Η ΑΞΙΩΣΗ ΧΡΗΜΑΤΙΚΗΣ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΕΩΣ ΛΟΓΩ ΗΘΙΚΗΣ ΒΛΑΒΗΣ ΣΤΗΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΩΝ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΩΝ1

Του ΑΝΤΩΝΗ Π.ΑΡΓΥΡΟΥΔΙΚΗΓΟΡΟΥ ΣΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

«Χρώμεθα δε πολιτεία ού ζηλούση τους των πέλας νόμους…»2

1. Η ΑΣΤΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ1.1-Mε τις διατάξεις του άρθρου 105 του Εισαγωγικού Νόμουτου Αστικού Κώδικα, ορίζεται ότι: ΄΄Για παράνομες πράξεις3

ή παραλείψεις των οργάνων4 του δημοσίου κατά την άσκησητης δημόσιας εξουσίας που τους έχει ανατεθεί, το δημόσιοενέχεται σε αποζημίωση‚ εκτός αν η πράξη ή η παράλειψηέγινε κατά παράβαση διάταξης που υπάρχει για χάριν τουγενικού συμφέροντος5. Μαζί με το δημόσιο ευθύνεται ειςολόκληρον και το υπαίτιο πρόσωπο‚ με την επιφύλαξη τωνειδικών διατάξεων για την ευθύνη των Υπουργών». Περαιτέρω, με τις διατάξεις του άρθρου 106 του ΕισΝΑΚορίζεται ότι, οι ανωτέρω διατάξεις εφαρμόζονται και γιατην ευθύνη νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου6 από πράξεις1 Εισήγηση στο Επιστημονικό Συνέδριο του ΝΣΚ και του ΕΚΔΔ-Δελφοί 29/2/2008)2 Περικλής (Επιτάφιος) 3 Πρόκειται περί «ειδικής» αδικοπραξίας και είναι δυνατόν να υποχρεωθεί το Κράτος ,ανεξαρτήτως της αποζημιώσεως για περιουσιακή ζημία και σε χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης (βλ ΕρμΑΚ αρθρο 105 παρ68: Η. Κυριακοπουλος.)4 Κατά Μπαλή: «όργανον ο νόμος θεωρεί πάντα υπάλληλο νομίμως διατελούντα εν τη υπηρεσία εν η διατελεί»5 Η διάταξη αποβλέπει στην προστασία του γενικού συμφέροντος (πχ εσχάτης προδοσίας, στάσεως κλπ)βλ εκτενώς Α.Τσαμπάση : «Η έννοια του γενικού συμφέροντος κατά την εφαρμογή των άρθρων 105-106 ΕισΝΑΚ»,ΕΚΔΑ1990,659.6 Βλ Απόφαση : 62/2007 ΑΠ Τα Ν.Π.Δ.Δ. για παράνομες πράξεις ήπαραλείψεις των οργάνων τους κατά την άσκηση της δημόσιας εξουσίαςπου του έχει ανατεθεί, ευθύνονται, ανεξάρτητα από την αποζημίωση γιατην περιουσιακή ζημία, και σε χρηματική ικανοποίηση, λόγω ηθικήςβλάβης, βάσει της γενικής διατάξεως του άρθρου 932 του ΑΚ..Oπροσβαλλόμενος στην προσωπικότητά του υπάλληλος ΝΠΔΔ, συνεπείαπαράνομης παραλείψεως των οργάνων του να τον τοποθετήσουν στουςπίνακες επιλογής προσωπικού, ώστε να κριθεί στη συνέχεια από τααρμόδια όργανα εάν πρέπει να προαχθεί σε ανώτερη από εκείνη πουκατέχει θέση, δικαιούται να ζητήσει χρηματική ικανοποίηση, λόγω τηςηθικής βλάβης που έχει τυχόν υποστεί, εφ΄ όσον, μεταξύ των άλλωνστοιχείων, επικαλεστεί και αποδείξει, ότι η ως άνω παράλειψη

1

ή παραλείψεις των οργάνων που βρίσκονται στην υπηρεσίατους. 1.2.- Mε το άρθρο 105 ΕισΝΑΚ καθιερώνεται “ειδικήαδικοπραξία” για την περίπτωση βλάβης ιδιώτη. Ωςαδικοπραξία, κατά την έννοια του άρθρου 932 του Α.Κ.νοείται πάσα παράνομη πράξη ή παράλειψη, που γεννάυποχρέωση αποζημιώσεως7 και όχι μόνο η κατά το άρθρο 914Α.Κ. αδικοπραξία (βλ. Πατεράκης, Η χρηματική ικανοποίησηλόγω ηθικής βλάβης, 1995, σελ. 253, 263, Δεληγιάννης-Κορνηλάκης, Ειδικό Ενοχικό ΙΙΙ, 1992, σελ. 290). Η ύπαρξηηθικής βλάβης διαπιστώνεται βάσει των διδαγμάτων τηςκοινής πείρας και της λογικής8, και δεν απαιτείται ναταχθούν αποδείξεις (Δ.Εφ.Α 883/2000, Δ.Εφ.Α 1013/1998,ΔιΔικ 1999, 686. Γι’ αυτό το λόγο μάλιστα η σχετική κρίσηδεν ελέγχεται αναιρετικά9 (Πατεράκης, ανωτ. Σελ. 262,Δεληγιάννης-Κορνηλάκης, ανωτ. Σελ. 297). 2.3.- Για την θεσπιζομένη με το άρθρο 105 του ΕισαγωγικούΝόμου του Αστικού Κώδικα ευθύνη του Δημοσίου10 προςαποζημίωση από παράνομες11 πράξεις και παραλείψεις ήυλικές ενέργειες των οργάνων του κατά την άσκηση της

οφείλεται σε υπαιτιότητα των οργάνων του ΝΠΔΔ7 Η αποζημίωση εκ του άρθρου104- 105ΕισΝΑΚ είναι «αποζημίωσηδημοσίου δικαίου» (βλ ΕρμΑΚ άρθρο 105 παρ71: Η.Κυριακοπουλος.) 8 Όπως προκύπτει από τη διάταξη του άρθρου 932 ΑΚ, ο προσδιορισμόςτου εύλογου ποσού της χρηματικής ικανοποιήσεως αφέθηκε στην εκτίμησητου δικαστηρίου της ουσίας και η σχετική κρίση αυτού δεν υπόκειταιστον έλεγχο του Αρείου Πάγου, αφού σχηματίζεται από την εκτίμησηπραγματικών γεγονότων και χωρίς υπαγωγή του πορίσματος σε νομικήέννοια, ώστε να μπορεί να νοηθεί εσφαλμένη εφαρμογή του νόμου, είτεευθέως είτε εκ πλαγίου(ΑΠ 1177/2002).9 Βλ ΣτΕ 1042/2007 αντιθέτως όμως :στην ΑΠ 132/2006 ,σύμφωνα με τηνοποία δέχεται μεν, ότι ο προσδιορισμός του ποσού της εύλογηςχρηματικής ικανοποιήσεως λόγω ηθικής βλάβης, αφήνεται στην ελεύθερηεκτίμηση του δικαστηρίου ,που είναι αναιρετικά ανέλεγκτη ,περαιτέρωθέτει ότι ο Άρειος Πάγος ερευνά την εφαρμογή της αρχής τηςαναλογικότητας ,ως προς το ύψος της αποζημιώσεως. Με έντονηεπιστημονική κριτική για τη ορθότητα της βλ Στ.Πατεράκη : «Ζητήματαηθικής βλάβης από τα αδικήματα τελούμενα δια των μέσων μαζικήςεπικοινωνίας» ΕλλΔνη 48,12. 10 Βλ:1) Παυλόπουλος Π:Η αστική ευθύνη του Δημοσίου ,1986,19898 τομΙ-ΙΙ- 2)Βεγλερής Φ.Η διοικητική δικαιοσύνη υπό το Σύνταγμα ,1960-3)Καρακωστας Β «Η ηθική βλάβη στην πολιτειακή αποζημίωση» (ΔΦΟΡΝ2004/17) 11 Παράνομη είναι κάθε πράξη ή παράλειψη που αντιβαίνει στην αρχήτου κράτους δικαίου και στην αρχή της νομιμότητας (ΣτΕ3587/97,2727/2003

2

δημόσιας εξουσίας, η οποία έχει ανατεθεί σε αυτά,απαιτείται η πράξη12 ή η παράλειψη13 ή η υλική14 ενέργειατων οργάνων του Δημοσίου να είναι παράνομη15, δηλαδή νααντίκειται σε κανόνα δικαίου, με τον οποίο προστατεύεταιορισμένο ατομικό δικαίωμα ή συμφέρον (ΣτΕ 3587/1997,3214/2004). Η θεσπιζομένη αστική ευθύνη είναιαντικειμενική (ΑΠ466/1969 ΝοΒ18,50)16 Η καθιέρωσηαντικειμενικής ευθύνης βάσει του άρθρου 105 ΕισΝΑΚ έχειως συνέπεια να μην παρίσταται ανάγκη να επικαλεσθεί οενάγων και να αποδείξει πταίσμα του δημοσίου οργάνου.17 Απαραίτητη προϋπόθεση για τη αποζημίωση του ζημιωθέντοςείναι η ύπαρξη αιτιώδους συνδέσμου 18μεταξύ της ζημίας καιτου συμβάντος προς το οποίο ο νόμος συνδέει τηνυποχρέωση προς αποζημίωση(ΑΠ316/83,ΣτΕ. 3423/1999,ΣτΕ.2741/2000). Ειδικότερα όπως δέχθηκε η νομολογία :2.3.1.- Η ευθύνη προς αποζημίωση γεννάται όχι μόνον απότην έκδοση μη νόμιμης εκτελεστής διοικητικής πράξεως ήαπό τη μη νόμιμη παράλειψη εκδόσεως τέτοιας πράξεως, αλλάκαι από μη νόμιμες υλικές ενέργειες των οργάνων τουΔημοσίου ή από παραλείψεις οφειλομένων νομίμων υλικώνενεργειών αυτών, εφόσον οι υλικές αυτές ενέργειες ήπαραλείψεις συνάπτονται με την οργάνωση και λειτουργίατων δημοσίων υπηρεσιών ή των υπηρεσιών νομικού προσώπουδημοσίου δικαίου (Α.Ε.Δ. 5/1995, Σ.τ.Ε. 3457/2003,1224/2002 1042/2007 ,κ.ά.). Περαιτέρω, κατά την έννοιατων ίδιων διατάξεων, ανεξάρτητα από την αποζημίωση γιατην περιουσιακή ζημία, το δικαστήριο μπορεί να επιδικάσειεύλογη κατά την κρίση του χρηματική ικανοποίηση λόγω12 Απαιτείται διοικητική ατομική πράξη δυσμενής ή ευμενής πουανακλήθηκε (βλ αναλυτικά : σε Επαμ Σπηλιωτόπουλο Εγχειρίδιο2000,ΝΟ217 και Νικ..Σοιλεντακη «Η αγωγή στη Διοικητική Διαδικασίασελ 222 επ)13 1)Σε παράλειψη έκδοσης διοικητικής πράξης 2)στην παράλειψηδιενεργείας υλικής πράξης. βλ εκτενώς σε Π. Παυλόπουλου :«Η αστικήευθύνη του Δημοσίου» σελ 42 επ14 Όπως πχ η εσφαλμένη διάγνωση ασθένειας ή κακή οδήγηση(ΑΠ908/1990,ΑΠ 251/74 )15 Βλ: Στασινόπουλος ,Αστική ευθύνη του Κράτους (1951),ΑΠ420/195416 Bλ Για την περίπτωση διαφθοράς των οργάνων του Δημοσίου Βλ σεΔ .Ράϊκου» Η αστική ευθύνη του Δημοσίου των νπδδ και των οργάνωντους, για πράξεις διαφθοράς,» Τιμ Τομ Κ.Μπέη ,τομ 5ος σελ 3784-5 17 Βλ «Δικαιούχοι αποζημιώσεως κατά το άρθρο 105 ΕισΝΑΚ» Μελέτη τουΚωνσταντίνου Β. Χιώλου, Δ.Ν., δημοσιευμένη στο ΑΡΧΝ 2006, 567.18 Είναι ζήτημα πραγματικό και αποδεικνύεται με κάθε νόμιμοαποδεικτικό μέσο

3

ηθικής βλάβης, κατ’ ανάλογη εφαρμογή της διατάξεως τουάρθρου 932 εδ. γ΄ του Αστικού Κώδικα. 2.3.2.-Γεννάται ευθύνη του Δημοσίου προς αποζημίωση γιαζημία, η οποία προκλήθηκε από την πλημμελή εκτέλεση ή τηνπαράλειψη εκτελέσεως από τα όργανα του επιβεβλημένου σ’αυτά εκ του νόμου καθήκοντος. Περαιτέρω, κατά την έννοιατης αυτής ως άνω διατάξεως, η υποχρέωση του Δημοσίου προςαποζημίωση αίρεται στην περίπτωση που η γενεσιουργός τηςζημίας πράξη ή παράλειψη ή υλική ενέργεια ή παράλειψηυλικής ενέργειας έλαβε χώρα κατά παράβαση διατάξεως, ηοποία έχει θεσπισθεί αποκλειστικά χάριν του γενικούσυμφέροντος, όχι όμως και στην περίπτωση που ηπαραβιασθείσα διάταξη αποβλέπει, παραλλήλως με τηνπροστασία του γενικού συμφέροντος, και στην προστασίαδικαιώματος ή συμφέροντος των κατ’ ιδίαν προσώπων. (βλ.ΣτΕ 28/2000, 3706, 3919/2001,307/2007). 2.3.3.-Εάν κάποιο όργανο του Κράτους απομακρυνθεί από τηδημόσια υπηρεσία εξαιτίας παράνομης πράξεως τηςΔιοικήσεως, δικαιούται να αξιώσει από το Ελληνικό Δημόσιοαποζημίωση προς αποκατάσταση της ζημίας, την οποία υπέστηεκ του ότι κατά τη διάρκεια της παράνομης απομακρύνσεώςτου από την υπηρεσία δεν εισέπραξε το σύνολο των αποδοχώνπου θα εισέπραττε, αν δεν είχε απομακρυνθεί παρανόμως.Στο σύνολο δε των αποδοχών αυτών περιλαμβάνονται και ταπάσης φύσεως και οιασδήποτε μορφής επιδόματα, τα οποίακαταβάλλονται στα όργανα του Κράτους που βρίσκονται σεενεργό υπηρεσία, έστω και αν τα επιδόματα αυτάσυναρτώνται, είτε κατά το νόμο είτε κατά τη φύση τους,προς ενεργό υπηρεσία, υπό μόνη την προϋπόθεση ότικαταβάλλονται παγίως και κατά τακτά χρονικά διαστήματαστους τελούντες σε ενεργό υπηρεσία (ΣτΕ 1553/20067μελούς, 3771, 2431/2004, 3303/2001, 2171/2000, πρβλ. και3570/2003, 915/2001,520/2007). 2.3.4.-Υφίσταται ευθύνη του Ελληνικού Δημοσίου προςαποζημίωση, κατ' εφαρμογή του άρθρου 105 του ΕισαγωγικούΝόμου του Αστικού Κώδικος, από την εκ μέρους τηςΕλληνικής Πολιτείας νομοθέτηση δια των αρμοδίων, κατά τοΣύνταγμα, οργάνων της ή εκ της παραλείψεως των οργάνωναυτών να νομοθετήσουν, όταν από την νομοθέτηση ή μηγεννάται αντίθεση προς τους υπερκείμενους καιεπικρατούντες κανόνες δικαίου, όπως είναι διεθνείς

