم پروردگار بی

جای او السالم گویا به لیهکند که امام عدر این دعا انسان واقعا احساس میو به ؛ نمایدالضمیر او با خدای متعال مناجات و استغاثه میو از جمیع مافی، نشسته

قرائت این دعا را در ، طور مداومهمین جهت است که بزرگان پیوسته و شیعیان بهآورند و بدان بذل های ماه مبارک از عبادات و اشتغاالت ضروریه به حساب میشبصی با دارند. و تحقیقا باید اعتراف نمود امکان ندارد شخه غریبی معطوف میتوج

تأمل و تدبر به قرائت این بپردازد ولی آثار معنوی و نورانیت و بهجتی که حاصل

25 و سلوک ریموانع س حیابوحمزه بر تشر یاشتمال دعا

مضامین و مفاهیم عالیةالمراتب آن است در نفس قاری پیدا نشود.ی و وائل رذیله اکند که چگونه صفات و خصدر این دعا انسان احساس می

ثرت و کالم را از قرب به حق و انس با پروردگار دور ساخته است و توجه به عنموده اض جدافی توغل در شهوات و تکالب بر حطام دنیا او را از استفاضه از مبدأ

است و راه وصول به او را مسدود ساخته است.نع سیر و سلوک موا تشریح بر ابوحمزه ی اشتمال دعا

های صعب العبور و السالم به تشریح موانع سیر و کریوه این دعا امام علیهدر انگیز در تعلق به دنیا و عالم های شیطانی و وسوسهتنگناهای خسته کننده و دام

کنند چنان دقیق و موشکافانه توضیح و تفسیر میپردازند و آناوهام و تخیالت میل و مطالب را آزموده و از تجربه آن سخن تو گوئی خود یک به یک تمامی این مسائ

گویند و به عبارت دیگر در جنبه وجه الخلقی و تعلق انسان به عالم دنیا جمیع میالربی و شود و در جهت مقابل که جنبه وجهعوائق قرب و موانع راه بازگو می

مواجهه با ذات الیزال است اوصاف و نعوت خدای منان در مقام رحمانیت و و بدین ترتیب انسان بین دو 1اریت و ستاریت و عفو و اغماض مطرح است.غف

گیرد و با دو بال بیم و امید و ترس برخود و اعمال استوانه خوف و رجاء قرار میپایان و لطف عمیم خدای منان به حرکت به سوی او و خود و امید به رحمت بی

دهد.عبور از بوادی نفس ادامه میم مت پروردگارظهور رحمت مید و بهجت غفاریت و کرا نور ا ی تجل طلقۀ حق و

ت بهج وآید و نور امید در این دعا رحمت مطلقۀ حق به منصه ظهور درمی گردد.می شکارآغفاریت و کرامت پروردگار نسبت به بندگان کامال در نفوس و قلوب

یگاه یک بندۀ السالم در این دعا تحقیقا خود را در موقف و جا امام علیهعاصی و گنهکار که با تمرد از اوامر موالی خویش موجبات سخط و غضب او را

دهد و به مراتب ضعف و عجز از اطاعت و انقیاد اعتراف کند قرار میفراهم می

، 5، ج معاد شناسیالربی و وجه الخلقی رجوع شود به . جهت اطالع بیشتر از معنای جنبه وجه1 مجلس بیست و هشتم.


نماید و این حقیقتی است که باید در آن بسیار تأمل و تدبر نمود. فقرات این میپرده از رفتار و کردار انسان خطاکار حکایت چنان صریح و بیدعای شریف آن

ی بسیاری از علماء و اهل فن کند که هضم آن در انتساب به امام معصوم برامیالسالم هنگام مشکل آمده است و آنان را بر آن داشته است که معتقد شوند امام علیه

توجیه قرائت این فقرات در مقام تعلیم به سایرین بوده است و یا برخی چنین اند که امام خود را در مقام و منزلت سایر افراد قرار داده گویا هنگام قرائت به کرده

گوید و خود در طرح این فقرات نقشی ندارد و زبان و بیان سایر افراد سخن می 1ارتباطی به او ندارد.

و اراتشود اینست که لحن عبولی آنچه باعث تشکیک در این دو فرضیه می ،ها استرضیهالسالم در مقام تخاطب آبی از پذیرش این ف امام علیهکیفیت حال

تمرد به ماصی و عنده السالم واقعا و حقیقتا و وجدانا خود را یک ب بلکه امام علیهو نچه دأبچنا، پردازدآورد و از آن دریچه با خدای خود به راز و نیاز میحساب می

ر بر روردگاپیای الم و نیز انبیای الهی و اولالس سیره سایر حضرات معصومین علیهم :یدد گوهمین روش و منهاج است چنانچه خواجه عبداهلل انصاری در مناجات خو

دارانم و تاج بر سر و چون بر خود نگرم از جمله تاجالهی چون در تو می 2نگرم از جمله خاکسارانم و خاک بر سر.می

بیند و یفراد ماایر سلسالم خود را مانند ا در این موقف و مقام واقعا امام علیهموم عسبت ناندازد. و همان حساب و نگرشی را که همانند سایرین به خود نظر می

گیرد.دارد برای خود در نظر میب همه حسن نتسا نعتا الها و پاکیها و ت حقها و جم ها به حضر

:فرمودمرحوم عارف کامل حاج سید هاشم حداد بارها می

م علیه السالم با خداوند . جهت اطالع بیشتر از توجیهات مطرح شده در باب کیفیت تخاطب اما1 .61ـ 47، ص حیات جاویدمتعال و جواب از آنها رجوع شود به

، با قدری اختالف.223، مناجات 119؛ ص 213، مناجات مناجات خواجه عبداهلل انصاری. 2

27 ماه مبارک رمضان مسجد قائم طهران یهاابوحمزه حاصل جلسات شب یدعا ریشرح و تفس

دتر بلوقی بینم که در روی زمین خداوند مخاندازم میی نظر به خود میوقت از من خلق نکرده است.

ها ها و جمالها و پاکیها و نعتست سر ترتب معرفت که همه حسنا و اینگر گردد و دیبه مبدأ اصلی و منبع حقیقی آنها که ذات حضرت باری است برمی

ت د. اوسبت دهبرای خود نگه دارد و به خود نسماند تا بنده آن را چیزی باقی نمیر هخواهد باشد و در که مستحق حمد و ستایش است و باقی همه هر که می

کند از میی درای که قرار دارد دست نیاز و فقر خویش را به سوی آن ذات ازلمرتبهق این تر شود تحقو صد البته که هرچه انسان به مرتبه تجرد و توحید نزدیک

ا تشد تر و ظاهرتر خواهدقیقت که حقیقت عبودیت محضه است در او متجلیحم السال برسد به مقام عصمت مطلقه که مختص به حضرات معصومین علیهم

ودن و فر بصباشد و در آنجا حقیقتا و واقعا هیچ نیست جز عبودیت محضه و می خود نبستن.هیچ نداشتن و به اندازه سر سوزنی از اوصاف و نعوت به

السالم متحقق ست معنای عبودیت که مرتبه اکمل آن در معصوم علیها و ایندارد برمی از این مرتبت پرده 1حمزه ثمالیالسالم در دعای ابی است و امام سجاد علیه

سازد.و آن را برای ما واضح و آشکار میه ر آن ندبر تد ست بسیار عالیة المضامین که قرائت وا دعائی، باری این دعا

های ماه مبارک رمضان بلکه در همه اوقات مغتنم است.تنها در شبت شب ل جلسا ابوحمزه حاص ی ئم طهرانشرح و تفسیر دعا قا مسجد ن مضا مبارک ر ماه ی ها

مرحوم والد حضرت عالمه آیة اهلل سید محمدحسین حسینی طهرانی ـ قدس های ماه مبارک رمضان از سنوات شب اهلل رمسه ـ هنگام اقامت در طهران در یکی

در مسجد قائم این دعا را برای اخالء روحانی و اصدقاء ایمانی ترجمه و شرح مختصری کردند و صد افسوس که از آن بیانات جز چند نوار باقی نمانده است که

نمود به این حقیر توسط احبه و اعزه پیاده شده و از آنجا که ترجمه ناقص می

مشهور است.« ابوحمزه». در فارسی به 1


مودند که نسبت به ترجمه باقی فقرات اقدام نمایم و لذا نوشتاری که گرد تکلیف نبضاعت که آمده است ترکیبی است از ترجمه و شرح حضرت والد و ترجمه این بی

ذر عند کرام الناس مقبول باشد. البته هیچ تناسبی بین آن دو مشهود نمی .و الع از بخشی بلکه، ی ابوحمزه نیستتفسیر کامل تمام دعا، البته این مجموعه

ی باق وجانب از فرمایشات ایشان ضبط شده بود فقرات دعا است که توسط اینعی ا اطالم آنهیا اصال ضبط نشده است و یا اینکه حداقل حقیر از سرانجا، فقرات ندارم.

همین مقدار موجود را ، کله ی رتک ال کله ی درک ال مابه مفاد ، در هر صورتآنها را ،صدقاءء و او لذا أحبه و أعزه از فضال؛ صدد نشر آن برآمدیم در، غتنم شمردهم

رین نیکوت جه وبه بهترین و، از نوار پیاده و با تنقیح و تدوین آن به صورت موجوده .اجلملیة مساعیهم اهلل شکراسلوب در اختیار اهل معنا و معرفت قرار دادند.

ابوحمز ی ترجمه دعا مهتفسیر و مرحوم عال ند فرز توسط ی ثمال ه

ین اثری اناگفته نماند این فقیر نیز از آنجا که به اهمیت و ارزش واالجه ت و تولتفابرده است و نیز االسالم پی النظیر از حضرات معصومین علیهمعدیم

، ستافته خاص اولیای الهی را در قرائت این دعای شریف سمعا و بصرا دریاقدسۀ تبۀ معاز زمان هجرت به قم و تشرف به ، ی را رفیق طریق یافتهتوفیق اله

وفوت حضرت فاطمه معصومه سالم اهلل علیها که سه سال به، بیت کریمۀ اهلپنج وبیست قریب إلی زماننا هذا که، بود ـ رضوان اهلل علیه ارتحال مرحوم والد ـ

های ماه بة و االحترام در شالعزبا حضور رفقاء و اصدقاء ذوی، گذردسال میاعت ا بضمبارک رمضان به بحث و گفتگوی پیرامون مضامین آن پرداخته است و ب

ضمیر وقطراتی را بر قلب ، کران معرفتناقص و مزجات خویش از آن دریای بی مند و مستفیض گردیده است.خویش بهره

ل و به عم تماماهاز خداوند منان توفیق فهم و ادراک کنه این حقائق ربوبی و وصول به آن درجات عالیه را در مقام قرب ربوبی خواستارم.

29 توسط فرزند مرحوم عالمه یابوحمزه ثمال یو ترجمه دعا ریتفس

الدوام عل بابک و ی سارعون إلیک بالبدار هم الذین بعبادک أحلقنا اللهم !...یعبدون النهار و اللیل یف إیاک و یطرقون

ــمنم ار می ــزار دش ــالکه ــد ه ــد قص کنن

بــاک ارمنــد دشــمنان از یدوســت تــو گــرم

داردیمــ زنــده تــو وصــل دیــام مــرا

هـالک میهر دمم از هجر توست بـ گرنه و

هاج ر منداز خداوند متعال توفیق تحقق به حقائق این دعای شریف و سلوک عین را أجمم اهللو مکتب سید الساجدین علیه و علی آبائه و أبنائه المعصومین سال

.استارمم خوالسال الموالی امیرالمؤمنین علیهبرای همه شیعیان و محبان مولی ایهفاطمه معصومه سالم اهلل عل، بیت اهل یمۀکر سۀمقد ۀعتب، قم

1438 رمضان مبارک ماه امسی غروب ربه عفو الراجی أنا و

طهرانی حسینی محمدمحسن سید

لمجلس او راه خدا نیسالک برای تربیت اتئابتالانواع

یطان الر جیم أعوذ باهلل من الش حیم محین الر بسم اهلل الر

ه الطاهرین و آل حممد خری خلقهو صل اهلل علی و لعنة اهلل علی أعدائهم أمجعی

یمالث ۀبوحمزامنزلت

رت السالم و از اصحاب حض از اصحاب حضرت سجاد علیه ۀ ثمالیبوحمزاثمالی ۀو علت اینکه این دعا به نام ابوحمز 1؛السالم است امام محمد باقر علیه

:ثمالی ۀبوحمزامنزلت : »46، ص 16 ، جامام شناسی .1

م از أعال لصالح واوی از ثقات سلفنا (؛ ثابت بن دینار)ثمالی ۀبوحمزاایشان است ۀو از جملذ کرده خا المالس علیهم العابدینگانه: صادق و باقر و زینباشد. علم را از امامان سهایشان می

ست.ابوده و در نزد آنان مقرب، سره به ایشان روی آوردهاست. او از کسانی است که یکیفزمان”السالم بر وی ثنا کردند که: صادق علیهامام یفزمانهأبومحزة الفاریس سلامن مثل ه *؛

“طراز سلمان فارسی در زمان خود بوده است.ابوحمزه در زمان خودش، همابوحمزه **؛ أبومحزةیفزمانهکلقامنیفزمانه”السالم وارد است که: و از حضرت امام رضا علیه

“ طراز لقمان حکیم در زمان خود بوده است.در زمان خودش، هم «وی کتابی در تفسیر قرآن دارد.

.611، ص المراجعات؛ 115، ص رجال النجاشی* .611، ص المراجعات؛ 458، ص 2، ج رجال الکشی**

مجلس اول / 1أبوحمزه ج یاز دعا یشرح فقرات 34

مصباحطبق روایتی که مرحوم شیخ طوسی در کتاب این است که، معروف شده. او استثمالی از حضرت سجاد روایت کرده ۀاین دعا را ابوحمز، دارد المتهجد

های ماه مبارک رمضان الم در شبالس روایت کرده است که حضرت سجاد علیهوقت این شدند آنو وقتی که از نمازها فارغ می، خواندندبیشتر از شب را نماز می

1خواندند.دعا را میز این قره افما هر شب چند ، شاءاهلل به خواست خدا اگر توفیق باشدحاال إن کنیم.دعا را معنا میبنیبعقوبتکیالإل اییاللنی!منألتکیحیفریبکتوال،تؤد و،ربیال النجاةواللنی!ومنأ؟منعندکوجدإال ذ!ال؟بکتستطاعإال یال

استغن أحسن عونکی رمحتکعن و ذ، ال ال علیو أ اجت و وکیأساء!خرجعنقدرتکرضکیلبنیبعقوبتکیإل دب نکن به اای خدای من! مرا ، پروردگار من یا»؛التؤد

«!کنیمن می رعقوبتی که بتک ال یبیفحیلتکو ر در آن حذاقت و حدت نظری که در امور من »؛

«!با من مکر و خدعه نکن، دارینسانادب یمکر و عقوبت پروردگار براای معن ن ا کرد

انسان را به أعلیعلی شود که ممکن است خداوند میاز اینجا استفاده ، کندمی انسان ای که در امردر حیله و و در امر انسان حیله کند؛ ادب کند، عقوبت

مکر کند.سان کردن انحاال باید دید معنی مکر چیست؟ و عقوبت پروردگار برای ادب

کدام است؟، مرا ادب نکن طلقام دیگوینم« خدایا مرا ادب نکن به عقوبت خودت!»

587 ـ 582، ص 2، ج مصباح المتهجد. فقرات دعای شریف ابوحمزه در این مجلد از کتاب 1 .باشدیم

35 و سلوک ریآن در راه س تیادب و اهم یمعنا

خدا ممکن است انسان را ادب شودیم معلومپس !ادب نکنبه عقوبت مرا بلکه ، که مرا به عقوبت ارددوقت تقاضا میآن؛ و ادب کند به غیر عقوبت، کند به عقوبت

!ادب نکنر مگ؟ است ست! چه قسما معنا غریبی است! خیلی پر ۀخیلی جملاین جمله

!را ادب کند به عقوبت؟ ممکن است خدا انسان مالی و تنبیه.یعنی گوش؛ یعنی عقاب: عقوبت

ن در راه سیر اهمیت آ ادب و ک و معنای سلو

و ، و کار انسان معتدل شدن، یعنی در صراط مستقیم وارد شدن: دباحاال ادب در هر خالف افرادی که ادب ندارند ـههوش آمدن و متنبه شدن. بهب

افراط ۀیا جنب؛ یعنی در صراط مستقیم نیستند، ـ او استموردی به مناسبت خود ط و آداب آن ییا شرا؛ روندیا کند می، روندیا تند می؛ تفریط دارند ۀیا جنب، دارند

.ند و متنبه نیستندایا از شأن موال غافل و جاهل، کنندمحل و مجلس را مالحظه نمیشخصی که ادب .ت واقف نیستندت و مولویط عبودییاینها افرادی هستند که به شرا

و البته .واقف به این جهات است و داندکه این جهات را می یعنی آن کسی، داردادب را که به حرم پروردگار چون بی؛ دارای ادب باشد، تدر صراط عبودیبنده باید 1!دهندراه نمی

، دفتر اول مثنوی معنویالدین بلخی دربارۀ اهمیت ادب در . عارف رومی، موالنا جالل1

فرماید:می ادب قیـــــتوف مییجـــــو خـــــدا از»

رب لطـــف از مانـــد محـــروم ادبیبـــ

ــ ــا ادبیب ــه تنه ــود ن ــت را خ ــد داش ب

ــــه ــــش بلک ــــه در آت ــــاق هم زد آف * * *

ــه ــر هرچ ــو ب ــآ ت ــات از دی ــم و ظلم غ

هــم اســت یگســتاخ و یبــاکیب ز آن ــر ــه ه ــاکیب ک ــد یب ــت راه در کن دوس

اوســـت نــامرد و شـــد مــردان رهــزن

فلــک نیــا اســت گشــته نــور پــر ادب از

ــوم ادب ز و ــاک و معص ــد پ ــک آم «مل )محقق(


ا که ر ییاآنه، که نظر رحمت با بندگان خود دارد أعلیعلیوقت خداوند آنبه ی آنهاراهی برا، ت خودروی صفت رحیمیاز خواهد به حرم خود راه دهد و میا ادب کند رآنها باید امسلم، و راه مناجات آنها را با خود بگشاید، دیگر باز کند ئۀنش

راساس ال بوقت روابط بین بنده و مودیگر! تا بعد از اینکه آنها ادب شدند آن ات مناج طکند که در صرامی ت پیداو بنده قابلی، ماندمیفوظ ت محت و ربوبیعبودی

اشد.ادب ب ست که دارایا ایاین مال بنده؛ پروردگار بایستد و با او رد و بدل کند .نیست از رحمت خدا دورند و بحث در آنجا، حاال آن افرادی که ادب ندارند

سجاد شود که ادب خیلی امر مهمی است که خود حضرتمعلوم میولی به عقوبتت ادب ؛ بکنیادب باید ، کنیمرا که ادب می»: فرمایدالسالم می علیهسلوک و چیز در راه سیراز همه، ادبی خیلی بد استپس ادب الزم است و بی «!نکنموجب ، چون همین که بنده از صراط ادب خارج شد؛ ادبی استبی، بدتر

کلی از درجات و از ادعاها هبنده را ب شود و آنت میدرخشیدن برق غیرت و حمی 1کند.ساقط می

ت با خداادب رعایت مناجا توصیف پروردگار و در

موال و ،گویدنکم ، یعنی استوار بودن در مقام. انسان کالمی زیاد نگوید: ادب، خدای خود را به یک اوصافی که خودش قائل نیست و خودش متحمل نیست

لوو؛ رنه بیشت، توصیف کند که واقعا معتقد است طور خدا راتوصیف نکند آن توصیف نکند.او اما ، استبیشتر اوصاف خدا

خواهد ی میسکچه بیا بشو! : گویدنگوید خدایا قربانت شوم! خب میبرای رفیق بگوید قربانت آدم قربانت شوم دیگر! حاال خودت گفتی !بشود؟ قربانوید بیا بشو! و اگر بنا بود که عالم دنیا هم گاو نمی وقتهیچچون ؛ مهم نیست، شوم

ۀاین کلمات بر منصو هر حرفش روی حساب و کتاب بود، مانند عوالم دیگرشد اینهایی معلوم میوقت آن، کردنشست و موضع خودش را پیدا میحقیقت می

.118 ـ 116، ص لب اللبابداشتن، رجوع شود به . جهت اطالع بیشتر پیرامون مسئلۀ ادب نگاه1

37 ادر آداب مناجات با خد یگانیگلپا نیالدجمال دیاهلل س ةیاز آ یتیحکا

دیگر بین مشرق و مغرب بینشان فاصله است و از هم، شونددیگر میکه قربان هم !شوندیدور م

ده! ه ما بخواهیم بآنچه ما میاما ، ما را عذاب کن !تو چنانی، خدایا تو چنینیذابی ن! هر عکمور دمالقات و زیارت خودت ما را اما از رحمت، بر در جهنمما را ب

ل قام وصمبه و اما ما را به مقام فنا، و هر مسکنتی به ما بدهی ما راضی هستیمذابی ع؟! هر گویییه مچ: گویدال خودت نائل گردان! خدا میما را به جم و برسان

! اضر باشح، اهلل تو بدهم؟ بسمه ای بهر بدبختی و کنمعذاب بتو را ، یخواهمی .دتعارف که ندار

ز ی ا نید جمالسی اهلل یةآحکایت لدین گلپایگا ت با خدا ا مناجا ب آدا در

یعلما ـ از رحمة اهلل علیه الدین گلپایگانی ـجمال آقا سیدمرحوم آقای رای ادبدا، ددارای علم بو، و دارای اخالق بود، بزرگ نجف بود و مرجع تقلید بود

:گفتمیبه خود بنده ایشان ؛ مراقبی بود و مرد سالک، بودکان گرفتم و تالسالم را می میرالمؤمنین علیهاهای رفتم این حلقهمن می

، یاوریدبخواهید به سر من ی مییر بالهو هر بدبختی : گفتمدادم و میمی !خواهم بدهیدولی آن حاجتی که من می، بیاورید

رفتیم پشتهای سرد میدر زمستان، دو ساعت به اذان صبح مانده، یک ساعت ت در ک ساعیمالیدیم تا بعد از خودمان را به این در می، نشستیمدر صحن می

رفتیم و شد ما بودیم. میصحن میکه اول کسی که وارد ، صحن را باز کنند هر، ریهر فقکردیم و... که میالمؤمنین و گریه رمیاکردیم پیش تقاضا می !بدهید، خواهیمآنچه ما میولی ، بیاید خواهده میچ هر و بیچارگی

واقعا در آن ، نه اینکه دروغ باشد؛ گویدواقعا هم می، گویدخب جدا هم می، خواهمآنچه من میرد که چنین حالی دا .کندن دعا میچنیاین، حالی که دارد

من باب .بدهید در مقابل تمام مصائب و آالمی که متصور است بر من وارد شود، فقر بر من مستولی شود، بدن من قطعه قطعه شود، کوه بر سر من خراب شود: مثال

وب و یابر حضرت ی که یبال و خالصه هر، من از دار دنیا بروند ۀتمام افراد و عشیر


آن حاجتی که من لیو؛ بر من وارد شود، نبیا وارد شداحضرت یعقوب و بعضی از بدهید.، خواهممی

:گفتایشان میبتال مما ؛فقر مختصر از همین گرفتاری ۀیک زمین، اش شروع شدکم زمینهکم

ه کانی زم ر هماند نیامد ـ، نیامد، نیامد .پول برایمان نیامد، پولیشدیم به بی هچردیگر ه .ـ چندین ماه نیامد عنوان تحصیل رفته بودیمهدر نجف ب

از دیگر ،ان پر شدمها حساببقالپیش ؛ قرض کردیم، کنیمتوانستیم قرض میخانه رهچندین ماه اجا نمانده بود!جا دیگر هیچ !کشیدیمخجالت میآنها

ها را ا اسبابم !ریختبیرون های ما را خانه اسبابعقب افتاد و صاحبکه ـ مسجد کوفه درخودمان و عیالمان و مسجد کوفه یک حجرۀ بردیم در

آمدیمها میصبح .کردیمزندگی میـ بیش از یک فرسخ با نجف فاصله داردایمان ج؛ رفتیم مسجد کوفهکردیم و باز میبحثمان را می، درسنجف برای

!(دالمزاج هم بوجمال خیلی قوی آقا سیدمرحوم ) آنجا بود دیگر!این ، ستا گیآخر این چه زند»: عیالمان شروع کرد با ما داد و بیداد کردن

ه تو خدا ب ؟!است یاین چه آیین، این چه دینی است، ستا چه مسلمانی «!یک فالنی، یک حرکتی !آخر بلند شواست؟! گفتهطور این

آنجا ،سالملا میرالمؤمنین علیهاپیش حضرت یمخب بلند شو برو: ما گفتیم !خواهی بکندلی می برو دردصحن ن کناربا ایشان از مسجد کوفه آمدیم به نجف و م، گرم بود یتابستان

اینکه برای، حرم داخلهای داغ! و ایشان رفت نشسته بودم روی این سنگ، داریفشک داخلوقتی برگشت .السالم گله کند میرالمؤمنین علیهاپیش :گفت و دروی این زمین آم، کفشبی و با پای برهنهکفشش را بردند! دید

«کار کنیم!هچدیگر ، بیچاره شدیمما میرالمؤمنینت! ااین هم » .است گرفته شده ی روزیخورده جلوفقط یک !ها حاال هیچ خبری نیست

خواهیی به من مییهر بال ؟!گوییمی هچ: خواهد بفهماندخدا به آدم می :خواند کهدعای کمیل میدر ؟! آدم ستبده؟! این حرف چی، بدهی

39 و اشتباه یاعتراف به کوتاه ۀلینجات و سعادت انسان به وس

وروالیدیومیوسی یاإل ]فهبنی عل ،عذابکصبتعل [یب فکیفأصبنارکوهبنیصبتعل ؟!فراقک عن،حر 1؟!رامتککالن ظرإل فکیفأصب

در آتشی که به من و کنیخدایا فرض کن در عقابی که به من می» !اشم؟اما چگونه من از تو دور ب؛ کنممن صبر می، صبر کنم، ریزیمی

تشت آ فرض کن که مرا در آتش بیندازی و به عقوبات خودت و به گرمیو بر تمتی که اما چگونه صبر کنم از آن نظر رح؛ کنممن صبر می، مبتال کنی

«!اگر نیندازی من چه کنم؟و ، اندازیمن می برای ! بهشتیا اهلل: گوییمما هم می، خواندمیرالمؤمنین میاینها را موال ا

؛ اهیمها بخواز خدا بهشت و حورالعین و درخت و این چیزنباید ما که !هاستبچهر روردگاپو بین افرادی است که بین آنهابرای ، باید کمال بخواهیم. ترس از آتشما

بور عیم و د عالمیم و از این مراحل گذشتسب ما که گل سر؛ بینونت و جدایی است ر کار ماخواهیم ترس از جهنم دیگمیو وصول و... را لقاء خدا دیگر ، کردیمن ا از ایتسه فرماید؟! دومیرالمؤمنین در دعای کمیل چه میاد موال یبیننمی .نیست

وگذاریم م میهروی پیچیم و پرونده رامی کنیم وکنیم و معنا میفقرات هم بیان می، اهللسمب: گویدله تمام است. میئمس، گفتار ]صرف[ خیال می کنیم که با، تمام شد

طی هکبرای این کالسی آخر !کن نطاقهایی که زدی بیا استبفرما! این حرف !شود؟ات چند میهرحاال اینجا امتحان بده ببینیم نم، کردی

تاهی اعتراف به کو ن به وسیلۀ نسا ت ا اشتباهنجات و سعاد و

:گفتجمال می آقا سیدرفتم جایی رسید که من میه ب، کردغلبه ، کردغلبه ، کردغلبه ، فقر غلبه کرد

میرالمؤمنین! غلط کردم آنچه را ایا : گفتممیو دادم ها را تکان میاین حلقه 2!غلط کردم هیچ! هیچ، هیچ طاقت نداریمما !پس گرفتم !گفتم

فقراتی از .708، ص 2، ج إقبال األعمال؛ 847، ص 2، ج المتهجد و سالح المتعبد مصباح. 1

.دعای شریف کمیل .قهیتعل، 240، ص 2، ج مطلع انوار. جهت اطالع بیشتر، رجوع شود به 2


که حاال، خیلی خوب: گویندوقت میآن !دمغلط کر: وقتی آدم گفت !هان !یموراه بر، شینیمنبدیگر با همبیا ، اعتراف به غلط کردی

بدنش درن یک سوز ! طاقت نداردبنده طاقت هیچ چیز ندارد آقا؛ ایمما بنده فرو کنند.

فعلی ی ت با خدا طبق اقتضای حال سلوک مناجا لزوم

او دارد 1«الب عد! ری بام شئت غ عذب» :فرمایدفارض میبینید ابنآنجایی که میو در ، گویداو در یک حالی است که دارد این جمله را می !ما نباید بگوییم؛ گویدمی

ۀیعنی جنب« پذیردمیاو » پذیرد.می، هر عذابی بکنند غیر از دوریاو را آن حال اگر وقت کند! آنک نمیاش هم کنند او درقطعهقطعه؛ رفته استفنا ۀت در مرحلعبودی درست است.، بگوید انسان در آن لحظهاگر

ه او ک؛ فرموددرست می، فرمودالسالم هم که می میرالمؤمنین علیهاکما اینکه این؛ گفترا می ایمیرالمؤمنین بود که چنین جملهاآن حال در اما ، فرمودغلط نمی

ن د از اینبای، ن حال را نداردتا آدم ای «حال گفتن یکالم بر اقتضا»: گویندرا می بفرما!، اهللبکن! خب بسم، خواهی مرا بکنیهر عذابی می: ها بزندحرف

ئب مصا قا سیدشرح نی جمال آ لدین گلپایگا ا

، مرتبه دو ای یکیبنده هفته ـ، جمال رفتم آقا سیدمن خدمت مرحوم وقتیکخصوص به ه و ب، کردینصیحتی مما را رفتم و ایشان یک ساعت دمت ایشان میخ

سلوک متوقف است و تمام این سیر»: فرمودترک معصیت خیلی اصرار داشت و میفوقانی ۀاطاق خودش در طبق داخلایشان !گرم بودخیلی هوا ـ« بر ترک معاصی.

تا یعنی دو! ها برای ایشان بودجمیع ابتالئات و گرفتاریوقت در آنو افتاده بود یک وسیلۀ بهکه سوراخ کرده بودند و ، مرض پروستاتیکی ؛ مرض مهم داشت

:99، ص فارضدیوان ابن. 1

دت، نک ع عد الب ری غ ئت ام شب بذ ع »

أویفی ام ی ب حم ب م یک رض «ج ه ب یعاشق و محب نیباوفاتر مرا کن؛ تا فراقت، عذاب و یدور از ریغ به یخواهیم آنچه هر با مرا”

(محقق) “.شتابدین مآبه استقبال یو با بهجت و شاد است رایپذ دینما یکه هر آنچه تو را راض یابیب

41 دارد نه آخرت! ایکه عرفان ندارد نه دن یکس

و یک ، آمد در ظرفی در زیر تختی که روی آن تخت افتاده بودالستیکی ادرار میایشان خیلی نود سال هم متجاوز بود. سن ایشان از و .مرض هم مرض قلب بود

شده پر، گرفتندو قرض هم از آنجاهایی که قرض می، مقروض شده بودسخت ، ش در بیمارستان به مناسبتییهااش را هم برای اینکه یکی از آقازادهخانه د.بو

بعضی از . گرو گذاشته بود او ۀچهارصد دینار برای معالجبه مریض شده بود عیالشان هم با ایشان دعوا کرده بود که من و ، داشتهم های دیگری گرفتاری

.م رضاخواهم تابستان بروم برای سفر ایران و سفر امامیت! آخر نه نه دنیا دارد ندارد ن فا کسی که عر

و بعضی هوا خیلی گرم بودو اینجا هم که پولیاین مرد با این حال و آن بی سجادیه ۀصحیفکند و من وارد شدم در اطاقش دیدم دارد گریه می، ابتالئات دیگر

بیا »: تا من را دید گفت، ـ خواندمی سجادیه ۀصحیفایشان خیلی خواند ـمی: گفتم «دانی یا نه؟!می، حسیندسید محم»: ای کرد و گفتخنده «!بنشین، بنشین

خوش! کسی که عرفان ندارد نه دنیا دارد ، خوشم، بینیمیکه من را »: چه آقا؟ گفتاین ، های او وارد هستم و مطلعمدانست که من به گرفتاریچون می ـ «نه آخرت!

1«!ی که عرفان ندارد نه دنیا دارد نه آخرتکس !خوشم»: جمله را گفت ـ گفت ینارسانند به کنند و میبیدارش می و شودبعد از اینکه انسان متنبه می، خب

غیر ۀز ناحیرا ا اما دیگر آن ابتالئات؛ شودجاهایی که ابتالئات هم بر او وارد میارد ر او وبا این ابتالئات ر، رحمت دستبیند که پروردگار روی می، بیندخدا نمی

.است کردهلکین ئات سا ابتال قسام ا

:تسم اسقدو ، خواهند او را ادب کنندابتالئات برای سالکی که می، خالصهاول س عقوبت برتأدیب : قسم اسا

خواهند بگویند درست یعنی می؛ اساس عقوبت یک ادبی است بر: قسم اولایستد د خب صاف میخورگردنی میآدم که پسو ، زنندگردنی می پس، بایست

الدین گلپایگانی، رجوع مال. جهت اطالع بیشتر پیرامون حاالت معنوی مرحوم آیةاهلل سید ج1

.422 ـ 397، ص 2، ج مطلع انوار؛ 115، ص 9، ج معاد شناسیشود به


یک ، کندمی طرفطرف و آنرویش را اینو شود تا دو مرتبه غافل می؛ دیگر، شود اینطرف و آنطرفباز غافل می؛ ایستدمی درست مرتبهود، گردنی دیگرپس

گردنی دیگر.یک پسطرف ینمقداری هم برایش کاه و جو او کرده رهااسب و االغ را انسان

درپرد و می اندازد به چمن مردمکند و میین چشمش را بلند میاما ا؛ است ریختهبرو عقب! ، کنندزنند و ردش مییک تازیانه به او می، چمندر تا پرید !چمن

کند می غفلت، شود خودش مشغول خوردن ۀرود از کاه و یونجمیکه مرتبه اینود، مالد به هممیرا اهو این چمن چمن مال مردم دراندازد مرتبه خودش را میودو ؛«قوبتعبه تأدیب»: گوینداین را می .زنندآیند یک تازیانه به او میمرتبه میود

کنند.شالق آدم را متوجه می با یعنی من !نانمن چ، من چنان، من! من چنین: گویدمی و گیردانسان را می، غرور

ه کستم من چنین ه !دیگر چنین بودندآن کسی هستم که رستم و افراسیاب با هم .... را فالن

ردکاره هستیم هست! ما چاه مربوط چبه تو ،، بودند، بودند، همه بودند این این دنیا؟!

عنان را گردن و کنندمیرهایش که ، وقت انسان اصال در راه نیستیکچاه که مالد و در آنجا ها را میاین چمن و روداین اسب می .اندازندخودش می

آن کسی که اما؛ چاینها هی .شوداستخوانش خورد میو ، آن چاه درافتد می ،نداهکندوقت که غرور آدم را آن، خواهد او را ادب کندمی و دارد او بهخدا نظر رحمت

دهد که در موقف خودت بایست و بدان باش می بیدار، دهدمالی میگوشگرفت ها! اینها را بگذار زمین! یی هستی! بدان که بنده هستی! من و ما نکنچه کسکه

ت را منی، کندکار میهوقت چند! آنبت را به خودت نچیزی را به خودت نبند! منی و راضی نیست که مثال با دو نفر « تمنی»: گفتبندد؟ این کسی که میبه خودش می

امور خودش را با آنها و از آنها تقاضایی کند و تا آدم بزرگی صحبت کند با دو و

43 به لطف بیقسم دوم: تأد

آید که این باید بیاید به یک آدمی که ده درجه ی به سرش میییک بال، رت کندمشو ام!التماس کند که بیا کار من را درست کن! من بیچاره، تر استاز او پست

هزار ر صدآورند که انسان اگیک قسمی پیش می؛ شندکطور میاسباب را اینن پول توما رآقا من صد هزا: هممکن بود به یک نفر بگوید ک، خواستتومان پول می

!شد بگویداین حاضر نمی ولی؛ دادمی حاجتش یو او فورا برای قضا، خواهممیار دیگر سوا همیک قسم پیچ و مهره را بو به آورندی مییت بود! یک جاقدر منیاینآید التماس وقت میآن، شودیک شاهی پول می وکنند که انسان محتاج یک فلس می !میرمکند که آقا یک فلس پول به من بده و اال من میتقاضا می و ندکمی

ست و اه سالم این انسانی ک؛ زنندمیبه هم ت را خالصه آن استکبار و آن منی ر دیگکنند که مبتال میبه یک مرض او را مرتبهیک، به سالمت خودش مغرور است

ودش ابل خ قبر را در مقاصال ، فکر ندارد و شب و روز از آن مرض خواب نداردسرش ی بهییک بال، منزلی که دارد مغرور استاین این کسی که به !بیندنده میک

لب و درمثل اینکه همیشه در ق، کنندبدی مبتالیش می ۀیک همسای به آورندمی .است فرو رفته دارک، جگر او

سپار! ب ما هبامرت را و متوجه باش یعنی؛ تأدیب به عقوبت: گوینداین را میا هم اینه ولی، بشو، خواهی خودت بار را بکشی و خودت متحمل بشویاگر می

دنبالش هست. این یک قسم تأدیب است.لطف: قسم دوم تأدیب به

دم را آ و هست اما تأدیب به عقوبت نیستهم یک قسم تأدیب : قسم دومیک صدای ،کندمی طرفو آن طرفسرش را اینتا دهند. آدم مالی نمیگوش

توجه آدم مو «کردی؟! طرفچرا رویت را آن، عزیزم»: آیدلطیفی از باال میمرتبه دو مالی خیلی فرق است دیگر! آدمشود. خب بین این عزیزم و بین گوشمی

ا مدا به خقدر کار بدی کردیم که ما این ،اهلل ر أس غف : گویدکند و میسرش را باال میمرتبه یک دو، دشوغافل می خصیکار را کردی! باز هم که ش چرا این، عزیزم: گفت

:کنندهای ماه رمضان تا صبح مالئکه ندا میشب .آیدندا می


گناهان ، پذیریمما می، رحمت باز است ۀکارها بیایید! بیایید! در خانای گناهغفلت و دنبال شهوات نروید !کنیمدعاها را مستجاب می، آمرزیمرا می 1ایید سراغ ما!بی !نکنید

آیند و ن میدائما از آسما، های جمعه از اول شب تا طلوع فجرشب، مالئکه :دهندو ندا می گردندبرمی

:67، ص 4، ج الکافی. 1اهللعلیهوآلهوسل میقبلبوجههالسالم قال: جعفر علیهعن جابر، عن أیب» کانرسولاهللصل

إلالن اسفیقول:الن اس! امءوأبوابیامعش یاطنی،وفتحتأبوابالس إذاطلعهاللشهررمضانغلتمردةالش

عتقاء فطر فیهعندکل عاء،وکانهلل محة،وغلقتأبوابالن ار،واستجیبالد اجلنانوأبوابالر :یعتقهماهللمنالن ار،ویناد لیلة کل ”یمناد منفق أعطکل ؟اللهم ؟هلمنمستغفر هلمنسائل تلفا! مسک “خلفا،وأعطکلنود ال “جوائزکمفهویوماجلائزةأناغدواإل ”:یالمؤمنونحتیإذاطلعهاللشو

الم: الس ث م قال أبوجعفر علیه نفیسبوـأما هـدهیالذی راهمیما الد ال و نانی الد «!بجائزة ترجمه:

کرد و یمردم م ی بهالسالم فرمود: رسول خدا صلی اهلل علیه و آله و سلم رو امام باقر علیه»گران نعصیا وای جماعت مردم! هنگامی که هالل ماه رمضان آشکار گردد، طاغیان ”فرمود: می

ه، و از شدبها و درهای رحمت شیاطین در غل و زنجیر شده، و درهای آسمان و درهای بهشتفطار ام هر گیرد. و خداوند در هنگاشوند، و دعا مورد اجابت قرار میدرهای آتش بسته می

ای کنندهترخواسددهد: آیا نماید. و منادی هر شب ندا سرمیآزادشدگانی دارد که از آتش جهنم آزاد میهر ه؛ و بهار بدای جایگزینی قرکنندهای هست؟ خداوندا برای هر انفاقآیا استغفارکننده هست؟

ای تلف و خسارتی وارد ساز!ورزندهممسک و بخل، که وائزتانجسوی شود: بشتابید بهو هنگامی که هالل ماه شوال آشکار گردد به مؤمنین ندا می

“ت!امروز روز جایزه گرفتن اسایزه، جت، این اوس السالم فرمودند: سوگند به آن که جانم در دست سپس امام ابوجعفر باقر علیه

ق()محق« های معنوی است.(از جنس درهم و دینار نیست! )بلکه از هدایا و جایزه

45 و سلوک عتیبه لطف از اسرار شر بیتأد

؟ هلمنداع ؟ هست استغفار کند؟ کسی هست یکس» 1هلمنمستغفر دعوت او را قبول و کنیم ما دعای او را مستجاب می «خدا را بخواند؟

های عاصی بیایید!ای آدم !کنیمرد نمی و کنیممیق و رف تأدیب به لطف؛ ها! اما تأدیب به عقوبت نیست اینها تأدیب است

ب کند ا ادر اواست. و این خیلی خوب است دیگر! یعنی بنده طاقت ندارد که خدا وبت؟!ن به عقخدایا بیا ما را ادب ک: ت که بتواند بگویدی اسکسچه و ت.به عقوب

شته راین های سال سلوک کرده بود و درالدین که سالجمالد مرحوم حاج سی وؤمنین میرالمارود خدمت تازه می این، ...استوار بود و زحماتی کشیده بود و

یچ رایک پ «!بکن خواهیخواهم به من بده و هر کاری میآنچه من می»: گویدمیه احتیاج ب ـ از آن آچارهایی که هست، کنندخورده محکم مییکو گیرند می

ا محکم رپیچ یناگیر گردبا نوک ـ نیست ...قفلی و القی و آچارش آچار و فرانسه آچارو آب آب دهان .ریزدهم می در .... این غرور و استکبار وودشتمام میکار ، کنندمی

!شودمی رود و ضعیفها از بین میدقدر قوا و استعدااین !شودبا هم یکی میاو بینی کهطوریبهبرند می و برندبرند و میبا لطف می، غیر عقوبت شده ادب ب اما اگر

کند!اصال حس نمیاسرار شریعت و سلوک ز لطف ا تأدیب به

این اصال ! است بوده لهئالسالم وارد به مس چقدر حضرت سجاد علیه !تسابر خمثل یک آفتابی در مقابلش روشن بوده که چه ات در مقام سلوکخصوصی

کس می تواند بکند؟!اال مثل این دعا را مگر همه وپیغمبر در مقابل پروردگار ی که سم ادباز معجزات قرآن این است که این ق

و ال اهللإله إال : گویدو این اذکاری که می، 2کندقرآن مجید دارد و به ما تعلیم میدر

.204، ص 2، ج تفسیر القمی؛ 48، ص عدة الداعی. 1السالم در قرآن کریم و معنای ادب و مصادیق آن یهم. جهت اطالع بیشتر پیرامون ادب انبیا عل2

.433 ـ 366، ص 6، ج المیزان فی تفسیر القرآندر جوامع مختلف، رجوع شود به


ین نباشد اصال النبیاختصاص به آن حضرت دارد و کسی که خاتم، اهلل سبحانطور بگوید! و کسی تا مثل حضرت باز کند و ذکر را این طورنیا را ریتواند مسنمی

بنیبعقوبتکیالإل »: تواند بگویدسجاد نباشد نمی «!تؤدخواهی ادب مرا به عقوبت می؛ من چیزی ندارم، من قدرت ندارم، اممن بنده

خانه را بر سر ما ، شیما را بگیری و بک ۀچ توانم؟! نه اینکه بکجا میمن کنی؟! مثل حضرت یعقوب ، وب آن بالها را بر سر ما بیاوریمثل حضرت ای، خراب کنی

، ترپایین، ترها پاییناز این عقوبت !نه، نه، نه، نه، نه، ما را به فراق یوسف مبتال کنیآن شب ما ، بگذاردما سر به یک دانه پشه اگر شب بیاید سراغ ما و سری حت، ترپایین

یک دانه پشه! یک دانه مگس اگر بنا ؛ دیگر ما تا صبح خواب نداریمو جهنم است !نشیندآید میمرتبه می دوو زندمیاو را انسان مدام، سر انسان بگذارد به شود سر

تا ؟!بکشدو بگیرد و او را آخر دنبال این مگس کجا برود ، شودآدم بیچاره میذلیل ۀبیچار، انسان .آدم هم که بال ندارد برود دنبالش؛ کندفرار می، ندخواهد بزمی

از پشه ، تراز مگس پایین، تراز این بیایید پایین !یک دانه پشه استو یک مگس ما طاقت ، کنید فرض شما، شوددیگر فرض نمیاز آن تر از آنچه کوچک، ترپایین

1ما طاقت نداریم!، نداریمو درست هم همین است. خدایا ما «!ما طاقت نداریم» :فرمایدحضرت می

چیزی برای خودمان ما ، ست همه چیز ما مال تو، یم و محتاج به توهست تو ۀبند

.234ص 4)عبده(، ج نهج البالغة. 1« وتقتله ة البق تؤلمه العمل، حمفوظ العلل، مکنون األجل، مکتوم آدم؛ ابن وتنتنهمسکنی قة الش

«العرقة!ی است، مخف وها و دردهایش بر او پوشیده فرزند آدم؛ زمان مرگش پنهان است، بیماری چارهیب”

ای عرق طرهقآورد و درمی پا آزارد، جرعۀ آبی وی را ازای او را میشود، پشهکردارش ثبت و ضبط می )محقق( “سازد!وی را بدبو می

47 نیاز ژاندارم خودب یابهر یمرحوم حاج هاد تیحکا

. داریم و آنچه نداریم از تو تقاضا کنیمآنچه را که داریم برای خود نگه تانداریم ن امزندگی، مخواهیآخرت را از تو می و ه خوب استل ل الحمد مانیامور دنیا

ه و مک و دکان و تجارتمان خوب است، خواهیممغفرت را از تو می و خوب است هللداحلم، خدایا: اگر انسان بگوید !نداریم یهیچ چیز، نه؛ خواهیممدینه از تو می

جدا .یعنی در دنیا محتاج به تو نیستم !آخرت به من بده، خوب است یمامر دنیاآب به انسان ۀیک قطر !دروغ، گویددروغ می؛ ه خبر استشود چمعلوم می، بگوید

است! یک قطره آب دیر رسیدهکه ناله بلند است؛ انسان بلند است ۀنال، دیر برسدفس ن !خواهیم؟گوید امور دنیا مهم نیست؟! ما آب نمیتواند بمیآدم کجا

!؟هم نیستم، است جای عالم را هوا گرفتههمه مجانی، ستنف اینکه !خواهیم؟نمیکشیم یمدر همین نفسی که داریم ؛ محتاجیم به خدا ن ضرورات زندگیایما در

گر اجیم. ارسد و ما محتبه ما میدارد محتاجیم و باید بدانیم که این از پروردگار یر آدم د این نفس به، چند لحظه، دو دقیقه یک دقیقه، همین راه نفس بسته شود

!؟اردچه حالی دانسان ؛ ند آدم را خفه کنندخواهکه میاست مثل این، برسدز حکایت ابهری ا ندارم خودبین مرحوم حاج هادی ژا

:گفتمی، خدا حاج هادی ابهری را رحمت کندـ است های قبلسال از اینجا ماشین نبود ـو قزوین ه ب رفتمیک سفر می

از آن یمن هم یککنار .قزوینه جلوی یک ماشین باری نشستم که برویم ب؛ رگشتب، جراه کررها نشسته بود. این ماشین در چهاایهأمنی و هاژاندارم و اگر ده بودو ما آن زیر بودیم و دیگر راه نفس هم بسته ش، رودخانه داخل

!مرده بودیمآنجا ، چند لحظه نرسیده بودندتا :گفتمی

نم»: گفتپهلوی من می ماین ژاندار که شنیدممی وخب من نمرده بودم و تآره : گفتمدلم می یمن هم تو «من برسید!ه ژاندارمم! من ژاندارمم! ب

!خورددرد نمیهاینجا دیگر ژاندارمی ب اما ژاندارمی :گفتحاج هادی می

، شودوقتی انسان به آن درد مبتال می، همین نسیمی که قیمت ندارد


ده را آدم مر، همین نسیم! یک نسیم که بوزد !فهمد چقدر قیمت داردمی اگر نوزد مرده است.؛ کندزنده می

بعقوبتکإل »یک نسیم! ، محتاجیمهم پس ما در یک نسیم بنی «!یالتؤد خوب توجه کردید؟؛لتکیحیفریبوالتک

گویند میوقتی ی حذاقت و شدت نظر و تیزی ذهن است. ابه معن ةحیلکند و ند میتحیله این است که نظرش را صلیای امعن، کندانسان در کاری حیله می

بیاورد. در خواهد از اساس آن مطلب سربا یک تیزبینی و زیرکی میبا قتی کهن حذاای که با من داری )یعنی در این نظر و در ایخدایا! در حیله»

«!کنبا من مکر م، من داری و در این تیزبینی که در امور من داری( !نکنمکر با من ، رینال متک : أی«ریبالتک»؛ یک معنا دارد« ه ر ب مک »و « ره مک »

!خدعه نکنند مکر و خدعۀ خداو معنای

کند ای که خدا میخدعه، کند؟! نه؟ مگر خدا هم خدعه میهخدعه یعنی چا خد ۀ. خدعگرداندمیبرانسان را به خود انسان ۀالعمل خدعاین است که عکس

اشهه خدعوقت خدا انسان را متوجآن، کنددا خدعه میهمین است که انسان با خگریبان و گردد برمی، رسدبه خدا نمی انسان خدعه .کندمیرهایش و کندنمی

وتواند قدرتی چون انسان از حکومت خدا خارج نیست و نمی؛ گیردخودش را میب بزند عقا خدا ر ۀخدا و اراد، ای بکشد که آن نقشهعلمی داشته باشد و یک نقشه

خود باز در حکومت، چه انسان خدعه کندره چون، طور نیستاین؛ و غلبه کندبقت مر تو سرا گول بزنم و از او خواهم تیعنی من می، به خدا ۀو خدع .ستا خدا

و جهل ا پس همین ناشی از نفهمی و جهل اوست و همین؛ شودکه نمی این !بگیرم، ندکخواهد به خدا خدعه کسی که میآورد. پس آن ی به سر خودش میییک بال

.کرد خدعه شودبه خدا که نمی؛ کنددارد به خودش خدعه میکند و وقت اگر خدا انسان را به این خدعه متوجه کند انسان استغفار میآن

49 خداوند ۀمکر و خدع یمعنا

و اگر متوجه ؛ کندکند و دیگر خدعه نمیگردد و روش خودش را عوض میبرمییعنی عنان را گردن ، است انسان خدعه کردهاین ه خدا ب، کند رها انسان راو نکند

.است خدعه را به خود انسان برگردانده و خود انسان گذارده؛ کندیمبازی گربه با این موشبلکه ، تواند در مقابل گربه فرار کندموش نمی

ی بعض و کنداین گربه آرام نشسته و تماشا میو ، موش هم آنطرفو گربه اینطرف موش هم در و ، کندکار میه ببیند موش چ تا گذاردهم میروی ا اوقات چشمش رار د و فرل کنخواهد خدعه کند و این گربه را گول بزند و او را غافعالم خودش می

فرار وکند مرتبه خدعه مییک، خوردنمی، خوردنمی، خوردموش تکان نمی .کند دیگر؛ زندرا گول می اوکند و به گربه خدعه میدارد کند که میکند و خیال می

نش برای جادارد ، از آن زیرو هم گذاشته روی این گربه چشمش را که فهمد نمیاو ، ک پرشو با یاست ها کشیده شده ها و چنگالرود و تمام این پنجهاین موش می

ند کرار خواهد خدعه کند و از دست او فتا این موش می !کندخودش می ۀرا طعمپرد یماین گربه ، خوردمیبه خودش که یک تکانی، رج شودو از حکومت او خا

آید سر جایش دومرتبه میو شد کنمیاما او را زند میبر سر موش با دست و آنجا وش ماین قدر کنی؟! اینساکت باش! تکان نخور! کجا فرار می: گویدنشیند. میمی

یم ول تسلا ۀا در وهلخب بید! دهبازی می، ددهبازی می، ددهبازی میبیچاره را شود.بدل می و رد مدام، شودبشو دیگر! تسلیم نمی

دا بازی خدیگر چرا آدم با ؛ ستاهمه کار دست تو که ما فهمیدیم !خدایاخدا چرا، آیدمیآید و از غیر خدا برنبینیم که همه کار از خدا برمیوقتی می ؟!کند ؟!کنیمامتحان می مدامرا

روزی هزارمرتبه امتحان مدام ؟!کنیمما خدا را امتحان نمیکنید شما خیال میل ببینیم آیا دنبال توکتا کنیم ل میتوک ! مدامآمد؟ ببینیم آیا راست درکه کنیم می

کنیم که آیا نگاه میش دنبالبه سپاریم و چیزی هست؟ امر خودمان را به خدا میو واقعا ، هم بزرگوار است اوآید یا نه؟ اینها همه امتحان است! می راست در


همه داریم او را امتحان اینما بزرگوار است! عجب خدای بزرگواری است که ای : که آوردقدر بزرگوار است که یک وقت به روی ما نمیاو این لیو، کنیممی

خیلی بزرگوار کنم!!من دارم شما را امتحان می! ؟کنیتو داری مرا امتحان می، بنده !ها! است

وی رکند و پدر و مادر به مادرش جسارت میو ای که به پدربچهمثل ما معذرت ،در فالن امر: گویندمی و خواهندآورند و از او معذرت میخودشان نمی

!ادبی کردیمما به شما جسارت و بی، خواهیممیگوییم میو کنیم یک کار یواشکی می مدامزنیم و ما داریم به خدا خدعه می

ولی ؛ .و... کار آن، کار این، کار آن، کار این! فهمدشاءاهلل خدا نمیإنو مهم نیست و است ﴾1﴿، علم دارد، ذاقت نظر داردح أعلیعلی خداوند

ت اوست. اگر نظر رحمت در مشی، در مشت اوست، تمام کارها در دست اوستکند ادبما را و عقوبت باشد واسطۀبهاینکه ولو کندما را متوجه می، داشته باشد

بهتر از این است که اصال ادب نکند و انسان در ، عقوبت واسطۀبهچون ادب کردن سافلین.السفلااستدراج برود تا اینکه برسد به ۀمرحل

استدراج معنای

ن او انس اندازند؟ یعنی عنان را به گردن انسان میهدانید یعنی چاستدراج میکه خودش هم یطورهب، آیدپایین می، کمکم، درجه به درجه، شودخودسر می

خوب روحم، ه حالم خوب استلل الحمد: گویدمی؛ آیدمیپایین دارد فهمدنمیفهمد یی از من بهتر؟ ولی نمسکچه ، آخرتم خوب است، دنیایم خوب است، است

این ،ی پایینهل بدهند به سو مرتبهیکاو را آید. اگر به سرش میدارد ی یچه بال پایین که دآورنمیاو را کم کم، دهندمرتبه هل نمیولی یک؛ خوردیک تکانی می

ه به استدراج است! یعنی انسان درج، ترین عذابو بزرگ .فهمدخودش هم نمی فهمد.آید و نمیدرجه پایین می

.22آیه ( 59حشر )سوره . 1

51 به خودشان است ۀمردم به خدا، در اصل خدع ۀخدع

ر وردگاآن کسی که با پر، نظر رحمت دارد أعلیعلی و چون خداوند ما ا؛ کنندجه میمتواو را ، جلو بیفتد خدعه کند و از امر پروردگار وخواهد حیله می

ه خدا بای که انسان این خدعه، بخواهد او را متوجه نکند أعلیعلی اگر خداوند شود مکر خدا.این می؛ گرددبه خود انسان برمیاست کرده

﴿ ﴾مکر ، این دشمنان و این مردم» 1؛ خدا خیلی مورد رحمت و پسندمکر اما ، کندخدا هم مکر می؛ کنندمی

«!است گرداند.میرآن مکر ما را به ما باو یعنی ؛ مکر خدا مثل مکر ما نیست

مردم به خدا است، خدعۀ ن به خودشا اصل خدعۀ در

﴿ ﴾خواهند خدا را خدعه بزنند و گول اینها می» 2؛ «زند.دانند که خدا دارد آنها را گول میاما نمی، بزنند

ست که ا ایخدعه، خواهند به خدا بکنندای که اینها مییعنی نفس خدعه دانندیما نما، مدخواهند بکنند که خدا نفهکند. اینها کاری میخدا دارد به اینها می

ن ست که دارند به خودشاا ایکنند خدعههمین کاری که از روی نفهمی میدا که نظر خمو از مرأی، کندچون این کاری که انسان از روی نفهمی می؛ زنندمی

ت و ران جهالآن عمل را در کودارد ست و ا خودش کور و نابینابلکه ، شوددور نمی دهد.کوری دارد انجام می

سرش را در ، کنداد مخفی میاز دست صی خودش را ستان آن کبکی که در زمکه سرش را در برف اینداند اما مسکین نمی؛ اد او را نبیندکند که صیبرف فرو می

اد کند که صیاصال این کار را می بلکه، اد ببیندشکند برای این است که صیفرو میخواهی خودت را گیرد. اگر میمیآید او را میهم صاف اد صیو ؛ و بگیرد او را بزند

ها مخفی کنی و آن نوک چشمت برف درباید بدنت را ، اد مخفی کنیاز دست صی

.54آیه (3سوره آل عمران ) .1 .142( آیه 4سوره نساء ). 2


سرت را در برف !برف فرو کنی درنه اینکه سرت را ؛ ادمراقب صیو بیرون باشد این عمل واسطۀبهکبک اد را. پس این صی ۀخودت را نابینا کردی نه دید، فرو کردی

واسطۀبهداند که نمیو تواندنمیولی ، اد نجات پیدا کندز دست صی خواهد امی اندازد.اد میهمین عمل دارد خودش را در دست صی

نفس به دانند که کنند و نمیای است که مردم دارند با خدا میاین خدعه؛ آورنداست که دارند خودشان به سر خودشان می یاو خدعه مکر، همین خدعهالعمل و واکنش کند و آنها را به عکسبه آنها میدارد است که خدا یایعنی خدعه

1کند.خودشان مبتال می ۀخدعظر و نشدت نظر و آن حذاقت و پروردگارا! در حیله»: فرمایدحضرت می

من ، کنممکر می به تودارم یعنی من که «!با من مکر نکن، داریمن دقتی که در امر ا به منالعمل مکر مراین مکر را به من برنگردان! عکس و کنرهایم ؛ عبدم و جاهلم

،ا نهت! امخیلی خیلی بیچارگی اس، نگردان! اگر برگردانی خیلی بیچارگی استرب، نیکمتوجه مبندگان جاهل هستیکه هم را و ما ، خودت بگذرانی اگر به بزرگواری

ست که این ا ر ازهم بهت باز؛ یا ادب کنی با عقوبت و حاال یا ادب کنی به غیر عقوبتجه ان متوخودم ۀما بیندازی و ما را به خدع یعنی عنان را به گردن، مکر کنی با ما

ک یکوری ونایی وقت ما در عالم نابیآن و، ما را به خود ما برگردانی ۀخدع و نکنیوبی خکنیم کار خیال می و آوریممی در فهمیم از کجا سرکنیم و نمیعمری سیر می

داریم فهمیم که کجاو نمی، گذرانیمبه خوبی میداریم عمرمان را و نیم کمی کند.به انسان می أعلیعلی ست که خداوند ا این مکری .رویممی

فورا به انسان هم خدا ، بازی کندخواهد با خدا حقهانسان می وقتیک

. جهت اطالع بیشتر پیرامون معنای خدعۀ خدا و کیفیت برگشت خدعۀ انسان به خودش، 1؛ و جهت اطالع از مکر مذموم و مکر 116، ص 5، ج المیزان فی تفسیر القرآن رجوع شود به

.66، ص 9، ج فسیر القرآنالمیزان فی ت ممدوح، رجوع شود به

53 مگر از جانب خدا ستین یریخ

عذرت م، چشم، إ چشم، آهان: گویدبازی نکن آقا! این هم میحقه: گویدمیکند و خدا هم بازی میی انسان با خدا حقهوقتیک ! اماکنمدیگر نمیو ، خواهممی

!طور بود؟واقعا نظر شما این عجب!: گویدمی ! انسانزندخودش را به نفهمی میخواهد این می! خیلی خیلی محبت کردید، بله بله! خب ممنونم: گویدمیاو هم

او، دهده نظر محبت و به نظر خدمت به او تحویل میبدارد ولیکن ، بازی کندحقه آید.بال به سرش می، شخص اینلذا ؛ گیردهم به نظر خدمت و محبت تحویل می

فالن جایش اشتباه ، در این کارت اشتباه بود، اش کند که آقااگر متوجه، اما نهفالن ، ار بودفالن جایش استکب، بود 1فالن جایش سمعه، فالن جایش ریا بود، بود

خدا به انسان ، و اگر نه .شوداین آدم متوجه می؛ ت و نفاق بوددوئی ۀجایش شائب .و... دهدمی، دهدمی، دهدکار را انجام میمدام شود و دم متوجه نمیآ، برنگرداند

با و، کندعلم و قدرت و ثروت و عمر و عزت و سایر جهات انباشته می از مدامحرکت و متوجه هم نیست که دارد به سوی جهنم، کندسب میاینها جهنم را ک

در حیله است. مکر، این؛ کندمیز جانب خدا مگر ا نیست خیری

اییاللنیمنأ یوال،رب ای پروردگار من! خدایا! »؛منعندکوجدإال شود میندست بیاورم؟! آخر پیدا هخیر کجاست که من بروم این خیر را ب

«مگر پیش تو.النجاةلنیومنأ وال، إال بکتستطاع کجا است؟ ینجات و رستگار»؛

آید مگر یدر تحت استطاعت و قدرت ما نم و آیداصال در تحت ید ما نمی «تو. واسطۀبه

پیش غیر تو هم و در ، فرماید! یعنی اگر خیر در پیش تو بودخیلی خوب میاز آن خیرها جمع سراغ غیر تو ورفتیم میو زدیم و را گول میما ت پس، بودما ، اگر نجات و سعادت و فالح پیش تو بود و پیش غیر تو هم بود .کردیممی

«سمعة: شنوانیدن عمل خیر خود را به مردم.»: نامۀ دهخدالغت. 1


یا محتاج نبودیم که تقاضا کنیم ، محتاج نبودیم که تو ما را ادب کنی به غیر عقوبتتزدیم ما تو را گول می؛ ر نکنیما مکبه که حیله و مکر را به ما برنگردانی و در حیله

.گرفتیمغیر تو می ۀاز ناحی را و آن خیر، رفتیم سراغ آن نجات و آن سعادتو میو هر نجات و ، جا باشد پیش تو استرولی مسأله این است که هر خیری ه رستگاری که متصور باشد مال تو است.

منحکوممکیوال»ت که له این اسئوقتی مس الفرار از کجا دیگر 1«!تکنمن !تو رب منی، ! تو پروردگار منی؟برای من خیری باشد ای پروردگار من

نجات !شود مگر پیش توپیدا نمی و جایی خیر نیست، توانم که طلب خیر کنمنمییعنی از ؛ کنیمستطاع می و رستگاری نیست مگر اینکه تو آن نجات و رستگاری را

شود.رستگاری برای ما پیدا می قدرت تو آن نجات و ۀناحیمحسن بی ت خدانه قدر نه گنهکار خارج از است و نیاز از رحمت

أحسناستغنیالال ذ ؛ورمحتکعنعونکی ، کندیآن کسی که نیکی مو قدرتی دارد ، کندکه کار خوبی می یآن کس»

ۀو قکه کارهای خوب را به حول و )نیاز از رحمت و کمک تو نیست بیام انجکه کارهای خوبی و بدون کمک و رحمت تو در این، خودش بکند

«!(مستقل باشد دهدمیأعلیوالالذ ؛2سلطانکخرجعنرضکیولکیأساءواجت

و دلیری ، دهدانجام می قبحآن کسی هم که بدی می کند و کار زشت و »یرون بت عبودیۀ از دایرپا کند و یکند و تجری مچیرگی میبر تو کند و میی در یعن) از قدرت و سلطان تو خارج نیست، کندگذارد و تو را راضی نمیمی

.(کندتحت قدرت تو دارد این کارها را می

، فقراتی از دعای شریف کمیل. ترجمه:845، ص 2ج ، مصباح المتهجد .1 )محقق(« روایی تو امکان ندارد!و فرار از حیطۀ حکومت و فرمان» .قدرتکعن. خ ل: 2

55 از رحمت است و نه گنهکار خارج از قدرت خدا ازینینه محسن ب

توانست از قدرت پروردگار و حکومت او خارج شود و آخر اگر انسان میدر تحت حکومت و ، کندهر کاری میچون حالش! ه خب خوشا ب، کار زشت کند

مشغول معصیت اوای که تواند در آن حیطهسلطان پروردگار نیست و خداوند نمی، انجام دهد و تجری کند یهر جا انسان کار زشت، ولی نه؛ نفوذ پیدا کند، است 1جا عین ملک پروردگار و عین قدرت پروردگار است.همان

باز محتاج ، خودش ببندد هتواند بنمی، مسکین اگر خوبی کند ۀبند، بنابرایناز رحمت تا اینکه چون استقالل وجودی ندارد؛ استبه عون و رحمت پروردگار

و در ، شودخدا است که رحمت افاضه می ۀاز ناحی بلکه، خودش إفاضه بشود ۀناحیو اگر کسی .این وجود طلوع کرده تا اینکه به دست او کار خوبی انجام داده بشود

:130، ص ، شعیریجامع األخبار. 1وی عن و» رجل و قال: أنا رجل عاص، و ال أصب عن ء اج أنهالسالم: هامیعل عل بن یاحلسر

!ة ؛ فعظنی بموعظة یالمعصءاأشیةفعلمخسا”الم: الس هیقال عل شئت!، ذلکوأذنبما ل اهللال:فأو وأذنبماتأکلرزق ،الث شئت! و اهللةخرجمنوالیأاین: شئت!، الث وأذنبما او الطلبموضالث: واهللراکیعا ،

شئت! ما ابعأذنب الر و ج: ملاإذا روحکء لیقبض الموت ک مافادفعه، أذنب و نفسک، عن «“،وأذنبماشئت!فالتدخلیفالن ار،إذاأدخلکمالکیفالن ار:والامسشئت!

:24، ص لمعات الحسینمردی فت: منالسالم آمد و گ روایت شده است که مردی به نزد حضرت حسین بن علی علیهما»

ید!یای بنماوعظهمی گذشت از معصیت را ندارم؛ پس شما مرا یی شکیبایهستم اهل گناه، و توانا کن!و سپس هر گناهی بخواهی بپنج کار بجای بیاور، ”حضرت در پاسخ او فرمودند:

الیت ومیت و ت قیودوم آنکه: از تح اول آنکه: از روزی خدا مخور، و هر گناهی بخواهی بکن!و ت ا در آنکه خد ی را بطلبیجا، سوم آنکه: برای گناه خدا خارج شو، و هر گناهی بخواهی بکن!

و را ا، و آیدجان ت الموت برای گرفتن چهارم آنکه: چون ملک نبیند، و هر گناهی بخواهی بکن! راو خواهد توزخ بپاسدار د ۀپنجم آنکه: چون فرشت از خود دور گردان، و هر گناهی بخواهی بکن!

