فلسفه حقوق

40

Transcript of فلسفه حقوق

دمه م�ق�ه لس���ف وق� ف� ه ح�ق���� حث� ب�� ا از ب�� اى و م�عن ن��� وز م�ب� اما" ودن% ال�ز واع�د ب����� ى ق� وق� م���اي�0ز و ح�ق���� واع�د ت�� ى، ق� وق� ى ح�ق���� لاق� ى و اخ� ه�ب� د م����

د ه م�ىپ;رداز لسف وق� . ف� ه ح�ق� ههاى ب�� ري�0 Bظ ازه ك�لى ن� �Iدزب ، وق� طع ح�ق� ر ق�� Bظ ام از ن� Bظ ا ن� ه ب�0 عب� اص ش���� ه خ��� وج� ان% . دز دازد ب�� �I��ب زازسى ن% ف� اح�ث� اي�0 ل دز م�ن� 0Zي ى د ب 0Zي او ون% ع�ن ات� چ�; وق� ك�لن0 ه و ح�ق� ب`0 ر Bظ وق� ك�لى ن� حث� ه�م ح�ق� ود ب�� . م�ىش�

ن% دز ق� اي�0 ی0 حق� دا ،ب�� ن� �Iمن% اي ف ض� 0Iعري ههاى ت�� وط، واز� �Iه مرب ه ب�� ف� ى س�ات�� خ 0Zب از ه ب�� لسف وق� ف� ازه ح�ق� ده، اس�� ه�ات� و س��� ج��از ن��0 ه ي� ن% ب�� 0Zي دو ه ب���� لس��ف وق� ف� ود م�ظ��رح ح�ق��� ا و م�ىش��� يxن% ب�� ع��ن0 وع ت�� ه م�وض��� لس��ف ، ف� وق� ى م�ك��ات��ب� ح�ق��� وق� ى ح�ق��� اى و م�ع��رق ن�� م�ب�

وق� دگ�اه از ح�ق����� 0I����اى دب����ه ى� ى م�كت� ق� حق� ى و ب�� Iن ا زم����� وق� و ا" ظ���رى ح�ق����� لام و ق� ان% اس����� ن����0 ود، ي�� گ���اه م�ىش����� ي� ادات� ا" ق����� ت� ي��ز وازد اي��وق� م�كات��ب� عى ح�ق� ت0 ى و ط�ب� وي�0سب� ی� ي�0 وز ه ب�; صاز ب�� ت� رح اح� ود داده ش� . م�ىش�

حث� ادام��ه، دز دف م�هم م�ب� وق� ه��� ه دز ح�ق��� ب`0 ر Bظ ان% ن� زدگ�زاب���0 ت�م��اع و ف� ان% اح�� رح زا گ�زاب���0 ه و ط��� ص��از ب�� ت� ي��ززسى اح�ود . م�ىش�

صل اول: ق�

هوم ه و م�ف ف� ى س�ات�� خ 0Zب از وق� ب�� ح�ق�1

صل هوماول: ق� ه و م�ف ف� ى س�ات�� خ 0Zب از وق� ب�� 1 ح�ق�

حث� م اول م�ب� اه�ی0 : م�قاى ه� م�عن لسف وق� ف� ح�ق�

اى ( م�عن ه� ال�ف لسف ف�

ه لسف ه ف� اى ب�� ق� م�عن ه ع�س� ، م�عروف ب�� دن% از اس��ث� ن0 دي�0س�� ازه اب� �I�وز دزب ه ام�� رد� م�اب�0 ى و م�ىگ�پ0 لاس� لى اس��ث� ب�� زاى ع�ق� ي���دن% ه زس�ن0 ث� ب�� ق� ت0 ى و ح�ق� ه ي��زدن% ن�; ى ب�� Iان داده�ا م�ن� 1 . زوب�0

ه ه واز� لس��ف ه��اى دز ك�ه ف� اي� �Iب ى ز رق� ا ش��� ن% ب�� ظB اي�0 لف�� ه ب�� از ب�� هاى اص�ل دز م�ىرود، ك��� ى واز� Iن ا وب� ى0 ى� كل و اس��� ش��� ش� دو از م�ت� ح ب��philos ، ى عب ق� ت�0 ا و ع�س� ن0 ى ، sophia ش�وف� عب رد ت�0 گى و خ� اب� زز ا ف� ن0 لوش�ق ن0 ه . ف� اى ب�� ق� م�عن ه ع�س� رد ب�� گى و خ�� اب� زز و ف��

ال�هروى ن� Iدي ن% از . اس�ث� ا"گاه ت� اس���� ه خ� لس���ف رت� ف� ازه غ���� ( ك�ن��� ان% وب���� اى )ب�0 ن0 س���� ر ا" پ0 غ پ�رى دز ض���� اج ى� س���مى� ود ف�� ى ك�ه ب����� ون� ا اب����0 ه، ب�0 ب���0 وي� ام (lonia) اب�0 ب����

ث� عمرههاى از و داس������ ان% م�س����ت� وب����� ه ب�0 ماز ب�� م�د ش������ ان% م�ىا" ن����0 وي� ن% . اب�0 ي0 س����ن� ح ان% ب� لس����وف� ن0 ى ف� Iن ا وب����� د ب�0 Iودب ومر، ب�� اغ�ر . ه����� س������داز و ح�ماس�هش���را ام���� ه از ب� ب0 وي� ود، اب�0 ن% ب����� ان% اي�0 ش���� ن% ك�ه م�ىده�د ي� ي0 س���ن� ح گ�زان% ب� از ع���� ه ا" لس���ف م ف� Bظ ي0Zن% و م�ت زگپ�ر اغ�ر ي��ز س�����

ان% وب� ه دو ه�ر ب�0 ه ب�� ب0 وي� گى اب�0 د واي��سن� هاب� ت� . 2 داس��ه اگ�ز ه ج; لس��ف رق� دز ف� ن% م�ش��� م�ي0 ى ز خ 0Zب از پ�ر ي��ش ب���� ه دازد، ك�هى لس��ف رت� ف� ده از غ��� م س��� ش� ش� ش�� xت Êي� لاد از داز م�ن0 0I��دب ده ب�; س����

ث� ه ك�ه . اي�0ن% اس����� لس����ف ان% ف� وب����� د، از ب�0 ، ه�ن���� ن% ي0 زان% و م�صر خ�; ان% اي�����0 ن� اس����� ه ب�� ب� ده گ�زف� ا س������ ه، ب�0 وع ب����� از م�وض����� س����ن� و ح��وه�ش� ز� ان% ي����; اس���� ن ن% ك�ازس�� ه اي�0 ب� زاز زس����� � ه ف���� ب� ث� گ�زف� ان% اس���� لس���وف� ن0 ن% . ف� ي0 س���ن� ح اهى شراشر� ب� گ���` ث� و ا" اح� ن ه زا س����� ب��

صل هوماول: ق� ه و م�ف ف� ى س�ات�� خ 0Zب از وق� ب�� 2 ح�ق�

وان% ه ع�ی��� وز از چ���� ود ك���� از دز چ���� ن���0 ب� د اخ� ن ب� از . دز داس����� گ���� ون% زوز لاط���� طو . م( و ت;347-��� 424) اف� -384) ازس����ان% ت;322 لس�����وف� ن0 ه . م( ف� ها ب� ت ه ي�� ، ب�� ط�����ق� ، م�ت ات� ن0 اض������ 0Iعى، ع�لم زب ت0 ب� كى، ط������ س������� اس�����ى، ي�;ز ى ش� هاي� اس�����ى، ج�� ى ش� زواي�لاق� اسى و اخ� ى ش� ه و زواي� ب`0 ر Bظ اسى ن� د، س�ن0 ن�� ب� لكه م�ىپ;رداخ� ه ب�� د ب�� ق� ى، ت� ن�� اسى ه�م زوى ي��ز و ه��پر اد ن اس�� ن� xÜي ر ز پ0 ث� ب��� دس���

د دب� 0Iب از 3 . م�ىى0

اصر.1 ، ب� ان% 0Iب وز ه ك�اب�� لسف ، ف� وق� شهامى ،1 ح% ح�ق� رك�ى� از، ش� ش� ت� . 16 ص ،1377 اي��2 .Frederic Kcopleston: A History of philosophy, west minester: Image Books

1964. Vol. I. part.I. p. 29.ن%. 3 ، م�حمدح�شي0 ى س�اك�ب� گزس� ى ب� خ 0Zب از ه ي��ز ب�� لسف ، ف� وق� رك�ب� ح�ق� ازات� ش� ش� ت� هان% اي�� ه م�عاصر، ج�� اب� خ اب�; واز، خ�; ان% ز اي��سن� . 16 ص ،1370 ب��

اى ( م�عن چ�ق� ت�

اى ق� م�عن����� ا چ������ ن� xÜي ق�ر ازت� ت�� ث� ع�ن������ ات��ب� امر ه�ر از اس������ عى از اع�م ب������� ى و واق�� س�����ب� ن% و ي� ا اي�0 م�����ام دز م�عن وازد ت�� م������عمال ، ص�ادق� چ�ق� اس�ت� دا ي�;ش اس�ث� م، چ�ق� زا خ� ی0 0Zي ي0Zزا گ�و ه ز لى ي��زه�ان% ب�� ات��ب� اس�ث� امرى ع�ق� عى و ب�� 1 . واق��

ف دز 0Iعري گزى ت�� 0Zب ن% د ي0 ن م ح�; ی0 Iواي : م�ىخام ه�ر دز Bظ ى ن� وق� م ي��زاى ح�ق� ی0 Bظ ت ظ ي�� ظB و مردم زوان�� م، ح�ف Bظ زاد ي��زاى ن� ات� گ�زوهها و اف� از ن0 هاى و ام�ب� دزي�� ى ف���� ون� اب� ف���

صى خ از م�ش� ن� ود اع�ب� ه ك�ه م�ىش� كð ه�ر ب�� ها از ي�0 Iي د چ�ق� اص�ظلاخ�ا ا" ن 0Zي 2 . م�ىگو

اى ( م�عن وق� ح% ح�ق�

ðك اى ي�0 ، م�عن وق� مع ح�ق� ات� زا چ�ق� ك�ه اس�ث� چ�ق� ح�� از ن��0 ه ام�ب� ز� 0I��ر دز وي Bظ ه ن� ب� ده گ�زف� زاى س���� زاد ي���� ا گ�زوهها و اف��� م�عنم 0Iك�ه ك�زدي ، وق� مع ح�ق� ن% ح�� ات� اي�0 از ن0 . اس�ث� ام�ب�

صل هوماول: ق� ه و م�ف ف� ى س�ات�� خ 0Zب از وق� ب�� 3 ح�ق�

اى گز م�عن���� 0Zب ، ك�لمه د وق� موعه ح�ق����� ده�ا م�ح� اب�����0 ى و ب�� 0Iده�ان اب�����0 ن� ث� ي� اى ك�ه اس����� كð اع�ص���� ام�غه ي�����0 م خ�� ه م�ل����ز ات�0ب� ب�� ها زع����� Iي ا"د ن مات�ب� دول�ب� و ه�ش����ب� راى ض����� ن% اخ������ وق� دازد ع�ه����ده ي��ز زا ا" ن% دز . ح�ق����� ا اي�0 ع، دز م�عن مع اسم واق������ ، ح�� ث� اس�����

ل له ك�لمه م�ن� ن0 ب� زوه و ف�� ى گ��� عص ن% دز . ت�� وق� اي�0 خق��� ى� ا م��رادف زا م�عت ون% ب�� اب� لا ف���� د م�ن� هاب��� ت� ه ;گ�زف� اى ب�� وق� خ���� لام، ح�ق��� اس���ون% ك�لمه اب� ه زا اس�لام ف�� د ك�از ب�� رب� . م�ىپ�

اى گ���زى م�عن��� 0Zب زاى ك�ه د وق� ي����� ر دز ح�ق���� Bظ د، ن� هاب���� ت� وق� ع�لم گ�زف� ث� ح�ق���� وز و اس���� B���ط ن% از م�ت ى ا" ش� ث� داي� ه ك�ه اس���� ب��ل خلن0 واع�د ب�� ى ق� وق� ر� و ح�ق� حول سپ0 ها ب�� Iي د ا" ن% . دز م�ىپ;رداز ا اي�0 وق� ك�لمه م�عن ا ح�ق� Bظ ا و ل�ف ه اس�ث� م�قرد م�عن مع ب� 3 . ح��

ن% از ي�;ش دن% زوس�� ى س�� Iردات� م�عانم�ق ðك ن 0Iه اي لسف وق� ف� ا زا ح�ق� م م�عن ی0 : م�ىكبواد . 1 ازا، چ�� ه� ب�� لسف وق� ف� ازات� ،1 ح% اس�لام، دز اح�كام و ح�ق� ش� ت� گاه اي�� ش� ، داي� هران% . 10 ص ،1345 ي��اله . 2 دزي�� اهى، ف�� شروس�� ى ح� وه، م�صطق ر� پ; ش� ه داي� لسف ، ف� وق� ازات� ح�ق� ش� ت� سه اي�� ش� ى م�و� س� م�وز ى و ا" ش� وه� ى، ام�ام ي�;ز� ب مب0 . 17 ص ،1378 ح�3.، ان% 0Iب وز ، ك�اب�� و، ; دل32 ص ه�مان% ه وك�ی0 لسف ، ف� وق� مه ح�ق� واد ي��زح�� ر واخ�دى، چ�� ش� ، ي� ان% ر .23 ص ،1380 مپ0

صل وعدوم: ق� ى و م�وض� Iن ا ه م�ن� لسف وق� ف� دگ�اه از ح�ق� 0Iى م�كات��ب� دب وق� 4 ح�ق�

حث� اىدوم: م�ب� ه م�عن لسف وق� ف� ح�ق�

ه لس���ف وق� ف� ه ح�ق���� وز ب�� اما" ودن% ال�ز د، ب����� واع���� اى ق� ن��� ش� م�ب� ه���ا، ازز Iي داف ا" د، اه���� واع���� م���اي�0ز ق� واع�د ت�� ى، ق� وق� ى ح�ق���� لاق� و اخ�ى ه�ب� ماي�0ز و م�د ون% ت�� اب� وت� ف��� د و چ�� هاى ب�� ت� د. زس��� وق� از م�ىپ;رداز ه ك�ه ح�ق�� ن% ب�� ه اي�0 ها گ�وب� خ ي�;زس�ش� اس�� هه�اى و م�ىده�د ب�; ري�0 Bظ ن�

ازه زا ك�لى �I��دزب ، وق� طع ح�ق��� ر ق�� Bظ ام از ن� B��ظ ا ن� ه ب�0 عب� اص ش���� ، خ��� ن% زاه�م ا" د، ف��� ه م�ىش��از لس��ف وق� ف� د ح�ق��� ام�ن ان% . دز م�ىى �I��ب زازسى ن% ف� وان% اي�0 ى ي��ز ع�ی ب 0Zي او ون% ع�ن ات� چ�; « و »ك�لن0 وق� ه ح�ق� ب`0 ر Bظ « ي��زي��زى ك�لى »ن� وق� 1دازد ح�ق�

ف 0Iعري پ�ر ت�� ق� ي0 ه دف�� لسف وق� ف� وان% زا ح�ق� ن% م�ىى� 0Zي د رح ب�� ه ش� : ك�زد ازاب��ه لس��ف ، ف� وق� هاى ح�ق��� عت� وق� ع�لم از ش���� ث� ح�ق��� ى دز ك�ه اس��� 0Iده�ان ول از واخ��� ى اض��� وق� وگ�زى ح�ق��� وچ�� ش��ى� د ح�� ا م�ىكن د ب�� واب� ی� ي��

ها Iي واع�د دز زا ا" كپ�ر ق� عمال ك�وخ�; ت� د اس��� ن% و ك�ن واع�د ا" ه زا ق� ه ب�� خ وج� حي0 دات�0ب� ص��� د، ه��� ماب���0 ه ي�;ش ت� لس��ف وق� ف� ه ح�ق��� ود ب�� خ�� ى� وي�� ب�اى وب�0 صود اس�ث� ك�پ�رت� دز وخ�دت� چ�� واع�د ه�مان% ك�پ�رت� از . م�ف� كپ�ر ق� 2 . اس�ث� ك�وخ�;

صل وعدوم: ق� ى و م�وض� Iن ا ه م�ن� لسف وق� ف� دگ�اه از ح�ق� 0Iى م�كات��ب� دب وق� 5 ح�ق�

1.، ان% 0Iب وز ، ك�اب�� .19 ص ه�مان%2. ، ش� خ% داي� ر گ�ي ش� ، ي� وق� ى ح�ق� ول�وز� ی زم�ب0 سوط دز ي�� گزودى، م�ت� عقرى ل�ن عقر ح�� مازه 1378م�حمدح�� .10474، ش��

حث� ه: ش�وم م�ب� ف� ى س�ات�� خ 0Zب از ه ب�� لسف وق� ف� ح�ق�

ه اي�0ن% ف� وام�ع دز زا س�ات�� ى چ�� �Üن ر م ي��ززسى اس�لامى و غ� ی0 : م�ىكبوام�ع ( چ�� ى ال�ف �Üن ر غ�

رت� دز ه غ���� لس���ف وق� ف� ى ح�ق���� دم�ب� ه ف����� ان% ب�� ر ود م���پ0 وق� چ���� ان% ه�م���ان% از و دازد ح�ق���� م���� ش���ان% ك�ه ز وق� اي� ام���رى زا ح�ق����دش مرد م�ق� ث� و م�ىش� روع�ي0 ن% م�ش� ى زا ا" اس� ن% از ب� 0Zي زم�ان% و د ى ف� 0Iدان ، خ� سث� از م�ىداي� ع� د، ا" ن% دز س�� ان% ا" م��� ه ز لس��ف ف�

وق� ه ه�م��ان% ح�ق��� لس��ف ن% ف� 0Zي ود د ا از و ب���� خ� ي� ن% ك�ه ا" 0Zي ر ام��رى د پ0 ل ع�� اي�� ر ف�� پ0 x��ي ع ه ت�� ب� اح� ن د، س���� وق� م�ىش��� ون% و ح�ق��� اب� ر ف���� پ0 ام��رى ب���ات��ب� ر و ب������ پ0 ل ع���� اي�� ش����خ ف�� ى ف� لق� د ب�� 0Iو گ�زدب �خ xي ه ك�ش ه� از ث� اخ������ داس������ ن% ب� 0Zي كپ�ر ى ك�وخ�; ب� ىخرم����� ه ي�� ب� ى� ش����ت� ن% ي� ه دازد، زوا ا" ب��

وزى واح ك�ه ط�� ده ال�� رب��� ون% دزي�Iزگ�پ0 اب� ر ف��� پ0 دش ب��� ح�پ�رم� و م�ق�� مرده م� د ش���� دب� ا م�ىش��� داي�0ش� . ب�� ن�0 Êهاى ي� م�دي� رى ت�� ش��� وق� ي�� ر ح�ق��� پ0 ب���گ ك�مكم ى زي� ب ي���0 ود د ث� از زا چ��� ه و داد دس��� لس��ف وق� ف� ر ح�ق��� پ0 گى ب��� Iرى زب ش��� ه ي�� ود ب�� ث� چ��� زف� ع��ده�ا. گ��� ه و ع�ال�م��ان% ت�� ف لاش��� ف�

خى ددا م�سب0 ه م�خ� غ ى ض�ت� ب ي�0 ه د ه ب�� لسف وق� ف� د ح�ق� Iوق� و دادب ه ح�ق� وان% ب�� ى ع�ی ش� ح ، از ب�� عث� 0Zت ر ازى ش� راى ي��زاى اي��ز اخ��هى ازاده ن% دز ال� م�ي0 ه ز ب� اح� ن د س�� ا س�� داي�0ش� . ب�� ن0 Êش ي� شاي� Iدن% سپ;رى و زي �زون% س�� ش��ان% وس�طى، ف� ن% اي� 0Zي زد زه�ا زا د ك���

ود و اح�ث� زا چ��� از ص��� ن��0 ب� ال�م ه�مه اخ� س��ث� ع��� ن% دز. داي� ي0 ن طى ح���; ران�0 وق� ش��� كى ح�ق��� xب� ن% از 0Zي از م�همپ�ر ز م��دن% و ع�لم اي���� ت��رت� ه غ� م�د ح�شات� ب�� م و م�ىا" صمی0 ث� ن�� عد ك�ه گ�زف� ن% از ت�� ودش� ا" وق� ي��زاى چ� ه ح�ق� لسف د ف� ن ي�0 ز اف� ن0 وق� و ي�� ن% زا ح�ق��� ه ا" گ�وب�

صل وعدوم: ق� ى و م�وض� Iن ا ه م�ن� لسف وق� ف� دگ�اه از ح�ق� 0Iى م�كات��ب� دب وق� 6 ح�ق�

واه�د ك�ه ر م�ىخ س����پ0 ق د ت�� ن% ك�ن طه . اي�0 ف� داي�0ش� ت� ن����0 Êات��ب� ي�����ى م�ك وي�0س����ب� ی� ي�0 وز يxن% دز ب�; ن0 ب����� وق� ي�� خق� ى� اه�ت0 ى و م����� Iان داف و م�ن����� ن% اه����� ا". اس�ث�

ه لس����ف وق� ف� رت� دز ح�ق����� حث� غ����� س����پ�ردهاى ب�� ه دازد، گ� وزى ب�� و ك�ه ط����� ش����كی0 ت� ات� دز م�ن ن% زوح ك�ن����� ي0 واي� ود ال�ق����� ك�ه چ�����گ��ازش� ن% ن� ش��ال ا" شى� xت ول ي�� ده ط��� ن0 ن% و ك�س��� ودش� ع�مر خ�اص�ل زا ا" ى چ��� لق� زده، ب�� ه ك��� وز ب�� س��پ�رده ط��� ه گ� يxن% ب�� ن0 ب��� ث� ي�� ي0 اه� م���ون% اب� ا و ف�� ش� ن% م�ت ى و ا" گ�ى م�عرق امهاى وي0Iز� Bظ ى ن� وق� ه ح�ق� ب� 1 . اس�ث� ي�;زداح�

اهى،. 1 شروس�� وه، ح� ر� پ; ش� ، داي� ن%18 ص ه�مان% ، ; ز. ك�ð: م�حمدح�شي0 ، س�اك�ب� . 18 ص ه�مان%

وام�ع ( چ�� اس�لامى ت�

ا از خ� ي� دن% م�ظرح ك�ه ا" ه س�� لسف وق� ف� وام�ع دز ح�ق�� ى چ�� �Üن ر ه غ�� وز ب�� B�ط ث� م�ت اح� ن ن% س��� ي0 واي� پ�ر ق�� ى� اس�� زاى م�ن دگ�ى ادازه ي��� ب�� ز، ث� د اس��� اب�0 ن% س���� ي0 ن ه ح���; ر ب�� Bظ د ن� ب�0 رح ك�ه ا" ه ط��� لس��ف وق� ف� امه��اى دز ح�ق��� Bظ هى ن� د ال� واب� مىى� گ��اهى ت� ان�0 ه خ�� ب� د، داس���� اس���� ولى ب��كش، دان% ي��زع� من دي�0س� ا م�شلمان% اب� ات� از ال�هام ب�� ب�0 ى ا" Iن �زا" لاش� ف� س�پ�ردهاى ب�� زاى گ� م ي��� هی0 ف ه ت�� لس�ف وق� ف� ام ح�ق�� خ�� اب�

د ن% و دادهاب� ح داز از س��� ودن% ه�دف� هى اح�ك��ام ب���� ق� و ال� ظی��� ودن% م�ت ها ب���� Iي ا ا" ام ب�� B��ظ ش� ن� ت 0Iزي ف��� زاى ا" د ي���� هاب��� ت� ال ;گ�ق م�ن���حث� اي�0ن% از د ب�� ا ك�ه ك�زدهاب� ب�0 ا دز اص�ل ا" ن0 ع��������ال و اس��������� اجه اق� ا اب�� ى0 ى� ؟ اس�������� رم�ث� ن% خ�������� اح�ث� ه�مي0 لاف م�ن�������� ن� اح�

ى 0Iان ره���� Bظ ه زا ن� ود ب�� وزده وچ����� ث� ا" ي0Zن% اس���� پ�ر ى ن% . زوس����� ات� اي�0 لاف���� ن� داي�0ش� دز زا اح� ن���0 Êازيگرى ي� ن���� ى و اح� 0Iران���لگ دز ع�ق�

صل وعدوم: ق� ى و م�وض� Iن ا ه م�ن� لسف وق� ف� دگ�اه از ح�ق� 0Iى م�كات��ب� دب وق� 7 ح�ق�

ان% ه��اى م�ن��0 ف� لامى ق� وان% اس��� اه�ده م�ىى��� زد، م�ش��� ى ك��� ب� ازى ح��� اح�ث� از ي��س��ن0 گز م�ن��� 0Zب ه دز ك�ه زا د لس��ف وق� ف� رت� ح�ق��� غ���ده م�ظرح ش� ، ي� وان% اس�ث� اح�ث� دز م�ىى� دان% م�ن� من دي�0س� ه اس�لامى اب� Bط . ك�زد م�لاح�

كى xب� هات� از از ج�� ن0 ه ي� ن% ب�� 0Zي دو ه ب��� لس��ف وق� ف� لامى، ح�ق�� د اس�� ق� ى ي��ززسى و ت� 0Iههان ش��� دي�0 ه دز ك�ه اس��ث� اب� ب م�ب0 ه ز لس��ف وق� ف� ح�ق��رف از دان% ط����� من دي�0س����� ى اب� �Üن ر رح غ����� ده ط����� ، س������ ث� ل اس����� وق� ك�ه اي�0ن% م�ن� عث� از ح�ق����� ت0 ب� ات� ط����� ش����� رد ي� ا م�ىگ����پ0 از ب�0

ث� واس���� ش���ان% ازاده و چ� ا اي� ن% . ب�0 حث� اي�0 ش� ك�ه ب�� ق� ش���ان% ت� يxن% دز اي� ع���ن0 وي�0ش� ت�� خ ى� وس����� ازى و شرب� گ���د وي� اب� ؟ ف�� س���ث� ي0 خ�;ه ل امروز ه دز اس�لام م�شاي�� وب�� م�اي�0ش� ب�� ز �زاز ا" ه ف� ب� د و گ�زف� اب�0 وق� ط�وزى ب�� م اس�لام ح�ق� هی0 ف ود ت�� ث� ك�ه ش�� لي0 اب�� ى ف�� 0Zن گو اس�خ ب�;

ه اى ب�� ه��� از ن0 ام�غه ي� ه زا خ�� ب� د، داس���� اس���� هم از ب�� دن% م�ت� ه س���� دم ب�� ى ع��� 0Iن ا واب��� ام�غه ادازه ب�� پ0رى� خ�� لوگ��� د، خ�� زاى زا زاه و ك�ن�� ي����يxن% ع��ن0 وع�ات� دز اح�ك��ام ت�� ه م�وض��� خدب�� از م�س��ب� د، ب���� ماب���0 ن% ت� 0Zي او ه ع�ن�� وب�0 اب� ه زا ب�� ه ب�� ب0 ق� د ق� اب� ماب�0 ت ه و ي�� ب0 ق� دوز دز زا ق� اح�ك��ام ص���

ى 0Iى و ولان ازى خ�كوم�ب� د ب�0 1 . ك�ن

اهى،.1 شروس�� وه، ح� ر� پ; ش� ، داي� 21 ص ه�مان%

صل وعدوم: ق� ى و م�وض� Iن ا ه م�ن� لسف وق� ف� دگ�اه از ح�ق� 0Iى م�كات��ب� دب وق� 8 ح�ق�

صل دوم: ق�

وع ى و م�وض� Iان ه م�ن� لسف وق� ف� دگ�اه از ح�ق� 0Iى م�كات��ب� دب وق� 2ح�ق�

صل وعدوم: ق� ى و م�وض� Iن ا ه م�ن� لسف وق� ف� دگ�اه از ح�ق� 0Iى م�كات��ب� دب وق� 9 ح�ق�

حث� وع: اول م�ب� ه م�وض� لسف وق� ف� ح�ق�

ه ي��ززسى از ي�;ش ح; خ ازب�0 ه ب�� لس�����ف وق� ف� ون% ح�ق������ ه اك�ی����� ن% ب�� وع اي�0 م� م�وض������ ی0 م ك�ه م�ىرس������ ی0 ب ن�����0 ب� وع ي�� ه م�وض������ لس�����ف وق� ف� ح�ق������؟ سث� ي0 ن% دز خ�; اق� م�وزد اي�0 ق ر ات�� Bظ ود ن� دازد وچ�� د و ب� ن كي�ث� ح�; ازه اس�اسى، م� �Iوههاى دزب ی0 ي0Zن% س�� دو ن% ب���� ه اي�0 عب� از ش����

وق� ود ح�ق� ق د ت� وع ك�ه دازب� ه م�وض� لسف وق� ف� د دز زا ح�ق� ز� ن% ي� م ي��ززسى م�كات��ب� ا" ی0 : م�ىكب( م�كي�ث� لى� ال�ف خلن0 ب��

ن% كي�ث� اي�0 ن% زا م� ي0 ى 1 اوس�ن� ي0Zز ىر ه 2 ك�لسن% و ك�زده ي�; ى ض�وزت� ب�� طق� وزد م�ت . دزا"، اي�0ن% دز كي�ث� ه م� لس��ف وق� ف� ها ح�ق��� ت ه ي�� طه ب�� ى زان�� طق� يxن% م�ت واع�د ي�� ود ق� د، م�وچ���� ه م�ىپ;رداز ى ب� Iن ا زم��� ه ا" د ازاب�� ه و م�ىكن ازى ب� ه ك��� ب��

اى پ0روه������ م�����اع�ى ب� ت� ظ و اح�� راى م�حت0 واع�د اخ������� ع، دز دازد، ق� وان% واق������� ث� م�ىى������ ن% ك�ه گ�ق كي�ث� اي�0 ه م� ه ب�� لس�����ف وق� ف� ه ح�ق������ ب��اى ود مرش�وم م�عن اد چ� ق� دازد اع�ت� ن% و ب� ه م�خدود زا ا" طق� ب�� ى م�ت وق� د ح�ق� . م�ىشاز

( م�كي�ث� ى ت� خ 0Zب از ب��

ن% كي�ث� اي�0 ى زا م� ب 0Zي او ن% و 3 س������ ه 4 م�ي0 ود ب�� د وچ������� وزدهاب� ، اي�0ن% دز. ا" كي�ث� وق� م� ه ح�ق������ وان% ب�� وت� ع�ی����� ى زش������ خ 0Zب از ب�������ادات� وم و ع���� م���اع�ى زش���� ت� ث� اح�� وق� اس���� ى م�لب� ه�ر . ح�ق���� پ0ر ر ج���; د ي��ززسى خ����� ن 0Iي زا" ى ف� خ 0Zب از ن% ب����� ام�غه و م�لب� ا" خ��

سث� ت0 ن% و ي� خ اي�0 0Iازب وق� ك�ه اس�ث� ب�� كð ح�ق� د زا م�لب� ي�0 . م�ىشازهاى ى� ( م�كت� ت�ماع�ى� ح% ام�غه و اح�� اسى خ�� ن س��

صل وعدوم: ق� ى و م�وض� Iن ا ه م�ن� لسف وق� ف� دگ�اه از ح�ق� 0Iى م�كات��ب� دب وق� 10 ح�ق�

، اي�0ن% دز كي�ث� وق� م� دهاى ح�ق� 0Iدب ت�م�اع�ى اس��ث� ب�; از ك�ه اح�� ن�0 ى گ�زوهه�اى ي� Iان�ش ن% اي� ه زا ا" ود ب�� وزد وچ��� دگ�زگ��ون% و م�ىا"د ا م�ىشاز ن% ب�0 يxن% از زا ا" رد ي�� ا م�ىپ� گزش� . ب�� ه ب� هاى ب�� م�اي� ت�ماع�ى س�از وان% اح�� واع�د م�ىى� ى ق� وق� ث� زا ح�ق� اح� ن س�� از 5 . ب��

1. Austin 2. Kelsen

3 .Savingy

4 .Main

، ص .5 ، ه�مان% ان% 0Iب وز ، 20 ك�اب�� ن% ات; م�هي0 دازى، خ�; سه ع�الى ح�شاب�� ش� ازات� م�و� ش� ت� ، از اي�� وق� ات� ح�ق� ا ع�لومى، ك�لن0 ، ص1348; زص� هران% 66 ، ي��

هاى ى� ى د( م�كت� لسق ف�

م��ام ى ت�� Iان��ازه ك�ه ك�ش �I��وق� دزب ه��اى و ح�ق��� زم�اي� ى ا" لس��ق ى و ف� لاق� ه اخ� اوش� ب�� د، ك��� هاب��� ت� م��ره دز ي�;زداح� پ0روان% ز Ê���ن% ب ها اي�0 ى� م�كت�وزده د ا" وب� پ�ر م�ىش���� س���� xت ان% . ي�� ن��� 0Iى اي Iان���م كت0 د خ� ن از دز ك�ه ه�ش���ب� هاى ك�ن��� ود ك�اوس�� ازه چ���� �I���ى، دزب دل، ه�س���ب� كى، ع���� ن0 لاق� ي� و اخ�

ادى، ز ه ا" وق� ب�� ر ح�ق� پ0 ه ب� ب� د ش�عى و ي�;زداح� هاب� ت� ه ك�ه داس�� لسف اص ف� ام اي�0ن% دز زا خ�� B�ظ اده ن� ن�0 Êد، ي� ن� ل ك�ب� ، م�ن� ات�ب� ه�گل ك��شر و ت پ0روان%. اس�ن; Ê���وق� ب عى ح�ق��� ت0 ب� ر زا ط��� پ0 د ب��� اب�0 م��ره دز ب�� ان% ز ن�� 0Iوزد، اي زا ا" 0Z��ي ر دز ز Bظ ان% ن� ن�� 0Iوق� اي د ح�ق��� اب�0 س��ث� دز ب�� و ح��

وى د، چ������ اس������ ى� دى ع�دال�ى� واع����� ظ����رت� از ك�ه زا ق� ش����ان% ق� ا اي� عث� ب�0 ت0 ب� وز ط����� ى ام����� اس� ود ب� د م�ىش����� اب�� ن0 راى و ي�� ن% اخ������ زا ا"ن% مي0 ص د ن�� 1 . ك�ن

حث� ى دوم: م�ب� Iان وق� م�ن� ح�ق�

صل وعدوم: ق� ى و م�وض� Iن ا ه م�ن� لسف وق� ف� دگ�اه از ح�ق� 0Iى م�كات��ب� دب وق� 11 ح�ق�

ن% 0Zي هىپ�ر دي�0 هومى ب�� وق� از ك�ه م�ف م ح�ق� 0Iازى دازي ن� ودن% اح�� ن% ب��� ث� ا" ن% و اس��� ي0 س��ن� ح ى ب� ش� ه ك�ه ي�;زش� ه�ن% ب�� د ه�ر د من دي�0س��� اب�ن% م�ىرس�د ث� اي�0 پ0روى� ك�ه اس���� وز ب���� اما" وق� ال�ز ا از ح�ق���� مه ك�خ� س���� ه و م�ىگ���پ0رد شرح�; امى ج; ش� م�ق���� واع�د ازز ن% ق� ن% زا ا" ام�ي0 ب�����

د؟ ه م�ىكن����� ازت� ب�� گ�����ز، ع�ن������� 0Zب را د د خ������; اب�0 وق� از ب�� اع�ث� ح�ق������ زد، اط������ ن% ك������� ع اي�0 ت� ه�����ان% م�ب ت د و ي�; پ0روم�ن ده ب� ن������ امكب� دز زا ال�زاى اص�ظلاح، ن وق� م�ب� د ح�ق� ن 0Zي ن%. م�ىگو 0Zي دهپ�ر xن ح; ب0 Êله ي� ه م�سن� لسف وق� ف� ر ح�ق��� م��پ0 ن% ت�� ث� اي�0 اس��� ن دام . ه�ر م�ب� ه م�ك��ات��ب� از ك��� ب��

وع�ى د ش�عى ب� ه ك�ه ك�زدهاب� ن% ب�� ال اي�0 اس�خ ش�و� د ب�; ده�ن ن% . دز ب�� ش� اي�0 ح از از ب�� ن� وس���� لاش� ب� م ب�� ی0 ه ك�ه م�ىك��ب دگ�اههاى ب�� 0I��ن% دب اي�0ازه م�كات��ب� م اس�� ی0 . ك�ب

انIى( ال�ف هاى م�ن� ى� ى م�كت� ق� حق� نIى و ب�� زم�ا ا"

وق� ه��دف اد ح�ق�� خ�� م اب�0 Bظ ن% . از اس��ث� ن� كل ك�ه زوز ا" ش�� ن% دول�ى� ش�خ ى� وق� از گ�زف� ه ح�ق�� ان% ب�� م�د م�ن�0 ا. ا" دن% س�پ;رى ب�� س���ه�����اى ودك�امه دول�ى� ن% چ� حث� اي�0 د م�ظ�����رح ب�� ا ك�ه س�� ب�0 دف ا" وق� از ه������ ظ ح�ق������ ف� ظB ق� م ح�ف����� Bظ م�����اع ن� ت� ا اح�� ى0 ى� ق� اس������ حق������ ب��

دال�ب� رط ه�م ع����� ث� ش����� ق� ك�ش ه�ر و اس����� ى و چ����� ق كلت0 خ دز دازد؟ ن�� اس����� ه ب�; ن% ب�� ال اي�0 و� ه دو ش����� وات� گ�وب� ده داده چ������ س������: اس�ث�

ا.1 ، ع�لومى، زص� ،50 ص ه�مان% ان% 0Iب وز ، ; ك�اب�� 20 ص ه�مان%

) اىت� ن زم�ان% م�ب� ان% ا" گ�زاب�0

ان% ن��� 0Iاى اي ن��� لى م�ب� وق� اص���� دال�ب� زا ح�ق���� د ع���� ن �Iاز و م�ىداي گ���د وي� اب� د: ف�� ن��� 0Zي د م�ىگو اب�0 ه ب�� ون% ع�ادلاب� اب� ع ف����� د وض� ان% و ك�ن ب����0 م�ج�رون% اب� ر ف�� پ0 �ى دز ب� Iون% ك�ه ض�وزن اب� ه زا ف�� د ع�ادلاب� ن �Iي ا ن0 د ي�� اب�0 ن% ب�� را زا ا" د اخ�� ن . ك�ب�

صل وعدوم: ق� ى و م�وض� Iن ا ه م�ن� لسف وق� ف� دگ�اه از ح�ق� 0Iى م�كات��ب� دب وق� 12 ح�ق�

اى( ح% ن ان% م�ب� عگراب�0 واق��

ها ت 0Iاي د: ه�دف ن 0Zي وق� م�ىگو دزت� ح�ق� ا ف�� ى0 دان% خ�كوم�ى� ث� ع�م��ومى وخ���� ه اس��� دال�ب� ب� ول ع��� ى . اض��� وق� ه ح�ق��� ث� ب�� ي� كا س��� ان��ه ه دول�ب� ب�� س� ث� م�ح����پ�رم� ه�مت0 شى و اس����� د ك� اب�0 ن� ه ي� ه ب�� هاب� ى ي�� ىع����دال�ب� راى از ي�� ن% اخ������ ى ا" Êخ ب0 Êري�����د، ش ن% دز ك�ن���� ، اي�0 كي�ث� ه م� ب��

هاى ى� عت0 ى و م�ادى واق�� ازج� ش� خ� xت هاى و م�ظلوت� ك�مال از ي�� زم�اي� ى ا" لسق ه ف� وج� ده ب�� وق� اس�ث� س�� ده . ح�ق� ن0 xي� ا ازاده زث� م����ردم خ� و اس����� xي دف ه� ش� ه����� xت Êهاى ي� ت� اح� ن% س����� د زه����پ�رى زا ا" مىكن ن% 1 . ت� ه دو اي�0 گ����زى گ�وب� حث� ك�ه ب� وان% ب�� ع�ی����

ى 0Iگران اي� زم��� ى و ا" 0Iران��عگ ده، م�ظ��رح واق�� ه دو س���� ب� م دس��� ی0 Bدازان% ع�ظ ال�ب� ط�رف��� زد اص��� ت�م��اع و ف��� زده م�ظ��رح زا اح�� ك���ث� ه ك�ه اس��� ب� زا اول دس��� زدگ��� ش� و ف� ادم�ت ز ه و ا" ب� اش دوم دس��� ى عهش��� ام� س��ث� و خ�� ال�ت0 ث� ش�وس�ن0 د ل�ق� هاب� ت� ى. گ�زف� ب� �Iي م�ك��ا

م م�ظرح ك�ه ی0 ه م�ىكب وج� ه ب�� ن% ب�� ا دو ه�مي0 ن د م�ب� . دازب�

ن% م�حمد.1 ، ح�شي0 ، س�اك�ب� 25 ص ه�مان%

حث� ى م�كات��ب�: ش�وم م�ب� وق� ح�ق�

صل وعدوم: ق� ى و م�وض� Iن ا ه م�ن� لسف وق� ف� دگ�اه از ح�ق� 0Iى م�كات��ب� دب وق� 13 ح�ق�

داول: ن وق� م�كي�ث�ي�� عى ح�ق� ت0 ا ط�ب� ظرى ب�0 ق�

وم ث� مرش���� كي�ث� ك�ه اس���� وق� م� ظ���رى ح�ق���� ا ق� عى ب�0 ت0 ب� ل زا ط���� اي�� وق� م�ق� وعه ح�ق���� ه م�وض���� از ب�� د ك���� رب� وق�. م�ىپ� وعه ح�ق���� م�وض����موعه واع�دى م�ح� م�ان% دز ك�ه اس�ث� ق� ن% ز ى ي��ز م�عي0 د خ�كوم�ث� م�لب� راى و م�ىكن ن% اخ���� رف از ا" هاى ط��� م�اي� از ى س��� ب� دول���ن% مي0 ص��� ود، ن�� وق� ولى م�ىش���� ظ���رى ح�ق���� ه ق� دى ب�� واع���� د ق� ن 0Zي ز ك�ه م�ىگو ات�0ب� و خ�ك���وم�ث� ازاده از ي��زي�� ش���ان% م�ظل���وت� ع���� اي�

از و اس�ث� گد وي� اب� د ف�� اب�0 ها ب�� Iي د زا ا" اب�� ن0 ود زاه�تماى و ي�� �زاز چ� 1 . ده�د ف�

لاط�ون% ه ط�رح دز اف� ب ي�0 له م�د اص� ود ف� اش ي��ز ك�ه چ�� وق� اس�� عى ح�ق�� ت0 ب� ن% ط�� 0Zي دو زده ب��� ، ك�� ات� دز اس��ث� مه�وزى ك�ن�� ود ح�� چ��ر اي�0ن% Bظ ى زا ن� رد ن�; د ك�ه م�ىگپ0 اب�0 زد ب�� شان% ف� ه زا اي� وان% ب�� عى ال�گوى ع�ی ت0 م م�ظال�غه ط�ب� ی0 . ك�ب

ى ب� شان% وف�� م م�ظال�غه زا اي� ی0 م م�ىكب ی0 ب ت0 شه ك�ه م�ىى� عى� ت0 وه ط�ب� �زاز او دز ق� : اس�ث� داده ف�وه له، ق� ع�اف��وه ه، ق� هوب�0 س��وه ه ق� ب0 ب� ص . ع�ن% ه گ�اه ا" ح� ب0 ب� رد ي�� ام�غه دز ك�ه م�ىگپ0 ر خ�� پ0 هاد سه ب� ى ي� اي�0سب� ود ب�� ه وچ�� ب� د داس�� اس�� : ب��

ات� ، ه�ن0 دول�ب�اف ، و اض�ن ان% زگ�اب� از ب��

صل وعدوم: ق� ى و م�وض� Iن ا ه م�ن� لسف وق� ف� دگ�اه از ح�ق� 0Iى م�كات��ب� دب وق� 14 ح�ق�

ش� . ازي��ات� ش� دول�ب� ه�ن���0 ق� وه ت� له ق���� زد دز زا ع�اف�� ا ف���� ق د، ات�0 اف م�ىكن��� ن ان% و اض���� زگ�اب���� از از ب�� ال ك���� هها و ام�ن���0 ر گپ0 ش� و اب� ازي��

ش� ق� وه ت� ه ق� ب`0 هر ه و ق�� ب0 ب� ص ا زا ع� ق د ات�0 ماب�0 2 . م�ىت

، ح% د.1 ، ه�مان% ان% 0Iب وز 44، ص 1ك�اب��، ص .2 وه، ه�مان% ر� پ; ش� اهى، داي� شروس�� 46ح�

ر( ال�ف Bظ ازه اس�لام ن� �Iوق� دزب عى ح�ق� ت0 ا ط�ب� ظرى ب�0 ق�

ى عص دون% ت�� ه ب�������� وج� د ب�� هاب� ت� لام ك�ه گ�ق پ0رو ه�م اس������� Ê�������وق� ب عى ح�ق������� ت0 ب� ا ط������� ظ������رى ب�0 ، ق� ث� الى دز اس������� ن% ك�ه خ������� ه اي�0 س� 0Zي د اب�، ظاس�ث� ه ه�مان% ح� ى ك�ه گ�وب� عص ال�ف زاك�ام�لا اس�لام ت�� وق� م�خ� عى ح�ق�� ت0 ب� ظ�رى و ط�� د، ق� هاب� س�ت� ه داي� ظا ب�� د ح� هاب� ت� دز 1زف�

لام من% اس��� ه اج��پ�رام ض��� ه��اى ب�� ى� اف� 0Iل، دزب هى اح�ك��ام ع�ق��� الاط�اعه زا ال� ى� د، واخ�� مازب� ه اگ�ز م�ىش��� ل ج; كð ع�ق� ش��رى ي���0ات� ا زا ك�لن���0 غه ب�� ه مراح�� ظ���رت� ب�� ش� و ق� ت ن0 لى ي�� ن% و ع�ق� ي0 واي� عى ق���� ت0 ب� د، دز ط���� اب����� ن% م�ىى0 ات� اي�0 دون% ك�لن���0 ى ب����� 0Iان���م وجى زاه�ت