4

Συνθήκες19 και οι διατάξεις του Συντάγματος (ΣτΕ3587/97,1141/99,5/2001). Η παραβίαση αυτή δημιουργείαντικειμενική ευθύνη προς αποζημίωση του Δημοσίου απότις διατάξεις του άρθρου 105 ΕισΝΑΚ (Ολ.ΑΠ 13/1991, ΣτΕ3587/1997, 1141/1999. Από το συνδυασμό των διατάξεωντων άρθρων 105 ΕισΝΑΚ, 914, 298 και 937 ΑΚ προκύπτειότι επί αδικοπραξίας από την εκδήλωση του ζημιογόνουγεγονότος γεννιέται υπέρ εκείνου που ζημιώθηκε αξίωσηαποζημίωσης για όλη, και τη μέλλουσα, προβλεπτή, κατά τηνσυνήθη πορεία των πραγμάτων ζημία (ΑΠ 1921/1988 ΝοΒ1989, 1035, ΑΠ 317/1958, ΝοΒ 1958, 980, Πρβλ. ΑΠ316/1986 ΝοΒ 1987,26). Προκειμένου περί αδικοπραξίας πουδημιουργεί παράνομη κατάσταση, η διάρκεια της παράνομηςαυτή κατάστασης δεν ανάγεται στους όρους υπό τους οποίουςγεννιέται το δικαίωμα αποζημίωσης, αλλά έχει σημασίαμόνο για τον προσδιορισμό του ποσού της αποζημίωσης.Συνεπώς υφίσταται μία και όχι περισσότερες κατ'εξακολούθηση (παράνομες) πράξεις (ΑΠ 317/1958).Εξάλλου κατά την έννοια της διατάξεως του άρθρου 105ΕισΝΑΚ η ευθύνη του Δημοσίου καλύπτει κάθε θετική ήαποθετική ζημία του ζημιωθέντος από την παράνομηδραστηριότητα των οργάνων του Δημοσίου καθώς καιχρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης (ΣτΕ 2643/1998ΕΔΚΑ 1998,347). Το Δικαστήριο δύναται αφού εκτιμήσει ταυπόψη του τιθέμενα πραγματικά περιστατικά, το βαθμό τουπταίσματος, το είδος της προσβολής, την περιουσιακή καικοινωνική κατάσταση των μερών κλπ και με βάση τουςκανόνες της κοινής πείρας και λογικής θα επιδικάσει τη

19 ΒΛ την ΣτΕ;909/2007 :Ευθύνη του δημοσίου σε αποζημίωση κατά τοάρθρο 105 ΕισΝΑΚ. Προϋποθέσεις θεμελίωσης της ευθύνης σε περίπτωσηψήφισης νόμου ή παράλειψης νομοθέτησης από τα αρμόδια όργανα. Κύρωσητης διεθνούς σύμβασης για την οδική σήμανση και σηματοδότηση πουυπεγράφη στη Βιέννη το 1968, με το ν. 1604/1986. Οι διατάξεις των εδ.γ` και δ` της παρ. 1 του άρθρου 11 του ν. 2696/1999, επιτρέπουσεςκατ` αρχήν την εγκατάσταση διαφημίσεων επί του οδοστρώματος και τωνπεζοδρομίων οδών εντός κατοικημένων περιοχών, αντίκεινται στηνανωτέρω Διεθνή Σύμβαση και είναι ανίσχυρες. Υποχρέωση των ΟΤΑ και τηςκρατικής Διοίκησης για αφαίρεση, εξάλειψη ή θέση εκτός λειτουργίαςπαράνομων διαφημιστικών πινακίδων. Θανάσιμος τραυματισμός οδηγούαυτοκινήτου λόγω πρόσκρουσης αυτού στην τσιμεντένια βάσηδιαφημιστικής πινακίδας. Περιστατικά. Μη νόμιμη η κρίση τηςπροσβαλλόμενης απόφασης ότι η πινακίδα αυτή είχε νόμιμα τοποθετηθείκαι δεν υπήρχε ευθύνη του δημοσίου σε αποζημίωση.

5

χρηματική ικανοποίηση, καθορίζοντας συγχρόνως και το ποσόπου θεωρεί εύλογο (ΑΠ 1577/1988) 2.3.5.-Κατά συνέπεια, από την εφαρμογή εκ μέρους τωνοργάνων του Δημοσίου διατάξεων της πολεοδομικήςνομοθεσίας αντίθετων στο άρθρο 24 του Συντάγματος,διατάξεων που θεσπίζουν γενικώς τους όρους και τιςπροϋποθέσεις ανεγέρσεως των οικοδομών και κατά τούτοεξυπηρετούν το δημόσιο συμφέρον, αλλά παραλλήλως παρέχουνκαι σε κάθε ενδιαφερόμενο το δικαίωμα να λάβει άδειαοικοδομής υπό τις προϋποθέσεις και όρους που τάσσουν οιδιατάξεις αυτές, γεννάται αξίωση σε βάρος του Δημοσίουπρος αποκατάσταση της ζημίας που προκαλείται στοδικαιούχο από παράνομες πράξεις ή παραλείψεις των οργάνωντου (Σ.τ.Ε. 2829/2005, πρβ. και 1920/1993,1047/2007 ).

3.- Α)Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΟΣ-Β) Η ΑΞΙΩΣΗΧΡΗΜΑΤΙΚΗΣ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΕΩΣ ΛΟΓΩ ΗΘΙΚΗΣ ΒΛΑΒΗΣ –Γ) ΤΟΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗΣ :Από τις διατάξεις των άρθρων 105 και 106 του ΕισΝΑΚ,προκύπτει ότι το Δημόσιο και τα Νομικά Πρόσωπα ΔημοσίουΔικαίου, για παράνομες πράξεις ή παραλείψεις των οργάνωντους κατά την άσκηση της δημόσιας εξουσίας που τους έχειανατεθεί ευθύνονται, ανεξάρτητα από την αποζημίωση γιατην περιουσιακή ζημία, και σε χρηματική ικανοποίηση, λόγωηθικής βλάβης, βάσει της γενικής διατάξεως του άρθρου 932του ΑΚ, η οποία παρέχει χρηματική ικανοποίηση σε κάθεπερίπτωση ηθικής βλάβης, δηλαδή και όταν αυτή προέρχεταιαπό οποιαδήποτε αδικοπραξία, έστω και αν αυτή στρέφεταικατά της περιουσίας (Ολ.ΑΠ812/1980). Εξάλλου, οιδιατάξεις για την προστασία του δικαιώματος τηςπροσωπικότητας των άρθρων 57 και 59 του ΑΚ ορίζουν ότι οπροσβαλλόμενος παράνομα στην προσωπικότητά του έχειδικαίωμα να απαιτήσει να αρθεί η προσβολή και να μηνεπαναληφθεί στο μέλλον, χωρίς να αποκλείεται να αξιώσεικαι αποζημίωση20, σύμφωνα με τις διατάξεις για τιςαδικοπραξίες. Ειδικοτερα:3.1- Η προσωπικότητα αποτελεί το πλέγμα των αγαθών πουσυνθέτουν την υπόσταση ενός προσώπου, με το οποίο αυτάείναι αναπόσπαστα συνδεδεμένα (Γεωργιάδη-Σταθόπουλου Αστ.

20 βλ: απόφαση: 820/2000διοικητικου πρωτοδικείου Θεσσαλονίκης αλλά και ΣΤΕ 3463/2006

6

Κωδιξ Γεν Αρχαί αρθ 57 Ι αριθμό. 1 σελ 99) Ηπροσωπικότητα προστατεύεται από το άρθρο 5 παράγραφος1του Συντάγματος Δικαίωμα επί της προσωπικότητας αυτούστην έκφανση της πίστεως, της υπολήψεως, τουεπαγγέλματος, του μέλλοντος και των λοιπών άυλων αγαθώνπου του αναγνωρίζονται έχει και το νομικό πρόσωπο(Σημαντήρας Γεν Αρχ. Ημιτ Α αρ 538. ΑΠ 182/1967 ΝοΒ 16,46 ΕΑ 6338/1981 ΝοΒ 29 1412) και συνεπώς σε περίπτωσηπροσβολής της προσωπικότητας του σε οποιαδήποτε από αυτέςτις εκφάνσεις με κάποια παράνομη ενεργεία, δικαιούται,σύμφωνα με τα άρθρα 57 και 59 ΑΚ, να απαιτήσει την άρσητης προσβολής και την παράλειψη αυτής στο μέλλον (Ολ ΑΠ812/1980 ΝοΒ 29.79 )χωρίς να απαιτείται η συνδρομήυπαιτιότητας του προσβάλλοντος (ΕΑ 3962/1982 Ελλ.Δ23.489) καθώς και με συνδρομή και του στοιχείου τηςυπαιτιότητας του τελευταίου, την ικανοποίηση της ηθικήςβλάβης , την οποία υπέστη από την παράνομη προσβολή (ΑΠ849/1985 ΝοΒ 34, 836 ΕΑ 401/1986 Ελλ.Δ 27, 508 ΕΑ6338/1981 βλ ανωτ.) που μπορεί να συνίσταται εκτός απόδημοσίευμα ή οτιδήποτε άλλο επιβάλλεται από τιςπεριστάσεις και σε πληρωμή χρηματικού ποσού (ΕΑ6338/1981)Εξάλλου, η χρηματική ικανοποίηση, πουπροβλέπεται από το νόμο σε ορισμένες μόνοπεριπτώσεις ,μεταξύ των οποίων και επί της κατά τα άνωπαράνομης και υπαίτιας προσβολής της προσωπικότητας(άρθρο 59 ΑΚ) ως μορφή αποζημιώσεως προς αποκατάστασητης επερχόμενης στην ηθική πνευματική και σωματικήσυγκρότηση του βλαβέντος ηθικής ζημίας, μολονότι είναικαι αυτή" αποζημίωση" χαρακτηρίζεται ως χρηματικήικανοποίηση21 προς διάκριση της από την αποζημίωση για τηναποκατάσταση της υλικής ζημίας, η οποία επέρχεται στηνπεριουσία του βλαβέντος (Βλ:Παν Ζεπου Ενοχ. ΔικΓεν .Μέρος 1975 άρθρο 932, 933 παρ. 4 σελ 917-918) 3.2.-Κατά μεν το άρθρο 299 Α.Κ., για μη περιουσιακή ζημίαοφείλεται χρηματική ικανοποίηση του παθόντος22 , στιςπεριπτώσεις23 που ορίζει ο νόμος, κατά δε το άρθρο 932Α.Κ. «Σε περίπτωση αδικοπραξίας, ανεξάρτητα από τηναποζημίωση για την περιουσιακή ζημία, το δικαστήριο21 Βλ: : Σ.ΠΑΤΕΡΑΚΗΣ :Η χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης,2001,σελ230-24022 Βλ: Σ.ΠΑΤΕΡΑΚΗΣ (Δ/ΝΗ 2007/1)Ζητήματα ηθικής βλάβης από αδικήματα τελούμενα δια των μέσων μαζικής επικοινωνία23 Βλ Απόφαση : ΑΠ 37/67

7

μπορεί να επιδικάσει εύλογη κατά την κρίση του χρηματικήικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης. Αυτό ισχύει ιδίως γιαεκείνον που έπαθε προσβολή της υγείας, της τιμής ή τηςαγνείας του ή στερήθηκε την ελευθερία του. Σε περίπτωσηθανάτωσης προσώπου η χρηματική αυτή ικανοποίηση μπορεί ναεπιδικαστεί στην οικογένεια του θύματος λόγω ψυχικήςοδύνης.»Από τις ανωτέρω διατάξεις συνάγεται ότι καθιερώνεταιγενική αρχή του δικαίου εφαρμοζόμενη από τα δικαστήριαπάσης δικαιοδοσίας. Επί πλέον δε ότι η σχετική αξίωση γιαχρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης είναι ανεξάρτητηαπό την αντίστοιχη αξίωση προς αποζημίωση του παθόντος. Οπαθών μπορεί, κατ’ επιλογήν του,24 ν’ ασκήσει μόνο τοδικαίωμα του για χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικήςβλάβης25

Ηθική βλάβη είναι ή μη περιουσιακή βλάβη ή επερχόμενηστην ηθική, πνευματική και σωματική συγκρότηση τουαδικηθέντος.26 Ψυχική οδύνη ,αποτελεί μορφή της ηθικήςβλάβης και πρόκειται για τον ψυχικό πόνο που υφίσταται τοάτομο από την προσβολή εννόμου αγαθού δικού του ή τρίτουπροσώπου μετά του οποίου συνδέεται στενά Προϋποθέσεις της δυνατότητος επιδικάσεως χρηματικήςικανοποίησης λόγω ηθικής βλάβης είναι:α)αδικοπραξία β) ηθική βλάβη γ)αιτιώδης συνάφεια μεταξύηθικής βλάβης του ζημιωθέντος και της αδίκου συμπεριφοράςτου αδικάσαντος27. Έτσι: Ι)αποζημίωση χωρεί ,γενικώς, όπου υπάρχει παράβασητου νόμου (υπαίτιος ή αντικειμενική (ΑΚ 914ΑΚ28 επ). 24 Καυκάς 932-9333 παρ225 Βλ: Καρακωστας Ι:Ικανοποιήση τα μη περιουσιακής ζημίας και νομολογία ΝοΒ34/1986,138526 Κατά τον Α. Γεωργιάδη στο Ενοχικό δίκαιο ,γενικό μέρος,1999,σελ611:Ηθική βλάβη είναι η μη απομιμητή σε χρήμα ζημία ,που υφίσταται το πρόσωπο από την προσβολή των εννόμων αγαθών του ,τόσο περιουσιακών ,όσο και μη περιουσιακών, δηλαδή αγαθών της προσωπικότητας του.27 Που αποτελεί στοιχείο που κρίνει κατά παγία νομολογία τοδικαστήριο της ουσίας και όχι ο αναιρετικός δικαστής .Βλέπε όμως στηνΣτΕ 909/2007 «..Ούτε είναι νόμιμη η σκέψη περί αποκλεισμού τουαιτιώδους συνδέσμου, δεδομένου ότι η παράνομη παράλειψη τηςδιοικήσεως να απομακρύνει την διαφημιστική πινακίδα και η διατήρησηαυτής στη συγκεκριμένη θέση (και συναφώς η πρόσκρουση) αποτελείπρόσφορη αιτία για την επέλευση του ζημιογόνου αποτελέσματος..»28 Κατά τη διάταξη 914 ΑΚ « ο παρά τον νόμον ζημιώσας άλλον υπαιτιωςδικαιούται εις αποζημίωσαν» βλ ΕρμΑΚ Εις(Λυτζερόπουλον) υπ’ αρθ

8

ΙΙ)χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης χωρεί μόνονσε κείνες τις περιπτώσεις που ρητά μνημονεύονται από τοννόμο, όπως στα άρθρα57,58, 592960 ,299,914,929,930,932ΑΚκλπ30 Το δικαστήριο για τον υπολογισμό της χρηματικήςικανοποιήσεως; θα λάβει ύπ' όψει του το σύνολον τωνπεριστατικών της συγκεκριμένης περιπτώσεως. (Βλ. Ζέπο,ΈνΔ II σ. 758/9).4.-Η ευθύνη του Κράτους από τις διατάξεις του άρθρου 105ΕισΝΑΚ έχει χαρακτηρισθεί ως «ειδική αδικοπραξία» καικατά το άρθρον 932ΑΚ και στην περίπτωση αυτή χωρείχρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης, όπως παγίωςδέχεται η νομολογία:31