«“تو در آتش داخل مشو، و هر گناهی بخواهی بکن!، را در آتش بیفکند


خودش متکی ۀباز به حول و قو، کندن اینکه دارد کار بد میدر عی، کار بد کند در تحت حکومت پروردگار است. ونیست

ای ای!رب ای!رب ای!رب ای!رب !رب « ...ای خدای من! ای خدای من! ای خدای من!»: حضرت فرمودند

.(س تمام شدف قدر گفتند تا دیگر نآن)خواهد یاینجا که م ؟ند بگوید یا ربتوایک نفس می در انسان چند مرتبه

!یایا: باید بگوید، برسد !یارب !یارب !رب رب ب!»معنای «یا ر

!در عون، تو رب منی !تو رب منی در احسان !یعنی تو هستی و بس«ربیا»کنم و إسائه من دارم تجری می کهوقتیتو رب منی در !تو رب منی در رحمت

توانم کنم که میکنم و خیال میی در وقتی که من دارم با تو مکر میتو رب من !کنممی ﴿! تو رب منی !طور نیستاین ولی از امر تو جلو بیفتم

﴾تو رب منی و من معترفم .کندخدا کار خودش را می 1؛ ، !تمام جهات من را تو متکفلی و بسو ...ربی، ربی، ربی، بیر، تو خدای منی

فت خدا به وسیلۀ خود خدا معر به وصول

؛ولوالأنتلأدرماأنت،کیإلیودعوتنکیعلیوأنتدللتن،عرفتکبکو ، یی هستسکچه شناسم تو من می، خودت شناختمه خدایا! من تو را ب»

ن آکه این تا، را به غیر تو نشناختمو من ت)اللت کردی بر خودت تو مرا دتو ، تمخودت شناخه را بو من ت؛ بین من و تو حجاب و فاصله باشد، غیر

ی به و مرا دعوت کرد (فی کردیخودت معر ه خودت دست مرا گرفتی و ب من) !ی هستیسکچه دانستم تو و اگر تو نبودی من نمی، سوی خودت

«!(از تو هیچ خبری نیست فهمیدم که غیرسم خداوند که چه ق، شاءاهلل به خواست خدا این فقره ماند برای فردا شبإن

. ترجمه:21( آیه 12سوره یوسف ) .1 )محقق(« دانند.مردم نمی و خداوند بر امرش غالب است؛ ولیکن اکثریت»

57 خود خدا ۀلیوصول به معرفت خدا به وس

به خود پروردگار بالواسطهکند؟ و تا انسان انسان را به خودش معرفی می أعلیعلی چون انسان همیشه بین خودش و بین ؛ شود دیگرنشود کار تمام نمیمعرفی

!ها مستقل ۀالبته واسط، ستا ایحجاب و واسطه پروردگار قائل به یکو خورشید را به خود ، اگر انسان خدا را به خود خدا شناخت، و اما نه

تواند واقعا اعتراف کند که وقت میآن، نور و تاریکی واسطۀبهنه ، خورشید شناختخارج نیست و تمام اعمال و رفتارش زیر وقتهیچاز حکم و حکومت پروردگار

و؛ ظر پروردگار است و در تمام کارها باید به خدا متوسل باشدن طاعة لکل وةحولوالالمعصیة قو 1.العظیمباهللالعل إال

م صل علی حممد و ل حممد آالله

:509، ص دروح مجر. 83(، ص جنة األمان الواقیة) المصباح الکفعمی. 1 :نمودندئت میدعای زیر را قرا ]حضرت حداد[ از اوقات بود که یهای نماز، بسیاردر قنوت»ماش” وغم هم اهلل،ولکل هإال الإل هول رخءاهللاأعددتلکل احلمدهلل،ولکل نعمة ا،ولکل ء

مص أستغفراهلل،ولکل ذنب سبحاناهلل،ولکل أعجوبة کرهلل،ولکل الش ة ابة یوشد اوهللإن إن ضراجهیإل یعون،ولکل اهلل،وحسبیق تقضالکل وقدر اعتصمتء عدو لتعلاهلل،ولکل وک

ومعص طاعة العظقو الوحولالة یباهلل،ولکل باهللالعل «“.میةإال اهلللهإال” برای هر هراسی و ذخیره ساختم ایمه»ترجمه: ما” یدوهانو و برای هر غم، را “اال

”ی و دشواری ، و برای هر راحترا “هللاحلمد”نعمتی را، و برای هر “اهللشاء و برای را، “هللکرالش ان إوهللان إ”ی بتیو برای هر مصرا، “هللارستغفأ” و برای هر گناهیرا، “اهللسبحان” هر شگفتی

را، “اهللعللتک وت”ی و برای هر قضا و قدررا، “اهللیسبح” نگیرا، و برای هر ت “راجعونهیالباهللةقو والحولال”ی تیو برای هر طاعت و معص، را “اعتصمتباهلل”ی و برای هر دشمن اال

*)محقق( «را“میالعظالعلحوم ولی مر؛ نمودنداین دعا را به همین کیفیت حضرت آقا قرائت می»، تعلیقه 509، ص روح مجرد*

197 ص اب اول،در ب، طبع شده است مفاتیح الجنان ۀکه در حاشی ات الصالحاتالباقیر کتاب محدث قمی دة شو”و فقط لفظ ، کفعمی نقل کرده است مینالبلد األرا از کتاب دعای آن .«سترا نیاورده ا “د

مجلس دوم

ضرورت معرفت تام به حضرت حق

الرجیم أعوذ باهلل من الشیطان بسم اهلل الرمحین الرحیم


؛أدرماأنتولوالأنتل،ودعوتنیإلیک،وأنتدللتنیعلیک،عرفتکبک

تو و، دتلت کردی بر خوو تو مرا دال، خدایا من تو را شناختم به خودت» «ی!کیست دانستم که توو اگر تو نبودی من نمی، مرا خواندی به سوی خودت

عرفتک»جملۀ و»، جمالتی که پشت سرش آمد؛ کردمیمعنا را تمام «بکأنتدللتنیعلیک أنتالأنتلوول،ودعوتنیإلیک، ما در حکم تفسیر و ، «أدر

است. «بکعرفتک»شرح همان جملۀ بیان و فت یء، معر تباط بین دو ش ار وابسته به

عرفتک» ه چون انسان چیزی را ک«. تو را شناختم به خودت!»: یعنی، «بکیز چای با آن بطهآن غیر باید یک را؛ شناسد یا به غیر اویا به خود او می، شناسدمی

، دنباشن انسا وشیء ای بین آن اگر هیچ رابطهداشته باشد تا انسان بتواند بشناسد. و را که عمر واسطۀ دیدن زیدبه، ببیندمیانسان از کجا بشناسد؟! مثال انسان زید را

سبت ن ، نسبتی،ایشناسد! چون بین این و بین او هیچ رابطهدر فالن مملکت نمی ت.نیس ، نسبت نسبی و سببیرحمیتی، بنوتی، نسبت ابوتی، شرکتی

مجلس دوم / 1أبوحمزه ج یاز دعا یشرح فقرات 62

دو باید بین آن، شناسدوسیلۀ او چیز دیگر را میپس هر چیزی که انسان به .تی ربط معلول ایاست تیربط عل ایربط نیا 1؛یک ربطی باشد

ن لم»بیا ن یء« برها فت و ربط بین دو ش معر در

ا ر دیگر چیز، بیند و با آنیعنی آن چیزی که انسان آن چیز را می، ربط علیتز دور اتش را آمثال انسان ؛ علت وجود آن چیز دوم است، ن چیز اولآ ،شناسدمیس حت را برد که در آنجا یک حرارتی هست. با اینکه حرارمیفورا پی، بیندمی

، ته اسنکرده و حرارت به بدن او نرسیده و خودش با حرارت تماس پیدا نکردش ون آتچ؛ تی هم هستداند که حرارمسلم می، ولی از اینکه آتش را دیده است

، ستاشود. آتش علت برای حرارت و هر علتی مستلزم معلولش حرارت نمیبیپس ؛ و حرارت ملزوم برای وجود آتش است، یعنی آتش الزمه دارد حرارت را

برد.پی به وجود حرارت می، انسان که از دور آتش را دید دبا وان ااین در لس و اسم؛ «بردناز علت به معلول پی»: گوینداین را می

است.« برهان لم »، علمان ن »بیا ن إ یء« برها فت و ربط بین دو ش معر در

نکه ل ایمث؛ برد که علتی هستمیبیند و پیوقتی هم انسان معلول را مییکاند. دهشی کرگوید که آنجا آتمسلم می، بیند که دودی بلند استاز پشت دیوار می

ارتی دنبالش حر: گویدمسلم می، ها! در اول آتش دید عکس آن مسئلۀ اول استتشی آ: گویدبیند و مسلم میبیند بلکه دود را میاما اینجا آتش را نمی، هست

ه ت کردآتشی باید باشد تا دود را درس، شودهست! چون دود که بدون آتش نمیرندۀ جود آوکند که به واین معلول است و داللت می، پس حاال که دود هست؛ باشد بوده تا اینکه این دود درست شده است.، دود

، «رهان إنب»: گوینداین را می؛ برداینجا انسان از معلول پی به وجود علت می .ی حکم«إن »یعنی صحبت کردن از

، یشناس اهلل، رجوع شود به «منه ه یف هو بام إال ئایش ء ش عرف ی ال ». جهت اطالع بیشتر بر قاعدۀ 1

.97 ـ 92، ص 1ج

63 ءیدو ش نیدر معرفت و ربط ب« برهان مافوق لم » انیب

ن لم»بیا ق فو ما ن یء« برها فت و ربط بین دو ش معر در

برد به میاز معلول پی و نه، برد به معلولمیوقتی انسان نه از علت پییکرا شه آتمثل اینک؛ شناسدفهمد و میبیند و مییک چیزی را می علت! بلکه خود

هم ست کهقدر انسان به این آتش نزدیک او آن، گذارندآورند جلوی انسان میمیا آتش ر ر ایندود و دم و بخا، کندحرارتش را هم حس می ،بیند و تا دیدآتش را می

ا یکردند و ها را گرم میهای سرد که سابقا کرسیمثل زمستان .ندکهم حس می ا انسانخب فور، آوردند میدر اطاق زدند و کردند و باد میها را پر ذغال میمنقل

بیند و هم اثرات آتش را!هم آتش را می؛ است دهلت نبریا از معلول پی به ع، نبردهمعلول اینجا دیگر از علت پی به

«.لم برهان فوق»: گوینداین را می. را شناخته استچیز خود آن ، از خود چیز اینجای به راه ی دستیاب اهللها فة معر

گریزی وفر مو باألخره ، خواهیم خدا را بشناسیمما در این دنیا آمدیم و می حال خدا را با چه بشناسیم؟؛ انسان باید خدا را بشناسد، که نیست

عالم ی را درموجودات أعلی علی خداوند : گویدکه می« برهان إن »برویم سراغ اد و ش و بپس این زمان و زمین و آفرین، شودخلق کرده و معلول بدون علت نمی

لت ها دالاین همۀ، زمینی و آسمانی و... اتباران و ابر و زلزله و صاعقه و تغییر ت.کند بر اینکه یک خدایی هست و اینها را به وجود آورده اسمی

ای بروید کورههدهر مملکتی و هر ، شما در هر شهری؛ کندبنا داللت بر بنا مین بنا چو، تکنید که این را یک بنایی ساخته اسحکم می، و یک ساختمانی ببینید شود.بدون بنا و مهندس نمی

ش فر؛ ستاافته بگویید که این را یکی تا دیدید می، فرشی که زیر پای شما افتاده برد.می این مسلم است! از معلول پی به علت، آیدخود به وجود نمی هب خود که

و ،ته استگویید این را یک نفر پخمی، دیدیدفورا غذایی که طبخ شده را نان سنگک را یکی از تنور درآورده.

کاری کرده و بعد هم او را صیقل زده و به این کاری و ارهرنده، در را نجاری


؛ سنگ را کسی تراشیده و به دیوار مسجد نصب کردند، رده استصورت درآو این مسلم است دیگر!، خود سنگ به این شکل درنیامده به خود

اعرابی کیفیت ی در حدیث ل اجما معرفت ی به دستیاب

کرد داللو است، عربی آمد خدمت حضرت رسول صلی اهلل علیه و آله و سلمین داللش ااست؛ آسمان و زمین را خلق کرده أعلیعلی بر توحید و بر اینکه خداوند

:بود کهعل تدل األوأث،البعیالبعرة ر دیقدام و؛المسیعلل ذاتأبراج أفسامء

نعلالل طیفالبی التدال 1!؟أرضذاتفجاج :گفت« خدایت را از کجا شناختی؟»: به او گفتند که

ز این کند که ااین داللت می، بینم پشک شتر افتادهروم و میمی من در راه بینم جای قدمکنم و میراه یک شتری عبور کرده است. در راه حرکت می

کند که یک آدمی از اینجا گذشته.این داللت می، انسان استه کختلفی روج مبآیا این آسمان با این علو و ارتقای رتبتی که دارد و این

ی کنند که خداداللت نمی، ها و این آثارو این زمین با این شکاف، دارد لطیف و خبیری است و اینها را آفریده؟!

از معلول به علت پی بردن است!این همان ی اجمال فت است!، معر ن ئز و ضعیفا لعجا ن دین ا هما

شم پو بهد پنداشتند و در منزل که بودن یکه چرخ ییهارزنیآن پ از پیرزنی ـچه ا بهخدایت ر»: سؤال کردند که ـ رشتندیو با آن چرخشان م داشتندیا برمر

:گفت، «شناختی؟این به زنم دارم و میدانم که وقتی این پنبه و پشم را برمیقدر میمن همین

وقتی دستم را ؛ آیداین به صورت ریسمان درمی، دهمچرخ و حرکت میپنبه و پشم به جای ، ی نیستایستد و دیگر هیچ خبردارم چرخ میبرمی

وقت چطور دستم را از آن؛ شودخودش است و تبدیل به ریسمان هم نمیکند و حرکت این چرخ به ایستد و حرکت نمیدارم چرخ میچرخ برمی

.134، ص 66 ، جبحار األنوار؛ 135، ص 7 ، جمرآة العقول. 1

65 است! فانیالعجائز و ضع نیهمان د ،یمعرفت اجمال

نیاپس حرکت این چرخ بزرگ هم به دست خداست! ، دست من استر گرداننده دارد که اگ یاگرداننده کی، گردش نیو ا نیزم نیآسمان و ا

.ستدیایو م گرددینداشته باشد نم از آن چرخــه کــه گردانــد زن پیــر

ــر ــی گی ــده هم ــرخ گردن ــاس چ 1قی

العجائز» یعنی «ها!بر شما باد به دین پیرزن»: که فرمودند 2«وعلیکمبدین

، منظومۀ خسرو و شیرین، در استدالل نظر و توفیق شناخت.خمسۀ نظامی. 1 :4، تعلیقۀ 198، ص 1 ، جاهلل شناسی. 2 گوید: 742در تحت شماره 226 ـ 225طبع دوم، ص ، احادیث مثنویدر »

عجز خـود را او بدیـد ]آخر[هم در اول

ـــد ـــائز برگزی ـــن عج ـــد دی ـــرده ش م ؛“ئزاعلیکمبدینالعج”اشاره بدین حدیث است:

؛ده استرا موضوع شمر آن 51، ص اللؤلؤ المرصوع؛ و مؤلف 57، ص 3ج ، إحیاء العلومثی مفید کرده و حدیث بح این ۀکه دربار 376، ص 7، ج المتقین ةإتحاف السادرجوع کنید به:

؛شواهدی بر صحت آن آورده است طبع سوم، ص ،علیالفردوس األاهلل حاج شیخ محمد حسین آل کاشف الغطاء )ره( در کتاب ةآی

،«“.علیکمبدینالعجائز”: ةالمأثور ةو لعل هذا المراد من الکلم»آورده است: 224کلمه ودن اینبا از مراد شیخن»در تعلیقه گوید: اهلل حاج سید محمد علی قاضی شهید )ره(ةو آیست از اأثور مشاید آن باشد که از بعضی از پیشینیان مأثور است، نه آنکه بدین عبارت “ةمأثور”

ین او عصومبیت م السالم؛ زیرا که این سخن از پیغمبر و یا اهل یکی از معصومین علیهما از طریق یه و یا اماماز محدثین از طریق اصحاب م حدیأالسالم مأثور نیست. و و ةالصال علیهم

ر بعضی طور که ما دناهل سنت در جوامع حدیثیه از آنان صلوات اهلل علیهم نقل نکرده است؛ هما ؛«ایم.از مجامیع خودمان در این باره تحقیق به عمل آورده

2، ط 40 ص، وضوعاتالم ةتذکرحمد مقدسی در کتابش: ابوالفضل محمد بن طاهر بن احافظ ای و دارای اصلی نیست؛ نه روایت صحیحه “علیکم بدین العجائز”»گفته است: 1354مصر، سنه

یر این نی به غیلمابمحمد بن عبدالرحمن ای راجع به آن وارد نشده است مگر ازنه روایت سقیمه ؛«ای بوده است و در نقل خبر متهم بوده است.عبارت. او دارای نسخه

و جماعتی از علما مانند شیخ بهائی و شاگردش فاضل جواد و فاضل مازندرانی معتقدند به آنکه


“پی به علت بردنمعلول راه از” نیهمها از روی طوری که دین و آیین پیرزنهمین؛ خدا را بشناسیدمقدار اقل این بر شما باد که از این دست برندارید! ال، درست شده

خب این یک قسم است.ی فاق ن!، سیر آ معلول به علت رسید ز است و ا ئز لعجا ا ن دین هما

، هاطرف برود و گلطرف و آنطور است که انسان اینو سیر آفاقی هم این دقت و درد و تفکر کند و تأمل کن، اشا کندها و آبشارها را تمبوستان، هاصحنه

اال و، ستاببرد بر اینکه خالق عظیم پی، تیزی نظر نسبت به این صنع غریب توانست چنین صنعی بر این اساس استوار کند.نمی

، شناسندا را میبزرگان که خد، حکماء، فالسفه، و غالب مردم دنیا از الهیین .است اه معلول به علتاز ر؛ از همین راه است

، کندوت میقرآن هم ما را به این راه دع، راه خیلی خوبی است، خب راه همی به پعلول از این راه بروید! سیر آفاقی هم همین است که انسان از م: گویدمی

البته به یک معنا!؛ بردعلت می

گفته است: شرح تجریدقوشجی در ؛ باشدعامه می ۀاین کلمه از گفتار سفیان ثوری از متصوفرماید: فخدا می”ای گفت: عجوزه، ای نمودعمرو بن عبیده چون میان ایمان و کفر، اثبات منزله»﴿ ﴾ قرار نداده است مگر کافر و بر این اساس میان بندگانش

؛«.“زئاعلیکم بدین العج”سفیان گفت: »و مؤمن را. م از کال اد استباشد در ألسنه و مستفآنچه مذکور می»گوید: نیقوان محقق قمی )قده( صاحب

و و اخ دوالب این سخن حکایتی است از چر”: آن است که زبده ۀق بهائی )قده( در حاشیمحق ؛«.“عالم اش به وجود صانع محرک أفالک مدبردست باز داشتن از آن برای اظهار عقیده

بعض علما ط طهران، از ،202، ص ةیالرواشح السماودر ـ قدس سره ـو سید الحکماء سید داماد ؛«از موضوعات است. “ئزاعلیکم بدین العج”»: رده است کهنقل ک

مرفوعا ولیکن دیلمی، باشداین لفظ دارای اصلی نمی»، نقل است که: ریالبدر المنو از کتاب فعلیکم ،ودشپیدا رسد و میان آراء و أهواء اختالف چون آخرالزمان فرا”: روایت کرده است که

یع ساء! قفوا علی و الن ة بدین أهل البادی قیق ة ظواهر الش ق إیل المعاین الد ! أی فإنه ة و إیاک م و ال عم .«یانته ـ« “.هالیس هناک من یفهم

67 معرفت تمام موجودات به خداوند از پشت پرده و از راه دور

شاید و ایده بطوری کا آیا علت را آنام، دهدعلت را نشان می ،این راهولیکن دهد؟!طرف نشان میجانب و از یکعلت را از یک، دهد یا نهنشان می

، ستتشی هکند که آنجا آبیند مسلم حکم میدود را می، آن کسی که از دورس ا لمرآتش کیفیتا آیا به حقیقت آتش رسیده است؟! در این شکی نیست! ام

؟! است این آتش از چه نوعی ؟است کرده است؟! وجود آتش برای او مشهود شده، رق استاز جریان ب، از اثر اصطکاک دو جسم است، از هیزم است، از ذغال است

زین از بن، و یا این آتش از نفت است، هم خوردن دو سنگ چخماق استاز به از کجا این آتش پیدا شد؟!، سنگ استاز ذغال، است

اه از راجماال پس، هستآتش : گویداینها که روشن نیست! فقط اجماال می اینجا علتی هست! گوید کهدور می

را دود همین که دارد، کند با آن کسی که در پشت دیواراین خیلی فرق می ود آتشخو ، مادۀ آتش چیست، عین آتش را هم ببیند که این آتش چیست، بیندمی

لی خی ؛دو او و آثار او برای این شخص مشهود باش، را إدراک کند و لمس کند تفاوت دارد!

ز پشت پرده و از راه دور ند ا ت به خداو موجودا تمام فت معر

حجاب و وراء من ؛شناسنداما از دور می، شناسندتمام موجودات خدا را می ﴿تواند انکار کند! کنند. کسی نمیإدراک می ترس وراء نم

﴾تواند در وجود پروردگار شک کند؟!چه کسی می 1؛ در برد میپیبه علت ، ببردپی ا آن کسی که بخواهد از معلول به علتام

نازل شده و پایین آمده و معلول را ایجاد کرده ، یعنی علت؛ حدود سعۀ معلولنه به اندازۀ ، پس هر معلولی نمایشگر علت است به اندازۀ وجود خودش، است

رسوالن آنها گفتند: آیا در خداوند »: 154، ص 2 ، جاهلل شناسی. 10( آیه 14. سوره ابراهیم )1

«ا و زمین است؟!هآسمان ۀکنندشک است که او خلق


توانست علت را نشان بدهد که معلول می، به اندازۀ وجود علت وجود علت. اگر بلکه علت بود.، معلول نبود

ا تماش شما هر تابلویش را که، کشدیک نقاش زبردست که تابلوهایی می اش را!دهد نه حقیقت نق آن نقاش را در حدود این تابلو به شما نشان می، کنید

ندیده تری بتواند بکشد و شماجیب و غریبعهای نقش، ممکن است که آن نقاشقاش نلکه آن ب؛ توانید ببینیدنقاش را نمی، بینیداین نقش را میاز اینکه ،باشید. پس

ودش!عی خبا وجود اطالقی و س نقاش را نه، توانید ببینیدرا در این کادر می کنم؟!کنید چه عرض میخوب توجه می

ــا ــۀ نق ــوان خام ــش نت ــب نق ــددر فری ش دی

1یکی در کار هسـت، ورنه در این سقف زنگاری

؛ندیبیم را هانقش بلکه ،کند إدراک تواندینم نقش از انسان را نقاش وحدت آن به دیآیم ،کند نقش خواهدیمکه در نقاش هست و یملکه و آن قدرت آن ،علم آن اما

کاغذ و لوتاب نیا یرو و ،ـ واحد است هم قلم قلم که ـقلم نیخامه و ا نیسر ا ،شودینم إدراک وحدت آن. شودینقش إدراک م نیو ع شودینم إدراک نیا ،کشدیم

!شودینم إدراک نقاش ،نشود إدراک وحدت تا و ؛شودیم إدراک کثرت نیا بلکهمعلول ز راه شناخت محدود علت ا شناخت

ز ااما ؛ بردمیپی تبه عل ، بنابراین انسان در این دنیا به هر معلولی برسداز سی رااز صفحۀ خاص و از وجهۀ خاص. مثل اینکه انسان عکس ک، دریچۀ کوتاه

طرف آن؛ بیندطرف را که نمیآن، بیندطرف صورتش را میخب اینبیند میرخ نیماال از باز ؛ بیندپشت را نمی، جلوی صورت را ببیند؛ بیندطرف را نمیاین، را ببیند !همۀ اینها از یک وجهه است؛ بیندصورت را نمی، ری کنندبرداعکسکسی

معلول ز حضور علت در دل هر مردم ا موالنا دربارۀ غفلت ل تمثی

باید ، این نباید دیگر معلول ببیند، اگر انسان بتواند علت را در معلول ببیندند و اال تا باید اول علت را ببی، علت را ببیند. اگر بخواهد علت را در معلول ببیند

.33، ص 1)فیض کاشانی(، ج مجموعۀ رسائل . 1

69 ﴾دیمن مکان بع نادونی﴿ هیمصداق بارز آ ل،یمعرفت به معال

این ، بیندطرف دارد میاز یک؛ علت را نخواهد دید، هنگامی که نظر به معلول دارد :گویدعلم نیست! عینا مانند آن مثال خیلی خیلی خوبی است که می، معرفت نیست

روســــتایی گــــاو در آخــــور ببســــت

1شیر گاوش خـورد و بـر جـایش نشسـت

شیر، ده بودر آخور بست آورده بود و ش راـ گاو یعنی آدم دهاتی روستایی ـ ور وی آخروستایی شب س؛ هم آمد تمام این گاو را خورد و جای سر گاو خوابید

سر و ر و بهر شیو آمد کنا، آمد و رفت که یک استمالتی از گاو کند و به او آب بدهد ،است شب ،دیگر خبر ندارد، کند گاو استپا و دم شیر دست مالید و خیال می

بیند چه خبر است!اطالع ندارد و نمی، اریک استت گفت شیر ار روشـنی افـزون بـدی

2خون شدیاش بدریدی و دلزهره

ه سر ومالم؟ ب! این شیر است! من کجا دارم دست میشدفورا زهره ترک می مالم!کله و یال شیر دارم دست می

ل لی معا فت به آیه ، معر ز ق بار مکا﴿مصدا من ن ن بعید﴾ینادو

معلول از و ،بردیم معلول به یپ دور از انساناست، کیشب است، تار ،خب صفات و دارد اسماء و است چنان و است نیچن خدا: که دیگویم و بردیم علت به یپ

نیچن اسم نیا بر اسم آن و است غالب اسم آن بر اسم نیا و است اسم هزار و دارد ﴾،3﴿ نهایا ۀهم اام ؛...و احکام و است چنان و است

!است کردن از دور تماشاشهر آذربایجان چگونه است؟ چه شکلی ، آقا: پرسیدوقتی که شما مییک

، در فالن نقطه هوایش چنین است، از اینجا باید بروید: گوینداست؟ به شما می

.، دفتر دوممثنوی معنوی. 1 .همان. 2 :169، ص 3 ، جاهلل شناسی. 44( آیه 41. سوره فصلت )3 «شوند.ایشان از راه دور و درازی صدا زده می»

وممجلس د / 1أبوحمزه ج یاز دعا یشرح فقرات 70

، طور استمساجدش این، کنندمیطور صحبت مردمانش این، وسعتش چنان استاین خیلی فرق دارد تا اینکه شما خودتان در آن شهر ؛ طور...این، طور استاین

، مساجدش را ببینید، هایش را ببینیددکان، یک سال بمانید، و یک ماهبروید اخالقشان را ، شما را ضیافت بکنند، با مردمانش صحبت کنید، اش را ببینیدتیمچه تارشان را ببینید!رف، ببینید

معلول اه ز ر ند ا فت خداو من، معر قص و نا است فتی وجه معر

ز راه تن اتواند از راه معلول بشناسد! شناخپس انسان هیچ موجودی را نمیمعرفت ، وجهمنو معرفت ؛ است وجهمنبلکه معرفت ، معرفت نیست، معلول

.شودمی ت[]معرف الوجوهجمیعمنمعرفت ،خالصه؛ االطالق نیستعلیفت به حق فة را باید طلب کردمعر لمعر ا

ی معلول عرفتمنباید به ، المعرفهیعنی آن کسی که باید خدا را بشناسد به حقت. اقص اسنعرفت م، شود. این معرفتالمعرفه برای او پیدا نمیو إال حق ، اکتفا کند

هاست!برای پیرزن، معرفت عجایز است، این معرفتــم ــردی فه ــه ک ــائزاز دینچ العج

!جائز؟ تو یداریم جهل خود بر که

بــــرون آی از ســــرای أم هــــانی

1!«تراین لن»بخوان مجمل حدیث

.25 ، صگلشن راز. 1 تـــو از عـــالم همـــین لفظـــی شـــنیدی

ــ ــا ب ــ ربی ــوی ک ــدی؟گ ــه دی ــالم چ ز ع

چــه دانســتی ز صــورت یــا ز معنــی

ــی؟ ــت دنی ــرت چونس ــد آخ ــه باش چ بگـــو ســـیمرغ و کـــوه قـــاف چبـــود؟

بهشــــت و دوزخ و اعــــراف چبــــود؟

کدام اسـت آن جهـان کـان نیسـت پیـدا

!کــه یــک روزش بــود یــک ســال اینجــا فرماید:تا اینکه می

دلیــــران جهــــان آغشــــته در خــــون

ــیده نن ــر پوش ــو س ــرونت ــای بی ــی پ ه «دیـن العجـائز» *چه کـردی فهـم ازیـن

داری تـو جـائز؟که بـر خـود جهـل مـی

زنــان چــون ناقصـــان عقــل و دیننـــد

چــــرا مــــردان ره ایشــــان گزیننــــد؟ اگـــر مـــردی بـــرون آی و ســـفر کـــن

هــر آنــچ آیــد بــه پیشــت زان گــذر کــن

تا اینجا که فرموده است:

71 و عدم رجحان آن نزد شارع یاستحسان معرفت اجمال

الل ن استدآآمد و دین عجایز را هم کنار گذاشت و به بیرون باید از خانه اکتفا نکرد!، «البعرة تدل عل البعری »: عرب هم که

ب ر خوعرابی در همین حدود بوده و این هم بسیاالبته معرفت آن مرد أام د و مقه شهوولی این با ایمان مطلق ک، است! این از شرک هزار درجه باالتر است

هزار هزار سال فرق دارد!، لقاء باشدنزد شارع ن ن آ لی و عدم رجحا اجما فت معر ن استحسا

؛ طلق برسیدکه شما بایستی به مقام و معرفت م کنندینم فیتکل همبه همه و ست. از اای از معرفت که برای او حاصل بشود خوب هر درجه، کس هر یبراالبته

ت های معرفیکی از راه هم معلول پی به علت بردن هم خیلی خوب است و اینسان ه انانسانی ک ولیکناست که انسان به آن دعوت شده در مقابل جهل مطلق!

د و بپسند ر خودبعیت کند و دین عجوز را بدیگر نباید از عجایز ت، است است و مردگذارم ا میرو وقتی دستم ، ایستددارم چرخه میدستم را از چرخه برمی: بگوید که

ین ه و اپس این آسمان و این زمین و این انسان و این نطف، گرددیچرخه هم م !یدیک خدایی دارد! باید آمد و د ،دستگاه و و این شیر و این دمجنین

:فرمایدسجاد میحضرت «من تو را به خودت شناختم! ایخدا»؛بکعرفتک

نه ، نه به قدر، نه به قضا، نه به زلزله، نه به آسمان، نه به کوه، نه به موجوداتبه اینها ؛ هاها و جریان آبنه به کشتی، نه به بادها، 1«اهلمم نقض و العزائم فسخ »به

شناختم تو را به خودت و تو مرا و را به خودت شناختم!من ت، من تو را نشناختم

هــــانی ام»بــــرون آی از ســــرای»

ـــ»بگـــو مطلـــق حـــدیث ـــیم !«ن رآن گــذاری کــن ز کــاف و نــون کــونین

ــین ــاب قوس ــرب ق ــاف ق ــر ق ــین ب !نش

ــواهی ــری آن بخ ــرا ه ــر ت ــق م ــد ح ده

ـــا هـــی ـــیا کم ـــه اش ـــدت هم نماین العجائز.. خ ل: از دین*

:190، ص 4)عبده(، ج نهج البالغة. اقتباس از 1العقودونقضالممعرفتاهللسب”السالم: لیهو قال ع» «.“حانهبفسخالعزائموحل


داللت کردی بر خودت و تو مرا خواندی به سوی خودت و اگر تو نبودی که من دانستم که تو کیستی؟نمی

ید ا باید در همه جا د چشم بگشا و ببین!، خدا ر

چشم من که اول یعنی ؛المعرفةحق : شودیم ،«شناختم خودت به را تو من» نکهیا وهلهنیاول در ،کنم إدراکوجود خالق را ،فطرت و ذات و رهیسر آن با آمدم و کردم باز

ینشان و ،میایاو به سراغ تو ب ۀلیوسبه نکهیتا ا دمیرا ند یاز تو کس ریغ ،افتاد تو به چشمم نکهیا تا بکن را کار آن ،بکن را کار نیا: که بدهد ینشان من به او و رمیبگ او از را تو ۀخان

با! دمید را تو ،! تا چشم باز کردمیکن دایو او را در خانه پ یخدا برس ۀبه خان بعد، 1!مشهودو شاهد یل أنت ؛بودم شاهد را تو ،دل با و! کردم حس را تو ،وجدان

م ثیحد ریتفس منیا لمؤ ند تیدر باب رؤ نیرا زیچ همه در خداوشء و» ورأیتما»3،«شءیلومنکوال»2،«رأیتکیفکل رأیتشیئاإال

4.«اهللقبلهوبعدهومعه

﴿: 3( آیۀ 85. اقتباس از سورۀ بروج )1 ﴾ ، ذیل دعای عرفه )با قدری اختالف(.350، ص 1، ج إقبال األعمال. 2 )با قدری اختالف(. 256، ص کفایة األثر. 3 لیقه:، تع191، ص توحید علمی و عینی. 4ورأیتاهللقبله” این حدیث را به این عبارت» ر أسفا مرحوم صدر المتألهین در “مارأیتشیئاإال

نیز مرحوم و؛ ذکر نموده است 117ص ، 1و از طبع حروفی، ج 26ص ، 1طبع سنگی، ج ، أربعةیفیت تقوم به کراجع ، از طبع ناصری 66خود در ص ۀشرح منظومخود بر ۀسبزواری در حاشی

لمؤمنین ز أمیرااوعا مرف، معلوم به علت ذکر کرده است. مرحوم صدر المتألهین پس از بیان روایت السالم بدین عبارت، گفته است: علیه “.ه و فیهع اهلل م یعنی: ما رأیت شیئا إال و رأیت ؛هوفیهعمو روی ”

65ص ، ةر الصالأسرا کی تبریزی رضوان اهلل علیه درانی حاج میرزا جواد آقا ملو مرحوم عالم ربورأیتمانظرتإلش السالم( السالم: )یعنی أمری المؤمنی علیه قوله علیه”گوید: هاهللقبلءإال گوید: 7خطی ص ، اهللاءلق ۀرسالو در “.هعهوموبعد

ور”: فرمایدالسالم می امام صادق علیه «“.أیتاهللقبلهوبعدهومعهمارأیتإال

73 زیخداوند در همه چ تیدر باب رؤ نیرالمؤمنیام ثیحد ریتفس

:السالم فرمود امیرالمؤمنین علیه !«دیدم خدا را، من چیزی را ندیدم مگر اینکه با آن چیز و قبل و بعد»

ه بو ؛ ادا افتاول نظر به خد، یعنی نظر که به هر موجودی از موجودات افتاد جودشبه خدا موجودات نیز معلوم و مشهود من شدند. پس خدا و دنبال نظر

ز تر است او روشن، تر است از وجود معلولو قوی، ظاهرتر است از وجود معلول نهمی ونند! چکتا اینکه انسان بخواهد از معلول برود و او را پیدا ، وجود معلول

پس؛ تهت گرفرا از علاین ، همین مقدار ظهور و روشنایی که در خلقت دارد، معلول لول!علت در وجود معلول باید ظاهرتر باشد از وجود معلول برای خود مع

؛بوده خدا زا ،است آمده وجود به عالم در که یمخلوقات و معلوالت از کی هراو ۀلیوسبه تا دهبواول ۀرتب در ییشده است، خدا دایمعلول پ نیبوده تا ا ییخدا پس

و ،خداست به قائم وجودش اصل در مخلوق نیا پس. شده است دایپ یمخلوق را او و ازدندیب نظر او به چگونه انسان وقتآن ؛ستین چیه ،امیق نیا از نظر صرف

خود ۀمسئل یو معلومات برا یو کبر ی صغر حکم و ،بدهد قرار خود منظر و یمرآست! عقول ام ریغ نیکه خداست ببرد؟! اصال ا یبه آن مجهول یقرار بدهد و از او پ

چون ؛ددا قرار را خدا یعنی “داد قرار” ،مخلوق را قرار داد نیانسان ا کهنیچون هم و میادد قرار که را یامسئله و معلوم نیا! ندارد وجود خدا بدون معلول نیامجهول ما آن مسئله معلوم نیهم شکم در ،میکن دایپ را مجهول آن از میخواهیم

!میردک دایپ را مجهول همان ،میمعلوم نظر کن نیدرست به ااست و اگر ما دهیخوابقدر ینقدر شدید است و اقدر ربط قوی است و ایناین؛ این جدایی ندارد

فاء ه خب، نور وجود و ظهور پروردگار در موجودات شدید است که از شدت ظهور ت!زی نیسه چیشود! این از شدت ظهور است و اال غیر از او ککشیده و إدراک نمی

ا رلوقی ای را و کدام مخشدهکدام آفریده، بنابراین ما کدام معلولی رایم به ظر کردکه ما نتوانیم در نظر بگیریم که او ما را به خدا داللت کند؟! همینمی

نظر به خدا کردیم!، آن معلول


که، یمردارباگر آن جنبۀ اصالت وجود و ظهور نور پروردگار را از این معلول ر مان نوواسطۀ هبه، توانیم به این معلول نظر کنیماینکه میپس م است و هیچ نیست! عد

!ستا شده دایپ که استافتاده پروردگارپس نظر اول به ؛ پروردگار بوده که در این هست بریم؟!دا بختوانیم بنشینیم و فکر کنیم و از معلول پی به وجود وقت ما کجا میآن

رسد؟!مسئله به کجا دارد می کنید کهخوب توجه میفه ز ذیل دعای عر ی ا فقرات تفسیر

السالم در ذیل دعای عرفه که منتسب به ایشان حضرت سیدالشهدا علیه :فرمایدمی 1است

علیکبامهویف 2!وجودهمفتقرإلیک؟کیفیستدل صل در ا قاتی کهواسطۀ این مخلوبه، چه قسم استدالل بشود بر وجود تو»

«وجودشان احتیاج به تو دارند؟! )در اصل وجود!(قبل شد! پسد باخواهد خدا را معرفی کند؟! معرف بایآخر مگر این معلول نمی

ر وجودین دااما ، از مقام تعریف و معرفیت باید موجود باشد و بعد معرف باشدکه ینهم، تود بستۀ به توسدر وج، خودش به تو بستگی دارد! پس قبل از معرفیت

م ود بگذریچه قسم از مرحلۀ وجما وقت آن؛ قیامش به توست، خواهد موجود باشدمی !دا بشوف ختو بیا معر : و در مرحلۀ ثانی نظر استقاللی به او بکنیم و بگوییم

که قائم به خداست! پس همین“ تو”خبری نیست! این ، اصال تویی نیستخدا ثابت “ تو”قبل از اثبات وجود ، را که ثابت کردیم“ تو”د تو بیا! وجو: گفتیم

او و شما و ”قبل از ، خدا آمده“ من”قبل از ، خدا آمده“ تو”شده است. اصال قبل از هو »: ضمائر عربی مرفوع متصل و منفصل؛ و قبل از همه ضمائر، خدا آمده“ ایشان

ن أنت أن ام أن م أنت ام ه م هی ه ام ه در ؛ چهارده تا ضمیر است، « أن ام أن ن أنا نحن ه هر گروهی برای ؛ «من تو او ما شما ایشان»: شش تا بیشتر نیستاز فارسی هم که

.251، ص 1 ، جاهلل شناسی. جهت اطالع بیشتر پیرامون این مطلب رجوع شود به 1 .349 ـ 348، ص 1 ج، إقبال األعمال. 2

75 ءیحضور ذات حق در دل هر ش

خدا ، قبل از اینکه این ضمائر پیدا بشود. مقدار ضمائر خاصی دارندخودشان یک خیلی مسئله عجیب است!؛ پیدا شده است

علیک !یک؟وجودهمفتقرإلهویفامبکیفیستدل ات را مالق که در آنجا ایشان، آقا علیآقای خواهد برود منزل جناب آدم می

: گویدگیرد و میآید دست علی آقا را میوقت میآن؛ نابینا هم هست مثل بنده، کند گوید:می من را محض رضای خدا به منزل علی آقا هدایت کن!، علی آقا علی آقا

هدایت کن!“ علی آقا”مرا به منزل “ علی آقا” منزلش به نکهیا از قبل! است خودش آقا یعل! کند؟ تیهدا چهآقا به یعل ،بابا

.یدیسر آقا یعل به ،یزد دست نیهمآقا یعل به ،یبشو تیو به منزل هدا یبرس، قبل از اینکه دست شما به آن موجود بخورد، به هر موجودی که دست بزنید

مقدس پروردگار در آنجا حاضر و ناظر است و سعۀ وجودی او هر موجودی ذات 1جدا نیست!، خدا که از مخلوقش خلو نیست؛ را گرفته است

ت حق در دل هر ش ءیحضور ذا

2؛داخلیفاألشیاءالبالمامزجةوخارجعنهاالبالمزایلة

:83، ص 1 ، جالکافی. 1مری عن عل بن عطیة عن خیثمة عن أیبعن أبیه عن ابن أیبعل بن إبراهیم » السالم لیهر عجعفع

اهللخلومن”قال: منهلق،وخلقهخإن خلو اسمش،ه وقععلیه ما ماخالاهللتعال وکل فهوء ش،ملوق .واهللخالقکل «“ء

:210، ص توحید علمی و عینی. 2از طبع 66خود در ص رح منظومهشخود بر ۀدر حاشی ـ س اهلل نفسهقد ـ مرحوم سبزواری»

ناصری راجع به کیفیت تقوم معلول به علت گوید:له خالیا عن عنها و ال ظهور له خالیة عنه بحیث ال مرتبة خارجة ی لیست العلة ، أو هو م قوم بالعلة

ورأیتشیئامارأیت”السالم: بل الظهور هلا أوال و له ثانیا کام قال علیه؛ ظهورها و قال: “اهللقبله.إال بوالشیاءلیسیفاأل”: و أیضا “البالمزایلة.شیاءوخارجعناألالبالمامزجةشیاءداخلیفاأل” والج

شمع”:و أیضا“عنهابخارج. شغیةونارقءالبمکل داخلیفاالشیاء”و أیضا: “.لةیءالبمزاکل


کدام ،یمعلول دامک ،عالم تمام در انسان وقتآن! دارد یوجود ۀسع نیچن را یموهوم و لی متخ امر کدام و متصو ر امر کدام ،یئیش کدام ،یزیکدام چ ،یمخلوق

به را من ایب خدا یرضا محض: دیبگو وقتآن ،باشد جدا نیا که کند دایپ تواندیم !کن؟ یمعرف او

گر کاه ا ه پریک دانه پشه اگر بخواهد شما را به خدا معرفی کند یا یک داندر ر کاهپهمین پشه در اصل وجود و همان ، خواهد شما را به خدا معرفی کندب

، یدددست زبه پر کاه که شما اصل وجودش که وجوب دارد با خداست! پس همینمین هاز موجودات جمله مناز نقطۀ نظر معیت ذات پروردگار با هر موجودی که

فت رکاه پر؛ لوم بوده استپروردگار وجودش برای شما مشهود و مع، پر کاه است رگید و دیدرخش عزت برق! شدند گم معلوالت و آمد علت! شد گم! کنار

در مقابل آن موجود باقی نماند! یموجودعلیکبامهویف وجودهمفتقرإلیک؟!أیکونلغیکمنالظ هورکیفیستدل

ههتییزتوحید”و أیضا: “.ءعنشء شیاءالکخروجشء؛خارجعناألیفشء الکدخولش

«و باجلملة هذا م واتر بالمعنی. )ان هی(. “زلة.عالبینونةصفة ه،وحکمالتمییزبینونةعنخلق :306، ص (صدوق)لل التوحید

غخارجمنه،مازجة یغعل اءیاألشهویف...» ،یمبایاعل شنة وفوقه،ءشقالیفالء فوقکلش منء یشکوخارجمنهاال،داخل ء شیفء الکیشاءیاألشداخلیف،لهأمامقالیفالء أمامکل

ء ش «....خارج :85، ص 1 ، جالکافی

قبة بن قی» بیحة مویل رسول اهلل صس بن سمعان بن أیبعن عل بن ع قال: ل اهلل علیه و آلهر ؤمنی ع الم ئل أمری فنینفسه”: قال ؟ بم عرفت ربک السالم لیهس عر فک نفسه : قیل “!بام ؟ و کیف عر

وال،یشبههصورةال”: قال باحلواس ،بعیدیفقربه،قریبیفبعده،یقاسبالن اسوال،یس فوقکلوالیقالشش ش،ءفوقهء والیقاللهأمامأمامکل یفشداخلیفاألشیاءالکیش،ء داخل و،ء ء

منشخارجمناألشیاءالکیش ش،کذاوالهکذاغیهبحانمنهوه س،ء ء خارج مبتدأ.ولکل «“ء

77 عالمتاب دیوامدار نور خورش ل،ینور چراغ معال

1المظهرلک؟!یکونهویمالیسلکحتآن باشد ونآیا برای غیر از تو ظهوری هست که آن ظهور برای تو ، خدایا»

«ظهور داللت کند ما را به سوی تو؟!ل لی معا لمتاب، نور چراغ نور خورشید عا مدار وا

رویم در هر جایکنیم میگیریم و در شب تار حرکت میما چراغ دست مییدا های خود را پدر آن تاریکی گمشده، چراغتاریک به برکت و پرتو نور این

ایز ر متمو اشیاء با همدیگ است چون در تاریکی گم شده؛ داریمکنیم و برمیمیرا در لوب خودمط نو انسا ،نور باید بیاید تا اینکه اشیاء را از هم جدا کند، نیستند

دارد! پس نور باید باشد! بین جمیع اشیاء بر به که است یموجود ،کند دایپ را او و دنبالش برود واهدخیم انسان که یزیچ آن

عالم در را چراغ ارهز هزاران که دارد نور قدرنیا! دهدیم نور دارد ما یدست چراغ نیا نیا جملهمن ،ما فکر نیا جملهمن ،ما یدست چراغ نیا جملهمن! است کرده روشن

.مینک دایپ را خدا میبرو میخواهیم نهایا با! گرید است چراغ نهایا خب ؛ما ۀلی متخ یقوا دایپ ار خدا میبرو میخواهیم او با و میگرفت دست در که یچراغ نیا پس

پرتوش کی و ذره کی که است یتابناک نور کی آنجا ؛گرفته آنجا از را نور ،میکن میبرو میخواهیم ما چراغ نیا با وقتآن ،است کرده روشن را ما چراغ آن و افتاده

وری لوالت ظهچون این ظهور از آنجا آمده است! مخلوقات و مع !؟میکن دایپ را اون نبال آدهور ظندارند که آن ظهور برای آنها باشد و برای خدا نباشد، تا با این

موجودی که دارای ظهور نیست برویم!عینا ؛ فرض این است که این ظهور یک ذره از ظهورات ذات مقدس اوست

گیریم و با او ین چراغ فانوسی یا شمعی را که ما در دست میمانند اینکه اخواهیم برویم سراغ خورشید و خورشید را پیدا کنیم. در روز روشن خورشید می

تمام زمین و زمان را روشن کرده و بالطبع همین چراغی که یک ، در وسط آسمان

.349 ـ 348 ، ص1 ، جإقبال األعمال. 1


یراین هم نورش از خود خورشید است نه نو؛ شمع است و در دست ماست شود؟!خواهیم خورشید را پیدا کنیم! آیا میوقت با این میجدای از آن! آن

ب راه ی در با لیتمثیل اجما معرفت ن به جویا

بسی نـادان کـه او خورشـید تابـان

ــان ــد در بیاب ــمع جوی ــور ش ــه ن 1بع ور شمبا ن، خورشید تابان را در وسط بیابان، های نادانچه بسیار آدم

د شو آقا بلن: گویندکنند وسط ظهر میشمع را روشن می، زنندیجویند! کبریت ممی خواهیم برویم خورشید را پیدا کنیم!گردش کنیم می

ـــــع ـــــرازد چـــــون مل 2پرســـــا شـــــاه برف

3چـــراغ آنجـــا نمایـــد چـــون شـــب تـــار

های زنبوری کههای روشن و چراغدیگر چراغ، کندوقتی خورشید طلوع می ست!حکم شب تار ا، کندو دود و دستگاهی بلند می کند و دمفش می و فش

هی کند و چه جالل و شکوهای زنبوری که انسان شب روشن میاین چراغ یر پایزاین چراغ ، آمد خورشید طلوع کرد و باالی آسمان صبحوقتی که ، دارد

تواند روشن کند!خودش را هم دیگر نمی مس طل أ الش ا ای ش الع

نار و وره اس ا بن 4!اآلف

:19، ص گلشن راز. 1

زهــی نـــادان کـــه او خورشـــید تابـــان

ـــان ـــد در بیاب ـــمع جوی ـــور ش ـــه ن ب

یعنی خورشید. .2 :386، ص شرح األسماء الحسنی. 3

علــم چــون بــر فــرازد شــاه فرخــار

ــار ــب ت ــون ش ــد چ ــا نمای ــراغ آنج چ

:226، ص دیوان منصور حالج. 4ا ا العش ق أی العش طل

ا وره اآلف واس نار بن

:25، ص 5 ، جمعاد شناسی

کرده طلوع ای عاشقان و دلباختگان لقاء و جمال حضرت احدیت! اینک بدانید که خورشید» «!اندردیدهها به نور او روشن و منور گاست! و تمام افق

79 کامل خدا؟! یخدا را چه توان است بر معرف ریغ

معرفی کامل خدا؟! است بر ن توا غیر خدا را چه

اب را یقیحق شخص آن و ،رفت یقیحق شخص همان دنبال که یستیبا پس ..و.. یغ نفتو چرا یچراغ گاز و یچراغ الکل و یزنبور چراغ با نه ،کرد دایپ خودش﴿ ﴾یبرا دیآمد 1؛

گاز یکیو در نیبنز یکینفت و در یکیو در دیرا درست کرد ییهاخودتان چراغ نشان بدهند! توانندینم هم نهایاز ا کدامچیه ،دیگذاشت هم یاسمائ و دیختیر.. .و

او ند و عدم غیبت ی خداو حضور همیشگ

:فرمایدالشهداء میدسیحضرت مت غبتحت ی علیکتتاجإل ی یدل 2؟!دلیل مایی راهن خدایا کی تو غایب بودی تا اینکه ما محتاج باشیم یک دلیل و»

«پیدا کنیم که ما را به تو برساند؟!: میکن سؤال عمرو و دیز از مییایب ما دیبا ،ینبود ما شیپ ،یبود بیغا تو اگر

زیچ همه از! یحاضر ،یستین بیغا اما! دیبرسان او به را ما! جاست؟ک خدا ؛توست به قائم وجودش راهنما و لیدل نیا چون! یحاضرتر لیدل نیا از! یحاضرتر

بعد ما! یاول تو هست چون ؛یکترینزد خودمان به ما از! او دوم و یهست اول تو پس﴿ ﴾ د؟یانخوانده !﴿

﴾3؛ ﴿ ﴾ د؟یانخوانده دیدر قرآن مج! سراغ تو حاضری! وقتی خودت هستی، پس اول تویی! وقتی اول تو هستی

آقاجان! چه برویمجمال مبارکشان را ، ـ اینجا حاضرند سلمه اهلل جناب آقای آسید حسین ـ

:311، ص 1 ، جنور ملکوت قرآن. 23 آیه (53نجم ). سوره 1اید. خداوند گذاری نمودهها نامکه شما و پدرانتان ایشان را بدان اسم ییهانیستند آنها مگر اسم» «گونه قدرت و سلطنتی را فرود نیاورده است.آنها هیچ ۀواسطهب

.349، ص 1 ، جإقبال األعمال. 2 .17و 16 آیه (50) ق. سوره 3


فکری است که ما چشمانمان را روی هم وقت چقدر کوتاهآن، کنیمتماشا میبیا ما را داللت کن ببر پیش آقای ، آقا علیآقای ، مجید ی آقاآقا: بگذاریم و بگوییم

آقای ، ای تو؟! آقا جانمگر دیوانه، یحساب مردآخر : گویدآسید حسین! ایشان میتمام خصوصیاتش بر همه ، کمالش، اند در مقابل! جمالشایشان نشسته، محترم

غائب ، هیچ ایرادی نیست، شبهه نیست، و جای شک نیست، مشهود و معلوم است نیست! من شما را به چه کسی داللت کنم؟!

ند ب حضور خداو می در با ی بسطا فروغ ت ابیا

:گوید مرحوم فروغی بسطامییخوب م ای ز دل کـه هویـدا کـنم تـو را؟!کی رفته

ای نهفتـه کـه پیـدا کـنم تـو را؟!کی گشته ای کـه شـوم طالـب حضـورغائب نگشته

ضور حخدایا مرا به : گویدوقت انسان میآن، اگر از انسان غائب باشد ؛از اول بود خب اینبطلب!

طالـب حضـورای کـه شـوم غائب نگشته

ــته ــان نگش ــو راپنه ــنم ت ــدا ک ــه هوی ای ک

موجود ند در دل هر مسجد و طهور است همه، با حضور خداو جا

ــر بگــذری ــر حــرم و دی ــاش ب مســتانه ک

ــا ســجده ــو رات 1گاه مــؤمن و کــافر کــنم ت

:9بسطامی، غزلیات، غزل شماره دیوان فروغی. 1

؟!ای ز دل کــه تمنــا کــنم تــراکــی رفتــه

؟!ای نهفتـه کـه پیـدا کـنم تـراکـی بـوده که شـوم طالـب حضـور ایغیبت نکرده

ــته ــان نگش ــراپنه ــنم ت ــدا ک ــه هوی ای ک

با صد هزار جلـوه بـرون آمـدی کـه مـن

ــده تم ــزار دی ــد ه ــا ص ــراب ــنم ت ــا ک اش چشمم به صـد مجاهـده آئینـه سـاز شـد

مشـاهده شـیدا کـنم تـرا مـن بـه یـکتا

ــین ــن بب ــه چشــم م ــاالی خــود در آین ب

تــا بــا خبــر ز عــالم بــاال کــنم تــرا ــر بگــذریدر مســتانه کــاش حــرم و دی

ــه ــا قبل ــرات ــنم ت ــا ک ــؤمن و ترس گاه م

ــرافکنم خــواهم شــبی نقــاب ز رویــت ب

ــه، ــید کعب ــراخورش ــنم ت ــا ک ــاه کلیس م

81 با حضور خداوند در دل هر موجود، همه جا مسجد و طهور است

مؤمن و کافر، اگر تو بگذری: گویدمیخواند! خوب می، گویدخوب میلوع چه بر کنشت بگذری چه بر مسجد! وقتی که جمالت ط؛ دکننهمه سجده می

:شود. پیغمبر هم فرمودبکند دیگر همۀ عالم مسجد میمسجد و طهور ، نیمن تمام زم یبرا» 1؛جعلتلاألرضمسجداوطهورا

«است. گاه پروردگار است!چون همه محل جلوه

:ندیفرمایم دالشهداءیحضرت سومت تیتوصلإلیکیحتبعدتی یدور شد تو یک» 2؟!تکوناآلثارهیالتو برسانند و یباشند که ما را به سو یموجودات، معلوالت نیآثار و ا نیتا ا

«کنند؟! یرهبر. نندبرسا یدور که تو به را ما ،اندکینزد ما به که نهایا نکهیا تا یباش دور دیبا آخر

پس !ردورت نهایا و یکترینزد تو ؛توست ۀواسطبه شانیکینزد ،اندکینزد ما به که نهایا امالوتر جقدم کیاو ندیبیاست دست بگذارد، م کیکه نزد یزیهر چ یانسان بخواهد رو

است! بیعج یلیخ یلیاست ها! خ بیعج یلیخ نیاست! و ا ترکیو نزدزند به یو دست م خوردو دارد آب می عینا مانند کسی که افتاده وسط دریا

ولی با همین ، خواهد آب را پس کند تا آب نخوردطرف و میطرف و آنایناطرافش را همه آب گرفته است. یک ، خورد! چون دریاستکردن دارد آب میپس

طرف و از این؛ شوددر وسط دریا پیدا نمی، متر از فضا که مملو از آب نباشدسانتی

:216، ص (صدوق)لل األمالی. 1اهللص”: یقول السالم لیهعن إسامعیل اجل عفی أنه سم أباجعفر ع» رسول اهللعلیهوآله:قال ل

لالم،جعلتلاألرضمسجداوطهورا:أعطیتمخسالیعطهاأحدقبل ونصت،غنموأحلعب فاعة.،وأعطیتجوامعالکالم،بالر «“وأعطیتالش

.349، ص 1، ج إقبال األعمال. 2


طرف همه آب است.آنی که خد نبیند!کورست چشم قب مرا ا بر خود ا ر

:فرمایدوقت بعد می آنتبایرقهایعل1تراکالنیعتیعم ل 2وخس عبد تعللهمنحبکصفقة کهیآن چشم و ،ندیبیکه تو را بر خود مراقب نم یآن چشم ،ایخدا» 3؛باینص «کور است. ،ندیبینم را تو

را چراغ؛ بینداما تو را نمی، بیندودات را دارد میآن چشمی که همۀ موج بیند!ا نمیاما خورشید ر، بینددر بیابان حرکت را می، بیندشمع را می، بیندمی

این عجایب و ها،قدرت ،هاعزت، هاحکومت، هاعلم، هاتمام این قدرتکشیده ه زانوبرا کند و بزرگان و فالسفهها را دیوانه و متحیر میاین مراحل که عقل

بیند اما تو را ا میرتمام اینها ، و عقول قویه و عظیمۀ عالم را ذلیل و عاجز کرده است بیند؟! این چشم کور است! این چشم باید معالجه بشود!نمی

ی دیگر در بازار دنیا ن برخی و سود برخ خسرا

، ستدند و دادستد که تمام مردم مشغول و و در این عالم و در این بازار داد، دهندیها را دارند معزت، دهندها را دارند میسرمایه، دهندعمرها را دارند می

ی ز دیگرروز و شب یکی پس ا، گرددشمس و قمر می، دهندها را دارند میسالمتی گیرد! بخواهیم یا نخواهیم!های ما را میو تمام این سرمایه، آیدمی

ض گیرد تبدیل به مرصحت را می، شودمیگیرد تبدیل به ذلت عزت را میه گیرد تبدیل بحیات را می، شودعمر می گیرد تبدیل به العمر را می، شودمی شود!ه میبر سر هر وجودی یک علم ال و یک پرچم ال افراشت؛ شودحیات می ال

ا فرد، امروز صحیح است؛ حی فردا ال، انسان امروز اسمش حی است .... ال ال الال؛ عالمامروز عالم است فردا ال؛ فردا ال دارا، دارا استامروز ؛ صحیح ال

.ال تزال خ ل: . 1 .حس . خ ل: 2 .349، ص 1، ج األعمال إقبال. 3

83 یفان یایسود بندگان در دن نیمحبت خداوند، بهتر

م؟یریگیم چه ،میدهیم دست از ما که یموجودات نیا و الها نیا مقابل در ست!رر اضایم و در این تجارت ضرر نکردیم و اال اگر محبت خدا باشد برده

ند فانی، محبت خداو ن در دنیای ندگا سود ب بهترین

تصفقةعبد » یهاهیسرما نیا ازاء در که یابنده آن ۀمعامل دست یعنی؛«خس وت محبت اشجهینت ،دهدیاز دست م ایخود در دن یکه در دوران زندگان یوجود !ستا کرده انیآمده و رفته و ز ایدر دن نی! اانکاراستیدست ز نیا ،نباشد

:علوم شد که چیستحاال معنای این جمله م؛«عرفتکبک»و به ت و هیچ موجودی مرا معرفی« خدایا من تو را به خودت شناختم!»

نکرد.بل ق، کند عرفیم را خواست ماچون امام که می؛ تو را به ما معرفی نکرد، امام

تش تو کند قبل از صحباز وجودش تو بودی! و آن امامی که دارد با ما صحبت می کنی!داری صحبت می

ی لعکسچرای نه با فت به رسول خدا معر ند بر معرفت به خداو تقدم

هم فنینفسکفإنکإنلالل فنینفسکلعر 1؛رسولکأعرفتعرمن شناسانیاگر تو خودت را به من ن، تو خودت را به من بشناسان، خدایا»

«شناسم!پیغمبرت را نمیفنی رسول: گویدنمی عرفنی رسولک ما عرف ک!اللهم عر ،خدایا ک فإنک إن مل ت

شناسم! ا نمیرن تو اگر پیغمبر را به من نشناسانی م، اول پیغمبرت را به من بشناسانه و شناخت دا راخ، قبل از شناسایی پیغمبر، خواهد بشناسدپیغمبر را که انسان می، نه

با نور خدا پیغمبر را شناخته است.آید پایین! یعنی نور وجود از باال می، رود باالب از پایین نمیو این مطلکند و عوالم کثرت را یکی بعد از از آن مبدأ احدیت طلوع می، مقدس پروردگاراز ، از سطح ظاهری این مخروط، نه اینکه موجودات معلولی؛ کنددیگری طور می

.432ص ، إعالم الوری؛ 411، ص 1ج ، مصباح المتهجد. 1


طور این؛ کنندۀ اوج معرفی میروند باال و انسان را به آن نقطنقطۀ نظر معرفیت می نیست!

ال ندو د ن خداو مدلول بود

؛کیعلیبکعرفتکوأنتدللتن «من تو را به خودت شناختم و تو مرا داللت کردی بر خودت!»

، فمعر وپس تو شدی دال و مدلول! معرف ؛ خودت بودی، دالل وجود تو عاشق و معشوق!، عالم و معلوم

معقولدر بح ل و تحاد عاق ث ا

بحث اتحاد عاقل و معقول که برهان هم، بحث عجیبی است در حکمتنیأنتدللتو»: ها را این جملۀ حضرت سجادو تمام آن بحث، اساس آن آمده است بر

«تو مرا داللت کردی بر خودت.» تمام کرده است. «علیکتو »؛ مدلول: گویندشده را میلتدال؛ لو دال دال : گویندکننده را میداللت

که ه اینندر عین وحدت هستی پس تو دال و مدلول، «مرا داللت کردی بر خودت، دیشخودت مدلول وقتی دال و !میز در مقابل استیز داشتی که اگر م؛ یز داشتیم

یهست هم حاکم، ی هم معلومهست هم عالم، ی هم معشوقهست هم خودت عاشق . ..و و.و ، هم محکوم

؛کیإلیودعوتن «.و تو مرا دعوت کردی به سوی خودت»

، به سوی خودت دعوت کردی؛ پس شدی داعی، تو دعوت کردیپس ای!خودت شدی مدعو. خودت خواندی و خودت خوانده شده

؛أدرماأنتولوالأنتلن م پس علت اینکه، دانستم که تو کیستیاگر خودت نبودی من نمی»

«خودت بودی!، تو کیستیکه معرفت پیدا کردم ه هر بخودت در تمام مظاهر وجود من جلوه کردی و خودت را در این مظا

من شناساندی!

85 دعوت به معرفت تام و عدم اکتفا به معرفت ناقص

کند! در ذیل دعای عرفه مطالب زیادی است که این را روشن میآن و در :فرمایدجا مییک

إلفتعرت 1؛ء یفشکلأجهالفء شیفکلتمام و در، کثرتدر خودت جلوه کردی در مظاهر عالم وجود و ، خدایا»

!«این مظاهر خودت را به من معرفی کردی! در تمام این مظاهرقص نا فت معر اکتفا به فت تام و عدم معر ت به دعو

دراک و إ شاءاهلل قسمت و روزی کند که انسان برسد به این مقاماتخدا إنین همین د: بگویدو اکتفا نکند ها! دین العجائزآن کند! یعنی سعی کند که به

الی اجمالی و معرفت اجمالی بس است! خدا در روز قیامت از انسان چه سؤ ،برود یتماعاج مسائلکند؟ ما که خدا را قبول داریم! انسان بایستی که دنبال می

عرفت م، دروبدنبال احکام ، دنبال مسائل اقتصادی برود، دنبال مسائل سیاسی برود کنند!قدر بس است! ما را دیگر عذاب نمیاجمالی همین

سائلآخر این م، صحبت عذاب نیست! حاال بگو خدا انسان را عذاب نکندلو»خورد؟! به چه درد میاو بدون شناسایی أنتالأنتلو ما همۀ اینها از ؛ «أدر

پیدا ینهاهمۀ ا، ا شدیمعرفت توست! همۀ اینها از شناسایی توست! وقتی تو پید !هستند همۀ اینها گم، وقتی تو پیدا نشدی؛ شودمی

به برکت وجود مقدس همین حضرت سجاد که ما را با أعلیعلی خداوند

:350 ، ص1، ج األعمال إقبال. 1فام» شء فتلکل وأنتالذیالإلهغیک،تعر شء یفکل فتإل جهلکشء،وأنتالذیتعر

شء.... ،وأنتالظ اهرلکل شء «فرأیتکظاهرایفکل :267، ص 1، ج یشناس اهلل

چ ابراین هیشناسانیدی، بن یزیچ هر بهر رااشد! خودت بتو هستی آنکه معبودی جز تو نمی»، اسانیدیات شنچیزی وجود ندارد که به تو جاهل بوده باشد! و خود را به من در تمام موجود

یزها و چی تمام و براطور ظاهر و بارز دیدار نمودم! پس تبنابراین من تو را در تمام موجودات به «جمیع موجودات ظاهر هستی!


و با این ،این جمالتش که قبل از جمالتش طلوع وجود ذات مقدس پروردگار بود !آشنا کند ما را به حقیقت معرفت، زبان با ما سخن گفت

تمام درجات و جهل ما را تبدیل کند به درجات علم! درجات و نقصان ما را تبدیل کند به جهت کمال!

اضافه کند!، و روز به روز بر درجات و معرفت و کمال ی أمجع آله و حممد علی صل و ن یالطاهر آله و بمحمد

مجلس سوم در دعا ی بندگانو سست، سرعت اجابت خداوند

یطان الرجیم أعوذ باهلل من الش ن الرحیم بسم اهلل الرمحی

الطیبی و آله حممد و صل اهلل علی و لعنة اهلل علی أعدائهم أمجعی

ند اجابت خداو ن، سرعت ی بندگا هنگام دعا

ف ذیأدعوه ال یجیبنیاحلمدهلل حنییدعوین، وإنکنتبطیئا هلل؛ واحلمدذیأسألهفیعطینی وإنکنتبخیالحنییستقرضنی.،ال

اب خوانم و او جوآن خدایی که من او را می، حمد اختصاص به خدا دارد»خواند! و یمرا و اگرچه من کند و بطیء هستم در وقتی که او م، دهدمرا می

ن کنم و به مآن خدایی که من از او سؤال می، حمد اختصاص به خدا داردا از و اگرچه من در دادن بخیل هستم آن هنگامی که خد، کندبخشش می

«کند!من طلب قرض میاجابت ا، عدم تحقق دع ز عدم ا کاشف

اجابت از ،ن مامسلما به دنبال خواند؛ دهدخوانیم و خدا جواب میما خدا را میر د، اشدبشته طرف پروردگار هست! حال به هر میزانی که خواندن تحقق و واقعیت دا

؛ یستفکاکی نان، همان مرتبه و مرحله به دنبالش اجابت هست. و اصال بین دعا و اجابت ست!ابوده نانسان باید کشف کند که دعا ، و اگر یک جا دعائی بود و اجابتی نبود

﴿ ﴾زمانی که » 1؛

.186( آیه 2قره ). سوره ب1

مجلس سوم / 1أبوحمزه ج یاز دعا یشرح فقرات 90

من به آنها خیلی نزدیکم و ، بندگان من از من چیزی بخواهند و سؤال کنند «کنم زمانی که مرا بخواند!دعوت دعوت کننده را اجابت می

ن نسا ی ا لهیکندی و سست ت ا اجابت دعو ها در

ی ما وقتا؛ ستهمسلما به دنبالش اجابت ، هر وقتی که ما خدا را بخوانیم پس، داد، وخا، آخ: گوییممی، فورا به دنبالش اجابت هست یا نهآیا ، خدا ما را بخواند

!صالح کار نیست؟، مصلحت نیست، چنان است، چنین است، شودنمی، بیدادخوانم و د که من میحمد اختصاص به آن خدایی دار»: فرمایدحضرت می

مرا و اگرچه من بطیء و کند هستم در هنگامی که او، اجابت پشت سرش استالسالطین نعکس باشد! وقتی خداوند که سلطا که مطلب باید بهحالتیرد« خواند!می

و الملوک است و مرکز قدرت است و مرکز حیات است و امرش و دعاو ملکجابت یم و اما باید سراپا بدو، خواندما را می، خواندنش همه از روی مصلحت است

اشد!اصله بالعینی ف کنیم و معطل نشویم که مبادا بین آن خواستن و اجابت ما طرفةچه الزامی دارد که خدا اجابت کند؟! ما چه ، خوانیمولی ما که خدا را می

خدا را ، حکمی بر خدا داریم و چه قانونی وضع کردیم که آن قانون در عالم تکوینو ضعیف ، که ما ممکن هستیماجبار بر اجابت و الزام بر اجابت کند؟! درحالتی

و میت هستیم! خدا در مقابل ما دارای صفات حسنی و ، و فقیر هستیم، هستیم 1!و له الکبیاء و اآلآلء ؛ اسماء علیاست

ن! قبال سستی بندگا ند در اجابت سریع خداو شگفتی

شده است. رحمت و لطف و مودت و افاضۀ فیض و اما مطلب به عکس و ؛ کندفورا اجابت می، جود از ناحیۀ او تا سرحدی است که وقتی ما او را بخوانیم

، امری کند ،کندی و سستی و اهمال ما در سرحدی است که وقتی او ما را بخواندشک داریم و ورزیم! کأنه به خدا ما در اجابتش کندی می، دعوتی کند، ای کندنهی

؛ دانیماستوار نمی، اساس محور یقین بر صد در صدکند را آن دعوتی که از ما می

: »160، ص 4، ج الکافی. 1 یاالی،یارمح نیااهلل،یارحیمیااهلل،یااهللیااهلل!لکاألسامءاحلسنی )فرازی از دعای شب بیست و یکم ماه رمضان( «ء.واألمثالالعلیاوالکبیاءواآلال

91 خداوند، بعد از درخواست بندگان یسرعت عطا

چنان ، آیا مصلحت ما چنین هست: سنجیم کهوقت آن دعا را با مصالح خود میآننکنیم؟ حال اگر مؤمن و مسلمان باشیم ، نیست؟ آیا این دعوت خدا را اجابت بکنیم

، ولی در عین حال؛ یعنی سست و کند در اجابت، تیمتازه بطیء هس، و اجابت کنیمفورا اجابت است! باز باز خوانیم دارد! باز ما میاو دست از کار خودش برنمی

کندی!، خواندکندی! باز می، خواندفورا اجابت است! و باز او ما را می ،خوانیممیند ن، سرعت عطای خداو ز درخواست بندگا ا بعد

هلل احلمد فیعطینیو أسأله ذی ال یستقرضنی، حنی بخیال کنت إن و و»؛م و عطا پشت یکناز او سؤال می ام حمد اختصاص به آن خدایی دارد که

راض و اگرچه من بخیل هستم در هنگامی که او از من استق، سرش هست «خواهد!کند و چیزی میمی

خدایا: کندؤالی که انسان از خدا میاین فقره هم مثل فقرۀ قبل است. هر سو هر چیزی بدهد ، جواد است، چون کریم است؛ عطا پشت سرش هست !بده

ب کارهایش روی اساس منفعت شخصی و ح؛ شودچیزی از خزانۀ جودش کم نمیباز ؛ دهدمی، کندنیست. و لذا انسان از خدا سؤال می، ذاتی که منفعتی به او برسد

حد یقف ندارد!، ...طورنیهم و؛ دهدیم؛ دهدیم؛ ددهمی، کندسؤال می دهد؟!مگر کسی می، اما اگر خدا از ما چیزی بخواهد

دهد؟!زکات بده! مگر کسی می: ـ دهد؟!خمس بده! مگر کسی می: ـ دهد؟!فطره بده! مگر کسی می: ـ بده! صدقات مستحب بده! به فقیر احسان کن! صلۀ رحم کن! از جانت: ـ

ت! جیب اسعدهد!! خیلی دهد؟! ابدا ابدا نمیمگر کسی می !ت بده! و بده...از مال ! محکم بر ایندهمنمیاما خمس هستم ! متدین دهمنمیاما مال خوانم مینماز

!امایستادهصراط ای : کندأعلی آمده التماس میوقت به جایی رسیده است که خداوند علیآن

یا تومانی ، رض بدهید! قرض! نه تومانی یک شاهیبیایید به من ق، بندگان من


تومانی ، گیرم تومانی دو تومانتومانی یک عباسی! من از شما قرض مییا ، صنارخواهید تومانی هفتصد تومان! و اگر هم می، تومانی هفتاد تومان، چهار تومان

خدا قرض به ، شویم که با این حالبیشتر! بیایید قرض بدهید! حال آیا ما راضی می بدهیم؟!

قرض ن در نسا استنکاف ا لحسنه دادنعلت ا

﴿ ﴾کیست» 1؛ الحسنه بدهد تا اینکه خدا به او در دنیا و آخرت که بیاید به خدا قرض

ب کریم )یعنی خیلی عالی برای او مضاعف برگرداند! عالوه بر مزد و ثوا «بوده باشد(.

﴿

﴾.2 کسی مثال آن، کننداه خدا انفاق میمثال آن کسانی که مال خود را در ر»

دانه جو دریک ،دانه گندمکارد )یکاست که یک دانه حبه در زمین میبلی دهد و در هر سنشود و هفت سنبل میکارد( و این سبز میزمین میه بمسئله ! )باز خیال نکنید کهشودیمکه مجموعا هفتصد دانه ، صد دانه

﴿شود( همین اندازه متوقف می ﴾ ی که خدا به افراد دو، رتاهزا، ای کاشتندانه دهد )یعنی یکاز این هم زیادتر می، بخواهد «دهد(!صد هزارتا بهره می، ده هزارتا، هزارتا

تکوین نظام نفاق در ن ا شد برابر چند

الحسنه! محض رضای خدا بیندازید در اینقرض، بیایید قرض بدهید»کند؟! مگر کسی گوش می؛ الحسنۀ خداصندوق قرض إن بخکو حینت نیال

من در دادن، کندکند و طلب قرض میوقتی خدا از من استقراض می؛ یستقرضنی یم!که مطلب به عکس است و ما باید از خدا طلب کندرحالتی« بخیل هستم!

