1

به نام خدا

م؟يكنيم يرا چگونه معرف 1«كودكان يفلسفه برا»

گردآوری و ترجمه: فرزانه شهرتاش

از زبان مجددا این معرفی رسید کهضروری به نظر می« فلسفه برای کودکان»ی گوناگونی تعاریف و نحوه ی عملکرد برنامهوجود به حسب

ود چهل سال پیش نیز برای اولین بار با همین نام در دنیا مطرح کردند. این مقاله برگرفته حدکه آن را شنیده شودای مؤسسهو مدیران اساتیدفلسفه برای »دانشگاه مونت کلر در مقطع کارشناسی ارشد « 2و 1آموزش تفکر فلسفی به کودکان »درسی واحد از محتوای آموزشی

شود.داده میر دنیا آموزش سراس است که به روش یادگیری از راه دور به داوطلبان« کودکان

-گر، دهید یهاا فرهنگیها نیسرزمبه ،خاص ییو محتوا اسمبا ،ک فکریا یده یک ایهنگام ورود شود یمچطور دمیپرس یم از خود هشیهم

.و رهسپار اذهان و اوراق شود دیتول هیاول یدهیاارتباط با آن یز کامال بین یو گاه گرید یها با نام یا حتید با همان نام یو فکر جدده یا ها

ن یا ینترنت برایت منابع موجود مجبور شدم از ایبه خاطر محدود ،شدم« کودکان یفلسفه برا» یاجرا یو چگونگ یستیچ یکه در پ یهنگام

ن یه به متن بروم، بدیحاش و بشناسم، از بشنومانگذار آن ین برنامه را ابتدا از زبان بنین که اید بدون این امر سبب گردیاستفاده کنم. هم کار

کم و کم نم و آشنا شومیبب ،نددا کرده بودیبر پیفا یفضا ی در گستره یشترینشئت گرفته از آن را که عمدتا پروبال ب یهامعنا که ابتدا حرکت

. راه یابمسرچشمه یبه سو

، وسی)گرت مت یسیپ کم(، انگلیلی)ف ییایه(، استرالیفیبرن)اسکار یسپرسن(، فرانسوی)پر یدانمارک یهانسخهب بود که ابتدا با ین ترتیبه ا

یم جالب شد وقتیآشنا شدم. برا ن برنامهی... ان( و ی)لنا گر یجنوب یقایافر)توماس وارتنبرگ(، ییکایامرشر(، یو رابرت ف کول کاترین مک

یبوم به اصطالح یهاو فقط شاخ و برگ بند بودندیبرنامه پابه اصل یبعض ؛بردم یپ ها و تنوع آن یها به گوناگونن برنامهیعالوه بر تعدد ا

موجود یدهیا یالبال ود راخ یهادهیا یرا خود سروده بودند، بعض یآن را اخذ کرده بودند و مابق فقط نام ی، بعضر داده بودندییآن را تغ

دور در کشورشان وجود داشته یهااز زمان ن برنامهیامعتقد بودند که یبعض یحتنام را عوض کرده بودند و فقط یبودند، بعض دهیگنجان

.نمودیج میترورا همانو ن برنامه شده بودیار ایاز ظن خود ن که هر کس یا خالصه؛ است

فلسفه »ز یبار نن یکه چگونه ا دمیفهم ی، به خوبشدم کشورمانبه « کودکان یفلسفه برا»ورود یجیتدر روندک شاهد یاز نزد مخود یوقت

کندیر مییتغ گرید یبه کالس یکالسگر و باالخره از ید یبرگهبه یابرگهگر، یبه ذهن د یذهن، گریبه زبان د یزبان از در گذر« کودکان یابر

ر یناپذن برنامه اجتنابین روند بر اساس اصول برآمده از همیو ا دیآیدر م شیخو انو مخاطب انیراو یو برون یدرون یهانهیزم یمایو به س

.است

شاهد رشد گذرد که یم نمیاهدیشنن برنامه را در گوشه و کنار یا یها که زمزمه یین روزهایاولاز (1731) سال سیزدههنوز ز یدر کشور ما ن

ها،گوناگون، حذف و اضافه ییاجرا یهاف و محدودهیتعاربا ش متفاوت،یکم و ب یها با نام یا حتیهمان نام با ،از آن یگوناگون یهاشاخه

یت فلسفیترب»، «کودکان و نوجوانان یبرا یفکرپرور»، «فلسفه و کودک» یهانام توان بهیم ه. از آن جملمیهست اریبس یدهایدها و نبایبا

و «کودکان و نوجوانان یفلسفه برا»، «تفکر یها مهارت»، «تیکودک، تفکر، خالق»، «زش فلسفه به کودکان و نوجوانانآمو»، «جوان امروز

.اشاره کرد مانند آن

1 Philosophy for Children (P4C)

2

ن یا که مینما یادآوری کنم و تأمل امیمخاطبان در حفظ پ تیان و مسئولیت اثر و نقش راویمصون یدربارهشتر یبدم یالزم د که بودن ین چنیا

قیتلف، اتیها و ذهنفرضشیاز پ یناش دخل و تصرف :ی مانندامور ت بهیبا عنارا د آنیباو نبوده در امان یوجوهن یچنن یاز ا زین نوشته

در پرشتاب حرکت، گرید یاز سو از کتب ترجمه شده یریبهره گ و ک سویاز هیبه منابع اول یعدم دسترس، اتیا و تجربهبرداشتبا

.دیاز نظر بگذران ایپو یعلم -ینظارت ی جامعه فقدان، مخاطبان یت ذائقهیرعا، زمان سفارش یهامحدوده

یو عمل یگاه علمیپا ها سالمونت کلر که دانشگاه ت یم و تربیتعل ی دانشکدههش یعنی، برای معرفی این برنامه به زادگاآنچه گفته شد، ر ببنا

نارها و یسم یتجربه در برگزار ها بعد از سالها آن .کردممراجعه شده است اداره 2پمنیو لیانگذار آن، متیر نظر بنیو ز« کودکان یفلسفه برا»

تسهیلگران یبرا یکاربرد یاجزوه یهیگوناگون، اقدام به ته یتفاوت از کشورهااشخاص من برنامه به یا یجهت معرف یآموزش یهاکارگاه

معرفی را «فلسفه برای کودکان»ستفاده از آن با ا داریم یما سعکه ندکرد یمعرف یان برنامه را به گونهیاو دننمود 2002در سال ن برنامهیا

.میکن

؟ م استدن( كداي)فلسف يورزو فلسفه فلسفه چيست -1

قبدل از مدیالد( 961-711سدقراط ) اندد. ها بدان پرداخته یان خود سالخود یک سؤال فلسفی است؛ سؤالی که فالسفه نیز م« فلسفه چیست؟»

حکمدت اندد. فالسفه در جستجوی حکمت، حقیقت و معنا بوده ،شود. در طول تاریخ آغاز می)از خود پرسیدن( معتقد بود که فلسفه با تحیر

شناسدی، سیاسدت و ی دیویی اخالق، زیبدایی به عقیده اند.چه چیزهایی واقعا مهم ،ند از توانایی رفتن به کنه مطالب و تشخیص آن کهاعبارت

کند تا این که به تجدارب عقالندی یدا اسدرارآمیز ی عادی بیشتر مردم را توصیف میها های فلسفی در واقع ابعاد تجربهسایر مقوالت یا شاخه

که: است معنای مفاهیمی نوعی کندوکاو در« فلسفه»گرفت که د. شاید بتوان این طور نتیجه نی عادی بپرداز جربهمنفک از ت

اند،برای زندگی ما مهم

یخواص(، اما از طرف یعوام است تا برا یبرا) دیآ یم به شمارامری عادی ،تجربیات بیشتر مردمدر

ها را حل و فصل کرد. ها به توافق رسید و یک بار و برای همیشه آن آن در موردتوان نمی اند؛ به راحتی ا گیج کنندهیبرانگیز سؤال

(1111تر ی)شارپ و اسپل

در ایدن تعبیدر همده .نامندد نیدز مدی « فلسفیدن»یا « یورزفلسفه»، «تمرین فلسفه»است. این کار را شهرت دیگر فلسفه در پرورش تفکر ناب

شدود، تعریف می ورزی الیت یا فرایند است و نه فقط انباشتی از مطالب. به عبارت دیگر فلسفه، فعالیت فلسفهاند که فلسفه یک فع القول متفق

یابندد یعندی نتدایج یدا نظدرات کاری که فالسفه بدان دست مدی دهند یعنی روش فالسفه و نه محصوالت فلسفی، ه انجام میکاری که فالسف

.فلسفی

های دانشگاهی از این نظر متفاوت اسدت کده با یکدیگر متفاوت است. این نوع آموزش با سایر رشتهورزي آموزش فلسفهو آموزش فلسفه

بدان معنا نیست که باید حتما این طور عمدل کدرد. اگدر تمدرین « تواندمی»بدون نیاز به دانش قبلی در این زمینه انجام شود. ولی « می تواند»

هدا باشدد، در ها و دست و پنجه ندرم کدردن بدا آن ی مسائل محوری زندگی انسان خاصی دربارهورزی، پرسیدن سؤال از نوع فلسفه یا فلسفه

های دانشگاهی فلسفه دو شکل ظاهری دارد: رشتهسایر ورزی کنند. این بدین معناست که برخالف توانند فلسفه اصل اکثر مردم می

تاریخی فلسفی حاکم بر آثار قوانینای کندوکاو فلسفی با ارجاع به تمرین حرفه -1

قبل ی از نوع سفی بدون ارجاع به فلسفهای )آماتوری( کندوکاو فل تمرین غیرحرفه -2

2 Mathew Lipman

3

سال گذشته به راه متفاوتی به کار گرفته شدده اسدت کده هماندا بیستبردارد ولی در طی ی سنتی را نیز در تخصص فلسفه ،چه این تعبیراگر

هدای این حرکت را کنار بگذاریم که به طور خالصه به گسترش رشدته نظريهای اگر جنبهبوده است. مورد عالقههای زمینه درتطبیق فلسفه

ها، بهداشدت تری مانند مراکز مشاوره، بیمارستان فلسفه به مجامع عمومی عملي،ی دانشگاهی فراوانی در این زمینه منجر شده است؛ در جنبه

مسدئله و ها و متخصصان در فرایند حل تک افراد جامعه، گروه توانند به تک سفه میهای اجتماعی راه یافته است، با این تصور که فال و سازمان