4.1.-Απόφαση: 1042/2007 ΣΤΕ Ευθύνη του Δημοσίου σεαποζημίωση κατά το άρθρο 105 του ΕισΝΑΚ. Προϋποθέσειςθεμελίωσης της ευθύνης. Μη νόμιμη παράλειψη έκδοσηςδιοικητικής πράξης ή μη νόμιμες υλικές ενέργειες τωνοργάνων του Δημοσίου. Επιδίκαση στο ζημιωθέντα εύλογηςχρηματικής ικανοποίησης λόγω ηθικής βλάβης ή ψυχικήςοδύνης. Η κρίση του δικαστηρίου για την επέλευση τηςηθικής βλάβης και ο προσδιορισμός του ποσού τηςχρηματικής ικανοποίησης δεν ελέγχονται αναιρετικά.Θανάτωση προσώπου από αστυνομικό όργανο κατά την εκτέλεσητης υπηρεσίας του. Η σχετική πράξη είναι παράνομη και το

297-300,Μπαλήν .Γεν Αρχ.παρ 171)29 Από τα άρθρα 57 εδ. α΄, 59 εδ. α΄ και 932 ΑΚ, σε συνδυασμό και προςτα άρθρα 361, 362, 363 και 367 ΠΚ, συνάγονται τα εξής: Όποιοςπαράνομα προσβάλλεται στην προσωπικότητά του, νοούμενη ως τοπροστατευόμενο από το Σύνταγμα (άρθρ. 2 παρ. 1) πλέγμα των αξιών πουαπαρτίζουν την ηθική υπόσταση του ανθρώπου, και ειδικότεραπροσβάλλεται στην προστατευόμενη από το Σύνταγμα (άρθρ. 5 παρ. 2 και9 παρ. 1), από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου(ΕΣΔΑ, ν.δ. 53/1974, άρθρ. 8) και από το Διεθνές Σύμφωνο για ταΑτομικά και Πολιτικά Δικαιώματα (ΔΣΑΠΔ, ν. 2462/1997, άρθρα 17 και22), τιμή του ή την υπόληψή του και μάλιστα εκείνη που σχετίζεται μετην ιδιωτική ή την οικογενειακή ζωή του, με συκοφαντία ή δυσφήμηση ήεξύβριση, έχει δικαίωμα να ζητήσει να αρθεί η προσβολή και να μηνεπαναληφθεί στο μέλλον. Σε περίπτωση που προαναφερόμενη προσβολήυπήρξε και υπαίτια, το δικαστήριο μπορεί επιπλέον, αφού λάβει υπόψητο είδος της προσβολής, να καταδικάσει τον προσβολέα να ικανοποιήσειτην ηθική βλάβη αυτού που έχει προσβληθεί(ΑΠ 854/2002,περιοδικό :Σύνταγμα 1/2003)30 Βλ Καυκάς 932-933παρ231 Βλ ΑΠ 854/54

9

Δημόσιο, οφείλει να καταβάλει στην οικογένεια του θύματοςχρηματική ικανοποίηση λόγω ψυχικής οδύνης.4.2.- Απόφαση: 1915/2007 ΣΤΕ: Ευθύνη του Δημοσίου σεαποζημίωση κατά το άρθρο 105 του ΕισΝΑΚ. Τι περιλαμβάνειη αποζημίωση. Βλάβη του σώματος ή της υγείας φυσικούπροσώπου. Δικαιούχος της αποζημίωσης και τι αυτήπεριλαμβάνει. Τι λογίζεται ως διαφυγόν κέρδος και πότεείναι ορισμένη η σχετική αγωγή. Πρόσθετη αποζημίωση κατάτο άρθρο 931 ΑΚ. Πότε έχει αξίωση αποζημίωσης ο εμμέσωςζημιωθείς. Επιδίκαση στον παθόντα χρηματικής ικανοποίησηςλόγω ηθικής βλάβης. Πότε η σχετική κρίση του δικαστηρίουελέγχεται αναιρετικά και έκταση του ελέγχου. Ο εμμέσωςζημιωθείς τρίτος δεν έχει τέτοια αξίωση. Τραυματισμόςστρατιώτη κατά την εκτέλεση οικοδομικών εργασιών σεστρατιωτική Λέσχη. Περιστατικά. Ανεπαρκώς αιτιολογημένη ηαπόρριψη του κονδυλίου για διαφυγόντα κέρδη του παθόντος,αφού δεν συνεκτιμήθηκαν τα πτυχία που αυτός κατείχε. Γιατην έναρξη της τοκογονίας αρκεί η γένεση επιδικίας με τηνάσκηση αγωγής, αναγνωριστικής ή καταψηφιστικής. Δενδικαιούνται χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης οιγονείς του παθόντος4.3.- Απόφαση: 1081/2007 ΔΕΦ.ΑΘ: Ευθύνη του Δημοσίου καιτων νπδδ σε αποζημίωση κατά τα άρθρα 105 και 106 τουΕισΝΑΚ. Προϋποθέσεις θεμελίωσης της ευθύνης. Σε τισυνίσταται η υποχρέωση της Διοίκησης να συμμορφώνεταιπρος τις ακυρωτικές αποφάσεις του ΣτΕ ή του ΔιοικητικούΕφετείου. Κρίσιμο το αντικείμενο της απαγγελομένηςακύρωσης. Αν η διοικητική πράξη ακυρώθηκε για πλημμέλειεςτης αιτιολογίας, η Διοίκηση μπορεί να επαναλάβει τηνκρίση της αναδρομικά και να εκδώσει όμοια πράξη νόμιμααιτιολογημένη. Η νέα κρίση της Διοίκησης πρέπει να μηνέρχεται σε αντίθεση με τις κρίσεις της ακυρωτικήςαπόφασης και εκφέρεται ενόψει όσων ίσχυαν κατά το χρόνοπου εκδόθηκε η πράξη που ακυρώθηκε. Η ανωτέρω ευθύνη γιααποζημίωση είναι αντικειμενική και συνίσταται σεαποκατάσταση θετικής ή αποθετικής ζημίας και σε χρηματικήικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης. Με τις αναφερόμενες στηνένδικη υπόθεση αποφάσεις του ΣτΕ και του ΔιοικητικούΕφετείου ακυρώθηκαν κατ` επανάληψη οι αποφάσεις του ΟΑΕΔ,με τις οποίες προήχθησαν σε θέση Διευθυντή καιπροϊσταμένου συνάδελφοι του, κατά παράλειψη του ιδίου,χωρίς όμως να διαπιστωθεί υπέρβαση των άκρων ορίων

10

διακριτικής ευχέρειας από τη διοίκηση του Οργανισμού. Δενπροκύπτει άρνηση ή παράλειψη της Διοίκησης να συμμορφωθείμε τις δικαστικές αποφάσεις και εκδίδονταν νέες πράξειςμε όμοιο προς τις ακυρωθείσες περιεχόμενο με αναδρομικήισχύ. Δεν τεκμηριώνεται παρανομία των οργάνων του ΟΑΕΔκαι υποχρέωση προς αποζημίωση, και ορθά απερρίφθη ηαγωγή.4.4.- Απόφαση: 1445/2007 ΔΠΡ.ΑΘ.(ΔΔΙΚΗ2007/514)Δικαστικοί λειτουργοί και αποδοχές αυτών κατά ταοριζόμενα στο σύνταγμα. Χορήγηση στον πρόεδρο της εθνικήςεπιτροπής τηλεπικοινωνιών και ταχυδρομείων αποδοχώνανώτερων αυτών που καταβάλλονταν στους προέδρους τωνανώτατων δικαστηρίων. Υπολογισμός της διαφοράς τωναποδοχών που πρέπει να καταβληθεί στους δικαστικούςλειτουργούς ώστε να εξισωθούν με αυτές του προέδρου τηςΕΕΤΤ. Η παραγραφή της σχετικής αξίωσης των δικαστικώνλειτουργών είναι πενταετής και όχι διετής. Εναρξη τηςπαραγραφής. Ασκηση αναγνωριτικής αγωγής και υπολογισμόςτόκων υπερημερίας. Εφαρμοστέο το εκάστοτε ισχύον επιτόκιουπερημερίας και όχι το προβλεπόμενο στο άρθρο 21 τουΚΝΔΔ. Παρανομία των οργάνων του δημοσίου και επιδίκασηστο ζημιωθέντα και εύλογης χρηματικής ικανοποίησης λόγωπροσβολής προσωπικότητας. Κριτήρια που λαμβάνονται υπόψη4.5.- Απόφαση: 1410/2006 ΣΤΕ-Ασφάλιση κοινωνική. ΤαμείοΠρονοίας Δημοσίων Υπαλλήλων. Προϋποθέσεις χορήγησης στουςασφαλισμένους εφάπαξ βοηθήματος. Τα αρμόδια όργαναδεσμεύονται από την πράξη κανονισμού της σύνταξης και τιςοριστικές αποφάσεις του Ελεγκτικού Συνεδρίου ως προς τοχρόνο, τη φύση της υπηρεσίας, το ύψος των αποδοχών καιτον τερματισμό της συντάξιμης υπηρεσίας. Ανακαθορισμόςτης σύνταξης με απόφαση του Ελεγκτικού Συνεδρίου καιανακαθορισμός και του εφάπαξ. Αν τα ασφαλιστικά όργανααρνηθούν ή καθυστερούν να εκδώσουν τη σχετική πράξηανακαθορισμού, ο ασφαλισμένος μπορεί να απαιτήσει καιδιαφυγόν κέρδος, όπως η απώλεια τόκων από την κατάθεσητου συμπληρωματικού ποσού σε τράπεζα. Επιδίκασηχρηματικής ικανοποίησης λόγω ηθικής βλάβης και προσβολήτης προσωπικότητας του ασφαλισμένου. Η κρίση ότι οαναιρεσείων δεν είχε υποστεί ηθική βλάβη δεν ελέγχεταιαναιρετικά4.6.- Απόφαση: 2796/2006 ΣΤΕ-Ευθύνη του Δημοσίου σεαποζημίωση κατά τα άρθρα 105 και 106 του ΕισΝΑΚ. Οι

11

αναφυόμενες διαφορές είναι διοικητικές διαφορές ουσίαςκαι υπάγονται στη δικαιοδοσία των διοικητικώνδικαστηρίων, εκτός αν οι πράξεις ή παραλείψεις ή οιυλικές ενέργειες συνάπτονται με την ιδιωτική διαχείρισητου Δημοσίου κλπ. ή οφείλονται σε προσωπικό πταίσμαοργάνου ενεργήσαντος εκτός του κύκλου των υπηρεσιακών τουκαθηκόντων. Δικαιούχος της αποζημίωσης είναι ο άμεσαζημιωθείς. Τί περιλαμβάνει η αποζημίωση. Ο έμμεσαζημιωθείς δικαιούται αποζημίωση μόνο αν αυτό προβλέπεταιειδικά από διάταξη νόμου. Επιδίκαση χρηματικήςικανοποίησης λόγω ηθικής βλάβης. Η κρίση του δικαστηρίουτης ουσίας για το ύψος της αποζημίωσης αυτής δενελέγχεται αναιρετικά. Επιδίκαση αυτής μόνον στον ίδιο τονπαθόντα. Βαρύτατος τραυματισμός προσώπου και ευθύνη τουπανεπιστημίου, αφού η εποπτεύουσα το εργαστήριο δεν τηςείχε επισημάνει τον κίνδυνο έκρηξης και δεν ήταν παρούσαόταν γινόταν το πείραμα. Συντρέχον πταίσμα και τηςπαθούσας. Περιστατικά. Δεν υποχρεούται ο νομοθέτης ναθεσπίσει αποζημίωση της έμμεσης ηθικής βλάβης των γονέωνσε περίπτωση τραυματισμού του ενήλικου τέκνου τους. Δενπαραβιάζεται κάποια διάταξη του Συντάγματος ή ΔιεθνώνΣυμβάσεων. Δεν επιδικάζεται αποζημίωση στη μητέρα τηςπαθούσας για τη διακοπή λειτουργίας του καταστήματός τηςκατά τη διάρκεια νοσηλείας της κόρης της.4.7.- Απόφαση: 13/2006 ΕΙΔ ΔΙΚ ΑΡΘΡΟΥ ΠΑΡ 2 Σ(ΝΟΒ2007/471) Δικαιοδοσία του για εκδίκαση διαφορών πουασκούνται μετά την 7.8.2002. Εξομοίωση των αποδοχών τωνπροέδρων των τριών ανωτάτων δικαστηρίων με τις αποδοχέςτου Προέδρου της Εθνικής Επιτροπής Τηλεπικοινωνιών καιΤαχυδρομείων, χωρίς να απαιτείται αντιστοιχία τωνπροϋποθέσεων και των συνθηκών άσκησης του λειτουργήματόςτους. Ευθύνη του Δημοσίου λόγω της παράλειψης των οργάνωντης νομοθετικής εξουσίας να θεσπίσει ρύθμιση σχετικά μετο ύψος των αποδοχών των τριών Προέδρων. σύμφωνα με τοάρθρο 105 του Εισαγωγικού Νόμου του Αστικού Κώδικα, «Γιαπαράνομες πράξεις ή παραλείψεις των οργάνων του δημοσίουκατά την άσκηση της δημόσιας εξουσίας που τους έχειανατεθεί, το δημόσιο ενέχεται σε αποζημίωση, εκτός αν ηπράξη ή η παράλειψη έγινε κατά παράβαση διάταξης πουυπάρχει για χάρη του γενικού συμφέροντος. Μαζί με τοδημόσιο ευθύνεται εις ολόκληρον και το υπαίτιο πρόσωπο,με την επιφύλαξη των ειδικών διατάξεων για την ευθύνη των

12

υπουργών». Κατά την έννοια της διατάξεως αυτής για τηγέννηση της αξιώσεως προς αποζημίωση απαιτείται, μεταξύάλλων, η πράξη ή η παράλειψη των οργάνων του Δημοσίου, ναείναι παράνομη, δηλαδή να αντίκειται σε κανόνα δικαίου,με τον οποίο προστατεύεται ορισμένο ατομικό δικαίωμα ήσυμφέρον. Υφίσταται δε αντικειμενική ευθύνη του Δημοσίουπρος αποζημίωση, κατ` εφαρμογή του άρθρου 105 τουΕισαγωγικού Νόμου του Αστικού Κώδικα, από την εκ μέρουςτης Ελληνικής Πολιτείας νομοθέτηση δια των αρμοδίων, κατάτο Σύνταγμα, οργάνων της ή εκ της παραλείψεως των οργάνωναυτών να νομοθετήσουν, όταν από τη νομοθέτηση ή μη,γεννάται αντίθεση προς τους υπερκείμενους κανόνεςδικαίου, όπως είναι διεθνείς Συνθήκες και οι διατάξειςτου Συντάγματος (ΣτΕ 3587/1997, 1141/1999, 5/2001, Απόφ.1/2005 Ειδικού Δικαστηρίου άρθρου 88 παρ. 2 του Συντ.).4.8.- Απόφαση: 70/2006 ΔΠΡ.ΡΟΔ.-ΙΚΑ. Διαδοχική ασφάλιση.Αγωγή κατ΄ αρ. 105-106 ΕισΝΑΚ επιδίκασης μη απονεμομένωνσυντάξεων. Επιδικάζεται ως αποζημίωση το ποσό σύνταξηςπου το ΙΚΑ όφειλε λόγω θανάτου να καταβάλλει, μετά τηνπαραπομπή του συνταξιοδοτικού φακέλου από το ΝΑΤ που ήτανο κατ΄ αρχήν απονέμων τη σύνταξη ασφαλιστικός οργανισμόςκαθώς επίσης και χρηματική ικανοποίηση για ηθική βλάβητης συζύγου και του ανηλίκου τέκνου του θανόντοςασφαλισμένου. 4.9.- Απόφαση: 2192/2006 ΔΠΡ.ΑΘ(ΔΔΙΚΗ 2006/1465)Αγωγήαποζημίωσης κατά το άρθρο 105 του ΕισΝΑΚ. Προϋποθέσειςθεμελίωσης της ευθύνης και ζημία που αποκαθίσταται. Πότευπάρχει αιτιώδης συνάφεια ζημίας και παράνομης πράξης ήπαράλειψης. Χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης. Ησύλληψη και η κράτηση του ενάγοντα ήταν παράνομες, αφούοι δικαστικές αποφάσεις των οποίων έγινε επίκληση δενμπορούσαν να εκτελεστούν, λόγω χορήγησης αναστολήςεκτέλεσης. Μη ενημέρωση του φακέλου του ενάγοντα καιπαρανομία της διοίκησης. Δεν αίρεται ούτε μειώνεται ηευθύνη του δημοσίου από τη μη προσκόμιση των αποφάσεωναναστολής από τον ίδιο τον ενάγοντα. Επιδίκαση ποσού γιαχρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης..4.10.- Απόφαση: 3441/2006 ΔΠΡ.ΑΘ. Αστική ευθύνη Δημοσίουγια τις παράνομες παραλείψεις της ΕΛ. ΑΣ.Πλημμελήςσωματικός έλεγχος των εισερχομένων στο γήπεδο οπαδών απότην ΕΛ. ΑΣ. Αποζημίωση φιλάθλου για τον τραυματισμό τουαπό φωτοβολίδα. Επιπλέον, επιδίκαση χρηματικής