ا ار نسبت به بنده و د متعال ند مطلقۀ خداو یی ویملکیت

لک خداست نه ملک م ، لکم ؛ کند و ما در دادن بخیل هستیمخدا از ما طلب می

.11آیه (57حدید ). سوره 1 .261ه آی( 2). سوره بقره 2

93 ایانفاق بر دلبستگان به دن یسخت

1؛﴾ ﴿: ما! او مالک و ملک است. هم مالک تمام اموال استاختیار مال او است و هم صاحب، یعنی صاحب اختیار است. هم مال: هم ملک است

﴾،2﴿: خوانیمو لذا در سورۀ مبارکۀ حمد که ما می تصرف او است.بر پادشاه و صاحب اختیار »: یعنی، ﴾ ﴿: اندبسیاری از قراء قرائت کرده

چون ؛ بخواند اشکال ندارد ﴾ ﴿و اگر انسان در نمازش « روز جزا. 3پیغمبر اکرم بر این اساس روایت شده است.قرائت صحیح از

خدا طلق ما و تمام اموال ما ملک، خداوند مالک است و ملک است حاالبنده و آنچه در دست بنده است ؛ لمواله کان ه د ی یف ما و العبد »، ایمچون بنده، است

چون؛ ندکتواند تصرف موال در اموال ما هر قسمی که بخواهد می ،«مال موالستا را موال ما، آورد بسوزاندصاعقه نمی، گیردبه قهر نمی، کندایم. اما تصرف نمیبنده

قاضا و مدام ت، دهدو مدام مهلت می، دهدمدام مهلت می؛ بردبه سیل و زلزله نمی کند که خودت بده!می

به چقدر خوب است! اینکه انسان، و اینکه انسان به دست خودش بدهدا ربرد و آدم کند و آن عالقه را از قلب میجان آدم را زنده می، بدهد دست خودش

، ادنود دتواند به دست خودش بدهد؟! به دست خدهد! اما مگر کسی میپرواز می خیلی مشکل است!

نیا ن به د لبستگا نفاق بر د ی ا سخت

، بود و ثروت زیادی هم داشت کردهشخصی بود که عمر طوالنی : گویندمیولیکن حقوق خودش را نداده بود. در ؛ تش هم از مال حالل و تجارت بودو ثرو

؛ 42( آیه 24؛ سوره نور )120و 18و 17( آیه 5؛ سوره مائده )189 آیه (3) عمرانآل. سوره 1

.14( آیه 48؛ سوره فتح )27( آیه 45؛ سوره جاثیه )49( آیه 42سوره شوری ) .4آیه ( 1). سوره فاتحه 2﴿جهت اطالع بیشتر پیرامون افضلیت قرائت .3 ﴾، 4، ج نور ملکوت قرآنبه ،

رجوع شود. 599، ص 6، ج مطلع انوار؛ 405، ص مهرتابان؛ 471ص


ها ها در خانهبنا شد که وصیت کند و حقوق خودش را بدهد. و سابقا پول، آخر عمرها نبود که همیشه جیب مردم خالی و بانک و این حرف، ها چیده شده بودو در قفسه

و به همسایه و شریکشان برای پنج و همیشه دست گدایی مردم دراز باشد ، باشدما را بخر! مان باید پاس شود بیا آبرویآقا سفته: تومان و ده تومان التماس کنند که

های طال و نقره چیده شده بود.طور کیسهها همینمردم پولدار بودند و در قفسهت آقا من وصی»: یک شب مالی محل را با جماعتی دعوت کرد و گفت

بینید بید و آلن شما تمام حقوقی که بر ذمۀ من است را هم حساب کنو ا؛ امکردهم که ه بودبنده دید)ایم من را به ستون این اتاقی که نشسته، شود! بعدچقدر می

که ن داشتاتاق بزرگی بود و چهارتا ستو در خود منزل، های سابقبعضی حسینیهو رداریدبد را یزید و آن کلیببندید و وقتی من را بستید برخ، اسمش حسینیه بود(

«بردارید!، شودقفسه را باز کنید و هرچه از حقوق میلند بن؟ خب آقاجان چرا شما را ببندیم به ستو، بسیار خب! حال»: مال گفت

من طاقتش را» :گفت« بده! را آنشو و دسته کلید را بردار و خودت در را باز کن و «کنیم!کار را می ما این، خیلی خب»: مال گفت« ندارم!

و گذاشت دقت دراش و حق و حقوقش را مالی محل هم تمام داراییوقتی که و بعد دستور داد جناب تاجر را با طناب به ستون بستند.، حساب کرد

وکنند ا بازر کلید را بردارند و قفسهدستور داد که دسته، خوب به ستون بسته شداز باشت دسته کلید را برداشت و قفسه را د که شخصیها را بیاورند. همینپولن سارق ای، نیداین مال را بیرون ک»: شد و گفت داد و بیداد آن شخص بلند، کردمی

شید ودش را کخ؛ فریاد، نعره، بیداد، داد« و دزد است! امشب اینجا چه خبر است؟! خواست پاره کند!طرف! طناب را میآن، طرفاین

خیلی مشکل است! دادندست خود با مسئله این است آقا! ز مرگ لش پس ا موا نفاق ا ز صحابه به ا ی ا وصیت یک

: یکی از اصحاب حضرت رسول صلی اهلل علیه و آله و سلم وصیت کرد که

95 به انفاق اموال تیعلت رجحان انفاق قبل از مرگ بر وص

پیغمبر اکرم بیایند و در این انبار من که پر از خرماست را باز ، وقتی که من مردم» «بعد از مردنم نه اآلن(کنند و همه را در راه خدا انفاق کنند. )

م و انجاین ابعد از اینکه از دار دنیا رفت و تجهیز و تکفین و تشییع و تدفند که از کردبحضرت رسول با تمام اصحاب آمدند و در انبار را ، طبق وصیت، گرفت

ست ادنی های خرما چیده شده بود! و خرماهای مدینه هم دیطور گونیدر آن همین ت!وبی است و بعضی از اقسام خرماهایش خیلی مطلوب اسو خیلی خرماهای خ

ا ررماها طور خفقرا هم اطالع پیدا کردند و تمام فقرای مدینه آمدند و همینیرون نبار بخواستند از او تمام این انبار را خالی کردند. وقتی که می، قسمت کردند

د و رداشتنرا ب ت آنحضر، یکی از خرماها زیر پای یکی از افراد له شده بود، بیایند :فرمودندبه اصحاب نشان دادند و

این یک دانه خرمای له شده را به دست خودش انفاق ، اگر این مردمن همۀ : تا اینکه بعد از مردنش وصیت کند، بهتر بود در نزد خدا، کردمی

1این اموال را در راه خدا انفاق کنم!ن مرگ بر وصیت به ا قبل از ق نفا ن ا موالعلت رجحا ق ا فا

چراغ ریخته است ولی حکم روغن، وصیت بعد از موت خیلی خوب است، ریزدمیدر خیابان چراغ شکند و روغنکند. شیشه میزاده میکه انسان نذر امام

ها ها و ثروت! زحمت کشیده و پولکنیمزاده نذر امامرا گوید حاال این خب آدم میوقت آن، میرد و همه را هم باید بگذاردارد میبیند دحال که می، را جمع کرده و...

کند. جمعیتی را به گرفتاری مبتال مییک مشت ، کند و با وصیتآید وصیت میمی ﴿؛ وصیتش هم به وبال و خسران، اش به وبال و خسرانهمۀ زندگی

﴾!2 نه ز نمو ی ا ئدهیب یهاتیوصا !فا

؛کردیم تیاذ را زن یلیخ مرد نیا که بودند یشوهر و زن کی: ندیگویم

.415، ص ینابیع الحکمة. 1 .11 آیه( 22). سوره حج 2


یلیخ شوهر نیا ۀخان در زن نیا خالصه و ،دادینم را اشنفقه ،دادیم فحش ،زدیم یلیخ»: گفت و کرد یتی وص زن به ،آمدرس مرد نیا عمر یوقت! بود تیاذ و رنج در

فحش ،زدمیم کتک را تو ،عمر مدت در من! دیببخش یلیخ! خواهمیم معذرت ؛گذاشتمیم نفقهیب را تو ،کردمیم مسافرت ،آمدمینم و رفتمیم هاشب ،دادمیم

یتالف و شود خنک دلت یقدر که آن! حاال عوض خواهمیمعذرت م یلیخیلیخ را نجاستیا که یطناب نیا ،رفتم ایدن دار از نکهیا از بعد کنمیم تیوص من ،یباش کرده

دور تا دور و خانه نیا یتو خواهدیم دلت هرچه را من ۀجناز و ،یببند من یپا بهتا دلت خنک شود بخورد طرف آن و طرف نیا به من دست و سر و یبکش اطیح نیا «!دهمیم تو به یاریاخت و کنمیم یتیوصنیچنهم من. یشو راحت یقدر کی و

یت ق وصاش هم روی زمین ماند. این زن طبجنازه مرد از دار دنیا رفت ورادر ب، ردمطناب را به پای این مرد بست و شروع کرد توی خانه کشیدن. م، شوهر

این زن به ی! نگاه کن که اینوا یا»: این مرد و عموی این مرد آمدند و گفتندی هر کس زدن! و شروع کردند این زن را« کند؟!بیچارۀ از دنیا رفتۀ متوفا چه می

صیت وزد! این بیچاره هم بایستی که طبق یک لگد می، زدآمد یک سیلی میمینه ت را!ات را و هم مردنخدا لعنت کند هم زندگی»: رفتار کند دیگر! زن گفت

«نه مردن!، زندگی داشتی آید دیگر!طوری درمیها اینوصیت، خالصه

متعالبقا ند نزد خداو نفاق شده مال ا ی

وم معد وموجود است ، د آنچه را که انسان در راه خدا انفاق کنددانننمی دانند آنرود. نمیمالشان از بین می، کنند کنند که اگر انفاقنیست! لذا خیال می

، المت. این موجود نیس، و آنچه را که دارند؛ موجود است، کنندمی مالی که انفاقورثه هم ،خواننداش را هم میاتحهرود و فرود و از دنیا میفانی است و از بین می

منی ه دشتبدیل ب، واسطۀ این مالکنند و آن مودتشان بهسر همین مال نزاع میروح وآورند دارند و هزار کار فحشاء و منکر بجا میو این مال را برمی، شودمی

ماند!این نتیجۀ مالی است که می .کنندیم مکدر راخودشان و آن متوفا

97 انفاق رسول خدا

و مستحکم قصندو در و داده نیمع یجا در ،است داده انسان که یمال آن اما نه ،بردیم دزد نه ؛ببرد نیب از را آن تواندینم یزیچ چیه که است شده رهیذخ یفوالد ؛بزند تواندیم را صندوق آن طانیش نه ،است نسوز صندوق آن چون ردیگیم آتش

است تهگرف قرض عنوان به و تاس پروردگار دست در صندوق آن! است محکم یلیخ !کنمیم یهدارنگ تیبرا من ،بده قرض من به: است گفته ؛کند ینگهدار انسان یبرا تا

قتانیرف هب ،ببرد دزد را شما پول نیا که دیترسیم و دیدار یپول شما یوقت یوقت! دهب قرض من به ،بله: دیگویم ؟یریگیم قرض من از را نیا آقا: دییگویم

داخل ماش ملک از پول نیا! شد تمام مطلب ،دیداد قرض قتانیرف دست هب را پول و دیگردیمبر و سفر دیرویم ؛است شده شما پول دارعهده او و ،شد قتانیرف ملک نی. ادیریگیمپولتان هم حاضر است آن را و ،رودیم نیب از خوفتان و ینگران !است قرض یمعنا

ق رسول خدا نفا ا

رای ند بخواستند تشریف ببر علیه و آله و سلم میحضرت رسول صلی اهللنه در خا که یگوسفند نیا»: گفتندبه یکی از زنانشان ، ها و غزواتیکی از جنگ

«و همه را در راه خدا انفاق کن!، بکش رااست : گفت «؟یکرد انفاق و یکشت»: بعد از یکی دو روز که برگشتند فرمودند

! ال قی منها إبلی یا رسول اهلل! ما ب » اش را در راه من گوسفند را کشتم و همهالک ف «.ندادمفقط یک کتفش باقی مانده که ، خدا انفاق کردم و دادم

إتیبقکل ها»: حضرت فرمودند ال اش باقی مانده است مگر همهالکتف! 1«ده است(ای باقی نماناین کتفی که نداده، ای باقی مانده استکتف! )آنچه داده

ن ن به عاصیا مهلت داد السالم در باب لمؤمنین علیه میرا مایش عجیب ا فر

السالم هیعل نیرالمؤمنیام! است داریب بیعج یلیخ و است داریب هم خدا یاجمله کی خواندمیم البالغه نهجاست! در بیعج یلیدارند که خ یشاتیفرما :که دارد

، با قدری اختالف.58، ص 4، ج سنن الترمذی. 1


، دهدمهلت می، دهدمهلت می، هددأعلی به انسان مهلت میخداوند علی آورد.ن میبه زمی یرو بامرتبه انسان را نشیند و یکوقت در کمینگاه میآن

دهد و انسان خب چقدر مهلت دهد؟! غذای نرم و لطیف به انسان میحق فقرا را بده!! : گویدو مدام به انسان می، کندی عمر میعمرخورد و می

عجیب! این غذای به این لطیفی و مثل : گویدکند و میانسان گوش نمیمرتبه در به فقرا بده؟! یکگویند: چه می، خورمراحةالحلقوم را دارم می

یک استخوان در حلقش فرو ، خوردالحلقوم را دارد میةبین اینکه راح 1شود!رود و راه بسته میمی

زحمت گر اجحاف در حق کار قبت کشعا

ان ای که جلوی مسجد شاه دک از کسبه یکی، یک روز در مجلسی بودیم :گفت شد و آن هم یک قضیه نقل کرد وقضایایی نقل می؛ دارند هم آنجا بود

اه شهای سال در مقابل مسجد شناختمش و سالیکی از رفقای ما که میش برای؛ دادآدمی بود که حق کارگر و حمال و... را نمی، دکان داشت

، بدهد آوردند و باید حق باربری راا میسخت بود! مثال فالن بار رهایی ها و بیچارهو این حمال« برو بگیر!، است که آورده هماناز »: گفتمی

رفتند.کسل می، کردندآمدند و عرق میکه می، ا بودیک روز در آخر دکانش نشسته بود و مشغول خوردن غذ :(گفت)می

ن کانش زمیدسنگینی آورد و سر بار ، بریان. یک حمالبود یو غذا هم مرغکسی که برو از همان»: گفت« مزد من را بده!، خب»: انداخت و بعد گفت

دهد! او اینجاآن که به من حق حمالی نمی»: گفت« بگیر!، است آورده !«آنجا ببر؛ اش به عهدۀ تو استو گفته است که حق حمالی آورده، است آوردهه کلند نکن! برو از همان ما را از سر جایمان ب، برو، برو»: گفتهد بود را خواخوری بر تو گوااین غذایی که تو می»: حمال به او گفت« بگیر!

و« قوم!الحلةحآره واهلل! گوارای گوارا مثل را»: گفت« که حق من را ندهی؟! این ران مرغ را برداشت و در دهانش گذاشت.، جلوی حمال

، با قدری اختالف.166و 165، ص 1)عبده(، ج نهج البالغة. 1

99 اسالم یتیدر مکتب ترب تیترب تیفیاز ک یمصداق

همان جا: گفت(و می، خوردقسم می، گفت)این شخصی که برای ما می شد! خفه، همان استخوان مرغ در گلویش گیر کرد و تا به بیمارستان رسید

نشسته است! نگاهیدر کم خدا 1؛إن اهلل لبالمرصاد : گوینداین را میت داده مکن، مال داده است، خدا به تو سرمایه داده است، حاال آقا جان من

ن ان! اینوش ج؛ مرغ داده است تا در آخر دکانت بخوری، عزت داده است، استرق عست و داشته و در هوای گرم آورده ابر را عدلبیچاره که از راه دوری یک

، انک تومی، خواهد بگیرد قیمت زیادی که نیستوقتی هم که پول میو آن، ریزدمیین ا؟! از کنی ایعآخر چرا حق این را باید ض؛ خواهد بگیردقران حمالی می پانزده

!!دشونافراد هم پیدا میر اگ»: هکگفتند در زمان پیغمبر آنچه را که کفار و مشرکین به پیغمبر می و

ستور دپس چرا تو به ما ، کردخواست خودش این فقرا را اطعام میخداوند میآورده قر درفاز اینکه خداوند این فقرا را به حال ، دهی که انفاق کنید؟! پسمی

ت قه قسمخدا مردم را به دو طب !نه« شود که خدا خواسته است!معلوم می، ستاادن و ها و مال دگذشتگیدواسطۀ همین از خوتا اینکه به؛ فقیر و غنی: کرده است

ه حیاتبند و مردم از سطح حیات مادی و حیوانی ارتقاء پیدا کن، ایثار و انفاق این مکتب تربیت است!؛ انسانی برسند

اسالممصد ی تربیت مکتب تربیت در قی از کیفیت ا

انسان داده أعلی که مالک است و این مال را به دستوقت خداوند علی آناز نقطۀ نظر لطف و رحمت به ، کندقسم تصرف هم در آن ایجاد میاست و همه

گیرنده خودش را به عنوان قرض، اینجا رسیده است که در مقابل بندگان خود، چیست؟! مال« مالتان« »بیایید این مالتان را به من قرض بدهید!»: کند کهمعرفی می

چه کسی قرض بدهیم؟! یعنی چه؟! مال را به« به من قرض بدهید»مال کیست؟! نه اینکه ثانیا مال ماست ؛ ثانیا مال ماست بالمجاز، اول مال توست بالحقیقه، این مال

﴿: 14آیه (89). اقتباس از سوره فجر 1 ﴾.


ملکیت تو ؛ اعتباری است، بت به این مالبلکه بالمجاز! ملکیت ما نس، بالحقیقهخواهد بندگان را گرفتار آتش قدر لطف و رحمت دارد و نمیحقیقی است! اما این

به مودت و به ، به رأفت، به صالح، خواهد مدام آنها را دعوت کند به خیرکند و میه است! گیرنده تلقی کردوقت خودش را قرضآن؛ تا اینکه آنها را تربیت کند، لطف

:فرمایدنظیر آن حدیث قدسی است که خدا می من جلیس ذاکرینأنا ، و أطاعنیأنا من نشین و جلیس من هم» 1؛مطیع

و من مطیع هستم از آن کسی که من را ، هستم با کسی که من را یاد کند «اطاعت کند.

ه خدا شود تعبیر کرد کآخر دیگر چه قسم می« من مطیعم!»: گویدخدا میوقت نوکری به موالی خودش یک« من مطیع تو هستم!، ای بنده»: گویدمیوقت موال از شدت رأفت و رحمت دارد به بنده یک، گوید من مطیعت هستممیآن ؛ که در ردیف هم و هر دو انسان هستند گوید! آن هم نه این موال و این بندهمی

2؛﴾ ﴿: های عالم به دست اوستموالیی که تمام قدرت ای که از خاک است و معلول!و این بنده

ن بیواسطه حضرت حق س بود در دستر

کنم و به حمد اختصاص به آن خدایی دارد که من از او سؤال می (پس)

:286، ص 5، ج الوسائل مستدرک. 1وی: » وذکرینمنسیجلأنا:قولیاهللأن ”و ر ب منبیمویأطاعنمنعیمطویأحبنمنحم

:ترجمه «“.استغفرینمنغافرودعاین دار کسیودوست نشین هستم با کسی که مرا یاد کند، و محبمن هم”فرماید: خداوند متعال می»

کنندۀ کسی تهستم که مرا دوست داشته باشد، و مطیع کسی هستم که مرا اطاعت کند، و اجاب «“د.هستم که مرا بخواند، و غافر و بخشندۀ کسی هستم که از من طلب مغفرت بنمای

:628، ص 2، ج إقبال األعمال «.أناجلیسمنجالسنیومطیعمنأطاعنیوغافرمناستغفرین:لیقولاهللتعا» .67( آیه 39سوره زمر ) .2

101 حضرت حق واسطهیدر دسترس بودن ب

و اگرچه من بخیل هستم در هنگامی که از من استقراض ، کندمن عطا می 1!دخواهکند و قرض میمی

الذیأنادیه هلل حلاجتیشئتکلامواحلمد ، یشئتحیثبهأخلوو لس.حاجتیلفیقضشفیع بغی

ه ککنم هر وقتی حمد اختصاص به خدایی دارد که من او را ندا می»در مجلس ، کنمو با او خلوت می؛ برای حاجتی که به او دارم، بخواهم

ون بد؛ رمبرای سری که در دل دا، کنم هر وقتی که بخواهمواحد خلوت می «اینکه کسی واسطه باشد و بیاید بین من و او را ربط دهد!کنم هر وقتی که حمد اختصاص به آن خدایی دارد که من با او صحبت می

ن و پاسبا، پیکر ندارد، اش در نداردبخواهم! موالیی داریم و آقایی داریم که خانهخواهد بگیرد و وقت وقت و تلفن و... نمیو انسان وقت و بی، حاجب هم ندارد

هر وقتی که بخواهم من با او مناجات ؛ خاصی معین کند تا به خدمت این موال برسدو هر وقتی که بخواهم او به من راه داده است. و ؛ کنمدل می و کنم و با او دردمی

، موقع خوابیدن، در مسجد، در دریا، در بیابان، نهدر ال، در خانه؛ هرجا که بخواهمالخالء رفتن که مستحب است انسان وقتی که وارد موقع تطهیر کردن و در بیت

جسالنأعوذباهلل»: شود بگویدمی یثسالبجمنالر جیطانالمخبثالش 2«یم!الر، آنجا که نشسته استوقت آنکند. و با خدا صحبت می، برد دیگرپناه به خدا می

کند دیگر! آنجا مستحب است که انسان دعاهای خاص مدام دارد با خدا صحبت میبا من صحبت کن! در هر : آنجا به انسان اجازه داده است که 3،واردی را بخواند

ذیأسأله»، فرازی از دعای ابوحمزۀ ثمالی: 582، ص 2، ج مصباح المتهجد. 1 ال هلل احلمد و

«.یستقرضنینیالحینتبخکوإن،فیعطینی .39، ص المقنعة؛ 104، ص 1، ج اإلسالم دعائم؛ 25، ص 1 ، جره الفقیه یحضمن ال .2 .25 ـ 23 ص، 1، ج هیالفق حضرهی ال من .3


نیمۀ شب که از 1،نزدیک غروب، الطلوعینبین، روز، شب؛ کن صحبت من بازمانی پهلو آنوپهلخواب اینستی و کمرت درد گرفت و خواستی در رختاخواب برخ

در ، در هر حالی 2یا اهلل!: بگو، نیستممنوع یا اهلل! آنجا از یا اهلل گفتن : بگو، شوی 3تواند خدا را ندا کند.هر زمانی و در هر مکانی انسان می

وقت اگر نزدیک است و هر؛ کنداگر به خدا نزدیک نیست که خدا را ندا میگذارد دم شود گوشش را میخم می خدا هم باز، بخواهد خلوت کند و مناجات کند

:532، ص 2، ج یالکاف. 1عاءإن”السالم قال: عبداهلل علیهخدجیة عن أیبعن أیب» مسوالد واجبةسنةغروباقبلقبلطلوعالش

ولوعطمع الفجر المغرب؛ إلهالتقول: الإال لهکیشاهللوحده الملکولهاحلمد، له وییی،شوهوعل یالدهیب،موتیالی وهوح،یییوتیمیوتیمی !ریقدء کل ات وتقول:؛عشمر

م میلالععیأعوذباهللالس بکأعوذ،ونیاطیمنهزاتالش یأنرب م،ونض اهللهوالس !میالعلعیإنمسوقبلالغروب.فإننس قبلطلوعالش ات الةإذاکامتقضتیقضتیعشمر «“.تهاینسالص

، 2، ج الخصالباه در میان خواب، رجوع شود به جهت اطالع از دعاهای هنگام خوابیدن و انت .2 .538، ص 2، ج یالکاف؛ 127، ص 1، ج المتهجد مصباح؛ 545)للصدوق(، ص المقنع؛ 625ص

:27، ص 1، ج األحکام بیتهذ. 3: احلائض و اجل ن ب یقرءان شیئا”السالم قال: جعفر علیهعن زرارة و حممد بن مسلم، عن أیب» ؟قلت

حال نقال: کل عل جدة،ویذکراناهللتعال الس :ترجمه «“.عم،ماشاءاإال ردم آیا گوید: عرض کیمکنند؛ زراره السالم روایت می زراره و محمد بن مسلم از امام باقر علیه»

ن از قرآ رمقدارهبله، غیر از آیۀ سجده، ”توانند قرآن بخوانند؟ حضرت فرمود: حائض و جنب می «“.ندکن ادتوانند خداوند را یتوانند بخوانند؛ و در هر حالی میا که بخواهند میر

علیه”: قال السالم هیعل عبداهللأیب خالد، عن بن امنیسل عن مویس یبإن تر ، یارب المقال: الس حسنأذأنییأستححاالت حال کل !ذکریعل :ترجمه «“.کرکفیها!فقال:یامویس

خداوند به سالمال هیعل یموس حضرت”: فرمود که است شده تیروا السالم هیعل صادق امام از»! کنم ادی التحا آن در را تو کنمیم ایح که دیآیم شیپ میبرا یحاالت! پروردگارا: کرد عرض

«“.است کوین یحال هر در من ادی و ذکر! یموس یا: فرمود خداوند

103 نجوا کردن و آرام صحبت کردن یعنیمناجات

آید او می بلکهدهان انسان! نه اینکه ما بلند شویم برویم پیش خدا و مناجات کنیم! درتر از این خدا نزدیک؛ تا گوشش را دم دهان ما بگذارد کینزد، کینزد، کینزد !مناجات؟ در وندا

ت یعن نمناجا آرام صحبت کرد ن و نجوا کرد ی

کسی را ،یعنی از دور: ندا؛ یعنی نجوا کردن و آرام صحبت کردن: مناجات طلب کردن.

، اهمبخو کنم هر وقتی کهحمد اختصاص به خدایی دارد که من او را ندا میکنم وت میدر مجلس واحد خل، کنمو با او خلوت می؛ برای حاجتی که به او دارم

شد و سطه بابدون اینکه کسی وا؛ برای سری که در دل دارم، خواهمهر وقتی که بمحتاج به شفیع ؛ «حاجتیلفیقضشفیع بغی» بیاید بین من و او را ربط دهد!

ورت اجت صو به دست او ح، نیست که او واسطه باشد و بیاید تا حاجت را بگیرد نه! بدون واسطه با خدا!؛ بگیرد

أعلی معلوم شد که تمام شفعائی که پروردگار علی 1«عرفتکبک»در فقرۀ جز پروردگار در عالم وجود ؛ به ارادۀ خداست نه در مقابل خدا، معین کرده استو ، و قدرتی نیست! پس هر شفیعی به ارادۀ او و به دست اوست، کسی مؤثر نیست

و حاجتی را از انسان تواند وساطتی کند هیچ شفیعی در مقابل او باإلستقالل نمی 2برآورده کند.

!یدعائلستجبیلهیولودعوتغ،هیالأدعوغیاحلمدهللالذعبادت ، خوانمکه من غیر او را نمی دارد حمد اختصاص به آن خدایی»

کنم! )همیشه من او را ندا نمی، زنمصیحه نمی، کنمفریاد نمی، کنمنمیقدر شنوا و بیناست و بر تمام امور مطلع که در هیچ امری کنم! اینصدا می

ام که در هر امری دیده؛ امنیاز ندیدهبی، من خودم را از اینکه او را صدا کنم

.کتاب نیهم از دوم مجلسی ابتدا به شود رجوع .1 .74، ص 9، ج یمعادشناسجهت اطالع بیشتر پیرامون این مطلب رجوع شود به .2


، من باید او را صدا کنم و غیر او را نباید صدا کنم!( و اگر غیر او را بخوانم «کند!کند و به دعوت من گوش نمیدعای مرا مستجاب نمی

آید! از یکار از دست او برماین خیلی عجیب است دیگر! این خدایی که همهاز ؛ هاآید نه همۀ کارفالن دوست و فالن حبیب انسان یک کار برمی، فالن رفیق

کیست خدا توانیم بگوییم که اینآید دیگر! اما نمیبرمی یدست هر کسی یک کارخواهد از دست او انسان هر چیزی میو ، آیدکه همۀ کارها از دست او برمی

مد حخواهید فرض کنید! اخروی و هرچه می، دنیوی، بزرگ، کوچک؛ آیدبرمیین ست! اابه عجب خدای خوبی به: اختصاص به این خدا دارد! انسان باید بگوید

کنم و اگر روم و از او تقاضا میخدا خوب است!! و من همیشه دنبال این خدا میی من خال دست، رودامید من از بین می، رودرجاء من از بین می، بروم دنبال غیر او

ت من ه دسکآیم و در یک امر نشده است ماند! در تمام امور سراغ این خدا میمی ه سراغمرتب و اگر یک، هروقتی سراغ خدا آمدم دست من پر بوده است؛ خالی بماند

لدعوتغیولو»ماند! میغیر این خدا بروم همان یک مرتبه دست من خالی هکند و به دعوت دعای مرا مستجاب نمی، و اگر غیر او را بخوانم؛یستجبلدعائی

«کند!من گوش نمیند مید بستن به غیر خداو ن دست در صورت ا لی بود خا

!ئیولورجوتغیهألخلفرجا،واحلمدهللالذیالأرجوغیها ن خدها انسان باید به ایحمد اختصاص به این خدا دارد. به قول عرب

مرحبا! زنده: گوییمبه قول ما می یعنی همیشه زنده باشی!؛ عاشت إیدک: بگوید یست!ناهلل! عجب پهلوانی هستی که مانند تو کسی باشی! دست مریزاد! بارک

اختصاص به او ،عجیب خدای خوبی است که همۀ اقسام حمد و ستایشچون همۀ کماالت در او جمع است! و شما از حاال تا روز قیامت بنشین و این ؛ دارد

رسد و تعریف شما به پایان روز قیامت می، خدا را تماشا کن و تعریف کنرسد! چون من در تمام مدت عمرم غیر او را مورد رجاء و امید خود قرار نمی

و اگر امید خود را به غیر او ، آستان فرود آوردم ایندر همیشه امید خود را ؛ ندادم

105 واگذار نکردن پروردگار بندگان را به مردم

داد. در تمام شد و امید مرا انجام نمیدر رجاء و امید من خلف حاصل می، بستممیو اصال ؛ اساس حقیقت بسته شد و گره خورد موارد به این خدا امید بستم و امیدم بر

ماند.دستم خالی می، بستماگر به غیر خدا امید میمردمواگذار ا به ن ر ن پروردگار بندگا نکرد

حمد » !فیهینوینالن اسإلیکلنیلو،فأکرمنیإلیهکلنیواحلمدهللالذیومت اختصاص به این خدا دارد که مرا به سمت خودش کشید )مرا به س

امر مرا به دست خودش، مرا به سمت خودش دعوت کرد، خودش سپرددش را به دست خوما و حال که زمام ، زمام مرا خودش گرفت(، فتگر

ا رمنزل ، آمدی گفتخوش، آفرین گفت، اکرام کرد )مرحبا گفت، گرفترای ما بسمانی ۀ آائدها و انواع غذاها را در این متمام میوه، برای ما مهیا کرد

و امتدر این منزل وارد شد در نهایت کرکه که انسان طوریبه، گستردرد تا دم نسپو عنان ما را به دست مر؛ کند(بزرگواری از انسان پذیرایی می

«اینکه ما را پست کنند و اهانت کنند.نها آاز ، دنروی بیایید سراغ من و سراغ غیر من نروید! سراغ مردم: به ما گفت

؛ اشدخواهد بهر که می، حاجت نخواهید! امید خود را از هرچه غیر خداست ببریدنندگی ست و زآنجا سوزندگی ا، آنجا حلوا نیست، کنندا که آنجا حلوا خیر نمیزیر

ه با را مآنجا خبری نیست! اگر بنا بود خدا ، است و آفتاب گرم و تشنگی استمر را کرد و زمام اکرد و ریسمان قلب را به خود متصل نمیسمت خود دعوت نمی

شد و مینرمت پروردگار واقع گرفت و در نتیجه انسان در تحت مکدر دست نمیوقت نآگیر! ببرو سراغ مردم حاجتت را : سپارد کهامر انسان را به دست مردم می

!دم؟مر امکد !مردم؟ کدامای بود؟! چه نکبتی بود؟! چه ذلتی بود؟! چه بدبختی کیی من، دباشن اگر تمام افراد بشر با تو دشمن: گویداما خدایی داریم که می

هستم کافی است! برای تو :فرمایدالسالم در آن دعا می حضرت سیدالشهداء علیه

چه چیزی را گم کرده است؟! و کسی که ، خدایا کسی که تو را پیدا کرد


1چه چیزی را پیدا کرده است؟!، تو را گم کردهیچ ، و آن کسی که تو را گم کرد؛ همه چیز دارد، آن کسی که تو را پیدا کرد

﴿هیچ ندارد! ؛ که غیر تو را داردندارد! نه این ﴾ هر ، دنیا و آخرت ﴾!2﴿؛ دو خسران است

ن در عین غنی و بی ی با بندگا محبت و دوست ن راه قرار کرد ایشانبر ز نیازی پروردگار ا

ببإل الذیت عنیواحلمدهلل حمد اختصاص به آن خدایی »؛وهوغنی است که از من غنیدرحالتی، دارد که آمده با من راه دوستی باز کرده است

«نیاز است!بی و دیدانیم «ردهک باز یدوست راه»! م؟یچه قسم ما معنا بکن وکند؟ ریتعب قسمچه

خواهدیم شخص نیا و ،ندارد ییآشنا چیه شما با یشخص دیکن فرض چه؟ یعنی تواضع ،کندیم میتعظ ،کندیم فراهم یمقدمات قسمچه ؛کند باز یدوست راه شما با را شما کفش ،ردیگیم شمارا از لباس گرد ،کندیم سالم ،آوردیم هیهد ،کندیم

شما نکهیا تا ،مقدمه هزار به کندیم خدمت ،رودیم مسافرت شما با ،کندیم جفت .دیباش اشتهد دوست را او

:فرمایدالسالم در این عبارت می حضرت سجاد علیهبب» هحمد اختصاص به آن خدایی دارد ک و بیعج مقدمات با یعنی: «إلت

غنهوو» !اوردیب من دل در را خودش محبت که است کرده یکار ،یبیغر : «یعن ی را بتشمح خدا که هستم یکس هچاست )من ازینیب ،است یغن من از کهیدرحالت

(!اوردیب من دل در اعراض خدا زا و بشوند کافر امتیق روز تا آدم زمان از بشر افراد تمام اگر

قدرنیا ،غنا نیا دوجو با اما! است یغن طورنیا! گرد ندیننش اشیکبر دامن بر ،کنند !است فیلط

«....کفقدمنوجدیوماالذفقدکمنوجدذاما[یإل]: »349، ص 1 ، جإقبال األعمال .1 .11 آیه( 22). سوره حج 2

107 شانیپروردگار از ا یازینیو ب یغن نیبا بندگان در ع یبرقرار کردن راه محبت و دوست

:دیفرمایمالسالم در مناجات مریدین حضرت سجاد علیهعل هو من مقبلیا علیه المقبلنی مفضل، عائد علیهم بالعطف و و،

1.بابهودودعطوفبجذبمإلو،رءوفعنذکرهرحیمبالغافلنیا م به آنههتو ، آورندکنند و روی میای کسی که آن افرادی که به تو اقبال می»

یندازی!ها به اینکه نظر عطوفت و مهربانی و مکرمت را بر آنآوری! بروی میگیری در می کنی و آنها رابا کمال افضال و با کمال نعمت از آنها پذیرایی می

کنی! و به آن کسانی که از ذکر توآغوش خودت و در رحمت غرق میبه بت نس کنی وباز تو از آنها اعراض نمی، کننداند و از تو اعراض میغافل

«کنی! ات جذبخواهی آنها را به خانهمیمدام باز ؛ کنیآنها غفلت نمی! بیا روی؟ برگردکجا می: کنیمدام ندا می، دهیات را نشان میمدام در خانهطور ننیا اید، آن سراب است، آن تشنگی است، آن بیراهه است، اینجا! آن راه نیست

، ستدنیا شهوت ا، مسکنت است دنیا، دنیا وبال است، دنیا زینت است، استجا آن؛ آب است، بهشت است، رحمت است، شیطان فایده ندارد! بیا این طرف

هل است!جآنجا ؛ اینجا علم است؛ آنجا آفتاب است؛ اینجا سایه است؛ سراب است !آیی تا خودت را به ما نشان بدهیبا هزار عبارت و با هزار جلوه می

منهزار جلوه برون آمدی که با یک

2هزار دیده تماشا کـنم تـو را با یک ببإلیاحلمدهللالذ» کند! دایکه خدا به ما محبت پ میکن یکار دیبا ما «!ت

از را انسان نکهیا تا دیایب ونیدو تا کام دیباکه یجاهل نیغافل معرض سنگ بندگانحرکت یکس مگر! جدمس دیایب شودبعد از افطار بلند و بدهد حرکت شیجا

، فقراتی از مناجات مریدین.147، ص 91 ، جبحار األنوار .1 :9 شمارهغزل ، فروغی بسطامیدیوان .2

ــا کــنم تــو راکــی رفتــه ای ز دل کــه تمن

ای نهفتــه کــه پیــدا کــنم تــو راکــه بــوده حضـورای که شـوم طالـب غیبت نکرده

ای کــه هویــدا کــنم تــو راپنهــان نگشــته

با صد هزار جلـوه بـرون آمـدی کـه مـن

ه تماشــا کــنم تــو رابــا صــد هــزار دیــد


دایو تحبب در دل پروردگار پ میبخواه معذرت و مییایب نکهیا عوض اما! کند؟یم دعوت دیآیم الناس و الجنةمن مالئکه ۀلیوسبه مدام و دیآیمبه عکس او ، و... میکن به ما ندارد! یاجیاحت چیه؛ است یغن کهی! درحالتایب: که کندیم

ماحلم و عفو پروردگا مقابل جرم و گناه ر در

عنیحت احلمدهللالذییلم یو ،لذنبالکأین وعندیء شأمحدفریب ی.مدحبأحق

کند! در ورزد و صبر میحمد اختصاص دارد به این خدایی که حلم می» اینکه اصال که مثلکند تا به سرحدی ای صبر میمقابل گناهان من به اندازه

ست! ومن گناهی نکردم! پس این پروردگار من خیلی در نزد من عزیز ا «بینم که از هر موجودی او بیشتر سزاوار حمد است!می؛ کندقوبت نمیع، سیم، گناه دیم؛ هددنمی، مالی بدهدباید گوش، کنمگناهی می

ال اص ،یمی نکردکه اصال ما گناهاینتا به جایی رسیده است که مثل؛ کندنمی؛ کندنمیقدر أنات! ینقدر صبر! اآخر این؛ کندبندۀ مطیع هستیم! این قسم با ما دارد رفتار می

کیحتیعنلمییاحلمدهللالذ» أنات به معنای حلم است! اینکه مثل ؛«الذنبلأینبعد با ؛ کندیبه هم موبه کن! انسان یک توت: گویدمیآدم اصال گناه نکردم! و بعد هم به

:شوندرو میهمدیگر روبه ام!خدایا من گناه کرده: ـ

اصال گناهی نکردی!: گویدمی !ناه کردمقسم به حضرت عباس من گ، خداقسم به ، خدایا من گناه کردم: ـ

دیگر اسم گناه هم نیاور!، اصال نامۀ عملت پاک است: گویدمینبکمنالذنبلهالت ائبمنا اینکه گناه کسی که از گناه توبه کند مثل» 1؛لذ

:435، ص 2 ج، الکافی. 1ول : قال السالم لیهجعفر ععن أیب ، عن جابر » ”: سمع ه یق نب الذ من لهکالت ائب منالذنب و،

نبوهومستغفرمنه ترجمه: «“المستهزئ.کالمقیمعلالذ کسی که از گناه توبه کند، مثل فردی”السالم شنیدم که فرمود: باقر علیه گوید: از امامجابر می»

109 حلم و عفو پروردگار در مقابل جرم و گناه ما

«نکرده است )تو گناه نکردی(! جالتخاما خدا ، رسد که انسان باید از خدا خجالت بکشدو به جایی می

ت!اه نیسای گنجاصال اسم گناه را دیگر پیش من نبر! اینجا دیگر : گویدکشد! میمی باشد!!قدر خدا حلیم این

شکل، تپروردگار من این شکلی اس، این پروردگار من است، پس بنابراین غیر او به، طوری است! امیدم به اوستو شمائل و قد و قواره و خصوصیات او این

: دهدنیست! تمام کارهای من به دست اوست و به بهترین وجه انجام می، و در تمام شدائد و مشکالتمن را لنگ نگذاشته است! وقتهیچو «ی!رمنکفأ»

به است او حلم کرده، مرا اداره کرده و به غیر خود نسپرده است! گناه کردم ام!سرحدی که اصال کأنه من گناهی نکرده

« وعندیء شأمحدفریب پس این پروردگار من خیلی در نزد ؛بحمدیأحق نکه منبه ای «بیشتر سزاوار حمد است. از هر موجودیاو بینم که من عزیز است! می

، کنم ا حمدرأحق است! موجودات دیگر حقی ندارند که من آنها ، او را حمد کنمدمت خکنند! اگر یک خدمتی نمی، آیدکاری از دستشان برنمی، وجودی ندارند

ها خدمت، هایک خدمت و هزار منت! و تمام آن منت؛ گذارندهزار منت می، کنند کند.اطل میرا ب

﴿ ﴾ای کسانی که » 1؛ «صدقات خودتان را به منت باطل نکنید!، ایمان آوردید

صدقه هم که خیلی کنید ـاحسانی می، کنیدکمکی می، دهیدای میاگر صدقهاین ، ها آشغال و کثافت را برداردکسی که از راه مسلمان مثال ؛ اش وسیع استدایره

است که اصال گناهی ندارد. و آن که برگناه اصرار داشته باشد و با این وجود از آن استغفار

«“کننده است.نماید، مانند مستهزئ و مسخره .264 ( آیه2. سوره بقره )1


ای اگر دنبال صدقه، این کارتان را به منت و اذیت باطل نکنید، ـ حکم صدقه دارداز بین ، برد! یا اذیتش کنید و یا زخم زبان بزنیداز بین می، دهید منت بیاوریدمیکه ست!طوری نیبرد! اما این پروردگار من اینمی

، کندمی یعنی مرا دارد تربیت؛ رب من است، کنمو هرچه او را تماشا میرج و معا دارجبرای سیر م، کند به انحاء و اقسام تربیتوجود مرا دارد تربیت می

کمال!را! یر اونه غ؛ خیلی سزاوار است که من او را حمد کنم، پس این پروردگار، السالطیننسلطا، الملوک ملک، الخفیات و السرعالم ، بیدار: وقتی چنین خدایی دارم

نظر اومن در مرأی و م، ریسمان من در دست اوست، شب و روز مراقب من استا حمد ریر او من چرا او را حمد نکنم و بروم غ؛ همۀ جهات مرا متکفل است، هستم

کنم صیفتو کنم! و نسبت به دیگری تعظیم و کرنش کنم! چرا از دیگری تعریف و ای ضعیف مثل خود من است!که او هم بندهدرحالتی

ی أمجع آله و حممد علی صل و ن یالطاهر آله و بمحمد

چهارم مجلس درخواست از خداوند هایشیوه

أعوذ باهلل من الشیطان الرجیم الرحیم الرمحن بسم اهلل

علی حممد و آله الطاهرین و صل اهلل و لعنة اهلل علی أعدائهم أمجعی من اآلن إیل یوم الدین

ن گشاده اه بود ز وتقاضا درخواست یهار خدا ا

أجدسبلالمطالبإلی همإین جآءإلی،مشعةکالل و،متعةکومناهلالربف مباحةکضلاالستعانة لک ام لمن ارخنی، للص الیک عآء الد أبواب و

مفتوحة.و های درخواستیابم که راهطور میبارپروردگار من! من این، خدایا»

ی د به سوهای رجاء و امیو راه، سوی تو باز است ها بهتقاضاها و خواهش «تو گشاده است.

: شارع؛ یعنی گشاد و باز: مشعهیعنی راه. : لیسب؛ جمع سبیل است: سبلراه اختصاصی نیست. ، توانند عبور کنندهمه می یعنی خیابان که محلی باز است و

دهند تا اینکه همۀ ای قرار میشط و رودخانه ایگویند که برشریعه به آن راهی میدیدید که آب بردارند. غالبا مردم بتوانند وارد آن شط و رودخانه بشوند و

ها بعضی از رودخانه ؛ترندقدری پایینیک، ها همکف با سطح زمین نیستندرودخانه، چهار متر، در بعضی اوقات ممکن است آبش سه متر، مثل شط فرات و شط دجلهاز ، وقت برای اینکه مردم دسترسی پیدا کنند آن .تر برودپنج متر از سطح زمین پایین

مجلس چهارم / 1أبوحمزه ج یاز دعا یشرح فقرات 114

ب ت پله یا به صورت سطح کنار این رودخانه به صور دهند تا اینکه شیب می مورکوزه و مشک و هر چه ، رسدروند و دستشان به آب میمردم از این سطح می

گویند شریعه.این را می؛ آورندکنند و میدارند و از آب پر میبخواهند برمی﴿دهند. یعنی آن راهی که برای وصول به آب قرار می: شریعه

﴾1؛ ﴿﴾ یعنی باز شده است.، م شعه .است به معنای همین ا ی، یعنی محل طلب: مطلبهای مطالب )یابم که راهمن چنین می، خدایا

،هااهشخو، ها( تقاضاهاطلب، های طلبراه؛ معنای خود طلبمصدر میمی باشد به ت.هایش به سوی تو گشاده اسراه، که مردم دارندهایی دعاها و درخواست

ه برود راه درخواست به خدا تنگ نیست که دو تا درخواست اگر بخواهد ببه حتیاجیود و اکنند و برخورد کنند و تصادفی پیدا بش با هم در راه گیر، سوی خدا

که یمطلب و تامأمور راهنمایی باشد برای اینکه تشخیص بدهد که کدام یک از این د ز است.ه باخواست برود به سوی خدا مقصر بود و حق دیگری را گرفت! این رامی

مطالب تقاضاها و توجه به یر خدا در ر، عجز غ مقایسه با سعۀ پروردگا در

اگر ، ام؟ بنده که اینجا نشستهستیباز ن یگرید یبرا این راه و است باز چراچهار ، سه نفر، همم. اگر دونفرفدیگری صحبت کند نمی، صحبت کنید منشما با

چون ؛ کنمإدراک نمی، مطلبی داشته باشند بگویند، خواهشی، ده نفر تقاضایی، نفرطور دیگر انسان از دومی عاجز است. اما خدا این، یک گوش است و یک طرف

چون در آنجا تعدد نیست. اما ، دوتا گوش ندارد، یک گوش داردخدا ؛ نیستای سعه دارد که تمام ها را گرفته و به اندازهت! همۀ گوشگوشش خیلی عجیب اسها و و هیچ چیز از آن خواهش، رسدها به گوش او میصداها و تمام خواهش

؛ کنندبا هم معارضه نمی، شوندتقاضاها با هم تصادم ندارند و در آنجا که وارد می

:37، ص 1، ج ملکوت قرآن نور. 48( آیه 5. سوره مائده )1رار قق کمال ر طريدبرای هر يک از شما، ما شريعه و آبشخوار وصول به حقايق، و راه و منهاجی »

«.ايمداده

115 وجود تقاضا و خواست به تعداد مخلوقات

هر شیند و خدا نرود و به جای خود میها میآن تقاضاها و خواهش هر کدام ازشوند و برای هر تقاضاها با همدیگر مخلوط نمی، کندحده گوش میرا علی کدام

1شود.میداده کدام به اندازۀ خودش اجابت قات مخلو تعداد وجود تقاضا و خواست به

،ونیلیم ،ونیلیم چند نیزم یدر رو .به تعداد نفوستقاضا چقدر است؟ حاال و ایدر یهایماه و پرنده و وانیفس است؟! انسان و حن ،ونیلیم ،ونیلیم ،ونیلیم

یبا خدا، دتقاضا دارن، مطلب دارند، دارند صدا نهایا ۀهم، خزندگان و جنبندگان حرکت طرفآن و طرفنیا باد با که زیر یلیخ ۀپش یخودشان ربط دارند. آن صدا

یرو که ییاهمگس و هاپشه نیا! شودینم اشتباه لیف ۀنعر یبا آن صدا، کندیم لیآن ف، رنددا ییتقاضاها کی، دارند ییصداها کی نهایا ۀهم، نندینشیم لیف خرطوم

ییهارهنع کیاوقات در شب یکه بعض دیدیگاوها را د ای؛ کشدیم یانعره کی همها و آن سوسک، هستند نیزم یکه رو یآن موجودات گاو ۀلی. در آن طوکشندیم

یصدا آن اب نهایا یصدا، کنندیم ییکارها و دارند ییهاحاجت یکیها در آن تارپشه هر و رودیخودش م یبه جا ییهر صدا؛ شودینم مدفون و شودینم یمخف گاو ۀنعر

داده جواب درست و رسدیم اجابت ۀمنص به خودش ثغور و حدود در تقاضا .رسدینم نیا دست به او جواب و او دست به نیجواب ا !شودیم

، مالئکه، هاآسمان، در کراتبروید حاال ؛ زمین است برایاین از اول عالم،

:593، ص 2، ج الکافی. 1یا،لتغلطهالمسائامنال...یإنيأسألکقلاللهم”السالم فقال: عبداهلل علیهبصری عن أیبعن أیب»

عنبص ءعنشيیشغلهشيمنال والبص والسمععنسمع نیوال،ء «“....یبمهإحلاحالملح:ترجمه

را وت ، منخداوندا: بگو”السالم فرمود: کند که حضرت امام صادق علیهابوبصیر نقل می» از را او یایش هک یکس یا. اندازدینم اشتباه به ار مختلف، او سؤاالت که یکس یا... خوانمیم دنید از مانع یدنید و داردینم مشغول گرید دنیشن از را او یدنیشن و کندینم غافل گرید ءیش «“.کندینم واننات و خسته را اصرارکنندگان، او اصرار و الحاح که یکس یا. شودینم او گرید


چه خبرها هست! چه غوغاها هست! همۀ اهللیماسو، سفل، یعلوموجودات به دست آورد میکند و جواب را قاصد اشتباه نمی، جواب درست، مطالب درست

در بین که های عجیب و غریبی! و عجیب این است چه جواب؛ دهدصاحبش میاش اشتباه باشد کار شود! چون اگر یک دانهتمام این تقاضاها یک دانه اشتباه نمی

شکست به مقام ؛ خدا خدا نیست، اش اشتباه باشدیک دانه، خراب است دیگرالزم است گوشی داشته باشد ، که او الیتناهاستت اوست درحالییئعظمت و النها

که سخن همه را بشنود.نات ن جریا ل و بیا معنویاتتمثی ن ی دو ماد مور اشتباه در ا ن مکا از ا ی

ه قم کقتی در و؛ یک رفیقی داشتیم در قم که اآلن از فضال و علمای قم است :گفتایشان یک روز به ما می، بودیم

اخل دخواهی آن کاغذ را نویسی و میهر کاغذی که شما برای رفیقت می د!پاکت را ببنبخوان و بعد داخل پاکت بگذار و در ، پاکت بگذاری

:چطور؟ گفت: گفتما در میی که یک کاغذ از یکی از شهرها؛ ای برای ما اتفاق افتادیک قضیه

اب که جن و پشت کاغذ نوشته بود، آنجا سکونت داریم آمد برای من در قمن و م و فالاما در کاغذ نوشته بود که قربانت گرد، مستطاب فالن و فالن

او با که ماکه هیچ مناسبتی با ما نداشت! هایییک چیزهایی و یک حرفبیراه و خواهد به ما بدآیا این اوقاتش از ما تلخ شده و می، میبودکرده یط

به چه ! آخرخواهد شوخی کند؟! ما که با این اهل مزاح نبودیمبگوید یا می مناسبت؟! باألخره شصتمان خبردار شد که اشتباه کرده است.

نیا یهم که برا یآن کاغذ، بود فرستاده را کاغذها یوقت هم چارهیخود آن ب حاال! ستین نیا یبرا کاغذ که بود دهید هم آن و بود دهیرس یگرید دست به بود نوشته

که الشیع یبرا هم یکی، نیا یبرا بفرستد آنکه یبرا یکی؛ دو تا کاغذ نوشته، نیا قیرف، شودیبدل م و احباب رد نیدر باست که یمطلب یگریدر آن د ؛بوده شهر فالن در مثال در را کاغذ بود خواسته که یموقع آن و! بود نوشته محترمانه کاغذ کی هم نیا یو برا

نیو آن را گذاشته بود در پاکت ا، آن پاکت در بود گذاشته را نیاشتباها ا، بگذارد پاکت

117 اتیدون معنو یاز امکان اشتباه در امور ماد یاناتیجر انیو ب لیتمث

از دانه کیخدا اما ؛ صاحبانش دست به بود دهیرس هم کاغذ و بود کرده تمبر و چارهیب ها! است بیعج یلیخ! قیدق! کندینم اشتباه چیه، کندینم اشتباهات نیا

های تلفن یمسچند تا به سوی خداست؟! سابقا این ، هایی که میاداز این سیمک یر ماه ات چهابعضی اوق، ما که قم بودیم؛ از روی زمین بود، که از زیر زمین نبود

سر باال، که به طهران تلفن کنیم خانهفنتلمدیم آسه ماه یک مرتبه می، مرتبهمده آاین سر طرف رویطرف و آنقدر سیم از ایناین، خانه یک تیر چوبی بودتلفن

روی قاعده ها را سیمکه بود که باور کنید تمام کوچه سیاه بود! آن موقع جا تلفن نالفآقا مثال برو »: گفترفتیم تلفن کنیم میکشیدند. آن وقت ما مینمیهاش و هزد که تمام لوزقدر داد میاین، «مرکز مرکز!»: زدخودش مدام داد می، «کن!

د اده بووقت به ما وعده دآن، «رسد!صدا نمی»: گفتگرفت! باز هم میصدایش می کنیمن میما داریم تلف، دکنیتلفن باجه نیا داخل و شهیگ نیداخل ا دبرویکه صداها قاطی شنویم!ما صدای طرف را نمیاصال کهد کنقدر دادوبیداد میاینمدیگر هوقت با خدا هیچ اب های تلگراف و تلفنسیماین خبرها نیست! شد! می

ه کنند! بابدا با همدیگر برخورد نمی، کندبرقش کنتاک نمی ،شوندقاطی نمیشتباه ا چیه که استو دقیق عریسای حساب و به اندازه، ای مطالب درستاندازه

!شودینم لمعط میتوانی! ما نممیبگذر تیو از عنوان جزئ مویبر یکلبه ما دیحاال با

میبرو حاال نیلنگ است، هم مانیاول پا ۀدر آن وهلم یاگر معطل بشو ،شویمدا خقدس به ذات م اجیاصال وجود ما احتم، یکنیکه م هاییدرخواست! نه ترجلو

یهالولاز س یما، هر سلول یو روح یجسم یتکاملهر مرحله از مراحل و دارد، یتمام رو ش،معاد ش،پرورش نشئش، بدعش،ما، کبد ما، اصل یۀبدن ما، قلب ما، ر

حساب با کیو شودیاست که عقل عاجز م بیو عج قیو رق قیدق یهاحساب !شودیاشتباه نم گریحساب د و خانهضیبردند مر رااو ، کند حمل وضع خواستهیم که ما اقوام از یکی الیع


یوقت نهایا ـ بود قشنگ یلیخ پسر نیا و داد یپسر کیخدا هم به او ، کرد حمل وضع خانم نیا مال بچه نیکه ا سندینویم یزیچ کی بچه یرو شودیمتولد م یاکه بچه

آن ، نبود قشنگ اشبچه یول بود کرده حمل وضع آنجا هم یگرید خانم کی ـ است نهایکه ا یاما وقت، است خانم آن مال بچه نیا که سندینویکه منیبا ا؛ هم پسر بوده

را نیقشنگ ا ۀبچ یاشتباه، بدهند ریرها که شدما به بدهند اورندیب را بچه خواهندیماو را پستانبچه هم نیا، بدهد ریش، نبود قشنگ اشبچه که یخانم آن به دهندیمآن خانم ، بدهند ریش اورندیب را بچه خواهندیکه مبعد ۀدفع؛ خوردیم ریو ش ردیگیمنه بابا »: ندیگویم، «!است او مال زشته نیا، است من ۀبچ قشنگ ۀبچ نیا»: دیگویم

اصال مال من ، ریخنه»: که دیگویم، «.طورنیا طور،نیا ،میاشتباه نکرد، میمهرش کرددر بگذرد ها! خواهدیخودش م ۀاصال از بچ، خواهدیم را نیا نکهیا یو برا« است!

« !است نیا مال بچه نیا! بابا»: ندیآیتمام دکترها م، کندیم دادیداد و ب مارستانیب رندیبگ را مادر و بچه نیا خون که شودیباألخره بنا م «!است من مال ریخنه»: دیگویم من مال بچه نیا»: دیگویم حال نیبا ا، دیآیدرم طورنیهم هم جواب. کنند هیتجز و

!شودینم اشتباه خدا کار در. است یسطح و طیبس یلیخ یزهایچ کی نیا؛ «!است« إین لهم ابانیخ! است باز یلیخ هاراه نیا؛ «مشعةکیأجدسبلالمطالبإلال که تاس گشاد ابانیخ نیا قدرنیا، یهزار متر، یمتر ستیصد و ب، یمتر شصت

با بروند هاری با ط، با موشک بروند، بروند خواهندیم که یسرعت هر با هانیماش گریهمد با خدا یسو به مطالب نیا، کنندیم حرکت دارند همه. بروند کوپتریهل

و ؛ کندیو برخورد هم نم، شودیتصادف نم، شودینم یقاط، شوندینم مخلوطکه یسکمثال آن !روندب خواهندیکه م یکدام هم با هر سرعتهر که است بیعج

که یکس نیحاال ا، رودیم دارد لومتریک صد سرعت با شیزودتر دعا کرده و دعا افتدیلو ماز آن ج خورد،یاو نم به ،لومتریک هزار سرعت با کندیم دعا سرش پشت

در نیا، ستین تزاحم و تصادم اتی در معنو؛ کندینم برخورد او به اما رودیم و !تاس باز یلیها خپس راه، ندارد یماد وجود که هم خدا و است اتیماد

119 به ذات مقدس خداوند ،یو روح یوجود ما در تمام مراحل تکامل جسم اجیاحت

ل تمام در ما وجود اجیاحت مل مراح ندخدا مقدس ذات به، یروح و یجسم تکا م یبرا پروردگار ۀواسع رحمت و نیا شیسو به دوارا

إل جآء الر متعةکیومناهل به آن راهی ت رعةپرشد. ، إم ألیعنی : ترع »)؛ای است و یا به بین دوتا آب که فاصلهکنند ای آب باز میگویند که برمیبه : رعهت گویند: ترعه.متصل کنند، می خواهند دوتا آب را به همدیگرمی

: نهلم جمع ، مناهلمعنای همان راه مملو و سیراب و مآلن از آب است. جآءمناهل (یعنی راه از ب های امید به سوی تواهرهای امید. راهیعنی : الر

«و مملو و پرشده است از آب رحمت!، شدهه که ب آن راهی، به سوی تو بیاید خواهد از در رجاءیعنی هر کسی که می

اش نتیجه، آن راه سوزان نیست، خشک نیست، پیماید پرآب استسوی تو میت در آب رحم، داردزحمت و خستگی نیست! از قدم اولی که برمی، تشنگی

ر میدش دد و اانتهای مسافتی که دارد و این مطلب را به تو برسانکند تا حرکت می درگاه تو مورد قبول واقع بشود.

ن بسته اه نبود ند از جستن یاری و دعا ر خداولکمباحة لمنأم بفضلک واالستعانة ؛ جستنیاری: به معنای استعانت»)؛

یعنی آرزو داشت: کأمل، آرزوعنی م به :با همزه أمل؛ یعنی رحمت: فضل یعنی: حیبی أباح ، ظهریظهر : یأ بوح ی باح، یعنی ظاهرشده: مباح؛ تو را و را.( استعانت به فضل تو برای آن افرادی که آرزوی به سوی تظهر ی أظهر «هیچ خفایی در آن نیست!؛ ظاهر است، دارند

، ردرا دا ی توآرزوخواهد به تو برسد و امید لقاء تو را دارد و هر کسی که میال او امل حشنه از غیر تو! فضل تو ، باید استعانت کند و کمک بجوید از فضل تو

سد.ریکند و به مقصد مو او به دستگیری فضل تو آن راه را طی می، شودمیإل عاء الد أبواب ارخکیو مفتوحةنیللص رهای دعا و درخواست به د»؛

به : خةص زنندبه سوی تو )و صیحه می سوی تو برای افرادی که فریاد «بسته نیست! وقتهیچ؛ همیشه باز است، معنای صیحه است(

نیب ق و قیرق یا پروردگار یریدستگ و اجابت گاهیجا از قیداج للر أنک اعلم إجابة بموضعنیو للملهوف، إغاثة بمرصدنیو و من »؛

که تو برای افرادی که امید به طور استیقین دارم که مطلب این، دانممیو برای آن اشخاصی که گرفتارند ؛ در موضع اجابت هستی، سوی تو دارند


در محل و مرصد دستگیری و إغاثة ، و لهف و حسرت به آنها زده شده «هستی.

رود به سوی آن می، داردبه کسی ببینید بعضی اوقات انسان یک حاجتی به انسان ، پرسداز این می؛ کنداو را پیدا نمی ،شخص که آن حاجتش را به او بگوید

از یک نفر دیگر ؛ کندگردد ولی پیدا نمیرود میآدم می، دهدجایی را نشان مییکآن را هم ، رودمی آدم دنبال آن راه، دهدپرسد او هم یک راهی به انسان نشان میمی

ها را که انسان پیدا کند تا نه آن اولی! این دومی ،پرسداز نفر دیگری می؛ کندگم میاز شدت شود که اصالها گم میراهقدر در این کورهاین، انسان را به آن اولی برسانند

افرادی که گرفتار معروف است؛ دارددست از اصل مطلبش برمی، خستگی و رنجاز مال خود ،دارنداصال دست از اصل دعوایشان برمی، دادگستری و اینها بشوند

ماند. قدر باید بروند و بیایند که دیگر برایشان کمری نمیچون این ؛ذرندگمیولی بعضی مواقع انسان به کسی مطلبی های تاریکی است!ها، راهقدر آن راهاین

رود دکان او را انسان می ؛دکان است: گویندمی، نیست ،رودمیاش خانه، دارد، بازار است نیست رفته: گویندود دکان میرآدم می ان است،گویند دک. یا میبیندمی

وقت یک بیند! امااو را میبا یک واسطه .بیندآید منزل او را میمی، بازار نیسترود او را تا می، در دکان یا در مسجد است: گویندمی، انسان به کسی مطلبی دارد

، ی کسی داردانسان مطلبی را که برا، بیند! یک وقتی مطلب از این باالتر استمیمنتظر انسان است! اصال ،بیند او ایستادهرود میوقتی می، خواهد برود او را ببیندمی

کند که این شخص طرف را تماشا میطرف و آنبام ایستاده و اینروی پشتپرد بیند میتا از آن باال انسان را می، آیدکننده از کدام طرف دارد میدرخواست

بفرمایید! حاجتتان چیست؟ و او را بغل ، بسم اهلل: گویدکند و مییدر را باز م، پایینهای کند که سالو انسان خیال می، گیردکند و در آغوش میکند و معانقه میمی

تو برای کسانی ، خدایا»: فرمایندطور میسال منتظر انسان بوده است! حضرت اینو برای آن ؛ هستی اجابت واقع در محل، به موضع اجابت هستی را دارند که امید تو

121 خدا ریاست از غدرخو ۀجیماندن انسان، نت یخالودست تیمحروم

حسرت به آنها زده شده است و بار نیاز و حاجات کسانی که گرفتارند و لهف و در مرصد إغاثة هستی!، آورندخود را در آستان رحمت تو فرود می

اغاثه، دگاهید در ؛دگاهید، صدر حمل یعنی: است مرصاد یبه همان معنا مرصد قدسم ذات ۀلیوس و با تمام قوا به، یاستادهیا یریه دستگدر پناهگا؛ یریدستگ یعنی

یاقرارداده ینبا دهید عنوان به و یادهیبرگز کار نیا یبرا که یامالئکه آن و خودت که یفرادا و کنند اجابت و رندیبگ را دارند تو یسو به دیکه ام یکه دست افراد

!یهست طورنیکه ا دانمیمن م. کنند یدعا و درخواست آنها را عمل، گرفتارندم لودست تیمحرو ن یخا ند ن ما نسا ز درخواست ۀجینت، ا خدا ریغ ا

یف أن إل و الباخلاللهف منع من عوضا بقضائک ضا الر و ونیجودکمندوحة .نیالمستأثریدیأیفعام

کند میسوزش دل و ناراحتی که انسان پیدا ؛ به معنای حسرت است: هلف)»کشد و یآهی م، ها و ضررهایی که پیدا کردهها و ناامیدیدر اثر گرفتاری

؛ اثه استبه معنای استغ، استعمال بشود« إیل»اگر با هلفاما !هلفا وا: گویدمی: ب خلاز باخلیعنی استغاثه و طلب یاری کرد. ، به اس غاث: یأ هیإل هلف

را آن آدم مستبدی: مس أثره و چاره.یعنی سع: مندوحةیعنی بخل کننده. ز اکند و راضی نیست گویند که هر چیزی را برای خودش انتخاب میمی

:فرمایند کهتنازل کند.( حضرت می، حق خودش و از مال خودش بگذرد ست ازااین عوض ، در استغاثۀ به سوی جود تو و راضی بودن به قضای تو

در آنچه کنند و سعه و گشایشی است ازمنعی که افراد بخیل به انسان می «های افراد مستبد و مستکبر و خودشناس است.دست

اگر آن افراد از ،یعنی اگر انسان پیش هر فردی از افراد بشر برود و پناه ببردباألخره مهر کفر بر ماهیت آنها زده ، به آنها زده باشد تیهإل ۀافرادی نباشد که صبغ

ار و استبداد بر پیشانی آنها نوشته شده است. و معنای شخص شده و عنوان استکبآن کسی صلبخل دارد. و مستأ، دهد دیگربخیل این است که حاجت انسان را نمی

خواهد خالی جیب دیگری را هم می، خواهداست که همه چیز را برای خودش میان را بدهند؟! توانند حاجت انساینها کجا می؛ ردیبگکند برای اینکه جیبش زیادتر


باألخره اگر به غیر از خدا پناهندۀ به ، خواهد باشدحاال حاجت انسان هرچه می، رسداش منعی است که از طرف آن بخیل به انسان مینتیجه، شخص دیگری بشود

و ناامیدی و ضیق و تنگی است که از ناحیۀ آن شخص مستأثر و مستبد به انسان !و دست خالی بودن انسان استاش محرومیت و نتیجه، رسدمی

در د تو وی جودانم در استعانت به سومی که با تو ارتباط دارم ولی خدایا منآورم و جود یمجود تو پناه تو و پناه آوردن به سوی کرم تو که من همیشه به سوی

بر ه کرا ههرچفهمم که و عالوه در رضا به قضای تو که می، تو هم که واسع است تسلیم امر و عین مصلحت است و غیر او غلط! در راضی بودن به این، کنیما مقدر

کنند.الن میعوض است برای ما از آن بخلی که بخیاین ، بودن در مقابل این امرای تو ه قضبوقتی ما با تو رابطه داریم و پناه به سوی تو آوردیم و راضی

سیه ران بورآع کنند؟! ما دیگر چرا دنبال افراد بخیل برویم که ما را من، شدیمدهیم که به قرار مین و یکسره راه خود را ای، کنیمبندیم و آن راه را قطع میمی

سوی جود و کرم تو پناهنده بشویم و به قضای تو راضی بشویم.از خدا و، سعه و گشایش او نتیجۀ درخواست قضای رضایت به

ر و خودبین ردمان متکبهای مای است برای ما از آنچه بر دستو دیگر سعهتوانستیم راضی به توانستیم به جود و کرم تو پناهنده بشویم و نمیاگر ما نمی ،است

پس باید چه کار کنیم؟! باید به افراد بخیل مراجعه کنیم و از آنها ، قضای تو بشویمو به ، باید به افراد خودبین و خودشناس و متکبر استغاثه کنیم، تقاضای حاجت کنیم

طلبند پناهنده شویم و از آنها تقاضا آن افراد مستأثر که همه چیز را برای خود میتو ما را از خانۀ خودت محروم ، و درنتیجه دستمان خالی است! اما نه، کنیمتو برای ما مندوحه و ، پس عوض از اینکه ما به افراد مستأثر مراجعه کنیم، کنینمی

، راه که دست خالی برگردی؟! راه وسیع است روی در اینچرا می؛ سعه قرار دادیمگر مجبوری از آنجا بروی که تصادف کنی؟! خب از این راه برو ، طرف بیااز این

در آنجا سعه نیست. خیلی خوب ، قدر باز است! در این راه سعه استکه اینحکم کنیم و فهمیدیم که آنچه بر ماوقتی ما به تو توجه می: فرمایدفرماید ها! میمی

123 بالنفوس سبک یبودن راه خدا برا کینزد

در سعه ،گیردقلبمان آرام می، راضی بودیم آن هبعین مصلحت ما است و ما ، کردیداری و به کنیم به مال مالنظر نمی، دیگر اصال در تمام مدت عمر؛ شویمواقع می

!یمزهاو به قدرت یجاهشوکت ذین کینزد اه بود س یبرا خدا ر لکسب نفو با

احلإل الر .سافةالمبیقرکیوأناحل» الر وأن أن ک... من ، ایخدا». است« أنک»عطف به « أن » نیا«....وأعلم

نکهیبر ا و آماده است شده سوار ،است مسافر یعنی، «است راحل که یکس آن دانمیم خودۀاحلر یرو که یکس آن ؛برسد تو یسو به و کند یط را ابانیب نیا و کند حرکت

چه هر، است اریتاخ، اراده است، راحله حاال نفس است. ...دارد را تو قصد و شده سواررده و کخود نفس است که قصد حرم خدا را ، که راحل است یو مسلم آن کس؛ سته

!زندیم دمق یشرع وادب تیاساس سلوک و ترببر ایدن دار نیا در خدا لقاء دیبه امز ن مقصود تا تو ا ستین شیپ در یمنزل چندا

المسافةبیقر «ل است به سوی توآن کسی که راح» مسافتش خیلی »؛ «معطلی ندارد.، رسدزود به تو می، نزدیک است

تر است!نزدیکاند؟ از یک چشم به هم زدن چه اندازه قریب از تو تا مقصود چندان منزلی در پـیش نیسـت

1یک قدم بر هردو عالم نه که گامی بیش نیست یک نهمی، گذاریمار! ولی ما این یک قدم را نمییک قدم بر دو عالم بگذ

ی بیش یک گام، کاری ندارد، نه آقا یک قدم بگذارید .قدم گذاشتن مشکل استسوی راهش خیلی نزدیک است! به، کندنیست! آن کسی که به سوی تو حرکت می

الت کما نه به سوی ،های نفسینه به سوی خواهش ،نه به سوی منویات نفسی، توا تو ر که در این راه بخواهد برای خود چیزی اتخاذ کند! آن کسی کهنفسی

حواشی دادن و دورریختن تمام زوائد والزمۀ وصول به تو ازدستو ، خواهدمی کرده و سنگین کرده است. لقیثاست که به او بسته شده و او را

دهند.، این شعر را به محقق دوانی نسبت می398، ص نیالعارف اضیر تذکرة. در کتاب 1


ت نجا نفس: شرط ن سبک کرد

فوننجاالمخ، بال باشد آن شخص مسافر باید سبک آن کسانی که خیلی » 1؛فوقتی زلزله ؛ توانند حرکت کنندافراد سنگین نمی«. کنندنجات پیدا می، اندسبککند دارد و فرار میبرمی، دارد و یک آفتابهالس پآن کسی که یک ، سیل بیاید ،بیایدتواند فرار چطور می، های طالیش در منزل استکسی که گاوصندوقآن اما ، دیگرها بسته شده که تواند فرار کند! چنان دلش به این جواهرات و زینتنمی اصال! کند

ن ایتر است از اینکه یک قدم از آسان، اگر کوه ابوقبیس را بر سر آن خراب کنندآید آن را ها ذخیره کرده دور بشود! لذا سیل میخدایان خود که در این صندوق

گیرد اما آن کسی که گیرد و آفات هم او را میزلزله هم او را می، بردگیرد و میمی به مقصد رسیده است.، بودهالسش پاش سرمایه

تبیین روایت ی در فارس ن ز سلما ی ا ن»: حکایت لمخففو «نجا ا

رد در وا، که حاکم بود و این؛ سلمان فارسی حاکم مدائن بودگویند: می، های معمولین منزلرفت در یکی از همی، در دارالحکومه نرفتو مدائن شد

، بهی آفتایعن: رکوهتختش را انداخت و یک دیزی داشت و یک دانه و پوست شالسپج به احتیا اش بود و مثل ماسینهعلمش که در !تمام سرمایۀ سلمان فارسی؛ همین

ین و نعل و عصا و بیل دمو دیگر او علمش را گرفته بود، کتاب و کتابخانه که نداشتاشته دینک عم که مثل ما ضعیف نبود که احتیاجی به عینک و جلد چشمش ه ، ... و

.ینهااو امثال آن هم دو عینک یکی برای مطالعه و یکی برای دوربین؛ باشد

طالب عن جعفر بن حممد عن أبیه عن جده عن عل بن أیب»: 440و 433، ص مکارم األخالق. 1 السالم عن النبی صل اهلل علیه و آله و سلم أنه قال: علیهوص” حفظت ما بخی تزال فلن فاحفظها بوصی ة أوصیک عل فونیا المخف نجا عل یا ی تی:...

