154 De Maasgouw 133, 2014 - 4

De volgende tekst heeft prof. dr. Arnoud-Jan Bijsterveld uitgesproken tijdens de jubileum-viering van het LGOG op 28 juni 2013, toen deel 1 van Limburg: een geschiedenis werd aangeboden aan de beschermvrouwe van het LGOG, Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Beatrix.

Limburg één?In september 1543 kon Karel V, heer der Nederlanden, keizer van het Duitse Rijk en koning van Spanje, zich einde-lijk door adel en steden laten huldigen als nieuwe hertog van Gelre. Als laatste gewest in de Nederlanden viel nu het machtige en rijke Gelre in Habsburgse handen. (afb. 1) Zijn voorvaderen had-den al anderhalve eeuw lang om het bezit ervan gestreden. Karel was tevens hertog van Brabant en Limburg. Hier-toe behoorden ook de Landen van Overmaas, bestaande uit Dalhem, Val-kenburg en ’s-Hertogenrade. Hij kon zich nu dus landsheer noemen van grote delen van wat nu de provincie Limburg is. De inwoners waren of werden in 1543 dus Habsburgse onderdanen. Heel Limburg en alle Limburgers? Nee, want veel kleine en grote territoria ble-ven buiten de Habsburgse landen, zoals de hertogdommen Gulik en Kleef, de Luikse gebieden (met half Maastricht), het graafschap Horn, het stift Thorn, enzovoort. ‘Limburg’ bleef een territo-riale lappendeken en zou dat tot het begin van de negentiende eeuw blijven.

De Limburgse SonderwegCollega Knotter heeft betoogd dat Lim-burg niet past in de met heldere gren-zen afgezoomde kaders waaraan we als mensen zo hechten. (afb. 2) Ook cultu-reel – taalkundig en kunsthistorisch – is er geen geografisch kader af te bakenen dat gezien kan worden als voorafscha-duwing van de huidige provincie. Daar-

mee wijkt Limburg af van de meeste andere provincies in ons land.Wat verklaart nu die Limburgse ‘Son-derweg’ in het geheel van de Neder-landse geschiedenis? Hierna zal ik pro-beren antwoord te geven op die vraag. Ik wil de verklaring zoeken in de geo-grafische ligging en in de economische

potenties van het dal van de Maas, waarlangs de provincie is gedrapeerd. Van daaruit kan ik ook verder terug de geschiedenis in. Deel 1 van de nieuwe geschiedenis van Limburg beschrijft immers maar liefst 300.000 jaar mense-lijke geschiedenis. Die begint met het optreden van de befaamde Neandertha-

Van Neanderthalers tot Habsburgse onderdanen.Limburg tot 1543

Prof. dr. Arnoud-Jan Bijsterveld (Tilburg University)

1. Kaart van het hertogdom in de Late Middel- eeuwen. Bron: Limburg. Een geschiedenis; Maarten Slooves.

BISDOM

MÜNSTER

Z u i d e r z e e

Zwolle

Elburg

Harderwijk

Deventer Borne

Zutphen

Lochem

Hattem

Kampen

Groenlo

Doesburg

Emmerik

Gendt

ZevenaarDoetinchemWehl

Borculo

EltenLobith

Bredevoort

Lichtenvoorde

Anholt

Wageningen

Nijmegen

Utrecht

BurenTiel

Gorinchem

Zaltbommel

Mook

Grave

Arnhem

Maasbommel

Culemborg

Cuijk

Oijen

Arkel

Ravenstein

Amsterdam

Kleef

GochGennep

Middelaar

GeldernVenray

Afferden

Weeze

Grafenthal

RijnberkKapellen

’s-Hertogenbosch

Roermond

Montfort

Nieuwstadt

Erkelenz

Viersen

Venlo

Kriekenbeek

Straelen

Wachten-donk

Kessel

Heinsberg

Echt

Swalmen

Beesel

Horn

Weert

Meijel

Elmpt

HorstLottum

Rayen

Thorn

Krefeld

Wassenberg

Gladbach Neuss

Kempen

Meurs

Hoerstgen

Duisburg

Düssel- dorf

Gulik

Grevenbroich

Maastricht ValkenburgHerzogenrath

Bocholt

Wezel

BISDOM LUIK

AARTSBISDOMKEULEN

GRAAFSCHAPKLEEF

GRAAFSCHAP GULIK

GRAAFSCHAPHOLLAND

HERTOGDOMBRABANT

GRAAFSCHAPBERG

BISDOM UTRECHT

BISDOM UTRECHT

GRAAFSCHAPHOLLAND

Kwartier Arnhem(Veluwe)