13

ικανοποίησης για υλική και ηθική βλάβη που υπέστη από τηναπώλεια κατά 80% της όρασής του στον έναν οφθαλμό.4.11.- Απόφαση: 1732/2005 ΣΤΕ-Ευθύνη του Δημοσίου προςαποζημίωση κατά το άρθρο 105 του ΕισΝΑΚ. Η ευθύνη αυτήκαλύπτει κάθε θετική ή αποθετική ζημία καθώς καιχρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης. Πότεδικαιούνται να ζητήσουν χρηματική ικανοποίηση τα νομικάπρόσωπα. Δεν είναι απαραίτητο να εξειδικεύεται η ηθικήβλάβη όταν από τη φύση της πράξης είναι δυνατόν ναεπέλθει τέτοια βλάβη. Εκπτωση της αιτούσας εταιρείας απότη σύμβαση με το Δημόσιο για την εκτέλεση ορισμένωνεργασιών. Η έκπτωση είναι δυνατόν να έχει αντίκτυπο στηνπίστη, στο κύρος και στη φήμη της εταιρείας και δεναπαιτείται για τη θεμελίωση της ηθικής βλάβης η επίκλησησυγκεκριμένων περιστατικών4.12.-Απόφαση: 2819/2005 ΣΤΕ-Ευθύνη του Δημοσίου και τωννπδδ για αποζημίωση κατά τους όρους του άρθρου 105 τουΕισΝΑΚ. Τα δικαστήρια μπορούν να επιδικάσουν καιχρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης, η κρίση περίτου ύψους της οποίας δεν ελέγχεται αναιρετικά.Τραυματισμός πυροσβέστη λόγω κατακρήμνισης σε κοίτηποταμού οχήματος της πυροσβεστικής υπηρεσίας, απόυπαιτιότητα του οδηγού. Αιτιολογημένα επιδικάσθηκε τοποσό ευρώ για την αιτία αυτή. Η προαγωγή που δόθηκε δενασκεί καμία επιρροή στο ύψος του επιδικαζομένου ποσού.Απορρίπτεται η αναίρεση για έλλειψη αιτιολογίας4.13.- Απόφαση: 3594/2005 ΣΤΕ(Α΄ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΝΟΜΟΣ)Αίτησηαναίρεσης κατά απόφασης που αφορά σε αγωγή***, με τηνοποία ζήτησε από ***νπδδ (νοσοκομείο) χρηματικήικανοποίηση προς αποκατάσταση ηθικής βλάβης που υπέστηαπό την εκ μέρους των οργάνων του νοσοκομείου μη νόμιμηεφαρμογή της νομοθεσίας σχετικά με την πειθαρχική δίωξη,την απόσπαση, την επιλογή και την τοποθέτηση σε θέσηδιευθυντή.4.14.-Απόφαση: 627/2005 ΔΕΦ.ΑΘ(ΔΔΙΚΗ 2006/1530)Ευθύνη τουδημοσίου σε αποζημίωση κατά το άρθρο 105 του ΕισΝΑΚ.Προϋποθέσεις θεμελίωσης της ευθύνης. Η αποζημίωση μπορείνα συνίσταται και σε χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικήςβλάβης. Τι περιλαμβάνει η αποζημίωση. Πότε αποκαθίσταταιη μελλοντική ζημία. Ο κληρονόμος από την επαγωγή τηςκληρονομίας αποκτά την κυριότητα των στοιχείων τηςκληρονομίας, με τη νομική αίρεση της μεταγραφής της

14

αποδοχής κληρονομίας. Κάθε διάθεση που γίνεται πριν απότη μεταγραφή δεν επιφέρει αποτελέσματα. Μεταγενέστερημεταγραφή της αποδοχής κυρώνει αναδρομικά τη διάθεση τωνστοιχείων της κληρονομίας. Η άρνηση του αρμοδίου οργάνουτου υποθηκοφυλακείου να μεταγράψει το πωλητήριοσυμβόλαιο, με την αιτιολογία ότι δεν είχαν μεταγραφείδηλώσεις αποδοχής κληρονομίας είναι μη νόμιμη και ορθή. Οεκκαλών δεν υπέστη ζημία από την άρνηση αυτή, αλλά υπέστηηθική βλάβη και τον επιδικάζεται χρηματική ικανοποίηση.4.15.-Απόφαση: 186/2005 ΔΠΡ.ΗΡΑΚΛ-Αδικοπραξία οργάνων τουδημοσίου. Αυτοκινητικό ατύχημα. Πρόσκρουση μοτοσυκλέταςσε κορμό δέντρου που ευρίσκετο εντός του οδοστρώματος.Παράλειψη των οργάνων του δήμου να αφαιρέσουν το δέντροαπό το δρόμο ή έστω να τοποθετήσουν ειδική σήμανση ώστενα είναι ορατό από τους οδηγούς και να ηλεκτροφωτίσουν τοσημείο. Οι παραλείψεις αυτές ήταν ικανές αφ` εαυτού ναπροκαλέσουν το ατύχημα, παρόλο που τον οδηγό θάμπωσαν καιτα φώτα αντιθέτως ερχόμενου οχήματος. Δεν απαιτείται νααποδειχθεί υπαιτιότητα των αρμόδιων οργάνων. Σοβαρόςτραυματισμός ανηλίκου στο κεφάλι. Εύλογη αποζημίωση τηςηθικής βλάβης ποσού ύψους ****ευρώ.4.16.- Απόφαση: 268/2005 ΔΠΡ.ΡΟΔ-Τροχαίο ατύχημα με όχηματης Πυροσβεστικής Υπηρεσίας. Υποχρέωση του ΕλληνικούΔημοσίου για αποζημίωση κατ΄ άρ. 105 ΕισΝΑΚ. Υπαιτιότητατου οδηγού του οχήματος της Π.Υ. σε ποσοστό 70%, λόγωοπισθοπορείας με περιορισμένη ορατότητα χωρίς βεβαίωση,ότι μπορούσε να το πράξει με ασφάλεια. Συνυπαίτιος οενάγων, διότι ενώ αντιλήφθηκε το υπηρεσιακό όχημα στηστροφή διέσχισε τη διασταύρωση και ακινητοποίησε το Ι.Χ.πίσω από αυτό χωρίς επαρκή απόσταση ασφαλείας. Επιδίκασηθετικών ζημιών. Ηθική βλάβη. Επιδικάζεται και ανπροκαλείται μόνο υλική ζημία.4.17.- Απόφαση: 3751/2005 ΔΠΡ.ΑΘ(ΝΟΒ 2006/1165)Αστικήευθύνη νοσοκομείου από παράνομη πράξη ιατρού. Ρήξηοισοφάγου κατά τη διάρκεια γαστροσκόπησης λόγωλανθασμένου χειρισμού εργαλείου. Χρηματική ικανοποίησηλόγω ηθικής βλάβης. Λήψη υπόψη του νεαρού της ηλικίας τηςενάγουσας. 4.18.- Απόφαση: 2732/2004 ΣΤΕ(Α΄ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΝΟΜΟΣ)Ευθύνητου Δημοσίου προς αποζημίωση κατά τα άρθρα 105 και 106ΕισΝΑΚ. Χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης.Σφράγιση του δικηγορικού γραφείου για τέσσερις εργάσιμες

15

ημέρες εξαιτίας ληξιπροθέσμων χρεών του προς το Δημόσιο.Ακύρωση της σχετικής υπουργικής απόφασης καιεπιδίκαση.χρηματικής ικανοποίησης λόγω ηθικής βλάβης. Οπροσδιορισμός του ύψους της χρηματικής ικανοποίησηςανήκει στην κυριαρχική κρίση του δικαστηρίου της ουσίας,η οποία δεν υπόκειται σε αναιρετικό έλεγχο. Απορρίπτεταιη αναίρεση 4.19.- Απόφαση: 3463/2004 ΣΤΕ-Τραυματισμός προσώπου απόυπαιτιότητα οργάνου του Δημοσίου με συνέπεια τηναναπηρία. Αυτοτελής αξίωση για αποζημίωση, αν η αναπηρίαεπιδρά στο οικονομικό μέλλον του παθόντος. Ο διορισμόςτου παθόντος, μετά τον τραυματισμό του, στο Δημόσιο ωςμόνιμος υπάλληλος, είναι στοιχείο που λαμβάνεται υπόψηγια την επιμέτρηση της χρηματικής ικανοποίησης. 4.20.- Απόφαση: 1721/2004 ΔΕΦ.ΠΕΙΡ.(ΠΕΙΡΝΟΜ2006/186)Αστική Ευθύνη Δημοσίου. Ηθική βλάβη. Αστικήευθύνη του Δημοσίου από υλική ενέργεια. Αυτοκινητιστικόατύχημα προκληθέν από όχημα που ανήκει στο Δημόσιο. Στηναποζημίωση περιλαμβάνεται και η ηθική βλάβη καθώς και ημείωση της εμπορικής αξίας του άλλου οχήματος. Κριτήριαπροσδιορισμού του ύψους της αποζημίωσης.4.21.-Αποφαση 1696/2003 ΣτΕ: καταδίκη σε ηθική βλάβη υπέρχήρας και τέκνων συνταξιούχου που ανέμεναν επί 13 έτηαπό του θανάτου του την συνταξιοδότηση τους από το ΙΚΑ 5.-ΤΑ ΠΟΡΙΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑΣ:5.1.-ΟΙ ΔΙΚΑΙΟΥΧΟΙ ΤΗΣ ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗΣ ΛΟΓΩ ΗΘΙΚΗΣ ΒΛΑΒΗΣ:Δικαιούχος της χρηματικής Ικανοποιήσεως είναι εκείνοςπου άμεσα32 υπέστη την ηθική βλάβη.(βλ.:1915/2007 ΣΤΕ33

2796/2006 ΣΤΕ34 Καυκάς Ενοχικό Δίκαιο:932-933 § 2,

32 Επιδικάζεται ως αποζημίωση το ποσό σύνταξης που το ΙΚΑ όφειλε λόγω θανάτου νακαταβάλλει, μετά την παραπομπή του συνταξιοδοτικού φακέλου από το ΝΑΤ που ήταν ο κατ΄αρχήν απονέμων τη σύνταξη ασφαλιστικός οργανισμός καθώς επίσης και χρηματικήικανοποίηση για ηθική βλάβη της συζύγου και του ανηλίκου τέκνου του θανόντοςασφαλισμένου(70/2006 ΔΠΡ ΡΟΔ ) 33 Ο εμμέσως ζημιωθείς τρίτος δεν έχει τέτοια αξίωση. Τραυματισμός στρατιώτηκατά την εκτέλεση οικοδομικών εργασιών σε στρατιωτική Λέσχη.. Δενδικαιούνται χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης οι γονείς του παθόντος34 Δικαιούχος της αποζημίωσης είναι ο άμεσα ζημιωθείς. Τί περιλαμβάνει η αποζημίωση. Οέμμεσα ζημιωθείς δικαιούται αποζημίωση μόνο αν αυτό προβλέπεται ειδικά από διάταξηνόμου. Επιδίκαση χρηματικής ικανοποίησης λόγω ηθικής βλάβης. Η κρίση του δικαστηρίουτης ουσίας για το ύψος της αποζημίωσης αυτής δεν ελέγχεται αναιρετικά. Επιδίκαση αυτήςμόνον στον ίδιο τον παθόντα. Βαρύτατος τραυματισμός της αναιρεσίβλητης και ευθύνη τουπανεπιστημίου. Δεν υποχρεούται ο νομοθέτης να θεσπίσει αποζημίωση της έμμεσης ηθικήςβλάβης των γονέων σε περίπτωση τραυματισμού του ενήλικου τέκνου τους. Δεν επιδικάζεταιαποζημίωση στη μητέρα της παθούσας για τη διακοπή λειτουργίας του καταστήματός τηςκατά τη διάρκεια νοσηλείας της κόρης της.