ون[وهلکالمثقلون. “]المخف :فرمودند نیرالمؤمنیأم به سلم و آله و هیعل اهلل یصل خدا رسول

داشته خاطر در رام تیوص یوقت تا و کن حفظ را آن کنم، پسیم تیوص یتیوص به را ، تویعل ای” سبک که یسانک و باالن ، سبکیعل ای:... یهست درست و ریخ هرا ، دریینما عمل آن به و یباش

«“!شوندیم هالک است نیسنگ بارشان و هستند نیسنگ که آنان کنند، ویم دایپ نجات هستند

125 خدا و مخلوقات نیو آرزوها، حجاب ب ئهیأعمال س

دید که تمام شهر آتش ؛ ظاهرا آتشی گرفت، یک وقتی مدائن آفتی پیدا کرد راه را، ن آمدهاش بیروسلمان هم از خانه، کنندگرفته و همه دادوبیداد و غوغا می

، بال هستند آنهایی که سبک ؛نجا المخففون»: گفت و رودگرفته و راحت دارد میهم دستش یک، اش بودیک دستش رکوه و آفتابه« خیلی کارشان راحت است!

کرد و از آتش فرار دوش داشت حرکت میبهخانه، . با تمام سرمایهشتختپوست 1کرد.می

به سوی است این راحل؛ طور باشدینخیلی راحت است اانسان ب خمسافتش ، المسافه استقریب، کسی که راحل است به سوی خداآن خداست.

خیلی نزدیک است!زوها وسیئه أعمال قات، آر مخلو ب بین خدا و حجا

از بندگان ، دانم که تو ای پروردگارو من می»؛ تتجبعنخلقکوأن کالا ن تو رمستور نیستی که بندگا، جاب نیستیخود و از مخلوقات خود در ح

«.درک نکننددونک األعامل جبهم أنت بله آنچه مردم را محجوب کرده و چشم » 2؛إال

اعمالی است که ، بصیرت آنها را پوشانده و آنها را در غالف و ستر درآورده «دهند یا آمال و آرزوهایی که دارند.انجام می

ا رقت تو حقی عمال سیئه بین آنها و بین تو حجاب شده واین آرزوها یا این ااز وبیند؟ مگر خدا نیست؟! خدا هست چرا انسان خدا را نمی؛ کننددرک نمی

ز اهورش چون ظ، ای مخفی است؟! نهآیا در زیر پرده، اش بیشتر استچیز هستیهمهنایی روشپس ، ظهور خداست واسطۀبههر موجودی بیشتر است و ظهور هر موجودی

شود؟! چون چشم نابینا است!پس چرا درک نمی، اول برای اوست ظهور واکبر ابهریپینهحکایت ز دو

یک شب ؛ گذاشتما می سر به رس، رحمت کند خدا این حاج هادی ابهری را

.43، ص 1)الجزائری(، ج األنوار النعمانیة. 1 ، فرازی از دعای ابوحمزۀ ثمالی.583، ص 2، ج مصباح المتهجد. 2


:گفت کهمی، بود یدوزنهیپشغلش هم ، بود یخوب آدم یلیخبود در ابهر یدوزنهیاکبر پ کی

یو بعض)بود! ریهم فق یلیخ ،بود وارالیع هم یلیخ، نهایا و دوختیکفش مصنار ، گرفتیم مختصر هم یلیخ (بود هدوخت و برده بود را شیهااوقات کفش

هم که یالبته زمان سابق. وقت؛ کردیم وصله را هاکفش و گرفتیم یسه شاه و کردیم را شیهاهیگر یابانیب، یکوه در رفتیم کردیرها م، شدیخسته م

اهل درد بود! ، اهل حال بود ،بود یآدم خوب یلیخ :(گفتی. )مگشتیبرم و بود جماعت امام و بود علم اهل یلیخ که ابهر انیآقا نیا از یکی یوقتکی اکبر نیا شیآمده بود پ، نداشت قبول یلیخ هم را هاحرف نیو خب ا، نهایاانسان : که دییگویها چه مشما»: گفتیم؛ کردندیم صحبت هم با و دوزنهیپ نیا« !د؟یزنیم شما که ستیچ هاحرف نیا و خدا لقاء! ند؟یبب را خدا تواندیم

اودوتا که نیا»: او و گفت یهادوتا چشم درکرد نیچننیا را شیهادست همشوشه است که نهایا دیدیاگر چشم بود که م ،شوشه است، ندیبیرا نم

چشم نیااما اگر ، گرید ندیبینسان شوشه باشد نمچشم ا یخب وقت؛ «!ندیبیمن 1!ندیبب دیبا است خوب که یچشم گر،ید ندیبب دیباچشم خب، باشد

منیت ند با وجود است!، ظهور خداو ی محال عقل

: گویدمنیت می؛ منیت اوستحجاب است پس آنچه بین بنده و بین خدا ا اینکه او تبشود خته ریباید « من»شود. حجاب می، ! این منیتستین من من “من!”

؛ دیدا کنهور پمحال است ظ، که این منیت و آثار منیت است ظاهر بشود. تا هنگامیاز هم ب؛ یرترد، مرحبا! اگرنه، ریخته شد زودمحال عقلی است! حاال اگر این منیت

،ر هستطوهمین، شدوإال تا آخر عمر اگر با انسان با، وإال، و إال، دیرتر، دیرتر نیست! اوخورد و خبری هم از تکان نمی

معنی درویش گر خواهی کمال نیسـتی اسـت

2آنکه را هستی او باقیست او درویش نیسـت

.139، ص رتفسیر آیه نو. 1 :است دانسته یدوان محقق اتیغزل جزو را تیب سه نیا، 398 ص ،نیالعارف اضیر تذکرة. در کتاب 2

127 نفس بیو تأد تیلزوم تقو یبرا فیلط یهیتشب

یز را بههمه چ، منیت ندارد، کسی که هستی ندارد؛ اهللإیلیعنی فقیر : درویش، استاقیهستی بتا وقتی ؛ خدا نیست، خدا سپرده است. تا وقتی هستی باقی است

تبداد و یعنی هرچیز را به اس، است ثرمتأتا وقتی انسان خودش ؛ ظهور نیستقتی وما ا؛ او نیست، دهد و در طلب زیادی و تکاثر استاستقالل خودش نسبت می

آید جلو.او می، شودعکس میمطلب بهلطیفتشبیه ی ی نفسبرا تأدیب تقویت و لزوم

در آسمان دی! روز که خورشستین یحجاب چیه دیرشخو نیما و ب نیب نیبنابرا یبدهد بر رو یاهی! إعالمد؟یبه ما گفته است که شما به من نگاه نکن چیه، دیآیم

آسمان یبا کمال قدرت و تابش باال، ! نهد؟یبه من نگاه کن دیآسمان که حق ندارنور یکسمن به هر، من را نگاه کند، خواهدیهرکس هم که م: دیگویو م دیآیم و ما نی. بستیاو ن هیاز ناح ریتقص نیا م،یاو را نگاه کن میتوانیحاال ما نم !دهمیم

که نگذارد ما ینه سد ،یوارینه د، ینه ابر، ینه کوه؛ ستین یحجاب هم دیخورش میبخواه تا! است فیچشممان ضع چون مینیبب میتوانی! اما نممینیرا بب دیخورش

ظهر در ، دینه؟! امتحان کن: دییگویم. مینیبب میتوانینم، تدافیم آب چشممان مینیبب دییایشما ب، است بهتر شهیهم از نورش و آسمان یباال آمده دیتابستان که خورش

معالجه را چشمتان دیبرو سال کی تا دیوقت با آن؛ دیکن نگاه ساعت کی را دیخورشوراء من، است ورد دیخورش یوقت، بله! شودیم خوب یزود نیمگر به ا، دیکن

انسان ، کند طلوع خواهدیکه م یاول ای، ابر پشت از ای، کیتار ۀشیپشت ش از، حجاب را دیخورش که کند کارچه دیبا انسان پس. ندیبب یالحظه چند را دیخورش تواندیم. ندیبب را دیکند تا بتواند خورش ادبچشم را دیبا، آقا کند تیتقو را چشم دیبا ند؟یبب

ها را حرکت ستاره و نندیبب را هاستاره روز در خواستندیم سابق در که یسانک آن

از تو تا مقصود چندان منزلی در پیش نیست

تیک قدم بر هر دو عالم نه که گامی بیش نیس معنی درویش ار خواهی کمال نیستی اسـت

درویش نیست هر که را هستی خود باقی است او

بندگی کن عشق را و زکفر و دین آزاد بـاش

کز جدال آسوده شد هر کس که او را کیش نیست


فالن ، تر استکدام عقب، تماشا کنند و رصد بگذارند که کدام ستاره جلوتر است یچون بعض، نندیبب توانندیدر شب نم کهرا ههم نهایا ـ کندیستاره از کجا حرکت م

در که ظاهرند روز در یبعض و اندبیر روز غاها در شب بر ما ظاهرند که داز ستاره میتوانیدر روز نم وقتچیه مینیبیرا که در شب م ییهاما آن ستاره، اندبیغا شب

در را آنها ما ،هست ییهاستاره کی دیخورش یپهلو آسمان یرو در که روز در ،مینیبب، بگذارند رصد و نندیبب خواهندیکه م ییحاال آنها، ـ میادهیتمام طول عمرمان ند

روز : که ندیگویمثال م ،اندکرده ذکر کتب در هم نیسابق؛ کنند تیتقو دیهارا باچشمتا ، روز چهارم چهارتا، روز سوم سه تا، روز دوم دوتا، بخورد لهیهل دانه کیاول

نور در را هاستاره روز در تواندیوقت مآن، بخورد لهیچهل روز که چهل دانه هل تواندینم، کرده عادت لهیتا هلچهلکه به یبعد دومرتبه مزاج؛ نندیبب دیخورش

: ندیگویم ،دهندیم آدم به که کرتن یهاقرص نیا مثل! ردیمیم، کند قطع مرتبهکی، انسان خطر دارد یبرا، بشود حاصل رییتغ خوردهکی، یبخور دستور نیا یرو دیبا از بعد روز وقتآن. است بدتر نیا ،چهار شودیم چهارده خون فشار مرتبهکی

،کمتر طورنیروز چهل و دوم هم، بخورد تا نه و یس دیبا کمیروز چهل و ، چهلم دی! نروکندیم دایپ ینور کیوقت چشم آن؛ یکیچهل تا برسد به نیا نکهیتا ا کمتر

؛ است تیحکا نهایبه درد مبتال کرد! ا، آقا ما را گرفتار کرد: دییبگو وها! دیعمل کن تواندیم، کرد دایپ قوت چشم اگر پس. گرید دارد یراه کی یزیخالصه هرچ

یاشکال و کندینگاه م همکامال ، شودینم هم ضیمر و ندیهم بب ظهررا در دیخورش رفع دیخورش دنید یبرا پس. است کرده حجاب رفع نیا؛ شودینم دایپ چشم یبرا

است. چشم تیوتق واسطۀبهو رفع حجاب ، است الزم حجاب یحجاب رپروردگا نیب و ما نیب! دینه از خورش، خود ما است یۀحجاب از ناح

را ما که ستا ما یۀناح از نیما است و ا یهاوحجاب آرز، است ما اعمال حجاب. ستین اضتیر هب و یشرع ادب به میبردار خودمان دیبا را حجاب نیا؛ کرده کور و کیتار

.ندیبیم شد و طاهر و پاک، کرد دایپ تیتقو نفس که یوقت. ادب یعنی: اضتیر! یشرع

129 اقتیاستحقاق ول یام به جود وکرم توست؛ نه از رواستغاثه

احلإلیکقریبالمسافة» یمعنا الر راه نزدیک است و تو : همین است «وأنل و ی آماوقت، آمال و آرزوها تو را محجوب کرده؛ هم از خلق خود محجوب نیستی

حاضری!، آرزوها از بین رفتثه توستاستغا ز ؛ ام به جود وکرم قتنه ا لیا استحقاق و روی

هتإلیطلبتبکیقصدتإلوقد ،یاستغاثتکوجعلتبیبحاجتکیوتوجلکوبدعائ یمنغتوس یاستالویمنکالستامعاستحقاق کلعفوجاب

یعن لثقت، سکرمکبیبل وعدإل وینکو جلئکصدق امنیاإلإلیولیمنکبمعرفتینیقیوکدیبتوح أنتوحدإل الوکیغأنالرب کهإال .کلکیالش

مطلب نیا ۀواسطبه کردم را تو قصد و آوردمیرومن به درگاه تو ، ایخدا»، خواهمیم چه تو از من که یدانیم تو و هست خودم در که یدرخواست و «....دارم که یحاجت آن یرو شدم همتوج تو به من و

، شدممینبه تو حاجت نداشتم که متوسل به تو من به تو حاجت دارم! اگر نیاز از یب و من، دانم حاجتی به سوی تو دارم و این حاجتم به سوی توستچون می

ردم و کوجه تسوی تو به، بنابراین برای برآورده شدن این حاجتم؛ آن حاجت نیستمه و ساختست تدرخواست و استغاثۀ خودم را به تو قرار دادم. فهمیدم که کار از د

:فرمایداستغاثه و استعانت را از غیر تو بریدم. می، است یمقدم شده است برا نجایجار و مجرور در ا “بک”»)؛یاستغاثتبکجعلت

خودم را ۀبه تو استغاث فقط!( کب یاس غاث جعلت : دیفرماینم؛ حصر ۀافاد قرار دادم!

هیگر، خوانمیقرآن م، کنمیدعا م، خوانمینماز م، کنمیم التماس میآیسراغ تو م !ها رومینم چیه هم تو ریغ سراغ و میآیسراغ تو م، در جلوت ،خلوت در کنمیم

لائکوبدع ، انمخواینکه من تو را می واسطۀبهمتوسل شدم به تو »؛ توس «توسل من به دعای توست!

!تو ریغ خواندنخواندن تو، نه به یدعا


ش می توست که دعایم را گو لطف ز ی وا مرزییممرا کن آ

؛خوانمبرا نشده که من به غیر تو متوسل بشوم و به اینکه غیر تو وقتهیچکه یرحالتد !و توسل من به دعای توست، تو را خواندم، هر موقعی که من خواندم

حبت صا تو ها نیستم که بیایم بآخر من مستحق این حرف من استحقاقی نداشتم.سان قتی انویک نه! دعا کنم!، خواهم استغاثه کنمگوش کن من می، خدایا: که کنم

دون هیچنه ب، بیندمی یواقعا استحقاق این معنا را دارد و در خودش لیاقت و قابلیتق و و عمیچون کرم و جود و فضل ت، خودم ببینم جنبۀ استحقاق و لیاقتی که در

م.ها و دعاهارا به سوی تو قرار دادلذا تمام این درخواست، عظیم بودالستامعکمن یمنغ تو را الزام حتماهیچ مستحق نبودم که »؛یاستحقاق

«!استماع کن، کنم که حرف مرا گوش کناست امی چه الز، چه قانونی؛ ریحق هم دا، کنممن استماع نمی: گوییمینه

وش گست که تو را ملزم کنم که حتما بیا تقاضای مرا گوش کن! لطف تو امن که ی!دهمی

یوالاست و نه من مستوجب هستم که تو را الزام کنم که »؛ یعن لعفوکجاب «بیا گناه مرا بیامرز!

اقعا وه من اینکنه ؛ آمرزیتو به بزرگی خود می ،کنم که بیامرزمن تقاضا مینه ! یامرزبو بر تو واجب کنم که بیا و گناه مرا ، مستحق باشم و مستوجب باشم

از ، ر دادمقرا منظور استغاثه کردن به سوی تو و اینکه دعای خودم را در آستان تو اشم کهبرده روی استحقاق نبوده که تو سخن مرا استماع کنی و من بر تو ایجاب ک

ست.انه برای استحقاق نبوده را شامل حال من کنی!مرا بیامرزی و عفوت توست ق وعدۀ قلبم به خاطر صد مش آرا یقین و

جهت این رویقلبم ، دارم من وثوق و اطمینان به کرم تو»؛ بکرمکیبللثقت «خیلی قرص است و دارای یقین است!

«و من در مقابل صدق وعدۀ تو آرامم.»؛ صدقوعدکإل وسکوینگوش ، دیبخوان مرا! آورمیمن برم، دیاز من بخواه: که یمن وعده دادتو به

توست! در یهاحرف نی! ادی! از من بخواهکنمیحاجت حاجتمند را روام !کنمیم

131 تقاضا وخواست از او ۀخداوند مقدم تیبه وحدان مانیا

یگاه میگفتیم؛ خواندمیاگر شک داشتم که نم، ها من شک ندارمحرف نیصدق ا ریاگر دستمان از غ، میرویم خدا ریرا! سراغ غ خدا ریغ یگاه میخوانیم را خدا

و تقاضا نیدر اخدا ریرا با غ خدا ای! میرویم وقت سراغ خداخدا کوتاه شد آن خدا دست از اگر انایاح که میکنیاز هر دو تقاضا م؛ میدهیم قرار کیشر خواهش،

شک است! خاطربههمه نهایخدا صادر بشود! ا ریاز دست غ، نشد صادر یکار نیاما من ا؛ کند انسان شک، دهدیم انسان به یأعلیاوند علکه خد یاوعده یعنی

!آمدم سراغ تو کسرهیمن ، نکردم را کارهاچون قلبم در مقابل راستی گفتار تو و وعدۀ تو »؛ صدقوعدکإل لسکوینآرام و تساکقلبم ؛ نداشت یدیگر قلب من هیچ تزلزل ونوسان، آرام بود

«راست است.، دهیبود که هرچه وعده مینیا ن ما م تیبه وحدا مقد ند او ۀخداو از تقاضا وخواست

، شدم که به توحید تو مؤمن بشوم ملجأو من »؛ دکیبتوحامنیاالإلیوجلئهیچ راهی نیست إال اینکه تو هستی و بس! ، ها بسته استدیدم همۀ راه

بادانماوراء سیل) .«1(ة یقر ع ! رفتیم اوخب سراغ ، و خدای دیگری بود ستیدپراگر انسان خدا را نمی

؛ن خالدرود سراغ بکر بانسان می، کندعمرو حاجت انسان را برآورده نمی زید بنو غذا ،ک نانبود جز یاما اگر در دنیا نان ن؛ نان تافتون، نان سنگک نشد؛ او، این نشد

!دندارمعنا ،این نشد آن دیگر، نبود جز یک غذامن ملجأ شدم که مؤمن بشوم که تو هستی و » ؛دکیبتوحامنیاالإلیجلئ

«بس! بس؛ به توحید تو من ملجأ شدم که اقرار بیاورم که تو هستی وفعل تو یکی است! در تمام عوالم ، صفت تو یکی است، ذات تو یکی است

ای از اراده و علم و قدرت تو خارج هر کاری کنی تو کردی و هیچ نقطه، وجودپس هیچ راهی برای من نبود و نماند جز اینکه من مؤمن ، ت! من این را فهمیدمنیس

. مثالی است معروف که: آن طرف آبادان دیگر شهری نیست.1


کاره!کاره هستی و غیر از تو هیچبشوم بر اینکه تو همهن به امدهیعق نیرو و تو تیوحدا ز امیگردا تو ریغ ا

الأنیمن بمعرفتکینیقیو و من یقین دارم به اینکه تو بر » ؛کیغلربدانی و مرا و تو می، ت داری و بر احوال من اطالع داریمن معرف

لیا و فات ع دانم که تمام صمن می، شناسی که من غیر از تو خدایی ندارممیو نیست! منحصر در توست و غیر از تو کسی شایستۀ این مقامیهداسماء

إل الو« م.دانی که من خدائی غیر از تو نداردانم که تو میاین را هم می هإال «هیچ خدایی و هیچ معبودی نیست جز تو!»؛أنت

لککیوحدکالش تمام ، مستقل هستی، آقا هستی، و تو تنها هستی»؛ «یعنی یکی هستی وبس!: وحدکصفات در تو هست!

ودی هیچ موج، ای این وحدت تو عالی است که با آن توحیدو به اندازهام تم وت وحدتمقدس تو قیام کند! تواند عرض اندام کند و در مقابل ذاتنمی

؛ تنیس موجودات را منطمس و مخفی و تاریک کرده است! و شریک هم برای توسته ت تو بکنی بر ید قدرهر کاری می، کاری نداریتو کمک، در تمام عوالم وجوددانم و یما من هایی که زدیم عقیده داریم. این رما به این حرف، است و بس! خدایا

و ذا از تل؛ ارمداطمینان ، دلم آرام است، ها آرام استقلبم به این حرف، دانمیچون م کنم.تقاضاهایی می

حاال ببینیم که حضرت چه 1«؛...اللهمأنتالقائل»تقاضاهای من چیست؟ اول بایستی که خدا را ،، کند دیگربا پروردگار دارد مناجات می ؟تقاضاهایی دارد

هایی را که ما تواند حاجتببینیم که آیا می، گیری کردرا اندازه شناخت و قدرت اوبرآورده کند یا نه؟! این مقدمات بیان شد تا آنکه خدا را معرفی ، خواهیماز او می

طور چه خدایی است؟ وقتی خدا این، کنیمآن خدایی که ما از او تقاضا می؛ دکن؛ برای او خیلی سهل است، استاین حاجت ولو اینکه خیلی هم مهم وقتآن، شد

، فرازی از دعای ابوحمزۀ ثمالی.583، ص 2، ج مصباح المتهجد. 1

133 تو ریاز غ امیگردانیتو و رو تیبه وحدان امدهیعق

1«.وهوعلیکسهلیسی»جاد که حضرت ساتی حاجخواست خدا باید برسیم و ببینیم به شاءاهللإن

چیست؟، کندخواند و تقاضا میالسالم می علیه حاجات ما را مثل حاجات حضرت سجاد قرار بدهد! شاءاهللإنخدا

قرار بدهد! همیشه ما را نیازمند به ذات مقدس خودش د!ربو تمام نیاز و حاجات ما را از غیر خودش بگیرد و ب

و یکسره ما را متوجه خودش کند! خودش چشم دل ما و فکر ما را یکسره متوجه مقام عظمت، چشم ظاهر ما

بگرداند! بمحمد و آله الطاهرین و صل علی حممد و آله أمجعی

، فرازی از دعای ابوحمزۀ ثمالی.588، ص همان. 1

مجلس پنجممعرفت و محبت به خداوند دلیل سعادت و رستگاری

انسان

جیمیطان الر ن الش عوذ باهلل م أ حیممحن الر بسم اهلل الر

و صل اهلل علی خری خلقه و أرشف بری ه حممد و آله الطیبی الطاهرین و لعنة اهلل علی أعدائهم أمجعی

قول ن بود ن وعدهتبیین حق ق بود اشخدا و صد

أنتالقائلوقولاللهم ﴾،1 ﴿﴿:کصدقووعدکحق

﴾.2 تنعتأمرأنیدی سایصفاتکمنسیلو ؤالو بالس ک.فتأبتحن نرهمیالعائدعلأهلملکتکوعل اتی وأنتالمن انبالعطةیالعط

راست هم تو ۀوعد و است حق تو گفتار البته و یگفت تو! من پروردگار بار» یخدا از)و او فضل از دیبخوان را﴿خدا : که متیکر قرآن در یگفت ؛است ﴿ ؛(﴾بشود شما حال شامل کرمش و فضل که دیکن سؤال خود

﴾ ”پروردگار من !ست؟ین طورنیا) “است میرح شما به نسبت خداوند، امر که ستین طورنیا تو صفات از! من یخدا یا و(. یگفت خودت قرآن در نکهیا از بعد وقتآن! دهمیم من و دیکن سؤال من از مردم: که سؤال به یکن

از منع بعد و کنمیم عطا من دیکن سؤال ییبگو. ینده تو ،کردند سؤال مردم تو کهیدرحالت ؛ستین طورنیا تو صفات ،ستین طورنیا تو حال! یکن هی طع

.32( آیه 4. سوره نساء )1 .29( آیه 4. سوره نساء )2

مجلس پنجم / 1أبوحمزه ج یاز دعا یشرح فقرات 138

در که یموجودات تمام بر فراوان یعطاها به یکنیم بخشش و یکنیم عطابه یدهیو بهره م یکنیبه آنها توجه م و ،موجودند تو حکومت و ملک تحت «.یداریآنها مبذول م یکه به سو یو اقسام ترحم و رأفت انواع

معنای حق

ل چیزو باط، در مقابل باطل است، أعلی قولش حق است. حقخداوند علی مقام ن درو انسا؛ گویند که در عالم خارج مصداق نداردتخیلی و توهمی را می

یزی آن چ، د. حقکند که ما به ازاء خارجی ندارچیز غیر واقعی را تصور می، تصور د.است که ما به ازاء خارجی دار

یعنی منطبق بر خارج است و خارج بر قول تو ، قول تو ای خدا حق استای نیست. گفتار تو حق است فاصله، منطبق است و اصال بین این واقعیت و تحقق

مجرد امر خدا که بخواهد 1؛﴾ ﴿: یعنیشود. پس قول خدا همان اراده بشو! و می: گویدبه او می، را ایجاد کندموجودی

ای ندارد. بنابراین با ﴿یکون﴾ فاصله ﴾﴿و ، ﴾﴿ارادۀ خدا همان لفظ و، استای بین اینها فاصله ،وجود خارجی و تحقق خارجی است، مجرد اراده و قول خدا

نیست.معنای ن قعیت و خارجیت بود قول خداح: عین وا ن ق بود

و وعدۀ تو ؛ عین واقعیت و عین خارجیت است: پس قول تو حق است یعنیکنی که وعده بدهی این کار را نمی، کنیخالف وعده نمی وقتهیچهم راست است و

من » ﴾،2﴿: فرماییو خالف کنی! چون در قرآن مجیدت میو ؛ کنیسرزنش می، کنندو آن کسانی را که وعدۀ خالف می« خالف نیستم!وعده

مردی » 3؛﴾ ﴿: ستایی به اینکهپیغمبرت حضرت اسماعیل را میمرد ، کرد و دربارۀ وفای به عهد و وعدبود که خیلی به وعدۀ خودش وفا می

.82( آیه 36. سوره یس )1 .31( آیه 13؛ سوره رعد )9( آیه 3. سوره آل عمران )2 .54( آیه 19. سوره مریم )3

139 خدا ۀعلت عدم جواز خلف وعده دربار

خالف ت نداری! کسی وعدهتو احتیاج به مخالف، و از اینها گذشته« راستینی بود.خود را در یک محذوری ببیند و از عهدۀ وعده نتواند ، ای بدهد و بعداست که وعده

و برای این ، بدون تأمل و تدبر وعده داده، ای که داده استیا ببیند آن وعده؛ بر بیایدبعد وعده داده است، بعد روی کار را مطالعه نکرده است و و دادن پشتوعدهیا وعده ؛ کندرویه وعده دادم! و مخالفت میچرا من بی: ن شده است کهپشیما

اش رفتار گذارد به وعدهشود و نمیبعضی از موانع خارجی پیدا می، دهد بعدمیاش رفتار موانع را از بین ببرد و طبق وعدهآن کند و این شخص قدرت ندارد که

ام اگر من به وعده: گویدمی ،بیندخود را در منقصتی می، دهد بعدیا وعده می؛ کندضرر به آن کنم تا پس من به وعده رفتار نمی، شودرفتار کنم نقصانی به من وارد می

بیند که اگر خالف وعده کند به او منفعتی دهد بعد مییا وعده می؛ من نرسد، نفع به من برسد. خالصهیک زنم تا اینکه زیر وعده میمن : گویدپس می، رسدمی

روی یکی از همین جهات است.، کندکه انسان خالف وعده می طوریرهز خلف وعده دربارۀ خدا علت عدم جوا

چون کارهای پروردگار روی فکر و اندیشه و ؛ اما خدا این جهات در او نیستپروردگار علمش علم حصولی نیست که ، تأمل و تدبر و تفکر و تأنی نیست. و عالوه

رجی در ذهن او نقش ببندد و آنها را با همدیگر بسنجد و صورت موجودات خاعلم حضوری است و با تمام موجودات معیت ، علم؛ حساب صالح و فساد را بکند

إن اهلل : ای نیست که جلوی وعدۀ خدا را بگیردقدرت خارجی، دارد. و عالوه بر اینتواند جلوی موجود خارجی نمی ﴾!1﴿؛ إن اهلل هو الغالب ؛ هو القاهر

و به اسم قهار و جبار ، بلکه خداوند به اسم عزیز و غیور خود، وعدۀ خدا را بگیردبنابراین وعدۀ او ؛ دهدتمام موجودات را مقهور و منکوب نظر خود قرار می، خود

نه اینکه موجودی بتواند در وعدۀ او تصرفی کند!، غالب استضعفی ندارد و منفعتی به او عائد ، یتناهی است وجود او ال، ینهاعالوه بر ا

.16( آیه 13سوره رعد ) .1


تصور نقصان یا فقدان مزیت و شرفی نسبت به او ، وسیلۀ وعدهشود تا بهنمیاصال ، چون وجود او وجود کامل است و ناقص نیست. پس بنابراین؛ متصور باشد

در دهد وعدهکه می ایپس هر وعده، شودجواز خلف وعده دربارۀ او تصور نمی صدق است.

یعنی ، ات صدق استهم گفتارت حق است و هم وعده، پس خدایا تو گفتیپیغمبرت که برای ما ؛ ای که دادی درست است و این گفتارت هم حق استوعده

: این گفتار از تو صادر شده است؛ بر طبق حق گفت ،درست گفت، بیان فرمود﴿ ﴾،1﴿ ﴾شما ، است میرحخدا به شما 2؛

شما را دعوت کرده است از خدا بخواهید و از ، با شما مهربان است، را دوست دارد دهد.خدا به شما می، فضل خدا طلب کنید

ر مه برای عدم خلف وعدۀ پروردگا مقد ن دو ضمیمه شد

مسلما چنین گفتاری از : یکی اینکه؛ ه شدپس اینجا دو مقدمه با هم ضمیم؛ خالف نیستیای و وعدهایستاده، تو صادر شده است و تو هم دنبال این گفتار خود

خدا به ،از خدا بخواهید: به ما رسیده است اینکه توسیلۀ پیغمبرو گفتاری که بهیا خداوند آ: و آن اینکه، ضمیمه کنیمآن یک مقدمۀ دیگر هم باید به .دهدشما می

دهد؟ یا اینکه منع دهم! میکنید من به شما میسؤال : علی اگر ما را امر کند کهأعلی و»: جهت جهات خارجی؟! این هم نیستبلکه به، جهت خلف وعدهکند نه بهمی

سیدیأن العطی ةلیسمنصفاتکیا وتنع بالسؤال «تأمر از حاالت و صفات تو ؛دهم! و بعد از من بخواهید من به شما می ،بیایید پیش من: که بگویی طور نیستاین

أهلملکتک»طور باشد شود اینندهی! چطور می ه ن م ؛ «وأنتالمن انبالعطی اتعل أنتالمن ان» منت.: گویندبخشش فراوان را می؛ بخشش کردن، داد؛ أی أعطاه: هب

.32( آیه 4. سوره نساء )1 .29( آیه 4. سوره نساء )2

141 ملک و ملک و فرق آن دو با هم یمعنا

کنی و بر تمام اهالی که یلی فراوان قسمت میعطایای خود را خ: یعنی «بالعطی ات ریزی.می، کننددر ملک و حکومت تو و در تحت قدرت و مملکت تو زندگی می

ن دو با هم ملک وملک یمعنا ق آ فر و

ارد سان دچیزی که ان؛ یعنی مسلط بودن: یک ملک داریم و یک ملک. ملک اختیار بودن.کومت و صاحبیعنی ح: ملک اوست. ملک، و بر او مسلط است

؛ اشدان بممکن است چیزی مال انسان نباشد اما اختیارات تصرفش به دست انسلک م ؛ ستاانسان ملک : گویندمی، انسان مالک است: گویندوقت در اینجا نمیآن

لک حت متیعنی تمام موجودات در : اختیار. تو مملکتی دارییعنی حاکم و صاحبر ده همه کداتی و به این موجو، اختیار آنها هستیصاحب ،کی بر آنهاتوست و تو مل

ت ا رحمکنی و به آنهبا عطیات خود فراوان افاضه می، لک تو واقعندتحت مرأفتک»دهی و به آنها بهره می؛ کنیمی با آن رأفت أی برتحم رأف ک() «بتحن ن

کنی.ای که به آنها مبذول میرحیمانهاو هستند مورد عطای مملکت تحت فرادی که در تمام ا ن است، خدا بود یک حکم کلی

رد مو، دتمام افرادی که در تحت مملکت تو هستن: این هم حکم کلی است کهر تحت که د ه هستم؟ خب من هم یکی از افرادی هستمچعطایای تو هستند. حاال من

ه درکداتی هستم پس من یکی از موجو، مملکت تو هستم دیگر! من را خلق کردیفتارت گ ،فتیاز این قاعدۀ کلی مستثنا نیستم. گ، کنمملک و حکومت تو زندگی می

وال ی به سو از افرادی نیستی که امر کن؛ ات صدق استوعده ،وعده کردی؛ حق است؛ شودخش میپهمه و عطایای تو بر تمام اهل ملک افاضه دارد و بر؛ و منع عطیه کنی

ر دریدی و آف، تو مرا با دست رحمت کهاز اهل ملک تو هستم که مهستمن هم یکی زمان کودکی مرا پرورش دادی تا به سن بلوغ و کمال رساندی.

فت دارد معر تربیت و از ن هرچه نسا استاز خدا ، ا

هتو،ایصغإحسانکونعمکیفیتنیرب یإل خدایا تو »؛ایکبیباسمنو، پایان و احسان و کرم خودبی هایالی نعمت به مرا پرورش دادی ال

تر از آن کوچک، که من کوچک و صغیر بودم )در رحم مادر بودمدرحالتیقسم مرا با چه؛ موجودیت من همان بود ،به نام نطفهموجودی بودم ،بودم

کیفیات تا اینکه با تهور ف احوال و پرورش دادی به تصر دست رحمت


مرا از حالی به حال ، پایانبی هایدر میان این نعمتدست رحمت خود ؛ دیگر منقلب کردی تا زمان صغر من تبدیل شد به زمان کبر و بزرگ شدم(

هت،حاال هم که بزرگ شدم مرا شهرت ،نام مرا بلند کردی یباسمنو «نام مرا با احترام یاد کردی )نام انسان را به احترام بردی(. ،دادی

ن آباد ت و ایند شد ن آخر نسا پروردگار توسط ا

اینیف نیفامنرب له]بفضلهیالد اآلخرةیفوأشارل،[ونعمهابإحسانهوتفض تنلیدلیاموالییرمه.معرفتکعفوهوإل یعیشفکلیوحب،یک[علی]دل.کشفاعتإل یعینمنشفکوساکبداللتلیمندلوأناواثق،یکإل

در و یکل ۀقاعد نیا تحت در که هستم موجودات نیااز یکیمن هم پس و ؛مهست واقع ،یدار خود مملکت اهل به نسبت تو که یتیربوب و مرحمت نظر تحت

یداریم ولمبذ دخو مملکت اهل بر که فراوان یایعطا همان ۀواسطبه که دانمیم من تیربت اتیفیل کتطور حاالت و تشک نیمرا در زمان صغر در ا ،ـ عنوان همان یرو ـ

و یردک بلند امر شهرت و نام و ؛دمیبه زمان کبر رس نکهیتا ا یو پرورش داد یکرد در خدا یا پس. شد من حال شامل هم نیا یکرد امر خود تیعبود و فیتکل به مرا حق ۀوعد رام آخرت در و یدیپرور مرا انیپایب یهانعمت و تفضل و ناحسا به ایدن و فرتمغ و رحمت و عفو مورد آخرت در را شما: که یکرد اشاره و یداد کرم و

.یکرد آباد که هم را ما آخرت و ایدن پس! دهمیم قرار خود کرمفت ن یراهنما، معر نسا ن عیشف، محبت؛ خدا یسو به ا نسا خدا یسو به ا

،«یلکشفیعیإلیکحب و»من تو را شناختم ،«عرفتییاموالیدلیلعلیکم»: و محبتی که به سوی تو دارم پشتیبان من به سوی تو است. من دو چیز دارم و بس

، شناسمتو را شناختم و تو را می؛ ستیکی محبت تو را دارم و یکی معرفت به تورده است که تو را به این اسماء بخوانم و دویم دوستت هم دارم. آنچه مرا وادار ک

ات صدق است و بر اهل مملکت خود بالعطیات بفهمم که قولت حق است وعدهکنی و مرا در زمان کودکی پرورش دادی تا به زمان کبر و بلوغ و رشد احسان می

تو را ،تمام اینها پرتویی از آن معرفتی است که من به تو پیدا کردم، رساندیدانم تمام این صفات و آثار از لوازم وجود توست. آنچه چون شناختم می، مشناخت

143 عیشف یمعنا

این یک. حاال که من به تو معرفت ؛ است معرفت من به تو، داللت کردبه تو مرا پیدا کردم و آن معرفت من دلیل و راهنمای من شد که به تو روی بیاورم و عرض

چه پشتیبانی و به چه اتکاء و به چه مستمسکی و به ، حاجات کنم و از تو بخواهمسالم و علیک یک ، کندرود و از او تقاضایی میپیش کسی می اعتمادی؟ انسان که

برد که به آن شفیعی می، شفیقی، رفیقییک ، بردای میتحفهیک ، کندچربی میسائل را محروم نکند. حاال که معرفت پیدا ، آن شخص مسئول امر، اتکاء و اعتماد

چه چیزی را به ادعاء اتکاء و ، من را داللت به تو کرده است، معرفت کردم و آنپشتیبان با خودم بردارم بیاورم تا اینکه رد سؤال من نکنی و دعا و حاجت مرا

همین! غیر از معرفت و محبتم ؛ تو را دوست دارم، محبت من است، بدهی؟ آن! هیچ هیچچه؟ دیگر ؛دارمشناسم و تو را هم دوست تو را می، دیگر هیچ ندارم

شفیع شد. هم و محبت من ،همین دو چیز. پس معرفت من دلیل شد معنای شفیع

، تواند بکندانسان وقتی خودش به تنهایی کاری را نمی 1؛شفیع یعنی پشتیبانفع است شفیع. شفیع از ش : گویندآن را می، کندآید با او کمک میکسی می

﴿ ﴾2 ،آدم خودش کاری را ؛ یعنی جفت: فعیعنی جفت و طاق. شو دو نفری مجموعا این کار شودیمآید با انسان جفت شخصی می، تواند بکندنمی

تواند آن را بلند سنگی روی زمین افتاده است و انسان به تنهایی نمی؛ کنندرا بلند میهم کمک کنیم این سنگ را آقا تو بیا شفیع من شو! یعنی بیا با : گویدمی، کند

یک اسب ، رسدقدرتش نمی ،تواند درشکه را بکشدیک اسب درشکه نمی؛ برداریمکنند و آن اسب دیگر به آورند با این جفت مییعنی می، کننددیگر را شفیع می

شود.و بالنتیجه این بار برداشته می، دهدنیرو می نیروی اول

ئط کنندگان و شراث شفاعت و معنای آن و اقسام شفاعتجهت اطالع بیشتر پیرامون مبح. 1 .9، ج یشناس معادشوندگان رجوع شود به شفاعت

.3( آیه 89. سوره فجر )2


ن نا نسا ن کار ا معر، تمام بود محبتبا ن فت بدو

عیشف آنچه اما ؛است تو یسو به من لیدل ،معرفت آن و دارم معرفت تو به من نیا و رسدینم قدرتم اما ،خواهمیم تو از. است محبت ،است تو یسو به من

قابل اال دارد و یبه چاشن اجیغذا احت نیا ؛ستین سؤال از ی کاف تو به من معرفت محبت اما باشد داشته خدا به معرفت یکس اگر .است محبت آن ؛ستین خوردن ،نداشت محبت اما داشت خدا به معرفت طانیش! خوردینم دردبه ،باشد نداشته

سلطان ،افراد از یلیخ. است محبت نیهم ،تیوال ۀشیر و عصاره و ؛نداشت تیوال و انددهش واقع سلطان جور و قهر تحت در که یافراد آن افراد؟ کدام ؛شناسندیم را

! شناسند؟یسلطان را نم قدرت آنها ،اندکرده زندان و اندزده شالق و اندگرفته را آنها در و گرفتارند سلطان تیقهار قدرت تحت در چون ،شناسندیم بهتر همه از

شناختن نیا ۀواسطبه آنها کار اما! شناسندیم خوب را سلطان آنها گرید ؛زندانند محبت ،سلطان معرفت بر عالوه که آن شود؟یم تمام یکس هچ کار ؛شودینم تمام

ینیطرف محبت ﴾،1﴿ المالزمه و بالمعاکسه و. باشد او دل در سلطان یدوست ۀالزم و. دارد دوست را آنها سلطان ،که سلطان را دوست دارند نهایا ؛ستا

معنا زندان و عذاب و شکنجه گرید ،حجاب رفع آن وجود با و است حجاب رفع او .اندواقع حق حضرت جمال اتی تجل تحت در و فسحه در آنها ؛ندارد

ین ا، تمحبت الزم است. اصال بدون محب، پس برای برآورده شدن حاجاترغ با مرد و چون یک بال دا؛ مرغ قادر نیست که در آسمان معرفت الهی پرواز کند

بال و، شود معرفتیک بالش می؛ خواهددوتا بال میتواند پرواز کند! یک بال نمیار و ک شفیع من است، دیگر محبت است! پس محبتی هم که من به سوی تو دارم

است. تمامن به خدا به نسا ن ا فت پیدا کرد خود خداواسطۀ معر

واثقأناو»: معناست نیا یگرکاسه فوت که هست نجایا هم گرید ۀنکت کی

.54( آیه 5. سوره مائده )1

145 او ۀواسطکردن انسان به خدا به دایمحبت پ

منشفو،تکبدالللیدلمن !شفاعتکإلیعیساکن که هست نجایا یمطلب کی« نیا: که ییبگو تا اماوردهین خودم شیپ از ،دارم تو به من که را یمعرفت نیا ایخدا

مال و ،بود خودت مال و یکرد دایپ خودت تو ،یکرد دایپ من به توکه یمعرفت ما به! ؟یدار چه ما از! باشد خودت مبارک خودت مال ؛ندارد متیق که خودت اضتیر با ،خودت رنج با ،خودت زحمت با ،خودت فکر با اما یکرد دایپ معرفت

را محبت نیا اگر اما دارم تو به هم محبتهمه مال خودت! نهایخودت! ا ۀخودسران ما درد به یاآورده خود شیپ از که یمحبت: یگفتیم هم باز بودم آورده خودم شیپ از ۀنکت کی به نجایا در من! نه. را ما محبت نه ،یکنیم قبول را ما معرفت نه! خوردینم به« .دارم وثوق معرفت داللت نیا به من بداللتک؛لیدلمنواثقأنا»: اممتوجه فیلط به ،توست یسو به من لیدلو کندیم داللت تو به را من و دارم من که یمعرفت نیا

،من معرفت نیا و شد من حال شامل تو داللت یعنی! من داللت به نه توست داللت پس. شد دایپ من در معرفت و گرفت مرا آمد تو داللت! تو یسو به شد یلیدل مرا

،یکرد اراده تو ؛من در شد دایپ تو از بلکه ،نشد دایپ من از ،شد دایپ من در که یمعرفت .دیکش تو یسو به مرا ،معرفت نیبا داللت تو ا ،یکرد جادیدر من معرفت ا

ن به خدا به نسا ن ا اومحبت پیدا کرد واسطۀ

قلب من ساکن و آرام است از شفاعتک؛إلیعیشفمنساکنو» نیچنهم ومن : ییگوب یکنیرد نم تو ،است محبترا که عیشف نیا که« .که دارم یعیشف نیا

درست من یرا خودت برا عیفش نیا نکهیا ی! براندارم قبول را عیشفاعت آن شفمن قبول : ییگویمباز چگونه ،یت را خودت در دل من کاشتتخم محب نیا ،یکرد

که یاخربزه نیا: که یگفتیم میخودمان کاشته بود مات را تخم محب نیندارم! اگر ا نیریش تو دهن به نیا! ستین نیریش نیا ،ممن قبول ندار ،استتخم بار آمده نیاز ا

چگونه ؛یکاشت خودت که است یتخم نیا ا! امستین نیریاست اما به دهن ما ش اصال ،شودینم نی! ا؟من قبول ندارم: ییبگو یتوانیم یکاشت خودت که را یزیچ

که به یعیشف نیمطمئن است از ا منفس است، ! پس من قلبم آرامستیمعقول ن


تو به نکهیا یسوبه «شفاعتکإل»تو یسوبه ت استتو آوردم که محب یسو ،ت بودمحب که شفاعت نیت خود تخم ابه محب ،خودبه کمک یعنی ،عت خودشفا

یتو آمد مرا گرفت. در دعا یۀل از ناحاو ،! پس شفاعت و داللتیدر دل من کاشت :ستاصباح

محةمنینإنلتبتدئیإل الیبحسنالتوفکالر واضحیفیکإلیبکقفمنالس تو شامل حال من ۀلیاو تآن عطوف و لیهاو خدایا اگر آن رحمت»1؛قیالطرمرا در این راه خورد و به دل میه و برقی که لین جرقاگر آن او، شدنمی

مرا به سوی تو در راه و توانستمی چه کسی، تو نبود ۀاز ناحی، حرکت داد «طریق واضح حرکت دهد!

ی داشتن نگ خدای نسان، ر ارزش ا سبب

به ،شود جمع هممکن موجودات یرویهزار ن هزاران ،ههزار جرق رانهزا هیاز آن ناح هیاول برقا آن ! امبدهد تکانتواند انسان را ینم الوجوهمن وجهچیه یما برا یارعط یهایقوطدر ،ن ماکاآنچه در د پس. کندیمکار را تمام ،دیآیم

یینهایا ،...و رعو ،تقوا ،زهد ،عبادات ،معارف ،کماالت آن از میکنیم رهیذخخودمان میخودت مبارک باشد! ما خود تو را قبول ندار یبرا: دنیگویکه مال خودمان است م

همه نهایا ، ...وو علم تو ی! هرچه داشته باش[یآوریم را نهایا و ییآیم هچ]وقت آن آن ،یاهما آورد یرا برا خود تیخود اگر! ؟یاهما چه آورد یبرا ،توست مال

ت یاگر خود ؛شودیوارد نم یت تو در حرم الهیو آن خود ،ت توستی خود تیخود چه ام ی! براشودیکه مال توست وارد نم هم یآثار و لوازم ،شودیوارد نم تو

،میما وجود مطلق هست ؛میخواهیم فنا ما یعنی ،میخواهی! ما دل شکسته م؟یاهآورد سازش یهست با یستین ،میخواهیم یستیما ن ؛دسازینم گریوجود مطلق ما با وجود د

در ،در کمالش ،که به انسان خورد در وجودش یو رنگ صبغه اگر نی! پس بنابرادارد ،بود یخدا بود و خداداد یۀاز ناح ،زشیچدر همه ،در زهدش ،در ورعش ،علمش

از سید ابن باقی، فرازی از دعای صباح. االختیاربه نقل از کتاب 340، ص 84، ج بحار األنوار. 1

147 دهیکه از جانب او به انسان رس یآوردن و سؤال نمودن از خدا با معرفت و محبت یلزوم رو

اگر انسان ﴾.1﴿ ؛دارد متیق نیادرد هنجا بآ ،داشت یرنگهر ،نبود ییو اگر رنگ خدا ؛دارد متیق ردیگب ییداخرنگ

رنگ یب دیو با یتو خودت را رنگ کرد: ندیگویم و کنندیم لشیتبد ،دخورینم !اشب خودت یجا سر! خوردینم درد به هارنگ نیا ،یکرد رنگ! نجایا ییایب یوش

رد مطلب دارد وا قسم چهالم الس هیاد علسج حضرت که دیه کردخوب توج کی و دارم یمعرفت کی! من دکار تمام ش گرید ایپس خدا !فیلط یلیخ ؟ودشیم

ا و گد گرید ندارم چیمن ه ؛یهم بود که تو به من داد یتمعرفت و محب ،تمحب :یعنیهستم! !هیچ ؟داری هچ: ـ !هن ؟معرفت داری: ـ !نه ؟ت داریمحب: ـهیچ من از پیش خودم !تو دادی ین را کها ؟پس این که داری چیست: ـ

غ گداییسرا د واست که چیزی ندار کسی نو گدا آهستم؛ گدا چون چرا؟ !ندارمد ص بگویشخا اگر خودش چیزی داشته باشد یا ام د.نهدمی او به وقتآن، ودرمی

راعی مد و، عی استمداین ؛ ائل و فقیر نیستساین دیگر ، دداشته باش و چیزی !دنزنگردنی میپس

ن رسیده نسا او به ا نب ی که از جا محبت فت و معر ن از خدا با نمود ن و سؤال آورد لزوم روی

؛ههذنبسخرأقدبلسان یدی سایدعوکأ کیناجأرب ؛ههجرموبقأقدبقلب و من آدمی ، مویو حاجاتم را بگ ام با تو صحبت کنمحاال من آمده ا!خدای

هللاحلمد»: بیان کردم وت یصفاتی که برا آناول ؛ ماههستم که خوب تو را شناختوهوببذیتال ین عغنی إل أکی یحت معنلذییال هللاحلمد، 2،«لالذنبین

.138( آیه 2. سوره بقره )1 .582، ص 2، ج مصباح المتهجد. 2


که برای این است ، نکرد به ذات تو را مختص تمام این مراتب حمد و ثنا و، و...ها در ها و جمالکمالو ها قدرت ۀهم !نم تو چه خبر هستیادانی که من میدب

د در مقابل یو من فهمیدم که آن کسی هم که بیا است! اینها درست ۀهم !توستروی او ازرا بتو در، رحمت تو استغاثه کند و قضای تو راضی باشد و به جود

قدر تو را داشته که و کسی هم است. همه باز که برایی است این درو ، بندینمی م که به سوی توه و من انی.رسهم زود میاو را و است نزدیکافتش سم، دباشبا اینکه ؛ ماهل شدمتوس ییم و به دعااهام و استغاثه کردبا حاجت آمده، ماهآمدی ندارم که بر تو او حق و بهانه، کنی ماعمرا است گفتاردانم مستحق نیستم که می

و دلم به سوی صدق ، اماعتماد کردهبه کرم تو ا من ام !کنی عفو مراواجب کنم که و مرا منجر کرد به سوی ایمان به توحید تو و یقین من به اینکه ، آرام گرفت تو ۀوعد

!دانم که غیر از تو برای من پروردگاری نیستدانی که من میتو میتو حق دانم که گفتارباز من می !خدایا، دانمن میرا مها بعد از اینکه این

،کنیمیخلف وعده ن و، کنیکنی و منع نمیه میعطی و، ات صدق استو وعده، استمت رح در دستدهی و ها میروزیو کنی تمام اهل مملکت خود را اطعام می و

ان و احسرد مو، طفولیتتا به اینجا که مرا در زمان !خدایا؛ دهیخود پرورش میر ددی و موفر مل و متنعل و نعمت متفض نعمت قرار دادی و در دنیا به انواع تفض

هیچ ،مهست ن هم فقیرمدایا! خو ؛ آخرت مرا اشاره کردی به سوی عفو و کرمتست هچه توانی بدهی و هرخدا هستی و می که شناسمفقط تو را می !ندارم چیزی

ابل و ق ت هستمحب اینکه دیگر !ار نیستاین معرفت هست و قابل انک؛ از توسته از کتی ب حم پس با معرفت ومن! ۀنه از ناحی، توست ۀاز ناحی، هست !انکار نیست

،ارمداالتی سؤام و از تو من به تو روی آورده، استجانب تو به من رسیده :گویممن چه می و ببین کهگوش کن ؛ یی دارمهاتقاضا

ی با پروردگار نجوا ن و ند نبا خوا قلب دهشلال زبا ز گناهشهالکو ا ده

من !ای موالی من، ای آقای من» ؛ ههذنبسخرأقدبلسان یدی سایدعوکأ! ! ریب ! رب ! اللهم اهلل ای !خدایا: مویگمی، کنمدعا می)خوانم تو را می

149 تیخواندن خدا با حال رهبت و رغبت، و رجاء و خش یمعنا

؛ تاس این زبان من الل) است الل کردهآن را ، با این زبانی که گناهان نا!(رب «.است( زبان مرا الل کرده، کثرت گناهاین کیناجأرب ( ریب یأ: رب ؛ک هل أ یأ: وبق ی ق أوب )»؛ ههجرموبقأقدبقلب

گویم راز می، کنممناجات می، کنمنجوا میمن با تو کیناجأ !ای خدای من کالهرا دل و قلب این، است که جرائم و گناهانی که انجام داده دلی با

«و کشته است. کرده ،است ش کردهت گناهان اللشد، آن زبان؛ یقلب ودارم ی! من زبانایخدا یعنی

ه کدارم به نام دل یاشهیاند ول مأو ت فکر نونکا کی؛ میبگو یزینم چتواینم !است نمانده یدل گرید، قدر جرم کرده که هالک شده استآن

أ وإذا،عتزذنویبفموالیإذارأیت!افاخائاراجیاراغبراهبدعوکیارب!عتمکطرمکیتأر

ن خدا با حال رهبت و رغبت ند و رجاء و خشیت، معنای خوا

،ندارم یعلم ،ندارم یعبادت ،ندارم یاهیتو سرما یپس من که آمدم به سو چیه ،ماهتو آورد یبه سو که یاسهیک نیا در! ندارم چیه ،ندارم ییتقوا ،ندارم یزهد

،من است گناه است یۀنچه از ناحآ ؛تو بود یۀت که از ناحن معرفت و محبآ! ستین ؛استهالک شده ،که در اثر جرم ین زبان است و قلببودمن است الل یۀنچه از ناحآ

! تو را ای! خداخجلتو اءیو ح یجز شرمندگ میاوریب میناتویتو چه م یما به سوراغبراهب» خوانمیم ،یمیعظ نوچ ترسمیهم م ؛هم رغبت دارم ،ترسمیمهم ،«اا

قدرت ،یطریمس ،یدار سطوت ،یارجب ،یارقه ،یهست همظالعواءیالکبذو ،یلیجل ستی! کیهست یقادرپروردگار نیچن ،گذاردیمن یاثرتمام موجودات یو قهر تو برا

ی! از طرفرد؟ینگ ار او تیت و خشرهب و کند یستادگیا بتواندقدرت نیکه در مقابل ا ،یراکه د یدر مقابل آن صفات و اسمائ که نمیبیم ؛رغبت دارم تو یبه سو،«اراغب»

،یآمرزیم و ینیبیگناه را م ،یغفور ،یودود ،یرئوف ،یمیرح ،یفیلط ،یمهربانگناهان او ۀاز هم یه کسبا مختصر توج ،یآوریخودت نم یبه رو ،یبزرگوار ،یبزرگ

طور آقامنش و نیا ،یآمرزیم و یبخشیم یکاه کیرا به یهکو کی ،یگذریم


یکه به سو کنمیم دایپ لیو م کنمیم دایپ رغبت تو یسو به نیبنابراپس خب ،یبزرگ ،تو دارم یچون رغبت به سو؛«ااخائفیراج»! گریم دیوحاجات خودم را بگ وم یایتو ب

دایپ دیتو ام یو به سو کندیم رجاء جادیمن ا یرغبت برا ،دارم دیام ،رجاء دارم. پس تمیدر خوف و خش «خائفا» ،رهبت دارم ،مادهیترس توچون از یاز طرف ؛کنمیم

صفات جمال و جالل ،و رجاء و خوف ،دو صفت رهبت و رغبت نیا نیب شهیمن هم ﴿! یهست جالل و جمال یدارا تو شهیو هم ؛کنمیرا مالحظه م تو

﴾اکرام از « جالل و اکرام است! یپروردگار تو که دارا اسمبلند است » 1؛را در ﴾ ﴿ ؛شودیم ریال تعبمم است که به جل و تنعتفض ۀهمان ماد

.کرد ریتفس اجلاملو اجلاللیذبه توانیواقع مرجاء داشتن نزد پروردگارعلت خوف و در

!عتمکطرمکتیأوإذار،عتزفذنویبیموالتیإذارأ (اءاست به حذف حرف ند امناد نجایا در “یموال”أی إذا رأیت ذنوبی؛»)

ه ک یمانزمن )من یآقا یا، من یموال یذنوب خودم را ا نمیبیکه م یزمانگاه که ن یو زمان؛ اسمهریم عتزف،(کنمم نگاه میاهکه کرد یبه گناهان

«!کنمیطمع م، به کرم تو کنمیم! نه کدامچیه ؛جا استیمن ب آن رهبت نه وجا است ین رغبت من بآنه

گناه کهاست جهت نیا ترس و خوفم از امن بدون جهت است نه خوف! ام رجاء یاه! و اگر بخویس ذوالجالل هستذات مقد کهم اهم و گناه نسبت به تو کرداهکرد

تو : دی! بگوماندیمن چه م یبرا ،یریبگ گناه نیترکوچک نیترمرا به کوچک ،من یو سرمد یو ابد یوم و ازلیس و قادر و قاهر و قدر مقابل ذات مقد ،موجود

ای ،طراز خودتسنخ و همهم یقیرف کی! ؟یرا کرد یچه کس تمرد! ید کردتمر داد و ،شودیفزع بلند منجا یا ،ردیا بگگناه کوچک مر کیبه اگر! ؟ید مرا کردتمر

.78( آیه 55. سوره رحمان )1

151 از انسان، با آمدن کرم خدا یو گناه ئهیس چینماندن ه یباق یبرا بایز یلیتمث

! نکن طورنیا ایخدا: که شودیآشوب بلند م ،شودیم بلند هیگر ،شودیم بلند دادیبانسان در یوقتکیواسع است! ،کرم نیچقدر ا کهبه کرم تو کنمینگاه م یاز طرف

لمید ،زندیم شهیت ،کندیچاه م اوردیب در آب خواهدیم و ستیمنزل خودش آب ن در رودیم یوقتکی. شودیم دایقطره آب پ کی ،رسدیدستش به آب نم اما ،زندیم

آنجا ،ریبک انوسیبه اق رسدیو م اطلس انوسیو در اق ایدر در رودیبعد م ،رودخانهد! دانیچقدر آب است؟ خدا م ؛نجا آب استآ ،ستین یحساب خشک حساب گرید

طرف ،طرف شمال تا قطب شمال ؛دیمتحان کنا و دیوبر ریکب انوسیشما در وسط اق ۀنصف کر ،نااز دو طرف مشرق و مغربت ؛ش آب استاههم ،جنوب تا قطب جنوب

د که چقدر عمق دارد! ده هزار دانی؟ خدا مدآب عمق دار نیآب است. چقدر ا نیزم از یبعض ؛کندیها فرق مانوسیهزار متر! نقاط مختلف اق صد ،متر هزار ستیب ،متر یانمونه کی نیچقدر عمق دارد! ا که اورندیست بدهب دنستناهنوز نتو ار شطنقا

یقدر بنیا ؛پروردگار لطفاست از یانمونه آب نیاست از رحمت پروردگار! هم ینه گناه ،دنمایم ینه شرک ،ودآن رحمت پروردگار شامل بش ی! وقتاست انیپا !دنمایمن یزیچ چیه ،دنمایم یازندقهنه ،دنمایم ینه کفر ،دنمایم

ن نسا ن هیچ سیئه و گناهی از ا ند نما ی زیبا برای باق ی ن کرم خدا، تمثیل مد با آ

د وزندگی کردن و ندرفت نجاآمردم در که شما فرض کنید ابیابانی ر کیوقتی ؛ بیابان را به هم زدند آن وضع و قاذورات ریختند ول اآشغ وها کثافت تمد

تواند قدم انسان نمی، شودمتعفن میو خورد میها کثافتبه این ، تابدآفتاب میاین ؛ رودشوید و میآید و مین میایک بار وآید می آسمان بهابری یک اام بگذارد.

این و این کرم خداست .رودشود و میتمام می و تمیز، سبز، مشود خر بیابان می دردیگر !گذاردی نمیدیگر هیچ باق، شویدآید و میرحمت خداست که وقتی می

گرفتار ی که سابقالاحلیه و آن مآن منازل او، بگردید بروید ن هرچه بخواهیدااین بیابهیچ اثری پیدا دیگر از آن هویت ، است ه بودهشخصیو یه ت مادانات و هویتعی

و دیگر جز وجود مطلق ، هویت در ذات مقدس پروردگار مندک شد؛ کنیدنمیکرم این کنم بهمن نگاه می، از طرفیاالطالق هیچ نمانده است! علیالوجودواجب


دیگر ،هر گناهی کرده باشی گویی:می که استواسع واسع قدر واسعتو که این !هفتاد پیغمبر کشته باشی اگر یحت !نکن

ی گناه ن کالم پیغمبر به شخص کارداستا

، به کنیتو اجداگر: فرمایدمی !آمرزند؟می؛ گناهم ! این استاهلل یا رسول: ـ آمرزیده است!

یغمبر پ است! ها بیشترگناه من از کوه !اهلل یا رسول (از این باالتر): ـ د!آمرزخدا می باز: فرمایدمی

د.آمرزباز خدا می است! گناه من از زمین بیشتر !اهلل یا رسول: ـ 1....است! ترگناه من از عرش بزرگ !اهلل یا رسول: ـ

د!نامنمی یدیگر گناه، آیدن کرم میآوقتی ه! یعنی چنب خداست مطلب از جا شروع

است! آخر در این توبرۀ گناهانی که مال من، کنم به گناهانوقتی که نگاه می ازگذرانیم و کشیم و عمری را میکنیم و زحمت میل میصیتی تحمد ما و چنتۀ ما، کبوتر است، قناری است، بلبل است کنیم کهخیال می ،کنیممی پرها این سرمایه

، یمهدبپروردگار خواهیم بیاییم آن را تحویل بعد می؛ قمری است و طوطی استکه بینند میگردانند آیند این توبره را میمیعبور کنیم خواهیماز گمرک میکه وقتی

خورند و بیرون وول میها از این طرف عقرب، یک مار رفته است به آسمانهای موش، طرفآن سوسمارها از، اژدها از آن طرف، طرفمارها از آن، ندآیمی

خبرهایی توبرهکردیم که در این ما که خیال می !عجب . ایطرفصحرایی از ایناز اول هم ! طور درآمد؟! نهچرا این؛ همه طوطی است و قناری است و بلبل ،است

در صقع نفس نفس خود دارد که به محبتقدر انسان آن منتها، ها بودهمان آشغالپوشاند و او میاو به حسنیک لباس ، کندکه ذخیره می را هر مار و عقربی خودش

آفتاب حقیقت وقتی که آنجا ؛ کندرا به نام طوطی و به نام بلبل و... قلمداد میات و اسرار خفی ،کندظهور و بروز پیدا می بواطن، شودو باطن آب می ددرخشمی

.43صدوق، ص خی، شاألمالی. 1

153 او یخدا برا امیو پ د،یاهلل گفت و جواب نشن ایکه شب تا صبح یدیداستان شخص نا ام

وقت آدم نآ چه بوده است!انسان چنتۀدر که شود معلوم می، شودمی کشفمنآنگاه !برمبخواهم می خدا چهجمع کردم و پیش چه نجا ایدر : شود کهشرمنده می

که داریمدست بر می مانعاهای خودخدایا ما از اد: دیگر بهتر این است که بگوید؛ آوردیم و... بلبل و قناری و طوطیکنیم که عا نمیاد، این و آن و... را جمع کردیم

باز نکن و این توبره را آقایی کن ، ا محض رضای خودت تو هم بیا بزرگواری کنام دهدخدا جواب می !تو هم بگذر، ما گذشتیم ها و مارها را در نیاور!و این عقرب

من خیلی؛ دآیمیگذشت به زبان تو لفظ من اول گذشتم تا این !کنیاشتباه می: کهخدایا : گوییتو هم می، این گذشت من به قلب تو رسید ! ما گذشتیم وت دارممحب

بیا از ما بگذر!نا ن شخص نشنید داستا ب اهلل گفت و جوا میدی که شب تا صبح یا او، ا ی و پیام خدا برا

خدا را و کردگریه می، کردمناجات می، زدشخصی از شب تا صبح داد می ش وصبح آمد پیش پیغمبر زمان .جوابی هم نشنید !اهللهلل! اهلل! اهلل! ا: خواندمی

خدا یک !ریب ایاهلل! ایاهلل! ای! کی! لب اهلل ای: من از شب تا صبح گفتم»: گفتاین »: عرض کرد، پیغمبر که برای مناجات رفت «ه است!به من نداد هم جواب

هم جوابیک داخ !اهلل ای: شب تا صبح گفتیم ما: گویدو میجوان شکایت دارد اهلل ایبه این جوان بگو ما اول تو را صدا زدیم تا لفظ »: خطاب رسید «است! نداده

های ما بود که در اصدهمۀ ، گفتیکه می هاییاهلل ایپس تمام !دوبه زبان تو جاری شاین همان اهلل تو لبیک ماست! « درآمد! رباه ای و اهلل ایصورت آینۀ دل منعکس شد به

در زبان تو ،ین لبیکی است که ما گفتیم و بر قلب تو تابیدها، گفتیللهی که تو مییا ااین 1!این دعا و سوز و دردت پیک ماست است. منعکس شده اهلل ایبه صورت

، کنیحس میدر خود که را یاین درد، که داری این سوزی، کنیدعایی که میه ن باال فرستادیم که تو را توجآ ما ازکه قاصدی است ، پیکی است که ما فرستادیم

.سوم ، دفتریمعنو مثنوی. 1

اهلل تـــو لبمـــک ماســـت گفـــت آن

نماز و درد و سـوزت پمـک ماسـت وآن


را پس این !شوداین داد و بیداد و سوز و آه و ناله در تو پیدا می ،فرطن آیم به هبد و سوزی داریمو ای پیدا کردیم گریهو ما حرارتی پیدا کردیم : از خودت نبین که

برای پیکی است که از جانب پروردگار، سوز و درد همین !کندمینه خدا به ما توج !شوداز آن طرف شروع می، پس؛ رسددستگیری می

به گناهانم که یزمان من ایخدا)»ظال.یفغبتنعذإو،راحم یخفتوففإنع. پس کنمیطمع م کنمینگاه مکه به کرم تو یزمان ؛کنمیفزع م ، کنمینگاه م

عفو ار هانمگنا ییایب توبت و رجاء و خوف گرفتارم( حاال اگر رغبت و هر نیبقدر چ ،یهست یبزرگوار یچه آقا ،یهست یخوب ۀکنندبه چه رحمتبه ،یکن

یفوع نیاکه یقدر عفوها کردآن ؛دهم ندار ی)و تازگ یو پسند اریمورد اخت نیاه ب یاگر مرا عذاب کنبتنعذإواست(! چیدر مقابل آنها ه یبکنما را که

،اشتمدکه من یاستحقاق یو رو یعادل بود ،ینبودظالم ظالیفغ ،من گناهان «.یردمرا عذاب ک ،مکرد که ییهاستم گناه و یتجر عنوانبه

او، جود و کرم خدا ن از ن در سؤال کرد نسا ا فتاریتکیه، و رأفت و رحمت خدا؛ حجت ی و گر ن در سخت نسا گاه ا

اهللجح تکرتیاینإکمعمسألترأیتعل جیفتییا و،کمرکوکجودهمابنیبیتالوقدرجوتأن،ککورمحتأفتریئحیاةلمعقیتیفشدیتدع!رجائیققحفتیینمنیوذنیذعا دکنم و یمسؤال نکهیت دارم در ائکه من جر ینیبیپروردگار من! م یا» کهست اکروه از من صادر شده زشت و م یهمه کارهانیا نکهیکنم با ایم و ،شد ه اللکثرت گنا ۀواسطهزبانم باز شود )چون زبان ب دینبا اصال گرید

رم که ت دائمن جر ینیبیم کهیحال نیع در ؛جرائم هالک شد ۀواسطهدل ب ستوکرم ت وجود تو ،همه گناهان( نیاتو را بخوانم و از تو سؤال کنم با

وجود است که با هت دادئجر مرا موضوع دو نیا ،یهست میکر و جوادتو .اورمیب یروتو یبه سو ،گناهان

توتو و درخواست یحرکت به سو یمات و معدات برااسباب کار و مقد وو عدهن آ ،من یایح ین هستم با کمآکه من در یو گرفتار یسخت نیدر ع

کوأفتر: است زیچ دو ،کندیه ماسباب کار که مرا به سمت تو متوجو ،یمیهم تو رح باز میکن ی)هر گناه یهست میو رح یمهربان هست کرمحت

155 و بهتر بودن خداوند از همه خوانده شدگان و افراد مورد رجاء تیافضل

(!یرئوف تو میکن یهر گناه نبسطمو جود و کرم تو ، چون تو کریمی و رحیمی و رئوف، حالاین در

همه داد ینا وی من کهن آرزآ و من امید دارم که دیگر بین این آرزو، است «!ینکنمرا نا امید ، ...و ه کردمو نال

است و ! عمر من گذشتهایخدا»: فرمایداد در یکی از دعاها میحضرت سج دیام»: فرمایداینجا می «!یکنیم دیام چطور مرا نا، ندماعمرم تو را خواین تمام در

رزوهایآ، شود که آرزوهامعلوم می «!ینکن دیام ن آرزوها مرا ناآو نیا نیدارم که ب لی!خیلی عا !است یایخیلی عال .هکذاو هکذا : یمویمثل اینکه بگ؛ کنایه است، ایهام یعنی«نیوذنیذ»

قش کن!باطلش نکن! محق دارمتو یسو به منرا که یرجائ» ؛یقرجائقفح «!میارقبول د را ئترجا ،یدار یخوب رجاء : ش کن! بگویهرش کن! امضام

«!ردش نکن !نوبش، که به سوی تو دارم را این درخواستی»؛یئعاعدواسممورد رجاء فراد ن و ا شدگا نده ز همه خوا ند ا ن خداو فضلیت و بهتر بود ا

داع یخای أفض،مندعاه لو راج یکس نیکه بهتر ییخدا یا»؛منرجاهاندازه چه این کس را خوانده است )در دنآ ،خواننده و یداع که یهست

آن ۀتو از هم ،نداهال کردند و از آنها سؤاهرا خواند یافراد ،هاخواننده از کار که گرانید یند به سواهرجاء داشت ی(! چقدر افرادیبهتر هست نیمسئول

«!یضل هستآنها اف ۀتو از هم ،شودیم دایپدست آنها ازشود و یدر مصا آنها ،ودنداجی بافرادی که ر !نه راجی، ندعنه بود آن افرادی که مرجو ۀاز هم

عنه رجوآنها م، ه استافرادی که از دست آنها کار ساخترجاء داشتند به سوی !آنها افضلی ۀتو از هم؛ هستند

مل عظیم مقدار أ از خدا به ل خیلی بد، درخواست مقدار عم نه به

«است! م خیلی بزرگیآرزو، من یک آرزو دارم»؛ لمأیدی سایمظع «است! عمل من خیلی بد»؛ وساءعمل

امید دارم ، که من آرزو دارم یبه آن مقدار»؛لأمبمقدارکنعفومینعطأف «حال من شود! عفو تو شامل که

بمحمد و آله الطاهرین و صل علی حممد و آله أمجعی

مجلس ششم گناه سالکان و علت تطهیر میعظ یآرزو ی خداوندلقا

أعوذ باهلل من الشیطان الرجیم اهلل الرمحین الرحیم بسم


عظمیاسیدیأملوساءعملفأعطنیمنعفوکبمقدارأملوالتؤاخذین

المذن عنمازاة کرمکیل عنمکافاةبأسوءعمل،فإن بنیوحلمکیکبین ؛المقص

ن ای سید من و ای آقای من، آرزوی من خیلی بزرگ است و عمل م»ش آمرز وبسیار بد؛ پس به من بده، عنایت کن، افاضه کن، از عفو خودت

«رم!کردا خودت به مقدار آرزویی که دارم و مرا مؤاخذه نکن به بدترینزوی آر لکینعظیم و گران لقاء ذات حق، قدر سا

گی شرمند ست واام، گناهانم خیلی زیاد و روی آوردهفرماید: من که اآلن به تمیکنم! اب میم حسو تقصیر از ناحیۀ من بسیار است؛ این، آنچه را که من از ناحیۀ خود

ا در ینها رارگ، اما آنچه نسبت به تو در من موجود است، امید زیاد، آرزوی خیلی بز حیمی وری و یابم که نسبت به ساحت مقام مقدس تو دارم. تو بزرگی و کریممی خود

ام و دل بر تو هبست ام، لذا در تو امیدعظیمی، براساس معرفتی که نسبت به تو پیدا کردهاء و ه لقبام؛ و بنابراین آرزوی من خیلی بزرگ شده است، چون آرزو نسبت نهاده

است!مهمی دارم. و این خیلی مطلب وصول و فناء در ذات مقدس تو

مجلس ششم / 1أبوحمزه ج یاز دعا یشرح فقرات 160

ما نب زشت از جا اعمال نب خداست و ز جا زوی لقاءاهلل ا آر

رگی،این مطلب مهم در من هست، که البته از ناحیۀ توست؛ چون تو بزود را خ هدفتراوش آن عظمت تو در قلب من ایجاب کرد که من آرزو و مقصد و

یچ کنم: من هیاز جانب خودم حساب م وصول به مقام لقاء تو قرار بدهم. اما آنچهکه بزرگی رزویکنم که به همان مقدار آندارم، فقط عمل بد دارم؛ از تو تقاضا می

دارم، عفوت را شامل حال من کنی!ر دگا توسط حسن ظن به پرور ن فتن همۀ گناها از بین ر توسط سوء ظن به خدا و ن استجالب همۀ گناها

ته رود و ریخیمها و سیئات، همه از بین هان و بدیو بنابراین دیگر تمام گنادر آن شود؛ چون آرزو بزرگ است و قوی است و اگر آن آرزو متحقق بشود،می

مقام از تحقق، دیگر هیچ گناه و معصیتی معنا ندارد!ترین دریچۀ چون از گناهان بزرگ، سوء ظن باهلل است؛ و بالعکس، بزرگ

طوری که کسی که و همین 1ن، حسن ظن به خداست.رحمت و سعادت برای انساکند، حسن ظن به سوء ظن به خدا داشته باشد، همۀ گناهان را استجالب می

برد.پروردگار هم همۀ گناهان را از بین میتوحید ن به تبه و کیفیت به سبب رسید مر تطهیر گناه در هر

در هر منزله از منازل هایی است که در هر مرتبه از مراتب و گناه، آن بدیای به مقام باالتری عبور کرد و برای انسان وجود داشته باشد؛ اگر انسان از مرحله

یک مرتبه از مراتب خودبینی و خودپسندی را پشت سر انداخت و به یک مرتبه از مقامات توحید رسید، در آن مرتبۀ از توحید که رسیده، تمام آن گناهانی که در مرتبۀ

شود. قدرت و رود و نابود میشود و از بین میخود زائل میاست خودبه سابق بودهگذارد که در آن مرحله از توحید، آن گناهانی که در درجۀ عظمت مقام توحید نمی

2مادون بوده، وجود داشته باشد.کند که: چون آرزوی من بر همین اساس، حضرت از پروردگار تقاضا می

.71، ص 2، ج الكافي. درباره حسن ظن و سوء ظن به خداوند رجوع شود به 1، 1، ج انوارالملكوتالع بیشتر پیرامون اینکه توحید، مکفر ذنوب است رجوع شود به . جهت اط 2

.160ص

161 از گناهان، و عظمت حلم خداوند یکرم اله یبرتر

تو که عنایت کنی بر من از کنم از ، لذا تقاضا میخیلی آرزوی خوب و بزرگی استعفو خودت به همان مقدار بزرگی و عظمت آرزو، که اگر او متحقق بشود، تمام این

بری، بنابراین آن آرزوی مرا متحقق کن تا اینکه آمرزی و از بین میگناهان مرا می تبع از بین برود.دنبال او بهتمام گناهانم به

تری ک ندبر ن، و عظمت حلم خداو از گناها ی له رم ا

کرمک»چرا؟« و مرا مؤاخذه نکن به بدترین از اعمالم!» عنفإن ازاةمیل ین. عنمکافاةالمقص «المذنبنیوحلمکیکب

د و عنا جریدرست، ما هم گناهکار و مقصر هستیم، ولیکن این گناه از روی تقصیر این ت ست. وو انکار با تو که نبوده است، ]بلکه[ از روی جهالت بوده او دشمنی

ر دنیا و و غرو نفس که از نقطه نظر جنگ و نبرد با تو نبوده، ]بلکه[ از ناحیۀ تسویالت وجه به عالمتتو و قرب توجه به امور جزئیۀ دانیۀ فانیه بوده که ما را از ساحت مقدس

ذنب مغفلت هل ور کرده است. در ازای اینکه ما بر این اساس جمجردات و کلیات دو ن:و مقصریم، تو کرمت زیاد است و حلمت خیلی خیلی بزرگ است! بنابرای

ه، : گناکرم تو بزرگترست از آنکه بخواهی بعضی از مذنبین )ذنب یعنی»ا اند، آنهادهدمذنب یعنی: گناهکار(، مذنبینی که از روی غفلت کاری انجام

ترست از را مجازات کنی! کرم تو از اینها باالتر است. و حلم تو بزرگ «اینکه مقصرین را مکافات کنی!