Kwartier Roermond

KwartierZutphen

(Graafschap)

Twente

Salland

Kwartier Nijmegen

Overijssel

GRAAFSCHAPBENTHEIM

(Overkwartier)

Vecht

IJsse

l

Berkel

R i j n

Lippe

Ruhr

Erft

Roer

M

aas

Waal

Linge

Nederrijn

Indeling van de kwartieren vanaf 1359:

Kwartier van Roermond (Overkwartier)

Kwartier van Zutphen (Graafschap)

Kwartier van Nijmegen

Kwartier van Arnhem (Veluwe)

Oorsprong van het Gelderse machtsgebied,rond 1120 overgedragen

Het machtsgebied en de invloedssfeer van degraven (vanaf 1339 hertogen) van Gelre tot hetmidden van de veertiende eeuw

0 20 km

Kaarten Limburg.indd 9 15-05-13 10:02

De Maasgouw 133, 2014 - 4155

lers, van wie de oudste resten hier vlak-bij, op de Caberg, zijn gevonden. Want ook voor de prehistorie, IJzertijd, Romeinse tijd en Vroege Middeleeuwen ziet de geschiedenis van Limburg er anders uit dan die van de rest van Neder-land. De redenen daarvoor zijn groten-deels dezelfde: ligging en economische potentie. Tot slot wil ik iets zeggen over het wetenschappelijk en maatschappelijk belang van regionale geschiedenis, waar-van het aanstonds te presenteren boek een schitterend voorbeeld is.

Deel 1 bevat ruim twintig bijdragen van archeologen, historici en kunsthis-torici. Wanneer we dat geheel overzien dringt zich de vraag op naar de duiding van alles wat zij geschreven hebben. Maar laten we eerst de vraag stellen of de geschiedenis van Limburg nu werke-lijk zo uitzonderlijk is. Laten we kijken naar de geschiedenis van het Duitse Rijk, waarvan Limburg in zekere zin tot 1867 deel uitmaakte. Dan zien we dat Limburg eigenlijk niets anders laat zien dan wat in het Duitse Rijk gedu-rende de Middeleeuwen en Nieuwe Tijd ook aan de hand was: dat was immers eveneens tot 1871 een slechts in naam verbonden amalgaam van kleinere en grotere territoriale eenheden. In het geheel van de Duitse geschiedenis is Limburg dus juist géén uitzondering.

LotharingenMaar waarom sloot ‘Limburg’ dan niet aan bij de westelijk en noordelijk gele-gen Nederlandse gewesten als Vlaande-ren, Brabant en Holland? Waarom doorliep het niet de geschiedenis van die gebieden? Die kenden immers al in de dertiende eeuw een duidelijk territo-riaal kader. Zodoende kan er al in de veertiende eeuw gesproken worden van een Brabantse natie en een ‘land’ Bra-bant. Voor een verklaring moeten we terug naar de Volle Middeleeuwen, de periode tussen pakweg 900 en 1200. (afb. 3) Gedurende die eeuwen vond de

werkelijke take off van de Nederlandse geschiedenis plaats. Toen had de Maas-vallei zeker de kans uit te groeien tot een van de kernregio’s van de Neder-landen, want met Holland en de IJssel-streek laat juist ‘Limburg’ dan, in de elfde eeuw, duidelijke aanzetten tot ter-ritorialisering zien. Hiermee bedoel ik de kristallisatie van geografisch afgeba-kende macht van aristocratische heren. Zij monopoliseerden rond hun burch-ten en domeinen de juridische, militai-re, politieke en economische macht. Deze kaart toont hun machtsposities in de vorm van burchten en de kloosters en kapittels die zij stichtten.