16

Τριανταφυλλόπουλος, ΝΔ 6, 5, Φίλιος, Ενοχικό Δίκαιο σ.689, ΑΠ 273/1954 ΝοΒ 2, 1285, ΑΠ 243/1957 ΝοΒ 16, 65, ΑΠ384/1963 ΝοΒ 12, 46, ΑΠ 350/1972 ΝοΒ 20, 978,ΑΠ 501/1974ΝοΒ 22, 1321. Δικαιούχος χρηματικής ικανοποιήσεως, μπορείνα είναι και νομικό πρόσωπο (βλ: σε Ζέπο, Ενοχικό Δίκαιοσ:759, Τριανταφυλλόπουλος, ΝΔ 6, 5, Φίλιος, ΕνοχικόΔίκαιο σ. 689/90, ΑΠ 621/1971 ΑρχΝ 23, 463, ΑΠ 204/1965ΑρχΝ 17, 152, ΑΠ 182/1967 ΝοΒ 16, 46, ΑΠ 479/1968 ΝοΒ 17,597,36/2007 ΜΠΡ ΞΑΝΘ35,) Σε περίπτωση θανάτωσης προσώπου η χρηματική αυτήικανοποίηση36 μπορεί να επιδικασθεί στην οικογένεια τουθύματος λόγω ψυχικής οδύνης. Ο ορισμός της έννοιας τηςοικογενείας δεν παρέχεται από καμιά διάταξη του ΑΚ.Συνεπώς ο προσδιορισμός των προσώπων που υπάγονται στηνοικογένεια της ΑΚ 932 ανήκει στη θεωρία και στηνομολογία. Στην οικογένεια κατά κανόνα περιλαμβάνονται ταπρόσωπα που συνδέονταν με το θύμα με δεσμούς στενήςσυγγένειας και αγάπης, έστω κι αν δεν συγκατοικούσαν μ`αυτό. Πάντως σ` αυτήν δεν συμπεριλαμβάνονται, μεταξύάλλων, και οι σύζυγοι των αδελφών του θανόντος όπως καιοι κουνιάδοι (αδελφοί του ή της συζύγου του θανόντoς)ακόμη και όταν η θανάτωση του συγγενούς τους γίνεταιενώπιον τους(ΑΠ 874/2007).5.2.-Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΤΗΤΟΣ:5.2.1. Η αρχή της αναλογικότητας έχει αναγνωρισθεί από τοΔ.Ε.Κ. ως «γενικώς αποδεκτός κανόνας δικαίου» και ως«γενική αρχή του κοινοτικού δικαίου» Η κοινοτική αρχή τηςαναλογικότητας επιβάλλει τόσο στα κοινοτικά όργανα όσο35 επί. αγωγής κατά δημοτικής επιχείρησης εκμετάλλευσης camping. Δήμου καιδημάρχου από τους γονείς ανήλικου τέκνου το οποίο έπεσε σε βόθρο στο campingζητώντας αποζημίωση και ηθική βλάβη του τέκνου τους καθώς και δική τους.Απορρίπτει αγωγή α) ως προς το δήμο λόγω έλλειψης δικαιοδοσίας. Απορρίπτεικονδύλιο για την αποκατάσταση ηθικής βλάβης των γονέων. Δικαιούχος μόνο οανήλικος. 36 Με την 1042/2007 ΣΤΕ κρίθηκε ότι: Σε περίπτωση θανάτωσης προσώπου, η χρηματική αυτήικανοποίηση μπορεί να επιδικασθεί στην οικογένεια του θύματος λόγω ψυχικής οδύνης. Απότη διάταξη αυτή προκύπτει ότι παρέχεται στο δικαστήριο η ευχέρεια, αφού εκτιμήσει ταπραγματικά περιστατικά που θέτουν υπ’ όψιν του οι διάδικοι (βαθμό πταίσματος τουυποχρέου, είδος προσβολής, περιουσιακή και κοινωνική κατάσταση των μερών, κ.λπ.) καιμε βάση τους κοινούς κανόνες της κοινής πείρας και λογικής, να επιδικάσει χρηματικήικανοποίηση και να καθορίσει το εύλογο ποσό αυτής, αν κρίνει ότι επήλθε στοναδικηθέντα ηθική βλάβη ή ψυχική οδύνη. Η κρίση του δικαστηρίου της ουσίας ότι επήλθεηθική βλάβη ή ψυχική οδύνη καθώς και ο προσδιορισμός από το δικαστήριο της ουσίας τουποσού της χρηματικής ικανοποιήσεως δεν υπόκεινται σε αναιρετικό έλεγχο, αφούσχηματίζονται από την εκτίμηση πραγματικών γεγονότων και χωρίς υπαγωγή του πορίσματοςσε νομική έννοια, ώστε να μπορεί να νοηθεί εσφαλμένη εφαρμογή του νόμου (βλ. Α.Π.

1586/2002, 777/2003, 674, 1974/2004) 17

και στα κράτη μέλη έναν περιορισμό στην άσκηση τωναρμοδιοτήτων τους που απορρέουν από το κοινοτικό δίκαιο,απαιτώντας τα μέτρα που υιοθετούνται να βρίσκονται σεεύλογη σχέση, δηλαδή σε αναλογία, προς το επιδιωκόμενοαπό αυτά αποτέλεσμα.Η εν λόγω κοινοτική αρχή τηρείται, όταν το υιοθετούμενομέτρο είναι κατάλληλο (πρόσφορο) ενόψει του επιδιωκόμενουαπό αυτό σκοπού, είναι αναγκαίο για την επίτευξη τουεπιδιωκόμενου σκοπού, δηλαδή είναι απολύτως επιβεβλημένοή απαραίτητο προς επίτευξη του επιδιωκομένου σκοπού καιδεν υπάρχει λιγότερο επαχθές μέτρο μεταξύ εκείνων πουδύνανται να επιτύχουν το αυτό αποτέλεσμα. Στην τελευταίαπερίπτωση, όπου υπάρχει δυνατότητα επιλογής μεταξύπερισσοτέρων μέτρων, πρέπει να εξετάζεται το υιοθετούμενομέτρο εν συγκρίσει προς τα άλλα επίσης καταρχήν κατάλληλαμέτρα, ώστε να διαπιστωθεί μήπως τα μειονεκτήματα πουεπέρχονται είναι μεγαλύτερα από τα πλεονεκτήματα. Με τη διάταξη του άρθρου 5 παρ. 1 του Συντάγματοςορίζεται ότι: «καθένας έχει το δικαίωμα να αναπτύσσειελεύθερα την προσωπικότητά του και να συμμετέχει στηνκοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Χώρας, εφόσονδεν προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζειτο Σύνταγμα και τα χρηστά ήθη», σκοπείται δε με αυτή ηκατοχύρωση της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας τουανθρώπου, που αποτελεί το κύριο περιεχόμενο τηςαξιοπρέπειάς του και πραγματώνεται με την ελευθερία τουατόμου για την αδέσμευτη, μέσα στα όρια που ορίζονται μετη διάταξη, επιχείρηση ενεργειών που αναφέρονται στηνκοινωνική, οικονομική και πολιτική δραστηριότητά του (Ολ.ΑΠ 2/1997). Η με τη διάταξη αυτή καθιερούμενη προστασίατης οικονομικής και επαγγελματικής ελευθερίας δεν είναιαπόλυτη και είναι δυνατόν να επιβάλλονται νομοθετικοίπεριορισμοί, εφόσον αυτοί είναι αντικειμενικοί καιδικαιολογούνται από λόγους γενικότερου δημόσιου ήκοινωνικού συμφέροντος. Όρο παραδοχής των περιορισμώναυτών αποτελεί και ο υπό τούτων σεβασμός της αρχής τηςαναλογικότητας37. Η αρχή αυτή, αναγνωριζόμενη παγίως ωςισχύουσα από τη νομολογία των δικαστηρίων και πριν από

37 Αποδεικτικές απαγορεύσεις και αρχή της αναλογικότητας.~ Σχετ.Νομολ.: ΑΠ (ΟΛΟΜ) 1/2001, ΑΠ 42/2004Μελέτη του Γεωργίου Ν. Τριανταφύλλου, Λέκτορα Πανεπιστημίου Αθηνών, δημοσιευμένη στα ΠΟΙΝΧΡ 2007, 295.

18

την αναγωγή της σε ρητή συνταγματική έννοια με τηναναθεώρηση του Συντάγματος από τη Ζ΄ Αναθεωρητική Βουλήτην 18.4.2001 (άρθρο 25 παρ. 1 εδ. β΄), απαιτεί όπως οιαπό το νομοθέτη ή τη διοίκηση επιβαλλόμενοι περιορισμοίστην άσκηση των ατομικών δικαιωμάτων οριοθετούνται μεβάση τα εννοιολογικά στοιχεία της προσφορότητας και τηςαναγκαιότητας του λαμβανόμενου μέτρου και της αναλογίας38

του προς τον επιδιωκόμενο με αυτό σκοπό.(ΑΠ 10/2003 Ολ) –Αμφισβητείται39 αν ή κρίση του δικαστηρίου περί του ύψουςτης χρηματικής ικανοποιήσεως υπόκειται στον αναιρετικόέλεγχο.( Βλ. καταφατικά. σε Ζέπο, Ενοχικό Δίκαιο σ. 759,αρνητικά σε. Καυκά, Ενοχικό Δίκαιο 932-933 § 2 σημ. 4,Φίλιο Ενοχικό Δίκαιο 693, ΑΠ Ολομ. 444/1964 ΝοΒ 12, 1075,ΑΠ 582/1967 ΝοΒ 16, 177, ΑΠ 355/ 1966 ΝοΒ 15, 120, ΑΠ555/1974 ΝοΒ 23, 144, ΑΠ 440/1975 ΝοΒ 23, 1228, ΑΠ856/1976 ΝοΒ 25, 205, ΑΠ 1336/1976 ΝοΒ 25, 935.)καιμάλιστα σε εφαρμογή της «αρχής της αναλογικότητας»,5.2.2. Η νομολογία .για τον προσδιορισμό του ποσού τηςεύλογης χρηματικής ικανοποιήσεως σε συνάρτηση με την αρχήτης αναλογικότητας:5.2.2.1.- Ο προσδιορισμός του ποσού της εύλογηςχρηματικής ικανοποιήσεως αφέθηκε στην ελεύθερη κρίση τουδικαστηρίου, η οποία δεν υπόκειται στον έλεγχο του ΑρείουΠάγου, αφού σχηματίζεται από την εκτίμηση πραγματικώνγεγονότων (άρθρ. 561 παρ. 1 ΚΠολΔ), χωρίς υπαγωγή τουπορίσματος σε νομική έννοια, ώστε να μπορεί να νοηθείεσφαλμένη εφαρμογή του νόμου είτε ευθέως είτε εκ πλαγίουή παράβαση διδαγμάτων της κοινής πείρας. Κατά την μέχρι σήμερα κρατούσα άποψη :Η κρίση αυτή τουδικαστηρίου της ουσίας δεν υπόκειται σε αναιρετικόέλεγχο(βλ ΣΤΕ 1042/2007)ούτε και από άποψη παραβιάσεως ήμη της αρχής της αναλογικότητας, που εισάγεται ως νομικόςκανόνας με τη διάταξη του άρθρου 25 παρ. 1 τουΣυντάγματος. Και τούτο διότι ο δικαστικός έλεγχος τηςτηρήσεως της αρχής της αναλογικότητας περιορίζεται στονέλεγχο της συνταγματικότητας διατάξεως νόμου καισυγκεκριμένα αν ο νομοθετικός περιορισμός ενόςσυνταγματικώς προστατευομένου δικαιώματος σέβεται ή όχιτην αρχή της αναλογικότητας. Δηλαδή ο έλεγχος από άποψη

38 ΒΛ ΟλΑΠ 43/2005 ΕλΔ 46. 1649, ΑΠ 132/2006 ΕλΔ 47. 740, ΑΠ 1462/ 2005 ΕλΔ 47.187.39 Και έχει προκαλέσει τεράστια ζητήματα εσχάτως.

19

τηρήσεως της αρχής αυτής γίνεται μεταξύ αφενός μεν τηςσυνταγματικής διατάξεως, που προστατεύει κάποιο δικαίωμα,αφετέρου δε της νομοθετικής διατάξεως, που το περιορίζει.Έξω, όμως, από το πεδίο αυτό τα δικαστικά όργανά δενέχουν εξουσία να εφαρμόζουν απευθείας την αρχή τηςαναλογικότητας κατά την ενάσκηση της δικαιοδοτικήςλειτουργίας τους σε συγκεκριμένη υπόθεση, αλλά εφαρμόζουντην οικεία διάταξή του νόμου, ο οποίος αναθέτει σε αυτάν` αποφασίζουν. Επομένως, δικαστική απόφαση, που δενπροέβη σε συγκεκριμένη περίπτωση στον προσδιορισμό τηςεύλογης χρηματικής αποζημιώσεως του άρθρου 932 ΑΚ, δενείναι αντίθετη προς την αρχή της αναλογικότητας, αλλάείναι εσφαλμένη και θα ελεγχθεί με τα επιτρεπόμενα ένδικαμέσα, με βάση τους κανόνες που το ίδιο άρθρο, θέτει, καιστα πλαίσια, που οι ρυθμίζουσες τα ένδικα μέσα διατάξειςοριοθετούν τον έλεγχο (ΑΠ 163/2007, 1670/2006).5.2.2.2.- Όμως, κατά άλλη άποψη : το καθορισθέν από τοδικαστήριο της ουσίας ποσό χρηματικής ικανοποιήσεως λόγωηθικής βλάβης ή ψυχικής οδύνης, εφόσον δεν διαπιστώνεταιυπέρβαση απ` αυτό των ακραίων ορίων της διακριτικής τουευχέρειας, δεν ελέγχεται για ευθεία ή εκ πλαγίουπαραβίαση της διατάξεως του άρθρου 932 ΑΚ (ΑΠ 1255/2007.Αντίθετα εκείνος που εμμέσως ζημιώθηκε από την παράνομηενέργεια ή παράλειψη των οργάνων του Δημοσίου έχει αξίωσηαποζημιώσεως μόνον στις περιπτώσεις εκείνες πουπροβλέπεται ειδικώς από διάταξη νόμου (άρθρα 928 εδαφ. β`και 929 εδαφ. β` Α.Κ.) (βλ. ΣτΕ 2796/2006 7μ., Α.Π.18/2004 Ολ, 61 και 900/1991). Περαιτέρω, ο αμέσωςζημιωθείς από την παράνομη πράξη ή παράλειψη των οργάνωντου Δημοσίου, δικαιούται επί πλέον και εύλογη χρηματικήικανοποίηση λόγω της ηθικής βλάβης την οποία υπέστη, κατάτην ουσιαστική, περί του ζητήματος τούτου, κρίση τωνδικαστηρίων της ουσίας, η οποία δεν ελέγχεται κατ`αναίρεση, αφού σχηματίζεται από την εκτίμηση πραγματικώνγεγονότων χωρίς την υπαγωγή του πορίσματος σε νομικήέννοια, ώστε να μπορεί να νοηθεί εσφαλμένη εφαρμογή τουνόμου (ΣτΕ. 2256/2006, 2727/2003, 1222,1223/2002,740/2001, 2463/1998). Ελέγχεται, όμως, κατ` αναίρεση ηκρίση των δικαστηρίων της ουσίας αν, κατά τονπροσδιορισμό του ποσού της χρηματικής ικανοποίησης,ελήφθησαν υπόψη περιστατικά που δεν ήταν επιτρεπτό νασυνεκτιμηθούν για τον σχηματισμό της κρίσης αυτής ή αν

20

δεν συνεκτιμήθηκαν γεγονότα τα οποία είχαν τεθεί υπόψητους και τα οποία επιδρούν στον προσδιορισμό του ποσούτης χρηματικής ικανοποιήσεως (ΣτΕ 2796/2006 7μ). Επίσης, η σχετική κρίση των δικαστηρίων της ουσίαςελέγχεται και ως προς το εάν είναι σύμφωνη με την αρχήτης αναλογικότητας, με την έννοια ότι τα δικαστήρια τηςουσίας δεν πρέπει ούτε να υποβαθμίζουν την απαξία τηςπαράνομης πράξεως, παραλείψεως, υλικής ενέργειας ήπαραλείψεως οφειλόμενης νόμιμης ενέργειας με τηνεπιδίκαση ασήμαντα χαμηλών ποσών, ούτε να καταλήγουν μεακραίες εκτιμήσεις, στον υπέρμετρο πλουτισμό του ενόςμέρους. (Σ.τ.Ε. 2256/2006. πρβλ. Α.Π. 43/2005). Τέτοιααξίωση χρηματικής ικανοποίησης, λόγω ηθικής βλάβης, δενέχει ο εμμέσως ζημιωθείς τρίτος (Σ.τ.Ε. 2796/2006 7μ.,Α.Π. 18/2004 Ολ.) .5.2.2.3.-Κατ’ άλλη άποψη: το άρθρο 25 παρ. 1 τουΣυντάγματος, εισάγοντας ως νομικό κανόνα την αρχή τηςαναλογικότητας40, επιβάλλει σε όλα τα κρατικά όργανα,συνεπώς και τα δικαιοδοτικά, κατά την στάθμιση τωνεκατέρωθεν δικαιωμάτων και υποχρεώσεων, να λαμβάνουνυπόψη τους την εκάστοτε αντιστοιχία μεταξύ τωνχρησιμοποιουμένων μέσων και του επιδιωκομένου σκοπού.Έτσι, σε περίπτωση προσδιορισμού του ποσού της χρηματικήςικανοποίησης λόγω ηθικής βλάβης ή ψυχικής οδύνης, τοδικαστήριο της ουσίας δεν πρέπει ούτε να υποβαθμίζει τηναπαξία της πράξεως επιδικάζοντας ασήμαντα χαμηλό ποσό41,ούτε να καταλήγει, με ακραίες εκτιμήσεις, στον υπέρμετροπλουτισμό του ενός μέρους, διότι τούτο υπερακοντίζει τοσκοπό του νομοθέτου που απέβλεψε στην αποκατάσταση της