تقصیر در گناهان معنای

یر که تقصد بلآن کسانی که از روی عناد و دشمنی با تو در جنگ و نبرد نبودناهی از ی، گندز مااند، کوتاهی کردند، روی توجه به عالم ماده، عالم طبع، غرائکرده

نیست؛ یراتآنها سر زده است، حلم تو کجا و ]آن کجا[؟! قابل قیاس با این تقص برد!آن حلمی که بزرگ است همۀ اینها را از بین می

ن از گناه تنها پناهگاه گناهکارا ند، خداو

.وأنایاسیدیعائذبفضلکهاربمنکإلیکفرار وزانم ام به فضل تو و گریه آوردهای خدای من، ای آقای من! من پنا»

«کنم از تو به سوی تو.میبینم که از او فرار کنم و به سوی تو رو یعنی در عالم وجود، خدایی را نمی


بیاورم، یا از تو فرار کنم و به سوی آن خدا و آن مبدأ اصیل متوجه بشوم؛ هرجا کنم از گناهان، از ر میهست، تو هستی و حکومت توست؛ پس بنابراین من که فرا

کنم از تو! چون آنجایی که جهالت و غفلت معصیت، از جهالت، از غفلت، گناه میو نفس اماره گریبان مرا گرفت و من در آنجا معصیت تو را بجا بیاورم، آن نقطه از

ای که من ]در[ غفلت بودم باز وجود تو حکومت تو که خارج نبوده، همان نقطه تو آنجا بوده، قدرت تو آنجا بوده، همه چیز تو آنجا بوده است. آنجا بوده، علم

! فرار از خدا به خدا ز گناه، فرار ا

یدم، دلوت خمن که در خلوت گناهی انجام دادم، از نقطۀ نظر خودم آنجا را رآی د در موجو ولیکن از نقطۀ نظر دیدگاه تو که آنجا خلوت نبوده است! تمام عالم

، در مقابل توست. پس در همان خلوتی که من گناه کردمو منظر توست و در ه به تو متوج کنم؛ وکنم، از تو فرار میمحضر تو بوده است، حاال که از گناه فرار می

شوم، فرار کردم از تو به سوی تو!مینسان مایۀ ا ترین سر ن، بر میدوارا ب عفو ا ند در با مید به وعدۀ خداو ا

زماوعدتمنا نأحسنبکظنامتنج فحعم .لصن سن ظحو من آنچه را که تو وعده دادی و گفتی: آن افرادی که به تو »

عده واض؛ گذرم )صفح یعنی: گذشت و إغمداشته باشند، من از گناه آنها میکنی و می دادی که آن کسانی که حسن ظن به تو دارند، تو از آنها إغماض

«جزم!ر متنگذری(، من نسبت به این امگیری و میمیگناهان آنها را نادیده ام و از این حرف تکان ام، من محکم روی این حرف ایستادهیعنی: ایستاده

ام! تنجیز در مقابل تعلیق است؛ تعلیق خورم! این حرف را من قرص گرفتهنمی چیزی است که پا در هواست، معلق است، به جای محکمی إتکا و بستگی ندارد،

خورد، باد مثل: یک چیزی را که انسان آویزان کرده باشد، خب دست بزند تکان میگویند معلق. اما چیزی بر زمین استوار است، این را خورد؛ این را میبیاید تکان می

ز ما وعد »1گویند ثابت، منج ز؛ یعنی قرص و متین!می نج آنچه را که تو وعده «؛م

ز نجزا و أنجزت ه و أنجز «: »نجز»، مادۀ 71، ص 6، ج کتاب العین. 1 نجز الوعد و احلاجة ینج

163 امتیشهادت اعضاء و جوارح انسان در روز ق

، یعنی: من او را تثبیت کردم و این حرفت را گرفتم؛ وعده دادی: أنا م نجز دادی، گذرم! من این حرف را گرفتم، و من کسانی که به تو حسن ظن دارند من از آنها می

کنم؛ وعده دادی و ام رهایش نمیهم به تو حسن ظن دارم! این حرف را هم گرفته ام.ام، وعده تو را گرفتهمن این را گرفته

قیامت ز ن در رو نسا اعضاء و جوارح ا شهادت

ر محش در آیۀ شریفه در سورۀ فصلت است که وقتی مردم را وارد صحرایت ها و... شهادها و پاها و جوارح و جلود و چشمکنند در مقام عجز، دستمی دهد بر اعمالی که انسان انجام دادند:می

﴿ ﴾.1 که عمالیها و... به آن اها و پاها و پوست بدن و چشمآید دستروزی می»

«دهند.انسان در دنیا کرده است، آنجا شهادت می﴿ ﴾.2 گوید: یمکند به دست و پا و چشم و پوست بدن خود انسان در آنجا رو می»

دهید؟! ایآخر شماها که از خود من هستید چرا شهادت بر خالف من مین مدست من، ای چشم من، ای پوست بدن من، چرا شهادت بر علیه خود

به ورده کدهند که: خدا ما را گویا ارح جواب میدهید؟! این اعضا و جومی «نطق درآورده است؛ آن خدایی که همه چیز را گویا کرده است!

ر ا اظهارائر های فصیح، خفیات و سردر آنجا همه چیز گویا هستند و با زبان کنند.می

رسد:بعد، خطاب می

طلب ش : ز لت و وفیت به، ... و ال نج عدته.ء قبه، أی :عج «د و زه إیاها: سأله إنجازها و «: »نجز»، مادۀ 413، ص 5، ج لسان العرب و اس نجز العدة و احلاجة و تنج .«اس نجحها

.20( آیه41. سوره فصلت )1 .21( آیه 41. سوره فصلت )2


﴿

*

.﴾1 ن به درکات جهنم و د نسا زل ا تنا اساسی ندعلت ز خداو وری ا

ین ئکۀ پروردگار که(: شما چنرسد از طرف مالخطاب به انسان می»)( های بدنتانقدرتی ندارید که به دست و پا و چشم و جلود )یعنی پوست

ا نیستور شمامر کنید که: این گناهان ما را مخفی کن! چنین توانایی در خنید! کای مخفی ردهکه بتوانید در اینجا این گناهان را در تحت ستار و پ

که یی راکردید که خدا بسیاری از این کارهاولکن در دنیا شما گمان می دا بودخا به فهمد! این گمان بد شمکردید اطالع ندارد و نمیکنید و میمی﴿که ﴾؛ الک کرد، شما را در مقام ردیء )یعنی پایین( نازل کرد و ه﴿ ﴾ رآوردید.د، پس بنابراین از زیانکاران سر از آب»

ارح و ینکه جوشمرد براساس ادر این آیه، بعد از اینکه انسان را از زیانکاران میکنند، می چشم و گوش و پوست بدن شهادت بر گناه داد، مالئکه که به انسان خطاب

ن وست بدو پ طۀ چشم و گوشواسگویند: چون اینها شهادت بر گناه دادند و شما بهنمیم و ادن چشدادت گویند که: شهگناه کردید و اآلن جزء زیانکارانید! ]بلکه[ مالئکه می

ا ه خدککند که در دنیا شما گمان داشتید گوش و پوست بدن و جوارح، داللت می رد!چاره کا بیرداند! این گمان بد، شما بسیاری از کارهای شما را مطلع نیست و نمی

ی سوء ظن باهللگنا اصل مل ن عا ها

ش ن آتشود و آنچه انسان را در میاپس گناهان موجب سوء ظن باهلل میتش ا در آان رافکند، سوء ظن به خداست! پس بنابراین اگر سوء ظن به خدا انسمین افکند، ضدش که حسن ظن به خداست، منجی است دیگر! پس اگر انسامی

ان و، خود حسن ظن به خدا موجب تکفیر گناهحسن ظن به خدا داشته باشد شود.آمرزش سیئات انسان می

أعلی وعده داده است و بر خود عهد بر همین اصل است که خداوند علی

.23و 22( آیه 41. سوره فصلت )1

165 شیبندگان و گذشت خداوند به فضل خو یپست

کرده است که درگذرد از آن افرادی که حسن ظن به خدا دارند!ز»کنند:لذا حضرت در اینجا از این فقره خوب استفاده می متنج وعدتما

ظنا؛ بک نأحسن عم فح الص من متنجزم، این مطلب را قرص گرفتم؛ کدام «منو اشند تباشته کسانی که به تو حسن ظن دای که: ای را که تو دادهمطلب؟ این وعده

گذری!کنی و از معاصی آنها درمیاز گناهان آنها اغماض میل خ فض ند به ن و گذشت خداو ی بندگا ویشپست

وماخطری؟! وماأنایارب «خدایا! من چه کسی هستم؟!»

أنا»ما، مای نافیه نیست، مای استفهامیه است: باید بگوید: « من چیم؟!؛ ماکند که قدر خود را کوچک، کوچک، کوچک قلمداد میاما این« من کیم؟!من أنا: »

« ما»ا روی خود بگذارد و به خواهد اسم انسان عاقل ردیگر در این مقام تذلل نمی گوید: من چیم ای خدا؟کند میتعبیر می 1العقول،که موصول است و برای غیر ذوی

خطری» ما عظمت من چیست؟! بزرگی من چیست؟! اهمیت من ؟!و «چیست؟! من چیم؟!

هبنیبفضلک؛ «تو مرا به من نبخش، مرا به فضل خودت ببخش!»

ت، ی هسنی و ببینی در من یک چیزی هست، یک خوبنه اینکه به من نگاه ک قدر هیچ نیستیک کمالی هست، روی آن جهت مرا ببخشی؛ نه، هیچ نیست! این

ن ه عنوابتا العقول نیستمتر، اصال من جزو ذویکه از درجۀ انسانیت بیا پایینبنیه» «؟!؟! من چیمماأنا»گوید: آمرزش گناه یک انسان، تو مرا بیامرزی! چون می

«به من ببخش به فضل خودت!بفضلک؛

مند هستند مانند انسان، از اسم ی که از نیروی عقل بهره. در زبان عربی معموال برای موجودات1شود؛ و برای موجودات فاقد قوۀ عقل و تمییز مانند استفاده می« کسی که»به معنای « من»موصول

شود. )محقق(استفاده می« چیزی که»به معنی « ما»اشیاء، از اسم موصول


بعفوک. قعل وتصد «تصدق بده بر من، منت بگذار به مغفرت و عفو خودت!»

نسان ن ا نندۀ گناها ند، پوشا پردۀ خداو

جللنیبستکواعفعنتوبیخیبکرموجهک. أیربخدایا، » «وشان مرا!پروردگار من، بپ،ربدش ه خوبگویند که انسان ای را مییعنی: بپوشان مرا! جل آن پارچه جل لنی

له ج گویند: شود؛ مثل رداء، مثل عباء؛ میپوشاند و دیگر بدنش معلوم نمیمی لداء، ه درکواسطۀ عبا و رداء، خودش را پوشاند. جل را هم یعنی: به بالعباء و الری این اندازند، براگویند که روی حمار و... میبه آن چیزی میلسان فارسی ما

ای که ردهیعنی: مرا بپوشان! به چه؟ به ستر خودت، به پجللنیپوشاند.است که می وشود. افکنی و قبائح من در آنجا مستور میخودت از ناحیۀ خودت بر من می

بگذر از اینکه مرا سرزنش و توبیخ کنی!اری به کرامت و بزرگو «بکرموجهک؛»ه به خوبی من، ]بلکه[ بگذر به چه؟ ند آن کند و بیایوقت تنازل نمیقدر این وجه عالی است که هیچوجه خودت که این

مت را مالم! و وجه، خودش را مقابله کند با سیئات من و بگوید: تو که گناه کردی کند و سرزنش کند!

ند و پرده نسبت به همدیگر دریستاریت عجیب خداو مردم

ذنبیغیکمافعلتهولوخفتتعجیلالعقوبةالجتنبته، لعالیومعل فلواطخی [،بلألنکیارب لعنی]عل المط [وأخف الألنکأهونالن اظرین]إل

اترینوأحکماحلاکمنی نوب،الس ارالذ وأکرماألکرمنی،ست ارالعیوب،غف رالعقوبةبحلمک نببکرمکوتؤخ الذ مالغیوب؛تست .عال

کرد، ای پروردگار من، اگر امروز بر گناه من غیر از تو کسی اطالع پیدا می»ترسیدم که گناه کنم یشدم که آن گناه را بکنم؛ و اگر من ممن حاضر نمی

فورا تو مرا به عقوبت بگیری و پاداش بدهی، باز هم من از گناه اجتناب دانم تو مطلعی، تو مطلعام چون میام! گناه کردهکردهکردم؛ گناه نمیمیشوی نه غیر تو؛ و گناه کردم چون مطمئن بودم تو تعجیل به عقوبت می

167 عقوبت افشاکنندگان گناه مردم ،یجهنم و غضب اله

نکه مقام تو دانم تو مطلعی به جهت اییکنی! نه اینکه گناه کردم چون منمیکنند تو از همۀ آنها را پایین آوردم و از میان افرادی که به گناه من نظر می

کنیم بر گناه ما هم گویم: ما گناه این خدا را میتری لذا میتر و ناالیقپست شود مهم نیست! نه، از این جهت نیست!که مطلع می

کنی به ینقطه نظر این است که تو تعجیل نم و نه اینکه گناهی کردم ازشوند می توانی تعجیل کنی، از همۀ افرادی که مطلععقوبت من، چون نمی

ردن قاب کبر گناه من قدرت تو کمتر و بنابراین توانایی عذاب کردن و عرمن از ناحیۀ تو کمترست! نه، از این جهت نیست! یا خیبلألنک ب

اترین احلاکمنیالس أحکم دانم تو از همۀ پوشانندگان گناه و چون می ؛و «کنندگان، از همه بهتری!مخفی

ی!وشانگناه را من کردم اما تو خیلی داعی داری بر اینکه این را بپارهای کیچ، هکند، مردم دوست دارند افشاء کنند؛ حاال گناه گناهی انسان می

ذشته، گمولی و انتشار بدهند؛ از کارهای معمعمولی را صبغۀ گناه و زشتی بزنند شتی و ز حسنات و کارهای خوب را بگیرند و تأویل باطل کنند و به صورت گناه

زنی، مینناه گکنی؛ کار خوب را هم که صبغۀ انتشار بدهند! تو این کار را که نمیم ن را هت، آگناه واقعی که ما کردیم، آن هم راجع به خودت نه راجع به غیر خود

دهی، می تشاردهی! در بین چه کسانی انتشار بدهی؟ در بین مخلوقات انانتشار نمیلی ودادی؛ ار نمخلوقات هم که همه مال تو هستند و در خانۀ تو، پس به غریبه انتش

کنی!این کار را هم نمی ووشانی ا بپبلکه از همۀ اینها باالتر، داعی داری بر اینکه گناه انسان ر

شوند! نلع قطار انسانند مط طراز و همنشود؛ افراد دیگر هم که هم کس مطلعهیچ داعی داری!

مردم ن گناه ی، عقوبت افشاکنندگا له ا جهنم و غضب

زنی انه میبری و تازیو اگر کسی گناه انسان را افشاء کند، او را به جهنم میاست! ع بودهواق که: چرا گناه آن مرد مؤمن و رفیقت را افشا کردی؟! گناهی که مسلم

پس خیلی تو خدای ساتری هستی و این سترت خیلی لطیف و پسندیده است.


اترین»تا این درجه الس خی خی»چین خدایی که همهستی! من دیدم یک«اترین اترین»فهمیدم که است، گناه کردم؛ و اگر می«الس نیستی، مثل مردم «خیالس

قدر تو مظلوم ینکردم! اما اکنند، اصال من گناه نمیافشا می هستی که گناه انسان را ناه.یم و گکرد ـ و خوب بودی که از خوبی تو ما سوء استفاده أستغفر اهلل! بودی ـ

ت ن حضر استفادۀ دشمنا مل سوء لمؤمنین عا میرا نگی ا مردا تقوا و عدل،

ون بود ر مؤمقدالسالم بعد از رحلت رسول خدا، آن مثل امیرالمؤمنین علیهز این ان و اایم کرد که از این عدل و از اینقدر موحد بود و از حدود تجاوز نمیآن

یت به وص علی توحید، دیگران سوء استفاده کردند و حق او را بردند؛ گفتند: چونکنیم، می ریزد، ما هر کاریکند و بعد از رحلت پیغمبر خون نمیپیغمبر عمل می

بکنیم!خی»علی قدرت ندارد حق خود را بگیرد، ]بلکه[ بزرگوار است، نه اینکه

اترین»است، «احلافظنی ای است کنند مثل پشهاست! کارهایی که آنها می«خیالس کند اصال که در روی مزبله نشسته، شخص بزرگواری که از آنجا عبور می

نیا توی سر همدیگر خواهد نگاه به آن مناظر بکند؛ کسانی که بر حکومت دنمی 1کوبند، حکمشان همان حکم کالبی هست که بر سر جیفه هستند.می

پس ]اینکه[ من گناه کردم از نقطۀ نظر اینکه تو را خیرالساترین دیدم و

:138، ص مصباح الشریعة. 1اهللعلیهوآلهوسل م:قالرسولاهللص» نیاجیفةوطالبهاکالب.”ل ترجمه:«“الد «دنیا مرداری است و طالبان آن، سگانند.»

:137، ص تصنیف غرر الحکم و درر الکلمالمؤمنی علیه نیاجیفةوالمتواخون]المؤاخوان[علیهاأشباهالکالب» السالم: قال أمری فالإنامالد

تملامنالتهارشعلیها ترجمه:«.یمنعهمأخوان انند سگمبندند دنیا جیفه و مرداری است و آنان که بر سر آن با یکدیگر پیمان برادری می»

«شود.هستند، اما اخوت و برادریشان مانع از جنگ و نزاع بر سر آن نمی

169 خداوند به عقوبت گناهکاران لیعدم تعج

دیدم که از 1وأحلماألحلمنی؛»الحاکمین دیدم؛ و در بعضی از نسخ هست: أحکمنرم! ـ« تری!ها تو حلیم(، از تمام حلیمها )حلیم یعنی بردبار و صبورهمۀ حلیم

کند؛ اصال! نه آقاجان! از روغنش خوب، شکرش خوب، هیچ توی گلو هم گیر نمی ـ از همۀ بردبارها تو بردبارتری! ها نیست ها! حلیم به معنی بردبار است!آن هلیم

«از همۀ بزرگوارها آقاتری، بزرگوارتری!» ؛وأکرماألکرمنیما م باگویی: چشم! محتاج نیستی که مدا: خدایا بیامرزی! مستا بگوییم

، وردگارس پرکنیم نسبت به ساحت مقدکلنجار بروی و ما را اذیت کنی! گناهی مینیم، کائی و در این مقام عظمت او که سماوات و زمین در مشت اوست، ما یک خط

!کردیم اهیردیم و گنآید ما را به این خطا بگیرد؛ از این استفاده کاو که نمی «پوشانی!عیوب را خوب می»؛ست ارالعیوب

م که وب هنه ساترالعیوب، ستار بر وزن فعال: خیلی پوشاننده هستی! عیها را خوب همۀ عیب»کند: جمع محلی به الف و الم است داللت بر عموم می

«پوشانی!مینوب ارالذ «آمرزی!گناهان را خوب می» ؛غف

«به غیب و پنهان خوب آشنا هستی!» ؛مالغیوبعال ن ند به عقوبت گناهکارا ل خداو تعجی عدم

بحلمک العقوبة ر تؤخ و بکرمک نب الذ بینی اما به کرم گناه را می» ؛تستا به توانی بکنی و امکشی! عقوبت میپوشانی! رویش پرده میخودت می

«اندازی!تأخیر می ات مدامحلم و بردباری وبزند ن سراندازی، تا یک کاری از این بندۀ مؤماندازی، میمدام تأخیر می

کنی ل نمیاندازی، تعجیکلی دست از عقوبت برداری! دائما عقوبت را تأخیر میبه به عقوبت!

عفوکبعدقدرتک حلمکبعدعلمکوعل .فلکاحلمدعل

.68، ص 1، ج إقبال األعمال. 1


ی پرودرگار، حمد اختصاص به ذات مقدس تو دارد که بعد از اینکه پس ا» «کنی!کنی! و بعد از اینکه قدرت داری، عفو میعلم داری، بردباری می

متقین ند و در ی حلم با علم در خداو فضیلت همراه

ر م اگکند، این مهم نیست! اما شخص عالاگر کسی علم ندارد و حلم میدر ویگر دهم است؛ خیلی مهم است! چون علم قاطع است حلیم باشد، این خیلی م

برد و رد یمقابل علم، هر خطائی که از هر کس سر بزند، آن حربۀ علم آن را م گوید: غلط است، برو کنار!کند؛ تا خطا سر زد، علم میمی

ن خودشا فن ها که واقعا عالم بهباشیهای سابق را ندیده بودید، حکیمطبیبکرد یآمد صحبت مو آشنا! مردم جرأت نداشتند با آنها صحبت کنند، تا میبودند

دهم، بروگفت[: ساکت شو! نسخه میکرد بیرون ]و میقلم و دوات را پرت میب و طبی خواهد برود پیش آن دکتر وبنویس بردار بیار! چون آخر این مریض می

رد، کاد بوی این گوشم حکیم باشی درد دل کند: آقا این دوائی که من خوردم، تقتش وارد و بر دتوی چشمم فالن شد، دلم غر و غر کرد! حاال آن ]طبیب[ همه را خ

وقت نآداند کند آن دکتر نمیخواهد به این چیزها تلف کند، این خیال میرا نمیمش ه علخواهد برایش شرح بدهد، آن هم کتمام این خصوصیات اثر دوا را می

ـ مگفت ـهای سابق همه اصال باشیدر دهنش: ساکت! لذا حکیم زندقاطع است می ه خیلیکروز آوردند! حاال دکترهای اماند، حلیم نبودند دیگر، طاقت نمیبداخالق

ی [! خبرنیست]کنند، اینها چیزی دستشان اند با مردم مثل هلیم)!!( رفتار میحلیمه ه مالیبه کدارند! مثل کسمیها کاله مردم را برنیست! به همین خنده و به همین

، است اند، چنته خالی است، صندوق خالیها بردهها را همه بانکندارند مالالی ن را خخواهند جیبشاآیند به خنده و بفرمایید و اینها میها که میوقت مشتریآن

اما ه همه؛ی، نکنند. البته بعضکند، خالصه با اخالق و خنده جیب مردم را خالی می !یردآن را بگ کهدانه مانده برسد به اینک بعضی که اکثریت را گرفته یکی

پس شخص عالم خیلی بعید است که حلیم باشد! و لذا در روایات خیلی یعنی « !عالم آن است، آن کسی است که علم را با حلم مزج کند»داریم که:

171 امتزاج حلم با علم یبایو ز فیلط ینامع

مخلوط کند؛ علمش بشود حلمش، حلمش بشود علمش. فرماید:السالم در صفات متقین می منین علیهؤامیرالماحللمبالعلم» متقین آن کسانی هستند که حلم را با علم مزج )نه »1؛یمزج

«کنند.خلط( میمتزاج حلم با علم زیبای ا لطیف و معنای

ط؛ بعد گویند: اختالکنید، میوقتی شما نخود و لوبیا را با هم قاطی مییککنید، ی میقاط وقتی این سرکه و انگبین )عسل( را با همکتوانید جدا کنید. یهم می

رکیب گویند: تتوانید بکنید! این را میشود سکنجبین؛ این را دیگر جدا نمیمی یکی مزجی؛ یعنی سرکه در شکم عسل و عسل در شکم سرکه فرو رفته و با هم

گویند: ترکیب مزجی!اند. این را میشدهلمش حبا ه علم را با حلم مزج کند، علمش راعالم و متقی آن کسی است ک

ا ! شمبگذارد توی هاون بکوبد، این دوتا بشود یک چیز. آن خیلی مشکل استتر است ساندانید چقدر مشکل است! کوه ابوقبیس را اگر بر کسی خرد کنند آنمی

از اینکه کسی بتواند علم را با حلم مزج کند! توجه کردید؟!ز د ند ا ئن!لاطالع خداو ن خا ها و چشما

علمک» حلمکبعد عل حمد اختصاص به تو دارد بعد از اینکه «؛فلکاحلمد﴿ها و زوایای ضعف نیات ما اطالع داری، علم داری به تمام آن نقطه

﴾،2 «ندیشۀ خود تصور های اآنچه ما در ته دل و در زاویهگر ما یواشکی های خیانت، آن چشم«دانیکند در دل ما، تو میکنیم و خطور میمی

کند، فورا تو اندازد به یک زن نامحرم و هیچ کس اطالع پیدا نمییک نظر میقدر مراقبت و دقتت بیشتر است، حلمت آمده تمام آن علم را گرفته فهمی، اینمی

ی!فهمی و حلیماست؛ می

.163، ص 2)عبده(، ج البالغة نهج. 1 .19( آیه 40. سوره غافر )2


مصادیق عفو ت، بهترین قدر از روی عفو

شخصی که قدرت ندارد، بیاید عفو کند! مثال «؛عفوک بعد ق درتک علی و»فرض کنید رئیس شرطه، رئیس شهربانی بیاید در خیابان یک سیلی بزند بر گوش

کار گوید: آقا، عفوت کردم! خب عفو نکنی چهکسی، حاال این شخص هم میخوری! این برای اینکه سیلی دوم را نخورد، حتما باید ! یک سیلی دیگر میکنی؟می

بگوید: عفوت کردم! این عفو، عفو نیست؛ این بیچارگی است! این درد دل است! باشد، مالک العفو تواند بکند که قدرت بر عفو داشته باشد؛ یعنی عفو، آن کسی می

آن کسی است که قدرت بر انتقام داشته «فومالک الع» 1عفوت ک. وقت بگوید: آنباشد؛ آن سیلی که زد، این فورا بتواند یک سیلی جایش بزند و بعد بگوید: من

کنند شود عفو! مثل بسیاری از صبرهایی که افرادی میزنم، عفوت کردم! این مینمی رضای خدا!کنیم به گوید: صبر میرود، میبعد از اینکه عزیزان آنها از دار دنیا می

ز و ین عزیادان اینکه او را مختار کنند بر فق نکند که در مظاصبر آن کسی میت. نه ر اسعدم این عزیز، بگوید: من بر فقدانش هم راضی هستم! و این معنی صب

ف گوید: ما وقچراغ ریخته است، حاال میاینکه حاال که شیشه شکسته و روغن خوانند:نیم! یک شعر هم میککنیم و صبر هم میاش میامامزاده

ــر خون ــیر ن ــف ش ــوارهدر ک ایخ

2ای؟جز به تسلیم و قضا کـو چـاره مده آخواره است یعنی این خدایی که این بچۀ ما را برده، یک شیر نر خون

م! این نداری ای دیگراین را دندان گرفته و برده، حاال ما باید تسلیم بشویم، چاره حش است، این سب است!تسلیم و صبر نیست؛ این ف

:246، ص تصنیف غرر الحکم و درر الکلم. 1المؤمنی علیه» : قال أمری ترجمه:«“.أحسنالعفوماکانعنقدرة ”السالم «بهترین عفو و بخشش، عفو کسی است که قدرت بر عفو داشته باشد.» م:، دفتر ششمثنوى معنوى. 2

ــاره ــو چ ــا ک ــلیم و رض ــه تس ــز ک اىج

اىخــوارهدر کــف شــیر نــرى خــون

173 بندگان شیعامل ستا ،یاله یبایعفو ز

کند که قدرت داشته باشد، قدرت بر انتقام داشته باشد؛ و عفو، آن کسی می ﴿کند، فورا انسان را بگیرد أعلی قدرت دارد که انسان که گناهی میخدای علی

﴾کند.کند، عفو میولی نمی 1؛ ن مل ستایش بندگا ی، عا له ا ی زیبا عفو

ت انسان از این خدا تعریف کند، آیا سزاوار هست یا نه؟! خدایا چقدر وقآن 2یا جمیل العفو! یا حسن ال جاوز! یا واس المغفرة!قشنگی! جمیلی!

گوید: به به! ای کسی که در اینها مثل اینکه انسان در مقابل محبوب خود مینظیر است! ابروانش در دنیا بیدنیا مثل تو قد و قامتی ندارد! ای کسی که چشمانش

صدف دندانش چنین است! و یک یک بشمرد در محبوبات رشتۀچنان است! من»کند!جزئیه؛ این هم دارد خدا را تعریف می یا القبیح، اجلمیلوست منأظهر یا

ه باالتر است! ها از آنها خیلی باالتر است! هزار درجاین تعریف 3«؛یؤاخذباجلریرةل رود.ها بیاید، آنها همه از بین میوقتی این تعریف

معصیت ن بر ی بندگا تجر ل م حلم پروردگار، عا

عفوکبعدقدرتک! حلمکبعدعلمکوعل فلکاحلمدعل قل معصیتکحلمکعن یویدعوینإل ئنیعل ر ةاحلیاءستکویملنیوی

. عل یت تو،ر معصخدایا! مرا حمل کرده، وادار کرده، جرأت داده، دلیر کرده ب»

«کنی!بینم تو بر من حلم میاینکه میچون حلیم و بردبار هستی، این حلم تو مرا جری در معصیت کرده است!

دوم را دادی که من معصیت مالی میکردم فورا مرا گوشاگر هر معصیتی می

.42( آیه 54. سوره قمر )1 :578، ص 2، ج الكافي. 2

ول»... القبیح وست اجلمیل منأظهر یایا التجاوز، حسن یا العفو، کریم یا عن ی، ت الس یتک«.واسعالمغفرة...

.221، شیخ صدوق، ص التوحيد. 3


خوردم[، دیگر انسان گردنی ]میکردم فورا پسکردم! اگر هر معصیتی مینمیکرد. اما یک معصیت کردم خیال کردم، دیدم ایستاد، جرأت معصیت نمیخبردار میگردنی نیامد، گردنی نیامد، گفتیم یکی. دومی را کردیم، دیدیم باز هم پسفورا پس

شاءاهلل گوییم: إنکنیم میآییم نگاه می! اصال میدهی، حلیمیچون مهلت داری مینفهمید! یکی دیگر یواشکی! سومی را هم نفهمید، چهارمی را هم نفهمید. همین

حلمی که تو بر ما کردی، ما را دلیر و متجری بر معصیت کرد!او نسبت به مل کمی حیاء ستاریت پروردگار، عا

ةاحلیاءس قل .ویدعوینإل تکعل نم و اره کپو خواند مرا به سوی کمی حیاء، در مقابل تو پردۀ حیاء را »

«اندازی!کنم تو میمعصیت کنم، اینکه هرچه من پرده را پاره می آنجا زنیم، تو فورااین خیلی عجیب است! مدام ما پردۀ منزل را کنار می

صال اندازی! ایمکنیم، مدام تو یاندازی؛ ما مدام پردۀ قلب را پاره مهستی مدام میو قدر تندشود از انداختن این پرده. اینشوی، این دستت خسته نمیخسته نمی

ا پاره تم چون کنی گوییم این پرده را پارهاندازی که ما مدام میسریع این پرده را می کنیم او ]پرده را[ انداخته.

ار، علت شتاب بن ن بر گناهرحمت واسعه و عظمت عفو پروردگ دگا

حمارمکمعرفتیبسعةرمحتکوعظیمعفوک بعل .ویسعنیإلالتوث ن گناها رم برو مرا به شتاب و سرعت وادار کرد به اینکه بجهم و روی بیاو»

«و محارم تو، اینکه معرفت پیدا کردم به رحمت واسعۀ تو!ب ست، این وسعت رحمت، مرا به شتاچون فهمیدم که رحمت تو واسع ا

وادار کرد که روی بر گناهان بیاورم؛ چون رحمت، واسع است!گیرد! اگر رحمت واسع کنیم آن رحمت واسعه آن را میهر گناهی که می

وقت ایستد؛ آنآید، تا گناه، آنجا دیگر میآید، میآید، میآید، مینباشد، رحمت میشود و تعجیل به عقوبت د، فورا گوشمالی میشوانسان مورد عقوبت واقع می

شود. اما اگر رحمت واسع بود و آمد گناه را هم گرفت، گناه را هم رحمت واسع میگرفت و برد، یعنی وسعت رحمت از گناه عبور کرد و گذشت، این مسئله مرا وادار

175 او دیو تمج فیبنده از پروردگار بعد از تعر یهادرخواست

؛ کدام کرد که تجرء کنم و توثب کنم، یعنی خودم را بیاندازم به سوی محارم تو «؛ معرفت من که: رحمت تو خیلی واسع است!معرفتیبسعةرمحتک»جهت؟

آمرزی؛ در یکها میلیون گناهکار را میهر شب هزاران هزار، میلیونز آن نی اداری از یک قبرستان برای اینکه یک مؤمقبرستان عذاب قبر را بر می

از و ل نمیا یک مؤمنی را که اه خواند!ای میکند و یک فاتحهقبرستان عبور می؛ چه ردندزیارت عاشوراء بوده و از مخلصین بوده است، در آن قبرستان دفن ک

ها؟ این سعۀ رحمت است دیگر!مناسبت است با این حرفچون فهمیدم که عفوت خیلی عظیم است و بزرگ است؛ »؛ وعظیمعفوک

های بنده از پروردگار بعد از تعریف و متجید اودرخواست «ارد!یم اشکالی ندلذا دیگر مرا متکی کرد بر اینکه اگر گناه بکن

،یاقی وم. یاحلیم،یاکریم،یاحی ی استی! ای خدایی که خیلی بردباری! ای خدایی که خیلی آقا و کریم ه»

ات،وجودخدایی که تو همیشه زنده هستی! ای خدایی که پایداری و تمام م «ست!قیامشان به تو

،یاقدیماإلحسان. نب،یاقابلالتوب،یاعظیمالمن یاغافرالذی کنی! اآمرزی! ای کسی که توبه را قبول میای کسی که گناهان را می»

کسی که عطایت بزرگ است و بخششت عظیم است! ای کسی که احسان ز ر تو اسم ب! این ااإلحسانیات دربارۀ بندگان تازگی ندارد، قدیمو نیکویی

«اإلحسان!قدیم بوده، یا قدیمأینغیاثک فرجکالقریب؟! أین اجللیل؟! عفوک أین اجلمیل؟! أینستکمواهبک أین الفاضلة؟! عطایاک أین الواسعة؟! رمحتک أین یع؟! الس

نی ة؟! أینفضلکالعظیم؟!أینمن کاجلسیم؟!أینالنیئة؟!أینصنائعکالسإحسانکالقدیم؟!أینکرمکیاکریم؟!

کار کنیم که طور هستی، این از ناحیۀ توست؛ اما چهخدایا! حاال که تو اینمن بیچاره هستم! حاال ما برای تو این صفات را شمردیم، تو معشوقی و چشمت

چنین است و رشتۀ دندانت چنین است و قدت مانند سرو در چنین است و ابرویت


شود یک نگاه به ؛ تمام اینها درست، اما آن مرکز جمال راضی نمی بستان است و... کار بکند؟!این عاشق بکند، این مسکین چه

! ارد؟دمدام بیا از او تعریف کند، تعریف از او چه فایده برای خودت اجلمیلأ»گوید: وقت انسان میآن ستک «ین بپوشانی، اما خواهم من رامن می؛

رت د صوخوب بپوشان! تو ستاری و ساتر! و ستاریت و ستر ممکن است به چنیح ت قبمحقق بشود. یک: به صورت قبیح؛ یعنی گناه را بپوشانند به یک صور

ر ر دیوادکه دیگری؛ یک زشتی را به یک زشتی دیگر بپوشانند؛ مثال آجر و مالتیی اشی رونق است، برای اینکه بپوشانند، روی آن قیر بزنند، به عوض گچ و رنگ و ور شدهمست وآن قیر بمالند؛ حاال آن زشتی آجر رویش و آن مالت و... مخفی شده دش!است، اما به یک چیز دیگر مثل خودش؛ یا به یک چیز دیگر مانند خو

ی ستر جمیل پروردگار لطیف برا ی تمثیل

کند؟ روی کار میچه بشء جمیل،ما اگر انسان بخواهد آنها را مستور کند اکار[ و آید سراغ ]رنگمالد، بعد میگل گچ میمالد، روی کاهگل میاین آجر یک کاه

خدا پناه بدهد به آن کسانی که مبتال گوید: آقا بیا این را رنگ کن! آن هم ـمیگیرد و ـ دیگر اوضاع را دست می وردگار است!بشوند؛ اینجا دیگر ظهور حلم پر

زند، آستر زند، زیر را روغن میدهد! اول رنگ میبعد از دو ماه دیگر پس میکند، یک روز کند، ماستیک میکشد، آستر میکشد، رویه میکند، سمباده میمینگاه شود ستر جمیل، نیکو! انسان اتاق را وقت این میآید؛ آنرود، یک روز میمیبیند عجیب رنگی زده، اصال صورت انسان در این رنگ مشهود است. و کند میمی

خواهد نماز بخواند آینه جلوی خودش کراهت دارد انسان در موقعی که میوقت این دیوارهایی که ایشان به این لطافت آن را رنگ کند، انسان آن 1بگذارد،

قدر افتد در این دیوار، اینمیقسم در آن نماز بخواند؟! خب عکس انسان چه شود!قدر زیبا میقشنگ بشود، این

.174ـ 170، ص 5، ج وسائل الشیعة. 1

177 تقاضا یبنده از پروردگار به طمع قبول فیتعر

قدر ی، اینقدر جمیل کنطور! اینخواهم گناهان مرا بیامرزی، اما اینخدایا! میاخل، اخل، دود دقدر زیبا بپوشانی که این جمال برقدر پودر بزنی، اینعالی کنی، این

وار اخل دیته در این رنگ عالی شده که رفقدداخل، داخل، آن باطن را جمیل کند؛ ایناز ت؛ اگره اسو گچ و آهک و همۀ اینها را برداشته، رنگ رفته به بافت دیوار رسید

فم!ل صرکار[، من جماگوید: به برکت دست ]رنگدیوار بپرسید: تو چه هستی؟ میاشد، بباطن ت درخواهم تو گناه من را برداری! اما آن کثافاطوری میخدایا، این

ت کنی!درس طوری باید مراعین یک کپسولی روی آن بپوشانی، این فایده ندارد؛ آنی تقاضا قبول از پروردگار به طمع تعریف بنده

نینی،طمع نیست! خدایا چکه بی ماکنم، سالم این همه دارم تعریفت مینه نیستیم واا دی ماال ، برای این است که تقاضای ما را قبول کنی و چنانی، کرمی و...

ما چنان! ونان چبلند بشویم بیاییم اینجا شب ماه رمضان بنشینیم و بگوییم چنین و اهللأ گوییم ـخواهیم! البته از خودمان میو این چیزها را از تو می یمادببی ، س غفر

کند!!طور بیان نمیحضرت سجاد که اینر ل پروردگا معنای ستر جمی تبیین

ک اجل » !« ؛ کجاست آن پردۀ زیبای تو، بر روی گناهان ما بیافتدمیل أین سرت از این ما هیچکند. شها را تبدیل به جمال میپردۀ زیبا! زیبا! که تمام قبائح و زشتی

ا شود، امشوید پاک میرود حمام میشود میاید؟! بدن انسان کثیف میها دیدهپردهمی که ن حماکند؟ آم حمام آدم را زیبا میدانید کداکند، زیبا! میآدم را زیبا نمی

د؛ دستبشو های کر، شنواهای کور برود در آن، بیاید بیرون بینا بشود؛ گوشچشمراز دهای کشیده و های مریض سالم بشود؛ چشمو پای افلیج به راه بیافتد؛ قلب

ون، بیرید بیا مرتبه برود در این حمام ومانند افراد مغول و یأجوج و مأجوج، یکغر های دراز و الشود؟! صورتطور نمیها بشود مانند آهوهای ختن؛ ایناین چشم

شود؛بهای درخشان و گلگون بشود؛ جهل تبدیل به علم و زرد تبدیل به صورتشود؛ بدرت عجز و ناتوانی تبدیل به قدرت بشود؛ موت و عجز تبدیل به حیات و ق

کند!جمیل می شود آن حمامی که آدم را واقعااین میمطلب ن ن آ موجود بود ال بر ن، د نسا ی در ا مطلب ی وجود تقاضا

طور بشود؟! اگر حبش را سازند، کسی بخورد ایناز این دواها هم مگر می


کند بر اینکه کرد! پس خود تقاضا داللت میساختند که حضرت تقاضا نمینمی گیرد.صورت نمیچیزی هست؛ چون تا نباشد، اصل تقاضا در وجود انسان

«عفو و آمرزش بزرگ تو کجاست؟!»أینستکاجلمیلأینعفوکاجللیل؛ «فرج و گشایش نزدیک تو کجاست؟!»أینفرجکالقریب؛

! خر عمرگو آاآلن بیا دست من را بگیر، نگو: روز قیامت، نگو عالم برزخ، ن ما طاقت نداریم؛ بیا! زود!

الس غیاثک یعأین کجاست آن دادرسی تو که فورا بیاید و به داد ما »؛ «برسد؟! سریع!

«کجاست[ آن رحمتی که اآلن بیاید ما را بگیرد؟!»]أینرمحتکالواسعة؛عطایای خوب و برتر تو کجاست که فورا بیاید سر »أینعطایاکالفاضلة؛

«و پای ما را فرا بگیرد؟!های عالی، آن های عالی، آن مدالآن عطایا و بخشش»نیة؛أینمواهبکالس

«دهی، آنها کجاست؟!های پر قیمت که به بندگان خود مینشاننی ة الس صنائعک های عالی، آنها های شایان، آن مدالآن جائزه» ؛أین

«کجاست؟! «فضل بزرگت کجاست؟!»أینفضلکالعظیم؛ «گیر و پیکردار تو کجاست؟!آن عطای چشم» أینمن کاجلسیم؛

«آن احسان قدیم تو کجاست؟!» أینإحسانکالقدیم؛ «کرم تو کجاست ای کریم؟!» أینکرمکیاکریم؛

مت! ت بده به کر نجا مرا خدایا

!بهفاستنقذین «کنم که با آن کرمت مرا استنقاذ کنی!من از تو تقاضا می»

اذ کن! از این بال نجات بده! مرا بربا! من افتادم در دریا دارم بگیر! مرا استنقشوم، دریا هم آب حیات نیست، باتالق است، فرو رفتم از اطراف این غرق می

مرداب، آب مرداب متعفن، دنیا، آرزوها، أباطیل، عالم غرور و تخیل، مشام مرا

179 مرا خالص کن به رحمتت! ایخدا

استنقاذ کن، استنقذین؛ف»رسد؛ متعفن کرده است، صدای تو دیگر به گوش ما نمی «بگیر مرا و بربا و بیرون بیار!

مرا خالص کن به رحمتت! خدایا

وبرمحتکفخلصنی! «به مهرت، به رحمتت، دست مرا بگیر و خالص کن!»

یاحمسن،یاممل،یامنعم،یامفضل.بخش! ای کردار! ای خدای نعمتای خدای نیکوکار! ای خدای خوش»

«دهنده!دهنده و افضالخدای فضیلتأهل ألنک علینا، بلبفضلک أعاملنا عل منعقابک یفالنجاة کل أت لست

وأهلالمغفرة. التقوی ردا فرای بشاءاهلل خداوند توفیق بدهد اینها دیگر جمالتی مستقل است. إن

گر م دیردیم و خیلی هم معنا کردیم و دأب ما هشب؛ دیگر امشب خیلی صحبت ک خر ماهوقتی آبر تفسیر این دعای ابوحمزه این است که خیلی معطل نشویم که یک

حه رده صفچها رمضان برسد و ما ببینیم که یک صفحه معنا کردیم! ماشاءاهلل سیزدهاز ما، خواندند، نه مثل خواندناست و حضرت هر شب از ماه رمضان این را می

کند!کنیم، او انشاء میکرد؛ ما حکایت میقلبش انشاء میودش خحمت رأعلی این دروغ و این حکایت ما را به شاءاهلل خداوند علی إن

ء از جز ا همرهای حضرت، ما تبدیل به صدق و واقعیت کند! و به دنبال آن مناجاتحال املگار را شمناجین قرار بدهد! و رحمت عظیم و وسیع و فضل جسیم پرورد

ر د! و ببده های ما و مقصدهای ما را لقاء ذات مقدس خودش قرارما کند! آرزوی آن اساس از همۀ گناهان ما درگذرد!

بمحمد و آله الطاهرین، صل علی حممد و آل حممد

مجلس هفتمگاه انسان در نجات از نفس خداوند تنها تکیه معرفت

اماره

جیمباهلل من الشیطان الر أعوذ حیم محین الر بسم اهلل الر حممد و آله الطاهرین و صل اهلل علی

و لعنة اهلل علی أعدائهم أمجعی

استهیتک ند فقط خداو نجات ن در نسا لحش؛ گاه ا ل صا نه عم

ک منعقابکلستأت أعاملنال علیفالنجاة علینابلبفضلک؛ أهلألن ک، المغفرالت قوی أهل ةو ک، نب الذ عن تعفو و نعام باإلحسان .رماتبدئ

نشکفام ما رندری تستأ: ما قبیح أم تنش ما عظیمجیل أم وأما بلیتیتمکأأولیت ؟وعافیتثیمامنهنج

کنم در تکیهو اعتماد کنم ، طور نیستم که اتکال کنماینمن ، خدای من»کال بلکه ات؛ کنممیبر اعمالی که ، نجات و رستگاری و رهایی از عذاب تو

«.یو اهل مغفرت اچون تو اهل تقو، به فضل توست بر ما، من در نجات الی کهکند به اعماد میکند و اعتموقت انسان برای رهایی خود اتکال مییک ا نه؟!است ی اعتماد و اتکال صحیح ببینیم کهصورت باید در این، است بجا آورده

از ـ یچهئه که اعمال سی ـ است که انسان بجا آوردهای صالحهاعمال تمام اوال م هل خیر ه عمبانسان موفق ، کردخدا و توفیق خدا بوده و اگر او اراده نمی ۀناحیبه موفق انسان واو شامل حال انسان شده ۀاز ناحی است که پس احسانی، دشنمی

شده است.عمل خیر

مجلس هفتم / 1ج أبوحمزه یاز دعا یشرح فقرات 184

هم خیر را تمام اعمالکه انسان حاال شما فرض کنید ، اینها گذشته ۀاز همو ه داری کن مقآ و تازه آن مقداری که لیاقت پروردگار باشد انجام نداده، انجام داد

تمام لذا و، است ت عمل نکردهدر مقام عبودی نسانا ،ت اوستسزاوار مقام ربوبیطور آن خداکند بر اینکه حقو این داللت می؛ نفوس در وجدان خود شرمندگی دارند

.نها نبودبین آ گی دراال شکست و، اندنرسیده نشده و مردم به آن حق ءشاید ادا و که بایدمال اع وه ئسی اعمال، ان داردای که انسدر مقابل اعمال حسنه، از اینها گذشته

د عمال بز آن ابخواهد انسان را بر یکی ا أعلیعلی و اگر پروردگار ؛ بد هم دارد محکوم تواند خدا رابا کدام برهان و دلیلی میانسان وقت آن، بگیرد و مؤاخذه کند

:بلکه ؟!چنین حقی نیست توبرای : کند کهعللک ة ذلکاحلج یفجیع وال، جری لیفما ة قضائکعلحج وفیه

1؛وبالئکألزمنیحکمکمن خدا بودم و حاضر و عالم : که کندیحجت با خداست که بر انسان اقامه م

! و ؟یچرا مخالفت کرد، یمن بود ۀکردم و تو هم بند یامرو به تو ،یو ح طیحمو از نه ؛کند اریتو سلب اخت ازکه ، و اجبار نبود اضطرار یمخالفت تو هم از رو نیا

و ردیبگ دهیانسان را ناد ۀ. و اگر خدا تمام اعمال حسنیکرد مخالفت اریاخت یروخالف ، عقوبت کند استکه انجام داده یائهی ساز آن اعمال یکیانسان را بر بخواهد

،انسان انجام دادهکه یاچون تمام اعمال حسنه ؛استعدل رفتار کرده ینکرده و رو ،حال نیدر ع اش کدام است؟!تازه اعمال حسنه است دهینرس او اقتیبه مقام ل تازه

و در ، دیآ بر تواندینم هماز آنها یکیحجت ۀکه از عهد استانجام داده یئاتی س

مصباح المتهجد و ، فرازی از دعای کمیل؛ 198، ص الصحیفة العلویة و التحفة المرتضویة. 1 . با قدری اختالف. ترجمه:846، ص سالح المتعبد

وتی به قضا نسبت م، تمام است؛ وحجت تو بر من در تمام اموری که معصیت و مخالفت تو را کرد» حقق()م.« که علیه من نمودی و عذابی که حکم و آزمایشت بر من واجب نمود، حجتی ندارم

185 جهت عمق معرفت به خداونددر مناجات، به تیباهل یۀگر

وقت حجت کند آن ۀاز آنها اقام یکیبر یحت تواندینم یاله ۀعدل و مؤاخذ ۀمحکم !؟بر عمل خودش اتکال کند تواندیم یکس چهت صورنیدر ا

اهل تگریۀ مناجا ندبه، بیت در فت به خداو معر جهت عمق

و کردندیم یزار و هیگر، خواندندیالسالم م همیعل ائمه مینیبیکه م ییدعاها، سزاوار عقوبتم، امچنان گناه کرده، چنان ضعیفم ،نمیمن چن: مناجات داشتند که

که است اینها از روی تعلیم و تربیت نبوده .. .گرفته و ما را تستکرم توست که دطور بلکه حالشان این؛ است و تصنع نبوده، سم تعلیم کنندامت را این ق ستندخوامی

، شودکه هرچه علم و معرفت انسان بیشتر میاست بودهطور بود و حال واقع اینپس ش.نیستی و ناچیزی خود برد و بهمی بیشتر به قدرت و عظمت پروردگار پی

خالف واقع و این حال هم بر؛ ه استکرداین معنا را می یکه اقتضا هحال آنها بودبلکه آن حال ، دیدر آنها پدید بیا خالف واقع و متن امر حالی بریک که ، ه استنبود

و اگر ؛ دیدندحتما آنها خود را شرمنده می، تو در مقام عبودی همطابق واقع بود 1ت خارج بود.این از مقام عبودی؛ دیدندنده نمیشرم

لمؤمنین علیها ۀخطب أضح میرا لسالم در عید ا ی

خیلی ۀخطب، عید قرباننماز های لسالم در یکی از خطبها میرالمؤمنین علیهارحوم مو یحضره الفقیه من الند که مرحوم شیخ صدوق در کتاب دخوان مفصلی

:اندردهکدر باب صلوات عیدین این خطبه را نقل ، جواهردر کتاب صاحب جواهر العجالنفو الواله حننتمحننی لو وجأرتماهلل األنام دعاء دعوتمبمثل و

هبان 2(است مفصل یلی)خ...جؤارمتبتلالر نعره ، زده حسرت کوتاهدست ۀشما مانند آن آدم بیچاراگر قسم به خدا »

جگرسوز از و آه، مرده ناله کنید بچه و مانند آن زن، شید و فریاد کنیدبکو در تمام مدت عمر گریه کنید و روی خاکستر ، نهاد خود بیرون بیاورید

. جهت اطالع بیشتر پیرامون مسئلۀ تصنعی، ارشادی و تعلیمی نبودن تضرع و ندبه و مناجات و 1 .98، ص للبابرسالۀ لب االسالم، رجوع شود به ابتهال ائمۀ أطهار علیهم

.519، ص 1، ج من ال یحضره الفقیه .2


شما به ، و از خدا بخواهید که یکی از گناهان شما را بیامرزد، ...بنشینید و «!کنیدپیدا نمی آناستحقاق برای ، این عمل

شود و گناه آید و همه را شامل میرحمت خدا می» 1؛رمحتهترمحونکنبول

:298، ص 2، ج الملکوت انوار. 343، ص 11، ج جواهر الکالم فی شرح شرائع اإلسالم .1لهواالنیوحننتمحنلاهلل.فو..»ای ایراد فرمودند: السالم در عید أضحی خطبه میرالمؤمنین علیها»

هبانوخرجتمإلاهللمندعوتمبمثلدعاءاألناموجأ[والعجالن]العجال رتمجؤارمتبتلالر حفظتهاوکتبتهأحصتهائةیسغفرانأوعندهدرجةارتفاعیفهیاألموالواألوالدالتامسالقربةإل

فعلأرجولامیفالیلکانقلرسله، عقابه!وباهلللوانامثتقلوبکممیمنألکمیکممنثوابهوأتورتمیفالدنورهبة هیإلرغبة منونکمیعسالتواثایانم عم ثم دما کانتالد ایمنه یباقاینما ماة،

ماکنتمامن،یاإلإلاکمی إهداهوکمیعلالعظاملنعمهجهدکممنائیجزتأعاملکم!ولولتبقواشهرقائمبأعاملکمجن هر!ماالد واأبدالد لکنبرمحتهترمحونوبداهتتدونو؛هوالرمحتهتلتستحق

الخ. “!نیوالعابدنی[منالت ائب]برمحتهاکمی جعلنااهللوإ.ونیهتصتجن ل وبامإ ۀن نالالید چوگر بناعید قربان فرمودند: قسم به خدا ۀالسالم در ضمن خطب میرالمؤمنین علیها»

نید و بخوا خدا را، مردم برای رفع گرفتاری و نگرانی یسرگردان و همچون دعا ۀمصیبت دیداز اموال ود کنید دا بلنسوی خه را با تضرع و ابتهال چون فرد ناامید از دنیا و متوجه بصدای خود

خشش بیا ، بسوی او و صعود به درجات قره و اوالد خود در راه خدا بگذرید برای تقرب ب تماماند، نموده حفظ او آن را او آن را ثبت کرده و فرستادگان کنندگانگناهی از گناهان که ثبت

و برای جازات اماب و ثوابی از جانب پروردگار و یا ترس از عق یاینها نسبت به امیدی که به اعطا بسیار کم و ناقابل خواهد بود.، شما دارم

و وف از ایا خ وهای شما ذوب شود و از چشمان شما برای تقرب به او و سوگند به خدا اگر دل شما کافی نخواهد بود. اعمال، خون ببارد و عمر دنیا را داشته باشید

ه ا برو شما اهای عظیم پروردگار بر شما و هدایت اگر از هیچ کوششی برای سپاس از نعمت وچنین ینا .اشتابدا استحقاق این نعمت و هدایت را نخواهید د، گذار نباشید سوی ایمان فرو

ه لیکن بو، رددا بهشت و رحمت خدا را به شما ارزانی، نیست که روزگار در برابر این اعمالو یافت او هدایت خواهید رحمت خدا مورد رحمت قرار خواهید گرفت و به هدایت ۀواسط

کنندگان و توبه ۀرما و شما را از زم، خداوند .سوی بهشت رهسپار خواهید شده آن دو ب ۀواسطهب [(مترجم) .«!کنندگان قرار دهدعبادت

187 گذردیو از گناهان م کندیخداوند بدون استحقاق، إنعام م

«.بردآمرزد و میگیرد و میرا نادیده می طور در گریهانسان در تمام مدت عمر همین، طور باشدحاال اگر واقعا همین ذات و تواند دربه این وسیله میآیا ، ئاتای از سیئهو ناله باشد برای محو سی

این حق ،نه ببیند؟! ...ق برای ثواب و آمرزش و بهشت وخود را مح، خود نونتکیگر ؟ ماست هبه او عنایت کرد چه کسی؟ این احقاق را است به او داده سیکچه را

وبیت اربو و در مقام؛ است لکالم کلب است و م خدا ر !؟است خدا عنایت نکرده گیرد و همه راآید میمیو ام است ولکن رحمت او ع، کسی جرأت مخالفت ندارد

.کنبرمحتهترمحونلو؛ بردآمرزد و میمی :کنند کهالسالم بر همین اساس دعا می علیهاینجا هم حضرت سجاد

ییرها در که ستمیطور ننیا من»؛أعاملناالنجاةمنعقابکعل لستأتکلیف «!ستیطور ننینه ا، میکنیم که یاعمال بر کنم اتکال تو عذاب و تو عقاب از

وماخطری»: مگر نفرمود !؟چه عملی چه اصال خدایا من 1؛وماأنایارب «!کار من چیست؟ و هستم کسی

علینا بلبفضلک ما فضل که تو بر، کنم به فضل تو بر مامن اتکال می»؛کال به احسان تو اتمن .ی و احسان داریدارگذاری و منت میداری

«.کنممی چرا؟؛ و این هم جای اتکال است

«!هستی و اهل مغفرت ااهل تقو تو»؛ ةوأهلالمغفرألن کأهلالت قوی ر تو که د یحرصآز وقلب و شفیکه براساس بخل و طمع و ت تو اهل انتقام

نی برای کعذاب اگر ؛ اینها در تو نیست، کنینمی کسی را عذابتو ، نیستی باشد .کندو مغفرت می اتقو یاال ذات تو اقتضا و، تربیت است

ق استحقا ن بدو ند می، خداو نعام میإ ن ز گناها دکند و ا گذر

نبکرما عادت و اصال کار تو این است »؛تبدئباإلحساننعاموتعفوعنالذ

. فرازی از دعای ابوحمزۀ ثمالی.1


«!ریزیخود می دائی واسطۀ احسان ابتهها را بتو این است که همیشه نعمتت وقیک باشد. ثواب نه احسان ثانوی که روی اصل مزد و، احسان ابتدائیو زدین هم ما !ان مابردار بیاور دک :کهگویید میدهید و میشما باری به حمالی

ما شو گذرد وقت حمالی دارد میاما یک است. کردهکه در مقابل کاری !نعامتإه ب، هیداو بد خواهید برای بردن بار بهبرابر آن مزدی که میده ،کنیدصدایش میهم

!ته سالمو برو ب بگیرگویید: آقا ، میبار را ببرکه بدون اینکه بگویید و دهید او می :شودمی این

نعام باإلحسان تبدئ خود به احسان (نه یک نعمت را) هایی رانعمت»؛ «!یداد دائاابت

ن احسا نباشداز طرف یتا نگ، او ن برا نسا دینم ریکار خ یبرا ۀختیا شو

ه از کتمام حسناتی ؛ ؟ اصل وجوداست هایی را خدا به تو دادهچه نعمتکار از او آیااگر وجود انسان نباشد .وجود انسان است مالکند انسان تراوش می

از عدم کهرا پس اصل وجود !شود؟پیدا می یچیزو یحیات ی،قدرت ی،علم ،خیریبال او دنه ب ،بزرگترین نعمت؛ نعمت پروردگار استاین ، وجود آورددر صحنۀ سان انی که تازه آنجاهای. ابتدائی است نعمت، و این نعمت، هایش استسایر نعمت

ار کبرای ۀختبرانگی انسان، نباشداو شود تا احسانی از طرف میبه کار خیر موفق شود!نمی، تا توفیق نباشد؛ شودخیر نمی

اختیار دارد ن نسا ز جانب ؛ ا فیق ا تو ی خداستول

اینکه کما؛ ولی توفیق از جانب اوست، انسان اختیار دارددرست است که .خذالن هم از جانب اوست

به ، خواهید بروید در مسجد نماز بخوانیدوقت میمثال فرض کنید شما یکجور آمدن برای اسباب کنیلو، کندکسی مجبور نمی و رویداختیار خود می

سرتان درد ، خسته نیستید، کنید کسالت نداریداوال وقتی که اراده می؛ شودمیوضو است در حوض آب خنکیفورا ، وضو بگیریدکه خیزید برمی، کندنمیآیید می پوشیدلباس را می، کنیدکفش را پیدا میو ها روشن است چراغ، گیریدمی

اسباب مدام اختیار کردید ولی شما ؛برای عبادت خوب است هم حالتانمسجد

189 ستین سببیعالم ب نیدر ا زیچ چیه

به مقصود دیگری را معاضدت کرده تا اینکه شما را ، هم آمده و یکی پشت سر رسانده است.