د واب� مىى� لا ت� دگ�ى خ� ب� شان% ز د ي�;ز زا اي� ع، . دز ك�ن ن% واق�� ي0 واي� عى ق� 0Zت ر ش� ن% م�كمل ي�� ي0 واي� ظرى ق� ى دز و ق� Iان ن% زاس�ن� و اس�ث� ا"يxن% رع ي�� ل و ش���� ع���ازص ع�ق� س���ث� ت�� ت0 ده و ي� اع���� ه خ�كم »ك�لما ف�� ل ب�� ه خ�كم ال�عق� رع ب�� ه خ�كم ك�لما و ال�ش���� رع ب�� ه خ�كم ال�ش���� ب��

عل« زاه�تماى اط اي�0ن% ال�ق� ن� �Iازي ، ها اس�ث� ت� ه دز م�ب� ب م�ب0 : زه خ�كم ك�لما رع ب�� ه خ�كم ال�ش���� ل، ب�� ن% ال�عق���� خ م�ظلب� اي�0 حي0 ، ص���� ث� ل ولى اس���� ه ع�ق� ات� ك�لب0 اس�د و م�ص���ال�خ م�لاك���� زا م�ق

ص ت0 ح ش� مىده�د ي�� ه و ت� ح; اب� ن ص ح�; ت0 ح ش� ه ده�د ي�� طع ط�وز ب�� ه ق�� ح; ب� رع زا ا" ه ش� ب� ، گ�ق د اس�ث� ن0 xي� ا د ب�� ه دز و م�ىكن ب م�ب0 : زه خ�كم ك�لما ل ب�� ه خ�كم ال�عق� رع، ب�� ر ال�ش� پ0 ه ب� ح; ب� ل زا ا" م ع�ق� د دز س�لی0 اب�� رع م�ىى0 ه ش� طع ط�وز ب�� د ق�� ن0 xي� ا د ب�� 2 . م�ىكن

صل وعدوم: ق� ى و م�وض� Iن ا ه م�ن� لسف وق� ف� دگ�اه از ح�ق� 0Iى م�كات��ب� دب وق� 15 ح�ق�

ازت� ه خ�كم ك�لما ع�ن� ل، ب�� ه ال�عق� كð ض�وزت� ب�� اع�ده ي�0 ه اض�ول دز ف�� ف� وان% و م�ظرح ق� ام�ات� ع�ی�� لز ن� لى اس��� ه ع�ق� ود ب�� چ���ه ب� ث� گ�زف� ن% ع�ص���ازه و اس���� ر ا" پ0 ه ب���� ب� ى� اح�ث� ي��زگ�ش���� له ك�لامى م�ن���� اغ�ره و م�غپ�ر اغ�ره ك�ه دازد اس����� دل اس����� وزد دز زا ع���� م����

د داوب� ول خ� ی��� د ف�� ن ب� داس���� د: ه�ر و ب� ت�� ى� ه م�ىگق ح; ب� د زا ا" داوب� د، خ� گوب���0 دل ب�� ، ع��� ث� غه ولى اس��� ت0 له� و س���� ه ك�ه م�غپ�ر ده ع�دل�ب0 ام�ن��0 ب�د، وب� ل م�ىش���� اي�� ه ف�� ن% ب�� د اي�0 Iودب د ك�ه ب�� داوب� ون% خ� ادل چ�����; ث� ع����� ز اس����� لم ه�رگ����� Bد ط� مىكن ل و ت� ر ع�ق� پ0 ى ك�ه ب���� �Iون ى و چ���� ب� س������ زا ز

همد ه م�ىق دى ب�� لم ب�� Bد، خ�كم ط� ه م�ىكن ن% ب�� ل ه�مي0 كي�ث� دل�ن0 ه م� ه ع�دل�ب0 وان% ب�� ى ع�ی 0Iردگ�زان . اس�ث� م�عروف خ�

ه.1 واج� ن% چ� 0Zي صپ0رال�د لاق� ط�وسى، ن� اصرى، اخ� خ ب� صحي0 خ و ن�� ي0 ق� ت ى ي�� ب� ب� ى، م�خ� 0Zن و ی ا م�ب0 دزى، ع�لپ0رص� ، ح�ن0 هران% شهامى ي�� رك�ى� ازات� ش� ش� ت� مى، اي�� وازز چ�ات; . 41 و40 ص ،1364 ش�وم، خ�;

2.، 55- 54 ص ه�مان%

ا ده س�دههاى ب�� ده و ه�ق خ� وق� ه�ب0 عى ح�ق� ت0 ا ط�ب� ظرى ب�0 ه ق� س� 0Zي ى ز ه�ب� د هى و م�� ، ال� ث� ن% از ولى داس��� خ اي�0 0Iازب ه ب���� عد ب�� ك�مكم ت��ن% ه ا" س� 0Zي ث� از زا ز رو داد دس���� ش� xب Êن% . ي� ث� اي�0 هض��� وي�0ش ي� دان% گ�زوش���� وف�� مداز و ح�ق� ى� اس���� دى س�ن0 ود ه�لن��� ز ب����� ن% . اي�� اي�0

د من س� ه داي� ام ب�� گ ب� ن لخ و ح�� ال دز ص�� از1645 س�� ش�� ت� ث� اي�� اف� ا. ب��0 ن% ب�� وع ك�ه اي�0 ن% م�وض�� وق� ا" ال�ملل ح�ق�� ى ت0 ود، ي�� از ب���ر Bظ ه ن� لسف وق� ف� ر ح�ق� پ0 كاز ب� ده دزح% اق� ات� اي�0ن% دز او س�� اصى ك�ن� خ ى� .1دازد اه�مت0

عد ان% او از ت�� لسوف لاك�ð خ�� ن0 شى م�عروف ف� گلت0 ه ان� س� 0Zي وق� ز عى ح�ق� ت0 عث� زا ط�ب� ت0 سث� ط�ب� ث� و داي� ن% ك�ه گ�ق ي0 واي� ق�عى ت0 ب� ه اج����پ�رام� ط����� ث� ب�� كي0 ال� ات� و م����� ادى و ح�ن����0 ز گ����زان% ا" 0Zب ه زا د ان% ه�مه ب�� زم����� د، ف� ه دول�ب� م�ىده����� ف ت0 Bمن% دازد وظ� ض�����، اي�0ن% زع�ات�0ب� وق� اد ح�ق� �زازداد م�ق ت�ماع�ى« زا »ف� ر اح�� پ0 د زع�ات�0ب� ب� 2 . ك�ن

صل وعدوم: ق� ى و م�وض� Iن ا ه م�ن� لسف وق� ف� دگ�اه از ح�ق� 0Iى م�كات��ب� دب وق� 16 ح�ق�

د ن 0Zي لز ك�ه گ�و ن� ر ه�ب0 پ0 ع ب� �Zب ا وق� ب�� عى ح�ق�� ت0 ب� ود ط�� كى دز و ب��� xب� ىهاى از پراي� ح ود س�� ث� چ�� ه م�ا اگ�ز ك�ه گ�ق ون% ب�� اب� عث� ف��� ت0 ب� اج�پ�رام� ط��م 0Iازي گد ود ازاده و ب� ه زا چ� ويپ�ر خ�كم ب�� ودن% ق� گ�زان% ي��ز ب���� 0Zب ل د حمن0 م، ب�� ی0 ك��ب ى ب� واه�د زوز د چ� ن0 ات� ك�ه زس��� واب��� ى ح�ی0 ش� وح�

ازه زا م�ا د دوب�� واه�ن وزد چ� ن% و چ� رات� گ�اه ا" ر ح�ش�� پ0 ات� ب�� واب�� د زا ح�ی0 واه�ن وزد چ� ى و چ�� پ0ر ن% دز ج�; م�ي0 ى ز اق� د، ب��� مىماب�� م�گز ت�ها كزوي�� 3 . م�ن0

ات�ب� گز ( از1724-���� 1804) ك����� 0Zب دان% د من س����� اش داي� ن داز شرس������ وق� ط�رف����� عى ح�ق����� ت0 ب� ث� ط����� ه اس����� ب`0 ر Bظ وق� . ن� ح�ق�����ا عىى� ت0 وز و اح�ش������اش ط�ب� ل و زوش�و ش�������� ادلاي�0 لى ب�� ها ع�ق� ت� همى ت� ى� ه ك�اي� كام�ل دزج� د ن�� ن0 ودزس������� ه چ� گ������زان% زا . ه�رج; 0Zب ه د وز ب�� ط�������ص اق�� د، ب� هاب� ت� ها گ�ق Iي وان% ا" د دز زام�ىى� اب�0 هطوز ع�ق� ت� ى� دل ك�اي� ث� م�سن� اف� . ب�0

ه ب� ى� وه ك�اي� ی0 ان% و ازس�طو س�� ن0 ب ن0 س� xت Êود، ي� ل چ� شان% ع�ق� دن% و م�علوم�ات� ك�سث� ي��زاى زا اي� ه زس�ن0 ق� ب�� اب�0 ه ح�ق� از دو ب�� ن�� اع�ب�ل م�ظال�غه د: ع�ق� رى م�ىكن���� B����ظ ل و ن� ه ع�ملى ع�ق� ن% . ب�� ل، ه�مي0 ات� دو دز دل�ن����0 د ك�ن����� ق� ل ت� رى ع�ق� B����ظ د و م�خص ن� ق� ل ت� ع�ق�

ه����اى م�خص ع�ملى ى� عال�ت0 ى ق� اع� ن% و دم����� زام�ي0 ل ف����� رد زا، ع�ق� ه ه�ر از م�ج����� ه، و ح�ش گ�وب� ب������ ج�ر ل ب�� خلن0 د ب�� ه 4 . م�ىكن ده ب�� ن����0 ع�ق�، زدى ه�ر ك�ات�ب� وق� ف� ظرى ح�ق� عث� از زا ق� ت0 رد� ط�ب� ن% و م�ىگپ0 وق� اي�0 ادى اس�اش ح�ق� ز ان% زا ا" ن0 ب هد ي�� . م�ىت

و، دل.1 ه وك�ی0 لسف ، ف� وق� . 79- 78 ص ح�ق�ا.2 ات� ع�لومى، زص� ، ك�لن0 وق� 54 ص ح�ق�اهى،.3 شروس�� وه، ح� ر� پ; ش� ه داي� لسف ، ف� وق� . 51 ص ح�ق�و، دل.4 ، وك�ی0 110 ص ه�مان%

مله از پ0روان% ح�� Ê����وق� ب عى ح�ق���� ت0 ب� د ط���� اب�0 و از ب�� ش���كی0 ت� ام م�ن زد ب���� ات� دز ك�ه ي����� ن% زوح ك�ن���� ي0 واي� ود ال�ق���� ، چ���� ن% ي0 واي� د: »ق���� م�ىگوب����0ظ روزى زوان�� عث� از ك�ه اس�ث� ص ت0 ى ام�وز ط�ب� اس� ده ب� 1.اس�ث� س��

صل وعدوم: ق� ى و م�وض� Iن ا ه م�ن� لسف وق� ف� دگ�اه از ح�ق� 0Iى م�كات��ب� دب وق� 17 ح�ق�

عد زوهى ت�� دان% از گ��� من س��� ه داي� ث� ب�� عي0 ت� ، از ي�� ات�ب� د (Post - kantians) ك��� ن �Iي ه، م�ا ب��� ح ب0 ن% ي��ز (Fichte) ف� اي�0د م�ظلب� اك�ن0 د ب�� دب� 0Iب ه ك�ه وزز وق� ب�� ى ح�ق������ ب� ق ه�����ات�0ب� ض������ ىت اع�ى ي�� پ�ر �I�����د اب ن س������ ح ب� مله از 2 . ي�� ن% ح�� دان% اي�0 من س������ ام�لز داي� ن� اس������

. اس�ث�ال�ف1770-�� 1831) ه�گل وق� ( م�خ عى ح�ق� ت0 ود ط�ب� ن% ب�� د . اي�0 من س� ى داي� Iل�مان وق� م�حوز زا دول�ب� ا" �زاز ح�ق�� ه م�ىده�د ف�� ب�

ادى ز ر ا" ش� م���دن% م�ج���رك�ð زا دول�ب� . ه�گل زا ي�� د ت�� ع و م�ىداب� داق� هاى م���� لس���ف ث� ف� ه ك�ه اس���� ح; ب0 داز ه�م ي� ن% ط�رف���� ود ا" . ب�����د ه�گل ن �Iي ى م�ا ب 0Zي او ال�ف س��� ه م�خ�� ب`0 ر Bظ وق� ن� عى ح�ق��� ت0 ب� ث� ط��� كð و اس��� كن��0 ق يxن% ت�� وق� ي�� وعه ح�ق��� وق� و م�وض��� وى ح�ق��� زا م�عی��

د زد لى و م�ىكن xIاب������م ه ت�� كي�ث� ب�� ال�ب� م� زد اص������� دازد ف������� كي�ث�. ب������� الهاى دز زا ه�گل م� ر س������� خ� ده ا" ده�م س������� وز ) ك�هل������ز، ب�������Kohler) %ان هاى خ����� از ام و داد ب�� ن���� ب� ات�1789 دز ي�� ول ك�ن���� لاق� اض���� ازى و اخ� گ���د وي� اب� ش� دز زا ف�� د ي��ز واك�ت ص�

وق� عى ح�ق� ت0 ، ط�ب� ث� گاس�� ان% ن� وازت� خ���� ی� ل اس��� شر و م�ن0 ت ن% اس�ن; د زواح% زا ا" Iه و دادب موب� ن% ت� كز ه�مي0 ق ل�م��ان% دز زا ت�� ا"حث� وان% ب�� ى ع�ی 0Iامگران زخ�� كð ف� ن0 I3.ك�زد م�ظرح اي�0زي

وق�( ت� عى ح�ق� ت0 وق� دز ط�ب� اي�0زان% ح�ق�

مم دوم اص�ل دز ون% م�ت� اب� ث� اس�اسى ف�� ي0 روظ� ن% اي�0زان% م�ش� ي0 ن م�ده ح�; : اس�ث� ا"لش دش م�خ� وزاى م�ق� ش م�لى ش�� اس�ت0 ده . . . ب�� ، س�� د اس�ث� اب�0 خ� دز ب�� xي واد اع�ص��از از ع�صرى ه� ه م��� ب0 وي� اب� ن% ف�� ى ا" ب� ال�ق م�خ��

ا واع�د ب�� دسه ق� لام م�ق� ن% و اس���� ي0 واي� وعه ق���� رت� م�وض���� ام ح�ص��� پ0رالاب���� لى ج ه ال�له ص���� له و ع�لب0 ه ا" ب� داس����� د ب� اس�� ص و ب�� خ م�ش����

ر ك�ه اس�ث� پ0 عي� ث� ت�� ال�ق ن% م�خ ي0 واي� وعه ق� ا م�وض� واع�د ب�� ه ق� اه� ادامال�له اع�لام ع�لماى ع�هده ي��ز اس�لام�ب0 ه�م ي��زك��� و� وده وچ���� و ب����. . . . ه�سث�

صل وعدوم: ق� ى و م�وض� Iن ا ه م�ن� لسف وق� ف� دگ�اه از ح�ق� 0Iى م�كات��ب� دب وق� 18 ح�ق�

و،.1 شكی0 ت� ، زوح م�ن ن% ي0 واي� مه ال�ق� دى، ي��زح�� هن� ات� م� سث� ك�ن� xت م، و ي�� ش� صل ش�� ات; ،726 و727 ص ش�وم، ق� م خ�; ش� . ش��ن%.2 ، م�حمدح�شي0 ى س�اك�ب� گزس� ى ب� خ 0Zب از ه ي��ز ب�� لسف ، ف� وق� 160 ص ح�ق�ا.3 ، ع�لومى، زص� ى62 ص ه�مان% گزس� ى ; ب� خ 0Zب از ه ي��ز ب�� لسف ، ف� وق� 160 ص ح�ق�

ن% از ن% اص�ل اي�0 ي0 ن د ي��ز ح�; ب�0 دگ�ان% ك�ه م�ىا" وي�0سن ون% ب� اب� د اس�اسى ف�� ن �Iي ه م�ا ب� ى� خت0 ود م�سب0 كð وچ�� وق� ي��0 ظ�رى ح�ق�� هى ق� د ال� ق� م�عت�د Iودب ن% و ب�� ات��ب� خ�ال ه�مه دز زا ا" ز و ب�� د خ�كوم�ث� ازاده از ي��زي�� ن شب� . م�ىداي�

ون%72 اص�ل دز اب� مهوزى� اس�اسى ف�� ن% اي�0زان% اس�لامى ح�� ي0 ن م�ده ح�; : اس�ث� ا"لش وزاى م�خ� د اس�لامى ش�� واب� مىى� ى ت� ب ب0 واي� ع ق� د وض� ا ك�ه ك�ن ه�ث� اح�كام و اض�ول ب�� د مى م��� وز زش��� ا ك�س��� ون% ب�0 اب� اس�اسى ف����

اي�0زت� ه م�ع ب� د داس�� اس�� .ب��ه����ازم اص�ل دز ر ج�; پ0 دم ي��ز ب����� اي�0زت� ع����� ه م�ع���� رزات� ك�لب0 ا م�ق����� لام اح�ك����ام ب�� د اس����� اك�ن0 ده ب�� وان% و س������ ث� م�ىى����� د گ�ق اك�ن0 ي��ز ب��

گى ون% ه�ماه�ن اب� ا ف�� ى م�ق�رزات� ب�� ه�ب� د اي�0ش� م�� ز ه اف�� ب� اف� ش� اس��ث� ب�0 ق� ه . ت� ى زوب�0 0Iان ص�� ل دز ق�� كمن0 غه و ب�� وش��� ام ب�� B�ظ ى ن� وق� ح�ق��وز د زا ك�س��� اب�0 ن� ث� ي� ىاه�مي0 ث� ي�� گاس���� از دز ك�ه ان� اواى ك�ن�� ن��� ر ف� پ� ع و م�عي��� �Zب ا لامى م�ن�� ع اس��� ت� دهاى م�ب ب�� ث� ز از دز ك�ه اس��� ك�ن��

ه������اد ت� ه������ان% اح�� ت0 ق� ه ق� صل و خ�ل ب�� وز ق� د ام������� ، م�ىپ;رداز اي��زاي�0ن% ن������ ون% دز . ي�� اب� ى اس�اسى ف�������� ون� ه ك�ی������ ها ب� ت واع�د ي�� رع�ى ق� ه ش������� ب��وان% وق� ع�ی ظرى ح�ق� ن% از ي��زي��ز و ق� ي0 واي� ، اجپ�رام م�وزد ق� لكه اس�ث� له� ب�� ت� وس�ن0 د واع�د اي�0ن% وزود و خ�� وق� دز ق� ح�ق�

وعه ر م�وض� پ0 ه ب� دى ط�وز ب�� زاه�م خ�� 1 . اس�ث� ف�

صل وعدوم: ق� ى و م�وض� Iن ا ه م�ن� لسف وق� ف� دگ�اه از ح�ق� 0Iى م�كات��ب� دب وق� 19 ح�ق�

مه، دز ات�� هاى خ� ج� ب0 ب� وان% ك�ه ي�� اد از م�ىى� ق� ه اع�ت� كي�ث� ب�� وق� م� عى ح�ق� ت0 ا ط�ب� ظ�رى ب�0 ، ق� ث� زف� روع گ�� ودن% م�ش��� اوم�ث� ب��� دز م�ق���ى ي��زاي��ز ب ب���0 واي� ث� ق� اى از ك�ه اس���� ن��� لى م�ب� ود اص���� پ0روى چ���� Ê����زده ب��ك ، ب� ث� زا اس���� 0Z���ي ن% ز ه اي�0 ن% گ�وب� ي0 واي� د ه�ر ق���� ن ه ح�; اه�ر ب�� B����ي��ز طل مردم حمن0 ود، ب�� دان% م�ىش�� ان% وخ��� د زا اي�0ش�� ت ايى� د ب�; مىش�از وز . ه�م�ان% ت� ه دز ك�ه ط�� وق� اع�لام�ب0 ر ح�ق�� ق� ،1789 دز ي��ش� چ��

اوم�ث� لات� و م�ق� ق� كى ات� xب� ن% از 0Zي دسپ�ر وق� م�ق� ر ح�ق� ه ي��ش� ب� اح� ن ده س�� 2. اس�ث� س��

1.، ان% 0Iب وز ، ك�اب�� . 120 ص ،1 ح% ه�مان%2.، .121 ص ه�مان%

ه ال ب�� ن� Iى وزود دي�Iادان ق� ت� ازه اي�� �Iوق� دزب ظرى، ح�ق� د ع�دهاى ق� ق� د م�عت� دب� ا ك�ه س�� ى ب�� 0Iدهگران وق� دز اب�0 ث� ح�ق� ال�ق د، م�خ ن ك�ب�ا د ا ل������ ن% ب�� كز اي�0 ه�����اى ك�ه ف�� زم�اي� ى ا" لاق� دى اخ� واع������ ز ق� ن% از ي��زي�� ي0 واي� م�����اع�ى ق������ ت� ا اح�� ى0 ى� ه اس������ س� 0Zي ظ�����رى ز عى و ق� ت0 ب� دازد، ط������

ده ش������ ى� ال�ق ى و م�خ 0Iن ا واب������ ل ب�� ش�����ان% ع�ق� ن% دز اي� ي� اف� ن% ب������0 0Zي ه�����پ�ر كش�����ره زاهخلها ي�� ك�����از ب�0 ده ان� ث� س������� د و اس������ هاب� ت� ع�لم ك�ه گ�قر خ�ك����وم�ث� پ0 د� ب����� ن �Iي اي�0ز م�ا د ع�ل����وم، س����� اب�0 كى ب�� ق� ي��ز م�ن� اب�0 ى ح�ق����� ازج� ه و خ����� ب�� ج�ر د ب�� اس�� ه ب�� ههاى ب� ش����� دي�0 ى اب� 0Iاوزان ى و م����� Iن ا زم����� . ا"

شان% ودى اي� اده اس�ث� م�وچ�� ل ز ن0 ح ه و ب�� ح; ب� ث� ا" عي0 ت�ماع دازد واق�� ها اح�� شاي� دگ�ى و اي� ب� پ�رك�ð ز س� ان% م� ث� اي�0ش��� اس���ث� . ي�;ش ي0 اه� از و م����� �I����ب ن% ا" ث� اي�0 عي0 د واق�� اب�0 ث� و م�ظال�غه م�ىى� ود گ�و و گ�ق ا . دز ش������ خ� ى ه اي�0 اى ب�� دت� خ������ واع�د وخ����� د ق� اب�0 از ب��ها ك�پ�رت� Iي يxن% ا" وام�ع ي�� لف چ�� ن� ن% م�ح ، س�ح ث� ي0Zزا گ�ق ى گ�زوه ه�ر ز Iشان ظ� دز اي� ران�0 اصى ش� ه خ� اد ي��زاى و م�ىپ�رد شر ب�� خ��� اب�0م Bظ واع�د از ن� هاى ق� پ0روى وي0Iز� Êد ب� ن 1. م�ىكب�

د ن ى م�كي�ث�دوم: ي�� خ 0Zب از ب��

صل وعدوم: ق� ى و م�وض� Iن ا ه م�ن� لسف وق� ف� دگ�اه از ح�ق� 0Iى م�كات��ب� دب وق� 20 ح�ق�

از گ��د اي� ن0 ب ن% ي�� ى ا" ب 0Zي او د س��� من س��� ى داي� Iان��ل�م ث�1779-�� 1860) ا" وق� ك�ه ( اس��� د زا ح�ق��� ن �Iي ان% م�ا �I��ب ها و ز م�خص��ول ع�ادي��دان% ح��ول و ع�م��ومى وخ���� ى ب�� خ 0Zب از م��اع ب���� ت� د اح�� زد ازاده ك�ه م�ىداب� خ� دول�ب� و ف��� xي ى ه� ال�ب� ن% دز دخ��� دازد ا" ه ب��� ف ت0 Bع�لم . وظ�

وق� ظ زا ح�ق����� ف� دن% ق� اب� اس����� ن واع�د س�� ى ق� وق� د ح�ق����� د و م�ىداب� ال�م ك�ه م�ىگوب�0 وق� ع����� ى ح�ق����� ش� ق� ر ت� ان% خ������ ن����0 دى و ي�� ت هى� ت� واع�د دس����� ق�ود دازد ي��زع�هده م�وچ�� وق� ب� ه اس�ث� م�عماز . ح�ق� دگ�از ب� 0Iزب ف� 2 . ا"

بى 0Zي او من% س��� ا ض��� ى� ى� ال�ق ن% م�خ 0Zي دو ون% ب���� اب� وعه ف���� ه م�وض��� وه ب�� ی0 ده�اى س���� ، ك��� ون% لی� اب�; وق� ب��� ى زا ح�ق��� اس� د، م�لب� از ب� م�ىداب���ن% ه ه�م ا" ان% م�لب� ب� م�������� ، ز ن% لكه م�عي0 ه�������ومى م�لب� ب�� دا م�ف ث� م�������ردمى از خ��������� ن% دز ك�ه اس�������� ش�������لهاى ا" ى ي� ;Iان ن�������0 Êا و ي� ب��

ده�اى وب��� ی0 Êى ي� خ 0Zب از ى و ب���� 0Iان ن��0 عراف� گى و ح�� زه�ن ه ف��� د ه�م ب�� هاب� ين%. واي��س���ت� ادات� و س���� ان% ع���� I��ب واع�د ا" ى ق� وق� ه زا ح�ق���� ود ب�� وچ����وزده ه و ا" وان% ب�� شلهاى ي��زاى مپ0رات� ع�ی عد ي� ه ت�� ادگ�از ب�� ده ب�0 . اس�ث� م�اب�

ن%.1 ، م�حمدح�شي0 ، س�اك�ب� 110 ص و24 ص ه�مان%2.، ان% 0Iب وز ، ك�اب�� 129 ص ،1 ح% ه�مان%

ه ر ب�� Bظ پ0روان% ن� Êن% ب� ، اي�0 كي�ث� واع�د م� ى ق� وق� ام مرخ�له سه دز ح�ق� خ� ود اب� : م�ىش�هر ك�ه غ�رف- Bظ . اس�ث� م�لى زوح م�وق� ع�لم- ل ك�ه ح�ق� كمن0 ى ب�� ب واع�د ف� ى ق� . اس�ث� غ�رقون%- اب� ى ك�ه ف�� وق� ى ح�ق� اس� ل مرخ�له دو از ب� ن� ه زا ف�� د اع�لام زش�مى ط�وز ب�� 1 . م�ىكن

صل وعدوم: ق� ى و م�وض� Iن ا ه م�ن� لسف وق� ف� دگ�اه از ح�ق� 0Iى م�كات��ب� دب وق� 21 ح�ق�

اد ق� ت� ى م�كي�ث� از اي�� خ 0Zب از ب��

كل كي�ث� اي�0ن% م�ش��� ن% م� ث� اي�0 وق� ك�ه اس���� ه زا ح�ق���� ح� ب0 ب� ه���رى ي�� دگ�ى ق�� ب���� م���اع�ى ز ت� ماز دز و اح�� ر »اع�م���ال ش����� پ0 و ازادى ع���وزده ومى« ا" ث� ق����� ه اس����� ر . ب�� Bظ ى ن� ب 0Zي او وق� س����� م����اع دزون% از ح�ق����� ت� ه، اح�� ب� اس����� الى دز ي��زخ� وق� ك�ه خ����� دهاى ح�ق����� 0I����دب ب�;

ث� ل از ك�ه اس��� ر ع�ق� ه و ي��ش� ل ب�� دن% دل�ن0 ن0 ه زس��� دف ب�� ن% ه��� زاوش� م�عي0 زده ي���� ث� ك��� ث� اس��� ش� . اه�مي0 ق� ادات� ت� و ع���وق� دز زش�وم ي0Zز ح�ق� د اب�; كازب� ، ان� كاز ولى اس�ث� پ0روه�اى س�اي�0ز ان� ت�ماع�ى ب� د زا اح�� اب�0 اى از ب�� ظاه�� زگ ح� ز س�ث� ي��� داي�

.د ن ى م�كي�ث�: ش�وم ي�� ق� حق� ب��

كي�ث� ى م� ق� حق� ه ك�ه ب�� �ى ب�� Iان ن� �Iا اي شم ب�0 xت xوي� ی� ي�0 وز ه و اس�ث� م�عروف ب�; ن% ب�� ى ا" ق� حق� د ه�م ب�� هاب� ت� 2 . گ�ق

ث� يث� اگ�وس����� د1858 )م ك� من س����� س����وى م( داي� زاي� از ف� هگ����د اي�0 كي�ث� ب�; ى م� لس����ق ى ف� 0Iران����گ ق� حق� ه م�عاصر ب�� س����ب� ده داي� س������لاصه اس�ث� كي�ث� خ�رف . خ� ى م� ق� حق� : اس�ث� اي�0ن% ب��

دهاى اع������ رف از ك�ه ف�� ع دول�ب� ط������ ده وض� ، س������� ث� د م�����پ�روك�ð ع�مل دز اگ�ز اس������ ماب� ه و ت�� وز ب�� عى ط������ دگ�ى دز واق�� ب������ زم�����اع�ى ت� ز اح�� د، اي�� كن����� ن% ب� د زا ا" اب�0 ن� ماز دز ي� وق� ش������� وزد ح�ق������ كش، و ا" زع� واع�د ي������� ه ق� ب� اح� ده س������ رف س������� از ع�مل دز ك�ه غ������

رف ات�0ب� ع�م��وم ط��� ود، زع��� م���ره دز م�ىش���� واع�د ز ى ق� وق� ، ح�ق���� ث� د ه�ر اس��� ن ع دز دول�ب� ك�ه ح�; ن% وض� ى ا" ال�ب� ه دخ��� ب� داس���� ب�د اس�� 3 . ب��

1.، ان% 0Iب وز ، ك�اب�� . 149 ص ،1 ح% ه�مان%

صل وعدوم: ق� ى و م�وض� Iن ا ه م�ن� لسف وق� ف� دگ�اه از ح�ق� 0Iى م�كات��ب� دب وق� 22 ح�ق�

ى، م�حمدع�لى.2 زوع� ر ف� كمث� سپ0 ا، دز خ� ، ،2 ح% ازوب�; هران% . 167 ص ،1345 ي��3.، ان% 0Iب وز ، ك�اب�� 240 ص ،1 ح% ه�مان%

د 0Iدب م�دن% ب�; هاى ا" ى� ى، م�كت� ق� حق� ى ب�� وي�0سب� ی� ي�0 وز وق� دز ب�; ى ح�ق�� اس� ه�وز از ب� Bظ� �0شمIوي ی� ي�0 وز ى ب�; لس�ق رت� دز ف� وده غ�� ه و ب��� ال ب�� ن�� Iديى م�وح% 0Iهگران ج�ري�� ي0Zز و ع�ل�وم دز ب�� ال ز و� ن% ش�� ي� هاى زف� ى� اخ� ن ى س��� Iلان ع ع�ق� ده واق�� يث� . اگ�وس��ث� اس��ث� س��� د ك� ق� م�عت�

ود هاى ه�ر ك�ه ب�� اج� رى از س�� ش� ى� ى� لهاى از و ك�زده ط�ى زا اس�اسى مرخ�له سه غ�رف� ه مرخ� گز مرخ�له ب�� 0Zب ده د 1 . اس�ث� زس�ن0

نIى، مرخ�له ا �Iزب (Theological) دهها ه�مه ك�ه 0Iدب ا ب�; اع ب�� ه ازخ�� وق� ع�لل ب�� عى ق ت0 يxن% ط�ب� ن0 ب� د ي�� وب� . م�ىش�اع�ى مرخ�له پ�ر �Iا اب ى، ب�0 لسق ا دز ك�ه (Metaphysical) ف� خ� ي� كز ا" ق ه ت�� گازههاى و اض�ول ب�� ى ان� 0Iان ده ع� . اس�ث� زس�ن0ا ع�لمى مرخ�له لى، ب�0 خضن0 ن% دز ك�ه (Positive) ب�� ل مرخ�له اي�0 ن0 ح ل و ب�� عق� رداز ت�� پ� Iب زم�ا اه�ده ف� ه و م�ش� ب�� ج�ر ود ب�� . م�ىش�

پ0روان% Êكي�ث� ب� شم م� xت xوي� ی� ي�0 وز ى م�كات��ب� ب�; لق ن� ه زا م�ح ود ب�� د وچ�� وزدهاب� ه ك�ه ا" صاز ب�� ت� ه اح� ها ب�� Iي ازه ا" م اس�� ی0 : م�ىكب ) وي0Iشمال�ف ی� ي�0 وز ت�ماع�ى� ب�; اح��

كي�ث� اي�0ن% دز اى م� ن��� وق� م�ب� ع و ع�م���ومى ازاده ح�ق���� 0Zب ا م���اع�ى وف����� ت� ، اح�� ث� اد اس���� ن���0 ب وق� ي�� ه ح�ق���� زاد ب� ه و اف���� ، ب� لكه دول�ب� ب��ام�غه اجپ�رام� ه خ�� ن% ب�� اع�ده، ا" واه�د ف�� ود چ� . ب��

) وي0Iشمت� ی� ي�0 وز ى ب�; وق� م�خص ح�ق�

، اي�0ن% دز كي�ث� اى م� ن ، م�ب� وق� خاك�م ازاده ح�ق� ه و اس�ث� دول�ى� ب� ه دول�ى� وب�� ود ب� ده چ� ن0 xي� ا واع�د ز ى ق� وق� ث� ح�ق� ، اس��� اي��زاي�0ن% ن�� . ي��ه دز وق� وخ�دت� اص�ل س�اب�0 د و ح�ق� اب�0 ى� مام دول�ى� ل ت�� وق� م�شاي�� . ك�زد م�ظال�غه زا ح�ق�

صل وعدوم: ق� ى و م�وض� Iن ا ه م�ن� لسف وق� ف� دگ�اه از ح�ق� 0Iى م�كات��ب� دب وق� 23 ح�ق�

د ن هازم ي�� م م�كي�ث�: ج�; ر الپ0 ش�وس�ن0

اى ن كز اص�لى م�ب� ه دز ف�� لسف وق� ف� ازك�ش، دول�ب� و ح�ق� ا م�� ن �Zي ي0Zز ودن% ز ص�اد ب��� ت� ا ك�ه اس��ث� اف�� ى ب�� ول�وز� دب�� ص�وص اب��0 ه م�خ ب��ود، اى چ���� هاده���� ى ي� وق� ه زا ح�ق���� ود ب�� وزد، وچ����� ظ ك�ه م�ىا" ص���ادى زوان�� ت� ر اف�� پ0 ى ب���� ب ب���� گى ي��ز م�ن� گ���وب� د خ�; ح���ول و زس�� از ب�� ز د اي����� ول�ن0 ب��. اس�ث�

ن%.1 ، م�حمدح�شي0 ، س�اك�ب� اهى،110 ص ه�مان% شروس�� وه، ; ح� ر� پ; ش� ، داي� 57ص ه�مان%

ان% از زگ���� ل ي��ز اي�� ه ف�� كي�ث� ب�� ى م� ق� حق� �ى ب�� Iان ن���� �Iوان% اي ل از م�ىى���� م ام�ن0 وزي�0ش ،(1858-��� 1917) دوزك�ی0 و م���� ب�0 )م ه�وزون% م(،1929 خ� ( و1928 )م دوگ�ى ل�ی� ام گ�وزوب�0 1 . ي��زد ب�

د ق� وي0Iشم ت� ی� ي�0 وز ب�;

ظ ت� �Iشي�ن% مري وق� داي� ن% از ك�ه ح�ق� 0Zي ه�پ�ر اى ي�� ازه�� دگ�ى اي��ز ب�� معى ز ن% و ح�� ام�ي0 عادت� ب��� ش�ان% ش�� ه اي� ب� ى� ه�اى اس�� ى� عت0 ا واق�� ص�رف�ى �Üن ج�ر پ0ر، و ب�� غ ه اگ�ز م�ت� م�دى اس�ث� م�مكن% ج; وق� ك�ازا" كلات� خ�ل دز زا ح�ق� ت�ماع�ى م�ش� اي�0ش� اح�� ز وق� ده�د، اف� زا ح�ق�

ا كð ب�� لا ي�0 ى خ� 0Iان ن ى و م�ب� 0Iان ن �Zي ي0Zز ه ز د م�واج� د ك�ه م�ىكن واب� هاى م�ىى� شازي�� ي0Zزى ح� د اب�; ى پ�راي� ه ج� ه ه�مراه ب�� ب� د داس�� اس�� . ب��ن% 0Zي كالات� م�همپ�ر كي�ث� ي��ز اش�� ى، م� ق� حق� ى ب�� وي�0سب� ی� ي�0 وز ن% ب�; 0Zي د رح ب�� : اس�ث� ش�كال مام اش�� هاى اول: ت�� ى� عت0 ادى ع�ال�م، واق�� س��ث� م�حس�وش و م�� ت0 هاى و ي� ى� اخ� ن ى س��� �Üن ر ج�� شى و ب�� ازى ح� ظا از ع�� و ح�اه ن� ب� د اس����� ن ش���ب� ت0 ا ي� د ب�� ن �Iواي ی� ه ي�� ب� ى� ش���ت� وز ه�م���ان% ي� ادى ام���� ش���ان% ه�م م�حس���وش و م���� ه زا اي� ع ب�� د، واق�� ن �Iي ا ، ي��زس���� اي��زاي�0ن% ن��� ر ي�� ش� ي��

از ه�رگ�ز ت0 ىى هاى از ي�� ى� اخ� ن لانIى، س�� ى ع�ق� ى، ام�وز دز ح�ب� �Üن ج�ر سث� ب�� ت0 . ي�

صل وعدوم: ق� ى و م�وض� Iن ا ه م�ن� لسف وق� ف� دگ�اه از ح�ق� 0Iى م�كات��ب� دب وق� 24 ح�ق�

كال ا اش�� اد دوم: ب�� ق�� ه اع�ت� ه�اى ب�� ى� عت0 ى واق�� ازج� ه خ��� وان% ب�� اى ع�ی� ن� ، م�ب� وق� ه ح�ق��� ول ك�لب0 ات��ب� اض��� ازى دز ب���� گ��د وي� اب� از ف��يxن% زد ه�ر و م�ىرود ي�� ودك�ام�هاى ف��� ا چ� كا ب�� ه ان�� كي�ث� ب�� ى م� ق� حق� �ى ب�� Iان ن��� �Iد اي واب� ال م�ىى� ود ام�ن��0 ه زا چ��� ل م��ردم ب�� حمن0 د ب�� . م��ردم ك�ن

ر پ0 د دس�ث� دز اض�ولى ب� دازب� ن% از ك�ه ب� اع ا" د دف� ن 0Iي ما . ت�كال طه اش��� وم: زان�� وق� ش�� ا ح�ق�� لاق� ب�� كي�ث� دز اخ� ى م� وي�0س�ب� ی� ي�0 وز طع ب�; ده ق�� ، س��� ه، دز اس��ث� ب� س��� وق� گ�د ظهاى ح�ق��� زان��ðك 0Z�ي د ز� ا ي� لاق� ب�� ث� اخ� ازى و داس��� ز زاى اي��� عادت� ي��� ش�ان% ش�� ه اي� ب� اح� ن د، س���� الى دز م�ىش��� وي0Iشم� ك�ه خ��� ی� ي�0 وز ا ب�; ع�لم ص��رف�ى ب ب���� ه ي��ز م�ن� ب�� ج�ر ث� ب�� ر ك�ه اس���� ن% خ����� ام�ي0 ادى ب����� ى م���� دق دازد ه���� ن% . از ب���� ه زو، ه�مي0 اه�د ام���روز ازى س����� اى از ي��س���ن0 ك�ازه����

لاف لاق� خ� ث� و اخ� وام�عى دز ع�ق م چ�� ی0 وق� ك�ه ه�شب� دم�ث� دز زا ح�ق��� ههاى و ه�وسها خ��� ت� واس��� ود چ� د چ��� ن �Iه م�ىداي ح� ب0 ب� . ي��ن% ى م�كات��ب� ك�ه اي�0 وي�0سب� ی� ي�0 وز ر ب�; پ0 د� ب� ن �Iي وق� م�ا عى ح�ق� ت0 ه ط�ب� سب� واي� ی� ه�اى اس�ث� ي�� از ن0 ر ي� ش� كð ط�ى زا ي�� امه ي�0 ي��زب�

ا.1 ، ع�لومى، زص� .70 ص ه�مان%

وق� دون% ح�ق���� وزده م���� زا" د ي����� از عى م�ص���ال�خ و س���� ن% زا او واق�� ام�ي0 د ب����� ود ك�ه ك�ن ل چ���� ر دل�ن0 ر ع�ج���� ش� ن% دز ي�� 0Zي دو امه ب����� زاى ي��زب� ي�����ى Iان��ش ث� اي� ث� ك�ه اس��� اح� ن خ س���� حي0 هاى و ص��� ت� اي� دازد او از ه�مهخ� ر و ب��� ش� ى� زاى دس�ى� ه ك�م��كð ي���� وى ب�� ع ش��� ت� ى م�ب Iان زاى وح�ن��0 ي����

ن% 0Zي دو ون% ب�� اب� دگ�ى، ف�� ب� ى ه�ر از ز Iن م�ا ز ز دي�� لن . اس�ث� ب��د ن م ي�� ج� ب� ى م�كي�ث�: ي�; وق� اس�لام ح�ق�

حث� از ي�;ش وق� م�كات��ب� از ب�� عى ح�ق� ت0 ا ط�ب� ظرى ب�0 ى و ق� خ 0Zب از ى ب�� ق� حق� ى ب�� وي�0س��ب� ی� ي�0 وز ان�Iى( - ب�; ن��� �Iك�ز و )اي �ى د Iزادان ي��ز ك�ه اي��0ن% ود، م�كات��ب� اي�0 ا ب�� ازهاى ك�ه دازد خ�� ه اس�� كي�ث� ب�� ى م� وق� م اس�لام ح�ق� ی0 . ك�ب

صل وعدوم: ق� ى و م�وض� Iن ا ه م�ن� لسف وق� ف� دگ�اه از ح�ق� 0Iى م�كات��ب� دب وق� 25 ح�ق�

ث�( ال�ف ي0 واع�د م�اه� ى ق� وق� اس�لام ح�ق�

ر Bظ لام ن� ه اس���� ون% ب� كي�ث� ه�مح���; وق� م� عى ح�ق���� ت0 ب� ث� ط���� ن% م�لاك�ð ك�ه اس���� ي0 واي� واع�د و ق���� ى ق� وق� ها زا ح�ق���� ت ات� ي�� عن���0 ى واق�� ب ع�ب���0د داب� ه و ب�� د ب� ن �Iي كي�ث� م�ا وق� م� لى ح�ق����� ث� م�خص ع�ق� ظ ك�ه اس����� ف� وزات� ق� ی� ل دس����� وق� م�لاك�ð زا ع�ملى ع�ق� ون% و ح�ق����� اب� ف������زاز � ر و ده�د ف����� پ0 د� ب����� ن �Iي ى م�ك����ات��ب� م�ا وي�0س����ب� ی� ي�0 وز س����ث� ب�; ت0 ون% ك�ه ي� اب� وق� و ف������ ى دازاى زا ح�ق����� ب� اه�ب0 ا م����� زازدادى ص����رف� � و ف�����

ازى ن� د، اع�ب� داب� لكه ب�� واع�د ب�� ى اس�لام ق� ب� ه دو م�اه�ب0 دوح% و زوب�0 : دازد مرازى ن� ، اع�ب� ون% اس�ث� علق� چ�; عل م�ت� هى ح�� . اس�ث� ال�

عى ، واق�� ث� ون% اس���� عى ازاده چ����; 0Zت ر ش���� هى ي�� مشو ال� ا ه� ى ازاده ب�� ب 0Z���ي كو ث� ب�� ى و اوس���� ب ب���� ات� ي��ز م�ن� عن���0 و م�ص���ال�خ و واق��اس�د شالامرى م�ق ق . اس�ث� ت�

) اىت� ن ث� م�ب� ي0 روع� م�ش�

ث� ي0 روع� ن% م�ش� ي0 واي� ظ اس�لام دز ق� ف� اق� ق� ظن� اع�ده ان� ى ف�� وق� ا ح�ق� هى ازاده ب�� . اس�ث� ال� ) ازح% گد وي� اب� ازى و ف�� گد وي� اب� اس�لام دز ف��

ي0Zزش� د ى ه�ر ب���; ون� اب� ر ف���� پ0 ون% ع�� اب� هى ف���� رك�ð ال� ه ش��� د ح�ش��ات� ب�� ب�0 ازى و م�ىا" گ��د وي� اب� ص ف�� ت� ات� م�ح هى د ، ال� ث� ه گ�ز اس��� ج;د گ�اهى اس�ث� م�مكن% داوب� زگ خ� ود ي��ز ه چ� ا ب�� ن0 ب� ن% و اي� ان% و م�عصوم�ي0 ن ب0 ش� اي� ان% خ�� Iب ص ا" ون�0 ق ع ت�� ون% وض� اب� زده ف��� د ك��� اس�� ب��

.