ای خداص بپدردازد، بده دیگدران کمدک حل برای مسدئله ی راه هایشان کمک کنند. در واقع فیلسوف به جای این که فقط به ارائه گیری تصمیم

ترتیدب دارد و بددین گفتگدویی مسائل خود بیابند. این فرایند ماهیدت یبرا یربهت یهاحل کند تا از تفکرات خود آگاه شوند و بتوانند راه می

یابد در مقابل تفکرات فرد با دیگران واکنش نشان دهد و برای ایشان تفکر خوب را الگوسازی کند.یفیلسوف فرصت م

؟اند ي فلسفي كدامها سؤالها و شاخه -2

اند توجه کنیم: عدالت چیست؟ زیبایی چیست؟ حقیقت کدام اسدت؟ کدار درسدت ها پرداخته هایی که فالسفه تاکنون بدان اگر به نمونه سؤال

هایی است که بسیاری از بزرگسداالن و کودکدان در دنیدای امدروز ها سؤال شویم که این ... متوجه میو دانم؟ کدام است؟ از کجا بدانم که می

ی عدالت، درست و غلط، زیبایی، شدناخت و اند. به ایده ن موضوعات پرمعنا و مهماند؟ احتمال این امر آن است که ای ها سردرگم ی آن درباره

کنندد ای کده فکدر مدی معناست. به رغم عدهی مردم دنیا نیز با ها برای همه واقعیت نیاز داریم تا بتوانیم زندگی خود را معنا ببخشیم. این سؤال

هر از گاهی به تحیر واداشته اسدت. ،هریک از ما را نیز ،ها اند، بسیاری از این سؤال ناندیشمندانی دست نیافتنی یا منزویانی کوه نشی ،فالسفه

هدای های دوران کودکی خودمان است. به عبارت دیگدر سدؤال ها شبیه به سؤال کنیم بسیاری از آن ها نگاه می حتی وقتی به فهرست این سؤال

دی درست فرض کنیم. کنند که ممکن است در حالت عا فلسفی چیزهایی را مطرح می

:مانند، کردند های فلسفی می سؤال ،یعنی از زمان سقراط، افالطون و ارسطو و احتماال پیش از آن ،ها پیش ها از مدت انسان

عدالت چيست؟ آیا همیشه خوب است منصف باشیم؟

چیزی منصفانه است؟ چهاز کجا بدانیم

یک فرد یا قانون؟ چه چیزی مهمتر است، زندگی

واقعيت چيست؟ توانید شما نباشید؟ آیا شما می

آیا ممکن است چیزی برای کسی وجود داشته باشد اما برای دیگران وجود نداشته باشد؟

؟ اند آیا فکرها واقعی

ی آن فکر کرده باشد؟ آیا برای آن که چیزی وجود داشته باشد، باید کسی درباره

چيزي را بشناسم؟ توانم چگونه مي

بینم حقیقت دارد؟ چه طور بفهمیم آنچه می

شنویم باور داشته باشیم؟ بینیم و می آیا باید هر چه را می

؟ اند گویند چیزی وجود ندارد فقط برای این که آن را ندیده ها می چرا بعضی

كنيم؟ چرا چيزي را زشت تلقي مي

کنند؟ ضاوت میدیگران قی چرا مردم بر اساس ظاهر درباره

4

باشند؟ /زشتآیا چیزهایی هستند که به نظر همه زیبا

شويم؟ چگونه متوجه استدالل نادرست مي

آیا تفکر منطقی بهترین نوع تفکر است؟

آید؟ چه چیزی دلیل خوب برای چیزی به حساب می

ی کردن یعنی چه؟ گیر زود نتیجه

الصه کرد:فلسفی را این طور خهای های سؤال ویژگیتوان می

کنند سؤال می« بزرگ»های از ایده

ها دشوار باشد پاسخگویی به آن»شاید»

ها دشوار است درک آن»ها وقت یحتی بعض»

کنیم ها دست و پنجه نرم می ما با آن

کنند ما را سردرگم و به خود مشغول می

یمها فکر کن ها بعد از پایان بحث به آن مدت شوند که ها باعث می این سؤال

غالبا یا روشن نیستند یا صراحت ندارند دهیم، ها می هایی هم به آن اسخمناقشه برانگیزاند و پ

.سدازند مدی «بیندی جهدان »آورندد یعندی ندوعی اندازی برای اندیشه و عمل مدا را فدراهم مدی ها چه خوب باشد و چه ضعیف، چشم اما پاسخ

هدا آن یدربداره نظدرات گونداگونی ممکن اسدت اند، نه فقط به این دلیل که ر گیج کنندهبسیا ندارند. های فلسفی جواب ساده یا آسانی سؤال

ایدن بددان معندا نیسدت کده را دارد. هر نظدر بندیی به توان گفت چه چیزی ارزش پای وجود داشته باشد بلکه به این دلیل که به سادگی نمی

ای تدوان عدده لسفه فقط یک مشت نظریات است. بدین معناسدت کده نمدی در فلسفه وجود ندارد یا ف «هیچ جواب درست یا غلطی»بگوییم:

بیابیم. و پایداری های قانع کننده خودمان پاسخ یبرا یان نیست که حتها هم عقیده باشند و آس ی پاسخ زیادی از افراد را یافت که درباره

؟شدمطرح «كودكان برايفلسفه »چرا -7

خدود ندوعی تمدرین ی شود و این نیز به نوبده می با کودکان اطالق ورزی به فلسفه ،آن پیداست نامز طور که ا همان« فلسفه برای کودکان»

تشکیل شد. در این جلسه، هجده نفر 1112در مارس یونسکو یگردد که به وسیلهبر می یاجلسهبه یاین نامگذار یاما ریشه فلسفی است.

این جلسه آن بود که دو روش برای ی د و در آن به انتقال تجربیات یکدیگر پرداختند. نتیجهاز متخصصان از چهارده کشور مقاالتی ارائه دادن

تدریس فلسفه به کودکان مشخص شد:

مسدئله مطدرح یوجود دارد و در هر کدام یدک سدر مجموعه داستانک یلیپمن ارائه شد که در آن ویمت ی پروفسورالگوی اول به وسیله

الگوی دوم مربوط به کشورهای اروپایی است کده در اند.ا از جمله آرژانتین، اتریش و چین، این روش را پذیرفتهشود. بسیاری از کشورهمی

ها مطرح می شود.شود و مشابه مباحثی است که در دانشگاهآن تدریس سنتی فلسفه مطرح می

ها باشد. هدف ی دانشگاهامری نیست که تنها به عهده اش آن است که تدریس فلسفه دیگرهر کدام از این الگوها که پذیرفته شود، نتیجه

-شدرکت المللدی دربرگیدرد. فلسدفی بدین ی اصلی این است که یک برنامه آموزشی فلسفی داشته باشیم که همه مشارب فکری را در جامعده

5

«فلسفه برای کودکدان »موضوع ما آیا ؟ برای چه به فلسفه کودکان نیازمندیم گویی به این سؤاالت بودند: کنندگان در این جلسه درصدد پاسخ

کودکان چگونه تغییر کرد؟ از تواناییتلقی ما مطرح کردیم؟ را

بود که در نهایت همین اصطالح انتخاب شد. « فلسفه برای کودکان»شناسی که مطرح شد، در مورد اصطالح اولین مشکل اصطالح

.از سن دبستان تا دبیرستان در نظر گرفته شدندمه کودکان بود و در نهایت ه ین کودکیومین مشکل در مورد تعیین سند

یکسدان اسدت؟ آیدا مشدکلی کده مربدوط بده « فلسفه برای کودکان»ی کشورها از مسئله دیگری که مطرح شد، این بود که آیا هدف همه

فلسدفه »ی تددریس دارد و نحدوه نگ خاص نیاز به الگوی خاصدی گیری شد که هر فرهاختالفات فرهنگی باشد وجود ندارد؟ و چنین نتیجه

دارد. یهای انتخاب معلم آن بستگبه نظام تعلیم و تربیت آن فرهنگ و شیوه« برای کودکان

هدای در این جلسه همچنین توصیه شد که اطالعات طرح تشخیص داده شد. االریس مردم به یدستیاب در« فلسفه برای کودکان» در نهایت اهمیت

به کودکان معرفی شود. های فلسفی کشورهای مختلفیتآوری شود تا فعالمختلف جمع

در طدی د تواند نمدی بده تنهدایی است کده یدک گدروه مهمقدر آن «فلسفه برای کودکان» یگیری شد که پروژهدر این جلسه چنین نتیجه

د. جوانب آن بپرداز یهمهجلساتی به

آیا کودکان از لحاظ تدوان عقلدی در سدطحی قدرار دارندد کده مثال، یکند، برا یم هایی را در ذهن مخاطبان ایجاددر کشور ما این نام، سؤال

ح شدده اسدت ی مختلف فلسفی مطدر ها بدون تردید طرح نظرات فلسفی یا آنچه در مکتب"بتوانند با آرای و نظریات فیلسوفان آشنا شوند؟

هوش و اسدتعداد بده ،در فرهنگ ما از آنجایی که یعتمداری()شر ".ها تناسب دارد نه جالب است و نه با سطح رشد عقالنی آن برای کودکان

هدا، جدای حل مسائل تا شناسایی و بیان آن و به صورت توانش ؛ها مطرح است تا توانایی پرسیدن آن صورت توانایی پاسخگویی به سؤاالت

سداالن در فلسفه به طور سنتی بدرای بدزرگ "که ن منع منطقی یبا چنکنند. می فلسفه و کودکی را با هم متناقض تلقی تعجب نیست که عموما

یدر زمینده شدویم از ایدن کده کودکدان مدی کنیم و غافل می چشم پوشی مشاهده شده در کودکان، فلسفی استداللاز "فته شده استنظر گر

یاها نیدز عالقده نیست و آن نطور ذاتی مناسب کودکاگیریم که فلسفه به می و نتیجه نیازمندند؛به چالش و کمک پرورش قوای فلسفی خود

ی کودکانها به سؤالساالن مملو از این ابعاد فلسفی است. ی کودکان درست مانند بزرگ هازندگی و تجربهواضح است که اما پرندارند. بدان