انعمروی مدام مانع ولیکن ، شودمیل عبادت در شما پیدا میهم وقت یکن را تور انساحال خستگی و ف، خوردم میههدل ب، رودسرتان گیج می؛ آیدمی

رود کلید می، شودشود برود وضو بگیرد چراغ خاموش میبلند میانسان ،گرفتهبلند صدای همه ،شودمیخاموش اصال خانه ، کندبرق را بزند برق کنتاکت می

، شودآن یک عقرب پیدا میداخل کفشش را بپوشد دست بزند رودمی. شودمیبعد ثال اینها؛و ام، [بینددر آستینش می]موش کول کند یککتش را آید می بینرود تش میآید ببندد دستا می، کندخانه را باز می در ، خواهد بیاید مسجدمیز در اقاین بعد ، و ... باید برود پانسمان کندو آید شکند یا اینکه خون میمیو در

اگرازه یا ت. دبیای مسجدتواند آید که اصال دیگر نمیپیش میسر راه او این موانع ین را ا .ماندبرایش نمی یکند و دیگر حالخرخر میو افتد آن گوشه می، یایدهم ب .خذالن در مقابل توفیق است؛ گویند خذالنمی

داخ این دستگیری ؛ آیدپشت سر هم میمدام وقت اسباب برای انسان یکآن هم ؛ کندخذالن می و دهدخداوند انسان را توفیق نمی، نههم وقت یک !ستا

.حساب نیستبی و آن هم روی حساب است، ستا دادست خلم بی این عا نیست سببهیچ چیز در

:که گویندمیو اند ها را کردهبزرگان درست این حسابسنگی زیر پای او گیر رود و یک وقتی راه می، هر وقتی که انسان در راه

ت اسکار کرده هچ کهبرود حساب خودش را بکند ، لغزید و افتاد وکرد و ا 1!؟استدیده راکه عقوبتش تا این

:445، ص 2، ج یالکاف. 1قالامیالمؤمننیعلیه: قال السالم لیهعبداهلل ععن أیب» وجل المیفقولاهللعز ﴿ الس

﴾:*


به !خیلی عجیب است !حساب نیستسبب و بیچیز در این عالم بیهیچتمام مقدراتی که برای انسان پیش !ماندر میای عجیب است که عقل متحیاندازه

ولیکن تا کمک او ، درست است انسان اختیار دارد .روی حساب است، آیدمی 1اند کار بکند؟!توکجا میانسان ، نباشد

«!کنی به احسانابتدا می تو»؛ تبدئباإلحساننعاموقت آن طورهمین !هزاران هزار نعمت ؟!تا نعمت چندبینی؛ داری نعمت می

:کنیمگناه می، در مقابل این احسانی که داریما

”والعثرةق والنکبةحجر ،ولامیعفواهلللیسمنالتواءعرق بذنب إال والخدشعود دم منأن وأعظم وأکرم أجل وجل اهللعز فإن نیا، یفالد ذنبه لاهللعقوبة فمنعج یفأکثر؛ یعود

ترجمه:«.“عقوبتهیفاآلخرةگردد ارد میور شما بهر مصیبتی که ﴿: الم راجع به قول خداوند عزوجلالس امیرالمؤمنین علیه»غماض ذشت و او خداوند از بسیاری از آنها گ، ایدخاطر عملی است که خودتان مرتکب شدهه ب

فرمود: ﴾نماید.میخاطر گناهی هچوبی نیست مگر ببا و خراش ، و لغزش قدم، و سنگ خوردن، هیچ پیچیدن رگ”

داوند و هر کسی که خ .بخشد بیشتر استکه انسان مرتکب شده است. و آنچه خداوند میست تر از آن ابزرگتر و کریمتر و جلیل عقوبتش را در دنیا تعجیل نموده باشد، خداوند عزوجل

«“که در آخرت نیز او را عقوبت نماید. .30( آیه 42* سوره شوری )

:21، ص معانی األخبار. 1ن معنیی ل ه ع أقال: س، السالم هامیر علالباق حممد بن عل جعفر عن أیب، یاجل عف جابر بن یزید عن» فقال:، “وة إال باهلل ال حول و ال ق ”بعوناهللةیالحوللناعنمعص:معناه” بتوفوالق،اهللإال طاعةاهللإال ةلناعل وجلاهللقیو «“.عز

حول و ال قوة ال ایعنالسالم راجع به م هیلع باقر امام از: دیگویم یجعف دیزیجابر بن »: ترجمه فرمود: شانی، اسؤال نمودمال باهلل إو ، خدا مکک و تیعنا با جز میندار را خداوند تیکردن از معصیدور و یریگما توان کناره”

«“جل.خداوند عزو قیمگر با توف میندار را خداوند یبردارقدرت بر اطاعت و فرمان

191 تیعاف یمعنا

نبکرما ؛وتعفوعنالذه نگاه ب واه به کوچکی ما نگ)خودت ۀی و آقایی و سعبزرگوارآن اتو ب»

، تو و عظمت ما نسبت به مقام سلطنت و به تمرد و تجریکنی نمیگناه ما «.رویآمرزی و میمی (کنیتوجه نمی، تعبودی ۀو تجاوز ما از دایر

مالیأج:رمانشکیفامندر ؛تستماحیقبأمتنشه کگیریم رل داو ۀهمان مرحل در؛ اوریمدانیم کدام شکر تو را بجا بیما نمی»

و ت ۀز ناحیاین جمیلی که اشکر آیا : را بجا بیاوریم شکرهاکدام یک از جا ب، دهیا میئپایان را که ابتداهای بیاین نعمت و انتشار پیدا کرده

ردی و مخفی ک حی که بجا آوردیم و تو ستر کردی ویآن قبا، یا نه؛ بیاوریم «؟!شکر او را بجا بیاوریم، نگرفتیعقوبت ما را به !ت؟یعافوتینجمنهمایمکثأتیوأولتیبلأمامیأمعظ

بر ما ود کهخ تیتو به وال و یاآورده شیما پ یکه برا یامتحانات بزرگ آن ایآ»آن ۀز هماو یت گرداندی را در تصرفات مقام عبود ما یداشت طرهیحکومت و س

فارغ ا رما ناتامتحا از که) میاوریما شکر آن را بجا ب ،یرا عبور دادما مراحل ادینقو ا انجام اطاعت ۀو ما از عهد یکه بر ما داشت یتیو با آن وال یکرد از یاریبس شکر ،نه ای ؛(میاوریرا بجا ب نیشکر ا ،یداد عبور را ما ،میاامدهیبرن

«!؟یدیبخش تیعاف و یداد نجات را ما تو و میمستحق بود حقاکه ییهادمآشیپفیت معنای عا

و عذاب فالن مستحق که ابدییاوقات در ذات خودش م یانسان بعضه ک ندیبی! و اگر خوب بگردد مندیبیاصال خودش را مستحق م واست یمالگوش

او سر بر خواهدیم و کندیم پرواز یمرغ کیاز طرف خدا مثل یمالاآلن آن گوشآن هم ؛گذراندیو م دهدیم تیو عاف دهدینجات م یأعلیعلخداوند یول، ندیبنش

،مانیا و هدیعق یبرقرار، سالمت روان، روح تیعاف یعنی تیعاف، یبدن تینه عاف ها نجاتبال نیا ۀ. از هماست تیعاف قتیحق نیا، میصراط مستق یثبات در ط

.یگذریو م یدهیم تیو عاف یدهیملیک یا حبیب»معنای تحب ب إ «من

ای حبیب »؛کیلإوانقطعکبالذمننیةعقر ایو،کیإلتببمنبیحبای «. ...کندب میحبسوی تو ت هکه ب دل کسی


که میتسین یزی! آخر ما چمیکنیتو تحبب م یسوهاما ب ،میستین تو بیما که حب نیت و ائایس نیا و! ما میو جا داشته باشتر قلب و د یما را دوست داشته باش تو واقعا

و فیلط یزهایچ ،ما آثار نیما و ا، ما یوجود ودیو ق حدودو یامکان تیماه ۀشالودلذا و! نه! میتو واقع شو محبوب کند اقتضا که ستین یب و طاهریربا و صاف و طدل

، میزنیت مرا به محب خودمان که میکنیم یکار یعنی. میکنیتو تحبب م یما به سو میخوانیم ینماز کی ؛یباش داشته دوست را ما تو که میدهیانجام م ییکارهار ه، نقصهزار میکنیم یحج کی، نقصهزار میریگیروزه م کی، غفلت اشهمه !یسته تو که یقتیجاز است در مقابل آن حقو م یسرگرم نهایا ،میکنیم یکار

ی مگاه ن نسا استحال ا ز نت ؛جا ما شجهیا قتیحق ا

،ب ماواسطۀ همین تحباما به؛ سوی توستهپس این کارهای ما تحبب ب ۀقنطر، زجااین عجیب است که چگونه این م و .آوردیدر دل ما محبت خودت را

د یک مانن عینا !اش حقیقت استاما نتیجه، انسان مجاز است کار !شودحقیقت میعد از ب، کندزند و کار انسان مییک ماسک انسانی میحیوانی که حیوان است اما

ست.ا هادتغییر ماهیت د بینند انسان استمی و داردمیرمدتی این ماسکش را بمالطف پروردگار ی تصنع ی ن کارها موجب به حقیقت رسید

عا ه تصنکسی ککه قدر راه باز استاین، لطف پروردگار است ۀو این از سع .رساندمی او را به حقیقت، آن تصنع، کندکاری مییک

! ت؟سیء خدا چ..! اصال لقا.و خدا لقاء طالب و میطالب خدا هست مییگویما مروز تا نسانا اصال است که یعال، است یعال، است یعال قدرنیا نهای! است؟یخدا چ

کیبه یولها کدام است؟! حرف نیباالتر است! ا، بکند را فکرش بخواهد امتیق نزد خدا زا یمهم است ول یلینزد خودمان خ از هم کارها ،میشویممشغول ییرهاکا

!اورد؟یدست ببه کارها نیا با را خدا تواندیمگر انسان م ؛است چهیفقط باز 1گیـر دام بـاز، نقا شکار کس نشـودع

2دست است دام راهکانجا همیشه باد ب

ین.چ . خ ل: باز1 .7غزل ، حافظدیوان . 2

193 هیرحمة اهلل عل یانصار یاز مرحوم آقا یفیلط ۀجمل

این دام از بین ؛ افتاد در دام ]یعنی[دامدر عنقا افتاد بینید که میوقت اما یک است. جا را گرفتهعنقا همهکه م دییدو ، رفت

ده ش قیقتپل برای ح؛ شده است برای حقیقت ۀاما قنطر، کار ما مجاز است ۀلوسیز مجایعنی ؛ کند و آن طرف حقیقت استانسان از روی مجاز عبور می .است

.وصول به حقیقت استقامرحوم ی از فیلط ۀجمل نصار یآ اهلل علیه یا رحمة

ۀخیلی جمل ،فرمودمیای یک جمله ـ رحمة اهلل علیه ـمرحوم آقای انصاری :فرمودایشان می !لطیفی است

؛ تن کند حرم است را در خارج از حرممال تواند آن لباسی که انسان نمی او را کنند وخود لباس را عوض میبهدخو، وقتی که باید وارد حرم شود

.پوشانندس حرم میلبا؛ لباس حرم: گوییمما می :که است این شمعنای !خیلی عالی استجمله این است آن کسی که وارد حرم نشدهپس تا ، آیدخارج از حرم نمیکه لباس حرم

آن .ستحرم امال لباس این چون؛ شودنمی اصال ، بخواهد لباس حرم را بپوشد لباس ینهاا، آن توحید ،آن روشنایی، عشقآن ، آن بصیرت، آن دید، آن صفا، پاکی

، دمن موحم :کهچه بگوید رحاال ه .شودو اینها در خارج حرم پیدا نمی، حرم است هرچه !یستنلباس حرم آن ، گفتار است ؛هستم اتقوبا ،هستم متقی، زاهدم، مرفعا

، یستنزهد ، آن .مجازی است تطهیر، این پاکی ؛پاک هستمو بمن طی :بگویدت واقعی؛ مجاز است، حقیقت نیست؛ تقدس است، قدس نیست؛ د استتزه

.پیکره و جسد است، نیستچون آن کسانی را که وارد حرم ؛ برداشتاما نباید از این کار هم دست

لباس .حرم مشغول کردند خارجکسانی هستند که به این مجاز خود را در ، کنندمیورود در پوشانند که به دعویکسانی میبه آن ؛ پوشانندکس نمیبه همهرا حرم یرکعت نماز شب بلند شود دو ؛کند یمجاز یی داشته باشد و کارهایادعا، حرم

اهلل ای آن با دیگومیکه یااهلل ای واقعا کهلو و، بگوید یااهلل ای، بدهد یاصدقه، بخواند


کار را نیاگر ا؛ فتگ دیبا را نیاما ا، سال فاصله دارد که در حرم است هزار یکس ،کنندیلباس حرم تنش م، باز شد بدر یو وقت شودیباز م شانیبرا بدر، دنبکن سابقشهای که تمام آن لباس فهمدیوقت مآن کنندیلباس حرم تنش م یوقت

آبی که ؛ است قالبی بوده مجازی است! اصال لباس قالبی بوده است!مجازی بوده ، خورده غذا نبودهی که مییغذا؛ کرده آب استخیال می ،آب نبوده، هخوردآنجا می

بلبل بودند، جغداینها ، خواندندبلبالنی که برای او می؛ غذا است هکردخیال می، صدای بلبل است هکردخیال می ،خواندندمیکه وسط باغ قورباغه بودند نبودند،

ر بیاید خارج حرم گا مال حرم است، این بلبل، صدای بلبل اصال خارج حرم نیستوقت چون انسان بلبل آن، ندستهقورباغه ، هستند خارج حرم آنهایی که !میردمی

صدای با برایش ، خواهد دنبال کنددر آنجا صدای بلبل را که می است ندیده: گویدخدا هم می! بلبل: گویدرود و میها میدنبال قورباغه، شودقورباغه مشتبه می

که تو با را ما این انسی ، چون به هوای ما حرکت کردی؛ یماشکال ندارد قبول دارتو به کنیم وداخل میتو را کم کنیم و کمقبول می، صدای قورباغه گرفتی

!که صدای بلبل یعنی چهفهمانیم میا ودش رخدروغ یعنی مدام به ، کندسوی خدا میهپس این تحببی که انسان ب

ینها اهمۀ ، خواندنماز می، کندجهاد می، رودج میح، کندانفاق می؛ زندبه محبت میکنند مؤاخذه امتحان وو آورند در مقام استنطاق میانسان را تحبب است! وقتی که

محبت یجه،و در نت !شود که چه خبر استمعلوم می، بازپرسی بیاورند و پشت میزمحبت اش نتیجه ، امامحبت واقعی نیست، مجازی است تحبب آید.دل می دراو

:مگر نفرمود .وقتی محبت آمد دیگر کار تمام است است؛من ستا او من به درگاه عیشف، محبت

«!وستت سویمن به شفیع، محبت من»؛کیإلیعیشفکلیحب و .دارددیگر این بار را برمی، محبت که آمد

شش و ک .چون محبت نیست، بطیء استسوی پروردگار هحرکت انسان ب

195 خالدار زیتم یبیداستان نماز ب

و آید محبت می، سوی خدا تحبب کردهوقتی انسان ب؛ محبت استبرای جاذبه .کندکمک می اربانسان را برای برداشتن ، آیدوقتی محبت می

که چه رااال اینکه آننیست پس خالصه هیچ مفری برای رسیدن به مقامات زمستان در، رده بگیید روزدر تابستان با؛ انسان باید رفتار کند، فرمودند به دستور شرع

،ده کندمجاهد بای، انفاق کند ،از مال خودش باید بگذرد، ها باید نماز بخواندشب وت اینها دس هر یک از رویگرچه ، اینها خودش را مبتال کندهمۀ به ، م کندرح ۀصل ام ۀوزخدا محتاج ر !ل انسان است؟واقعا روزه موص ]مجاز است[! گذاریممی

ازی که نم !شکسته؟ پاونماز دست ؟ست؟! کدام نمازا محتاج به نماز ما ست؟! خدااالدار بی تمیز خبی آننمازی که مثل است؟! وضو بودهشود اصال بیبعد معلوم می

است؟!ن زداستا لدار زیتم یببی نما خا

ة رحم ـ هائیدانید کدام نماز است؟! مرحوم شیخ ببی تمیز خالدار مینماز بی هب دارد چندتا کتاب ـ کندنقل میحلوای خود و در کتاب نانقضیه را این ـ اهلل علیه

وان به اشعار ر هایش فارسی وکتاب.. که .و شکر و شیرو پنیر و نانو حلوا و ناننام :گویدمی ـ بگیرید و بخوانید؛ است

کرد. هر کسی که به خدمت میکه ، بود ی از اهل هریبی تمیز خالدار زنبی، بدون اینکه وضو بگیردو خاست برمی وا، رفترسید و میمی خدمتش

چه ، جانآقاآخر : بعد گفتند .تا شب طورو همین، خواندرکعت نماز می دوبه! عجب وضوی به: گفتند !گرفتم وضوصبح من : گفت ؟!؟وضوخبر از

چون وضوی همه به یک خوابیدنی یا !؟زده زیر وضوی همهکه ی اقوی !خوردهیچ تکان نمی، همه ترددبا اینتو اما وضوی ؛ شودمیباطل ، ادراری

1است!خیلی وضوی عجیبی است!این خیلی وضوی محکمی ت ن برا ظاهر طهار است یعنوا ت باطن طهار

به بعد ، گیریم و فالن و فالن و فالنو وضو می اریمزگمیما هم نماز ، خبکنند که وضو یعنی بت هم میثا است و وضو بودهگویند که این نمازت بیمی ما

.15، ص کلیات اشعار و آثار شیخ بهائی. 1


این ! این طهارت است؟ آیا، یتانهایک مشت آب زدید به صورت و دست؛ طهارتو ، اند نماز بخوانیدبه ما گفتهمدام اینکه ، عنوان برای طهارت باطن است، طهارت

و چه باشید قهر نباشیدتان بیاورید و با برادران دینیبیرون بغض و حسد را از دلتان نماز هنگامی درست است و به آسمان .برای طهارت باطن است 1،اشیدو چه ب

پس اصال نمازتان ؛ دهند که این شرایط در آن باشدرود و مالئکه آن را عبور میمی .استآن این وضو عنوان برای ، وضو هستید! نه وضو بوده و شما خیال کردید بابی

خواهد معراج کسی که می آن، معراج مؤمن است، نماز این گوینددرست هم می .طهارت داشته باشد و بایستی پاک باشد، سوی خداکند به

خـرام کن و آنگه به خرابـات ییشووشست

2آلـوده[، خـراب ریـد نیـ]تا نگردد ز تـو ا

!شود رفتطهارت که نمیبی ال» ؤمن الص شیۀکه در حا یهافکصاحب روایت نیست و مرحوم ، ینا «ة معراج الم

اما در 3است. ظاهرا اشتباه کرده، کندعنوان روایت بیان میبه این را، عمأبحث صحیح و

:173، ص 2 ، جالکافی. 1ع”فرمودند: السالم لیهعامام صادق » الملیهکانأبوجعفر :یقولالس

ال و وقروهم و أصحابکم معظموا بعضیتجه الابعضکم الو و وا تاسدواتضار إی ؛ وو اکم«“.صنیکونواعباداهللالمخل!البخل

ه آنها بارید و رگ شمخود را بز دوستان و یاران»گفت: السالم می لیهعپیوسته امام أبوجعفر باقر ”، نزنید زیان دیگرمهه ، و ببگذارید، و با اخالق زشت و روی ترش یکدیگر را مالقات نکنید احترام

قق()مح“ !«ص باشید؛ از بندگان مخلو از بخل بپرهیزیدیگر دوری کنید، ورزیدن به یکد از حسدو .431، غزل دیوان حافظ. 2 :2، تعلیقۀ 102، ص 1 ، جالملکوت انوار .3، و است عنوان روایت دیده نشدهیک از کتب شیعه و سنت بهاین جمله روایت نیست، و در هیچ»

:قرآن ۀدر ردیف آی صولکفایة األ وأعم از صحیحمحمدکاظم خراسانی در باب فقط آخوند مال

197 طهارت باطن است یطهارت ظاهر عنوان برا

:حقوق خواندیم که ۀالسالم در همین رسال فرمایشات حضرت سجاد علیه« 2«.اهللإلمرقاة»: یمداردر بعضی از نسخ یا 1«.ةوفادةإلاهللالالصدرجه باال بهیعنی نردبانی که انسان درجه، ستی معراج اابه معن :رقاةم

وقت وضویش همآن !چنین چیزی استنماز یک هم .رسدرود و به خدا میمی، گیره اینکه نن، اند این وضو را شما بگیرگفتهمدام و ؛ باشد دیگر خودشباید مثل

این درجهبهدرجهبهدرجهمدام .اما با این وضو یک درجه هم از آن باطل پرهیز کن .رساندمی انسان را به محبت، تحبب

ةایو کی و سردی موجب راحتی و خوشی و سب مدام»؛ کبالذمننیعقر «.که به تو پناه بیاورد هستی چشم کسی

عنی» ما ة اما معنایش ؛ چشم روشنی به کنیمرا در لسان فارسی معنا می «قر ند و ادیدید افرادی که ناراحت 3.استخنکی چشم بلکه ، روشنی چشم نیست

﴿ ﴾* و«نیالد مودع»روایت: و« ، کندذکر می «ارالن نمةنجومالص

و ظاهرش عنوان روایت است و البته اشتباه است. و اخیرا دیدم که مرحوم صدرالمتألهین در این روایت را به رسول اهلل صلی اهلل علیه و آله ، از طبع حروفی 225، ص جمعه ۀسور تفسیر

بدون إسناد به رسول اهلل ذکر کرده است. 357ص ، أعلی ۀتفسیر سورإسناد داده است، و نیز در بیان االعتقادات مجلسی در کتاب ۀم، به نقل از عال343، ص 6، ج مستدرک سفینة البحار]و در

«[.ه استآورد .45 ۀ( آی29سوره عنکبوت ) *.»: 369، ص صدوق، شیخ األمالی. 1 وجل اوفادةإلاهللعز الةأنتعلمأن الص «وحق .»: 419، ص مکارم األخالق. 2 وجل امرقاةإلاهللعز الةأنتعلمأن الص «وحق :663، ص مفردات الفاظ قرآن. 3س » ة عی ” به: قیل لمن ی ر ﴿و قوله *، ﴾ ﴿قال: “. ق

﴾.** :أی: البد؛ فقر عین ه.”قیل ، ر ت.”و قیل: “ أصله من الق «“معناه: برد فصح .9( آیه 28* سوره قصص ) .74( آیه 25) ** سوره فرقان


، افرادی که نهاما ، کرده و داغ است چشم آنها باد، ند و گرفتارندااند و عصبانیخستهحال سکونت و آرامش برای آنها هست و خیالی ندارند و در خوشی و مسرت

ةعنی: گویندآن را می؛ های آنها یک طراوت و خنکی داردچشم، هستند در ما که ، قر .کنیممعنا می، عنی روشنی چشمی، اشی الزمهای و به معنیی کناابه معنلغت فارسی

«!ندوربیاای خدایی که تو روشنی چشم افرادی هستی که به تو پناه » .«پیوندندبو به تو برند باز همه ؛شوندتو منقطع می به»؛کیوانقطعإل

المس نحن و المحسن ئونیأنت کننده هستی و ما و احسان کارونیک تو»؛ «.کارانگناه

ایفتجاوز از !پروردگار من یا»؛ عندکمالیبجمعندناماحیقبعنرببرای ها و جمالی کهبه آن خوبی، حی که در نزد ما است بگذریتمام آن قبا

«، بگذر!تو استرا اشسعه: نییع یالیتناه؛ استی تو است الیتناهبرای ها و جمالی که خوبی، خرآ

.ها را بگیرد و بشوید و از بین ببردبیاید این قبح پیدا کندنده همه لهی دربرگیر نگناه کرم ا ا

وأ ی الایجهل أوأ،جودکسعهیرب أطولمنی ، خداوندا»؛ناتکأزمان رم تو و ک جود هک زندیم کار زشتی از ما سر و ای پروردگار من! کدام جهل

«!آن را به ما نشان بده، از بین ببردآنها را تواند نمی نیدارد و ا شیگشا وکرم و جود تو سعه یول ،میکاردرست است که ما گناه

مثال جود و ـاگر جود و کرم تو سعه نداشت و محدود بود ،! بلهردیگیگناهان ما را م شامل اصال و داشت نیمخلص و نیبی طو مؤمن و یکرم تو اختصاص به مردمان متق

اختصاص کرم و جود نیچون اباشد دیناام دیانسان با گرید نجایا، ـ شدینم ریغ افرادو از نیمخلصجود و کرم تو از ایبرود دنبال کار خودش. گرید دیانسان با، دارد نیا به

ئاتشان ی ان بر سکه حسناتش یو شامل حال افراد گذشتی.. م.و نیبیط از و نیمخلصآن جود گرید، ئاتمان بر حسناتمان غلبه داردیس که میگفتیم ما خب ،شدیم غلبه دارد

: دیفرمای. اما مبرود دنبال کار خودش هبانسان دیبا ؛ردیو کرم سعه ندارد که ما را بگ

199 عطا شده به ما یهابا نعمت اسیارزش بودن اعمال ما در ق یب

کرم تو جود و ، از ما سر زده باشد که متصو ر باشد یهر گناه و ،میباشکار گناههرچه ما !میری متح ما اصالپس .ردیگیآن را م و دیآیم یعنی ؛نسبت به آن سعه دارد

که جود تو زندیم از ما سر یپروردگار من! کدام جهل و نادان یا»پس انی دام زمکو !آن گناه را از بین ببرد؟تواند نمیرا بگیرد و تواند آن نمی

قدر نای، قدر طوالنی استنصبر تو ای !ست؟ا تر از حلم و صبر توطوالنی «!تواند به آن برسد؟کدام زمانی می !طوالنی است

برصن مقام باز هم آ ،شوندروند و فانی میو از بین می ندیآیم کرور، دهور، هازمانقدر سعه و ایناست قدر عجیب این !خودش استوار استای پتو بر و أنات و جود

!داردما در اعمال ن ارزش بود ی نعمتب ماقیاس با ی عطا شده به ها

أعامل قدر ما یفو نعمکنا اعمالی که انجام ! ما چه هستیم؟ اصال» !؟جنب !«هست؟ هچاصال ، هایی که به ما دادیدر قیاس با نعمتو دهیم در کنار می

مال ما عا ،ستا هزارتا :گویدمی است دادهانسان هایی که خدا به نعمتوقت آنتا زارهمقابل توانستیم درخدا را شکر که ما ، تا یکی در مقابل هزار خب، تاس یکی

ما ا؛ شیمکرده با های او را شکرهزارم نعمت یک عملی انجام بدهیم که یک، نعمتهزارم کاو ی نعم او هزاران هزار هزار است و اعمال ما نسبت به، طور نیستاین

به وطرف راز این و رودبه زیادی می ور طرفاز آن !ترهزارم هزار هم پاییناز و[]نعمتهای ا ؛شده کشیدههم های او نعمتما کشیده شده، اعمال .نقصانبه سر، مقدارینظر بی ۀاعمال ما از نقطولی ، استنهایت گذاشته سر به بی بزرگی

شود!!میاین چه قیاسی . نهایت در جهت منفی استبیچگونه ما بزرگ بشماریم اعمالی » !؟اکرمکبنقابلنستکثرأعامالفیوک

«!مقابله بدهیم؟کرم تو را را که با آن اعمال بخواهیم ؟!له کندمقاب تواند با کرم توکدام عملی می؛ این عمل در مقابل آن کرم یعنی

از بلکه آن کرمی که !رمحتک؟منوسعهممانیالمذنبعلقیضیفیبلکگی و تن ضیق ۀدیگر کدام نقط، رسدشود و میکاران میتو شامل گناه ۀناحی

گذارد؟!برای ما باقی می


یباق یقیض و یتنگ گریکاران دگناه یبرا برسد، تو ۀواسعآن رحمت یعنی خصش نیا، نرسد نجایبه ا یول دیایکه رحمت و کرم تو ب ی. در صورتگذاردینم

شخص نیا گناه و دیاما اگر آمد و رس ؛مبتالست شخود قهیمض نیا در گناهکارنه به حس لیبدو گناه او را ت آوردیم رونیب یتنگ و قیاو را از ض، گرفت را مذنب

!د؟یخواهیم تربیعج نیاز ا شما، کندیمنجوهره و تیماه ضیتعو نسا لهی ا فیق ا تو با یک

﴿ ﴾1؛ تمام گناهانی که انسان انجام (با یک پرش و با یک توفیق، با یک عمل»)

2«.!شودتبدیل به حسنه میاست داده ت ی ماه رییتغ نجایدر ا دیآیجود م ۀسع ؛جود است ۀاز سع ست؟یچ یبرا نیا شودیکافر بود م ؛مؤمن شودیلحظه م کیبه ،ش مشرک بودت ی. ماهدهدیم

؛است ت دادهی ماه رییموحد شد تغ تا، موحد شودیممشرک بود ؛ملمس یمنزل کی اومالئکه. ازحاال شده ،جن بود ؛حاال شده انسان ،بود وانیح

مانیا منزل، یتنگ و است قیمنزل گناه ض ؛گرید یمنزل کی هم نیا ،داردل حرکت از آن منز ،شد دایت پیماه ریی. به لطف خدا تغرحمت و است سعه

رحمت پروردگار شد. ۀو تنگ وارد در سع قیآن منزل ضکرد و از المغفرةای!رمحتک؟منوسعهممانیالمذنبعلقیضیفیبلک ای!واسعمحةنیدیالباسط ای !کسی که مغفرتت خیلی واسع است یا... » !بالر

«!رحمت گشاده استهایت بهکسی که دو دستکار همه «.های خدا بسته استستد» 3؛﴾ ﴿ :دگوینیهود می

کار هچ، تواند بکندکار نمیهچ، تواند بکندها نمیرفع گرفتاری، تواند بکندنمی

.70( آیه25سوره فرقان ) .1، 1، ج انوار الملکوترجوع شود به « تبدیل گناهان به حسنات». جهت اطالع بیشتر پیرامون 2

.345، ص 8، ج معاد شناسی؛ 165 ـ 159ص .64آیه ( 5ه )ئداسوره م. 3

201 ندیتا انسان نعمت را از خود نب ردیگیو هم م دهدیخداوند هم م

کند یک عذابی هم که روز قیامت می !تواند بکندما را عذاب نمی، تواند بکندنمیرفت برای حضرت موسی به مدت همان چهل روزی که ، زمان محدودی است

و کردندرا عراض کردند و تمرد هارون إپدران ما از حضرت موسی و مناجاتهمۀ و بعد 2کندخدا ما را عذاب میکه ی است اهام معدودای 1؛پرست شدندگوساله

!بکند را تواند غیر از این کارنمی خداومتنعم هستیم بد در بهشت ی األلما إند هم می میدهد و هخداو نبیندم نعمت را از خود ن نسا تا ا گیرد

3.طور نیستاما اینمحةنیدیالباسطای هم و هم دست جمال، تا دست خدا باز است دو» !بالر

«(.قمتنه به ن)رحمت باز است و به؛ دست جالل ؛کندذ میملت وانسان را سیراب ، دهدخدا با آن دستی که به انسان رحمت می

آن ،گیرد برای تربیت و ادب انسانهم که از انسان چیزی را میدیگر جالل با دستبسطش براساس رحمت و قبض، پس دادن و گرفتن .دست هم دست رحمت است

معلم ، رودعینا مانند کسی که در مکتب می؛ دو برای کمال انسان است و هر، استهم آن اولی برایش خوب ، زندمی او دستی به کف هم دهد وبه او شیرینی میهم

خطش خوب ، شوددستی نخورد تربیت نمی کفاین بچه اگر .میواست هم دمعلم ، اگر معلم .شودقرآنش خوب نمی، شودحسابش خوب نمی، شودنمی

.389، ص 10، ج شناسی امام. جهت اطالع بیشتر رجوع شود به 1﴿فرماید: که می 80( آیه 2سوره بقره ) . اشاره به2

﴾؛ گاه آتش ما را مس هیچ”گویند که: ین میو )یهودیان( چن»: 307، ص 10، ج معاد شناسی

از خدا یثاقیمبگو: آیا شما بر این گفتارتان عهد و “!روز معدود و اندکی کند مگر چندنمیو یا وزاند؟!ری نسوعده نکند و شما را در آتش، مگر زمان مختصلفاید، تا آنکه خداوند خگرفته

«دهید؟!بر خدا نسبت دروغ می، آنکه بدون علم و درایت .254، ص 5، ج المیزان فی تفسیر القرآنرجوع شود به « ادله ابطال ادعای یهود». جهت اطالع از 3


این بچه ، او را بزندترسد میو دهد میاش به این بچه شکالت ی نباشد همهاقویت روحش را هم اذی، کندت میها این بچه را اذینبات آب آنو ، آیدمی سواد باربیدرس را باید حفظ که گوید به بچه می، اما آن معلمی که واقعا معلم است .کندمی

بدون ، آفرین! اگر مخالفت کرد: مود ۀاهلل! آفرین! دفعبارک، حفظ کرداگر !کنی، سرش را بشکندو زمین بزند و یا اینکه بلندش کند صورتش بزند بهاینکه سیلی دستی یا کفـ شودطوری هم نمیهیچ ـ طور بمالدبگیرد و همینآهسته گوشش را

همیشه ، آید سر کالس درسمیبچه وقتی مستعد است که مقداری کهبه او بزند به .تی استیک مسئولی درسبفهمد که در ز که ا یاتلوو با ج با جمالش ، گیرددهد و میهم به انسان می أعلی علی خدای

، کندیمت منع ۀدائما به انسان افاض، شودها افاضه میاو برای ربودن دل ۀناحیغافل کلیهب نساناگر به انسان بدهد و نگیرد که ا .گیردها را و میدهد تمام نعمتمیدا خمال : کند کهدهد و انکار مینسبت میبه خود ها را شود و تمام این نعمتمی

ط بس و ضر قبم ددائما این عال .کندبسط می و قبض، گیرددهد و میاما می !نیستدهد عنی میی؛ میبسط و در قبض، در هر لحظه ،در هر ساعت ،روزشبانه در ما، استدست ود این ،کنداصال دائما این چرخ دارد کار می، گیرددهد و میمی، گیردو می

است نه دست جمالش بستهباز است، ستشهر دو د، رحمت پروردگار باسط استبخل ر آنجاد، گردنی نزندپس و ترسو هم نیست که اینجا بترسد .و نه دست جاللش

دارد ردگاراصال عالم روی جمال و جالل پرو، کند و بترسد و این کار را نکند «!ایرحمت گشاده دست خود را به ای کسی که دو»: پس. گرددمی

این در از است، در هماین و ؛ نیست دری، غیر محبت در

تکفو نرتنیدی سایعز بابکبما،یلو من الرحت قککو تل عن ففتانتهلام !وکرمکمنالمعرفةبجودکإلی و نیمرا دور کتو اگر !ای آقای من، د منای سی ، ای پروردگار من»

روم و دست من نمی، دارمنمیرات بمن دست از این خانه، باش بزنی دور .دارمنمیراز تملق خودم ب

203 در هم، در محبت است نیو ا ست؛ین یدر، در نیاز ا ریغ

ولو ، کردنی اظهار دوستی و محبت و ادبامعنبه: متلقه و ملقه ، متلق و ملق 1.اینکه مطابق با واقع هم نباشد

اندازد یم سرش را هم پایین، نشیند؟! خیلی مؤدبدیدید گربه سر سفره می ی کهاین ادب !کند که متوجه باشکوچولو می یویک می، گویدهیچ هم نمی و، دگررب وترسد بلند شو برو تو حیاط میاز شما ، ت ندارددهد واقعیخرج میبه

تملق این، ادب واقعی نیست، پس ادبش؛ کردفرار وبینی گوشت را برداشت می دگاه کنینبه چشمش اگر و، تو مقابل دراست تصنعی و تأدب ودداست یعنی ت

کند و یمشما را نگاه دارد که اینست و در عین ه او که این آثار در دفهمیمیم جهات مراقب و مواظب تما صد در صدو کامال ، انداخته هم پایینرا چشمش

.کنمجا را نگاه نمیزند به اینکه من همهو خودش را می، است گویم.، میکنممی وددت ،دارمنمیرلق بمن دست از تم !خدایا: ـ ه دارایداشتیم ک یما بندگان، برو! کاریبرو گناه !قابل نیستی، برو: ـ

پای تو را و معصیت سر، برو است! شیطان تو را گرفته، برو !چنان بودند و چنین است! گرفته

جواب دارد. الفاظ نیچون تمام ا، رومینم و دارمینمرب من دست: ـ رو!ب: ـ .رومیمن م، نشان بده که بروم ییجا کیکجا بروم؟! به ما : ـ !یکارتو گناه: ـ کاران است!پس رحمت تو فقط مال ثواب، قبول: ـ

:236، ص 5 ، جمجمع البحرین. 1 ق طل و قد ی .ح ر کف عل و الف ؛ یف القلب یس ما ل سان یف الل ی عط ، و أن ی طف و الل د : الو (کة حمر )الملق »

ا و متلق و متلق إلیه .. .سان الل نان فیها اجل ق طاب ی ی ال ضوع و ال ف و ال لط د ال ود و ال ملق عل الملق «.ه یف قلب یس ما ل ه لسان عطی ب ی : ملق و رجل .. .ه ف ل ط ل و ت إلیه د د و أی ت : امتالق


تو را گرفته است! یپا و سر گناه: ـ کار کنند؟چه دیبا ردیآنها را گناه بگ یپا و که سر یحاال کسان، قبول: ـ !میدار یما بندگان عال: ـ !ما مسکینیم ؟!کنیمکار چهحاال ما ، ما که از آنها نیستیم: ـ

.تدر هم در محبت اساین و ، دری نیست، باألخره غیر از این درند ز خداو س ا گناه بسیار عظیم یأ

شیطان مال که ، و آن یأس است، آوردمیرد پای چیز انسان را ازفقط یک ،ما برویم و بخوابیم دیگراست دیگر کار تمام شده ، شود اگر یأس پیدا؛ استیک خدای دروغی و ، حقیقی و واقعی در مقابل پروردگار، یأس .ندارد ایفایده

کند و انسان را به آن خدای باطل و موهومی گرایش باطل برای انسان ایجاد میاگر چون ؛ رأس تمام گناهان است و شیطان است مال که است این یأس .دهدمی

کند و آدم را آب می، کندت انسان را ساقط میاصال انسانی، شد یأس در انسان پیداپس اگر یأس در . گیردآن حقیقت و جوهره و روح را از انسان می، بردمی بین از

1.گناهان باالتر است ۀگناهی است که از هم یکاین ، انسان پیدا شد

:545، ص 2 ، جالکافی. 1پیش ودم کهالسالم ب من هنگام نماز خدمت حضرت صادق علیه»کند: جمال روایت میصفوان »

ال”روی قبله ایستاد و گفت: از تکبیرةاإلحرام، روبه الالل هم و روحک من تؤیسنی نمتقنطنیإف،تؤمنیمکرکرمحتکوال ه خداوندا، مرا از مهر و *؛ ﴾ ﴿ن

خاطر هآسود محبت خویش مأیوس مساز، و از رحمت خود ناامید مکن، و از مکر و کیفر خویش«“!﴾کارانزیان ۀفیمگر طا، از مکر خدا ایمن نیستندمکن؛ زیرا ﴿

!نشنیدم از شما کس پیشمن عرض کردم: جانم به قربانت! من این دعا را از هیچ»صفوان گوید: الکبائرعنداهللالی”حضرت فرمودند: منأکب سمنروحاهللوالقنوطمنرمحةاهللواألمنأإن

ت خدا،محب وکه از بزرگترین گناهان کبیره نزد خداوند متعال، یأس از مهر درستیبه؛منمکراهلل «“خاطر از کیفر و مکر خداوند است.و ناامیدی از رحمت خدا، و آسودگی

.99( آیه 7* سوره اعراف )

205 از خداوند أسی میعظ اریگناه بس

ما ، جود استو ۀالزم، گناه. بود ،گناه هم بود، امید بود و اگر یأس پیدا نشددیگر انسان نباید زیاد اتکال !خدایا بیامرز، حاال گناه شد، نباید گناه کنیم ،بشریم

چرا قابل مغفرت ، کند بر اینکه من گناه کردم و گناه من دیگر قابل مغفرت نیست؛ درست، اگر خدای ما غیر از این خدا بود و رحمتش سعه نداشت، نیست؟! بله

گناه باالترهم چه ره ،است که رحمتش واسع است ولی خدای ما چنین خداییگناه را آن تر است و واسعآن رحمت خدا از ، از آن هم باالتر فرض نشودباشد و

:پس، گیردمیقککوال ؛بجودکوکرمکففتعنتل

ا یگر رد ۀدارم و در خاننمیرمن دست از این خانه ب، مرا برانی چهره»رده و کمعرفت پیدا دل من چون .دارمنمیردست از تملق ب و، شناسمنمی

این م،فهمید چون !فهمیدم که تو اهل جود هستی ،منتهی شده به جود تو «.دارمنمیردیگر دست ب، خانه را شناختمصاحب

بمنتش،ءاوأنتالفاعللامتش ءاءوترحممنتشایفتشءکاءبامتشاتعذء.ایفتشءکابامتش

تش لام الفاعل ءاأنت بکنی خواهیهر کاری که می، تو فاعلی ایخدا»؛ «.ت مال توستمشی و کنیمی

منتش ب تشاتعذ بام به هر و، یبخواه که را کس هر یکنیعذاب م»؛ءاء «.یه کنادار که یتی فیو به هر طور و به هر ک یبخواهکه یزیچبه هر یمقدار

کنی که رحمتت را شامل حال کسی می»؛ءتشافیءبامتشاءکاترحممنتش «.ت و هر مقداری که بخواهیبه هر کیفی ،خواهیمی

پس بر ، ت مال توستمشی تمام ، ایخدا»؛ءتشافیءکاءبامتشاترحممنتش «!طور بخواهما این

نیکه ا یو خودت گفت، میکنیم تقاضا تو از و میهست فیما بندگان ضعپس ما را از ، میما که به مجاز قائل شد خب، است قتیحق ۀقنطر، مجازبمنتش» قرار نده که یافراد ترحم»از افرادی قرار بده که ؛ باشد «ءاتعذ


کارها دست ۀهمکه م نیدامیما !مورد رحمتت قرار بده، باشد «ءامنتشها از رحمت ۀو هم، شودها به دست تو حل میگرفتاری ۀو هم ،توست

که خودمان را در تحت هم ما خب ، خواهیفقط تو بهانه می .جانب توست .رحمتت را شامل حال ما کن، بهانه آوردیم

عنفعلکأتسال یفوالل یفوالأمرکیفتشارکوالکملکتنازع تضاد .حکمک

باقی یاهد اگر خداوند توفیق بد، شباشاءاهلل این فقرات بماند برای فرده إنک .باشیم

به آن !،بیاورددرما را در تحت رحمت خود أعلیعلی شاءاهلل خداوند إنه و ا قنطری ما رمجازها ! و اینکندمیتی که اراده و به آن کیفیخواهد میمقداری که

گوها را واین گفت ای ازهنتیجو باألخره !بدهدپل برای رسیدن به حقیقت قرار ان ل خودمعمااو ما را به !حصول به مقام عز خود و به مقام عظمت خود قرار بدهد

ر ما ب، ستا کاران شامل شدهجود و رحمت و کرم او که بر گناه ۀبلکه سع، نگیرد و به، بسط و به مقام عز و سعه، ناتما را از مضیق جهات و تعی! هم شامل بشود

و در! بدهد و فانی در ذات مقدس خود قرار، مقام الیتناهای اسماء و صفات خود !حال ما را به نفس خود وانگذارد، عوالمتمام

یبی حممد و آله الط علی و صل ، ن یبحق حممد و آله الطاهر

مجلس هشتم

در عوالم وجودی او سریانپادشاهی مطلق خداوند و هستی

م یالرج طان یالش من باهلل أعوذ

بسم اهلل الرمحین الرحیم و صل اهلل علی حممد و آله الطاهرین و لعنة اهلل علی أعدائهم أمجعی

ی مت خدا مؤاخذه نف اعتراض از حکو تضاد و نزاع و شرک و و

یفوال،کأمریفکتشاروال،ککملنازعیفتوال،کتسألعنفعلال تضاد ضوال،کمکح تبارکل،کیتدبأحدیفکیعلیعت واألمر اهللکاللق

العالم نی.رب و ،ل کنددر خور استطاعت و قدرت کسی نیست که از کار تو سؤا، خدایا»

اخذه د و مؤا نسبت به فعل تو اعتراض داشته باشی، از فعل تو علت بپرسد «!برای احدی چنین قدرتی نیست؛ کند

ند سؤالعدم فعال خداو ز ا زخواست ا و با

:از آیۀ شریفۀ قرآن مجید اتخاذ شده است که [فراز]این ﴿ ﴾خواستباز ،کندیم که یکار آن از خدا» 1؛ قرار بازخواست مورد خودشان اعمال اثر در که مردم خالفبه؛ شودینم «.رندیگیم

گیرد؟مورد بازخواست قرار می، کندیکه م ینسبت به فعلچرا انسان

.23آیه ( 21). سوره انبیاء 1

مجلس هشتم / 1ج أبوحمزه یاز دعا یشرح فقرات 210

ر حق بگر ا؛ برای اینکه ممکن است که آن فعلش بر حق منطبق باشد یا نباشد ت. واخذه اسکه مورد بازخواست نیست و اال مورد سؤال و مؤ، منطبق باشد

و راهاو عنوان بطالن نسبت به فعل ، خداوند همیشه فعلش بر حق منطبق استوی ر، شود که آن فعلفعل کسی مورد بازخواست واقع می، و از این گذشته؛ ندارد

ز اارج خو خداوند که ، عنوان مصلحت خارجی و مالحظۀ آن امر بجا آورده بشود. اگر اوردعی وصول به آن مصلحت بجا بیذات او مصلحتی نیست که فعل را به دا

ن یش آمصلحتی در خارج از ذات خدا باشد و خداوند این فعل را برای پیدا، اشدببه غیر خواه خواه آن مصلحت راجع به خودش باشد ، مصلحت بجا بیاورد

ه ه شدشود دیگر! پس هر مصلحتی که در نظر گرفتخب خدا هم مثل ممکنات می ز حیطۀ ارادۀ خدا و ذات خدا خارج نیست.آن مصلحت ا، باشد

او اتذ که اوست ذات اثر نیا ،زندیسرم خدا طرف از که یفعل نیبنابرا نیا هب نسبت گرید! حق و است الوجود واجبفعلش و ،حق و است الوجود واجب

خدا زا ؛گرید موجودات خالفبه! است معقول ریغ سؤال! بشود؟ یسؤال چه فعل با مطابق که است ممکن او فعل ،شد زده او به امکان رنگ که یموجود هر ،گذشته

.شودیم واقع سؤال و بازخواست مورد لذا و ،نباشد است ممکن و باشد حقال ملو یف ککتنازع یکس، شودینم ینزاع تو یلک و پادشاهدر م »؛

«!کند نزاع تواندینمف ردی یا در، و نزاع کندخواهد در پادشاهی و قدرت تچون آن کسی که می

؛توستتر از یا پایین، یا باالتر از توست، توست از نقطۀ نظر قدرت و سعۀ حکومت از این سه فرض که خارج نیست.

به ؛ه راکند بطالن خود مسئلفرض مسئله ایجاب می، ردیف تو باشداگر همتراز با همقطار و هم، به یک موجودی بشویم در ردیف خدا قائلاین معنا که ما

ین با او ، فاتاز نقطۀ نظر قدرت و علم و حیات و اسماء و ص اوبا فیردهم و، خدا .چنین موجودی باید فرض کردیک هم؛ ملک خدا و قدرت خدا منازعه کند

211 کمونه و جواب آنابن ۀشبه

ابن ب آنشبهۀ نه و جوا کمو

:هاین است ک کمونهابنشبهۀ ؛ کمونه کردهای است که ابنو این شبههبا عالم را نیا ۀهم، الوجودخداوند واحد و واجب :گوییدشما که می

چه اشکال دارد که ما یک خدای دیگری ، کندصفات و اسماء خود اداره میمشترک هر دو در امر تدبیر این عالمو فرض کنیم با تمام این خصوصیات

1؟!، این مستقال و آن مستقالباشندن جوابی که خیلی عالی و و آ 2؛هایی داده شده استاز این شبهه جواب

کند فرض خدای دیگر رد می، فرض وحدت پروردگار: این است که، صحیح استیعنی در ، یتناهی است چون خداوند در ذات و در صفات و در اسماء خود ال؛ را

این : گوییموقت میمحدود به حد و مقید به قیدی نیست. آن، سعۀ وجودی خودـ یا اینکه وجود او و علم او و حیات او و ل فرض کردیمکه خدای او پروردگار ما ـبنابراین پس ، تا آن خدای دیگر را هم گرفته ،دارد، قدر سعه داردقدرت او آن

یا اینکه نگرفته؛ شودیعنی تصور نمی، خدای دیگر در مقابل این خدا معقول نیستپس این خدا ، است وجود آن خداحد وجود او متصل به دیوارۀ حد دیوارۀ است و محدود است به این حد!، بسیط نیست، یتناهی نیست دیگر ال

، هر موجودی که دارای حد باشد: و روی براهین فلسفی ثابت است که 3سازد.با وجود نمی، ماهیت دارد و ماهیت مال امکان است

م نکهیا بر یسبزوار یحاج کالم ن تیماه ۀالز مکا ل و است إ تی معلو

:فرمایداری میحاجی سبزوق ه احل ه ماهی إنی

روو معلولی هاذ ق ض الع 4م

همان انیت و وجودش است و اگر ، ماهیت پروردگار و ذات پروردگار

؛132، ص 1، ج الحکمة المتعالیة فی األسفار العقلیة األربعة؛ 190 ـ 189، ص 3، ج اهلل شناسی. 1 .517 ـ 513، ص 3، ج شرح المنظومة

.518 ـ 517، ص 3، ج شرح المنظومة .2 .260 ـ 255، ص 2، ج المنظومة شرح؛ 169 ـ 168، ص 1، ج ةیالمتعال الحکمة. 3 .96، ص 2، ج المنظومة شرح. 4


آید الزم می، فرض کنیم که ماهیتی غیر از اصل ذات و وجود داشته باشددیگر ؛ معلولیت آن ماهیت عارض بر وجود باشد و این احتیاج دارد به

شود.علت نمی، شودخداوند معلول میق پروردگار اطال ت و نمی، وحد ی ن باق گذاردغیری در جها

برای اودیگر ، فرض وحدت پروردگار که خدا واحد است، بنابراینا ب؛ شودگذارد تا در مقابل او فرض بنمی یباقموجودی را قابل فرض و تصور

قدس مشود که ذات کمونه فقط به این دفع میبهۀ ابنبودن. پس ش یتناهی فرض ال و، ستمکن ام، نباشد یتناهی و اگر ال؛ چون واجب است، است یتناهی پروردگار ال

وق است خال، مخلوق نیست، خدا معلول نیست وآید معلولیت! الزم می از ممکنمطلق ،اشدق بالوجود باید مطلواجب؛ کندخالقیت او اثبات وجوب وجود او را می

یخدا رگید و، است رفتهگ را گریدپس وجود آن خدای ، داشته باشدنباید حد دا خجود وسعۀ ، ی در مقابل او وجود ندارد! چون هرجا ما فرض وجود کنیمگرید

او را گرفته است.ابل ق، باشد الوجودواجبولو ، اصال موجودی در عرض خدا بنابراین پس

دا خآن یاییم وجودش را فرض کنیم و بعد بگوییم کهفرض نیست تا اینکه ما بکند یمزاع نکند! کسی که با کسی آید با این خدا در ملک و پادشاهی نزاع میمی

د ل وجووقتی اص؛ نزاع در مرتبۀ ثانی است، بایستی که اصل وجودش ثابت باشدایی خد آن این در صورتی است که کند؟!این چطور نزاع می، برای او معقول نیست

گر آن د. و اپهلوی همدیگر باشن در عرض و در، خواهد با این خدا نزاع کندکه مییم شد گفتین بااما آنجایی که خدا در رتبۀ ، تر باشدتر و قویخدا از این خدا عالی

شود فرض کرد؟!تر مگر میوقت عالیآن، غیر معقول استمتناهی نا فرض دو وجود ن معقول بود غیر

شود ه میچ یتناهی دیگر باالی این ال، یتناهی اتش واجب است و الخدایی که ذخارج شود فرض کرد؟! فرض موجودیچه می یتناهی خارج از الدیگر فرض کرد؟!

سپ]، ستا یتناهی این خدای ما ال: گوییم کهغیر معقول است! چون می یتناهی از ال است! بیشتر بودنش یتناهی ال، ستتر اآن خدای دیگر که از این قوی :[مییبگو دیبا

213 هم که معلول است و مخلوق خدا ترفیمعارض ضع

: تیداگر گف؛ حدییعنی ب: یتناهی ال، بیش و کم معنا ندارد یتناهی اصال در الو از ایعنی خدای ما محدود به یک حدی است که ، تر استآن خدا وجودش قوی

دای خپس فرض . نیست یتناهی محدود ال؛ پس این محدود شد، این اقوی است، شودا میئلۀ میتناهی موجب بطالن صورت مس بر فراز و بر فوق این الیی تناهای ال

توجه کردید؟! و این اصال معقول نیست!مخلوق خدامعارض ضعیف است و معلول تر هم که

و ترندفیضع خدا از که یموجودات آن در مییایب ،میبگذر صنف دو نیا از پس ما را یموجود چیه چون ،خدا مخلوق و اندممکن نهایا ؛کنند منازعه او با خواهندیم

وجود. است مخلوق نکهیا اال باشد ترفیضع خدا ذات از که میکن فرض میتوانینم ی! براستین معقول ،باشد خود به خود و نباشد پروردگار نیا مخلوق که یبالذات مستقل

فتص در و وجود اصل در ،است ترفیضع خدا نیا از وجودش ،ما فرض یرو نکهیا حد به محدود یعنی است ترفیضع ،است ترفیضع ،اتیح و قدرت و علم: مانند ما ،است واجب ۀرتب فرض در اواست و یتناهی ال که نباشد حد به محدود اگر ،است ممکن ،بود حد به محدود که یموجودمحدود به حد است، ؛میکرد فرض ترفیضع

ۀالزم 1.است شده ثابت یمتعال ۀفلسف در نیا ؛است تی معلول اشالزمه امکان و ،است و ،ستین بالذات و است معلول ،باشد ممکن که یموجود هر ،است تیامکان معلول

کیباشد! تمام موجودات ممکن محدودند به یتناهی ال ،ممکن موجود که است محال .خداست مخلوق ،میکرد فرض ترنییپا خدا از ما که را یموجود نیا نیبنابرا پس ؛یحد

متعال ند قات با خداو مخلو معارضۀ ن توا علت عدم

تواند با خود خدا معارضه کند یا نه؟ این هم حاال ببینیم مخلوق خدا میطوری که در و موجودات همان، یعنی مقابله کردن: چون معارضه، معقول نیست

ت در بقا و استمرار وجود هم احتیاج به عل، اصل وجود احتیاج به علت دارندطور که در اصل خلقت افاضۀ همین، دارند. موجوداتی را که پروردگار خلق کرد

دائما باید به آنها افاضۀ وجود بشود تا آنها ، وجود شد تا اینکه آنها پدید شدند

.16 ـ 14، ص 6، ج الحکمة المتعالیة. 1


اند! عدم فرضدر آن ، یک لحظه اگر افاضۀ وجود از آنها قطع بشود؛ مستمر باشندمکن کام ی اج یف أصل و »پس 1«ی اج یف بقائه إیل المؤثر أیضا.، جوده إیل المؤثر الم

نیفرض هم در ،کند منازعه خدا با خواهدیم که یموجود نیا حاال! ردیبگ رویناز خدا دیاش بامعارضه نیهم در ،ردیگیم روینوجودش دارد از خدا

از ؛شودیم یصور ۀمعارض ،معارضه! شود؟یم فرض معارضه قسم چه وقتآن نیا! کند نرم پنجه خدا خود با خواهدیم و ردیگیم قوه ،ردیگیم روین دارد خدا اراده به ،خداست مشت در ،خداست حکومت در ،خداست ملک در کردننرمپنجه

،کنمیم نزاع او با دارم من که کندیم یلیتخ کی واقع در پس! خداست یقضا به و.«ککملالتنازعیفو»2،شودینم فرض نزاع! ستین ینزاع

یقدرکی مسئله م؛یآسان صحبت کن میخواهیم یمشکل نشود! ما مقدار مسئله مسئله هر ،شودینم که هم برهانیب خب یول ،شودیمشکل م ،برهان یرو دیایب !باشد داشته برهان که یستیبا

نقل و شهود ل و تطابق عق

:مسائل شرعی ما بر سه پایه است ست.س تعبد و شریعت که از طرف پیغمبر و ائمه آمده ااسا بر :یکی

کند و روی دعوت به تفکر میما را اساس تفکر فلسفی که قرآن بر: و دوم کند.عقیده را استوار می، ای برهانیهپایه

]یعنی اگر شریعت و استدالل ؛ روی پایۀ وجدان و شهود دل و قلب: سوم 3ه چیست!خودت بفهم مسئل، قبول نداری را[

.264 ـ 262، ص 2، ج شرح المنظومة؛ 322 ـ 321، ص 7، ج همان .1، لمی و عینیتوحید عکمونه رجوع شود به: جهت اطالع بیشتر پیرامون جواب از شبهۀ ابن .2

، 5، ج مطلع انوار؛ 202 ـ 189، ص 3و ج 231 ـ 277، ص 2، ج اهلل شناسی؛ 288 ـ 280ص .519، ص 3، ج شرح المنظومة؛ 133، ص 1، ج الحکمة المتعالیة؛ 137 ـ 135ص

.118 ـ 112، ص مهرتابانشود به رجوع. 3

215 در امر پروردگار عقال کیعدم تصور شر

مسائل شرعی با همدیگر تطبیق ، و این خیلی عجیب است که در سه مرحله 1شود.می

مر در کیشر تصور عدم عقال پروردگار ا

«!کیفأمرکتشاروال»ار کدر در امر خدا و، وقتی که با ملک و حکومت خدا نزاعی معقول نبود

:کندکاری می، ای داردادهار، کندخدا هم شریکی معقول نیست! خدا امری می﴿ ﴾امر و خلق به دست اوست!» 2؛»

یست نعقول م، معقول نیست که خدا منازعی داشته باشد، در امر و ارادهوقتی اید ب، ودبا خدا شریک بش خواهدیم چون آن کسی که؛ که مشارکی هم داشته باشد

سه در هر و، شدردیف او یا باالی او یا مادون او باباز یک موجودی باشد که یا هم فرض مسئله غلط است! پس خودش در امر مستقل است.، فرض

لهی احکام ا قض در تنا تضاد و ی عدم چرای

یفوال «!ستین تضاد تو حکم در» ؛کمکحتضاد ،کنندیم مخالف حکم دو که یکسان نآ آنکه یبرا ؛یکنینم مخالف حکم دو

یقو رتشانیو بص دهیقدر دآن اول ای ،کند باطل را اول حکم خواهدیم دوم حکم وو سبقت کرده یحکم کیزبانشان به ای فکر بالمبادرة و ،کنند مصالح درکنبوده که

،دوبش حیتصح شده که حکم اول دایپ اجیاند و احتبرخورد کرده یبعد به نقاط ضعف و یترو یرو از که پروردگار یا تو احکام اما .است شده وضع یحکم ثان [لذا]

و ،زندیسرم تو وجود از که توست ۀاراد نفس تو حکم ؛ستین تأمل و فعل و تفکر ،اراده و تیمش نیب پس. شودیم دایپ عالم در که است یخلقت همان ،تو ۀاراد نفس

از که یحکم نیا و! ستین یافاصله چیه ارجخ در حکم تحقق نیب و حکم نیب و یتناهی ال و طیبس و بحت وجود تو ذات و ،توست ذات یاقتضا ،زندیسرم تو

.دیآیم رونیب حکم نیا ،[ذات] نیا از ؛است

.118 ، صتابان مهرشود به رجوع. 1 .54 آیه (7عراف )ا . سوره2


ف چون اختال؛ همین حکم است، هر حکمی که از این ذات بیرون بیاید از جخارـ نیستآنجا اختالف موضوعی در، واسطۀ اختالف موضوع استحکم به

؛ مختلف باشد زندیکه از تو سر م یاحکام، آن اختالف موضوع یکه روـ تو ذات ت.! حکم پروردگار واحد استفاوتی نیست ینیچه حکم تکو یعیچه حکم تشر

لهی احکام ا اختالف در تضاد و نسخ با عدم مسئلۀ تنافی عدم

آن حکم واقعی واقعی ، شودیک حکمی نسخ میمثال منتها در بعضی از ادیان حکم محدود به حد و مقرون به یک زمانی است که روی یک مصلحتی، نیست

روی گردددومرتبه برمی، و وقتی که آن حکم جای خود را پر کرد، شودجعل میفرض کنید که برای مثال ؛مثل احکام اولیه و ثانویه. همان محور واقعی خودش

االضطرار عند خوردن گوشت میته همین ولی ، ته حرام استانسان خوردن گوشت میاگر انسان اضطرار پیدا کرد و حیاتش متوقف بود بر خوردن گوشت ، جایز است

حاال این حکم با . به اندازۀ رفع اضطرار؛ جایز است و در بعضی اوقات واجب، میته، میته حرام است :گویدبرای اینکه آن حکم اول که می، ندارد منافاتآن حکم اول

موضوعش اضطرار ، میته حالل است :که و این، موضوعش عدم اضطرار استمسافر باید شکسته بخواند و حاضر باید ،است. یا فرض کنید مثل نماز قصر و تمام

های اولی و ثانوی هم از حکم؛ این دو تا با همدیگر که منافات ندارند، تمام بخواندمعقول نیست که ، در حکم پروردگار تضاد نیستطورند. پس نقطۀ نظری همین

1تضادی باشد.ند موجودات بر خداو اعتراض ن توا ی عدم چرای

ضیوال یک نفر نیست که ، در تدبیر امور خود»؛ کیتدبیفأحدکیعلعت «!با تو معارضه کند

از ،یملک موجودات از ،یعلو موجودات از ،یسفل موجودات از“ احد”نفر: کی به ای کنندیم یط را باطل راه سوء ار یاخت ۀلیوسبه که یافراد از ،یملکوت موجودات

کی ،یبگرد اگر خود موجودات اصناف تمام در ،کنندیم یط را خوب راه حسن اریاخت

.398 ـ 396، ص مهرتابان. رجوع شود: 1

217 ملک طلق خداست ،یعالم هست

نفس چون! ستین معقول نیا ،تو اعتراض کند ریبشود و بخواهد با تدب دایکه پ نفر اسماء و صفات ریسا مانند تو ریتدب آخر! توست ریتدب به ،بکند خواهدیم که یاعتراض

که دارد سعه ییتا آنجا تو ریتدب میگفت اگر پس ؛ستین یحد به محدودهم آن ،است توتو آمد و ریپس تدب ،کندیم غلبه تو ریتدب بر رشیتدب نیو ا ،کند اعتراض خواهدیم نیا تو قدرت مثل و تو علم مثل هم تو ریتدب کهیرحالتد! دکر دایپ قفیحد ،ستادیا نجایا

بر حکم تو اعتراض کند گرفته خواهدیم که را ریتدب نیا و آمده تو ریتدب پس ،دارد سعه که است معقول سمقچهوقت خود توست! آن ریتدب یرو ،اعتراض بر نیا ریتدب و ،است

!ستید؟! معقول نپروردگار اعتراض بکن ریتدب در ،عوالم ع یجم در یموجودا از ماین خدای : فرمایدمیو !تمام این فرمایشات حضرت توحید است ها

یتناهی گر الاو ، است یتناهی هم در صفات و هم در ذات ال؛ اسم و رسم باالتر است همۀ این مسائل حل است.، بودن پروردگار خوب تصور بشود

ی لم هست ملک طلق خداست، عا

اهللتبارکراألمواللقلک .العالمنیرب و ییملکوت عل، عالم ملکوت: عالم امر دو عالم امر و عالم خلق ـ»

م این تما، ـ عالم طبع و ماده: عالم خلق؛ کندیفرق نم، یملکوت سفل «مال تو است!، موجودات اختصاص به تو دارد

واسطۀهب ،ردیبگ خود به تحقق صورت خلق عالم در موجودات از هرچه وملکوت ،شودیخلق تو صاعد م ؛شودیم خلق ،شودیم نازل تو امر و. توست امر

؛نهاستآ ۀوجه دوتماشا کردن فقط ،ستین یافاصله امر و خلق نیب پس. شودیم نظرۀنقطاز اگر ،خلق شودیم میکن تماشا ماده و طبع نظر ۀنقط از را موجودات اگر

ۀنقط دو از! ها است یواحد امر ،خلق و امر و! امر شودیم میکن نگاه یملکوت ۀوجه .کندیتفاوت م نظر ۀوجه ،نظر

الم ع، لم مادهعالم معنا و عا، عالم ملک و عالم ملکوت، خلقو امر دو عالم کند. حد مینی وااینها تعابیر مختلفی است که حکایت از یک مع، تجرد و عالم تقید

دقیق است ها! خیلی؛ اختصاص به تو دارد ههماینها


مال هر چه هست، در این عالم خلقی که ما هستیم: دارد یعنی اختصاص !، هیچکنیم که مال خدا نباشدهیچ پیدا نمی، خداست

ند ما به خداو فعال ا نتساب کیفیت ا

ما مال مگر ،میدهیانجام م ما که یافعال م؟یکنیم کارچه م؟یهست چه ما پس !ست؟ین

ت ر آن جهو د، زندیم که ما فعلی داریم که از ما سرمیاگر برای خود ثابت کنهر و ؛ ایمتفویضی شده، ایمایم. از جبری پا درآوردهما تفویضی شده، استقالل داریم

:گویند کهدو غلط است! جبریون میانسان ، سوزاندکه آتش می یطورهمین؛ انسان در افعال خود اختیار ندارد

مانند اوست؛ وجود ۀالزمکه زنداو سر مییک افعالی از طوری همینهم دیگر و تواند جلوی خود را بگیرد کند و نمیبوی گل که از گل تراوش می

1زند!از انسان هم یک افعالی سرمی، این بو از او متصاعد نشودرشت چون انسان اختیار دارد و این اختیار جزء س؛ این حرف غلط است

!ضرورت خالف استوری و انکار اختیار از ام، انسان استیض خود را در دامن تفو، وقت برای اینکه ما از جبر خارج بشویمآن

نبال دبرویم وقت ما آن، خداوند ما را خلق کرد و قدرت داد: گوییممی؛ اندازیممی .کندمیبعد کار گذارند میکنند و مانند ساعت که آن را کوک می، کار

اعتقاد به تفویض و جبر ن مرینو حق، بطال مر بین األ نظریۀ أ نیت ا

و، قیهفمرحوم حاج آقا رضا همدانی با اینکه مردی است دیگویم خوب چه :گویدمیاو شوند! غالبا فقها در مسائل فلسفی و حکمت وارد نمی

که نیا از شیب ،باشند ضیتفو به قائل که هم یکسان آن ،آقا خب دست به را امرش بعد ،کرد خلق ار ما خدا»: ندیگویم هم آنها! ندیگوینم دست هب گریکه خدا خلق کرد بعد د است نیا شیمعنا ضیتفو «!سپرد ماانجام یعمل هر ،است ما دست به کارها ،است ما دست به فعل ؛سپرد ما

.1175 ص، 2 الکالم، ج علم مصطلحا ، موسوعةاجلبمناهج؛ 267ص ، اجلزء الثاین، اتی اإلل . 1

219 «نیاألمر نیأمر ب» یۀنظر قیدق نییتب

1ما قائم است. وجود اساس بر میبده در بعد ،کندیم خلق را ما که یپروردگار آن چون! ستین درست هم نیا

هک جا هر ،ـ علف ۀادام ،علم ۀادام ،صفت ۀادام ،وجود اصل ۀادام حاال ـ وجود ۀادامنجا آود در قل کرده و خنظر مست ۀرا در آن نقط ما ،کند واگذار ما به و ببرد گرید آنجا

ضعف و ،است واجب وجود به نسبت ضعف اشالزمه ،نیا و ؛استعقب نشسته ی أعلی لع خداوند که را یممکنات تمام پس! است رمعقولیغ ،واجب وجود به نسبت

در هم ،وجود اصل در هم ،فعل در هم ،صفت در هم ،ذات در هم ،آورده وجودبه هم ما به پس ،دهدیم قوه و دهدیم روین آنها به خدا. دارند مؤثر به اجیاحت نهایا ،بقا اریختا نیع در و ،دهاد اریاخت ،داده قدرت ،داده علم ،داده اتیح ،داده روین ،داده قوه .میستین خارج او ۀقو و حول از ،میدهیم انجام یکار که

نظریۀ قیق مرین»تبیین د مر بین األ «أ

ا بنسبت و همین فعل یک، یک نسبت با ما دارد: پس فعل ما دو نسبت دارد !دارد خدا

تابش اثر در ییهارنگ و چراغ یزهایآو نیبه ا خورد نور که دیکن فرض شما زیآو تا و ،شودینم دایپ مختلف یهارنگ نیا نباشد نور تا ؛شد دایپ زیآو نیا به نور

یبرا ،نسبت دارد زیآو به مختلف یهارنگ نیا اما. ستین مختلف یهارنگ نباشد منعکس آن به که را ینور آن که کندیم اقتضا زیآو نیا درآمدن منشور طور به نکهیا فعل پس ؛ستین هارنگ نیا ،نتابد نور اصل اگر و دهدب جلوه رنگ چند به ،شودیم

ۀافاض چون ،خداست مال ؛سرزده ما وجود صقع و نفس ۀچیدر از چون ،ماست مال قائم خود فعل در چگونه وقتآن ،میستینذات خودمان قائم دروجود کرده است. ما

،ه تنها انساناست. ن اریاخت نیب و جبر نیب ،وجود عوالم تمام پس! م؟یباش ذات به تمام ،ملکوت عالم ،ملک عالم ،کوه ،هوا ،وارید ،در ،وانیح ،انس ،جن ،مالئکه بلکه

از یموجود چیه در جبر یعنی! ضیتفو و جبر نیب ،است اریاخت و جبر نیب نهایا

.273، ص 10، ج معادشناسی؛ 297، ص 7، ج مصباح الفقیه. 1


یدارا موجودات: هست آنچه! ستین عوالم از کی چیه در ضیتفو و ستین عوالم! «نیاألمر یب امر » شودیم نیا ؛یخلق ۀو وجه یاللیه هة وج: هستند جنبه و وجهه دو

1.میبکن]بحث[ میخواهیم اجماال ،میکنیمفصل نم را شبحثحاال ند شیخونفس کماالت ۀچیاز در، إدراک کماالت خداو

هم که ما و األمرواللقلک ؛گرید است تو دست ،هست هرچه ایخدا پس یشرمندگ ،میکنیم تو از ما که یفیتعر چون ،میبکن ار تو فیتعر گرید ستین خوب !است

آفرینـــی کـــه ایـــن مغفـــل کـــرد

ـــرد ـــد ل ک ـــرا مب ـــیش م 2روز ع، ودماناستعداد خ، به اندازۀ فکر خودمان، کنیمتعریف میاز خدا ما که

این کجا و او کجا!؛ به اندازۀ ظرفیت خودمان است ،محبت خودمانمحقنظریه ی ماعال ت توصیفا زحقیقت ی ا ن ق دوا

کندیم نقل مطلبی را اربعینـ در کتاب رحمة اهلل علیه مرحوم شیخ بهائی ـ! او لی استب عابسیار مطل، از یکی از مشایخ محققین که ظاهرا محقق دوانی باشد

:که گویدمیواسطۀ آن صفت تجلیل دهیم و او را بهما هر صفتی که به خدا نسبت می

3آن صفاتی است که نمونه و اثرش در ذات خود ما هست.، مکنیمیخدا : گوییممی، در ما علم است؛ خدا هم بیناست: گوییممی، در ما بینایی هست

، در ما حیات است؛ خدا قادر است: گوییممی، در ما قدرت است؛ علیم استقدرت بت به او نس، بینیممنتها در خودمان اینها را محدود می؛ خدا حی است: گوییممی

این هم که راه از دهیم. و غیر و حیات و علم و سمع و بصر غیر محدود را نسبت میکه یستیبا، خواهد راه به ذات واجب و علت پیدا کندچون هر موجودی که می، نداریم

، رجوع نیراألم ی ب أمر جهت اطالع بیشتر پیرامون بطالن جبر و تفویض و حقانیت نظریۀ .1

.295 ـ 269، ص 10، ج معادشناسیشود به الذهب. سلسلة ، عبدالرحمن جامی، هفت اورنگ .2؛ 18 ـ 16ق(، در ضمن شرح حدیث دوم، ص . ه 1274، شیخ بهائی، طبع ناصری )سنۀ أربعین. 3

.256، ص 9، ج مرآة العقول؛ 26 ـ 20، ص 3، ج اهلل شناسی

221 خداوند یناقص ما از صفات کمال نشیب ۀامام باقر دربار تیروا

راه پیدا کند!، کننداز نقطۀ نظر نفس و صفات نفس که کینونت و وجود او را استوار میک د که یأعلی یک موجوداتی نداشته باشکه خداوند علی [علومم]کجا از

ز صال ااما قسم صفات و اسماء دیگر در آنها طلوع و ظهور و بروز کرده باشد که دانیم!آنها خبری نداریم و اسم و اثری نمی

م هر کدا واناتیح ،ندارد خبر یگرید از یکی موجودات که یطورنیهم ،ندارد خبر انویح آن عالم از وانیح نیا وهستند یاصو صفات خ زهیغر کی یدارا

تحت رد وانیح آن صیتشخ که رایز ؛خبر ندارد وانیح نیاز عالم ا وانیآن ح داده یگریز دصفات و غرائ وانیح نیبه ا ،داده او به خدا که است یغرائز و صفات

هم او ،شودیم وارد او بر که یاتیفیک و حال کند درک تواندینم نیا و ،است از پرستندیم را اخد نهایا از کدام هر و ؛را نیا اتیفیک و حال کند إدراک تواندینم

.دارند خودشان که یصفات نظر ۀنقطند ی خداو ت کمال ز صفا ما ا قص نا قر دربارۀ بینش مام با روایت ا

:فرمایدیم، ستاالسالم وارد باقر علیه محمددر آن روایتی که از حضرت امام مامیزتوهبأوهامک معانیهبمکل 1.مکممردودإلیکملوقمثلفهوأدق

، فیو لط قیدق تان، با آن فکرهایبا افکار دراک کنیداهر چیزی را که شما

،اهلل شناسی)با قدری اختالف(؛ 142، ص األرسارجامع؛ 23، ص 6ج ، األعظم طیالمح ریتفس .1:21، ، ص3ج معانیهملوقمصنوعمثلکممردودإلیکم» بأوهامکمیفأدق مامیزتوه غار؛کل النملالص ولعل

ذلک هللتعالزبانینی،فإن مأن عدمهامنقصانلمنالیتصفبام.وه تتوه مأن کذاکاملا،وتتوه .ءفیامیصفوناهللتعالبهحالالعقال

را دهید و آنز مییترین معانی با افکار خودتان تشخیص و تمیی را که شما با دقیقیتمام چیزها” باشد!یمشما شما مانند خود شما، و بازگشتش به سوی ۀختست ساا ایپندارید، آفریدهخدا می

ه کمال کد، چرا دار و شاید مورچگان کوچک توهم کنند که خدای تعالی نیز مانند آنها دو عدد شاخده نها نبوبدا ست؛ و گمان کنند که نداشتن آن نقصان است برای آن کس که متصفا آنها به آن

«“.نمایندیمصیف عالم در صفاتی که خدای تعالی را بدان تو باشد. و همچنین است احوال عقالی


با چههر؛ او خدا نیست، فکر شماست و مال شماست ۀساخت، معلول فکر شماستصفاتی است که در ذهن شما آمده و ن صفات آ، ددهیبنسبت به خدا صفاتی ،فکر

پس این نتیجۀ است! بندی شدهمحدود به فکر شما شده و در ذهن شما صورتخدا هم : گوییممی، این که خدا نیست! ما صفت حیاء داریم، فکر شماستساذج

یی است.حخداوند : گوییماین حیاء در فکر ما پدیدار شده و می؛ است 1ییحن ای، واز ذات واجب و از صفات ا، در فکر خود تصور کنیم پس هرچه ما

:فرماید کهمال فکر ماست. بعد می، ارندد شاخ و هیو دوتا زبان روندیکه راه م یکوچک یهامورچه نیا دیشا» «!دارد شاخ دوتا هم خدا که کنندیم الیواقعا خ نهایا

اخشانش دو آن با که دارد یبستگدو شاخ نیآنها به ا یسازمان وجود چون تا دو آن با را دشمن ،دارندیبرم نیزم از را دانه ،کنندیم ضرر دفع ،کنندیم منفعت جلب اخشش دو نیا به کمالش و است شاخش دو نیا به مورچه یزندگ ،شناسندیم شاخ ناقص یخدا مسلم ،کند تصور خود یبرا ییخدا خواهدیم که مورچه وقتآن ؛است

شاخ دو او وجود در کمال کانون چون و باشد کامل یخدا دیبا بلکه ،باشد دینبا که او ثابت و یقطع حکم نیا! باشد داشته شاخ دو دیبا هم خدا: که دیگویم مسلم ،است یلیخ که ندک فرض خود یبرا ییخدا بخواهد اگر گاو! ندارد شاخ دوتا که خدا و ؛است

؛ترباشدیقو من یهاشاخ از شیهاشاخ دیبا خدا: که دیگویم مسلم ،باشد یعال یلیخور د ندازدیه بکخرطوم داشته باشد دیپروردگار با: دیگویم ،کند فرض بخواهد اگر لیف

وقتآن ،اردند شاخ و خرطوم که هم انسان. کند بلند خودش خرطوم با را نیزم ،نیزم !است ترباال خدا پس ؛دهدیآن را به خدا نسبت م ؟ندیبیم هچکمال خود را در

توصیف ند از همۀ یتنزه خداو ما ها

﴿ * ﴾باالتر است از هر اسمی 2؛

«.باشرم ن،یشرمگ(، االرب یمنته) شرم صاحب( ص( )ع ی یی)ح ؛ییح»: دهخدا. 1 .160و 159 آیه (37صافات ) . سوره2

223 خدا یایو اول غمبرانیفرق اقرار به عجز ما با اقرار به عجز پ

؛ قیوم، حی، بصیر، سمیع، قادر، قدیر، علیم: گوییمو از هر وصفی! ما به خدا میباید ، گوییم علیمروردگار که میاینها اسم است. به پ، خدا باالتر از اینها است

او هم باید بگوییم! اهلل سبحان ولی دنبال علیم یک، بگوییم علیم! چاره هم نداریمحمد را باید توأم کنیم با تسبیح که ، کنیمتحمیدش که میکنیم، که میتعریف را

ون خواهیم! تو باالتر از این اسمی! چو معذرت هم می، گوییم علیمبه تو می، خدایاکند و او را ذات مقدس پروردگار را از نقطۀ نظر دریچه و دیدگاه علم نگاه می، علیم

در و از علم جدا کرده است! و دهدنسبت اسم به او می قدیر،؛ از قدرت جدا کردهاو مرکز علم است و مرکز ؛ افتراق نیست، تمییز نیست، ذات او جدایی نیست

آنجا ، رودان قدرت! عنوان و اسم آنجا از بین میاما نه با عنوان علم و عنو، قدرتاسم فوق ماکانون قدرت است که ما فوق اسم قادر است! و کانون علم است که

ال؛ است! آنجا اسمی نیست ی احلفوق اسم ماعالم است! و حقیقت حیات است که لنگ ها شود؟! اینجا دیگر کمیتوقت این خدا چطور تصور می! آنرسم ال و اسم

شود دیگر! و لذا اگر فکر انسان تا روز قیامت بخواهد بدود و تصور نمی، هستند شود!صید نمی، خدا را با فکر صید کند

1عنقا شـکار کـس نشـود دام بـازگیر

2کآنجا همیشه باد به دست است دام را سم خدا قهپس باید چخب ؛ آیدکه عنقا را بگیریم نمیاندازیم میهرچه دام

افتد!شود میرا شناخت؟! فکر که عاجز میاولیای خدا ن و قرار به عجز پیغمبرا ما با ا قرار به عجز ق ا فر

دست از معرفت بردارد و به یکلانسان بهشناخت؟! آیا را سم باید خداقچهتواند به خدا و به صفات او و به انسان که نمی: که معرفت عوام اکتفا کند و بگوید

برود دنبال کار خودش! همین معرفت اجمالی هیچ، پس ، کند دایفت پمعر اسماء اوبه همین الفاظ در همین محدودۀ حدود ، قیومو حی ، ال رشیک له، خدایی داریم: که

خ ل: بازچین. .1 .7، غزل دیوان حافظ .2


؛ میعاجز خودش اکتفا کنیم؟! یا نه باألخره ما باید اقرار کنیم که از معرفت پروردگار جز افرادی است که در درجۀ اول ایمانند!ولی این اقرار به عجز غیر از اقرار به ع

! میعاجز اینکه ما از درک ذات پروردگاربر همۀ پیغمبران اقرار کردند عبادتکما» معرفتک!ما»1«!عبدناکحق ولی بین آن درک عجز و این 2«عرفناکحق

و درک توحید ها سال فاصله است! آن إدراک عجز بعد از مقام لقاء میلیون، عجزاست که تا هنگامی که در انسان یک ذره از هستی و وجود باقی است و یک ذره از

و حرم او الوجوه راهی برای بارگاه منبه هیچ وجه ، أنانیت و شخصیت باقی استوقتی که فکر انسان از کار افتاد و ، وقتکبریایی خدا نیست! این است مسئله! آن

این صیدی است ، بگذاردخواهد با فکرش سان میای که انهر طعمه”: گفت شود!می شانیو پردر اینجا عاجز “ !پروردۀ خود ذهندست

ق مجید، طریقۀ إحرا ن قرآ طریقۀ

طریقۀ قرآن مجید است که آن طریقه را طریقۀ ، یک طریقه: گوینداینجا مینسان را آید وجود ایعنی می، کندکار انسان را درست می، این 3؛گویندإحراق می

سرمایۀ حیات و زندگی ، کند. آخرناامید میفکر از هر را زند و انسانآتش میآنچه را 4؛قیمةالمرءمایسنه»اندیشۀ انسان قیمت انسان است! ؛ فکر اوست انسان

«قیمت اوست.، که انسان از علم و دانش دارد

عبدناکمابحانکس»: 38 ص ،ةیالسجاد فةیالصح؛ 23، ص 68ج ،األنوار بحار .1 «!بادتکعحقعرفناکسبحانکما”و قال ]النبی صل اهلل علیه وآله و سلم[: »: 132، ص 4، ج عوالی اللئالی. 2

معرفتک! «“حقکیفیت طریقۀ احراقیه در از بین بردن اغراض و نیات نفسانی ». جهت اطالع بیشتر پیرامون 3

سلوک منسوب به و رسالۀ سیرو 126 ـ 124، ص لب اللبابرسالۀ ، رجوع شود به «سالک ، تعلیقه.155، ص بحرالعلوم

قیمةوقیمةالمرء”: قال عل ریض اهلل تعایل عنه: »417، ص 2، ج حیاة الحیوان الکبری. 4 شء لکلمایسنهقیمةک”السالم: و قال علیه: »154، ص 4)عبده(، ج نهج البالغة ؛ «“مایسنه امرئ .«“ل

225 معرفت ریدرمس یحضرت رسول اکرم وحضرت موس ۀاز مجاهد یانمونه

زندگی ایۀا این سرمبیند با این اندیشه و برسد که میو انسان به جایی مید دیگر شبیچاره که ، شوداینجا بیچاره می؛ دست بیاوردتواند مطلوب خود را بهنمی

قی کند! مثل یک قالب یخی که در دست شماست و شما با عشخود را رها مینزل آب مدر و تا رفت ،شودبینید دارد آب میبعد می، ببریدمنزل خواهید این را می گردی وددهد؟! آخر سرمایۀ وجودی این قالب یخ با دست میچه حالی به شم؛ شد

که آب شد! ؛کندیدر مقابل ذات پروردگار و کبریائیت او موجودی عرض وجود نم

سـتیباق یدر تـو هسـت ییمـوسـر کی تا

ــ ســتیباق یخودپرســت دکــان نیآئـــ ـــت یگفت ـــدار ب ـــتم پن ـــتم شکس رس

1سـتیباق برستم زپندار که بت نیا

ام دهه فهمیم به مقامی کامن رسیده، اممن از پندار خارج شده: گویدم میآد وجود اساس براین یک فکری است ؛ توان صید کردنمیذهن خداوند را با فکر و

ست! این بایداین یک بتی ا، میکرد را فکراین با آن و میدار یپس هست، است قائمز آن کند ها! اشود که پریشان میشکسته بشود! اینجا دیگر مطلب خیلی دقیق می

ها!پریشاننه معرفتنمو ی درمسیر موس ت اکرم وحضر ت رسول مجاهدۀ حضر ز ی ا ا

وار سی شب رفت حضرت موسی علی نبینا و آله و علیه السالم که دیوانهو خواب به چشمش دیاشامین و نخورد؛ ینمیشبولیأکلولل»، برای مناجات

أعلی خداوند علی چهل شب شد، ،ده شب دیگر، تازه کارش تمام نشدو 2«نرفت!