40 Βλ :24-11/2005 ΕΔΔΑ (Προσφυγή υπ΄ αριθμ. 32730/2003)Η άρνηση τηςΚυβέρνησης, αλλά και των Δικαστηρίων της Ελλάδος να χορηγήσουν στηναιτούσα ειδική αποζημίωση για τη μείωση της αξίας του ακινήτου τηςεξαιτίας του έργου της διάνοιξης της Εγνατίας Οδού, κατά το άρθρο 1του ν. 653/1977, αντίκειται στο άρθρο 1 του Προσθέτου Πρωτοκόλλου τηςΕυρωπαϊκής Σύμβασης για τα δικαιώματα του ανθρώπου-αρχήαναλογικοτητας.41 Βλ: 132/2006 ΑΠ ΑΡΜ 2006/757, ΕΠΙΣΚΕΜΠΔ 2006/96)Χρηματικήικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης Κατά τον προσδιορισμό του ποσού, δενπρέπει να υποβαθμίζεται η απαξία της πράξης ούτε όμως η επιδίκασηιδιαίτερα υψηλού ποσού να οδηγεί στην εξουθένωση του ενός μέρους καιστον υπέρμετρο πλουτισμό του άλλου. Η επιδίκαση υπέρμετρα ασυνήθιστηςχρηματικής ικανοποίησης, παραβιάζει τη συνταγματικά κατοχυρωμένη αρχήτης αναλογικότητας και ιδρύει τον υπ΄ αρ. 559 αρ. 1 λόγο αναίρεσης

21

τρωθείσης με την αδικοπραξία κοινωνικής ειρήνης (βλ ΣΤΕ3256/2006. Α.Π. 43/200542 Βλ και :Α.Κλειδωνοπουλος (Δ/ΝΗ2007/1607)Η Αρχή της Αναλογικότητας (άρθρο 25 παρ.1 τουΣυντ): Ελέγχονται αναιρετικά οι δικαστικές αποφάσεις γιατη μη τήρηση της αρχής της αναλογικότητας και μάλιστα μεαπ΄ευθείας εφαρμογή της και ειδικότερα για το "εύλογο" ωςπρος το ύψος της επιδικασθείσας χρηματικής ικανοποίησηςλόγω ηθικής βλάβης (άρθρο 932 ΑΚ).~Σχετική .Νομολογία.:ΑΠ 132/2006, ΑΠ (ΟΛΟΜ) 43/2005, ΣΤΕ 2938/2005,.).5.2.2.4.- Ήδη η τακτική Ολομέλεια του Αρείου Πάγου μετην 41/2007 Απόφαση της παρέπεμψε στη πλήρη Ολομέλεια τουΑρείου Πάγου το ζήτημα αν η αναλογικότητα, ωςυπερνομοθετική αρχή, ιδρύει τους αναιρετικούς λόγους τουάρθρου 559 αριθμού. 1 και 19 ΚΠολΔ, ώστε να ελέγχεταιαναιρετικά η κρίση του δικαστηρίου της ουσίας για τοεύλογο ή όχι του ποσού της χρηματικής ικανοποίησης πουεπιδικάσθηκε ή η αναλογικότητα είναι ερμηνευτική αρχή,οπότε δεν ιδρύεται μ΄ αυτή λόγος αναίρεσης. 5.2.2.5.- Το Δικαστήριο Ανθρωπίνων δικαιωμάτων με την μεαριθμό 11-1/2007 ΕΔΔΑ απόφαση του (Υπόθεση Μαμιδάκης κατάEλλάδος) έκρινε (ΒΛ ΠΟΙΝΔ/ΝΗ 2007/855) ότι : Η επιβολήστον προσφεύγοντα διοικητικού προστίμου για λαθρεμπορία,προβλεπομένου από του τελωνειακού κώδικα. Επικύρωσηπροστίμου από τα ελληνικά διοικητικά δικαστήρια. Απόρριψηαιτίασης του προσφεύγοντος ότι τα διοικητικά δικαστήριαπου τον έκριναν δεν έλαβαν υπόψη τις θεμελιώδιεςεγγυήσεις που καθιερώνει το άρθρο 6 της σύμβασης, μεταξύτων οποίων και το τεκμήριο της αθωότητας, εφόσον οπροσφεύγων έτυχε μιας κατ` αντιμωλίαν διαδικασίας καιπροέβαλε όλα τα κατ` εκείνον προσήκοντα επιχειρήματα, τογεγονός δε ότι δεν ελήφθη υπόψη η μη άσκηση ποινικήςδίωξης για την ίδια παράβαση δεν συνιστά παραβίαση τουτεκμηρίου αθωότητας. Κρίση όμως ότι η επιβολή τουπροστίμου έθιξε σε τέτοιο βαθμό την οικονομική κατάστασητου προσφεύγοντος, που απετέλεσε δυσανάλογο μέτρο ως προςτον επιδιωκόμενο οικονομικό σκοπό και έτσι παραβιάσθηκε ηαρχή της αναλογικότητας(.Αριθμός προσφυγής 35533/2004).

42 Έτσι ο αναιρετικός δικαστικής μεταβάλλεται σε δικαστή ουσίας και καταλύεται η αναιρετική διαδικασία και ανατρέπεται η πάγια και σταθερή νομολογία των δικαστηρίων.

22

5.2.2.6.- Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (ΔεύτεροΤμήμα)Υπόθεση ΔΕΚ C-348/04Απόφαση της 26.4.2007(Boehringer Ingelheim KG κ.λπ. κατά Swingward Ltd) Εκρινε ότι «..Επίσης, εθνικό μέτρο δυνάμει του οποίου,στην περίπτωση που ο παράλληλος εισαγωγέας, ο οποίοςδιέθεσε στο εμπόριο προϊόντα που δεν είναι πλαστά χωρίςνα ειδοποιήσει προηγουμένως τον δικαιούχο του σήματος,έχει αξίωση χρηματικής αποζημιώσεως υπό τις ίδιεςπεριστάσεις όπως στην περίπτωση πλαστών προϊόντων, δενφαίνεται, καθεαυτό, να αντιβαίνει στην αρχή τηςαναλογικότητας. Ωστόσο, εναπόκειται στον εθνικό δικαστήνα καθορίσει κατά περίπτωση, αφού λάβει υπόψη την έκτασητης ζημίας που προξένησε στον δικαιούχο του σήματος ηπαράβαση του παράλληλου εισαγωγέα και τηρούμενης τηςαρχής της αναλογικότητας, το ύψος της χρηματικήςαποζημίωσης.»5.2.2.7.- Το Δικαστήριο Ανθρωπίνων δικαιωμάτων με την μεαριθμό 27-7/2006 Απόφαση ΕΔΔΑ Υπόθεση 36998/02 ΥπόθεσηΕυσταθίου κ.ά. κατά Ελλάδος)(ΝΟΒ 2006/1170) Παραβίαση τουάρθρου 6 παρ. 1 της Σύμβασης αναφορικά με το δικαίωμα τωνπροσφευγόντων να έχουν πρόσβαση σε δικαστήριο, εφόσον ηκήρυξη του απαραδέκτου των αναιρετικών λόγων με τηναιτιολογία ότι ο προσφεύγοντες "δεν είχαν εκθέσει στηναίτηση αναίρεσης όσα είχε δεχθεί το Εφετείο επί τηςουσίας", αποτελεί μία προσέγγιση υπερβολικά προσηλωμένηστους τύπους κατά παράβαση της αρχής της αναλογικότητας.Έννοια ευλόγου χαρακτήρα της διάρκειας μιας δίκης: «ΤοΔικαστήριο υπενθυμίζει την πάγια νομολογία του, σύμφωναμε την οποία δεν έχει σκοπό να υποκαταστήσει τα εθνικάδικαιοδοτικά όργανα. Η ερμηνεία της εσωτερικής νομοθεσίαςανήκει κατά κύριο λόγο στις εθνικές αρχές και κατεξοχήνστα δικαστήρια (βλ. μεταξύ πολλών άλλων, Garcia Mani-bardo κατά Ισπανίας, αρ. 38695/97, §36, CEDH 2000-II).Εξάλλου, το "δικαίωμα σε δικαστήριο", του οποίουιδιαίτερη πτυχή αποτελεί το δικαίωμα πρόσβασης, δεν είναιαπόλυτο και υπόκειται σε έμμεσους περιορισμούς, κυρίως ωςπρος τις προϋποθέσεις παραδεκτού μιας προσφυγής, διότιπροαπαιτεί λόγω της ίδιας του της φύσης μία ρύθμιση απότο Κράτος, το οποίο διαθέτει ως προς αυτό το σημείο έναπεριθώριο ελεύθερης εκτίμησης. Πάντως, αυτοί οιπεριορισμοί δεν μπορούν να παρεμποδίζουν την ελευθερίαπρόσβασης ενός αιτούντος κατά τέτοιο τρόπο ή σε τέτοιο

23

βαθμό ώστε το δικαίωμα σε δικαστήριο να βλάπτεταιουσιωδώς. Εντέλει, οι περιορισμοί δεν είναι σύμφωνοι μετο άρθρο 6 § 1 παρά μόνο εάν εξυπηρετούν δικαιολογημένοσκοπό και αν υπάρχει εύλογη σχέση αναλογικότητας ανάμεσαστα χρησιμοποιούμενα μέσα και τον επιδιωκόμενο σκοπό (βλ.μεταξύ πολλών άλλων, Edificationes March Gallego S.A.κατά Ισπανίας, απόφαση της 19ης Φεβρουαρίου 1998, Recueildes arrets et docisions 1998-1, p. 290, §34). Πράγματι,το δικαίωμα πρόσβασης σε δικαστήριο παραβιάζεται όταν ηεθνική ρύθμιση δεν εξυπηρετεί πλέον τους σκοπούς τηςασφάλειας δικαίου και της χρηστής απονομής τηςδικαιοσύνης, αλλά αποτελεί ένα είδος εμποδίου για τοναιτούντα ως προς το να κριθεί στην ουσία της η διαφοράαπό το αρμόδιο δικαστήριο.»6.ΤΑ ΠΡΟΝΟΜΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΚΑΙ ΑΞΙΩΣΕΙΣ ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΕΩΣ ΑΠΟΗΘΙΚΗ ΒΛΑΒΗ

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την προστασία τωνδικαιωμάτων του ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών,που κυρώθηκε μαζί με τη σύμβαση με το Ν.Δ. 537/1974 καιέχει, σύμφωνα με το 28 παρ. 1 του Συντάγματος, αυξημένητυπική ισχύ έναντι των κοινών νόμων ,αλλά και σύμφωνα μετο άρθρο 20 παρ.1Σ σε συνδυασμό προς 4 Σ που επιτάσσειισότητα διαδικαστική μεταξύ των διαδίκων. Κατόπιν τούτωνμε την επίκληση του «δημοσίου συμφέροντος»43 δενδικαιολογείται η διατήρηση διαφορετικών διαδικαστικώνπροϋποθέσεων και ρυθμισεων44 ή προθεσμιών οποιασδήποτεφύσεως και σε οποιαδήποτε διαδικασία ενώπιον διοικητικήςαρχής ή Δικαστηρίου υπέρ του Δημοσίου έναντι εκείνων πουισχύουν για τους αντιδίκους τους. Επί μακρόν το Κράτοςνομοθετούσε, θέτοντας το Ελληνικό Δημόσιο εκτός τωνδικονομικών πλαισίων που ισχύουν για όλους τους λοιπούςδιαδίκους. Η σχετική νομοθεσία είναι μάλιστα διάσπαρτη σεπληθώρα νομοθετικών κειμένων με κυριότερο τοκωδικοποιημένο διάταγμα της 26.6/10.7.1944 "Περί κώδικοςτων νόμων περί δικών του Δημοσίου45", Σύμφωνα μάλιστα με43 Βλ αναλυτικά τα προνόμια του Δημοσίου σε Κωνσταντίνο Μπακάλη ,Πρόεδρο ΝΣΚ «Το Δημόσιο και Πολιτική Δίκη ,2005» 44 Όπως το άρθρου 126 ΚΠολΔ για τις επιδόσεις στο δημόσιο, ,του άρθρου 8 του αν 1539/38 για την αίτηση θεραπείας επί εμπραγμάτων αγωγών κατά του δημοσίου κα το άρθρο 12 του ν 3693/195745 Το νομοθέτημα αυτό αποτελεί την χαρακτηριστική προνομιακή ρύθμιση-ανισότητα των θέσεων των διαδίκων στη δίκη ,όπως στα άρθρα 9,10,21

24

το άρθρο 96 του ν. 321/1969 «Περί Κώδικος ΔημοσίουΛογιστικού» η ένσταση παραγραφής των αξιώσεων κατά τουΕλληνικού Δημοσίου λαμβάνεται υπόψη αυτεπαγγέλτως από ταδικαστήρια - ενώ βάσει του άρθρου 52§3 του ν. 496/1974«Περί Λογιστικού των Νομικών Προσώπων Δημοσίου Δικαίου»το ίδιο προνομιακό καθεστώς ισχύει και για τα ν.π.δ.δ.46 -με αποτέλεσμα μάλιστα να μεταφέρεται η σχετική ένστασηκαι στο εφετείο ανεξαρτήτως του αιτήματος της έφεσης47.Αντιθέτως, οι αντίδικοι του Δημοσίου ιδιώτες οφείλουν ναπροτείνουν οι ίδιοι την ένσταση παραγραφής των εναντίωντους αξιώσεων του Δημοσίου48.