:توجه کنیدهای فلسفی در زمینه

های آموزش فلسفه شاخه های کودکان سؤال

انصاف یعنی چه؟

؟سازد یم را نیقوان یچه کس

: انصاف، عدالت، قدرت، حکومتفلسفه سیاست

خوب بودن یعنی چه؟

توانیم از خودمان بدزدیم؟ آیا می

؟استبهترین دوست یچه کس

یفه، همدردی: درست، غلط، خوب، بد، وظاخالق

اند؟ آیا افکار واقعی

شود؟ کند می یلیگاهی خ چرا زمان

؟رفتبه کجا پدربزرگ وقتی مرد

شخص است؟ک یمن آیا عروسک

، زمانیرواقعی، غی: واقعمتافیزیک

، هنر، ارزش،ییبای: زشناسیزیبایی ؟هست که برای همه زیبا باشد ییآیا چیزها

6

زشت بودن یعنی چه؟

؟کند یم چه چیزی دلیل خوب را خوب

گیری کردن یعنی چه؟ زود نتیجه

ل، علت/ معلول، روابط اگر/ آنگاهی: دالمنطق

مطمئن باشم؟ دانم یم که یزیچچگونه به

باور کنم؟ بینم د هرچه را مییباآیا

آیا چیزهایی هست که هیچ کس نداند؟

قتی: شناخت، نظر، حقشناسیمعرفت

:نیز اشاره کرد و فلسفه کودکان میان یرابطه ی درباره ییها گفته توان بهیدر این زمینه م

یتالیایی(کلید فلسفه است. )ضرب المثل ا ،چرای کودک

کنند. می کنند، فلسفی فکر می کودکان وقتی با چرا سؤال

.تفکر فلسفی جزء طبیعت کودک است

.(مرتضی خسرونژاد )فیلسوفان کسانی هستند که به طبیعت کودکی خود برمی گردند

هان بده شدکل سدؤال نگداه ن باشد که هر دو به جیا شاید ن آنیوجود دارد که مهمتر یلسوف اشتراکاتیکودک و ف یوجودت یدر ماه

دن یا رسد ی ک مفهوم/ واژهیمشترک از یفیتر شدن به تعرکیرا در نزد ها نآباشد که ییگفتگو سرآغازد نتوان یم سؤاالتاین کنند. یم

در درجه و سطح آن اسدت و ،لسوفانیف یبا گفتگو (در کندوکاو مشترک) کودکان یفلسف یتفاوت گفتگو»کند. یاری قتیک حقیبه

(2سالم ی مجله -لیشل ساسوی)م ر نوع آن.نه د

بلکده نیازمندد پرسشدگری اسدت و کودکدان ماعی و مقوالت پیچیده فلسفی نیستاجت نظریآموزش فلسفه به کودکان نیازمند مبانی

(محمد سعید حنایی کاشانی) .اند ترین افراد برای فراگیری پرسشگریمناسب

به ایدن اوال ،معرفی فلسفه به کودکانتوانیم این طور نتیجه بگیریم که میدکان مطرح شده است، آموزش فلسفه به کو موضوعن که چرا یاما ا

جورج سارتری به گفته نند کهک می تفکراتشان تأملی کنند و درباره می کودکان دائما فکر کنند. می ی فلسفیها ها خود سؤال دلیل است که آن

شدد مدی د. تا همین اواخر تصدور رست و زیبا باشتجربیاتشان بامعنا، باارزش، د اند ها مایل آن «.اصلی حکمت تأمل و تدبر استی سرچشمه»

که فلسفه برای کودکان بسیار دشوار و در نظر ایشان جالب نیست.

لدیم و تربیدت آن که در اواخر قرن بیستم این مسئله شناخته شد که کودکان توانایی تفکر نقاد و خالق را دارند و هدف اصلی تع آن دومدلیل

طور که خواندن و نوشتن )توأم با گوش کدردن و ) معقول بودن( به کودکان کمک کند. همان بودن منطقیبهتر قضاوت کردن و در که است

یری یادگهنگام ها این توانایی ها استدالل کردن و قضاوت کردن را هم بیاموزیم. صحبت کردن( از اهداف ادبیات است، منطقی است که به آن

، یعنی با خوانددن تداریخ کند می صدق نیزدر خواندن و نوشتن و ریاضیات این امر طور که آید. همان نمی فلسفه یا فالسفه به دستی درباره

آن شود کده می آشکارمزیت فلسفه وقتی گیرند، در مورد فلسفه نیز این چنین است. نمی را یاد دروس ، کودکان آنادبیاتخ یتارریاضیات یا

درگیر شویم. به طور فعال با کندوکاو فلسفیرا تمرین کنیم، یعنی

. گدذارد عمیقدی مدی تدأثیر در تعلدیم و تربیدت ها آموزش ارزش بهدارد، آموزش فلسفه اخالق را هم دربری شاخه ،این که چون فلسفه سوم

اط مدرسده، کدالس درس، اتوبدوس و خانده پدر از ساالن تجارب اخالقی بسیاری دارندد. تجربیدات کودکدان در حید کودکان نیز مانند بزرگ

ها ممکن است از این موضوع آگاه نباشند. ولی آن ؛موضوعات فلسفی است مانند: اعتماد، وفاداری، صداقت، خشونت، انصاف و دوستی

7

کده گیرندد قدرار مدی سدائلی تحت تأثیر م ها ی وجود تلویزیون، اینترنت و سایر رسانه به واسطه در هر صورت، از طرف دیگر، کودکان امروز

یابندد. واکدنش بعضدی مدی ی دیگدر هدا حدل از امکانات گوناگون و راهای دنیا را آمیخته ،ساالنها نیز مانند بزرگ . آناست ساالنخاص بزرگ

سدنتی مهدم ی هدا که آموزش این ارزش ن حالیعدر یز شده به کودکان آموزش داده شود؛ی تجوها والدین و مدارس آن است که باید ارزش

قبول کنند نیز اهمیت دارد. در اخالق مانند هدر موضدوع ی اخالقی قابلها ها یاد بگیرند چگونه برای خود قضاوت است ولی این مسئله که آن

هدا پاسدخ ندوع توان به ایدن می درسی دیگر، کافی نیست که جواب درست را بدانیم بلکه باید بدانیم که چرا آن پاسخ درست است و چگونه

ید.رس

چگونه تعامل داشته باشند: به یکدیگر بدا ساالر مردمی گیرند در جامعه می یاد مشترککه کودکان با استفاده از روش کندوکاو آن چهارمدلیل

گدران دیی ایدده ی ی یکدیگر را زیر سؤال ببرند، بر پایده ها ی خود را بر زبان آورند، با رعایت احترام ایدهها و سؤال ها دقت گوش کنند، ایده

قرار دهند کده یبر نظر کسان یوند و مبتنیخود را در پ اناتیبشود یخواسته م کودکانحفظ تمرکز در بحث از ی)برا کنند بیانخود را ی ایده

موارد ی . همهنظرو با نظرات مخالفت کنند و نه با صاحبان اعضای گروه بدانندی ، کندوکاو را متعلق به همهاند(قبل از ایشان اظهارنظر کرده

کده و بداالخره ایدن کندد. مدی کمکآموزان به دانش ها تعلیم و تربیت ارزش یاساسی به عنوان پایه متقابل درک یدر تقویت حس، اشاره شده

سالی بهتر تمرین کنند.مهم را در بزرگ اموراین ی ادامه دهد می امکان به ایشان یموارد نیچن

ی فلسدفی هدا به کندوکاو پیرامدون سدؤال شیساالن خویش را مورد تأمل قرار دهند و با همفکرات خودهد تا ت می به کودکان امکان «فلسفه»

کند تا دانش آموزان می موقعیتی را فراهم «فلسفه برای کودکان»پس آموزش با میراث عقلی خویش آشنا شوند. از این رو بپردازند و

ی خود را بپرسندها سؤال.

مفاهیم مهم را بررسی کنند.

تفکر خود را بهبود بخشند.

ی دیگران درس بگیرندها از ایده.

سنتی بیاموزندی از فلسفه.

... از این رو ...

شوند تر از دنیای خود آگاه.

خود و دیگران را بهتر بشناسند.

معقول است به چه چیزهایی گذاری قضاوت کنند که باور داشتن و ارزش.

عارهای توخالی مقاومت کنندساالن، تبلیغات و شدر مقابل فشار هم.

آموزش وری بهرهبدهیم. موارد این یی را برای تمرینها موقعیت ها یی را داشته باشند باید به آنها اگر بخواهیم کودکان توانایی چنین قضاوت

اسر دنیا ضدمانت شدده سال پژوهش نظری و عملی در سر 90یابی این اهداف در طول در هر سنی که باشند در دست« ودکانک یفلسفه برا»

.خود کودکان هستند «کودکان یبرا فلسفه»آموزش اندر حقیقت بیشترین حامی ی مهم آن است که نکته است. ولی

؟كنديچگونه كار م «فلسفه براي كودكان» -9

قبدل از تندوع یگدر یب ددسدتورالعمل خدو د آن را مانند هدر یکند و با یم یرویپ یاز دستورالعمل خاص «به کودکانفلسفه »جلسات یاداره

:ب اجرا شوندید به ترتیکه با داردحله مر پنجدستورالعمل ن ی. ااد گرفتی یبه خوب به آن دنیبخش

8

آموزان جلسات فلسفه را با بلندخوانی یا به نمایش درآوردن یک داستان کوتاه یا یک بخدش از دانش :متن( نمايش)خواندن يا انگيزهعامل

فلسدفی آشدنا مشدترک های کندوکاو ی کافی با ابزارها و روشآموزان به اندازهن و دانشکنند )بعد از آن که معلما داستان بلند فلسفی آغاز می

ای در حیاط مدرسده بده عندوان انگیدزه اسدتفاده ای مانند ادبیات کودکان، یک رویداد جاری یا حادثهتوانند از هر عامل انگیزهشدند آنگاه می

گیرند چگونه موضوعات فلسفی را شناسایی کنند و گفتگدوی فلسدفی را هددایت کنندد، آموزان یاد میکنند؛ ولی تا زمانی که معلمان و دانش

اند.(هایی استفاده شود که همراه با راهنمای معلم برای این منظور نوشته شده شود فقط از داستانتوصیه می

ی کلدی در رویکردهدای ای آن چندد گزینده ای برخدوردار اسدت و بدر کندوکاو فلسفی میان کودکان از اهمیت ویژه ایجاد انگیزه برای شروع

:این برنامه وجود دارد گوناگون

شود و در این زمینه دو نظر عمدده وجدود دارد. محسوب می« فلسفه برای کودکان»های اصلی آموزش خواندن داستان که از روش

های متیو لیدپمن، آن مارگدارت نند داستانها باید به طور اخص برای این منظور نوشته شده باشند ماای معتقدند که این داستانعده