صل وعدوم: ق� ى و م�وض� Iن ا ه م�ن� لسف وق� ف� دگ�اه از ح�ق� 0Iى م�كات��ب� دب وق� 26 ح�ق�

ر ه ي��ش� ل ب�� دم دل�ن0 ث� ع��� ي0 لاح� ى ع�لمى ص��� عطلب� اق� ش� م�ع��رص - دز - م�ن�� ر ودن% ل�ع�� دم و ب���� ي0Zزش� ع��� د هاى ب���; ش��اي� گ��ز، اي� 0Zب دث� ي0 ازى ص�لاح� گد وي� اب� دازد ف�� خصاز و ب� ازى اب� گد وي� اب� د دز ف�� داوب� زگ خ� . اس�ث� ي��ز

ش�د( ق� شان% ت� ازى دز اي� گد وي� اب� دگ�اه از ف�� 0Iاس�لام دب

م ك�ه ط�وز ه�مان% ی0 ب� ازى گ�ق� گد وي� اب� خصاز دز ف�� د اب� داوب� زگ خ� ر و اس�ث� ي��ز ن% ام�وز دز ي��ش� ي0 واي� ات��ب� ق� داز و ب���� اب���0 ق� ب�; چ���ازى گ�د وي� اب� دازد، ف�� وز دز ولى ب�� ر ام�� پ0 غ� ر و م�ت� پ0 مى، ع� ل دات�� رزات� م�ن� ى م�ق�� 0Iان�م دگ�ى و زاه�ت ن� �Iاى دز زاي ن� ه زاس�� لس�ف ف�

لى ه اح�ك�������ام اص�������� ع ب�� ون% وض� اب� د ف��������� ه ك�ه م�ىپ;رداز ، ب�� ن% ى اح�ك�������ام ا" ب� ا خ�كوم�������� ه ب�0 ب0 Iي لظا د س�������� ن 0Zي ن% م�ىگو واع�د . اي�0 م�مكن% زا ق�ص خ ش� ا )ام�ام خ�اك�م اس�ى� ر ب�0 ام�غه زهپ� ا اس�لامى( و خ�� زاد ب�0 ى و اف� 0Iهاده�ان ون% او ط�رف از ك�ه ي� د، م�اد ن ع ه�شب� د وض� ن .ك�ب�

صل ش�وم: ق�

اع�ده وق� ه�دف و ف�� ح�ق�3

صل اع�دهش�وم: ق� وق� ه�دف و ف�� 23 ح�ق�

حث� ف :اوص�اف اول م�ب� 0Iعري ى0 وت�� وق� ح�ق� اع�ده� ف��

وق� ي��زاى0 واع�دح�ق� اگ�ون% اوص�اف ق� مرده گ�وب� د ش�� ازه ولى0 اب� �Iى0 دزب�ودن% اس�اس خ� ب��� xي كð ه� ها از ي��0 Iي اق� ا" ق� ر ات�� Bظ ود ن� وچ���دازد ن% ب� ث� اي�0 ي0 صوض� د ه�ا ح� ن �Iازي : ع�ن� از

اع�ده1 وق� -ف�� ام ح�ق� وزاس�ث� ال�ز . ا"اع�ده -زع�ات�0ب�2 ى0 ف�� وق� ط�رف ح�ق� ن% دول�ب� از مي0 ص ده ن�� . س�� اس�ث�اع�ده3 وق� -ف�� . وع�مومى0 ك�لى0 ح�ق� اس�ث�وق�4 امى0 -ح�ق��� B��ظ ث� ن� م��اع�ى0 اس��� ت� ى0 اح�� ع��ب دف :ت�0 ن% ه�� م ا" ی0 Bظ ت ظ ي�� م��اع�ى0 زوان�� ت� ه اح�� ،ب� ث� اك�ى0 اس��� دان% زوح ب���; ووخ����

. شان% اي�امى0 ال�ف ودن% (ال�ز وق� ب�� ح�ق�

زاى0 كه� ي����� ن 0Iوق� اي ه ح�ق���� دب�� واب� ی� دف ي�� ى0 ه���� 0Iان���ه ى0 ي� ع���ب ود،ت�0 م� چ���� Bظ Iق�رازن ت� دزع�ات�0ب� اس���� اب�0 �Iدب ،ي��زس���� دال�ب� ن% وع���� دا" واع���� ق�ازى0 ن� د.اع�لام اح�� اس�� ى0 ب�� 0Iن% گ�اه ك�ه ه�ان ي0 واي� ده دزق� 0I�ودوه�مراه مى0 دب خ� ش��� xي اه� ى0 ب��� ق كلت0 س�ث� ن�� ت0 ه�ره ي� ى0 ،ج�; وق� دازد ح�ق�� ها ب�� ت وي��

دمه واهى0 اوامر م�ق� ون% وب� اب� ى0 ف�� .ن�� ازاس�ث� ن% گ�مان% گ�د ث� دزاي�0 ي0 صوض� ر ح� پ0 ه ب� اگ�ون% ه�اى0 دزج� ود گ�وب� دازدوه�مه وچ��واع�د ن% ق� اي�0 ث� از ي0 كش�����ان% ح� ات�0ب� ب�0 د.زع������ ن ش�����ب� ت0 ازه ي� ول اى0 ب������; اض������ ه از امى0 ط�وزم�ظل�����ق� ب�� ز ث� ال������ خ� اس������ xي ودزه�

ى0 ي0Zز گز �Iوزب راى0 ض��� اخ���� ها از Iي س��ث� ا" ت0 ازه ي� ظ اى0 وب���; ف� �ى0 ق� Iوزن ودك�ه مى0 اع�م��ال دزض��� اص ش���� خ ه��اى0 اس���� ماي� ت0 Êود دزي� چ���گزى0 خ�ل زاه 0Zب ات� د خ ت� كزده زااي� د ب� ن اس�� ه ب�� ن% ب�� ل اي�0 زوه ك�ه اس�ث� دل�ن0 س��ث� گ��� ح ه ام�رى0 زا ب� ب� لى�0 ودس�� كمن0 پ0رزاب�� ا اج�� ب�0

صل اع�دهش�وم: ق� وق� ه�دف و ف�� 24 ح�ق�

س��پ0رى�0 ق ده ت�� ام�ن��0 د ب� اوت� دو اي�0ن% ولى0 اب� ق�� ظ ت�� ف� ظ دز ق� ران�0 راى0 ش��� واع�د اخ���� وق� ق� ث� ح�ق��� اه اس��� رط وه�رگ��� راى0 ش��� اخ����واع�د لى0 ق� كمن0 ودن% ب�� ی���� م���ان% )ي� ت0 Êي� ر پ0 (ب���� ال�ف ق� م�خ��� ازى0 م�حق���� ن���� ود،دزاح�� ودن% ش����� ى0 ب����� ر پ0 واع�د ج���; ق� دازد ك�م ام���رى0 از وي��ز ب����

اص خ ل اس�� حمن0 ود مى0 ب�� ي0Zزا ش�� ه .ز ف ت0 Bوق� وظ� ى0 ح�ق�� 0Zن گ�و دزز ى0 اب�� 0Iان�م زدن% وزاه�ت س��ث� ك��� ت0 واع�د ي� ن% وق� ه ا" س� وع�ى0 ه�مت0 اب� ب����از ن� . ه�مراه اح�� 1اس�ث�

وق� ت� مات�ب� ( ح�ق� را وض� اخ��

ده اع������������ راى0 ك�ه اى0 ف�� ن% اخ������������� رف ا" ط������������ ن% دول�ب� از مي0 ص����������� ده ن�� ش������������ ث� ي� د اس������������ اب�0 ن� واع�د ي� مازق� ى0 دزش������������� وق� ح�ق������������اص خ زا،اگ�زاس���� 0Z��ي وزد.ز راى0 ا" ن% دزاخ���� اد ا" ز لف ا" خ دودزي�Iزاي��زب�� ن اس���� خ� ب�� xي وده� �ى0 چ��� Iان ه م�كاف��� گوب� د،خ�; ن�� ب� ن0 ب� وان% مى0 ي� ب����

مى0 ادع�اك�زدك�ه Bظ ام�غه ن� وددازد؟ دزخ�� ه وچ�� وج� دم�ی� اب�0 ها،ب�� ت� ودك�ه م�ب� مات�ب� ب�� راى0 ض� ازه اخ�� ى0 اى0 ب�; وق� واع�دح�ق� ق� وز از ه�م ه�یص اق�� ث� ب��� ه اس��� ه وب�� ز� 0I��ن% وي له اي�0 وق� م�ش��ا� ظ ع�م��ومى0 دزح�ق��� يxن% وزوان�� پ�ر ال�مللى0 ي�� س��� xت ث� م�حس��وش ي�� ى0 اس��� 0Iان اخ���� ك�ه ،ب��

ازه دگ�ان% از اى0 ب�; وي�0سن از ب� اخ�; ده ب� د س�� ي�ن% ك�ه اب� مات�ب� داس�� را ض� اوص�اف اخ�� واع�د زااز ى0 ق� وق� ف ح�ق� د. خ�د ن ك�ب�( ك�لى0 ودن% ح% وق� ب�� ح�ق�

ث� ك�لي0 ص��وداز ي�ن% م�ف� ده داس���� اع��� ى0 ف�� وق� س��ث� اي�0ن% ح�ق��� ت0 وع م��ردم ه�مه ك�ه ي� ن% خ�كم م�وض��� ده ا" رب��� �زازگ�پ0 وق� ف� دح�ق� واع��� ق�د اب�0 گام ب�� ع ه�ت د وض� ن0 ه م�ق� زد ب�� ا ف� اص ب�0 خ ن% اس�� د م�عي0 اس�� ن� اد ي� ن% وم�ق از ا" كن� اب�0 ام ب�� خ� دن% اب� يxن% س�� ي�� دك�ه از ن ها ي�زود،ه�رح�; ت ي��

ðك ن% ي����0 دي�� ن��� مول ح�; رزات� م�س���� ن% م�ق���� د ا" ن اس����� ودن% .ك�لى0 ب�� واع�د ب����� وق� ق� ات� ح�ق���� ق ض���� ن% اس�اس���ى0 از ث� ا" زا اس���� 0Z���ي زاصر1 ، ب� ان% 0Iب وز دمه ك�اب�� وق� ع�لم م�ق� ازات� ، ح�ق� ش� ت� گاه اي�� ش� هران% داي� رك�ب� ، ي�� از، س�هامى ش� ش� ت� ات; اي�� ضث� خ�; م و س�� ج� ب� .54 ص1387 ي�;

صل اع�دهش�وم: ق� وق� ه�دف و ف�� 25 ح�ق�

زاى0 ن% ي�������� وق� ك�ه اي�0 د ح�ق������� واب� ی� ه ي�� دف ب�� ى0 ه������� 0Iان������ه د ي� اب�0 د،ب�� ودي�Iزس������� ه چ� دب�� ن0 ص م�ق� خ ن% س�������� ون% م�عي0 اب� دف�� اس�������� ن� از ي� د مى0 گ������� ت�دي�Iزاى0 واب������ كð ب�� 0Z�����ي اى0 از ه�ر م�����اع اع�ص����� ت� اص�����ى0 خ�كم اح�� رزدازد خ� ه م�ق������ ح� ب0 ب� ش� وي�� xت Êي� اززااز ن% ه�رك������ د.ي�;ش م�عي0 ك�ن�����

ى0 اي�0سب� �Iازب اخ�; وع ب� ظ ب� دون% زوان�� ه زاب�� وج� ه ب�� هاى0 ب�� ت� صوص�ب0 زدى0 ح� رد� ف� گ��پ0 رب�� Bظ Iزاى0 ،دزن ن% وي���� واع�د ا" ى0 ق� ق ث� وض��� اس���وع ك�ه وق� ع�لم م�وض� �زاز ح�ق� گپ0رد. ف� ب��

وق� ام د( ح�ق� Bظ ت�ماع�ى�0 ن� اس�ث� اح��

دف وق� ه��� م ح�ق��� ی0 Bظ ت ظ ي�� م��اع�ى0 زوان�� ت� دگ�ى0 اح�� ب��� .ز ث� ه��ره� اس��� اگ�ون% دوج�; زدى0 گ�وب��� رف��� Bظ Iن ش��ان% دازد:از دى0 ،اي� م�ن�� از ن0 ي�اص ه�اى0 ف خ�� ك�ال�ت0 ى0 ون�� لق ن� ه ك�ه دازد م�ح وز ب�� وق� م�عم�ول ط�� لمروح�ق�� س�ث� دزف�� ت0 اك�ى0 ي� دان% ،ب��; ن% وخ��� م�ي0 ا� �I�لام�ث� وب س��

شم زوح ع وح�� صه وزق� ت0 ق� اى0 ت� رى0 ه���� ش���� لاق� ي�� ااخ� ا؛ ب����� ب�0 دگ�ى0 ادازه���ه� ولى0 اس���پ�ر ب���� م���اع�ى0 ز ت� ش���ان% اح�� وق� زا اي� ه ح�ق���� ب��ش��ان% .اگ�ز دازد ع�ه��ده ها اي� ت ت�م��اع از ودوز ي�� زص اح�� ود ف��� زاى0 ش���� ر ،ي���� B��ظ Iن ى0 اواز وق� ه ح�ق��� ى0 ب� ص��وز ح�ق� ث� م�ت� ه اس��� وب�ى0 ق كلت0 1. ن��

اصر. 1 ، ب� ان% 0Iب وز 58-57-56-55 ص�ص ه�مان% ك�اب��

حث� وق� ه�دف: دوم م�ب� ح�ق�

وق� لاف ي��ز ح�ق��� ى ع�ل��وم خ� �Üن ر ج��� ا ب�� ى دز ص��رف� راز ن�; ث� اخ��� عي0 ، واق�� س��ث� ت0 ه ي� ح� ب0 ب� اوش� ي�� وى دز ك��� زاز ل ي���� ده ع�ق� xن ح� ب� س���ود از و م�ىش������ گ�����د وي� اب� د ف�� ا م�ىكوس�� ن% ب�� 0Zي ه�����پ�ر واع�د ي�� ان% اي�0ن% دز زا ق� د م�ن�����0 اب�� ن0 م و ي�� Bظ دال�ب� و ع�م�����ومى ن� ه ه�ر زا ع������ پ�ر ج; س������ xت ي��

ات�0ب� د زع����� ، ك�ن اي��زاي�0ن% ن���� دف . ي�� ش� ه����� ق� ه ت� ى ب�� 0Iان ع دز ش����ر ون% وض� اب� ن% ي�;ش دازد، ف������ ي� اخ� ن ى س������ Iان وق� م�ن����� ر ح�ق����� ا خ������ ب��ص ت0 ح ش� ن% ه�دف ي�� دازد ام�كان% ا" 1 . ب�

صل اع�دهش�وم: ق� وق� ه�دف و ف�� 26 ح�ق�

خ اس��� ه ب�; ن% ب�� ال اي�0 و� وق� ك�ه ش��� زاى ح�ق��� ه ي���� ه ج; ود ب�� ده، وچ���� م��� ه ا" ه واي��س��ب� ن% ب�� ث� اي�0 وق� ك�ه اس��� س��ث� ح�ق��� ي0 ه ي��ز و خ�; ى ج; 0Iان ن�� م�ب�واز ی� ث� اس��� ، اس��� اي��زاي�0ن% ن�� ا . ي�� ن دف و م�ب� وق� ه��� ا ح�ق��� اط ه�م ب�� ن��� �Iى ازي ب سش��ب� اگ� د ب� وق� . دز دازب� ظ��رى، ح�ق��� دف ق� ه���

وق� اديها ك�زدن% م�خدود ح�ق� ز ود ا" از و ب�� ى� اي� 0Iب ى ز لق� د، ب�� ا م�ىش� ود ب�� ن% ه�دف اي�0ن% وچ�� ق� زا ا" حق� د، ع�دال�ب� ب�� ن شب� د م�ىداي� اب�0 ب��ث� ص گ�ق ت0 ح ش���� ه ي�� ب� ؟ ع�دال�ى� س���ث� ي0 ا خ�; ب�0 د ا" اب�0 دف ب�� م���ام ه���� واع�د ت�� اي�0ش� ق� س���� ادى و ا" ز زاد ا" د اف���� اس�� ا ب�� رص ب�0 ن% غ���� ام�ي0 ب�����

ديهاى م�ن��� از ن0 م���اع ي� ت� ث� اح�� زد و اس���� ه ف���� وان% ب�� �ى ع�ی��� Iن ر ن% از خ����� وزد ا" ه م���� وج� زاز ب�� � ا م�ىگ���پ0رد،� ف���� ن% ب�0 ومى امر ك�ه اي�0 زا ش����لى ه�دف �زاز اص��� ث� داده ف�� ها اس��� ت 0Iى . اي اح�ب� ث� م�ن��� حث� دز ك�ه اس��� دف از ب�� وق� ه�� ه دز ح�ق�� لس��ف وق� ف� ي��ززسى ح�ق��

ود . م�ىش�ى عص وق� ه�دف ت�� زد زا ح�ق� د ف� ن �Iكي�ث� و م�ىداي ان% م� Iب زد اص�ال�ب� ا" ده ف� ام�ن0 ود ب� . م�ىش�ى عص وق� ه�دف ت�� ت�ماع زا ح�ق� د اح�� ن �Iه ك�ه م�ىداي كي�ث� ب�� ان% م� Iب ت�ماع اص�ال�ب� ا" د اح�� ن 0Zي . م�ىگوى عص ر ت�� پ0 دف ب��� وق� ه��� ى زا ح�ق��� ق� ت0 لق ال�ب� از ب�� زد اص��� ت�م��اع و ف��� د اح�� ن �Iكي�ث� ك�ه م�ىداي ان% م� I��ب ه ا" د ب�� ث� زس�� ي0 دي� وم ه�ر م��� ق���

ه وج� . دازد ب��

، ل�وى. 1 ع ي��زون% �Zب ا از زوش� و م�ن دمه دز ك�از، اي��ز ، م�ظال�غه م�ق� وق� 256 ص ،1 ح% ح�ق�ه ب`0 ر Bظ ( ن� زد اص�ال�ب� ال�ف ف�

صل اع�دهش�وم: ق� وق� ه�دف و ف�� 27 ح�ق�

ه ث� ب�� وح�� ه اي�0ن% م����� ب`0 ر Bظ دف ن� واع�د ه����� ى ق� وق� ن% ح�ق����� ام�ي0 اديه����اى ب������ ز زد ا" ه اج����پ�رام� و ف����� ث� ب�� ض����ي0 خ وق� و س�� عى ح�ق����� ت0 ب� ط�����شان% . اص�ل اوس�ث� ه و اس�ث� اي� ح; ب� ازح% دز ا" ود خ��� ى دازد وچ���� پ0ر ر ج��; وده خ��� ها ب���� ش��اي� س�ث� اي� ت0 دف و ي� وق� ه�� ح�ق���

ن% ام�ي0 ع ب����� اق� ش���ان% م�ن��� ث� اي� ه���وم اس���� دال�ب� . م�ف ن% دز ع���� ه اي�0 ب`0 ر Bظ ث� اي�0ن% ن� وق� ك�ه اس���� ى ح�ق���� ي�0س���ب� مر زاد ه� ا زا اف���� ب��م Bظ ن% م�ت ي� ان% س�اخ� ظش� زاه�م زوان�� د ف� . س�از

ه ك�ه م�همى اي�0زاد ه ب�� ب`0 ر Bظ زد اص�ال�ب� ن� ود وازد ف� ن% م�ىش� ت�ماع ك�ه اس�ث� اي�0 اص از گ�زوهى از اح�� خ اد اس�� ز ل و ا" ق� م�س��ت�ل كن0 ش� ده ي�� ش� هاى ه�مه و ي� روزي�� ن% ص اى ي��ز زا ا" ن �زازداد م�ب� ت�ماع�ى ف� وان% اح�� مىى�� كى ت� زد م�ن� دگ�ى ك�� ب�� پ�رك�ð . ز ها م�س�� ش�اي� اي�

ديها م�ن�� از ن0 هاى و ي� روزي�� هاى ص�� ادى ك�ه دازد وي0Iز� ز زدى ا" ه ف��� س� ن% ه�مت0 ن% زا ا" ام�ي0 د ب���� مىكن لاف ت� زخ� پ0روان% . ي���� Ê���ن% ب اي�0كي�ث� د م� ن 0Zي ث� اص�ل ك�ه م�ىگو ه ازاده خ�اك�مي0 س� ظ دز زا ي��زاي��زى و ع�دال�ب� ه�مت0 ن% مردم زوان�� ام�ي0 د، ب�� مىكن زا ت� 0Z��ي اص�ل ز

ادى ز ى ازاده ا" Iن ا م�� ه ز �زازداد ط��رف دو ك�ه اس��ث� ع�ادلاب� ر از ف�� Bظ ص�ادى ن� ت� ه اف�� وز ب�� ى ط�� س�ب� د، ي��زاي��ز ي� ن اس��� الى دز ب�� خ��ه ك�ه ا امروز ن% ع�مدب�� ي0 ن سث� ح�; ت0 . ي�

ه ب`0 ر Bظ ( ن� ت�ماع اص�ال�ب� ت� اح��

ام از مالاب�0 دت�0 كز ف���� ال�ب� ف�� م��اع اص��� ت� وده م�ظ��رح اح�� ات� دز و ب���� مه��وزى ك�ن��� ، ح�� ون% لاط��� م��اع، اف� ت� ى اح�� Iان��ش زگ اي� ز ي����ى لق� ده ب�� ه سه ك�ه س���� ف� ، ظ�ت� م��ان% كت0 ان% خ� از �Zب هوزان% و ش��ر ش��� xت Êه ي� واى ب�� ل، ق��� اع�ث� ع�ق��� خ� هوت� و س���� ش��ان% دز س���� ه اي� ب0 ب� ش��� ي��ده 1 . اس�ث� س��

صل اع�دهش�وم: ق� وق� ه�دف و ف�� 28 ح�ق�

هوم ه اي�0ن% دز ع�دال�ب� م�ف ب`0 ر Bظ زد ك�ه اس�ث� اي�0ن% ن� ازح% ف� ت�ماع از خ� ل اح�� اي�� ص��وز ف�� س��ث� ن�� ت0 ه ك�ش ه�ر و ي� ه واي��س��ب� ب��زوه ى گ������ Iان�����ش ث� اي� ن% دز ك�ه اس������ ه ا" وق� ي�;ش م�ىپ�رد، شر ب�� د ح�ق������ اب�0 ف ب�� ك�����ال�ت0 ن% ي��زاي��ز دز زا او ن�� ن% و گ�زوهها اي�0 ي0 ى مخ�����; ه�ف كال�ت0 ه زا گ�زوهها ن�� ب� ى� شت� اى ي� ود اع�ص ص چ� خ د م�ش��� دال�ب� ك�ن ى . ع�� ون� اب� ف ي��ز ف��� ك�ال�ت0 زاد ن�� ل دز اف�� اي�� خك�ات�0ب� م�ق� دول�ى�دال�ب� و دازد عى ع���� 0Zت وز ر ك�ه ب����� Bاط� ف ي��ز ب���� ك���ال�ت0 ، م���ردم ي��زاي��ز دز دول�ب� ن�� ث� گر اس���� اي� ن���0 دف ي�� دال�ب� ه���� ن% دز ع���� اي�0كي�ث� . اس�ث� م�

1. ، ان% 0Iب وز ، ك�اب�� 45 ص ه�مان%

لاصه حث� خ� وق� ه�دف دز ب�� ح�ق�

ان% زدگ�زاب�0 كى ف� xب� 0ز امر سه ازZي وق� اه�داف از زا ز د ح�ق� مردهاب� : ش��ث�. 1 ي0 ت�ماع، ام�ب ،2 اح�� ت�ماع . ي��زق�ى3 . ع�دال�ب� ث� و اح�� ي0 . م�دي�

كش، زع� ى ي���� Iان��زاى ك�ه ك�ش وق� ي���� اى ح�ق��� ن�� ى م�ب� Iن ا زم��� د، خ�ك��وم�ث� ازاده از ي��زي��ز و ا" ن اس��� ى دف م�ىش� وق� ه��� ن% زا ح�ق��� ام�ي0 ب����د ع�دال�ب� ن �Iه م�ىداي ر . ب�� Bظ ان% ن� Iب ن% ا" 0Zي همپ�ر ع م� ت� وق� م�ب هها ح�ق� ش�� دي�0 اى و اب� ره�� Bظ دان% ن� من س�� ، داي� زا اس��ث� 0Z�ي ان% دز ز م�ن�0

كاز اي�0ن% وان% ك�ه اس�ث� اق� ا م�ىى� وق� ك�لى اض�ول ب�� واع�د و ح�ق� وق� ق� عى ح�ق� ت0 وزد و ط�ب� پ�رچ� 1 . ك�زد ع�دال�ى�

زاع از ي�;ش حث� از ف� مدازى ب�� ، ه�دف� وق� اح�ث� ح�ق� گزى م�ن� 0Zب ر د پ0 ه دز ب� لسف وق� ف� ود م�ظرح ح�ق� ه ك�ه م�ىش� ص��از ب�� ت� ه اح� ب��ها Iي ازه ا" م اس�� ی0 : م�ىكب

صل اع�دهش�وم: ق� وق� ه�دف و ف�� 29 ح�ق�

ث� اح� ن اع�ده س�� ى ف�� وق� ه ك�ه ح�ق� امى ب�� ودن% ال�ز وق� ب�� مات�ب� و ح�ق� را ض� مى و اخ�� ودن% ك�لى و دات�� ت�ماع�ى و ب�� ودن% اح�� واع�د ب���� ق�ى وق� ازه ح�ق� حث� دازد اس��� طه . ب�� وق� زان�� ا ح�ق�� اي�0ز ب�� واع�د س�� م�اع�ى ق� ت� مله از اح�� ، ح�� لاق� ، اخ� ه�ث� د دال�ب� م�� وم و ع�� زش���

ت�ماع�ى ش و اح�� حث� س�ت; ، ب�� ات� ن� حول ي�� وق� و ب�� خق� ى� رف� ش� پ0روه�اى و ي�0 ان% ب� گهن� ر و ب� پ0 xي ع ده ت�� وق� ده�ن حول و ح�ق� ادات� ب�� ع���ز و ها اي�� Iي وق� دز ا" رح ح�ق��� ود ط��� ود ك�ه م�ىش��� اله چ��� س��پ�رده م�ق� گ��زى گ� 0Zب د زا د وزت� دز ك�ه م�ىطلن� روزت� ض��� وان% ص�� ه م�ىى��� ن% ب�� ا"

ث� . ي�;زداح�

1 .، ان% 0Iب وز ، ك�اب�� اهى، و506 ص ه�مان% شروس�� وه، ح� ر� پ; ش� ، داي� . 202 ص ه�مان%

ه ح� ب0 ب� 30 گ�پ0رى ي��

ه ح� ب0 ب� گ�پ0رى:� ي��ا ه ب�� وج� ه ب�� اح�ث� ب�� ده م�ظرح م�ن� ق� اي�0ن% دز س�� ی0 حق� ه ب�� ح� ب0 ب� م مى ي�� ري�0 وق� ك�ه گ�پ0 ه و ح�ق� لسف ن% ى ف� گى ا" ه ي��سن� اد ب�� ق��� رز و اع�ت� ط���

كز ق زاد ت�� ى و اف� ب� �Iي ن% ك�ه دازد م�كا �زاز ك�اوش� م�وزد و ي��ززسى زا ا" د. مى ف� ده�نه گوب� م ك�ه ه�ماب� 0Iدي 0Iه�ر دب ðك ه از م�كات��ب� از ي�0 اوب�0 د ز 0Iود دب ه چ� لسف ن% ف� د مى ي��ززسى زا ع�لم ا" كð ه�ر ك�ن زاي�0ش� ي�0 ه گ��� ر ب�� Bظ ن�

ود وان% مى ولى دازد چ� ث� ب�� ه ك�ه گ�ق لسف ى و ك�لى ف� ب xب �Iاي ن xب وق� ي�� م ح�ق��� ی0 Bظ ت ده ي�� ن�� ظ ى ك�ب� م��اع�ى زوان�� ت� ن% و اح�� م�ي0 ا� دال�ب� ب���� ع���ادى و ز ام�غه ا" زاد و خ�� . اف� اس�ث�

ع �Zب ا د و م�ن خ� 31 م�ا�

ع �Zب ا : و م�ن د خ� م�ا�ع �Zب ا ازسى: م�ن ف�ازا،.1 واد ب�� ه ، چ�� لسف وق� ف� لد اس�لام، دز ح�ق� ازات� ،1 خ�� ش� ت� گاه اي�� ش� هران% داي� .1345 ، ي��عقرى.2 گزودى ح�� عقر م�حمد ، ل�ن وط ، ح�� ى دز م�سی� ول�وز� ی زم�ب0 وق� ي�� ر ، ح�ق� ش� خ% ي� ي ش� گ� .1388 ، داي�شرو.3 اهى ح� دزت� ، س���� ش� ، ال�له ف��� وه داي� ز� ى ، ي��; ص��طق ه ، م� لس��ف وق� ف� ازات� ، ح�ق��� ش��� ت� سه اي�� ش� ى م�و� س� م�وز و ا"

ى ش� وه� ى ام�ام� ي�;ز� ب مب0 .1378 ، ح�و دل.4 ه ، وك�ی0 لسف وق� ف� مه ، ح�ق� زح�� واد ي�� ر ، واخ�دى چ�� ش� ان% ي� ر .1380 ، مپ0ن% م�حمد ، س�اك�ب�.5 گزش� ، ح�شي0 ى ب� خ 0Zب از ه ب�� ه ب�� لس��ف وق� ف� رك�ب� ، ح�ق��� ازات� ش��� ش��� ت� ه��ان% اي�� ه ، م�عاصر ج�� اب� خ اب�; خ�;

وازه ان% ، ز اي��سن� .1370 ب��ه ، ط�وسى.6 واج� ن% چ� 0Zي ص�����رال�د لاق� ، ن� اص�����رى اخ� خ ، ب� ص�����حي0 خ و ن�� ي0 ق� ت ى ي�� ب� ب������ وى م�خ� ی����� ا� و م�ب0 دزى ع�لپ0رص� ، ح�ن�����0

هران% ازات� س�هامى ، ي�� ش� ت� مى اي�� وازز ات; ، چ� .1364 ، ش�وم خ�;ا ، ع�لومى.7 ات� ، زص� وق� ك�لن0 ازات� ، ح�ق� ش� ت� سه اي�� ش� دازى م�و� هران% ، ح�شاب�� ات; ، ي�� هن% خ�; .1348 ، م�ت0ى.8 زوع� ر� ، ع�لى م�حمد ، ف� ا دز خ�كمث� سپ0 لد ، ازوب�; هران% ،2 خ�� .1345 ، ي��9.، ان% 0Iب وز اصر ك�اب�� ه ، ب� لسف وق� ف� لد ، ح�ق� رك�ب� ،1 خ�� از س�هامى ش� ش� ت� .1377 ، اي��

ان%.10 0Iب وز اصر ، ك�اب�� دمه ، ب� وق� ع�لم م�ق� ازات� ، ح�ق� ش� ت� گاه اي�� ش� هران% داي� رك�ب� ، ي�� هامى ش��� از س��� ش��� ت� اي��ات; ، ضث� خ�; م و س�� ج� ب� .1387 ، ي�;

ع �Zب ا د و م�ن خ� 32 م�ا�

ع ، ي��زون% ل�وى.11 �Zب ا از زوش� و م�ن وق� م�ظال�غه دز ك�از اي��ز لد ح�ق� ر ،1خ�� ش� ان% ي� ر .1370، مپ0و.12 شكی0 ت� ن% زوح ، م�ن ي0 واي� مه ، ال�ق� زح�� دى ي�� هن� ات� ، م� سث� ك�ن� xت م و ي�� ش� ات; ، ش�� م خ�; ش� ش��

ع �Zب ا گلشى: م�ن ان�1. Frederic Kcopleston: A History of philosophy, west minester: Image Books

1964 .