:454، ص دیوان شیخ احمد جام .1 تا یک سر مـوی از تـو هسـتی باقیسـت

ـــت ـــتی باقیس ـــان خودپرس ـــین دک آئ

گفتـــی بـــت پنـــدار شکســـتم رســـتم

ــدار شکســتی باقیســت ــت کــه زپن آن ب

:196، ص مصباح الشریعة. 2وف...”السالم: قال الصاد علیه» صالنبی س المهیعلعنحاله]مویسسلموآلهوهیعلاهللل [الس شیئاشتوالناموالبشواللکأهمان أ رإااشوقربعنییومأهیئوم،ههابذيفکامنذلهی «“.ه...بل


قدر بدنش الغر شده بود! خطبۀ ؟ آنرفتچه یبرا؛ تمدید کردمیقات او را :است البالغه نهجدر السالم هیعل نیرالمؤمنیام

یاستکان و نعلبک کردیسماور درست نم)، بود درخت برگ شیغذادرست کند و افطار کند و خورشت فسنجان یو چا اوردیبگذارد و قند ب

بو یالغر شدت از و (درست کند و غذا بخورد گوشت یعنی) حلمتشذ 1!بود انیپوست شکم نما یبرگ درخت از رو یهایسبز بود( شده آب

!بکند؟ را کارها نیا رفتیم تصنعا اوشیره و زن و مکه و قوم و ع، حضرت رسول اکرم صلی اهلل علیه و آله و سلم

رود آید میکند میعموی مهربانی مانند ابوطالب و محل عبادت و مسکن را رها میآن کوه ، حیوان وحشی نیست، زندآنجایی که مرغ پر نمی، در باالی کوه حراء

رفت آنجا را انتخاب کرده که کسی نرود! می؛ تواند برودخطرناک که کسی نمی کرد؟در آن غار چه کار می تنها 2؛ماندده روز می، دماندر آن غار یک هفته می ،آنجا

کند، ! آب میکنداینها حساب دارد یا حساب ندارد؟! اینها وجود را آب میاش به جایی بیند پنجهمی، بگیردخدا را زند که ! هرچه انسان پنجه می کند...می

، بردرد او را میزند عینا مانند کسی که سیل آمده و داپا میزند میدست ؛ رسدنمی

:57ص ، 2)عبده(، ج نهج البالغة .1ایماهللصکلإنشئتثنیتبمویس و » ﴿یقولإذهللعلیهوآلهوسل مل

﴾خبزایأسألهماواهلل منشفیفانتخضةالبقلتری کولقد،لبقلةاألرضکألن هیأکلهإال بحلمه ؛ ترجمه:صفاقبطنهلزالهوتشذ

که از ه خداب قسم ﴾محتاجم یکه بر من فرستاد یریبه خپروردگارا، ﴿گوید: ن وقتی که میدر آت از شد خورد وخداوند چیزی جز نانی که بخورد نخواست، چرا که سبزی و گیاهان زمین را می

«شود. )محقق(الغری رنگ سبز گیاهان از زیر پوست نازک شکمش دیده می ؛5ص ، 3، ج البدایة و النهایة؛ 235ص ، 1، ج السیرة النبویة؛ 153 ص، 1، ج الطبقات الکبری. 2

.300ص ، 2، ج تاریخ الطبری

227 افراد مانیدرجات ا تیدر رعا زیالسالم به عبدالعز هیسفارش امام صادق عل

متصل کند، به این دیوار خودش را خواهد طرف و میزند به اینو او مدام دست می !به آن تخته ،تخته نیبه ا ،واریبه آن د ؛بردیماو را لیس

ل ی شبث الغریق » تختۀ کوچک دارد روی آب تکه یک 1«حشیش! بک زند که آن تخته را دست می؛ دهداتش مینجهم کند که این انسان خیال می، رودمی

زند که می ،زندمی، زندقدر دست و پا میاینتا رود! آن هم دارد با آب می، بگیردشود! نه وقت غرق میآن، کندشود و خودش را روی آب رها میدیگر خسته می

غرق شدن است! فناست! ما ، زندگی نیست آنجا؛ شودغرق می، شوداینکه زنده می، فصل یف العلمچنان است! ، خدا چنین است :دهیمام مقدمۀ فلسفی قرار میمد

درست در موطن خودشها هم همۀ این حرف. فصل یف احلیاة، فصل یف القدرة یک کالسی است که درجات و مراتب دارد دیگر.کالس، چون ؛ است

مام صادق علیه ش ا ن سفار ایما لعزیز در رعایت درجات فرادالسالم به عبدا ا

:السالم به عبدالعزیز فرمودند حضرت صادق علیهبشود تا یط دیکدام از آن درجات با هر ،ده درجه دارد مانیا، زیعبدالعز یا

باالتر قبل ۀدرج به یبده حرکت را یکس مبادا، برسد یگرید درجه بهانسان و یاو را خرد کردتو ، یکن یکار نیکند! اگر چن یاول را ط ۀآن پل نکهیاز ا

2!توست ۀجبرش به عهد، یبشکنرا یکس استخوان اگرو بدان ؛ یشکست

خواهد غرق شود، به هر گیاه پوسیده و خشک گوید: شخصی که می. مثل معروف است که می1 «(.126ص ، 11، ج شناسیامام»کند.)ترجمه از ای دست دراز میشده

:567، ص روح مجرد؛ 447ص ، 2، ج خصالال؛ 45ص ، 2، ج الکافی. 2 است که: نیمضمونش ا نینقل کرده است و ع اصول کافیدر نییرا کل تیروا نیا»

السالم: هیقال لی أبوعبدالله عل: کرده که تیروا سییقراط زیعبد العزالعزای” اإلزیعبد إن بمامنی! درجات السعش یلمنزلة المنصعد؛ و مرقاة بعد مرقاة قولنیه

شنیصاحباالثن لصاحبالواحد:لستعل !حت ی .نتهییء إلالعاشدونکففال رأسقطکیتسقطمنهو إذا و فوقک. فارفعهتیمنهو منکبدرجة أسفل منهو،والتملنبرکیإل مؤمنافعلقیطیماالهیعلفق منکس ه!فإن *؛جبههیفتکس


ردش خ، یعنی باید دومرتبه التیام کنی! اگر کسی را از پلۀ اول بردی پلۀ سومو مسئولیت به عهدۀ توست. پس ، خرابش کردی، دست دادیایمانش را از ، کردی

آنجا ، گر غرق شده استآن درجۀ دهم آنجایی است که دی؛ ده درجه است مانیاأهل» من ا ؛ رودرنگش از بین می ،شودمی بیتاهلدیگر از ، شودمی 1«البیتسلامن﴿ ﴾.2

اح دیخورش مادح است خود مد

اهللتبارکاألمرواللقلک .نیالعالمرب تعریف داریم هرچه خدا را ، رسدهای ما به جایی نمیپس فهمیدید تعریف

آن کسی که 3«مادح خورشید مداح خود است»؛ کنیمخودمان را تعریف می، کنیممی، نه نور خورشید را دیده ؛کندنمیخورشید را تعریف ، کندخورشید را تعریف می

که ل نردبانمث، دده درجه دار مانی! ازیالسالم به من گفتند: ای عبدالعز هیصادق عل حضرت

به آن ت اس مانیارجه از کسی که دارای دو د دینبا؛ باال رفت گرییپس از د کییپله از آن پله دیباباشی! و مین مانی: تو دارای منزلت و مقامی از ادیبگو، است مانیدرجه از ا کیکه دارای

دهم. ۀدرجه تا برسد به درج به درجه طورنیهم تو را صورتنیدر ا از توست؛ که ترنییآن کس را که پا ندازییساقط کنی و از ارزش ب دینباتو و

کس که باالتر از توست!آن ، اندازدو از ارزش می کندیساقط م سوی خود باالبه متیوی را با رفق و مال دیاز توست، با ترنییکسی را که پا ستییچون نگر واو صورتنیر اد که دگفتاری و مطلبی را که طاقت آن را نداشته باش ییننما لیو بر او تحم، بریب

ی کستگش امیی و التبنداوست زخم ۀرا خواهی شکست! و کسی که مؤمنی را بشکند، بر عهد «“.شیهااناستخو

.45، ص 2ج ، یاصول کاف* .171ص ، یالکوف فرات ریتفس؛ 823ص ، 2، ج الغارات. 1 ؛ ترجمه:138( آیه 2. سوره بقره )2 «پرستیم!رنگ خداوند دارد؟! و ما او را می ازرنگ خدا و چه کسی رنگی نیکوتر » :629ص ، 5ج ، مثنوی معنوی .3

ــید، ــادح خورش ــت م ــود اس ــداح خ م

کــه دو چشــمم روشــن و نامرمــد اســت

229 اندخدا برده فیکه راه به توص اندنیمخلص

: گویدرسیده! فقط می خورشید نه به حرارات، نه جذبۀخورشید را گرفتهنه رسیده، خوب است! ، بینیم! خورشید چنین استمن چشم دارم که دارم خورشید را می

بینم! پس هر وقتی که حمد خدا را یعنی من چقدر خوبم که دارم خورشید را میوبحمده»؛ زود تسبیح خدا را هم بجا بیاوریم، آوریمبجا می العظیم ریب ،سبحان

وبحمده.سبحانریب «األعل ﴿ ﴾مالئکه که حمد خدا را 1؛گوید به به می، آوردرعد که حمد خدا را بجای می؛ کنندتسبیح می، آورندبجای می

را توه خواهم! این حمدی کمی رتعذمگوید می، کندچه خدایی! زود تسبیح میاز این نسبت ما ، سبحان اهلل! تو از این حمد ما پاکی: احتیاج دارد که بگوییم، کنممی

از این توصیف ما پاکی!، پاکیتوصیف خدا بردهمخلصین اه به ند که ر ندا ا

ه تواند خدا را توصیف کند؟ آن کسی که غرق شددانید چه کسی میمیسیل فهمد معنایاو می، برددارد او را میآب ،دست و پایش قوت ندارداین ؛باشد

فهمد معنای موت یعنی چه!و دریا و طوفان و غرقاب یعنی چه! او می﴿ * ﴾خدا منزه و پاک است » 2؛

هللعباداکنند * مگر کنندگان میاز تمام توصیفی که واصفین و توصیف «!مخلص

به خواهدیکه م انسان چون ؛ندکه غرق شد یآن بندگان [بلکه]مخلص! نهخودش را خواهدیم مدام ،زندیم پا و دست ،کندیم مجاهده مدام ،خدا برسد

پا و دست آن هم باز ،کند اخالص خواهدیم یوقت تاپاک کند! ،کند صالخا تو به پا و دست نیا با! همخوایم معذرت ایخدا: که ؛هست حیباز تسب ،هست

کوه ؛بکنم را کوه خواهمیم و بکنم را کوه نیا توانمینم هاناخن نیا با! رسمینم

.13( آیه 13. سوره رعد )1 .160و 159 آیه (37صافات ) . سوره2


اخالص از ،افتاد پا و دست از یوقت اما! شود؟یم کنده هاناخن نیا با کجا سیابوقب ،شد خارج گرید طانیش دستبرد از ،دیرس نیمخلص ۀبه مرحل نیو از مخلص ،گذشت

.کند فیتوص را خدا تواندیم گرید نیا ،شد معاف امتیق یصحرا در حضور ازآب دریا ، غرق شده، تواند توصیف کند؟ چون خود نیستچرا خدا را می

؛ او نیست، دریاست! آن کسی که فانی شد در ذات مقدس پروردگار، آب دریا؛ شده، است اهلل د ی ین امیرالمؤمن 1خدا خودش را توصیف کرده است.، اگر توصیفی بشود

خدا ما ؛استاو اسم ، خدا نیست، اگر علی باشد، است! چون علی نیست اهلل ی ع اهلل یع، است اهلل دی؛ چیز هست همه، رسم است! اما وقتی غرق شد و فوق اسم

هرچه بگویی هست دیگر! 2،است اهلل لسان، است اهلل برص، است اهلل سم ، است جمعیعنی با وجود خدا چیزی ، مسئله است یعنی توحید، هستیعنی خدا

هر چیزی با خدا جمع ، کنداضافۀ چیزی پیدا نمیاست! به یتناهی خدا ال! شودینمده به اضافۀ ؛ یتناهی شود المی، یتناهی یک به اضافۀ ال؛ است یتناهی ال، شودمی یتناهی البر ؛ یتناهی ال شودمی، یتناهی هزار به اضافۀ ال؛ یتناهی شود المی، یتناهی ال

توانیم توصیف کنیم.پس ما دیگر خدا را نمی، شودچیزی اضافه نمی﴿ ﴾3 دیدر قرآن مج؛ کندآید توصیف میمیخودش

﴿: دیگویدر آخر م، کندیم انیخلقت انسان را که ب ﴾آید خودش می ؛ عجب خدای مبارکی است!، به به :کندتوصیف می

﴿ ﴾ :القدر یرف، المنزلة یرف، پر رحمت، پر برکت، یعنی بلندمرتبه !عالم عالمیان را، ، عالم را گرفتها تدو! است یالعالم رب که ییخدا ؟ ]خدا[ کدام

، 2، ج اهلل شناسیجهت اطالع بیشتر پیرامون کیفیت حمد و تسبیح مخلصین، رجوع شود به .1

.422، ص 9، ج معاد شناسی؛ 46، ص 5و ج 45، ص 1، ج امام شناسی؛ 110ص .17، ص معانی األخبار؛ 145، ص 1، ج الکافی؛ 64و 61، ص 1، ج بصائر الدرجات. 2 .54( آیه 7. سوره اعراف )3

231 اندخدا برده فیکه راه به توص اندنیمخلص

تمام یآقا، ستاو ملک در 1؛﴾ ﴿خلق و امر را گرفته است! و همه !ار ی د هری غ الدار یف س یل! در اوست یتمام موجودات محو و فانو !روزگار و عوالم ما که قسمت کند و این مراحل را به انسان بچشاند!که شاءاهلل خدا إن

نفهمیدیم! مال دآخون مرحوم شاگردان از ،بود بزرگان از یاحمد کربالئ دیس آقا

زرگب آقا حاج مرحوم از من .بود نجف فیمعار از که بود یهمدان ینقلیحس حالش ،دیردک مالقات را شانیا شما: که کردم سؤال ـ هیعلاهلل رحمة ـ ،یطهران

:که فرمودند شانیا بود؟ چطوراز پس، تها کجا ما کجا؟! وقتی آقا سید احمد از دار دنیا رفاین حرف

رده کفوت هکدانستم یدم و میاو را در خواب د یمن شب، شانیرحلت اقامات آن م از: م گرفتم و گفتمکشان را محیاست. انگشت مسبحۀ )سبابه( ا

د!ین نمایایمن ب ید برایبا، ت فرموده استیه خدا به شما عناک یو درجاتنموده یاو خنده، دیشکتر انگشت خود را از دست من هرچه تمام یبا شدت 2«!یندان یتا نخور، یتنتنان یحلوا»: گفت

د و آله الطاهرین و صل علی حممد و آله أمجعی بمحم

:274، ص 1، ج اهلل شناسی .67( آیه 39. سوره زمر )1 «ها پیچیده در دست قدرت او هستند.آسمان» .20، ص ینیع و یعلم دیتوح .2

مجلس نهم های امید به پروردگار و آثار آن در بندهزمینه

جیمیطان الر ن الش عوذ باهلل م أ حیممحن الر بسم اهلل الر

الطاهرینو صل اهلل علی خری خلقه و أرشف بری ه حممد و آله الطیبی أعدائهم أمجعی و لعنة اهلل علی

ای ونعمکوإحسانکألفوبکرمکاستجاروبکالذمنمقامهذارب

ذاجلوادأنت الوفضلکنقصیالوعفوکقیضیالیال ورمحتکتقل قناقد فحمنکتوث محةومیالعظالفضلومیالقدبالص .الواسعةالر به کرم و، ردهمقام کسی است که به تو پناه آو، ای پروردگار من! این مقام»

و نهادی و به احسانی که به او، تو استجاره پیدا کرده و پناهنده شده «.هایی که به او دادی الفت گرفته است...نعمت

مام سجاد علیه ی بنده در کالم ا لسالم مقام دعا و پناهندگ ا

حضرت آن خود که است یمقام نیا ؛دعا مقام نیهم به است اشاره «مقام نیا» جاتمنا به روردگارپ درگاه از مسکنت و تضرع و ابتهال و تبتل مقام در المالس هیعل

یایکوتاه و ورقص بعد و. کردند ادی یصفات به را یعلأیعلخداوند و ،بودند مشغول دایپ اوست تیودسزاوار عب یأعلیعلرا که پروردگار عبد نسبت به آنچه یۀکه از ناح

.مقام نیت به ااشاره اس نیا ،ندیبیم خود در عبد که یذلت و مسکنت حال آن و شودیم یعنی: مقاماین موقعیتی که من دارم، این مقامی که من دارم، ، «مقامهذا»موقعیت آن کسی من، تیموقع نیا، من تیوضع نیا؛ تیوضع، تیموقع، امیمحل ق

مجلس نهم / 1ج أبوحمزه یاز دعا یشرح فقرات 236

ی و کردیمو با احسانی که به او ، است که به تو گراییده و پناهندۀ به کرم تو شدهاطالع سابقه و بیدادی الفت و آشنایی پیدا کرده است! بیهایی که به او مینعمت

برای او ، یی دیدههااحسان از تو دیده، ییهانعمت، گدار به آب نزدهنیامده و بینه ، عالوه این پناهنده شده است به؛ ندارد که حاال سراغ رحمت تو آمده تازگی

بیند! بلکه در آستان رحمت اینکه پشت در ایستاده و خود را یکی و تو را یکی میو سزاوار مقام هر بزرگ و کریمی این است که ، تو فرود آمده و پناهنده شده است

دیگر او را ، شدن بعد از پناهنده؛ دهداو را پناه ب، شودشخصی که به او پناهنده می کردن صحیح نیست! کردن و از خانه بیرون دور

ن آهو به کاروا ن گلۀ شد ن پناهنده سرا داستا

سال کی که ،میکردیم لیکه در قم تحص یدر آن وقت ،دارم خاطر به خوب من سرد یلیخ هوا ـ باشد شیپ سال چهار و یس ای ،سال سه دو و یس حدوددر دیشا ـ

انباشتهرا که هابرفقم یهاکوچه درکه آمدبرف یااندازه بهآمد ادیز برف و شد هم طهران در! دندیدینم را گریهمد ،رفتندیم طرف آن به طرف نیا از ردمم ند،بود وبود. نیسنگ یلیمرتبه خ کی ،آمد برف مرتبه نیچند ،ماند هم برف نیا و ؛طورنیهم

دایپ غذا واناتیح نیا گرید چون ،آهو شکار یبرا روندیم وقتآن در هایشکارچ نیا هایشکارچ نیا و ،غذا یبرا گردندیم هابرف نیا در ندیآیم وقتآن ،بخورند کنندینم

بعد ؛فروش یبرا آوردندیمطرف و آن طرفنیرا ا شکارها نیاو زدندیم را آنها همبزرگ آهو که در ۀگل ـ طهران و قم نیب ـ قم کینزد قراء نیهم از یکی در: که گفتندیم

؛ییسرا کاروان داخل بودند رفته و هیقر نیا در بودند آمده ،ها گرسنه بودندبرف نیا به که بود گفته و بود بسته را سرا کاروان در ،بود شده متوجه که سرا کاروان صاحب

،بود شده خشک نیزم نکهیا از بعد و ،بود کرده ییرایپذ و بدهند آب و غذا واناتیح کهیدرحالت ،کند ییرایپذ نهایا از که بود داشته نگه عمدا و! بود کرده آزاد را همه

شکار یبیعج یلیوضع خ با ،زدندیم ریت با و واناتیح نیا دنبال آمدندیم هایشکارچگفته سرا کاروان صاحب یول! کردیم[ دای]پ متیهم ق یلیمواقع خ نیو در ا کردندیم

237 یعقوبت وانتقام، خالف مقام پناهندگ

نیا آخر خب! ندیایبرب هم شانییرایپذ ۀعهد از و کنند آزاد را همه یستیبابود که .«استجاره» ندیگویم را نیا ؛نیا ۀخان به اندشده پناهنده و اندگرسنه هاوآه

نتقام مقام ، عقوبت وا پناهندگیخالف

بشود و اگر کسی به انسان پناهندهخب یعنی پناهنده شدن. : «استجاره»بیاید سر او ،کند اینکه او را پناه بدهد و غذا بدهد و از او استمالتانسان به عوض

این ، دق بزنه او شالبیاندازد و ب فلکیا او را به ، یا جیب او را خالی کند، را ببردر هد، کن یخالف مقام استجاره است. در عرب هم مرسوم است که هرکس هر گناه

دارند و تایز عقوبت و گناه او برموقتی پناهنده بشود دیگر دست ا، خطایی بکند کنند.او را آزار نمی، هنگامی که در پناه است

مام رضا علیه ی پناهندۀ به بست حرم ا مه عدم عقوبت برا مکر مکه السالم و واردین در

دیکنیمالحظه م السالم هیکه در حرم حضرت امام رضا عل هم یبست نیا یبراآن ،ـ ... و ابانیخ نییو پا ابانیاال خب یم بست گذاشته بودند برارح اطراف ـ

بکشند را او خواستندیم و کردیم یتیجنا ،کردیم یگناه هرکس که بود منظور نیهم هک یهنگام تا و ؛شدیپناهنده م یعنی ،بست نیا در آمدیم نیا بکنند عقوبت نکهیا ای

د.ارج بشوخز بست خودش ا نکهیتا ا کردندیاو را عقوبت نم گرید ،بود بست نیا درکسی 1؛﴾ ﴿، یکی از احکام مکه مکرمه هم همین است

،آدم کشته باشد انسان، کنند. اگرعقوبتش نمی گرید، که در مکه مکرمه داخل بشوداو را ، تا هنگامی که در خود مکه و بیت اهلل الحرام است، یا جنایتی کرده باشد

دهند تا اینکه خودش مجبور بشود ولی خب به او آب و غذا نمی؛ کنندعقوبت نمیمنتظر باشد اینجا هم مدام جنایتی بکند و برود در حرم و آنجا نه اینکه ، برود بیرون

لواش ،؛ چه بهتر از این! نان آنجاسنگک بیاورندنان آبگوشت و هایکاسه برایش تخت راپوستبکند و بعد هم بیاید اینجا ها جنایت اینجا، کجا برویم بهتر از اینجا؟!

گیرند تا خودش خارج نه! عرصه را به او تنگ می بخوابد و خور خور! پهن کند و شود.وقت آن عقوبتی که باید واقع بشود می وقتی خارج شد آن، بشود

.97(، آیه 3. سوره آل عمران )1


؛«هذامقاممنالذبکواستجاربکرمکوألفإحسانکونعمک»این ،کردیندر این مقام ما را محروم ،احسان کردی، مت دادیاگر بر ما نع

زاد این خانه نم، اصال آشنایمخانه نیبا امن ، کار بعید و دور از رحمت تو نیست ه برایکها آشنا شدم قدر به این احسانام و اینها بردهقدر نعمتخانه هستم! این من تازگی ندارد!

نیب یایدرعدم کاهش فراوان بخششو جود ۀواسطحق به رحمت کرارمحتکتنقصفضلکوالیضیقعفوکوالوأنتاجلوادال ذیال» ؛«تقل

که جزیاهل عاج طماع ل یبختو که یک آدم خسیس ، ما که به تو پناه آوردیما برها رجودت این است که ا؛ کنیجود می، نیستی! خدایی! آن خدایی که جوادی

شود! دیگر می که زمین پر از آبپایین آید قدر باران میاین، آوریمی سمانباالی آاز آب زمین پراین قدر این، یک قطره دو قطره نیستشود، آن زمین که پر از آب می

قدر نشود! ایها تشکیل میدریاها و اقیانوس ،افتدها راه میشود که رودخانهمیا رتواند تحمل آن رحمت نسان نمیا، رحمتت واسع است که از شدت رحمت

سان و ت و انداری بر کائنات و موجودات از نبادائما قدر زیاد است! بکند! اینست اقدر جود تو زیاد و این ی!کنیجود محیوان و جن و ملک و سایر موجودات

شود!عفو تو تنگ نمی، با وجود آن جود و بخششکه ن نبود حد وردگارعفو و بخشش پرمحدود به

او، کنددر حق او تجاوز می ،کندی گناهی مینسبت به کسکه چون انسان ! مطلق عفو نه، کنداما تا یک سر حدی عفو می، ممکن است که انسان را عفو کند

و انسان به ا؛ ندکانسان را عفو است ممکن او ، دیبگو یزشت کالم یکس به انسان مثال ؛فو کندعاو را ،زندبه او پس گردنی میفو کند؛ انسان را ع، یک اهانت بیشتری کند

او ۀچبیاید بثال م، تری بکند اگر بنا بشود که یک کارهای زننده ولیکن؛ امثال اینها وگیرد! یعنی انتقام می، کندرا دیگر عفو نمیاو این ، جلویش سر ببرد و امثال اینهارا

دا خولیکن عفو ؛ شودتوقف میآنجا مو آیدتا آن حد می ،عفو او یک حدی دارد .باشد یحدود به تنگ نیست که محدوده، عفوش ضیق نیست، حد ندارد

239 انوسیعدم نقصان رحمت خدا به آب چاه و اق لیتمث

قیضیال»که ـ کنندهبخشش ،جودکننده یعنی: جواد ـ یهست یجواد آن تو ایخدا شود!عفو تو نسبت به این جود تنگ نمی؛ «کعفو

ز کی ایون عفو چ، شودقدر زیاد است که موجب سعۀ عفو تو میاین جود آنفو نها عای، افرادی که بخشش آنها زیاد است و جوادند؛ مصادیق جود است دیگر

و عف، اندبخیلچون خود عفو هم یکی از مصادیق جود است. افرادی که ، کنندمیو آن ترند. اینها یک صفات و غرائزی است که با یکدیگر روابطی دا، کنندهم نمی

شود.محدود به حدودی نمی ،کندت تنگی نمیای هستی که عفوخدای جودکنندهن عدم لیتمث ق و چاه آب به خدا رحمتنقصا نوسیا ا

«شود!هرچه بدهی کم نمی، شودفضلت هم کم نمی؛ والینقصفضلک»ن و برداشت، شود به هیچ وجهاز این اقیانوس هرچه آب برداری کم نمی

ا به رحاجات ما را بدهی و ما پس اگر ما را ببخشی و؛ است هیالسوعلبرنداشتن الوجوه از این منبه هیچ وجه ، خواهیم از آمال و آرزوها برسانیآنچه می

ن شود! خزائداشتی کم نمیهایی که فرمودی و از آن فضلی که بر ما انجام میافاضهارید دوتا سطل برد، اید آب در حوض ریخته شماوقتی شود. یکجود تو کم نمیهرچه ،و منبع است همادوقتی آب متصل به یکاهر است. ولی نقصان در او ظ

شماا دائمطور است، این دهدهایی که خودش آب میچاه؛ هست دبینیمی دبرداری .تجایش هس دداریچون هرچه برمی، و دائما آب دارد داز این چاه آب برداری

هست! حاال که شیجا دیبردار هرچه ،است طورنیا پروردگار رحمت شما ؛هست شیجا نیا نکهیا یبرا ،دیکرد ضررخودتان دیبرندار هرچه ،شد طورنیا

پول را نی! اشودیکم م دیبردار اگر چون ،است بهتر دیبرندار اگر که دیکنیم الیخ که یطورهمان ینکن انفاق اگر ،نه! شودیم تمام میکن انفاق اگر ،میانفاق نکن نجایا

آب چاه تا فالن سر نیهست. ا ،بوده که یطورهمان باز یبکن انفاق اگر ؛هست ،بوده تا دیآیم آب هم باز یبردار سطل تا ده یاندازیب را دلو اگر ،آب دارد شهیحد هم آب ،یبردار اگر که است نیا فرقش منتها ؛ستادهیا همانجا یبرندار هم اگر ،همانجا


آب آب،و ماندیم انجاهم که یبرندار اگر ،است انیدر جر وقتآنباال دیآیتازه م .رود یم نیب از هم لطافتش آن افتاد که حرکت آن از و ،شودیم راکد

نة تنزل»: روایت لمعو نة قدر یعل ا لمؤو «ا

:فرمایدالم میالس امیرالمؤمنین علیهاعلی از آسمان کمک و علیخداوند » 1.ؤونةالمقدرعل عونةالمتنزل

مقدار احتیاجش به هر یهرکس، کندنازل می اجیمقدار احت رباستعداد را «.بیایدآن مقدار برایش معونه باید ، مقداری که هست

شین برامعونه از آسما وبچه کمک کی ۀانداز به ،دارد بچه کی یکس اگر ادیز خرجم ،مکن دایپ بچه اگر: دیگویم چون کندینم دایپ بچه یکس. پس حاال دیآیم ار نداشتن چهب و داشتن بچه حال ،نیا! است غلط نیا ،شودیم ادیز میگرفتار ،دشویم که یتیوقعم نیا یرو ،ندارد بچه که است یتی موقع کی در اآلن و کندیم حساب یکی

آن کندیم حساب حال نیا در و ،دارد یاسعه کی دارد، یامعونه کی است بچه یمنها نآ ،ندارد بچه چون ،کند حساب تواندینم کهو آن حال را ؛است بچه ۀاضاف به که یحال

: دیگویم ؛کندیم لبخدر خزائن خدا نیا وقت آن! حاال نه دیآیم دیایب بچه یوقت معونه گندم ،شودیم نیسنگ نیزم ،میندار یخرج میاوریب بچه اگر نکهیا یبرا میآورینم بچه

کفر نیا! نندیبیو باعثش را من م خورندیرا م گریبدهد، مردم همد تواندیجو نم و زهیغر به کفر ،است نعمت به کفر ،است وجدان به کفر ،خداست به کفر! کفر استر شه کیکه یکس ،دارد معونه تا ده ،باشد داشته بچه تا ده یکس! زیچبه همه کفر ،است

.«ةونالمؤقدرعل معونةالتنزل» ؛دارد معونه مقدار آن ۀانداز به ،باشند االتشیعنب بخل از یزشت مال غیرجا صاحب

هرکسی که اند معین کرده نجاایرا آقا که دیفرض کن؛ «الینقصفضلک»پس حاال به او بدهید! المال مسلمین به او انفاق کنید! شما از بیت، آیدکه از در مسجد می

مال بیت المال است و ، ا نیستاین بخل بکند معنا ندارد! چون اوال که این مال شمثانیا محدود به حدی هم نیست که اگر ده تا ده هزار تومان یا هزار تومان بدهی تمام

.170، ص 4)عبده(، ج البالغه هجن. 1

241 با ذکر مثال لینفس بخ تی خصوص انیو ب صیوحر لیفرق بخ

ای است انسان یک وسیله؛ ها بدهی باز هم هستهرچه از این هزار تومان، بشودیک ، وقت چقدر زشت است که انسان واقعا صاحب مال نیستآن، غیراین برای ﴾1 ﴿ ﴿، خدا صاحب مال است، استای وسیله

﴾2، و نیمع که یمسائل آن در و انفاق در آن وقتدانیم اینها را می یعنی بخل.: شح؛ نفس است شح از یناش نیا !میکنیم یکوتاه، است صمشخ

ق بخیل وحریص و ن خصوصی فر ل بابیا نفس بخی مثال ت ذکر

مت را به س مال که است یکس آن صیحر! ها است بدتر صیحر از لیبخ نیا ندیبب تواندینم ،کشدیم خودش سمت به را مال تنها نکهیا نه ،لیبخ اما ؛کشدیخودش م

.خورندیم گرانید که ندیبب تواندینم ،چیه خوردینم که خودش. خورندیم گرانید که﴿ ﴾که از شح نفس یکس» 3؛ «.اوست یبرا یرستگار و فالح ،از بخل نفس( در حفظ و در امان باشد یعنی)

آب! است بهتر ،باشد شتریب زششیر ،باشد داشته سعه ،باشد باز نفس هرچه یجار یآب رودخانه و نهرها و طاهر است. پاکآب نیا ،باشد داشته انیجر یوقت مثل ،راکد یهاآب خالفهب ؛ردیگینم تعفن وقتچیه رد،یگینم کروبیم وقتچیه

فرمول کی یرو نی. و اشودیها و استخرها که اگر بماند خراب مبرکه یهاآبآب را ذرات ،هستند نیزم در که 4ییهاترمورآب انیثابت شده که بر اثر جر یاضیر کشندیم را آن ،که در آن وارد شود یکروبیکه هر م رساندیم ییبه جا 5نتقالا واسطۀبه .شودیم متعفن و ندارد یاثر نیچننیا ،باشد راکد آب اگر یول ؛کنندیم دفع و

لکالم مالکانسان نه ؛ رود دیگرآید و از یک جا میاز یک جا می، مال خداست

؛ 43(، آیه 24؛ سوره نور )120و 18و 17(، آیه 5؛ سوره مائده )189(، آیه 3سوره آل عمران ) .1 .14(، آیه 48؛ سوره فتح )27(، آیه 45؛ سوره جاثیه )49(، آیه 42سوره شوری )

.26(، آیه 31سوره لقمان ) .2 .16(، آیه 64) ؛ سوره تغابن9(، آیه 59. سوره حشر )34 .Tremorهای ریز زمین.: لرزش (.Transmissivity=T. قابلیت انتقال )5


کند و کاله می یالملک مالک و یالملوک ملکوقت ادعای ! آنالملوک ملکاست نه گذارد!سر خودش می

تالو» «.شودکم نمیهم و رحمت تو ؛ کرمحتقل أ» إین شءکلأساللهم همه ، همه چیز را فراگرفته 1؛برمحتکالتیوسعتکل

«.چیز!ی گذشت و بخشش مۀ بزرگ الز

قناقدو فحمنکتوث .الواسعةالرمحةومیالعظالفضلومیدالقبالصه ردیم بپیدا ک اطمینان، وثوق پیدا کردیم به تو، ما چنگ زدیم به تو، خدایا»

و این داری! دل خود را بر آستان تو گذاردیم به آن گذشتی که تو، کرم تونادیده ،گذشتیاز قدیم صفت تو بود که می، گذشتت تازگی ندارد

«بودی! چون بزرگ؛ گرفتیمیفتار راو اگر کسی بزرگ نباشد و مختصر إهانتی به او بکنند و خالف شئون

زند! اما می، کندچه می، دهدفحش می، کندبیداد می و داد، کندپرخاش می، کنند [نه!] ،کسی که بزرگ است

،کندینم دادیب و داد او ،کنندیم یباز هم هابچه ،است خانه در یآدم بزرگ کی که هابچه آن مثل ،باشد کوچک خانهصاحب آناگر اما ؛کندینم شلوغ مدام هابچه با

که هابچه ،دودیم دنبالشان هم او دوندیم هابچه ،زندیم داد مدام هم نیا زنندیم داد طورنیا عاقل اما! است بچه نیع اصال! کندیم را کار نیهم هم نیا دهندیم فحش ،کند یباز دیبا بچه ،کند صدا و سر دیبا بچه ،اندبچه نهایا: دیوگیم ؛کندینم رفتار هابچه ،کندیم واق واق یسگ کیدر کوچه دیادهیمن چه مربوط! د به ،گرید اندبچه ؛طرف آن از نهایا ،طرف نیا از سگ ،کنندیم سگ دنبال ،کنندیم واق واق همسگ آن ،کندیو در کوچه حرکت م دیآیم منزلش از که یمحترم آدم کی امااند! بچه [را خودش] ،رودیم ردیگیراهش را م کند؟یم کارچه نیا ،کندیم واق واق هم

، فرازی از دعای کمیل.844، ص 2، ج المتهجد مصباح. 1

243 وآرامش دل نیبه فضل و رحمت تو موجب تسک نانیاطم

ۀالزم ،است وانیح ،است سگ نیا نکهیا یبرا! کندینممعطل واق واق آن سگ !کنم دو به یکی او با دینبا هستم انسان من ،استکار نیا تشیوانیح

نیا ،کائنات نیا! دارد؟ گذشت چقدر! است؟ بزرگ چقدر یعلأی عل خداوند نیا امتم! یکی نه ،هاتیجنا نیا و هاگناه نیا ،صداها و سر نیا ،هایبازار شلوغ نیا ،عالم

اله همک خورند وکنند و روزی او را میمخالفت می دارندموجودات از مخلوقات انسی و ستقدر موالاین، آقاست، قدر آقاستنبزرگ است! ای؛ بگذارندخواهند او میسر مضطرب ، خورد! و متزلزل بشودکه از جایش هیچ تکان نمی المن قدیم و فحالص میکر

ونایات شود و این جفکر برود که حاال این اتفاقاتی که در عالم پیدا میدر ، بشود خورد!ه نمیصدم !امبادا به کبریائیت من صدمه بخورد! ابد، شودهایی که پیدا میگناه

مش دل آرا تسکین و موجب تو فضل و رحمت ن به اطمینا

فحایم که خب ما هم تو را شناخته یعنی گذشت. : صفح؛ یهست قدیم الص سابقه دارد.، سابقه نیستبی، صفح و گذشت تو دیرین است

،«فضل تو بزرگ است؛ میالعظالفضل»محةو» «. محدود به حدی نیست، ردرحمت تو هم وسعت دا؛ عةالواسالر

قنات» ا مش پیدینجا آرایعنی دلمان ا: وثوق «.مطالب تو وثوق پیدا کردیماین ما به ؛وث دیگر از اضطراب و نوسان و شک و تردید خارج شدیم.، کرد

نوسان مدامدلش در ،تا هنگامی که وثوق ندارد، موضوعیانسان نسبت به ین ! پیش انیست؟، صالح هست، نکنم، ن کار را بکنمشک و تردید دارد ای، کندمی

؟!نیست، صالح هست، نکنم، نروم؟! این عمل جراحی را بکنم، طبیب بروم، رودیمدیگر این اضطراب دل و نوسان از بین ، ولی وقتی وثوق پیدا شد

شود.آرام مینۀ جینت ناح خلف و خسرا ز ن یۀا تصور ل قاب ستیتو

ایأفتاک آمالنابیتأوظنوننالفترب !م؟یکرایکال طورنیا که یهست یتیموقع نیچن در تو ایآ ،است طورنیا مطلب که حاال»برخالف آن تو ،میدار تو ۀدربار ما که یخوب یهاگمان نیا که یبشو دهید

اشجهینت ،میدار که ییآرزوها نیا ای آمالنابیتأو! ؟یها با ما رفتار کنگمان


«!م؟ییایب رونیاز آب ب یخال دست ،ماتمقد نیبا او ،باشد خسران و بتیخ نکهیمثل ا ،ندیگویب مرا در مقام تعج نیا! شود؟یم نیچننیا یعنی: «فتاکأ»

که شما ،آقا ! جنابیچنان هست ،یهست نیشما چن ،که آقا کندیم یفیتعر یانسان از کسبا شودیم مثالوقت آن ،...یطور هستآن ،یهست طورنیو ا یدار ییدارا ونیلیصد م

اصال یعنی! ؟دیهاو ند به کمک کی و شما یجلو دیایب یریفق کی که یتیموقع نیچننیا نی! تو در چنشودینم آنمعناست که فرض نیبه ا «فتاکأ» نیا! شودینم نیا فرضکه «فتاکأ» ای !ییآیر نمبه تصو یتیوضع نی! در چنیشوینم دهید اصال یتیموقع

،یشویم رتصو یتیموقع نیدر چن ایآ «فتاکأ» [ای] ؟ینیبیم طورنیخود، خودت را ا رانخس و بتیخ بهما را یو آمال و آرزوها هاگمان که ،پروردگار من یا یشویم دهیدو بتیخ شاجهیتن ،است تو مقدس وجود به راجع آرزوها چون! ؟یکن یمنته خلف و

!یمیکه تو کر ییخدا یا ،میکر ای ابدا ابدا «!الک» خسران باشد؟!1طمعنا.کیبکوالهذافظنناهذاسیفل سر در تو ۀدربار یطمع و یالیخ نیچن و میندار تو ۀدربار یگمان نیچن ما»

ه ک کندینم طمع در مغز ما خطور نیو ا الیخ نیاصال ا ،میپرورانینم خود شتهدا تو ۀدربار یخوب گمان ،یکن یو تو دست ما را خال میآرزو داشته باش

در تو ۀباردر یگمان نیچننیا میتوانی! نمیکن یخال را دستمان تو و میباش «!میبپروران خود سر]ی کثیاارب طویال أمال فیک لنا إن ] ای خدا ما در تو یک آرزوهای »؛

«آرزوهای درازی داریم!، ار استحاال اول ک، درازی داریملنافیکرجاءعظیام بیش از ، ما دربارۀ تو یک رجا و امید بزرگی داریم»؛إن

«خیلی بزرگ! اینها!که زود دست ستین کوچکبزرگ است! یلیخ میتو دار ۀکه دربار ییآرزو

به لیتبد ما رجاء نیا ،میبشو مواجه یمانع کیبا ستیرجاء ما کوچک ن! میبردار

«.لیس هذا...: »586، ص 2، ج المتهجد مصباح؛ 69، ص 1، ج إقبال األعمال. 1

245 نه به اعمال خودمان! میبزرگ خود بسته ا یوآرزوها دیل به امد

یخال ندستما هرچه! است بزرگ یلیخ ،است بزرگ یلیخ رجائمان. بشود أسی !است بزرگ ما دیام و رجاء ،است

.لنابیتستجأننرجوانحنودعوناکو،نایعلتستأننرجوانحنوناکیعصم که ید داریولی ام، گناه کردیم، نافرمانی کردیم، ما تو را عصیان کردیم»

«او پرده بیندازی. روین! ما اعمال خود نه به ایم زوهای بزرگ خود بسته آر مید و دل به ا

بزرگ ما دیام ؛امیعظرجاءکیفلناإن»!است بزرگ ما دیام چون ماست؛ دیام نیا و است گناه نیافورا دنبال دیام ؛گرید است بزرگ دیام چون ،میکنیم گناه پس« !است

است نیا دیودن امبزرگ ب ۀو الزم بزرگ است؛ دیام میخوانیم ار تو! بپوشاند را آن دیبا !گرید میدار دیام ؛بله: ییبگو ،ایخدا: مییگویم ،که فورا دنبال دعا استجابت باشد

ق را این رجاء ما، ای آقای ما، ای سید ما، ای موالی ما» موالنارجاءنافحق «محقق کن )یعنی تثبیت کن!(

را خودمان حسابکه ما از یک رجاء و امید نداریم!ما که چیزی غیر معاصی ، هیچ نیست و دستمان خالی است، از اعمال صالحه که گذشت؛ میدیرس

یا»فقط یک معرفتی داریم و یک حب! ، هم که اطراف را گرفته است معرفتی 2و1«موالیدلیلعلیکوحبیلکشفیعیإلیک!

آن. کرد رجاء جادیا ،حب نیا. ستین یچیه نیا از ریغ و هست دوتا نیا یصالح عمل چیه ما پس. کرد اثبات ما در را رجاء ؛کرد رجاء قیتحق ،معرفت

درعمل صالح، ۀواسطبه و میانجام بده یکه عمل صالح یباش منتظر هم اگر! میندار در اصال ،با رضوانت کند ۀکه مقابل ما عمل آن! نه ،یببر بهشت به را ما آن مقابل دایپ ما تیان تیماه در ،ما یهست طیمح در ،ما یاتیح کادر نیا در ،ما فلز در ،ما وجود

که از او ستین یموجود ،همحدود نیا و موجود نیا و فلز نیا! ستین و شودینم

.68، ص 1، ج إقبال األعمال ؛«...و کیعل ی ن دل یموال ای یمعرف »: 583 ص، 2 ج ،المتهجد مصباح. 1 .142. رجوع شود به همین مجلد، ص 2


هیقض نیا از نیبنابرا پس ؛دیایب ستدبه تو یرضا او ۀواسطبه کهساخته بشود یکار نهبه تو دیام ،میدار تو به دیام ما! دیآیبرنم یکار ما از که میشد راحت و میشد فارغ

ق»به عمل خودمان! دیام تو! و ۀما بند ،یهست ما یموال توما، یموال ؛«رجاءنافحق ،دارد یتیملک نه خودش بنده ؛دیحاجات بنده برآ ۀاست که از عهد نیا تیمولو ۀالزم

تمام و ،بکند دیبا ،بکن دیبگو بنده به که[ یعل]فهر ،مال موالست اری! اختیارینه اخت هم یگرید یموال و یهست ما یموال تو! موالست ۀعهد بر بنده نیا تعهد و تیمسئولق» ،میبرو او سراغ که میندار ،میدار تو ۀباردر ما که یمیرجاء عظ نیا ؛«رجاءنافحق

کن درستش و بزن هرم نیا به و کن محکم را نیا !ستین باطل ،است یحیرجاء صح !کن تیتثب را آن خرده کی اما است؛ درست ست،ین غلط رجاء

فاضه است تو ا ز رو، رحمت مستوجب مقابله ینه ا ن و شد

تصفناالبأنکعلمناونایفعلمکلکنو،بأعاملنانستوجبماعلمنافقد».«لرمحتکنیمستوجبیغکن اإنوعنک

یلاعما نیا با هک میدیفهم ما ؛ماست اعمال ۀجینت که را آنچه میدانست ما ،ایخدا !؟شد چه جهینت! گرید میدیرس حساب! م؟یهست یزیچچه مستوجب میاکرده که را شتبه و کردن استقبال و آمدن و رحمت و ثواب مستوجب ما اعمال واسطۀبه رفط در ببندند صف و رندیبگ گل و رندیبگ دست شمع نیحورالع ،کردن نتیز

! ستین واسطه اعمال مابه هاحرف نیا ، ...و فضه و حور و غلمان و چپ و راست نه ،است میعظ فضل ۀواسطبه ،جود است ۀسع ۀواسطبه ست؟یچ واسطهبه نهایا

!میدالوجو نممک که میدیفهم ما ،میکه چکاره هست میدیاعمال ما! ما فهم واسطۀبه عـــالمرویی زممکـــن در دو ســـیه

1جــدا هرگــز نشــد و اهلل أعلـــم

ه هن سیاآفلز ما ، فلز ما چدن است، فلز ما گوگرد است، فلز ما زغال است م!رغ شدیفا، ما این حساب را رسیدیم؛ آن الماس درخشان و برلیان نیست، است

بأنکعلمناو ،(یشناسیکه تو ما را م میفهمیما )م ۀولکن علم تو دربار»

.22، ص راز گلشن. 1

247 داشتن بنده تیفضلش، نه اهل ۀسع ۀواسططلب بخشش از خداوند به

،یکنینم جدا خودت از را ما تو ایخدا که میدار علم هم ما و ،عنکفناتصال «!ینکینم خارج خودت حکومت از را ما ،یگردان یبرنم خودت از را مانیروی ای دیگردر همۀ عوالم هم بگردیم ج، هستیمهم بندۀ تو ایمبنده چون ما

واهیمواهیم نخبخ، بنده هم هستیم، خدای دیگری هم نیست، توانیم برویمنمیستوجب ما م ما این را فهمیدیم و این برای ما حاصل است. و اگرچهطور است! این

یک فرع بر این است که انسان، چون مستوجب رحمت شدن رحمت تو نیستیم ـطور ، اینواسطۀ او جلب رحمت کندبهعملی انجام بدهد و ، استعدادی، قابلیتی

ت را ه رحمتآن واجب بشود بر تو ک واسطۀبه وما یک عملی انجام بدهیم نیست کهحمت ریزش ر، افاضه است، شوداین رحمتی که افاضه می، ـ بر ما افاضه کنی

!نه ایجاب کردن افاضه بر تو در مقابل عمل ،نه مقابلۀ با عمل؛ استجب و جب و أوجب؛ إس واجب یعنی: وجب وجوب کرد؛ یعنی طلب إس و

جب ؛ شد یعنی مستجلب نیستم که جلب ، ما مستوجب نیستم .واجب کرد یعنی: أو نه! را بر خودمان! وت کنیم رحمت

ندبخطلب ز خداو فضلشبه شش ا اهلی، واسطۀ سعۀ ت داشتن بندهنه

ودأنأهلفأنت تک.عبفضلسنیالمذنبوعلنایعلت «خود! سعۀل به فض، ارانتو اهلیت داری که ببخشی بر ما و بر سایر گناهک»

:شد طورنیا کهحاال ما بر را رحمت، عطا کن بر ما، ما بر بگذار منت»؛أهلهأنتبامنایعلفامنن

«!یدار را آن تیأهل ،یکه تو اهل آن هست یزیآن چ به أهلهأنتبام بفرستییم که ببخش نه به آن چیزی که ما اهلیت آن را داریم! اگر بگو؛ اهل ه نحن بامنه

، این شرمندگی است! نامۀ عمل سیاه است، به ما به آن چیزی که ما اهلیت آن را داریموقت نهایت نشود! آنمنهای بینمره هیچ چیز در آن ننوشتیم! ،کاغذ امتحان سفید است

ی ستای و خواای که به ما دادهاین نامه، خدایا: گوییممی، آوریم اینجاما نامۀ عمل را میخواهی ما این کاغذ را پر کن! تو می ! توخودت ،بنویس ما یجاخودت ، متحان کنیا

بکنی، از عهدۀ امتحان را ما خواهیرا امتحان کنی؟! ما فهمیدیم که امتحانی که می


و اال نمرۀ کنی کمک من به لحظه به لحظه مگر اینکه تو در این امتحان آییم.برنمی پر کن!تو پس بیا کاغذ ما را ، طور شداال که این! حآوریممینهایت بی [منهای]

علوم غریبه و ، تو هم که خیلی استادی در نوشتن؛«هلهأفامننعلینابامأنت»، ستات خیلی خوب اشناسیو زمین، ریاضیاتت خیلی خوب است، دانیعجیبه می

ناتات خیلی خوب است! از امتحاناتایدئولوژی، صنعت نفتت خیلی خوب استم زمۀ مقاالکه آنچه را، خواهی بنویسبیا این نامۀ ما را پر کن! هرچه میماند! نمی

بزرگواری و سعۀ کرم توست!ن به خدا مندی بندگا نیاز ن حقیقت بیا

إل نایعلجدو حمتاجون لکینفإن ا ما محتاج به الطالف ، جود کن بر ما»؛ «زائدۀ تو هستیم!

ای یداد میبزن هم یحرف کی ،تو ۀخان در میامدین یرآبیس و یریس یرو از ما ،ستین کدخدا وخانه صاحب: ییبده! بگو: [مییبگو] میبزن در ،نباشد یطور ینداد

دست محتاج آدم! میمحتاج ما ،نه! چشم: [مییبگو ما و]! ستین یخبر !ایفردا ب ردیبگ را اشطعمه نکهیا جز ،شودینم سرش زیچچیه گرسنه گرگ ؛ردیبگ تا داردیبرنم

را گرز چوپان ؛1«چوپان نترسد یه ی ه از گرگ که»: دیفرمایم طاهر بابا! کند پاره پاره و نیزم یرو ،است گرسنه گرگ اما ،کند داغون را گرگ ۀکل بزند خواهدیم و برداشته

هم اشقطعه قطعهچوپان بزند نی! اگر افهمدینم چیه ،امدهین رشیگ طعمه ،آمده برف با گرگ یعنی ؛ستدیایم چوپان مقابل در! کندینم فرار یول شودیم قطعه قطعه ،ندبک

نیا! بروم؟ کجا ،نجاستیا من اتیح ،نجاستیا من ۀطعم: دیگویم خودش نور ،هستند من یزندگ ،هستند من اتیح نهایا ،هستند من مقابل در که ییگوسفندها

هارا رها کن برو آنجا و در برف اتطعمه :دیگویم من به چوپان نیا! هستند من چشم

:37های بابا طاهر، دو بیتی شمارۀ . دو بیتی1 هر آنکس عاشـق اسـت از جـان نترسـد

از بنــــد و از زنــــدان نترســــد نیقــــی

ــــنه ــــرگ گرس ــــود گ ــــق ب دل عاش

ــان نترســ یهــ یکــه گــرگ از هــ دچوپ

249 !شودیم شتریب شیوآرزو دیاحساس کند، ام شتریخود را ب ازیهرچه انسان ن

!کندینم یولأ قیطر بهعاقل گرگ ،نه! کند؟یم را کارنیا عاقل آدم! ریبم یاز گرسنگاحساس کند ا بیشتر نیاز خود ر ن نسا ا می، هرچه زویش بیشتر آر مید و !ا شود

ا ذات ایم که حس کردهاین احتیاج را ما ، ما محتاجیم»؛لکینل إحمتاجونفإن «ما محتاج به سوی عطای تو و به سوی جایزۀ توست!

: رویم! بگونمی: گوییمبرو! می: بگو؛ داریمما نیازمندیم و دست هم برنمی! ییدیایک ساعت دیگر ب بروید[ :بگو]همین امشب! : گوییمبرو فردا بیا! می

ول ا گرما چرا، فرقی نداردبرای تو حاال با یک ساعت دیگر ، خیر: گوییممی تیقابل: گوییممیقابلیت نداری! : اگر بگویی !؟یگذاریم سر به سر چرازنی؟! می

هیچ : گوییمیباید کار کنی! م: اگر بگویی !؟امهازکجا آورد ؛را هم از تو گرفتم ادتیو عب یارهایما آدم تنبلی هستیم! سر و پا شکسته ک، آیدکاری از دست ما برنمی

خورد!نمی توبه درد هم که اینها که ]اما[ فهمیدیم، کنیممیو میادهیسرا ر حسابمان گریدنکن! معطل ،آقاجان! گرید نکن معطل ،ایخدا

هرچه رفته است!ما باال رجاء لذا ،میازمندین میدیفهم چون ؛میازمندین که میدیفهم ما خودش ازین اگر. شودیم شتریب دشیام و رجاء ،کند حس شتریب را خودش ازین انسان

خدا ،میخوانیم ینشد نشد! نماز ،شد شد ؛رودیم نیب از هم رجاء ،نکند حس را حاال میدهیم ،دیدهب انجام صالح عمل: گفتند غمبرانینداد نداد! پ ،داد داد ما به یزیچ

داشته یادهیعق کیمذهب و کی ایدر دن دیباألخره انسان با گرید !نشد نشد ،شد شد ،یزردتشت نشد مسلمان ،مسلمان نشد یهودی ،یهودی نشد یحیمس حاال ،باشد

!ستین نیا مسئلهاست. ]اما[ نیمردم ما هم ا نید باألخره ؛...نشد یزردتشتحمتاجون» بار خود را در این آستان ، فهمیدیم مطلب چیست ما؛ «فإن ا

نند نا ماعی، فتهرجاء ما باال رو بینیم! ور می غوطه، فرودآوردیم و خود را در نیازبان رود یا زیر زمرتبه باال می یک، گذاریدمیالحرارة که وقتی در آفتاب میزان

را ز خودما هم نیا؛ رودمی باال مرتبه یک، شخصی که چهل درجه تب دارد بگذاری حس کردیم که تا چه اندازه است.

ن یهاد، هدایت حق نور نجات بندگا به طریق ارای ؛نایأمسوأصبحنابنعمتکونایاستغنضلکبفونایاهتدبنورکغف


م،یه تو داربکه یالتجائ نیا م،یکرد دایپ یتیهدا که ما) !غفار یخدا یا»که یئرجا نیا م،ینیبیبه تو م ازمندیو خود را ن م،ینیبیکه به تو م یازین نیا

و میرو دات ۀکه دربار یدراز یآرزو نیشده، ا ادیسرحد ز نیما تا ا یبراو در ور تننور تو بوده است! ۀواسطبه نیا م،یخواهیکه از تو م ییزهایچ

اگر ه است؛داختافکار ان نیراه آورده و در ا نیتا ما را در ا دهیقلب ما تابو میکرد دایا پما به نور تو راه ر ها کجا؟!(حرف نینور تو نبود ما کجا و ا

«تو! ریغ از فضل میشد ازینیب به فضل توند ضل ف ز غیر وخداو مطلق ا ی مطلق به سوی موجب غنا ز حقنیا

مانند سایر، کردنمی بیدار شد و ما رااگر فضل تو شامل حال ما نمینیا طرف برای جیفۀ د طرف و آن های گرسنه اینسگمانند ، موجودات گرسنه

ما حال زدیم! فضل تو شاملتا آخر عمر با تشنگی و گرسنگی دور می ،گشتیممیبه بتنس [اما]، تو ریغ به نسبتاین ؛ توغنی مطلق از غیر ، نیاز کردبی ما را، شد

«!میمحتاج ما؛کلینل إتاجونحمان إف» !مطلق ازمندین چه؟ خودتاز خواب ، میکنیم را صبح شبرا شب و ما صبح»؛نایأمسوأصبحنابرمحتکو

«.خوریممی غوطهدر نعمت تو اشهمهاینها ، شودشب می، شویممی بلندایم دان شدهنوکر این خان اصال ما. ها را از تو داریمنعمتکه مینادیمو

ین ا ندگی ببه عنوان اندکردهای حلقهدر آن و دناهگوش ما را سوراخ کرد؛ دیگر ؟!را برانی خواهی مابه کجا می، حرمن ای؛ هخان

به عترفا مم و است تو حاضر یه جلوکهم گناهان ما »؛کیدینیناببوذن «هستیم. این گناهان

منها» .نستغفرکاللهم همانزن یا! در میکرد چه میچه کرد ،میکرد عمدا ،میناه کردگ: مییگوینمما هم و

ناه گ و کردندیدت من زمان که مردم عباآ ؛کر باشدفروشن ،باشد الفکرآل دهیا دیبا انسان ،تهباال رف ن عصر حجر بود! حاال که علمآ ،ر بودتحج وزمان جمود آن ،کردندینم

چه؟! ینعی! گناه چه؟ یعنیها حرف نیا گرید است دهیفالن رس ۀرفته به کر کموشمنها «!کنیمفار میغگناهانی که کردیم است ایناز ما»؛نستغفرکاللهم

251 ذنوب وگناه بنده درمقابل نعمت محبت پروردگار

ن ای ممااز ت ، ماگارپرورد یا؛ معترف هستیم به اینکه خطا کردیماصال !کنیمستغفار میاگناهان

«!کنیم به سوی تورجوع می و کنیممی توبه و؛کیلإتوبون»محبت پروردگار نعمت ل مقاب نوب وگناه بنده در ذ

نوب.مونعارضکبالذ عنبالنایلإتتحبب شتپ یکی ؛یدهیم ما هکه ب ینعم ۀواسطبه یورزیم یما دوست اتو دائما ب»

نیباالتر ،یدهیکه به ما م ییهانعمت نیااز یکی! ...یگرید ،یگرید سر ائماد نکهیا عوضما به و یکنیدل ما وارد م در را تت خودمحب ، نعمت

«!میکنیعارضه مم گناه هبت محب نیادر مقابل میت تو را در دل خود بپرورانمحب دهدیمبه انسان نعمت یأعلی علعکس است ها! خداوند هبصد مطلب رد صد

ر د یستیانسان با ،کندیمدر دل انسان داخلت خودش را حبم ،عمتن نیا ۀواسطبهو ت او ضا و محبانجام بدهد که موجب ر ار ییکارها بدهد،پروردگار بهت محب شمقابل

که یعمتل نر مقابدآنچه را که انسان کنیولهم انسان را دوست داشته باشد اوباشد که .دیآیم وجود به بخ! است گناه و ذنوب ،دهدیت کرده انجام ممحب جادیا

نفس ی ز حسابرس ا می، بعد ن یکسره به سمت خدا نسا روداعتماد ا

تا ؛گرید شودیها دارد جدا محساب نجایاو خداست! ا و میاندهبما آخرا مط بود! با خدا مخلوما یکارها ،شدینم یدگیرس قایدق هاحساب نیکه ا یاوهله

به وجوب صفاتاز یقدر کی و میدادیاز صفات امکان به خدا م یقدر کیخدا را ،میدانستیم ییکدخدا کی ،میدانستیم خدا پارچه کی را خودمان ؛خودمان

ا ... رون و ضعف ااز آثار امک ردهخ کی یول میدانستیم کولالمکلب مهم خاو یابر ،میکردیس او منسبت به ذات مقد که ییهافیعرت یال به ال ینخواه یخواه

اب که حس سمق نیا یول ،بود شدهممزوج ومخلوط گری! خدا و ما با همدمیقائل بود بعق یلیا خم و باال یلیخ باال، رفتو خدا میکنار زده شد ما ،نه [میدید] میکردو یوبخصحبت از که میشکیخجالت م اصال گریکه د میعقب رفت یا! به اندازهمیرفت

شن رو هم داخ! چیه چیه چیه گرید ؛میبکن را نهایاحسان و نعمت و عبادت و امثال اا» :است ییشد که چه خدا قیضیالیذالداجلواأنت» ،«جودک!سعهیالجهل ی

!و جودش سعه دارد دارد رحمت سعه او قدرنیا؛«!فضلکنقصیالعفوکو


آن و؛ شودراحت مییک خرده انسان ، روشن شدکه این حساب پس وقتی ال شامل حو توتا رحمت ، ...ه هستیم وبیچاره وممکن ودبنما ، یاست که خداااین

ول به ق وکی باشیم مت ما تا هنگامی که به وجود خود !فایده ندارد، ما نشودشود ت نمین درسکارما، داشته باشیم )!!( تا اعتماد به نفس، مانهای آخرالزلیکوفو اند!تش سوزباید با آنفس را ؛ باید اعتماد به خدا داشت !شودبارمان بار نمی و

ل و ریخ ئم یبزرگوار و فض ز یدا ز ظن سوء و گناه و شر، تو ۀیناحا ما طرف انازلنایلإکیوخ» کیأتی،میکرکزالملیوالزلیلصاعدوکیلإناوش

یبقبعمل عن ا ح لو،بنعمکتوطناأنمنذلککعمنیفال نایعلتتفض«!وأکرمکوأعظمکأحلمکماکبحانفسبآالئک

از! واسع یرهایخ ،دیآیم نییما دارد پا یبه سو دائما تو ریخ ،اپروردگار است که ییرهایخ هم نهایتمام ا ؛ ت و...یامن وو علم و قدرت و رحمت اتیح .دیآیما م یتو به سو یۀاز ناح ئمادا

،دیآیم تیمعص ،دیآیو گناه دارد م شر و آتشتو یما به سو یۀاز ناحست. خدا ۀسوء ظن دربار نیا ؛دیآیسوء ظن م ،دیآیم تیشکا ،دیآیم ینیب بد

طور نیکاش ا یا :ا! امها میسوء ظن دار تو به ما ایخدا دیوبگ کندیانسان جرأت نم! ... شدیم طورنیا کاش یا است غلط کار نیا ،شدیمطور نیاکاش یا ،شدیم !است سوءظن نیا

ا تهمیشه ا توام ، رودبه سوی تو باال میدارد دائما ، که ما داریمهم ی این شر دی ب دائما دهی ودائما نعمت می !آقا، وارگبزر؛ «میکرکلم»تا هست ده ووب

بینی یما گناه م از اینکه واسطۀبهنه !خوردتکان نمی تگواریبزر کرم وآن و ، بینیمیز بین را اا مبینی عمر واسطۀ اینکه از ما گناه میکنی و نه بهخیرت را از ما قطع می

کنی!یهیچ کار نم !کنیدر عقوبت می لتعجی زنی ودست به انتقام می بری ومییقببعمل اعن کیأتی .بنعمکتوطنا1نأمنذلکمنعکیفالح

.ذلک أن. خ ل: 1

253 تو، شر و گناه و سوء ظن از طرف ما یۀاز ناح یدائم یو فضل و بزرگوار ریخ

این ولی، آیدکارهای زشت می، آیداز ما به سوی تو اعمال قبیحه می دائما» ۀاطاح نعمت و ۀن سعآ و یشود که تو نعمتت را از ما ببرموجب نمی

«!نعمت را از ما برداری !وریم و غوطهدر تمام نعمت ت ماباز هم دائما و آیددائما اعمال قبیح می

است! احاطه کرده تو ما راهای ن نعمتآ جملهباللو» کند، ]یعنی[ اینکهو این گناهان ما تو را منع نمی؛ «!بآالئکنایعلتتفض

را لوی آنی، جهای تو که بر ما تفضل کنتو را منع کند از اینکه آالء و مهربانی کنی!می تفضل آالئتبا همباز بگیرد؛! چقدر یپاک چقدر! یه! چقدر منزیتهس یخوب یخدا چه ؛«فسبحانک»

دایپ ضعف اعصاب !یشوینم ی! عصبانداردیبرنم گرد اصال کهقلبت صاف است لیتعج ،یدهینم یگوشمال زود! نبره خوابتما مخلوقات ی! شب از نگرانیکنینماست! چقدر ی! چقدر اخالقت عالیپاک چقدر «سبحانک»! یکنینم عقوبت به

!یسعه دار! چقدر یبزرگوارأحلم «!یچقدر بزرگ»؛کمظعأو «!یبردبار چقدر»؛کما ؛کمکرأو

«!یمیچقدر کر»ها را مت نعمائدا به نعمت وابتدا کردی ، و انتها ابتدا کردی»؛ دایمعومبدءا

«دهی!ادامه می، مخواهیبنبودیم که ، خواستیمیمما نعمت نکه ابتدا کردی به نعمت درحالی

مبدئا، یداد ریسم ۀادامباز هم ، خواهیمی و وجود آوردیه حاال که ما را ب !دیادتو ه بز عدم ا، خواستهخواسته و ن، آخرو از اول ابتدا و انتها از ناحیۀ توست،دایمع و

،«ادیمع»دهی کمال ادامه میمراحل و وجود را در ؛ «مبدءا»وجود آوردی «!ه استمنز و پاک وت ءسماأچقدر »؛کسامئأتسقدت

وج صفات تو چقدر ! است رگبز ،است ثناء تو جلیل ستایش و»؛کنائثل «عالی است!