هدای کودکدان و تدوان از قصده فلسفی باشند بلکه مدی ها حتماشارپ و فیلیپ کم. بعضی دیگر معتقدند که الزم نیست این داستان

های کهن نیز برای این منظور استفاده کرد. ها و حکایتافسانه

یدابی جود، اخالق و مابعدالطبیعه و ... که در این صورت کدودک دیگدر سدؤال ی مسائلی مانند وهای کلی دربارهمطرح کردن سؤال

پردازد.یابی میکند و فقط به پاسخنمی

توان برای ایجاد انگیزه استفاده کرد.ای نیز معتقدند که از فیلم و نقاشی و ... نیز میعده

کنند که دوست دارند راجدع رح میهایی را مط آموزان سؤال دانشبعد از خواندن داستان، :(توليد و سازماندهي سؤاالت بحث) ي كار برنامه

کنند. این کار معموال به تولیدد سازماندهی می «ی کار برنامه»یا درسرا به صورت طرح ها سؤال ها بحث کنند و با مشارکت یکدیگر آنبه آن

شدد بلکده از چیدزی باشدد کده متن داسدتان با از هایشان سؤال نبایدکه آموزان بفهمند مهم است که دانش شود. فهرستی از سؤاالت منجر می

های فلسدفی کمدک کندد یدا آموزان در بیان سؤالگر به دانشاش واداشته است. شاید الزم باشد تسهیل یا تحیر درباره ها را به تفکر داستان آن

ی ی متن داستان )سؤال بسدته رههای خود دربا سؤال ها بخواهد ند، برای مثال از آنتری تبدیل ک های فلسفی ها را به سؤال ی آنهای اولیه سؤال

تبدیل کنند. تری های کلی به سؤال موضوعیتمرکز حفظداستانی( را با

هدا در . به طور کلی )غیر از موارد مهم استثنایی(، سده دسدته از سدؤال نیستندبرای گفتگو پربار از سوی کودکان های تولید شده ی سؤال همه

د:شونگفتگو به خوبی پاسخ داده نمی

های اطالعاتی یا با مشورت بدا متخصصدان توان در پایگاه هایی که می های معینی دارند برای مثال، آن کنیم پاسخ هایی که فرض می اول، سؤال

.بیابیمها را پاسخ آن

ها پاسخ دهیم، برای مثال، با محاسبه، مشاهده یا آزمایش. دانیم چگونه بدان کنیم میهایی که فرض می دوم، سؤال

شوند. پاسخ داده می اتیا الهی ی از حقیقت یا شهود از قبیل مذهبیابی به نوع خاص کنیم تنها با دستهایی که فرض می سوم، سؤال

کنندد و های احتمالی فکر مدی دهند. به پاسخ ها را مورد بحث قرار می سؤال 7لسفیف گروهی/ ی کندوکاو مشترکآموزان به شیوه دانش: گفتگو

را دیده است، ایدن گفتگدو را « فلسفه برای کودکان»ی آموزش سالی که دورهآزمایند. بزرگمی به صورت ذهنی نمایند وفاف میها را ش پاسخ

آمدوزان بدرای شدروع یدا داندش بررسی شوند «ی کار برنامه» ی سؤاالت همه یابد تابحث در طی جلسات متوالی ادامه می. کندمی گریتسهیل

3 Community of Inquiry (COI)

9

داستان بعدی به توافق برسند.

هدا نیدز کدارآیی ندارندد. شدرکت در کنددوکاو است که بدون آن حتی مؤثرترین انگیزه« فلسفه برای کودکان»کندوکاو مشترک فعالیت اصلی

ی دالیل موجده، مثدال ها، درخواست و ارائهسازی واژهلید فرضیه، شفافکند مانند، تو های شناختی میگیریمشترک، کودکان را درگیر موضع

کدردن. امدا از طدرف رود دنبال گیری کردن و کندوکاو را تا جایی که میهای یکدیگر را زیر سؤال بردن، نتیجهفرضو مثال نقض زدن، پیش

خوانی، هایشان، گوش کردن به یکدیگر، چهرهان گذاشتن دیدگاهآموزان را به در میکه دانش آید به حساب میاجتماعی یعمل دیگر کندوکاو،

کند. های خویش ملزم میهای گمشده و بازسازی ایدهها، جستجوی دیدگاهتفکرات دیگران و به چالش کشیدن آن بربنا نهادن تفکرات خود

توانندد در آن شدرکت نکنندد و ، بددین معندا کده نمدی توانند در مقابل این نوع گفتگوی کالسی پرمعنا مقاومت کنندد نمی اغلب آموزان دانش

از صدرفا د تدا یابپرورش میکار عملی های شناختی و اجتماعی آنان به طور طبیعی و در بستر تأمالتشان را بیان ننمایند. بدین ترتیب مهارت

طریق آموزش مستقیم.

داندد، آموزانش میگر خود را در کندوکاو شریک دانشج دارند. تسهیلگر ماهرتری احتیااند به تسهیلتجربهدر این زمینه بی که آموزانی دانش

-رسد، تسهیلمند است. اما وقتی نوبت به فرایند کندوکاو مییعنی همانند آنان به بررسی مفاهیم فلسفی، بهبود قضاوت و کشف معانی عالقه

-سدازی، جسدتجوی دالیدل و خدود ی نظرات دیگدر، شدفاف ائههای باز، ارگر باید هم کندوکاو را هدایت کند و هم از طریق پرسیدن سؤال

کنند. ایدن رونددها بده کم روندهای کندوکاو را درونی میآموزانش باشد. از طریق این الگوسازی است که کودکان کم الگوی دانش یتصحیح

اند از:ترتیب اولویت عبارت

سؤال کردن (1

موافقت یا مخالفت کردن (2

دلیل آوردن (7

(«هیچ»و « بعضی»، «همه»در قالب ه یا توضیح )جمله هاییی طرح، فرضیارائه (9

مثال یا مثال نقض آوردن (1

بندی بندی/ دستهطبقه (6

بندی آورده شود( و شامل:مقایسه کردن )که بهتر است قبل از طبقه (3

تمایز قائل شدن

پیوند زدن

تمثیل

عیتی باشید که تعریف را به ایشان معرفی و توانید در میان مکالمات کودکان منتظر موق تعریف ارائه کردن )شما می (2

یا « دوست»و به تدریج به سراغ مفاهیم پیچیده بروید مانند « پدر»یا « گربه»تمرین کنید، با چیزهای ساده شروع کنید مانند

«انصاف»

کنیم چه بر اساس تعریف یا بر اساس تجربه( فرض )چیزهایی که حقیقت تلقی میشناسایی پیش (1

شود، چون یک استنتاج قضاوتی است که که از هایی منجر میها به طور طبیعی به قضاوتفرض) پیش استنتاج کردن (10

شود.کند که از آن نتیجه می آید یا استداللی است از چیزی شناخته شده یا چیزی را فرض میچیز دیگری به دست می

شود( با ی اول نتیجه میه طور منطقی از جملهساختن جمله ی شرطی )اگر/ آنگاه تفسیرهایی هستند که جمله ی دوم ب (11

آیا ضروری است، آیا مجبوری، این تنها دلیل است، آیا همیشه همین طور است، که همه احتماالت را بررسی »که پرسیدن این

11

کند( می

شود( استدالل قیاسی )جمله ای که دو مقدمه دارد و به یک نتیجه منتهی می (12

یا گروهی( تصحیحی )در سطح فردی -خود (17

گوش دادن گفتگویی گروهی -بیان مجدد )این مهارتی است مبتنی بر مهمترین بخش آگاهی در جریان فکر کردن (19

های گوناگونسرگرم شدن به دیدگاه (11

با دقت گوش دادن به دیگران (16

دیگران را به صحبت دعوت کردن (13

دهندنشان دهند که به دیگران اهمیت می (12

قبول انتقادات منصفانه (11

تجدید نظر کردن (20

-پاسخدائما آموزان بتوانند کارگیری ابزارهای کندوکاو فلسفی ببینند تا دانشآموزان در درک و بهگران باید نقش خود را کمک به دانشتسهیل

ها به عنوان انسان آنی کسی بنگرند که به گر را به منزلهآموزان هم باید تسهیلبسازند و بازسازی کنند. دانش های خود را به سؤاالت فلسفی

هدا را واقعدا تصدحیحی اسدت و ایدده د همه چیز را بلد است، الگدوی خود کن کند، فکر نمی هایشان را جدی تلقی میگذارد، حرف احترام می

دوست دارد.

هدای تمرین ا توجه به اهداف برنامه، ازب گرهیل، تسی فوقهادر میان بخش :ها( ها، فعاليت ها، طرح بحث )تمرين ستفاده از راهنماي معلما

هدای مختلدف داسدتان . در میان فصدل کند نیز استفاده میراهنمای معلم های ی موجود در کتاب فلسفی هدایت شده های طرح بحث فکری و

گر ایم تسهیلی کاری بحث به پایان رسیده است و هنوز خواندن فصل بعدی را هنوز شروع نکردهوقتی سؤاالت برنامه

کندتمرین فکری اضافی را هدایت می

یااند بدان نپرداخته خود که کودکان دهد انجام میاز متن خوانده شده مهم ی یک مفهوم فلسفی درباره را یبحثطرح

ی یکدی ای یا اینترنتی درباره)مانند تحقیق کتابخانه کند مطرح میل گفتگو برای تکمیرا فعالیت فلسفی غیرگفتگوییندرت به

ی سدؤاالت فلسدفی، یدک ن و افراد جامعه دربارهی فلسفی، مصاحبه با فامیل، دوستای عملی با ایدهاز ابهامات فلسفی، تجربه

نویسی پیرامدون برداری یا نمایشنامهگیرد یا بیان هنری مانند نقاشی، عکس اقدام پژوهی که قضاوت جدید فلسفی را به کار می

ی فلسفی( یک ایده

، مشارکت و مدیریت ی کار ی است، مانند تولید برنامهق کودکان به خودراهبری فردی و گروهتشوی« فلسفه برای کودکان»یکی از نقاط قوت

هدا و آمدوزان بده مهدارت قددر زیداد کده داندش روی پیشده کندد نده آن گفتگو و سنجش پیشرفت خود. تسهیلگر باید در هدایت بحث میانده

تبدیل شود. برای افزایش هویت فلسفی کدار خواني و مكالمهبه كالس قصهقدر آزاد كه كندوكاو نه آناو متکی باشند و های موضعگیری