Έως προσφάτως η νομολογία των ελληνικών δικαστηρίωνδεχόταν σε γενικές γραμμές αβασάνιστα τα δικονομικάπρονόμια του δημοσίου με σκοπο την θεραπεία του δημοσίουσυμφέροντος, το οποίο εδώ προφανώς συνίσταται στοσυμφέρον που έχει το Δημόσιο ή τα ν.π.δ.δ. να νικήσουνστη δίκη, δεδομένου ότι σε αντίθετη περίπτωση θα ζημιωθείη περιουσία τους και θα επιβαρυνθεί ο προϋπολογισμόςτους, τον οποίο στηρίζουν οι έλληνες φορολογούμενοι μετην καταβολή των φόρων τους49.Τα πράγματα άρχισαν ν’ αλλάζουν στη νομολογία με τηναπόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων τουΑνθρώπου στην υπόθεση Πλατάκου κατά Ελλάδας της 11ηςΙανουαρίου 200150. Το ΕΔΔΑ, κατέληξε ότι αν το δικονομικό

46 ΣτΕ 3850/2000, ΔιΔικ 2003,633, ΑΠ 1382/2001, ΕλΔ/νη 2003,782.47 Β. Ρήγας, Η δικανική ισότητα κατά την ΕΣΔΑ και τα δικονομικά προνόμιατου Ελληνικού Δημοσίου, ΕλΔ/νη 2003,311, Ν. Νίκας, Η αρχή της ισότηταςτων όπλων και τα δικονομικά προνόμια του δημοσίου στην πολιτική δίκη,Αρμ. 2004, 33048 Βλ. ΕφΠειρ 220/1998, ΕλΔ/νη 1998, 917.49 ΟλΑΠ 11/2003, ΕλΔ/νη 2003, 408-410.50 ΝοΒ 2001, 765 επ. Εν συντομία το ιστορικό αυτής της υπόθεσης έχειως εξής : Η Πλατάκου είχε στην κυριότητά της ένα οικόπεδο με ένανεοκλασικό κτίσμα στην Σπάρτη. Το Δημόσιο προχώρησε σε αναγκαστικήαπαλλοτρίωση αυτού προκειμένου να στεγάσει το μουσείο Σπάρτης. Τοδικαστήριο όρισε πολύ μικρή προσωρινή τιμή μονάδος και στη συνέχεια ηΠλατάκου προσέφυγε ενώπιον του Εφετείου ζητώντας οριστικόπροσδιορισμό. Από λάθος, όμως, του δικαστικού επιμελητή η αίτησή τηςκοινοποιήθηκε εκπρόθεσμα στους αντίδικους με αποτέλεσμα να απορριφθείως απαράδεκτη. Αντίστοιχα απορρίφθηκε και η αίτηση του Δημοσίου γιαοριστικό προσδιορισμό, αλλά για το Δημόσιο αναγνωρίστηκε ότι ηπροθεσμία είχε ανασταλεί κατά τις δικαστικές διακοπές. Στη συνέχειατόσο ο Άρειος Πάγος όσο και το Εφετείο απέρριψαν για τυπικούς λόγουςτην αίτηση επαναφοράς των πραγμάτων στην προτέρα κατάσταση. Ακολούθωςη Πλατάκου προσέφυγε στο ΕΔΔΑ, το οποίο, αφού εξέτασε και τους

25

προνόμιο αναστολής των προθεσμιών κατά τις δικαστικέςδιακοπές εφαρμοζόταν και υπέρ του ιδιώτη διαδίκου, μετηναποφαση αυτή κριθηκε «η προσφεύγουσα αντιμετωπίστηκεκατά τρόπο καθαρά μειονεκτικό έναντι του Δημοσίου».Αναφέρει χαρακτηριστικά: «Το Δικαστήριο υπενθυμίζει ότι ηαρχή της ισότητας των όπλων συνιστά έννοια ευρύτερη απόαυτή της δίκαιης δίκης. Συνεπάγεται την υποχρέωση ναδίδεται σε κάθε διάδικο μέρος η εύλογη δυνατότητα νααξιολογηθούν τα επιχειρήματα του υπό συνθήκες που δεν τοθέτουν σε μειονεκτική θέση με τρόπο αισθητό σε σχέση καιμε το αντίδικο μέρος»51. Ακολουθώντας την απόφαση αυτή52,τα ανώτατα δικαστήρια σε μια σειρά αποφάσεων τους (ΣτΕ2606/200153, 497/200254, ΑΠ 12/200255) αναγνωρίζουν πλέοντην πλήρη αντίθεση του προνομίου της αναστολής τωνπροθεσμιών με τα αρ.4§1 του Συντάγματος και 6§1 τηςΕυρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.. Η Απόφαση11/2003 ΟλΑΠ56 δεν δέχτηκε ότι προσκρούει στην αρχή τηςισότητας των διαδίκων, όπως προκύπτει από το άρ. 4§1 Σ,και στο δικαίωμα για χρηστή δίκη, που πηγάζει από τα άρ.20 Σ και 6§1 ΕΣΔΑ, η αυτεπάγγελτη λήψη υπόψη τηςενστάσεως παραγραφής των αξιώσεων κατά του Δημοσίου. Ενώ,ακόμη και ως προς τα ουσιαστικού δικαίου προνόμια, όπωςείναι το χαμηλότερο ύψος νόμιμου τόκου που υποχρεούται νακαταβάλλει το Δημόσιο βάσει του άρ. 21 β.δ. της26.6/10.7.1944 («Κώδικας νόμων περί δικών τουΔημοσίου»)57, τα Ανώτατα Δικαστήριά μας έλαβαν αντίθετεςμεταξύ τους αποφάσεις58

Παραβίαση έκδηλη της αρχής της ισότητας αλλά και τηςΕυρωπαϊκής Σύμβασης για την προστασία των δικαιωμάτων

λοιπούς ισχυρισμούς της, τη δικαίωσε με την εν λόγω απόφασή του.51 ΝοΒ 2001, 771.52 Για το ζήτημα της συμμόρφωσης των εθνικών δικαστηρίων, και ιδίωςτων ελληνικών, στις αποφάσεις του ΕΔΔΑ βλ. P.H. Imbert, Η εκτέλεση τωναποφάσεων του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου – ησυνεισφορά του εθνικού δικαστή, ΕΕΕυρΔ 2002, 1-25 και ιδίως σ. 18-23,Γ. Παραράς, Δικονομικά προνόμια του Δημοσίου και ΕΣΔΑ, Σχόλιο στην ΟλΑΠ12/2002, ΔτΑ 2003, 277 επ.53 ΕΔΔΔ 2002, 140 επ.54 ΒΑΣΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΝΟΜΟΣ55 ΔτΑ 2003, 279 με παρατηρήσεις Γ. Παραρά.56 ΕλΔ/νη 2003, 408..57 Γ. Κτιστάκις, Το ανίσχυρο του χαμηλού επιτοκίου για την περίπτωσηυπερημερίας του δημοσίου, Δίκη 2001, 26-29.58 ΣτΕ 3651/2002 και ΑΠ 804/2002, ΔΕΕ 2003, 344-351.

26

του ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών και στοΣύνταγμα εμφανίζει η ρύθμιση υπέρ του Δημοσίου του τόκουυπερημερίας ή της παραγραφής των αξιώσεων. Είναι προφανέςότι δεν δικαιολογείται διαφορετικός υπολογισμός τόκουυπερημερίας από εκείνον που ισχύει σε βάρος των αντιδίκωντου. Ούτε πολύ περισσότερο αποκλεισμός του σε περίπτωσητροπής καταψηφιστικού αιτήματος αγωγής κατά του Δημοσίουσε αναγνωριστικό. Ειδικότερα:

6.1.-ΠΑΡΑΓΡΑΦΗ ΑΞΙΩΣΕΩΣ -6.1.1.Σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 247, 251, 298και 937 παρ. 1 ΑΚ, σε περίπτωση αδικοπραξίας, αφότουεκδηλώνεται το ζημιογόνο γεγονός, με οποιαδήποτε μορφήζημίας, θετικής ή αποθετικής, γεννάται υπέρ τουζημιωθέντος αξίωση αποζημιώσεως για όλη τη ζημία, παρούσακαι μέλλουσα, εάν αυτή είναι προβλεπτή κατά τη συνήθηπορεία των πραγμάτων και εφόσον η δικαστική επιδίωξηείναι δυνατή, αρχίζει η παραγραφή της σχετικής αξίωσης, ηοποία είναι πενταετής, από τότε που ο ζημιωθείς έμαθε τηζημία και τον υπόχρεο σε αποζημίωση. Τρέχει δε από τότε οχρόνος της παραγραφής για όλες τις επελθούσες καιμέλλουσες ζημιές, εκτός από εκείνες των οποίων δεν είναιδυνατή η πρόβλεψη κατά τη συνηθισμένη πορεία τωνπραγμάτων(ΑΠ Ολομ24/2003). Στην παραπάνω παραγραφήυπόκειται και η αξίωση χρηματικής ικανοποιήσεως πουοφείλεται για μη περιουσιακή ζημία (άρθρα 299, 932 ΑΚ)(ΒλΑΠ 72/2007 Με το άρθρο 90 παραγρ.3 του νέου Ν.2362/1995 «περίΔημοσίου Λογιστικού» ορίζεται ότι: «Η απαίτησηοποιουδήποτε των επί σχέσει δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίουυπαλλήλων του Δημοσίου, πολιτικών ή στρατιωτικών, κατ`αυτού, που αφορά σε αποδοχές ή άλλες κάθε φύσεως απολαβέςαυτών ή αποζημιώσεις, έστω και αν βασίζεται σε παρανομίατων οργάνων του Δημοσίου ή στις περί αδικαιολογήτουπλουτισμού διατάξεις, παραγράφεται μετά διετία από τηςγενέσεώς της». Η διάταξη αυτή, αποτελεί ουσιαστικάαναδιατύπωση της προϊσχύουσας διάταξης του άρθρου 91 παρ.3 του ΝΔ 321/1969 Με την αναδιατύπωση αυτή ο νομοθέτηςεπιδίωξε την κατάργηση της νομολογιακά παγιωμένης, υπότο καθεστώς του ΝΔ 321/1969, διάκρισης μεταξύ ευθείας καιαποζημιωτικής αγωγής (Ολ. ΑΠ 1471/77), η οποία (διάκριση)υπό το ισχύον δίκαιο (Ν.2362/95) δεν έχει πλέον πεδίο

27

εφαρμογής, καθώς όλες οι αξιώσεις που αφορούν σε αποδοχέςτων, επί σχέση δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου, υπαλλήλωντου Δημοσίου υπόκεινται πλέον συλλήβδην στην ως άνωειδική βραχυπρόθεσμη διετή παραγραφή, η οποία, κατά τησαφή διάταξη του άρθρου 91 εδ. α΄ του ίδιου Νόμου,αρχίζει από το τέλος του οικονομικού έτους μέσα στο οποίογεννήθηκε και ήταν δυνατή η δικαστική επιδίωξη αυτής (ΑΠ1726/20026.1.2.-Η νομολογία άρχισε να διαφοροποιείται τελευταίωςστο ζήτημα της παραγραφής. Κρίθηκε με την 1/2005Ειδ Δικάρθρου 88παρ 2 Σ59)(βλ απόφαση σε ΕΔΚΑ 2005/892, ΑΡΧΝ2006/78, Δ/ΝΗ 2006/6).ότι οι διατάξεις του άρθρου 90 παρ3, ν. 2362/95 είναι αντίθετες προς το άρθρο 4 παρ. 1 τουΣυντάγματος αφού θεσπίζουν αδικαιολόγητα σε βάρος τωνΕλλήνων Πολιτών ρυθμίσεις. Με τις ανωτέρω διατάξειςδιαμορφώθηκε ευνοϊκή μεταχείριση υπέρ του Δημοσίου, όπωςορίζεται στο άρθρο 89 παρ 2 του ν 2362/95 «Η χρηματικήαπαίτηση του Δημοσίου μετά των συμβεβαιουμένων προστίμωνπαραγράφεται μετά πενταετία από τη λήψη του οικονομικούέτους μέσα στο οποίο βεβαιώθηκε εν στενή έννοια καικατέστη αυτή ληξιπρόθεσμη.» ενώ αντίθετα σύμφωνα με τηδιάταξη του άρθρου 90 παρ. 3 ν. 2362/1995 η απαίτησηυπαλλήλων του Δημοσίου, κατ` αυτού, που αφορά σε αποδοχέςή άλλες κάθε φύσεως απολαβές αυτών ή αποζημιώσεις, έστωκαι αν βασίζεται σε παρανομία των οργάνων του Δημοσίου ήστις περί αδικαιολογήτου πλουτισμού διατάξεις,παραγράφεται, μετά διετία από της γενέσεώς της. Η διάταξηαυτή, που είναι γενική, και με τη ρύθμιση αυτήδημιουργείται προφανέστατη άνιση μεταχείριση των ιδιωτώνδιαδίκων έναντι του Δημοσίου. Επειδή, ενόψει όσωνπροεκτέθηκαν, πρέπει να γίνει δεκτό ότι οι απαιτήσεις γιακαταβολή αποζημίωσης από αδικοπραξία οργάνων του Δημοσίουαποτελούν περιουσιακής φύσεως δικαιώματα, τα οποία,επομένως, προστατεύονται από τις διατάξεις του άρθρου 17του Συντάγματος και του άρθρου 1 του Πρώτου ΠρόσθετουΠρωτοκόλλου της Ε.Σ.Δ.Α., θεμελιώνονται δε επιπλέον στιςπροαναφερόμενες συνταγματικές διατάξεις από τις οποίεςαπορρέουν οι αρχές της αλληλέγγυας αναλογικής ισότητας59 Που ακολούθησε η 1445/2007 ΔΠΑΘ που έκρινε ότι: Η παραγραφή τηςσχετικής αξίωσης των δικαστικών λειτουργών είναι πενταετής και όχιδιετής. Έναρξη της παραγραφής. Άσκηση αναγνωριστικής αγωγής καιυπολογισμός τόκων υπερημερίας. Εφαρμοστέο το εκάστοτε ισχύον επιτόκιουπερημερίας και όχι το προβλεπόμενο στο άρθρο 21 του ΚΝΔΔ.

28

στην ανάληψη των δημοσίων βαρών και της νομιμότητας.Συνεπώς, κάθε διάταξη νόμου, η οποία, χωρίς να συντρέχειιδιαίτερος λόγος δημοσίου συμφέροντος, που να δικαιολογείτη σχετική ρύθμιση με βάση πάντοτε την αρχή τηςαναλογικότητας, αίρει ή περιορίζει (άμεσα ή έμμεσα) τηνευθύνη του Δημοσίου, με αποτέλεσμα η καταβαλλόμενηαποζημίωση να μην είναι πλήρης, αντίκειται στις παραπάνωυπερνομοθετικής ισχύος διατάξεις και αρχές (βλ. Μπέης σεΔίκη 26, σελ. 348). Έτσι, βάσει των εν λόγω ρυθμίσεων τουν. 2362/1995, για την παραγραφή των αξιώσεων για μεν τοΔημόσιο η προθεσμία σε βάρος του ολοκληρώνεται σε πέντεχρόνια ενώ σε βάρος των ιδιωτών για τις αξιώσεις τους σεβάρος του δημοσίου συμπληρώνεται σε δύο χρόνια καιπρέπει να κριθεί ότι οι ανωτέρω ρυθμίσεις, κατά το μέροςπου με αυτές διαφοροποιείται σε βάρος του ιδιώτη διαδίκουη προθεσμία συμπληρώσεως της παραγραφής μεταξύ τουΔημοσίου και των ιδιωτών διαδίκων, είναι ανίσχυρες ωςαντικείμενες στην αρχή της ισότητας .αλλά και τηςδικονομικής ισότητας των διαδίκων, όπως αυτή συνάγεταιαπό το άρθρο 4 παρ. 1 ,2ο παρ 1,25 παρ 1τουΣυντάγματος,6,13,14 της ΕΣΔΑ(νδ 53/1974) και 2παρ3 α,β,14και 26 του Διεθνούς Συμφώνου για τα ατομικά και πολιτικάδικαιώματα (ν2462/97) για την αποκατάσταση της οποίας ησυμπλήρωση της παραγραφής δέον να θεωρηθεί ότι είναιπενταετής κατ’ άρθρο 250,937 ΑΚ.»(βλ: 1/2005Ειδ Δικάρθρου 88παρ 2 Σ)6.1.4.-Το ζήτημα της διετούς παραγραφής60 των αξιώσεωντων υπαλλήλων νπδδ κρίθηκε πρόσφατα με απόφαση της31/2007 Ολομέλειας του ΑΠ ,ότι δεν αντίκειται στην αρχήτης ισότητας ,ούτε στα άρθρο 6 παρ 1ΕΣΔΑ και 1 τουΠρώτου Προσθέτου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ.