تیچقدر ظاهر است، کارها یکنیم که ییکارها»؛کوفعالکعائنص1مروک «!است حیچقدر صح

فالعفویتئیخطوعلفبیسنیقانتأنملامحمعظأوضالفعوسأیلإأنت.یدی سیدی سیدی سالعفو،العفو

ه:( ک میبه تو عرض کن میخواهیاست که ما م نیاجمال مطلب ا ایخدا)»ملم به ع که مرانیتر است از احلم تو بزرگ وتر است ! فضل تو واسعایخدا

تر است گتر است، فضل تو بزر! حلم تو واسعرینگ م! من را به عملیریبگ من نکهیا یراب ر،ی! من را به گناهم نگیریخودم و گناه من بگکه مرا به فعل

!کن عفو! کن عفو! کن عفو ایخدا: میگویم دارم، عفو به اعتراف ،من یخدا یا ،من یخدا یا». یدی سیدی سیدی سالعفو،العفوفالعفو

یا ،نبزرگ م یا! من یآقا یا ،من یآقا یا ،من یآقا یمن! ا یخدا یا«بزرگ من! یا من،بزرگ

لعفوا»من! رب ،من یآقا ،من یموال ،: بزرگ منمیگویم دارم من آخر فت،ر نیب از گناهان آمد، که استجابت! گریبت است دااستج نجایدر ا «العفوالعفو حققم دراز یآرزو و لیطو أمل آن شد، محقق رجاء و رفت، نیب از ظن سوء

و بحجا نیا هست، خدا به ظن سوء انانس دل در که یهنگام تا چون شود؛یم !شود پاک دیبا قلب برود جلو بنده که گذاردینم و است پرده

اریصحبت اغ یجا ستیخلوت دل ن

2دیـرود فرشـته در آ رونیـچو ب وید خب ؛کند حرکت بتواند ستین ممکن دارد سوءظن خدا به انسان نکهیا تا

که است نیا یبرا هامناجات نیا ،هالهنا نیا ،هاهیگر نیا داست،یپ یسوءظن هنوز !پاک بشود، پاک بشود، پاک برود، نیب از هاظن سوء

بمحمد و آله الطاهرین و صل علی حممد و آله أمجعی

.اکرم. خ ل: 1 .187، غزل حافظ وانید. 2

دهممجلس ی خداوند و اهمیت دوام بر عملذکر دائمکیفیت

جیم یطان الر أعوذ باهلل من الش حیم م اهلل الرمحین الر بس

الطاهرین الطیبی له آحممد و خری خلقه علی اهلل و صل هم أمجعی و لعنة اهلل علی أعدائ

بذکرکالل اشغلنا سخطکهم من أعذنا منعذابکو أجرنا منو ارزقنا و

؛کمنفضلنایوأنعمعلمواهبکاز و ،پناه بده مشغول کن و از غضب خودت ذکر خودتبه ما را ایخدا»

زی رو ها و عطاهای خودتو ما را از بخشش ،در امان بیاور عذاب خودت «!انعام کن ونعمت بده بر ما و از فضلت ، کن

معنای ذکر خدا

نه ؛ است کردن ادی ،. مراد از ذکرخدا ادی یعنی: ذکر خدا اشغلنابذکرک!هم للاورد ، کندیم یکه انسان با زبان جار ی. به اذکارکردنیرا جار یذکر با زبان نکهیافالن : ندیگویمذکور. م یتوجه به آن معن یبراقلب است و یبرا. ذکر ندیگویم

انسان اگروقت در خاطر من است. آن است،من ادیدر : یعنی ؛است من ذکر در زیچکه قلب انسان را یزیآن چ، نهایاست که ا نیاز باب ا ،دیگوبذکار اذکار هم ا نیبه ا

1.ندیگویم ذکر نهایباب به ا نیاو لذا از ؛ کنندیآورند و ظاهر میم ادیبه کندیم ادی

ضور المعنیی یف الن ”یخ أبوعل: قال الش : »311، ص 3، ج مجمع البحرین. 1 کر هو ح و قد “فس الذ

مجلس دهم / 1أبوحمزه ج یاز دعا یشرح فقرات 258

فتن ذکر ش یا ایجاد یاد خدا، ارز به سبب

ه یاد کخورد این است تقدیر آن چیزی که در واقع به درد انسان میکلعلی قیمت دارد. هر، شودکردن خدا می ذکار لفظی موجب یادااین چون و ؛خدا باشد

هر و؛ قیمت دارد، کردن خدا باشد موجب یاد که هر ذکری باشد ،شودمی ذکریک ذکر ینسان اقیمت ندارد. بنابراین اگر ، ذکری که خدا را به یاد انسان نیاورد

.ل باشده غافکمفصلی است یاد خدا باشد بهتر از ذکر ، مختصری بگوید و با آن ذکر اهمیت دوام بر عمل

...وادت السالم کودک بودند و به ذکر و عب حضرت امام جعفر صادق علیه لحرامادمسج د درالسالم آمدن روز حضرت امام محمد باقر علیهیک .خیلی عالقه داشتند

ضرتح؛ های داغ نشسته و مشغول عبادت استروی زمینکه این بچه دیدند و :فرمودند

بنای ،منالعبداهللتعال !إذارضی ای ای فرزند من! » 1؛لیمنهبالقلرض، شودباش راضی از بنده أعلی علیای پسر کوچک من! اگر خداوند بچه! «.شودکم هم راضی می به کار

:روایات داریم لذا در ودوام داشته و کمی که انسان بکند آن کار» 2؛دومیالی منکثیخدومیلیقل

«بهتر است از آن عبادتی که زیاد باشد اما دوام نداشته باشد.، باشدکار انسان نکهیا از است بهتر نی! اگرید دار استجان ،که دوام دارد یآن کار کم

کر بمعن ی س عم .؛ ی القول ل الذ «ألن من شأنه أن ی ذکر به المعنیی

:603 ۀکلم، هزار و یک کلمهه مکسورة ، الذکر باللسان ضد اإلنصا » . قاله ، و بالقلب ضد النسیان ؛ و ذال ه مضمومة و ذال

.التصریحکام یف ، الکسائی”قال: السالم لیهعبداهلل ععن أیب»: 87ص ، 2 ج، الکافی .1 فقال،اجتهدتیفالعبادةوأناشاب

الملیهلأیبع :الس اهلل!دونماأراکتصنع،یابنی عبدفإن إذاأحب وجل عز «“.عنهبالیسیارض :505، ص رر الکلمرر الحکم و دغ .2.”السالم فرمودند: حضرت امام علی علیه» منقطع «“قلیلیدومخیمنکثی

259 «عبادت قورباغه»المثل ضرب

د و فردا شب هزار رکعت نماز بخوان ،شب کی [مثال]؛ دوام نداشته باشد امابکند یادیز صبحش خواب بماند و قضا شود. نمازشب تا صبح عبادت کند اما ای ،نخواند چیه

ل ضرب لمث قورباغه»ا «عبادت

وقت خسته آن، خواننددعا می ،گویندذکر می ،نشینندها اول شب میبعضیم ند و نماز صبح هانماز شبشان خواب، بردشوند و آخر شب خوابشان میمی

!نداخوابو زند میهم ند و أحیانا آفتاب االطلوعین هم خواببینند و اخواب «!کننداینها مثل عگروگ عبادت می؛ وگ رگعبادة الع عب د هذا ی »: گویندها میعرب

« هقورباغ»ه ب ـ گویندعیدی میمبه آنها که ـ های عربلسان این دهاتی بهعگروگ هاباغ درشب راز ساینها است. چون « قورباغه» عبادت اینها مثل: گویندمی؛ گویندمی رباغهصدای قو؛ شوندسحر دیگر خاموش می، خوانند تا نزدیک سحرها میمرداب و

ن صبح.اذا خواند نه نزدیکالطلوعین میوقت بلند نیست. قورباغه نه بیندیگر آنآخر شب س نفو ی زدحام و غوغا فضای خالی از ا

؛ فضا سنگین است و نفوس بیدارند، شب اول عکس است.هولیکن مؤمن بآخر شب که ، اول شب بخوابید: گویندخواهد. و لذا میمایه می، عبادت اول شب

وقت آن، م نیست و فضا باز استند و غوغا و ازدحامی در عالانفوس خواب ۀهمو زود هم بلند ، خوابندها زود میمشغول عبادت بشوید. و لذا مؤمنین شب

ذکار ا؛ کنندیاد خدا می ذکاری که دارنداو با ، شوندو مشغول کار میدیگر وند شمی 1ای باشد که نفس را خسته نکند و مالل نیاورد.هم بایستی به اندازه

﴿ ۀالسالم در تفسیر آی باقر علیه از امام محمد، 481، ص 1، ج یحضره الفقیه من ال. 1

﴾*: لاللیل،فإذاذهبثلثااللیلأوأنزلتیفأمیالمؤمننیعلیه» الموأتباعهمنشیعتنا؛ینامونیفأو الس وما لنبیه یفکتابه وجل فذکرهماهللعز عنده، فیام راهبنیطامعنی راغبنی م رب إل فزعوا اهلل شاء

همبامأعطاهموأن هأسکنهمیفجوارهوأدخلهمجن تهوآمنخوفهموآمنروعتهم... :ترجمه«أخبالسالم و پیروان آن حضرت که از شیعیان ما هستند نازل شده امیرالمؤمنین علیه ۀباراین آیه در»

سوم از شب یا چندان که خدا خواهد بگذرد، خوابند و چون دوکه ایشان در آغاز شب می؛ است


نفس در سیر مدارای با فق و سلوک و اهمیت ر

فاد آن م و مداری هایی که سندش هم صحیح استبسیاری از روایتدر مدارا ، مدارا یعنی 1«!طریق رفق را پیشه کنید، در عبادات»: هاست کاین روایات

، عشق داریدو شوق ،تان کشش داردنفس و ای که ذهنبه اندازه؛ کنید با عبادتدیدید و کنید. اگر دو رکعت نماز شب خواندید رها شوید خسته می !عبادت کنید

از انسان حتما .دو رکعت دیگرطرف شد رتان که بگیجی، بخوابید، هستید گیجاینها را مستحب کردند تا ، نه؛ التزام نگرفتند که فالن مقدار نماز مستحبی بخواند

ییک نفسانجام دهند. ، مقداری که استعداد و کشش دارندآن ۀبه انداز، اینکه نفوساز آن صد انسان یوقتیک؛ یک شب حال دارد صد رکعت نماز بخواندکه است

!خب نخواندحال ندارد، ، تواند بخواندهم نمیرا تش دو رکع، رکعت در یک شب .[دیکن عبادت دیدار شوق] هک یابه اندازه دیگر مستحبات معنایش این است

فق با نفس ز عدم ر ی ا ل زیبای روای تمثی

:در یک روایتی وارد است کهسواری است که نه راه را مثل آن اسب، رودشخصی که در عبادات تند می

2!گذاردنه پشت و کمر برای این اسب می کند وطی می

خیزند و پروردگار خود را گاهی از روی خوف و گاهی از روی طمع از خواب برمیکند، و ذکر میپیغمبرش وجل در کتاب خویش نامشان را برای ند عزخوانند، پس خداومی

سازد که آنان را در جوار خویش جای داده و آگاه می، فرمایدمؤمنین را از آنچه به آنان عطا می «. سازد...از بیم و هراس و خوف، ایمن میایشان را و کندداخل بهشت می :154، ص 10ج ، معاد شناسی .16( آیه 32* سوره سجده )

ن را از روی وردگارشاکنند، و پرهایشان تهی میبه آیات ما، شبانگاه( پهلوهای خود را از خوابگاه مؤمنین») «خوانند.ترس و امید می

؛ 106، ص رسالۀ لب اللباب در سیر و سلوک اولی األلباب. جهت اطالع بیشتر رجوع شود به 1 .1، تعلیقه 148، ص ومو سلوک منسوب به بحرالعل سیر ۀرسال

:87، ص 2، ج الکافی. 2ینمتنی؛فأوغل”السالم قال: عبداهلل علیهعن أیب» هذاالد ،إن اهللعلیهوآله:یاعل قالرسولاهللصل

،وال )یعنیالمفرط(فیهبرفق المنبت نفسکعبادةربک،فإن والتبغضإل «“أرضاقطع.الظهراأبقی

261 نفس تیدوام مشغول

هم و هم آن حیوان خسته نشده ، مدارا برود ااگر انسان روی اسب سوار شود و ببه نه ، اما اگر تند برود؛ یک روز دیرتر ،یک ساعت دیرتر، رسدانسان به مقصد می

ماند.کمر برایش نمی ،افتد دیگروسط راه میهم حیوان ،رسدمقصد میشود ه میخستنفس ، های سنگیناز آن عبادت، ددوب دنبال عبادتکه هم انسان

ه گذارد. اشخاصی کرا می زود بار، تب تند: گویندکند. لذا میمی رهامرتبه یکو کنند. اگر شوند و رها میزود خسته می، شوندمشغول عبادت می و شوندخیلی داغ می

ناسب مآنچه از ،اردآنچه را که اشتها د نندبخورا کمکم به نفس خود به مدارا و مالیمت ست و خستهاحال عشق و ذوق ه همیشه نفسشان ب.. .ذکار و توجه وااز با او است

اندازد.دارد و بار را هم روی زمین نمیو دست هم برنمی، شودنمینفس دوام مشغولیت

شهینفس انسان هم ،باشد مشغول یزیچ به که یستیبا شهیانسان هم خب ارک دارد شهیهم وزنده است کهکه بدن انسان یطورنیهم؛ است یکار مشغول

نده ز انسان بدناست. طورنینفس هم هم، ستدیایاز حرکت نم آن کی و کندیمخواهد یم ،خواهد خواب باشدیم ؛زندیم شهیدر حرکت است و قلبش هم شهیهم

، ستدیخواهد بایم، دخواهد ساکت باشیم، خواهد صحبت کندیم، باشد داریب، زندیخواهد عبادت کند. قلب میم، خواهد غذا بخوردیم، خواهد حرکت کندیم

گوشو چشم یهاولغذا به سل ، کندیخون حرکتش را م، کندیم را خودش کار هیکل یجوهر حرکت ،حرکت ریخودش را در آن مس ۀفیانسان وظ یهاولتمام سل، رسدیم

ست.ا یندگز ۀالزم نیا ؛خواهد نخواهدیم، اهد انسان بخواهدخویم، دهندیانجام م خود همیشه، نفس انسان تا هنگامی که زنده است .طور استنفس هم همین

در ؛ گیردیک صورتی در ذهن خود می، کند و از آن چیزمی همواج را با چیزیتی هیچ تفاو، بزرگ باشد، کوچک باشد، حرکت، در سکون، در بیداری، خواب

نفسش گوییم حاال میمرده هم انسان، مشغول استنفسش زنده کند. انسان ینم ت.قابلیحاال و ت است وقت فعلیآن؛ اما نه به سوی زندگی، مشغول است

وصورت کی شهیهمگردد. یم یزیدنبال چ شهیهم ،نفس مشغول است نیا


ن خود را از خاطرات ذه تواندیو انسان نم ،شودیم دایپ انسان ذهن یبرا یخاطرات کی ،م صورت بگذرد و وارد در عالم مافوق صورت بشودعال از نکهیمگر ا ؛کند فارغ

نه ؛ است صورت از باالتر و ندارد صورت که یطیوقت نفس متوجه است به عالم بسآن است. یو زندگ اتیح ۀالزم نیا ،افتدینفس از توجه نم، است افتاده توجه از نکهیا

مور ذکر نیه؟! یهقاب ا فا مور است یا ذکر ا بهتر

. ل باشدبه چیزی مشغود و نفس انسان بایانسان بنابراین همیشه ذهن پس تر دا بهخی بهتر است؟ ذکر ه چیزچ، حاال از آن چیزهایی که به او مشغول است

ت یا هتر اسدا باست یا ذکر شیطان؟! ذکر خدا بهتر است یا ذکر نفس اماره؟! ذکر خالت ر تخیا ذکر خدا بهتر است یا ذکر مال فانی؟! یا ذکر شهوت؟! یذکر مردم؟! ذک

شود؟! ت انسان میشخصیو و توهمات؟! یا ذکر اموری که موجب استکبار ذکر بقاء بهتر است یا ذکر امور فانیه؟!، خالصه

یم شیرات گیبدانسان را به ا آن چون؛ گریبهتر است د [بقاء ذکر] آن امسلم نجاید. در اکشیذهن انسان را به سمت خودش م ،هیامور فان نیابه و توجه ،دهد

:دیفرمایماشغلنابذکرک همیشه یاد ،مشغول کن ما را به ذکر خودت، خدایا»؛اللهم

«!تو باشیمهمیشه یاد خدا باشد همیشه! هیچ ؛ چقدر خوب است انسان یاد خدا باشدو

1!نکند یغفلتی به یا قاض مرحوم ز کالم دنیویاهتمام د خدا و دوری ا

:که فرمودمیایشان ، یکی از دوستان ما در نجف اشرف رفتیم و هرـ می اهلل علیه رحمة ما سیزده سال به درس مرحوم قاضی ـ

ت و در این مد ، بیشتر خدمت ایشان بودیم کمتر، دو ساعت روزی یکینیا ده از ملیک روز یک جکه سیزده سال یک کالم دنیوی از ایشان نشنیدیم

سیزده سال! !بگویند

.146، ص آیین رستگاری . جهت اطالع بیشتر پیرامون این مطلب رجوع شود به1

263 یویاز کالم دن یرخدا و دو ادیبه یاهتمام مرحوم قاض

:گفتیکی دیگر از رفقا میحوم ای رسیده بود که ما بدهیم خدمت مرحوالهیک از شیراز یوقتیک

کردم. آمد نمیورفتو و من هم خدمت مرحوم قاضی تردد نداشتم ، قاضیا خدمت بین نماز مغرب و عشاء آن حواله رو یک روز رفتم خدمت ایشان

م گفت، بکنم سؤالی از ایشانکه یک با خودم گفتم مدام و بعد ،ایشان دادمخواهم عالی میسؤالی از حضرتیک ، خواهمکه آقا خیلی معذرت می

:که مگفت ؟خواهی بگوییمی هعزیزم بگو چ !جانبگو بچه: گفتند .بکنم مثال گویید و میزنید خواهم عرض کنم اینکه شما دم از وحدت خدا میمی

ات ذرسد و فانی در رسد و به مقام لقاء خدا میمقام وصول می انسان به اینها حقیقت دارد یا خیال است؟، شودپروردگار می

سن دستش را به محا ،مرحوم قاضی یک نگاه تندی به من کرد)گفت:( !من چهل سال است در این وادی هستم، عزیز من: گفتکشید شخود

خیال است؟! خیال؟!بذکرک»ست! ا کر خدابه ذ اشتغال ، این اشغلنا معنایش این است که «اللهم

ان ذهن انسدر ای غیر از خودت هیچ پرده !ما را مشغول خودت کن همیشه ذهن صاف و پاک. هیچ! هیچ هیچ، پیدا نشود

«.!پناه بده و ما را از غضب خودت در دامن خودت»؛وأعذنامنسخطکم نها مهآ، سوای تو غضب کند، دم غضب کنندبگذار مر !به ما غضب نکنتو

خیلی ضب تو خیلیغ !ضب تو خیلی شدید استغ! اما تو بر ما غضب نکن؛ نیست !کندآدم را قطعه قطعه می ؛شدید است

«!پناه بده ما را از عذاب خودت در دامن خودت»؛وأجرنامنعذابکو نگذار از آن بگیر ا را م !پناه بده ما را در دامن خودت، کنیمیکه عذاب

موجوداتی هستیم که طاقت ،یی هستیمهاما یک آدم !های خودت به ما برسدعذابمواهب و نعمت و بهذهن ما ، لذا آقاجان؛ نداریم.. را .خشم و غضب و عذاب و

. تو اگر بعضی اوقات هم ستعادت کرده ا.. .ت و جمال ورحمت رحیمی


سم اما یک ق، دهیمی [مالیگوش]تو خدایی و ، مالی بدهیخواهی ما را گوشمیمالی که ما را بیشتر نزدیک گوشقسم ! یک مالی نده که ما را دور بیندازیگوش

که سمیحاال به هر ق، ترسیمما از دوری تو می !مالی عیبی نداردگوش آن؛ کندجمال ،ت باشدرحمانی، ت باشدبه رحمت رحیمی ،ما را نزدیک کنیتو خواهی می

.است اختیار با خودت، جالل باشد ،باشدمام سجاد علیه ال طلب ا مواهب ند ز خداو لسالم ا یتناهی را ا

«!خودتهای به ما از بخششروزی کن »؛نامنمواهبکوارزقشود و بر جودت افاضه می ۀکه همیشه از خزان یتناهی های البخشش

!روزی ما بکن و به ما بدهنها هم از آ، ریزدمی کائنات بر موجودات ومردم شتهایاو اشتهای ما غیر از ، هایی هستیم که خیلی اشتها داریمما آدم

گوشت آبیک به ، شوندنان سیر می هلقمبه یک ؛ است. اشتهای مردم کوچک است به یک، شوندبه یک زندگی قانع می، شوندچلوکباب قانع مییک به ، شوندسیر می

یک اما ما شان ]هم همین است[!یروز؛ شوندحکومتی شاد میبه یک سندیمنظومه مر و مو ق تمام فلک و خورشید !فلک ۀدهانی داریم مگر اندازه دارد! به انداز

ه لپ گوشین اباز هم دهان بزرگ است و ، ما این دهان درونو کهکشان را بریزند السالملیهحضرت سجاد ع گرم! ی داریمیچنین اشتهاهمیکما !گیردما هم جا نمی

ی هاارویم دعمی ما، این اشتها را هم از پیش خود نیاوردیمما نفرمود؟! آخر طوری این: گویدمی ،گذارددر دهان ما می هم خوانیم و حضرتابوحمزه را می

؛ دهدگذارد و یادش میاش میدهان بچهدر مثل مادر که !طوری بگوآن، بگو :گویدحضرت می

«!تو داریم رۀما خیلی آروزی بزرگی دربا» 1؛الیأمالطوکیلنافإن دهد دیگر.یاد میبه ما ما چه بگوییم؟! ، گویدطور میوقتی حضرت سجاد این

«!های زیاد نصیب ما کناز آن روزی»؛نامنمواهبکوارزق

، فرازی از دعای ابوحمزۀ ثمالی.586، ص 2، ج مصباح المتهجد و سالح المتعبد. 1

265 تشرف به حج یاستحباب دعا کردن برا

﴿: یرزاق یخدا هم تو و میشوینم ریس ما یبده ما به زهایچ نیاز ا

﴾،1 ما یروز؛ بدهد یاست که مرزوق را روز نیرزاق ا ۀفیو وظخود ۀحاشا به کرم تو که ما را در سر سفر و اال ،کند ریباشد که ما را س یایروز کی دیبا

که یشویم یاگر راض. ستیخوب ن نی! ایاوریما ن ۀوقت غذا به اندازآن و یدعوت کن بلنداش گرسنه و از سر سفره کندینم ریاست که مرزوق را س ییخدا، خدا نیا: ندیبگو

یهست یرزاق یخدا کی، بکن! اگر نه خب ،افطار ماه رمضانر دخصوص به، شوندیملناف! گرید یکن ریس دیما را با، یکن ریس دیکه با .میسته یطورنیما ا !الیأمالطوکیإن

«إنعام کن بر ما از فضل خودت!»؛فضلکمننایوأنعمعلنامنمواهبکوارزقز اناسیم دیگر نه دست بشناسیم از پا و سر بشما بریز به آن مقداری که

ی بشناسیم فقط؟ اشتهای به ذکر خودت.ه چیزچهیچ نشناسیم! ؛ دستبوارزق ورضوانکومغفرتکورمحتکصلواتککی نبقبارةیوزتکیناحج

.بیمبیقرإن ک،تهیأهلبوعل هیعلج حنیم و زیارت ک تو را ۀکه قصد کنیم و بیاییم خاناین ما را روزی کن»

ورحمت وصلوات که ، انجام بدهیم و زیارت قبر پیغمبرت را بجا بیاوریم !بیت آن پیغمبر باشدآن پیغمبر و بر اهل مغفرت و رضوان تو بر

این !کنیگوش میهم حرف ما را و کنیتو هم خیلی نزدیکی و اجابت می «!حج را انجام بدهیم که کن دعای ما را هم مستجاب

ی تشرف به حج باستحبا ن برا دعا کرد

2تقاضا کند برای حج. أعلیعلی مستحب است که انسان همیشه از خداوند

:138، ص هرسالۀ نکاحی. 58( آیه 51. سوره ذاریات )1محکم و استوار یتقوت و قدر یدهنده است و دارایروز اریکه او بس نهاتمسلما خداوند است » «.باشدیم ۀخصوصا در ادعی؛ حج در بسیاری از ادعیه وارد شده استتشرف به برای یدرخواست و دعا. 2

:24، ص 1، ج األعمال اقبالو از جمله: ماه مبارک رمضان


که انسان د است و مستحب مؤک !خیلی خوب است، یلی عبادت خوبی استحج خافرادی که حج نکردند ؛ کندو یک عملی است که واقعا عوض می 1هر سال حج کند

2!کنداصال عوض میحج انسان را اینها دانند که افرادی که حج کردند می، دانندنمیتمتع مؤلف به حج ن تشرف خواهر داستا

؛ بود.. .و خاص قیطر کی یلیخمقدس و یلیما خ یهارهیهمش نیا از یکیشما هم امسال : که شانیخدمت ا میرفت میبرو مکه میخواستیم یوقت، شیچند سال پ

وتجارت ؛ستیه نمک ،روندیکه مردم م یاهمک نینه! ا»: ه! گفتمک میبرو دییایبب خ: گفتم. هاحرف نیاز ا« اشد!پسند ب ه بروم که خداخواهم مکیاست! من م احتیس

ات و با فالن ی خصوص نیمن با ا»: گفت! میبرو ایب یخواهیکه م یطورحاال شما آن« ه!روند مکیشان میهاآقاها با خانممردم همه استمد شده گرید حاال ؛توانمی.. نم.و

و میقدر صحبت کردنیا زاب [!شدینم آمدن به حاضر]اصال که ،محکم، خالصهخواهند یم که ییرهایگیماه مانند نایع، طرف طرف و آن نیا ،میمال و واشیواشی

منالب»: ندیگوی. مرندیبگ یماه بعد و تر شدخورده نرمیک او نکهیتا ا 3«ا.لسحرانیإن

«م روایت است که فرمودند:السال از امام صادق و امام کاظم علیهما بگویید:بعد از هر نماز فریضه در تمام ماه مبارک رمضان از ابتدا تا آخرش”

وسعة منکوعافیة ،ماأبقیتنییفیس عام بیتکاحلرامیفعامیهذاویفکل ارزقنیحج اللهم ،وال یفةوزیارةقبنبیکصلواتکعلیهوتلنیمنتلکالمواقفالکررزق یمةوالمشاهدالش

رمناألمرالمحتوم أسألکفیامتقضوتقد إین نیاواآلخرةفکنل!اللهم آله،ویفجیعحوائجالد والیفلیلةالقدرمنالقضاءال ذیال لأنیرد هم،تیبد اجبیتکاحلرام،المبورحج کتبنیمنحج

أن ر تقد تقضو فیام اجعل و سیئاتم؛ عنهم ر المکف ذنوبم، المغفور سعیهم، تطیلالمشکور یعن یأمانتیودینی!آمنیرب رزقیوتؤد ععل «.“العالمنیعمرییفطاعتکوتوس

.133، ص 11، ج یعةوسائل الش. رجوع شود به 1بلوغ و تأثیرات شگرف این فریضه در روح جهت اطالع از اهمیت بجا آوردن حج در أوان سن . 2

.500، ص روح مجردو جان انسان رجوع شود به :و آلهرسول خدا صلی اهلل علیه ، به نقل از 379، ص 4، ج من ال یحضره الفقیه. 3

267 حج کردند ادهیو پنچ مرتبه پ ستیب السالمهیعل یامام مجتب

اندازم! یعکس! مگر من عکس م»: گفتخواهند. یم عکس نهایحاال ا ، مقدمات و...! چادر خواهندینمکه طور عکس شما آن از ما: میگفت« !باشد عکس با دینبا کهه مک

و]اس زن عک کی شیپ یرویم ،صورت خودت یرو یکشیو م یکنیسرت معکس که نیا؛ بچسبانند آنجا ندخواهیم یتمسکمس کیفقط اینها ! یاندازیم [عکس

هم اشکال ندارد. نی! استینشان رنامهعکسی از ایشان بردیم و گذ چنینبه هزار وسیله یک همما خالصه

ای و دادی و ی و منظرهاطوافی کرد و سعی، رفت آنجا. رفتیمبا هم و ندرا گرفتخواست نمیدیگر مسجدالحرام در آمد می! او بیدادی و لبیکی و عجیب و عجیب

!هیچ !هیچ؛ بیرون بیاید هانه شددیور دیگ ،از یکی دو ماه که مانده بود به موسم حجاو .ما برگشتیم

ج حگفتی این ؟! تو که میآقا است چه شده: گفتیم ه بود!داشتحرص براو را ،بودقا! آ، نه»: گفت...! واست و گردش است و تجارت است سیاحت؛ زیارت نیست

دامجدباز شاءاهلل خب خدا إن «!های دیگر است! یک حسابستین طورهانیا !قسمت کند

ی مجتب مام لسعلیه ا مرتبه پیاده حج مالا ند بیست و پنچ کرد

لذا حضرت امام حسن مجتبی بیست و و ؛ طور استحج این ،مطلب ۀخالصن همین االعابدین ظاهرا با شتر خودشحضرت امام زین 1،پنچ مرتبه پیاده حج کردند

و . کردندخالصه هر سال حج می 2،یا مقداری کمتر بیشتر حج کردند مقدار

«منالبیانلسحرا کمة،وإن حل عر منالش هرآینه : »]332، ص 2، ج نور ملکوت قرآن؛ «إن هام سخیر افو ت انچنان در افادۀ مع، باشد و[ بعضی از انواع سخنبعضی از انواع شعر، حکمت می

ا را از توان آنهمی ثر است کهمجازات و انواع استعارات مؤ مخاطبان، با فنون بالغت و استعمال «اقسام سحر نامید.

؛ 331، ص 4، بیهقی، ج السنن الکبری؛ 180، ص 3، ج شهرآشوبابن، طالبمناقب آل أبی. 1 .537و 111، ص 3، ج السالم شرح األخبار فی فضائل األئمة األطهار علیهم

.518، ص 2، ج الخصال. 2


و !ستحج خیلی بیشتر از عمره اثواب است! عمرهاز غیر ؛خصوص حجبه دهد.ای است که انسان در ماه رجب انجام میآن عمره، ترنزدیک به حج

که صلوات و رحمت و مغفرت و ، غمبرتیپ قبر ارتیو ما را موفق کن به ز» نییتبراه را باز کردند و نیآمدند و ا نهایکه ا «باد تشیبرضوان تو بر او و بر اهل

ر در منغکه م یوهش یماد انسان نیا با و را به انسان القا کردند یکردند و آن معانآنها چه ،استشده دهیدوخته و چسب و قلبش به آمال و آرزوها است اتیماد

و مردم ،عالم آن به بردند و دادند حرکت را هاقلب نیا نکهیا تا دندیها کشزحمتبه ۀهم نهایاو راه مردم را با خدا باز کردند. ،ت کردندی بدبه ا ۀعشق و عالق یرا دارا اءیکه بر انب یآن نعمت یحت 1؛است بوده غمبریپ تیباهل و غمبریبرکات پ ۀواسط بوده ما غمبریپ تیباهل و ما غمبریرحمت پ ۀواسطشده بهینازل م آنهاو امم نیسابق

و مغفرت و رضوانت را بر آنها رحمت ؛اهلل حق دارندیسو بر ما نهایاست. پس او در ذات مقدس خود ! بده حرکت! و دائما آنها را در صفات جمال خود کن ادیز

!یفزایآنها ب ۀروز به روز بر سعه و بر درج ،ستا یتناهی که الناعل ؛وارزقناعمالبطاعتک تکوتوف کی وسنةنبمل ؛لهآوهیاهللعلصل

چه آن !نیمعمل ک روزی کن که به طاعت توما را ، ما را موفق کن !خدایا»عمل ما ستا تو رضای آنچه موجب، عمل کنیم، ستا موجب طاعت تو

ود را خشن غیر از تو دل، عمل به غیر طاعت تو نکنیم، غفلت نکنیم. کنیم «!و ما را بمیران بر آیین خودت .منینک کیهرکدام، مما، فیطوا، هارهیعش، هاقوم، دارند ینییمردم آ ؛رددا ینییآ کیهر کس

اوهام درمردم را ۀمغزها را گرفته و هم ،یجاهل یهابدعت ،یجاهل یهاسنت، دارند یسنتتو [ایخدا]« خودت نییبر آ خودت،بر سنت رانیبمما را ایخدا»ر و متقشر کرده است جتحم

وجود در عالم یزیچ چیه هم تواز ریغ ؛است “ اهللإال ال إله” تو نییآ، یدار نییهم آ

السالم، بیت علیهمواسطۀ اهلۀ طیبه و نزول رحمت بر آنها به. جهت اطالع از توسل انبیا به خمس1 .195، ص 9، ج معاد شناسیرجوع شود به

269 سنت یاصطالح یمعنا

است که او احکام و میقرآن کر، پروردگار نییآ پروردگار،ملت ؛خدا است نییآ نیا 1.ستین یهاو سنت هانیی! و از تمام آرانیبم نییآ نیزند. ما را بر ایم دور دیهمه بر محور توح

یهابدون استثنا از سنت، تو باشد نییاز آ ریکه غ ینییهر آحذر بدار! و رما را ب، یجاهل .ستینفاصله ه ککفر و اسالم نیب و. است یجاهل یهانییو از آ یجاهل

اصطالحی سنت معنای

کی وسنةنب «!بمیران ا را بر سنت پیغمبرتم»؛لهآوهیاهللعلصلکار نظر ۀاز نقط نه، آن عمل دهد ویم انجام که یعمل آن یعنی: سنت

ودهفرمر مقد ،تمام امت یاست که برا یکار اصول کینظر ۀاز نقط؛ اوست یشخصدهد یام ما انجآن عمل ر ،عنوان برنامهعنوان الگو و بهو خودش به ،ن فرمودهیو مع

نت سرا بر ما .سنت: ندیگویرا م نی. اکنند رفتار غمبریدست پ یمردم از رو که !رانیبمو آله هیاهلل عل یصل غمبرتیپ

لللا اغفر لوالدهم و ربی کام ارمحهام باإلحسانایصغاینیو إجزها ! !غفرانائاتیإحساناوبالس

خود رد رحمتپدر و مادر مرا بیامرز و آن دو را موو ، خدایا مرا بیامرز»ا به نها رآو !نها مرا تربیت کردندکما اینکه در حال کودکی آ، قرار بده

ام ه انجو گناهانی هم ک !من کردند جزای احسان بده ۀاحسانی که دربار «!دادند همه را مورد غفران و آمرزش خود قرار بده

انسان برای پدر و همیشه و مستحب است که !هم دعا برای پدر و مادر این 2پدر و مادر منتظرند.، مادر خودش دعا کند

؛ 196، ص 4، ج قرآن ملکوت نور، رجوع شود به «ال اله إال اهلل». جهت اطالع از مفاد کلمه 1

.192، ص رسالۀ سیر و سلوک منسوب به بحرالعلوم :159، ص 2، ج الکافی. 2ا کنم ادرم دعمی پدر و براآیا السالم پرسیدم: از امام رضا علیهاست: مر بن خالد روایت از مع»

اگرچه مذهب حق را نشناسند؟حضرت فرمود: رسولاهللصل فدارهافإن قعنهام؛وإنکاناحینیالیعرفاناحلق ادعلاموتصد


به و گذشتااز ، دعا کرد بیت پیغمبرحضرت سجاد بر پیغمبر و بر اهل اول،، دان نرسه ایشبند و تا رحمت اوجود انسان ۀچون پدر و مادر هم مقدم؛ پدر و مادر

رای بعد ب، رسد. اول انسان باید صلوات بفرستد و دعا کندرحمت به انسان نمیطور مینپدر و مادر هم ه. رعف هستند و انساناصل چون آنها ؛ خودش دعا کند

نباید فراموش شوند. پدر و مادر، ندستهلدین»کیفیت ز وا «نما

! اگربسیار نماز خوبی استکه « نماز والدین»نمازی وارد است به نام یک ده ، در رکعت اول بعد از حمد؛ دو رکعت بخواند، روزدر هر شبانهوقت کند آدم

در رکعت دوم بعد از ﴾،1﴿: مرتبه ﴿: ده مرتبه، حمد

﴾،2 بعد از اینکه نماز تمام شد ده مرتبه :﴿

﴾.3 4رسد.مؤثر است و مرتب به پدر و مادر می یلیخ [نماز] نیا

محةالبالعقوقاهللعلیهوآلهو اهللبعثنیبالر .سل مقال:إنا آنها بشناسند را ن و اگر زنده باشند و مذهب حق !برای آنها دعا کن و از جانب آنها صدقه بده”

به نهاست رستادهزیرا رسول خدا صلی اهلل علیه و آله فرمود: خدا مرا به رحمت ف؛ مدارا کن «“!سیمهری و ناسپابیو قوق ع :189، ص مهر تابان. 41آیه ( 14)براهیم اسوره . 1 «شود.می ساب برپاکه ح بار پروردگار من! بیامرز مرا و پدرم را و مادرم را و مؤمنان را در روزی» ترجمه: .28آیه (71) سوره نوح. 2ن شود و همه مؤمنیام هد خانبار پروردگار من! بیامرز مرا و پدرم را و مادرم را و هرکه با ایمان وار»

)محقق( «و مؤمنات را. :132، ص 1، ج نور ملکوت قرآن. 24آیه ( 17ء )سوره إسرا .3وت ران صباو دو رکه آن دو مرا در سن صغچنانهم، بار پروردگار من! بر آن دو رحمت بفرست»

«و کودکی پرورش دادند، و به سرحد رشد و کمال رسانیدند. .334، ص مکارم األخالق؛ 113، ص 2 ج، مستدرک الوسائل .4

271 به آنها نینماز والد دنیرس تیفیدر ک یتیحکا

نها لدین به آ ز وا نما ن ی در کیفیت رسید حکایت

دند مده بوامراء آساز ،یطهران محمد رزایآقا م یآقا ،ما پدر ییکه مرحوم دا یوقتکه یافراد ازله جمآمدند و منیم شانیا دنید به هم یلیخ ،از طبقات مختلف و ،هرانط

ن که اآل یحمدتقد میس آقا یآقا نیهم ،ما بودند یعموها ،کردندیدر منزل ما خدمت مند صبح تا به غروب آمدیم نهایا ؛د محمدکاظمیآقا س ،د محمدرضایآقا س ،دارند اتیح

ما پدر ییسرداپه ک ،نیالدنجم رزایم آقا مرحوم روز کیکردند. یم ییرایاز مردم پذ به و دمیرا خواب دام[ ]عمه تمن مادر»: گفت رضا محمد دیما حاج س یبه عمو ،بود ندیبیا مخواب ر نیا« !فرستدیما را نم یچند شب است که محمدرضا غذا: گفت من یبرا را خواب نیا، منزل ندیآیـ م ما باشند یکه عمو د محمدرضا ـیس آقا تا فردا و: که گفتیم شانیا و دمیات را خواب دمن والده»: دیگویم و کندیم فیرتع شانیا

نیکر که اف دررود یما م یعمو« !فرستدیما را نم یچند شب است که محمدرضا غذا آنها یغذا ستا شب چند که میکردیکار مهچپدر و مادرمان یبرا مثال چه؟! ما یعنی

د یقا سمن آ یخواب را خود عمو نیود! اشیمرتبه متوجه مکی! م؟یفرستینم را :فتگیم شانی. اکرد فیمن تعر یبرا ،محمدرضا

دو عشاء و مغرب [نماز] نیب سال بود که من هر شب یس ایو پنج ستیبیم خدمت روزها نجایآمدم ایم که یشب چند نیخواندم. و ایم نیوالد نماز رکعتکس هم از چیه ؛نداشتم را نیوالد نماز رکعت دو نیا خواندن مجال گرید، کردم

محمدرضا چند شب است :که ندیبیخواب م را مادر او !نداشت خبر موضوع نیا 1ما را نفرستاده است! یغذا

لک مادر را بسا دست بیاوردهباید دل پدر و

پدر و مادر دارد باید تا برای پدر و مادر دعا کند و باید همیشه انسان پس تا آخر عمر بگردد نه انسان !تی از دست رفتند دیگر رفتوق، را بداند انقدرش

باید دل ، شودبراه برایش باز که و اگر کسی بخواهد !نه مادری ،کندپدری پیدا می !دست آوردن خیلی عجیب است!هدل پدر و مادر را ب. دست بیاوردهپدر و مادر را ب

.198، ص 3، ج معاد شناسی. 1


و، های آسمانیشدن قفل و بسیار مؤثر است برای بازاست خیلی خیلی عجیب 1!ستا کلیدش محبت آنها

:ترنییپا اواز ،حاال از پدر و مادر گذشتاغفرللمؤمنللا المؤمناتونیهم منهمواألمواتاءیاألح، ب، وننایوتابعاتیبالنهمیب مؤمنین و مؤمنات را مورد غفران و رحمت ۀخدایا! هم»؛

«!مام مؤمنین و مؤمنات عالمت !خودت قرار بده، مشرق عالم، هستند قایفرا، هستند ایطرف دنآن ،هازنده؛«منهماءیاألح»

او ،ستامسلمان و استهرجا که مؤمن ؛جنوب عالم ،شمال عالم، مغرب عالم فا بده!ص واک کن قلب آنها را پ ،امرزیگناهانشان ب از[ ایخدا]است! انسان به مرتبط

!آنها را هم بیامرز ،را هم مورد مغفرت قرار بده نشایهامردهت لم شریک کن، در همۀ خیرا مؤمنین عا ا با ما ر

ب» واسطۀبه متصل ۀرشت کی بهما و آنها را نیب؛اتیبالنهمیبوننایوتابع «جدا نکن! ،متصل کن، راتیخ

واال، وایل ی ، وایلی است. ی والیابه معن: تابع یعنی: ة ع م اب ، اب ی ، تاب ؛ة م رای بمن : مواالت. مثال، چیزی دنبال دیگری آمدن بدون فاصله، آمدندر پی در پی

ن اآل، هاما اگر ن .کنمبه مواالت صحبت میدارم : گویندمی، کنمشما صحبت میر آن اینجا دیگ؛ مرتبه صحبت کنم دوو بعد پنج دقیقه ساکت شوم ، صحبت کنم

و واالتمیعنی به : عپی نیست. تاب در پی و مواالت خود را از دست داد ،رشته .یکی پشت سر دیگری، متابعت

ها و از مرده، که در عالم هستند ی رابین ما و بین تمام این مؤمنین و مؤمناتما برای مؤمنین و !متصل کنرشتۀ ما را ، کنیخیراتی که به ما عنایت می به، هازنده

. جهت اطالع بیشتر از اهمیت احترام به پدر و مادر و آثار روحی آن بر نفس انسان، رجوع شود 1

گردی که در اثر خدمت به مادر برای او کشف داستان دوره: 141 ص 1ج نور ملکوت قرآنبه .حجاب ملکوت شد

273 در حق او یقیرف یمرحوم عالمه و دعا تیحکا

به؛ متصل است، گرید یمرتبه دعا دو؛ است متصل رشته نیا ،میکنیم مؤمنات دعاآنها طلب رحمت یبرا، میکنیم جنازه عییتش، میکنیمرحم ۀصل ،میکنیمآنها انفاق

در ، خواهیماین خیری که برای آنها می، خواهیماصال برای آنها خیر می، کنیممی، های مؤمنین و مؤمناتما را به تمام دل ای است که دائمایک رشته، خواب و بیداری

این اتصال نباید بریده شود. دنبال ؛ کندمتصل میشهیهم،«منهمواألمواتألحیاءا» !خیرات متصل کنه مؤمنین و مؤمنات ب ۀهای ما را به همدل، پی در و پی

اغفرحلللا ،نایکبونایصغ،نثاناأناورذک،ئبنااوشاهدناوغ،ناتیناومی هم ناوملوک نا!حر

یفرادا ؛ما بکن یهامرده وما یهاغفرانت را شامل حال زنده امرز؛یب ایخدا»، ردندد و مرنکه مذک یافراد، ندابیکه غا یافراد، که حضور دارند و شاهدند

درنیکب ،و خردند نداو کودک رندیکه صغ یدافرا، نداند و زناکه مؤنث یافراد !زامریا بر نهایا ۀهم ؛ زیند و غالم و کنامملوک ای ،حرند و آزادند، نداو بزرگ

نا: ما هستند یبرا نهایا ۀهم ند و اهمه مؤمنشاهدنا،ئبنااغ،نثاناأ،ناملوک،حر یبرا انسان و کندیم دایشود و با انسان ربط پیبرادر انسان م ،که مؤمن شد یهرکس

سان که ان ییدعا دیکن الیخ نکهی! نه ا!دعا کند! و دعا هم مؤثر است دیآنها با ۀهم یجا هب شودیعائد خودش م نکهیانه! ؛ شودیم خودش عائد اشجهینت فقط کندیم

عالم مشرق یکیحاال ؛ فرستدیم آنها یبرا رحمت و نور کندیکه دعا منیهم ،خود .عالم مغرب یکی، باشد

اومرحوم عال حکایت ی در حق فیق مه و دعای ر

ماه رمضان که ؛کربال آمدم رمضان ماه کینجف بودم که بنده ییهاآن زمان اوحالش خوب بود و یلیخ میداشت یقیرف کی و. میکربال بود ،بود لیها تعطدرس

یبیعج قبض حال یلیروز من خ کیو برگشت. نیبغداد و کاظم یچند روز رفت براغسل .دانستمی! علتش را هم نمادیز یلیخ، دست داد قبض یلیه من خداشتم و ب

دالشهداء ی صحن حضرت س درآمدم ،حرم نماز بخوانم میایوضو گرفتم که ب ،کردم تا بایتقر ،حرم داخلحال قبض بود و نتوانستم بروم طورنیباز هم هم ،السالم هیعل


و سرور و نشاط حال کی مدیمرتبه دکی ؛صحن نشستم ۀساعت به ظهر گوش کیبا آن قبض سابق و اسیقابل ق چیکه ه ی! حال بسطبیعج یلیخ ،شد دایپ یوجد

.میآمد و میبود ظهر تا و نماز و ارتیرفتم حرم و ز ونبود! برخاستم یگرفتگ :گفت، آمد. این آقا برگشتفردا

: گفت()بود؟! بد شده طوریحالت این ،بوده محمدحسین! دیروز چ دسیبن یرفتم خدمت موس ، من دیدم خیلی حالت قبض است و خیلی ناراحتی دم.برایت دعا کرو جعفر و یک ساعت به ظهر دو رکعت نماز خواندم

. بین بود اینجا به ما رسیده، دعا کردهو برای ما آنجا رفته وای که اهمان دقیقهمغرب و ، تکاظمین و بین کربال هم هیجده فرسخ فاصله است! فرسخ مهم نیس

1طوری است.ها وقتی مرتبط باشد ایندل، مشرق باشدپیدا بینید حال قبض برایتانمیو وقت شما در منزل خودتان نشستید یک

بض پیداقاو دارید برای ییک رفیقدر مغرب عالم ؛دانیدعلتش را هم نمی، شدها مرتبط دلتی وق. شودبرای او پیدا می، شودیا برای شما قبض پیدا می. است شدهاز اینها ،ستندهاین از آثارش است. حاال تمام مؤمنین و مؤمناتی که در عالم ، شود ؛کند نها دعاایهمیشه برای باید نظری با انسان ربط دارند و انسان ۀنقط

اغفرللمؤمنللا منهمواءیألحا،المسلامتونیالمسلموالمؤمناتونیهم األموات!

مبروصیهت ی پیا زهرا اکرم ها فاطمۀ ت لسالم به حضر ز خواب علیهما ا ل ا قب اعمال در

اهلل سالم زهرا ۀمفاط ۀخان در آوردند فیله و سلم تشرآو هیاهلل عل یصل غمبریپ :فتندگ ؛هایعل

ییکارها نیا تا ، نخوابیبخواب یخواهیفاطمه جان! هر شب که م یا» «!نجام دهیبدهی، ا انجام میگویکه من م

:حضرت فاطمه عرض کرد «کار کنم؟ هچ ،پدر جان»

.114، ص 9 ، جمعاد شناسی بیشتر رجوع شود به . جهت اطالع1

275 السالم در اعمال قبل از خواب همایزهرا عل ۀاکرم به حضرت فاطم امبریپ یهاهیتوص

:پیغمبر فرمودندم ه عمره و حج کی و بکن قرآن ختم کی ،یبخواب یخواهیهر شب که م»

و اینبا تمام و کن خشنود خود از را مؤمنات و نیمؤمن تمام و بده انجام «!بده قرار خود عیشف را مالئکه

:عرض کرداهلل علیها حضرت فاطمه سالم رآنق ختم کیشب هر! بکنم؟ را کار نیتوانم ایمن چگونه م ،پدر جان»

در شود؟! حج اصالیم مگر! بکنم هم عمره حج کی! خواب از قبل کنمن م ،تواند بکندیحج م کی یدر سال هر کس ،سال است درن یزمان مع

و نیتوانم تمام مؤمنیم چگونه من و! کنم؟ حج کیچگونه هر شب عیشف ار مالئکه و غمبرانیپ تمام و! کنم؟ یراض خودم از را عالم ؤمناتم

«!بدهم؟ قرار خود :حضرت فرمودند

کیثواب ،بخواند ﴾1﴿ ۀسور بارفاطمه جان! هر کس سه یا»﴿ پس سه تا، است قرآن ختم ﴾ دیبگو یکس اگر و ؛یخوانیم: اهللواهللأکبدهللسبحاناهللواحلم» ؛داردثواب حج و عمره «والإلهإال

للمؤمنللا» :دیبگو یو اگر کس اغفر و نیتمام مؤمن «المؤمناتونیهم د و همه وریاست و دعا هم م دعا نیچون ا) ،استکرده یمؤمنات را راض

للا» :دیو بعد بگو ؛(دکنیم یراض را صل علعل هم و د حمم آل و د حممبنیوالمرسلاءیاألنب المقر نیصلوات و درود موجب ا نیا«نیوالمالئکة

و اءیانب و مقرب فرشتگان و مالئکه و غمبریپ تیباهل و غمبریشود که پیم 2.است داده قرار خود عیشف را نیمرسل

﴿تا سه ،خوابدخواهد بیم یوقت آدم! است آسان یلیخ ﴾ خواندمی ،

(.112) سوره إخالص .1 فیض کاشانی. مرحوم، األذکار خالصة، به نقل از 857ص ، 2، قسم 11 ج، عوالم العلوم و المعارف .2


اغفرللمؤمننیوالمؤمناتللا»، یک تسبیحات أربعه عل للا،هم صل وآلهم د حممبنی المقر المالئکة عل و د المرسلنیحمم و األنبیاء «و کند و این کارها را می،

!نیست یکم ۀهدیین ا !به این آسانی؛ خوابدمیدایوضل واضالالبعهللکذبالعادلونبا

، ردعدل دا ترازو ۀنگه. این کف ل یعنی: عدل؛ عدل قرار دادیک یعنی : عدل بهگۀ ]لنلش عد، کفش انسان عدل دارد ونعل ۀیک دان است. دیگر ۀن کف آعدلش

، رددل داپای انسان ع است. گرشتین دیآس، آستین انسان عدل این دیگرش است[. آن پای دیگر است.عدلش

مسجد ب در اصحا له با اهلل علیه و آ ی اکرم صل مبر مزاح پیا

مزاح ربعضی اوقات هم پیغمبـ نشسته بودند یک روز پیغمبر پیش اصحاب نمیبب دییبگو»: شان را از زیر جامه بیرون آوردند و گفتندبعد یک پای، ـ کردندمی

ن شکل فال: یکی گفت .رفتند فکر درتمام اصحاب «؟ستیمن شکل چ یپا نیا .کدام هم درست نگفتندهیچ و...، شکل فالن است: یکی گفت، است

«!تاس نیشکل ا»: گفتندو حضرت آن یک پای دیگرشان را هم درآوردند !کردندمی هامزاح. از این ی عدلاشود معناین می

لمؤ میرا مبر و ا لسالم ماعلیه منینمزاح پیا دیگربا هم ا

السالم نشسته بودند و مشغول خرما میرالمؤمنین علیهابا [پیغمبر]وقت یکهایش را خوردند هستههای خرما را که پیغمبر میبعد این دانه؛ خوردن بودند

های پیغمبر همه میرالمؤمنین و هستهاهای هسته .میرالمؤمنیناگذاشتند جلوی می، یعل ای»: کردند گفتند یمزاح کی غمبریبعد پ؛ لمؤمنین جمع شده بودمیرااجلوی

رسول ای»: گفت، است غمبریپ شاگرد هم نیرالمؤمنیما «!ینگاه کن چقدر خورد 1«است! خورده شتریکه با هسته خورده ب یآن کس، اهلل

از شوهرش ن شاکی اکرم با ز مبر مزاح پیا

این : که بدگویی از شوهرشه بروز زنی آمد پیش پیغمبر و شروع کرد یک

.71 ، ص4 ، جانوارالنعمانیة؛ 7 ، صزهر الربیع .1

277 از شوهرش یاکرم با زن شاک امبریمزاح پ

است! حضرت گوش و چه کرده و چه کرده استشوهر با من قهر کرده و چه کرده چشمش غلبه دارد بر یدیسفکه ستین یشوهر تو همان آدم»: دادند و گفتند

«!نیبرو بب»: ! حضرت فرمودنداهلل رسول ای دانمینم: گفت «اش؟!یاهیسمردها ۀهم ]و به نحوی نگاه کرد[! آمد !گردی قهر است او این باشوهر حاال

؟!ها سفیدی بر سیاهی غلبه ندارددر تمام چشم؛ ی غلبه دارد دیگراهبر سی سفیدی 2و1!کار تمام شدو ، آن نگاه آشتی شد دیگرواسطۀبه! ی غلبه دارداهی بر سیدیفهمیشه سسی کیعنی آن : لعاد .عدل ندارد خدا ندارد، اما خدا لنگه «.کذبالعادلون»

یعنی آن کسی که برای خدا عدل درست : عادل باهلل ؛ کندکه عدل درست می نگه کفشیک لاین انسان با خدا یکی است. .یعنی أنباز و شریک: عدل؛ کندمی

ک دست یبا ؟!دتواند راه بروبا یک پا میآدم .خواهددل میع، تواند راه برودنمیتا دو ؛ی استد یکتواند بپرد؟! اما خداونمرغ با یک بال می تواند رانندگی کند؟!می

ز ا ،تا دست در خودش است دو، تا پا در خودش است دو، در خودش است بالش وجود مقدسش واحد است و عدل ندارد.؛ خودش است

، کنندیلت مکنند و از خدا غفآن کسانی که در عالم وجود به چیزی توجه می این، و هستیت، خدایا: شود شریک. یعنیآن می؛ دهنددا قرار میآن را عدل برای خ

الت ای هستی که یک بحکم پرندهدر تو !آیدبرنمیکار هم جفت تو! از تو تنهایی ، دفرزن، زن؛ یک بالت هم توجه به امور مادی، همان قدرت و عظمت است

ه آن توج ا بهآن چیزهایی که انسان در دنی، قدرت، علم، زراعت، حکومت، تجارت شود عدل خدا.این می؛ بیندکند و آنها را هم در مقابل خدا مؤثر میمی

علیه و آله و سلم، رجوع شود به های پیامبر خدا صلی اهلل. جهت اطالع از لطائف و شوخی1

کشف األسرار فی ؛ 149 ـ 145، ص 1شهرآشوب، ج السالم، ابن علیهمطالب مناقب آل أبی .233، ص 5، ج ضاءیالب محجة؛ 162 ـ 154، ص 1، ج شرح اإلستبصار

کشف األسرار فی شرح ؛ 148، ص 1شهرآشوب، ج ابن، المالس علیهمطالب مناقب آل أبی .2 .159، ص 1، ج بصاراإلست


می، مشرکین لم گم ن در عا شا دوجود شو

:فرمایدحضرت میذبالعادلونک این کسانی که برای خدا عدلگویند، اینها دروغ می ۀهم»؛

«.دعدل ندار خدا !گوینددروغ می، دهندمی شریک قراردهند، قرار میدیگر است! خیلی بعید که میگیک درشوند گم می»؛دایبعالضالضل واو

«!شوندیاصال پیدا نمفورا پیدا ، انسان بگردد [اگر]از چیزها ممکن است گم شود ولیکن بعضی

اصال ، شودشود دیگر پیدا نمیولی بعضی چیزها گم می؛ یا با زحمت پیدا کند، کند، دهندو شریک قرار می دهندقرار می افرادی که برای خدا عدلن ای !شودا نمیپید

لهی و از ااز عالم حیات و از حرم أمن و أمان !شودوجودشان گم می، شوندگم میاصال به مشام ، شوندبخش عالم قرب گم میهای جانرب و از وزش نسیممقام ق

1شوند.گم می !رسدها نمیین نسیماز ا و رسدنمی طرآنها از این بوهای عمبواخسو ؛ شوددستشان خالی می و شوندکار میاینها زیان»؛ نایخسانا

«!یک زیان و یک خسران آشکاریلی و؛ مود نداشته باشدوقت زیان کند ولی خیلی نممکن است انسان یک

این کسانی !شودشکستگی خیلی عجیب میرو؛ خیلی نمود دارداین زیان وقت یک !اش این استنتیجه دهندکه برای خدا شریک قرار میعل صل د اللهم وآلحمم د نیواکفنی بخواختمل،حمم أه منأمریما

آخریتیایدن و پایان خود را بر محمد و آل محمد خداوندا! درود بی»؛ «(ن!کامر به خیر ،عاقبت) !کن و عاقبت امر مرا ختم به خیر، بفرست

شد؟! اشته بادسیر باشد؟! مال ، خواهد از دار دنیا برودمیانسان یعنی وقتی .یک معنی دیگر است خیری هب عاقبت؛ خیری نیست هب نه! اینها عاقبت، نه

. جهت اطالع بیشتر پیرامون نابود شدن گمراهان، قبل از وصول به عالم انوار، رجوع شود به 1

.161، ص 8، ج معاد شناسی

279 اعمال یروزها، روز مرگ است با نامه قبول نیبهتر

زها ین رو اعمال، بهتر ی قبول مه نا است با مرگ ز رو

ا ند دارند باهیدند مردم نشستدو السالم در مسجد آمدند امیرالمؤمنین علیهعه روز جم، بهترین روزها: گفتیکی در آن حلقه می؛ کنندصحبت می همدیگر

ر بین د. روز عرفه است: گفتیکی می؛ نیمه شعبان است، نه: گفتیکی می؛ است ماه: گفتیکی می؛ ماه رمضان است، هابهترین ماه: گفتیکی می .نزاع بود آنها

: گفتیکی می ،هاساعت در .؛ نزاع بودماه محرم است: فتگیکی می؛ رجب استها نزدیک بهترین ساعت: گفتیکی می؛ ستا هاساعت بهترین ، زوال ساعت اول

:حضرت فرمودند نزدیک صبح است.: گفتیکی می؛ غروب استانسان است که ها آن وقتی بهترین ساعت ،هابهترین ماه ،بهترین روزها

1.قبولی برود ۀبا نام، دنیا برودخواهد از دار میب ش، باشد شنبه، جمعه باشد، باشد هالقعدذی، شوال باشد، ماه رمضان باشد

ی قبول ۀماگر نا !استقبولی دستش ۀنام، خواهد باشدهرچه می؛ روز باشد، باشد ؟!ای داردبرای انسان چه فایده؛ خواهد باشدهرچه می، نباشد

ل لم در این عا، در دنیا زحمات این !خیر کنهمرا ب عاقبت» ی بخواختمین فوس سنگعمال بخورد و این نأاثری از چاشنی محبت تو به این ، نماند

«!دما را به عالم قرب حرکت بده ۀو خستنیواکفن أه دنیما من ۀتمام آن اموری که بر عهد»؛وآخریتیایمنأمر «!ر دنیوی و چه امور اخرویچه امو؛ خودت متکفل شو، است

و امور اخروی را از تو ، بیایم دنیا بر ۀمن آن آدمی نیستم که خودم از عهددو یک یعنی امور دنیوی و اخروی هر !آیمنمی از امور دنیوی هم بر، نه؛ کنم تقاضا

تفاوتی ندارد. امر سنگین و سبک نسبت به اسماء ، ستا تو برایدو هر، حکم داردامر دنیا و آخرت تفاوت ، علم بزرگ و کوچک معنا ندارد، معنا نداردو صفات تو

و چیزی از آنها در ؛ ستا دست تو هاش بهمه اش برای تو آسان است وهمه، ندارد

، با قدری اختالف.209، ص ةیالمواعظ العدد. 1


اش همه؛ و امر آخرت را از تو طلب کنیم، امر دنیا را از دنیاما دست غیر تو نیست تا !پس تو هم ما را کفایت کن، ستا مال تو

ز ه ی بیا است، تررحمر کس ن نسا نفس ا

که بر من رحم را مسلط نکن بر من کسی »؛یرمحنیمنالطعل والتسل «!نکند

کسی که رحم هرچه باشد،، باشد حاکم ظالم، شیطان باشد، نفس أماره باشدهمین نفس خود ، کندآن کسی که بر انسان بیشتر رحم نمی افراد ۀو از هم ؛نکندتمام ؛ این نفس است مال، آیدسر انسان می هبتمام این بالهایی که !ان استانس

در این دنیا به آن قلب او هایی که کوری 1،های ضنکمعیشت، هانکبت، هابدبختیاین را بر من ، خدایا .نفس است مالهمه ، های معنویگرفتاری، شودمبتال می

او را زنجیر ، یکن آن را تسلیم کنول؛ هست، رودنفس که از بین نمی !مسلط نکنشود و ببر نفس غالب باشم و نفس تسلیم من ، مرا موفق کن که در مجاهدات !کن

!بر من غلبه نکندعل اجعل ةیباقةیواقمنکو طرف خودت یک حافظی برای من از»؛

«!نگه دارد ف خودن لطف و ک درکه مرا ، باقی یک حافظ، بفرست« ق»شود امرش می؛ حفظ یفظ یعنی : یقی، وقیی است. ی حافظانواقی به مع

:223، ص 5 ، جمعاد شناسی. 1 اد خداض از یعراإ ۀنتیج؛ ریعسرت و توأم با گرفتا یعنی معیشت ناگوار و با: معیشت ضنک»و حواس ست. گرچه اموال و ثروت فراوان باشد، ولی زندگی توأم با پریشانی و تشویشا

جوم هگردد، و شخص در فشار روحی و شدن عمر و ثروت و فرزند میبرکتبی ابتالئات وها یلیونمو درت ممکن است دارای تمکن و ق گیرد.های نامالیم و افکار شیطانی قرار میخاطره

ک یغ، و ثروت باشد، ولی یک غذای راحت و بدون تشویش، و یک خواب راحت و با فکر فار ست.ا اعراض از یاد خدا ۀس راحت نکشد؛ و این نتیجفن

زمه ال، ردانددا روی گخاز اعتماد و اتکای به و عراض کند، إکسی که از ربط با خدا و از یاد خدا «.یشت او گرفتاری استدنیوی و مع زندگی ۀو نتیج

281 از من سلب نکن یرا که داد یخداوندا! آن نعمت صالح

بر تخود ۀاز ناحی حافظی یعنی«ةیواقمنکواجعلعل.یعنی حفظ کردن: ةقای و ، اگر مرا حفظ کند !ادامه داشته باشد و مرا حفظ کند؛ که باقی هم باشدبفرست من

انسان ! ی داشته باشد چقدر خوب استواق، اگر انسانو !دیگر خیلی خوب است اییک کپسول شیشهداخل ، واقی داشته باشد اگر ،برود رود، در ته دریامی در دریا

، اینها که به آسمان .باکی نداردخب ، ن باشدمقدار معی به و آنجا هم اکسیژن برود آنها ۀاین وقای؛ آورندمیردر یک فضای متناسبی د و در یک محفظهخود را روند می

سر ،فکر ما، است که ذهن ما واقی آن، خواهیمای که ما از تو میست. خدایا! وقایهاما را از توجه به غیر خودت محفوظ بدارد و دائما متوجه به خودت کند و در این

این وقایة شکسته شود و و نگذارد که حتی در یک لحظه، آستان محفوظ بدارد باقی است. ی واقیامعن این .خللی در آن پیدا شود

ندا! لحخداو نعمت صا ن نکن یرا که داد یآ من سلب از

تسلبن ال علیو به أنعمت ما صالح ارزقن، فضلکیو واسعامن رزقاه به آن نعمت صالحی ک ،من دادی ربخدایا! بهترین نعمتی که »؛بای حالالط «!کننجدا ،از من سلب نکنآن را ، من دادی

ها تنعم ینادر اما ، است های زیادی دادهبه انسان نعمت أعلیعلیخداوند دو نعمتش گلها یک نعمتش گل است، از تمام نعمت، یک نعمتش گل است

وق آن ش، آن توجه است، آن یقین است، آن وجدان است، آن حال است؛ استهر چه .آن جذبه است ،آن گرایش است، آن عشق است، آن ذوق است، است

ز من اخدایا او را ، که برای او قیمت دارد هست هر کسیبا یک چیزی هست، چیزهای آن، تیاگر او را گرف؛ چیزها دنبالش هست ۀبقی ، اگر او را نگرفتی !نگیرعلیوالتسلبن» خورد.درد نمیتر بهپایین به خود و از فضل ؛صالحماأنعمتبه

« واسع حالل روزی کن!من رزق بمحمد و آله الطاهرین و صل علی حممد و آله أمجعی

منتشره ثارآ

احواالت امام زمان عجل اهلل تعالی فرجه الشریف

ـ که تهرکابدامت ـ یطهران ینیمحمد محسن حس دیاهلل حاج س ةیحضرت آ ۀآثار منتشر

:است لیبه شرح ذ ده،یطبع آراسته گرد وریتا کنون به ز ی طهارت ذاتی مطلق انسان: بررسی فنی و فقهانسان طهارت رساله شیعه فرهنگ در اربعین شرح حدیث عنوان بصری از حضرت امام صادق علیه السالمملکوت اسرار : در سیر و سلوک إلی اهلل ای: مقالهقدس حریم رسالۀ اصولیه در عدم حجیت اجماع مطلقانظر و نقد منظر از اجماع : ظمی حاج ه آیة اهلل العاز حضرت عالم« تعیینا و عینا الجمعة صالة وجوب فی رسالة»تعلیقه بر

سید محمد حسین حسینی طهرانی، قدس اهلل سره ت عا از حضردنور ملکوت روزه، نماز، مسجد، قرآن و : «الملکوت أنوار»مقدمه و ترجمه

هعالمه آیة اهلل العظمی حاج سید محمد حسین حسینی طهرانی، قدس اهلل سرنقد نظریه دکتر عبد الکریم سروش دربارۀ وحی وحی: افق ؛ از مواعظ( راسالت و)دوره مهذب و محقق مکتوبات خطی، م انوار مطلعمقدمه و تعلیقات بر

کیهسه الز نفحضرت عالمه آیة اهلل العظمی حاج سید محمد حسین حسینی طهرانی، قدس اهلل نور آیه تفسیرمقدمه و تصحیح ﴿ ﴾ العظمی حاج از حضرت عالمه آیة اهلل

سید محمد حسین حسینی طهرانی، قدس اهلل سره ن حمد حسیماز حضرت عالمه آیة اهلل العظمی حاج سید رستگاری آئینمقدمه و تصحیح

حسینی طهرانی، قدس اهلل نفسه الزکیه نر حاضریدلسالم نامه أمیرالمؤمنین به امام حسن مجتبی علیهما اتشرحی بر وصی جاوید: حیات شرحی بر الحکمة المتعالیة فی األسفار العقلیة األربعة اسرار: گلشن ی حاج العظمنمایی اجمالی از شخصیت علمی و اخالقی حضرت عالمه آیة اهلل فروزان: مهر

الزکیه سید محمد حسین حسینی طهرانی، قدس اهلل نفسه

آثار منتشره

ی حاج ة اهلل العظماز حضرت عالمه آی روح پرواز بر ناظر الفتوح سرمقدمه و تذییالتی بر محمد حسین حسینی طهرانی، قدس اهلل نفسه الزکیه سید بصری عنوان تابناک مهر د ماج سید مححاز حضرت عالمه آیة اهلل العظمی «تقلید و اجتهاد» ترجمه و تعلیقات بر

حسین حسینی طهرانی، قدس اهلل سره اسالم از بعد و قبل در آن آداب و نوروز رامونیپ یقیتحقاسالم و جاهلیت در نوروز بیاناتی پیرامون پیرامون علم و علماءآگاه: سالک :انسان کامل در فرهنگ شیعهنفحات انس ید سمی حاج العظضرت عالمه آیة اهللاز ح« شرح فقراتی از دعای افتتاح» مقدمه و تعلیقات بر

محمد حسین حسینی طهرانی، قدس اهلل سره نگرشی در مبانی اجتهاد و شرایط افتاء فقاهت در تشیع می العظآیة اهلل از حضرت عالمه« شرح فقراتی از دعای ابوحمزه ثمالی» مقدمه و تعلیقات بر

سرهحاج سید محمد حسین حسینی طهرانی، قدس اهلل

تألیف دست در کتب صالحان سیره عاشورا سیمای اسالم در ارتداد

شرح فقراتی از دعای أبوحمزه ثمالی - صندوق بیان

Documents

Transcript of شرح فقراتی از دعای أبوحمزه ثمالی - صندوق بیان