هرايي كره گيرري از داسرتان اين كار با بهرههای فلسفی استفاده کندد. ها و فعالیتبحثها، طرحگر از تمرینتسهیل آموزان الزم است دانش

شود.راهنماي معلم دارند فراهم مي

سدازد. نمدون مدی شان رهگروهی پیرامون تمرین فلسفیفردی و آموزان را به خودارزشیابی گر دانش: در پایان هر جلسه تسهیلخودارزشيابي

میدان جمدع نیسدت. توافر كامرل به سؤاالت مطرح شده یدا رسدیدن بده هاي نهاييجوابيافتن هدف از جلسات فلسفه در کالس لزوما

دو ندوع « فلسدفه بدرای کودکدان »ی صرف تفاوت دارد. آید و از این بابت با مکالمهبه حساب می« حرکت رو به جلو»نوعی گفتگوی واقعی

11

های جدید بدرای های فلسفی، که ممکن است شامل تطبیق باورها، فرضیه کند: پیشرفت در دست و پنجه نرم کردن با سؤال نبال میهدف را د

باشد و دیگری رشد در روندهای شناختی و اجتماعی کندوکاو. با توجه به ایدن دو هددف، شدرکت سازی خود سؤالآزمایش یا حتی شفاف

د:دهنپاسخ میهایی را ای ارزیابی پیشرفت خود چنین سؤالکنندگان در کندوکاو مشترک بر

کنیم؟آیا برای نظرات خود برای دیگران دلیل ارائه می

رویم؟آیا به عمق مطلب می

دهیم؟آیا به یکدیگر گوش می

کنیم؟روی عمل میآیا بدون حاشیه

نهیم؟ی خود را بنا میهای دیگران ایدهآیا روی ایده

د؟زنچه کسی حرف می

کنیم؟آیا بامالحظه یکدیگر را تصحیح می

ی فلسفه برایمان جالب و مهم بود؟آیا جلسه

آیا مایل بودیم به خاطر دالیل موجه نظر خود را عوض کنیم؟

هایمان به جایی رسیدیم؟آیا در واکنش به سؤال

هایی که قبال نمی فهمیدیم حاال چه فهمیدیم؟در مورد سؤال

ت؟چيس 4فلسفي مشترككندوكاو -5

ارش به شش یبر حسب هدف و معگفتگو را (1112) والتونداگالس م. یان کنیب یفلسف یکندوکاو را در گفتگو ابتدا الزم باشد منظورد یشا

کند:یمم ینوع تقس

Normative dialogue گفتگو انواع

types معيار هدف

جستجوی

اطالعاتInformation seeking

خاص به منظور پیدا کردن اطالعات پیرامون موضوعی

حل مسئله یا انجام یک کار چیزی که جستجوگر را راضی کند

مذاکرهNegotiation

چیزی که دیگران را راضی کند حل و فصل تضاد منافع

متقاعد اقناع/

کردنPersuation

چیزی که دیگران را قانع کند حل و فصل اختالف نظر

مشاوره/ همه

-جانبه نگری

وسیع فکر کردن

Deliberation

که هنگام رویارویی با مشکل نتصمیم گرفتن در مورد ای

اجرایی یا تعارض یا هر چیزی که نیاز به اقدام داشته باشد

چه کار کنیم.

چیزی که کارساز باشد )جواب بدهد(

كندوكاوInquiry

كشف حقيقت چيزي كه بر اساس براهين )داليل( و شواهد

تر باشدها( از همه منطقي )علت

مشاجره/ دعوای

لفظیEristic/quarrel

dialogue

اظهار نارضایتی، عقده ی دل خالی کردن خود و تسهیل

درک متقابل چیزی که خود شخص را آرام کند

4 Community of Philosophical Inquiry

12

کندوکاو مشترک فلسفی ... متضمن تعهد به درک و تفاهم مشترک و تحقیق و بررسی همگانی و برابر است. شرکت کنندگان در یک

چیزی است که همان ا مورد سنجش قرار داده تا مطمئن شوند این کلمات ناقل باید به دقت هریک از کلمات ر / گروهیکندوکاو جمعی

اند، تکرار و تمرین کند تا ارتباط و بگویند. زمانی که فردی با دیگران وارد گفتگو می شود باید آنچه را که دیگران گفته خواهند می

ی ها آشنا شود و امکانات ناشناختهگری را بشناسد و با آنهای فکری دینظرات دیگران را مورد ارزیابی قرار دهد تا افقبرجستگی نقطه

مورد کندوکاو قرار دهد. ،پبشین را در جریان تحقیق و بررسی برای درک خود و دنیا

-گیریم در میان دانشدر نظر می ترکصورت کندوکاوهای فلسفی مش بهاهداف این گفتگوها که ما م: یخوب است بپرسبا این مقدمات،

، ستیناجتماعی تو تعامال یزشگاهی آموها پیشرفت مهارت مانند، ن برنامهیاآموزشی یایمزا نجایدر ا« اهداف»منظور از ست؟ آموزان چی

در برد چه چیزی معیار پیشمطرح است؟ یک هدف کلیا یآ است. برنامه نیادر خاصی هاگفتگوحاصل از یشده ینیبشیج پینتابلکه

ی در تر ی فلسفی معقولها است که مشارکت کنندگان به قضاوتهدف متعالی گفتگو آن « کودکان یبرا فلسفه»در ؟ هاستگوگفتن نوع یا

قضاوت یک بودن معقولبرای « کودکان یفلسفه برا»در بستر برسند. شانیهاگوفی یا موضوعات مطرح شده در گفتی فلسها ارتباط با سؤال

سه مالک مطرح است:

یفلسفه برا»ات یه و تجربیهستند که نظر یپمن همان مقوالتیل مسئوالنهگانه تفکر نقاد، خالق و ر سهباشد. ساختا ید مستدل و منطقیبا .1

بودن بر ید به خاطر متکیکودکان با یدر فلسفه برا یمتعال یهاقضاوت به هر حال، دهد.یر قرار میرا به طور عمده تحت تأث« کودکان

ر باشند.یپذهیتوجشواهد خوب و محکم نیبراه

رون ید سربلند ب رک/ گروهیمشت یگفتگو یهابیآگاه است و از فراز و نش متعدد و متنوع یکل یهادگاهید ازکه ن معنایباشد. بد آگاهانه .2

در خدوب فکدر کدردن بدا مشدارکت ییاول، توانا یرا در درجهیاست ز یاجتماع یدهیک پدیاز دو جنبه ،آمده است. خوب فکر کردن

به چدالش کشدیده تر بودن و مانند آن هم یلیتر بودن، انسجام داشتن، تخ شفاف یبراکه هرکس ییجاشود می حاصل «باهم فکر کردن»

و در آن امکان اشدتباه وجدود دارد محدود استهنوز هم ین تبحر در تفکر فردیشترین که، بیدوم او غیره. شود میو هم یاری شود می

شود.یت میاد تقویبه احتمال زاین تبحر ن همساال یجامعه ین با پاسخگو بودن برایو بنابرا

ر مدوارد کنددوکاو و یبدا سدا ابعداد نظدری و عملدی در« کودکان یفلسفه برا»ز یکه موجب تما ییهایژگیاز و یکی. باشدمعنادار شخصا .7

ممکدن اسدت « دکدان کو یفلسفه برا»موجود در یهاقضاوتبودن است. معناداربر آن تأکید آموزش تفکر است یبرا یدرس یهابرنامه

شخصا معنادار ن بستر، یدر اکنند بامعنا باشد. یها را اتخاذ مکه آن یا اشخاصیشخص ید برایباشد اما در هر صورت با یا جمعی یفرد

یتصدحیح خدود شدامل واقعا درک کرده است؛آن را یعنی -دا کرده استیپرا قضاوت کننده خودش مسیرکه اوال ستبدین معناباشد

ی شخصدی ها تجربه بر اساس است؛ی تیی شخصها جنبهانگر یبقضاوت این و دیگر این که - دیگران او را تصحیح کنندن که یا تااست

(1120) پمنیل .مرتبط باشد با تجربیات به همین نسبت شود می منتهی که به قضاوت یند کندوکاویفرا استالزم ن یهم یبرا ست.فرد ا

کده نید ا یم. ولد یدهد یتسر یم و آن را به هر نوع گفتمانیریتفکر خوب در نظر بگ یرا برا ییها م مالکیتوانید: ما میگوین باره میدر ا

خود فکدر یبران حالت، یاست. در ا یگریم امر دیگفتار درآورها را به صورت پارهم و آنیخود را مورد تأمل قرار ده یادراکات شخص

ر یکده تحدت تدأث یمدان را ها ارزش ت خود در عالم است. برای این کار الزم اسدت یعموق یات خود و رویتجرب یشامل تأمل رو ،کردن

... داشدته باشدد خدویش ی هدا آگداهی یمحتدوا و از از خدود یروشن درکباید . شخصدهیممورد ارزیابی قرار است هویت خود و ...

در ذهدن شدخص ه سدوی هددفی اسدت کده بد یشخصد ی اخالقی کردن شامل یک نوع هددایت ها یا قضاوت فکر کردن خودباالخره،

.باشد خودش یبراپروراند، هرچند ناقص و می

13

گدر را شدامل ید یرا دارا باشد و دوتدا یکیممکن است ین معنا که قضاوتیاند بدگر مستقلیدکیو معقول از یمتعال یهاقضاوت یهامالک

منظورمدان م یبدر یرا به کدار مد « معقول بودن» یکلمه یوقت یباشد. ولشخص بامعنا ن یهمه جانبه و برا ین که معقول باشد ولینشود، مانند ا

از یکده بخشد یمتعدال یهدا نباشند. منظور ما از قضاوت یفلسف یفوق معقول باشند ول یممکن است به معنا ها داشتن هر سه است. قضاوت

، مانند قضاوت اخالقی، زیباشناسانه، سیاسدت مدارانده باشند یفلسف یمحتوا ید دارایسازند بایکودکان را م یدر فلسفه برا ییاهداف گفتگو

یا متافیزیکی.