60 Βλ Απόφαση 588/2007 ΑΠ Διετής η παραγραφή των απαιτήσεωνοποιουδήποτε των επί σχέσει δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου υπαλλήλωντου Δημοσίου, πολιτικών ή στρατιωτικών, κατ΄ αυτού, που αφορά σεαποδοχές ή άλλες κάθε φύσεως απολαβές αυτών ή αποζημιώσεις, ακόμη καιαν βασίζονται σε παρανομία των οργάνων του Δημοσίου ή στις περίαδικαιολογήτου πλουτισμού διατάξεις. Η ως άνω παραγραφή, ο χρόνος τηςοποίας είναι μικρότερος ή και μεγαλύτερος από το χρόνο παραγραφήςπαρόμοιων αξιώσεων και μικρότερος από το χρόνο παραγραφής τωναξιώσεων του Δημοσίου κατά τρίτων, είναι συνταγματικώς θεμιτή και δεναντίκειται ούτε στην αρχή της ισότητας ούτε προσκρούει στο άρθρο 6παρ. 1 της ΕΣΔΑ, ούτε στις διατάξεις του Διεθνούς Συμφώνου για ταατομικά και πολιτικά δικαιώματα

29

6.1.5.-Με την 199/2007 Απόφαση ΣΤΕ κρίθηκε ότι απαιτήσειςαπό καθυστερούμενες αποδοχές ή άλλης φύσεως απολαβές τωνυπαλλήλων του ΙΚΑ υπόκεινται σε πενταετή παραγραφή. 7.-ΤΟΚΟΓΟΝΙΑ: 7.1.-Από το συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 340, 341,345, 346 του Α.Κ., 75 παρ. 3 του Κ.Διοικ.Δ. (ν.2717/1999, Α΄ 90) και 21 του Δ/τος της 26.6/10.7.1944(Κώδιξ Δικών Δημοσίου), που ορίζει ότι "ο νόμιμος και οτης υπερημερίας τόκος πάσης του Δημοσίου οφειλής ορίζεταιεις 6%61 ετησίως, πλην αν άλλως ωρίσθη δια συμβάσεως ήειδικού νόμου. Ο ειρημένος τόκος άρχεται από τηςεπιδόσεως της αγωγής", προκύπτει ότι η υποχρέωση προςκαταβολή τόκων62 επί των οφειλών του Ελληνικού Δημοσίουαρχίζει πάντοτε και μόνον από την επίδοση της σχετικήςαγωγής63. 7.1.1.-Ήδη η νομολογία έχει αρχίσει να διαφοροποιείταιστο ύψος της εκ τόκων οφειλής όπως κρίθηκε με την1/2005Ειδ Δικ άρθρου 88παρ 2 Σ(βλ Αποφαση σε ΕΔΚΑ2005/892, ΑΡΧΝ 2006/78, Δ/ΝΗ 2006/6) η διάταξη21 τουΔ/τος της 26.6/10.7.1944 περί του ύψους του νόμιμου καιτης υπερημερίας τόκου πάσης του δημοσίου οφειλής σε 6%ετησίως, αντιβαίνει στην αρχή της αναλογικότητας και σταάρθρα 4 παρ 1 και 20 παρ 1 του Συντάγματος 6 και 14 τηςΕ.Σ.Δ.Α και 2 παρ 3α και β ,14 παρ 1 και 26 του διεθνούςΣυμφώνου για τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα(ν2462/97), διότι θεσπίζει προνομιακή μεταχείριση τουδημοσίου σε σχέση με τους ιδιώτες αντιδίκους του, χωρίςνα δικαιολογείται τούτο από λόγους δημοσίου συμφέροντος(ΑΠ 252/2005, ΣτΕ3651/2002). 802/2007 ΣΤΕ (ΕΔΚΑ 2007/240)7.1.2.- Με την Απόφαση ΣΤΕ 1915/2007 κρίθηκε ότι για τηνέναρξη της τοκογονίας αρκεί η γένεση επιδικίας με την61 Βλ: Μελέτη του Κωνσταντίνου Β. Χιώλου, Δ.Ν., δημοσιευμένη στο ΑΡΧΝ 2007, 415.( Σχετική. Νομολογία .: ΣΤΕ 802/2007).62 Βλ Απόφαση :277/2007 ΑΠ Αγωγή υπαλλήλου κατά ΟΓΑ για την καταβολήμισθών. Δήλη ημέρα καταβολής του μισθού. Δεκτή η αγωγή. Υπολογίστηκαντόκοι με το μειωμένο επιτόκιο και από την επίδοση της αγωγής γιατί οΟΓΑ απολαμβάνει τα δικαστικά προνόμια του Δημοσίου. Παραπέμπει στηνΟλομέλεια για να κριθεί αν στα δικαστικά προνόμια περιλαμβάνονται καιτα ουσιαστικά προνόμια της καταβολής μειωμένου επιτοκίου και τηςενάρξεως της οφειλής από την επίδοση της αγωγής63 Βλ Απόφαση 3202/2006, 2555/2007 ΣΤΕ Αρκεί η άσκηση και η επίδοσητης αγωγής, αναγνωριστικής ή καταψηφιστικής. Ορθά επιδικάσθηκαν τόκοιαπό την επίδοση της αναγνωριστκής αγωγής, οπότε γεννήθηκε η επιδικίαως προς την απαίτηση.

30

άσκηση αγωγής, αναγνωριστικής ή καταψηφιστικής64. Με την802/2007 ΣΤΕ ΕΔΚΑ 2007/240) κρίθηκε ότι :Ο νόμιμος τόκοςκαι ο τόκος υπερημερίας κάθε οφειλής του δημοσίου, κατάτη διάταξη του άρθρου 21 του κώδικα νόμων περί δικών τουδημοσίου, που ορίζεται σε 6% ετησίως, αντίκειται στοσύνταγμα και την ΕΣΔΑ το ζήτημα παραπέμφθηκε στηνολομέλεια του. Όπως κρίθηκε και με όμοια απόφαση3428/2008 ΣΤΕ (7μ) 7.1.3.- Με την Απόφαση 231/2005 ΑΠ (Δ/νη 2006/837)επί τωνοφειλών του ΟΓΑ ο οφειλόμενος τόκος υπερημερίας κριθηκεοτι είναι ο οριζόμενος σύμφωνα με το άρθρο 293 ΑΚ και δεναπολαμβάνει ο ΟΓΑ των προνομίων του δημοσίου ως προς τοποσοστό του τόκου. Όπως όμως έκρινε η 242/2004 ΑπόφασηΑΠ. Το Δημόσιο οφείλει τόκους νόμιμοι και υπερημερίας σεποσοστό 6% από την επίδοση καταψηφιστικής αγωγής εναντίοντου. 7.1.4.-Όπως κρίθηκε η διάταξη του άρθρου 42 παρ. 3 τουισχύοντος καταστατικού του Ταμείου Ασφάλισης Εμπόρων,σύμφωνα με την οποία ο τόκος πάσης οφειλής του ταμείουορίζεται σε 6% ετησίως, αντίκειται στα άρθρα 4 και 20 και25, του συντάγματος και στο άρθρο 6 της ΕΣΔΑ. Εφαρμογήτων σχετικών διατάξεων που ισχύουν και για τους ιδιώτεςοφειλέτες (βλ :3763/2005 ΕΦ ΑΘ ,(Δ/ΝΗ 2005/1147) ).

Όπως φαίνεται το ζήτημα θα επιλυθεί οριστικά από τιςΟλομέλειες των Ανωτάτων Δικαστηρίων και τελικά σεπερίπτωση αντίθετων αποφάσεων από το ΑΕΔ.-

8.ΤΡΟΠΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΨΗΦΙΣΤΙΚΗΣ ΣΕ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣΥΝΕΠΕΙΕΣ:8.1.-Η με αριθμό 23/2004 ΑΠ (ΟΛΟΜ) (ΕΔΚΑ 2004/616, ΕΕΡΓΔ2005/17, ΝΟΒ 2005/74, ΕΠΙΣΚΕΜΠΔ 2004/633, ΧΡΙΔ 2004/914)έκρινε για ζήτημα, εάν η τροπή της καταψηφιστικής αγωγήςσε αναγνωριστική συνεπάγεται υποχρέωση τοκοφορίας ή όχι..Όταν ο ΟΣΕ είναι εναγόμενος, οφείλει τόκους από τηνεπίδοση της καταψηφιστικής αγωγής μόνον. Κρίση ότι ησυγκεκριμένη ρύθμιση είναι αντισυνταγματική (αντίθετηστην αρχή της ισότητας των διαδίκων), εφόσον δεν συνάδειμε την υφιστάμενη νομική φύση του ΟΣΕ ως ΑΕ. Τόκοιοφείλονται και από την επίδοση της αναγνωριστικής αγωγής.8.2.- Κρίθηκε με την 1/2005Ειδ Δικ άρθρου 88παρ 2 Σ65)ότι: Από τη διάταξη του άρθρου 21 του ισχύοντος Κώδικα64 Βλ Απόφαση ΔΕΦ Αθηνων1036/2007

31

Δικών Δημοσίου, η οποία δεν διακρίνει μεταξύαναγνωριστικής και καταψηφιστικής αγωγής και τιςδιατάξεις των άρθρων 73 παρ. 3 και 197 του Κ.Διοικ.Δ. πουορίζουν ότι το αίτημα της αγωγής μπορεί να είναικαταψηφιστικό ή αναγνωριστικό και ότι οι τελεσίδικεςαποφάσεις αποτελούν δεδικασμένο, συνάγεται, ότι με τηνασκούμενη ενώπιον των διοικητικών δικαστηρίωναναγνωριστική αγωγή, η οποία έχει αντικείμενο τηναυθεντική διάγνωση κάποιας χρηματικής αξιώσεως από σχέσηδημοσίου δικαίου κατά το άρθρο 71 του Κ.Διοικ.Δ.παρέχεται από τον Κ.Διοικ.Δ. ισότιμη προστασία με εκείνητης καταψηφιστικής αγωγής. Και τούτο, διότι ηαναγνωριστική αγωγή δεν έχει επικουρικό χαρακτήρα έναντιτης καταψηφιστικής (Κεραμέως, Σχέσεις αναγνωριστικής καικαταψηφιστικής αγωγής, Τιμητικός Τόμος Μιχαηλίδη-Νουάρου,1987, τομ. Α΄, σελ. 502 εφ.), η κατάθεσή της διακόπτειτην παραγραφή της αξιώσεως (άρθρο 75 παρ. 2 τουΚ.Διοικ.Δ.) και τέμνεται η διαφορά με δύναμη δεδικασμένουκαι έτσι, η ασφάλεια του δικαίου, στην οποία εκτός τωνάλλων αποβλέπει η δίκη, πραγματώνεται πλήρως και με τηναπλή αναγνώριση της χρηματικής αξιώσεως. Το γεγονός ότιεπί αναγνωριστικής αγωγής δεν αποκτάται τίτλος εκτελεστόςδεν αναιρείται, αφού η απόφαση αποτελεί δεδικασμένο γιατο δικαστήριο που θα επιληφθεί της καταψηφιστικής αγωγής.Εξ άλλου δεν αίρονται όμως και οι συνέπειες της επιδόσεωςως οχλήσεως, η οποία καθιστά τον οφειλέτη υπερήμερο,σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 340 και 345 ΑΚ.,δεδομένου ότι η επίδοση στον εναγόμενο αγωγής για τηνεπιδίκαση χρηματικής απαιτήσεως δεν είναι μόνο σύνθετηδιαδικαστική πράξη, αλλά έχει και το χαρακτήρα οιονείδικαιοπραξίας οχλήσεως του οφειλέτη για την εκπλήρωση τηςπαροχής (Ολ. ΑΠ,13/1994).

8.3.-Οι αξιώσεις των συνταξιούχων από καθυστερούμενεςσυντάξεις και παντός είδους επιδόματα ή βοηθήματα ταοποία ορίζονται και οφείλονται απευθείας από τον Νόμο καιτων οποίων την πληρωμή αρνείται ή καθυστερεί το ***για

65 Που ακολούθησε η 1445/2007 ΔΠΑΘ που έκρινε ότι: Η παραγραφή τηςσχετικής αξίωσης των δικαστικών λειτουργών είναι πενταετής και όχιδιετής. Έναρξη της παραγραφής. Άσκηση αναγνωριστικής αγωγής καιυπολογισμός τόκων υπερημερίας. Εφαρμοστέο το εκάστοτε ισχύον επιτόκιουπερημερίας και όχι το προβλεπόμενο στο άρθρο 21 του ΚΝΔΔ.

32

οποιονδήποτε λόγο, υπόκεινται σε διετή παραγραφή66, ηοποία αρχίζει από το τέλος του οικονομικού έτους μέσα στοοποίο γεννήθηκε η απαίτηση και ήταν δυνατή η δικαστικήεπιδίωξή της. Η πενταετής παραγραφή, αντιθέτως, ισχύειόταν για την πληρωμή των συνταξιοδοτικών παροχών ή τωνπάσης φύσεως επιδομάτων ή βοηθημάτων στον ασφαλισμένοαπαιτείται η έκδοση πράξης του Ταμείου, την οποίαπαρανόμως παραλείπουν να εκδώσουν τα όργανά του, δηλαδήόταν δεν πρόκειται για ευθεία αγωγή λόγω άρνησης ήκαθυστέρησης καταβολής ήδη καθορισμένων συντάξεων κ.λπ.,αλλά για αγωγή αποζημίωσης λόγω παράλειψης οφειλόμενηςνόμιμης ενέργειας των οργάνων του, σύμφωνα με τα άρθρα105 και 106 ΕισΝΑΚ (πρβλ. ΣτΕ 2968/1994,983/1998,1921.2007).

ΑΝΤΩΝΗΣ Π.ΑΡΓΥΡΟΣΔικηγόρος 21/2/2008

66 Σύμφωνα δε με το άρθρο 107 παρ. 1 του ν. 2362/1995 «Περί ΔημοσίουΛογιστικού» (Α` 247) «Οι διατάξεις του παρόντος νόμου περί παραγραφήςεφαρμόζονται επί απαιτήσεων που γεννώνται μετά την έναρξιν της ισχύοςτου. Όσον αφορά όμως την αναστολή και τη διακοπή της παραγραφής, οισχετικές διατάξεις του παρόντος εφαρμόζονται και επί απαιτήσεων πουέχουν γεννηθεί πριν από την ισχύ αυτού, εάν τα επαγόμενα την αναστολήη διακοπή γεγονότα έχουν συντελεσθεί μετά την ισχύ αυτού». Με τοάρθρο 119 του ίδιου νόμου ορίσθηκε ότι «Ο νόμος αυτός αρχίζει ναισχύει από την 1η Ιανουαρίου 1996, εκτός αν διαφορετικά ορίζεται στιςεπί μέρους διατάξεις». Περαιτέρω, στο άρθρο 90 του ίδιου νόμου ορίζειστην παρ. 1 αυτού ότι «Οποιαδήποτε απαίτηση κατά του Δημοσίουπαραγράφεται μετά πενταετία, εφόσον από άλλη γενική ή ειδική διάταξηδεν ορίζεται βραχύτερος χρόνος παραγραφής αυτής», και στην παρ. 5 ότι«Ο χρόνος παραγραφής των απαιτήσεων των συνταξιούχων εν γένει καιβοηθηματούχων του Δημοσίου, καθώς και των κληρονόμων αυτών απόκαθυστερούμενες συντάξεις, επιδόματα και βοηθήματα είναι δύο ετών,και αν έχουν ενταλθεί εσφαλμένα. Οι εντελλόμενες δεδουλευμένεςσυντάξεις, βοηθήματα ή επιδόματα κατά την εκτέλεση, το πρώτο πράξεωνή αποφάσεων κανονισμού συντάξεως ή βοηθήματος παραγράφονται σε δύοχρόνια, που αρχίζουν μετά την παρέλευση τριμήνου από τη χρονολογίαεκδόσεως της σχετικής πράξεως ή αποφάσεως». Τέλος, το άρθρο 91 τουίδιου ως άνω νόμου ορίζει ότι «Επιφυλασσομένης κάθε άλλης ειδικήςδιατάξεως του παρόντος η παραγραφή οποιασδήποτε απαιτήσεως κατά τουΔημοσίου αρχίζει από το τέλος του οικονομικού έτους μέσα στο οποίογεννήθηκε και ήταν δυνατή η δικαστική επιδίωξη αυτή. ...».

33