کده اسدت ای گیج کننده موضوعاتیا مسائل ،یرامون سؤاالت فلسفیکودکان مطرح است همان کندوکاو پ یکه در فلسفه برا کندوکاو فلسفی

اسدت چاپ شده ها این گونه سؤالطرح یبرا یازهیانگ وانعنکودکان به یبرا یفلسف یهاداستان مجموعهکنند. یمرا شناسایی هاکودکان آن

بتواننرد خرود كره يترا زمران گرر يبه عبارت د برقرار کنندد، یارتباط شخص هاآنبا که کودکان بتوانند است یفقط تا زمانها کاربرد آناما

ی این نوشدتار آمدد است که در ابتدا ییویموضع د بر همان ین روش مبتنیا .سايي كنندشنا فلسفي را در تجربياتشان آفريني مسئلهها جنبه

ز اصدل ید ن نید االن از غنای فلسفی برخوردار اسدت و ا ستجربیات بزرگی فرض این برنامه آن است که تجربیات کودکان به اندازهپیش .آمد

کودکان است. یدر فلسفه برا یگریمهم د

تدا شدود مدی عت شدرو مسئله یا موقعی ینوعبا است. این کمان شکل کمان« نکودکا یفلسفه برا»در کندوکاو فلسفی در نهایت این که مسیر

و ؟کدام اسدت در این مورد انجام دادن ای یگذارارزش ایباور کردن یز براین چیترد: مانند معقولمطرح شوفلسفی کلی هایسؤالنوعی از

رسد.یان میز به پایآمتیا قضاوت موفقی بخشتیوفصل رضاک نوع حلیبا

در گفتگوي فلسفي كمان كندوكاو

1. 2. 7. 9. 1.

یتجربدده بددا ابعدداد فلسددف

-ییبددا یماننددد، منطددق، ز

استی، اخالق، سیشناس

-تیو موقع یمسائل فلسف

را مطدرح یسؤال که ییها

-معقدول یزید کند، چده چ

ن است؟یتر

که شدامل یکندوکاو فلسف

گفتگو است

کده یفلسدف یهدا قضاوت

بددرای ، آگاهاندده و یمنطقدد

باشندشخص معنادار

تددر، کدده عادالندده ایجربددهت

تر و ... باشد.یباتر، منطقیز

يكالس يگفتگو يگرليتسه -6

به سه ند ین فرایاطی . های مناسبی اتخاذ نماید که تسهیلگرد باید در هر مرحله موضعگیری مرحله دارد شش یفلسف یگفتگو لیند تسهیفرا

:یابیم میچیز دست

م.یک شروع کنیم با کدام یریگیم میم و تصمیپرسیمان را میهاسؤال (1

م.ییآزمایها را مم و آنیریگیرا در نظر م یاحتمال یهاهر سؤال، پاسخ یبرا (2

ن است.یتریها( منطقسؤال یها )براک از پاسخیم که کدام یکنیقضاوت م (7

هدای روشها و حلبا معنا، راه یهاپاسخ ید کنندهیتول/ بخش است بلکه مولدا جالب و لذتنه تنه ،که مانند کندوکاو ساختار دارد ییگفتگو

تر را محدود كنديمنطق يهاخواهد پاسخيبلكه م )تفكر خالق( انديشمار را بنمايمحتمل ب يهافقط بنا ندارد پاسخ. مطالب استدرک

را الزم دارد. یریگو جهت یابیجهیتعهد به نتطلبد بلکه یخوب را م یفکر یهایرینه تنها به موضعگ ن نوع گفتگویا .)تفكر نقاد(

14

ضوعات مناسب با اهداف: شناسايي مو1ي مرحله

5هاي تسهيلگري موضعگيري انواع تفكر حاصل كار

ضوعاتي كه بايد بررسي شوند و بيان مو

ف ازهدا

انجام آن

ها

تفكر مسئوالنه /

مراقبتي

: آگاهي و بيان عالي ، خواستهها و

شارز

صي و گروهيهاي شخ

مدی بردر مدا را مندارزشد زی چید نارضایتی، ابهام، کنجکداوی، :، ماننداحساسي چهداستان/ موقعیت این-

؟بینیم ضروری میرا فصل آن وانگیزاند که حل

؟یابیم میآور، جالب یا مبهم چه چیزی را شگفت

درباره ی چه چیزی به شود می؟ باعث کند میاین داستان/ تجربه چه طیفی از موضوعات را برای ما مطرح

حیرت بیفتیم؟

ایدن بدا تجربیدات مدا ارتبداط دارندد؟ این موضوعات آیا /چگونهاند؟ ها مهم از این یکآیا هیچ /کدام یک

کنند؟ در رابطه با این موضوعات چه چیزی بالقوه روشن میهای زندگی ما را کدام یک از جنبهموضوعات

آمیز است؟گروهی برای ما مخاطره وبه طور شخصی

چده خواهیم چه چیزی را بدانیم؟ باید چه تصمیمی بگیدریم؟ بایدد چه موضوعاتی ارزش بحث دارند؟ می

هایی کنیم؟ نوع قضاوت

ی کندوکاو پیرامون هریک از موضوعات مطرح شده چیست؟اهداف ما از اداره

ایم؟های مهم مسائل یا موضوعات مربوط به اهداف خود را جهت بررسی شناسایی کرده ی جنبه آیا همه

هاي مناسب : بيان و سازماندهي سؤال2ي مرحله

هاي تسهيلگري موضعگيري انواع تفكر وظايف

1. توليد سؤال

ها

2.سازماندهي سؤال

ب يا هر نظمي ديگرها به ترتي

س ازماندهي

تص تكرار

شخي

کند؟هایی را برای ما طرح می موقعیت، ... چه سؤال /این داستان

گیرد؟ ی جوانب مهم موضوع را دربر می های ما همه آیا سؤال

؟دنباشها، سؤاالت دیگری را در پی دارد که هنوز پرسیده نشده السؤ این آیا هیچ یک از

توانیم به سؤالی فکر کنیم که بتواند بعد دیگری از موضوع را پررنگ کند؟ آیا می

ها را با هم ترکیب کرد؟ توان بعضی از آنهای ما تکرار وجود دارد؟ آیا می آیا میان سؤال

آیا در اینجا یک سؤال کلی وجود دارد؟

دارد؟ ای از سؤال بیش از یک قسمت یا زیر مجموعه یا این سؤالآ

فرض ؟ آیا این سؤال چیزی را پیشوجود دارد)سؤالی درون سؤال دیگر( «سؤالی -سؤال»ترکیب آیا هیچ

گیرد که الزم باشد خودش مورد سؤال قرار گیرد؟ می

های دیگر ها، به سؤال لها وجود دارد؟ آیا الزم است برای بعضی سؤا آیا اولویت منطقی برای بعضی سؤال

پاسخ دهیم یا برایشان پاسخی فرض کنیم؟

ها وجود دارد؟ آیا برای ما اولویت نیاز یا اهمیت در میان سؤال

های ما برقرار است؟ چه روابط دیگری میان سؤال

ش فكري خالقبار

طبقهبندي

ی پیشنهادی دارند. اند فقط جنبه های تسهیلگر که در این جدول آورده شده موضعگیری همه ی 1

15

ها در واكنش به سؤاالت : بيان و سازماندهي فرضيه3ي مرحله

ي تسهيلگريها موضعگيري انواع تفكر حاصل كار

كي

ضيه

يا چند فر/پاسخ

احتمال

ي به يكي از سؤال

ها

اجبار: توليد آگاهانهضيه

ي فر

هاي مشابه

اند؟به این سؤال کدام ها فرضیه/ های احتمالی برخی پاسخ

نظر شما چیست؟

بینی؟ از نوع ارزیابی؟ نوع دیگر؟ای است؟ از نوع توضیحی؟ از نوع پیش چه نوع فرضیه شماپاسخ

دهد؟ی سؤال یا فقط بخشی از سؤال پاسخ مییه به همهآیا این فرض

آیا این فرضیه به بیش از یک سؤال پاسخ می دهد؟

نظر دیگری ببینیم؟توانیم سعی کنیم موضوع را از نقطهآیا می

؟وجود داشته باشدباورهای دیگری در مورد این موضوع ممکن است آیا

ها تکرار وجود دارد؟ آیا میان این فرضیه

اند؟فرضیه متفاوت این دو آیا /چگونه

های ما وجود دارد؟ آیا اولویت منطقی برای بعضی از فرضیه

د؟یگر قرار دارها در تنش یا تعارض با یک یک از این فرضیهآیا هیچ

هاها در گفتگو و تأييد، اصالح يا رها كردن آن سازي و آزمون فرضيه: شفاف4ي مرحله

هيلگريهاي تس موضعگيري انواع تفكر وظيفه

1ف.شفا

ضيهسازي فر

ف كردن، بازگو كردن، تمايز قائل شدن، ف كردن معاني: تعري

ف. شفاال

كبه كارگيري مال

ت بخشيت بخشي و كمي

ها، مثال آوردن، كيفي بری؟ چگونه باید ... را تعریف کنیم؟کار میی ... را بهمنظورت از ... چیست؟ چگونه کلمه

که گفتی ... خواهی بگویی که ...؟ شنیدم می

؟کنیمآن را بیان میتوانبه چه طریق دیگری می

.وقتی گفتید ... منظورتان را نفهمیدم

رسد؟)تلویحی( یا تعریف نشده به نظر می ی مبهمآیا در این فرضیه چیز

کنید؟هایی استفاده می از چه مالک

آیا الزم است بیشتر به جزئیات بپردازیم؟

ای از حرف او فهمیدید؟شما چه نکته تواند بگویدآیا کس دیگری می

آیا شما یا کس دیگری می تواند یک مثال بزند؟ چگونه این مثال ربط دارد؟

شوید؟آیا میان ... و ... تمایز قائل می

میان ... و ... چه تفاوتی وجود دارد؟

کنید؟توصیف می« بعضی»یا « بیشتر»، «همه»قطعی خود را با کلمه ی ی آیا مقدمه

چیست؟ ...میان حرف شما و حرف تفاوت

خواهیم این فرضیه را بیازماییم؟چگونه می

16

شص پي

ب. تشخيضفر

ها ای در این فرضیه وجود دارد؟های پوشیده فرضآیا پیش

ایم که ...؟آیا از قبل فرض کرده

چه چیزی از قبل در اینجا مفروض است؟

فرض معقول است؟آیا این پیش

ید یا این باشد یا آن؟ایم که باچرا فرض کرده

فرضی کند؟چرا باید کسی چنین پیش

آیا شرایطی وجود دارد که ممکن است نظر شما نادرست باشد؟

2ضيه با براهين و شواهد

. آزمون فر

ف. ارائهال

ي داليل طور فکر کنید؟ دالیل شما برای این سخن چیست؟این چه چیزی باعث شد /چرا

اید یا مخالف و چرا؟موافق

گر کسی بخواهد با شما مخالفت کند، باید چه بگوید؟ا

فکر کنیم؟ توانیممی به چند دلیل متفاوت

آیا این دلیل خوبی است؟

؟شدبابهتر از بقیه دلیلی هست که آیا هیچ

ب. استنتاجهاي قطعي ی قطعی است؟آیا این یک عبارت/ مقدمه

کنید؟توصیف می« بعضی»یا «بیشتر»، «همه»آیا مقدمه قطعی خود را با کلمه ی

هستند؟چنین « .... بعضی«/ »هیچیک«/ »همه»آیا حقیقت دارد که

شود؟می نتیجهچه چیزی

کنید؟آیا استنتاج/ قیاس قطعی می

؟شود نتیجه می؟ آیا این استنتاج معتبر است؟ آیا این نتیجه از مقدمات شود نتیجه میآیا این

پ. استنتاج

هاي شرطي ،آن چیست؟ پیامدهای احتمالی/ الزامات ضمنی؟ هآنگاه چاگر چنین باشد

آنگاه( است؟ -ی شرطی )اگرآیا این یک عبارت/ مقدمه

اگر »این حقیقت دارد که معنابه چهP آنگاهQ»است؟ )یک فرضیه بینیپیشقابل ی ؟ آیا این یک فرضیه-

ی قطعی یا حدی است؟ی ارتباطی است(؟ یک فرضیه ی علی است؟یک فرضیه

شود؟می نتیجهی شرطی آیا چیزی از این مقدمه

سازید؟آیا شما یک استنتاج/ قیاس شرطی می

شود؟می نتیجهمقدمات ج معتبر است؟ آیا این نتیجه ازآیا این استنتا

ت. براهين استقرايي

گیری کرده باشید؟کنید ممکن است در این مورد زود نتیجهآیا فکر می

ادعا را ثابت کند؟ چقدر احتمال دارد دالیل/ شواهد موجود این

اند تا از نتیجه پشتیبانی کنند؟ی کافی محکمآیا شواهد به اندازه

ای که مبنای این تعمیم قرار گرفته به طور اتفاقی انتخاب شده بود؟آیا نمونه

اند؟های مرتبط آن کدام ای که مبنای این تعمیم قرار گرفته معرف این جمعیت بود؟ ویژگیآیا نمونه

تخاذ شده برای این تعمیم چقدر بزرگ بود؟ی انمونه

آیا از گروه کنترل استفاده شد؟

آن معقول است؟ ضررهای در مقایسه بامبنا قرار دادن این تعمیم هایآیا خطر

17

2ضيه با براهين و شواهد

. آزمون فر

ث. براهين

با تمثيل اند؟نقاط قوت و ضعف این تمثیل کدام

اند؟از چه نظر این دو چیز یا موقعیت شبیه

اند؟اند از جهت دیگر نیز شبیهکر کنیم چون این چیزها از این جهت شبیهآیا عاقالنه است ف ج. شناسايي و مقابله با

براهين مغالطه

يا

آیا این منبع موثقی است؟

کنیم؟مینیست که از آن دفاع یا آن را رد فرضیه ی دهندهایم به خاطر پیشنهاد آیا مطمئن

کنیم؟میع یا آن را رد از یک فرضیه دفا نیست که ساالنایم به خاطر فشار همآیا مطمئن

میانی )نه این طرف و نه آن طرف( است؟ یکنید فقط برای اینکه موضعآیا از آن موضع دفاع می

؟ن کلمه را در معنای دیگری قبال به کار نبردیدایآیا

آیا آن کلمه وقتی قبال از آن استفاده کردید معنای متفاوتی نداشت؟

اند؟موافق با این موضوعچه تعدادی مهم است آیا /چرا

کنید؟آیا شما موضع دیگران را تحریف نمی

نیست؟ نادرستآیا این تمایز در واقع یک دوگانگی

دارد؟ به موضوع این چه ربطی

چ. ارزيابي

شواهد

های دیگری نیز هست؟ تواند یک مثال بزند؟ آیا مثالآیا شما یا کس دیگری می

تواند یک مثال نقض بزند؟آیا کسی می ما هم اکنون تعدادی مثال داریم؛

آید؟چه چیزی مثال نقض برای این تعمیم به حساب می

چگونه( آیا این شواهد ربط دارند؟(

آیا این یک حقیقت اثبات شده است؟ چگونه اثبات شده است؟

آیا این حقیقت دارد؟ آیا همیشه حقیقت دارد؟ آیا همه جا حقیقت دارد؟ از کجا بدانیم؟

ن چیزی است که باید با نظر متخصص معین شود؟ کجا باید دنبال چنین نظری بگردیم؟ چده چیدزی آیا ای

بخشد؟ آیا میان متخصصان باصالحیت توافق وجود دارد؟به نظر یک متخصص در این باره صالحیت می

گردیم؟ آیا تواند با تحقیق عینی اثبات شود؟ کجا باید دنبال چنین تحقیقی بآیا این چیزی است که فقط می

صالحیت داریم خودمان این تحقیق را هدایت کنیم؟

است به اندازه ی کافی محکم است؟ مطرحآیا این شواهد از جانب چیزی که

3صالح يا رها كردن

. تأييد، ا

ضيهفر

ت عمليضاو

ق

آیا این دلیلی برای اصالح فرضیه است؟

آیا این دلیلی برای رها کردن فرضیه است؟

اند؟براهین و/ یا این شواهد برای تأیید این فرضیه کافیآیا این

آیا ما این فرضیه را به اندازه ی کافی با بهترین تفکر خود آزمودیم؟

اشتباه باشد؟ دیگری راه ازاین فرضیه ممکن است آیا

توانیم معنای جدید را شفاف کنیم؟چگونه می آیا معنای این فرضیه تغییر کرده است؟

ایم؟تر شدهبه سؤال نزدیک دادن مسئله یا پاسخمانده، آیا ما به حل یجاری بفرضیه به با توجه

هاها در تجربه و تضمين، اصالح يا رها كردن آن : آزمايش كردن فرضيه5ي مرحله

هاي تسهيلگري موضعگيري انواع تفكر وظيفه

18

شطرح تجربي آزماي

هايي كه

معين كند

ضيه آيا اين فر

ضمو

وعي اوليه

ي مارا

حل مي

كند يا نه

صور اخالقياستدالل عملي، استدالل شرطي، ت

توانیم بر اساس این فرضیه عمل کنیم؟چگونه می

توانیم با این فرضیه آزمایش کنیم، مثال، آن را در تجربیات خارج از گفتگو بیازماییم؟چگونه می

را حل کرده است؟ انتظار داریم چه چیدزی را ی ما اولیهوضوعی توانیم بگوییم که این فرضیه ماز کجا می

تدوان بدرای هدایی مدی ؟ از چه مالکآید به حساب می هتأیید یا رد فرضی کنیم؟ چه نوع پیامدهایی مشاهده

ارزیابی اقدامات خود استفاده کنیم؟

؟آن دو را بیازماییمد، چگونه باشننقابل جمع ی پابرجا اگر دو یا چند فرضیه

است؟ معقول آن ضررهای با در نظر گرفتن این فرضیه به کارگیری خطراتآیا

بخش بوده است؟هایمان رضایت آیا پیامدهای اقدام بر اساس فرضیه

دهد؟به ما می فرضیه این ضمانتصالح، رها کردن یا برای ا را یدالیل ،آیا آزمون ما

؟بیازماییمهای اصالح شده را دوباره در تجربه آیا الزم است فرضیه

هایمان را تغییر دهیم؟ سؤال تجربه ثابت نشد، آیا الزم است ها در هیچ یک از فرضیه ی فایدهاگر

هاي تضمين شده كارگيري فرضيه: به6ي مرحله

هاي تسهيلگري موضعگيري انواع تفكر حاصل كار

تبازسازي عاد

ها

صور اخالقي، ت

استدالل تجربي

چه کنیم؟ باید در این رابطهما

چگونده بایدد ی زنددگی مدا چیسدت؟ های جدید ما در نحدوه قضاوت احتمالی/ الزامات ضمنیپیامدهای

نمود پیدا کند؟تعهدات جدید ما

ایدن مکدان و تحدت ایدن زمدان، در این، به ویژه در ل درآیندبه عمجدید ما های ادراکات/ ارزشچگونه

شرایط؟

های جدید ما هماهنگ اسدت؟ اگدر ما با قضاوت کنونی خصی، اداری، جمعی یا اجتماعیشهای آیا عادت

؟الزم است صورت گیردهایی نه، چه تطبیق

های موجود پیش برد؟ را در سایه ی واقعیت «ی کاریبرنامه»توان این چگونه می

توانیم برای ارزیابی اقدامات خود استفاده کنیم؟هایی می از چه مالک

برد: ی فوق تسهیلگر از یک سری از انواع گفتگو بهره می گانه هریک از مراحل ششدر

كندوكاوي تسهيلگري گفتگوي مذاکره

جستجوی

اطالعات کندوکاو اقناع

/مشاوره

نگری جانبه همه

: شناسایی موضوعات مناسب با اهداف1ی مرحله

های مناسب : بیان و سازماندهی سؤال2ی مرحله

ها در واکنش به سؤاالت : بیان و سازماندهی فرضیه7ی مرحله

ها(ها در گفتگو )تأیید، اصالح یا رها کردن آن سازی و آزمون فرضیهف: شفا9ی مرحله

ها(ها در تجربه )تضمین اصالح یا رها کردن آن : آزمایش کردن فرضیه1ی مرحله

های تضمین شده کارگیری فرضیه: به6ی مرحله

19

فلسفه، كودكان و موضوعات جنجالي -3

کنندد کده حسداس یدا می موضوعاتی را بررسی ها ی فلسفی خویش را مورد کندوکاو قرار دهند، گاهی آنها سؤال خواهیم یها م وقتی از بچه

آمدوزان که داندش است چنیندرسی ی این برنامهی مانند موضوعات مذهبی، سیاسی یا جنسی. موضع تدوین کنندگان اولیه اند حتی منع شده

آمدوزانی عات هستند به شرط آن که بتوانند این کار را با احترام و استدالل قوی انجام دهند. معلمان و دانشمجاز به بحث پیرامون این موضو

ی هدا گدری بحدث تخصدص تسدهیل هندوز خدود از طرفی ندارند و را پیرامون موضوعات حساس توأم با احترام و استدالل که آمادگی بحث

اندد دادهآمدوزان انجدام که مطالعه و تمرین بیشتری را در کمک به خود و دانش باید انجام این کار را به زمانی موکول کنند ،فلسفی را ندارند

امدر این وارد عمل نشویم.مواقع در این دهیم کنیم ولی ترجیح می مدرسه دخالت نمی گذاری سیاستدر ما . اند بیشتری پیدا کرده ارتمهو/یا

:شود مطرح می به صورت دو نگرانیگاهی از زبان والدین

و بگیردی در این زمینه مهر تأیید مدرسه را گیر که هر گونه موضع اند والدین نگران

کنندد یدا نقادانده فکدر کنندد سدؤال یاسیس یا اخالقیباورهای ، شان خانواده خود یا مذهب ی درباره اجازه دارندکه ی کودکان ،

.را از دست بدهنداین باورها است ممکن

موضدوعات ی شکل دادن به باورهای کودکان در بداره (در خارج از کشور )دولتی نگرانی اول متعلق به والدینی است که معتقدند کار مدرسه

نگرانی دوم متعلق به والدینی است که شکل دادن به باورهای اخالقی کودکان را حق مسلم و منحصر به فرد خدود اخالقی خصوصی نیست.

. دانند می

کشدورهای نظدر در) یو آموزشد ییا سیاسی به مدرسه از نظر سیاسد گروه اول قابل قبول است و واگذاری باورهای مذهبی، اخالقی ینگران

ایشدان معلمان بده هنگامی که ،از طریق کندوکاو دقیق «خود تصحیحی»یادگیری دردرست نیست. هدف از کمک کردن به کودکان (خارجی

چگونده باید یاد بگیرد «فه برای کودکانفلس»گر . به همین دلیل، تسهیلنیست میسر ، دیگرچنین موضوعاتی چگونه فکر کنندی درباره بگویند

کندوکاو را در مسیر بهترین شدواهد و دیگر را منصفانه در نظر بگیرندی یکها ر ایدهد، یعنی چه طووزان را به تفکر دقیق هدایت نمایآم دانش

، والددینی سدت ه انشدان داد تجربیات ماند. راهنمایی ک های از قبل آماده شده گیری نتیجهها را به که آن د بدون آننندنبال ک ها و قویترین برهان

این برنامده بده احتمالی برای القا باشد، در حقیقتای یلهوسن یاکه برند نمی ند گمانآگاه «فلسفه برای کودکان»و مطالب ورزی فلسفهکه از

شود. می ساالن نیزشامل تبلیغات و فشار همخود این امر وکند تا یاد بگیرند چگونه در برابر القا خود را محافظت کنند می فرزندانشان کمک

اشند.ب« ی خودها محافظ ارزش»گیرند که به تعبیر متیو لیپمن می ها در واقع یاد آن

باورهای مدذهبی، یابند کندوکاو فلسفی فرصتی داشته باشند و به واسطه انهتفکر نقاد بگیرند که فرزندانشان یادآن است نگرانی گروه دوم

آمدوزش دسدت انددکاران سدال درگیدری 90با توجده بده پنج پاسخبه این نگرانی پاسخ در. را زیر سؤال ببرند شانوالدین اخالقی یا سیاسی

:است لسفه برای کودکان در سراسر دنیا مطرحف

دهندد و نمی پردازند تعهدات و باورهای ارزشی و اصلی خود را تغییر می اول خود این ادعا: بیشتر کودکانی که به کندوکاو فلسفی -1

.«من معتقد استی خانواده» کنند تا این که بگویند می ها را مدلل ها را اصالح یا تقویت کنند و عموما آن آن ندگیر می برعکس یاد

د،ند تا زمانی که با باورهای ما همخوانی داربتوانند فرزندانمان ، یعنی خوب استدانند می این مسئله را چیز خوبی ها بیشتر خانواده -2

متقاعدد شددن فهمندد کده می باورهای مذهبی، سیاسی و اخالقی خود را حفظ کنند. بیشتر والدین ،متقاعد شدن شخصی از طریق

ی هدا ه وسیله فرایندی صادقانه و کندوکاوی بدون تهدید شکل گیرد و یادگیری چندین فراینددی از مهمتدرین جنبده شخصی باید ب

-ساالر و خود تصحیحمردمی اجتماعی در جامعهفرزندانمان ابزار کندوکاو و تفکر نقاد، تعامل خواهیم می تعلیم و تربیت است. ما

21

هدا در جریدان کنددوکاو پایددار و حتدی اسدتوارتر و پرمعنداتر د که تعهدات ارزشی آنو ... را کسب کنند تا بدین ترتیب بدانن گر

شود. می

ی هدا یاد بگیرند که این امر شدامل دیددگاه خویش را نزدیکاندوستان و از جمله نظرات ،نظرات دیگر بسیار مهم است که کودکان -7

ی کده ویدژه ،تدوأم بدا احتدرام نوع درک بهتر از گفتگویاین برایای هیچ زمینه شود؛ و معتقدیم می مذهبی، اخالقی و سیاسی نیز

مددارس در جوامدع ی ی عمیق بخشدی از وظیفده ها است وجود ندارد. در واقع، معتقدیم که درک تفاوت انتقادیکندوکاو و تفکر

افدق روی موضدوعات کده بده تو ندارداست. فلسفه برای کودکان به هیچ وجه نظری بر اجماع یا هرگونه فشار بر کودکان امروزی

از انده، کده بدر اسداس ارزیدابی نقاد ای کنندیی شخصی و منطقها کمک کند تا کودکان قضاوت خواهد می بلکهمورد بحث برسند

.استنقطه نظرات گوناگون شکل گرفته

ت کندد، بحدث نظدار که به منصفانه و معقدول بدودن یبدون ساختار کندوکاو فلسفی و حضور تسهیلگر ،خودکودکان دانیم می ما -9

بدا سداالن خدود و هم ها دانیم که کودکان از طریق رسانه می کنند. می دیگر بحثوعات اخالق، سیاسی و مذهبی با یکپیرامون موض

ایدن امدور ی ها را به کندوکاو نقادانه درباره شوند که تنها اشتیاق و نیاز آن می ی اخالقی و سیاسی و تصاویر مجالت بمبارانها پیام

هد.د می افزایش

را نیدز زیدر نقادآموزش تفکر ی بلکه برنامه «فلسفه برای کودکان»ی ی فلسفی کودکان نه تنها برنامهها محدود کردن وسعت سؤال -1

آمیدز بپرسدند ولدی ی مخداطره ها علوم و تاریخ نقادانه فکر کنند و سؤالی در حوزه اگر فرزندان خود را تشویق کنیم برد. می سؤال

به کودکان در مورد ماهیت تفکر )که فقدط در بعضدی موضدوعات صدادق ،القی، مذهبی و سیاسی نپرسندموضوعات اخی درباره

و ماهیت بعضی از این موضوعات )چیزی به نام حفظ باورهای مذهبی، اخالقی و سیاسی به صورت مستدل وجود نددارد( است(

یوقتد کندد و بدرای همدین اسدت کده مدی منتقدل ن کودکا به شرافت را این مسئله همچنین عدم اعتماد .ایم منتقل کردهباور اشتباه

کنجکداوی کدم کدم شدوند و می ها دچار دلخوری آن میکنوعات خاص به طور تصنعی محدود کندوکاو کودکان را در بعضی موض

دهند. می ی فکری از دستها خود را برای گفتگوی

دانندد و شداید حدق نمدی ی فوق را قانع کنندده ها اور دارند پاسخی باورهای اخالقی فرزندانشان بگیر والدینی که به حق مسلم خود در شکل

اخالقی و شهروندی دارد تا والدین ی وظیفه ،خارج نمایند. اما در عین حال معتقدیم که مدرسه ها داشته باشند فرزندان خود را از این کالس

ساالر قانع کند.مردمی جامعه را در جهت اهمیت کندوکاو باز، پرانرژی برای منافع خود کودکان و در عین حال

بنديجمع

ی درسی مانند هر سال است. این برنامه 12ورزی به کودکان تا ی درسی آموزش فلسفهبرای برنامه نام خاصیک « فلسفه برای کودکان»

ور هماهنگ شود تا به نحو مؤثر کشبا نظام آموزش و تربیت معلم و فرهنگ باید علوم، تعلیمات اجتماعی و ... دیگر از جمله ی درسیبرنامه

و فرض تولید آن برنامه در بستر جدیدی خود پیشای را در بستر اولیهاگر شناسایی هر برنامه خود را دنبال کند. یبتواند اهداف آموزش

ار دهیم تا بدانیم چه الزم است که این برنامه را قبل از دخل و تصرف به خوبی مورد مطالعه قر ،بدانیم بالطبع مطابق با نیازهای جدید

نظران را این برنامه کمک کند و صاحب هر چه بیشتر شناختبتواند به معرفی و دارد. امید است که این نوشتار تغییرهایی احتیاج به قسمت

مدد نماید. نظام آموزشآن با نیازهای اجرایی در تطبیقدر امر

21

فهرست منابع

1- Maughn Gregory: “A Framework for Facilitating Classroom Dialogue,” Teaching Philosophy, Vol. 30, No. 1 (March 2007), pp. 59-84.

2- Maughn Gregory: “Are Philosophy and Children Good for Each Other?” Thinking: The Journal of Philosophy for Children, Volume 16, Number 2 (Fall 2002).

3- Megan Laverty: “Philosophy for Children and/as Philosophical Practice,” International Journal of

a. Applied Philosophy 18:2 (2004),141-51. 4- Pablo Cevallos Estarellas: “Teaching Philosophy vs Teaching to Philosophise,” Philosophy Now,

a. Issue 63 (Sept/Oct 2007), 12-15.

5- David Kennedy: “Helping children develop the skills & dispositions of critical, creative & caring thinking,” Analytic Teaching Vol. 15, No. 1 (November 1994), 3-16.

6- Maughn Gregory: “On Philosophy, Children and Taboo Topics” Newsletter of The Society forAdvancing Philosophical Enquiry and Reflectionin

Education (SAPERE, www.sapere.net), (Spring 2005) Oxford, United Kingdom. 7- Maughn Gregory: “Normative Dialogue Types in Philosophy for Children,” Gifted Education International, Vol.22, Nos. 2/3 (2006), pp. 160-71.

8- Maughn Gregory: Philosophy for Children: Practitioner Handbook (Montclair State University, Institute for the Advancement of Philosophy for

Children, , 2008)