Machtsvorming in de Maasvallei Minstens twee factoren hebben de ont-wikkeling tot grotere territoriale een-heid belemmerd. In de eerste plaats is dat de aanwezigheid geweest van veel Karolingisch koningsgoed: feitelijk was alles ten zuiden van Sittard en waren tal van plaatsen noordelijker langs de Maas in handen van Karel de Grote en zijn opvolgers. In dit gebied zien we de combinatie van een belangrijke, bevaar-bare rivier; goede landbouwgrond; de nabijheid tot uitgestrekte jachtbossen als het Ledebos en de Ardennen; en wellicht de aanwezigheid van nog altijd herkenbare Romeinse villa’s, bruggen en militaire versterkingen. Dit alles bood de Karolingers uitgelezen mogelijkheden tot ontplooiing van hun macht. Tussen 700 en 900 fungeerde de driehoek Maastricht-Aken-Luik – in rood aan-gegeven op de kaart – dan ook als een politieke en economische kernregio in West-Europa. (afb. 4) Maar met het ver-val van de koninklijke macht eigenden zich allerlei graven en andere potentaten delen van dat koningsgoed toe. Zij benutten dit als uitvalsbasis voor de opbouw van eigen machtsposities. De hertogen van Limburg, de heren van Valkenburg, maar ook de bisschop van Luik en het kapittel van Sint-Servaas gingen lopen met een stuk van de vlaai.

2. Machtsposities in Limburg in 1280, aan de voor-avond van de Limburgse successiestrijd. Bron: Jos Venner, Geschiedenis van Limburg.

BISDOM

MÜNSTER

Z u i d e r z e e

Zwolle

Elburg

Harderwijk

Deventer Borne

Zutphen

Lochem

Hattem

Kampen

Groenlo

Doesburg

Emmerik

Gendt

ZevenaarDoetinchemWehl

Borculo

EltenLobith

Bredevoort

Lichtenvoorde

Anholt

Wageningen

Nijmegen

Utrecht

BurenTiel

Gorinchem

Zaltbommel

Mook

Grave

Arnhem

Maasbommel

Culemborg

Cuijk

Oijen

Arkel

Ravenstein

Amsterdam

Kleef

GochGennep

Middelaar

GeldernVenray

Afferden

Weeze

Grafenthal

RijnberkKapellen

’s-Hertogenbosch

Roermond

Montfort

Nieuwstadt

Erkelenz

Viersen

Venlo

Kriekenbeek

Straelen

Wachten-donk

Kessel

Heinsberg

Echt

Swalmen

Beesel

Horn

Weert

Meijel

Elmpt

HorstLottum

Rayen

Thorn

Krefeld

Wassenberg

Gladbach Neuss

Kempen

Meurs

Hoerstgen

Duisburg

Düssel- dorf

Gulik

Grevenbroich

Maastricht ValkenburgHerzogenrath

Bocholt

Wezel

BISDOM LUIK

AARTSBISDOMKEULEN

GRAAFSCHAPKLEEF

GRAAFSCHAP GULIK

GRAAFSCHAPHOLLAND

HERTOGDOMBRABANT

GRAAFSCHAPBERG

BISDOM UTRECHT

BISDOM UTRECHT

GRAAFSCHAPHOLLAND

Kwartier Arnhem(Veluwe)

Kwartier Roermond

KwartierZutphen

(Graafschap)

Twente

Salland

Kwartier Nijmegen

Overijssel

GRAAFSCHAPBENTHEIM

(Overkwartier)

Vecht

IJsse

l

Berkel

R i j n

Lippe

Ruhr

Erft

Roer

M

aas

Waal

Linge

Nederrijn

Indeling van de kwartieren vanaf 1359:

Kwartier van Roermond (Overkwartier)

Kwartier van Zutphen (Graafschap)

Kwartier van Nijmegen

Kwartier van Arnhem (Veluwe)

Oorsprong van het Gelderse machtsgebied,rond 1120 overgedragen

Het machtsgebied en de invloedssfeer van degraven (vanaf 1339 hertogen) van Gelre tot hetmidden van de veertiende eeuw

0 20 km

Kaarten Limburg.indd 9 15-05-13 10:02

De Maasgouw 133, 2014 - 4156

Het is dit proces van machtsvorming tussen 900 en 1200 geweest dat leidde tot versnippering en competitie. Hierin kon niemand, ook de Duitse keizer niet, werkelijk de boventoon voeren. Zeker toen de graven van Gelre en Loon, de hertog van Brabant en de aartsbisschop van Keulen zich ook nog eens mengden in dit machtsspel, ont-stond de territoriale lappendeken die Limburg eeuwenlang zou blijven.

De tweede factor die deze territoriale versplintering kan verklaren, komt in deel 1 jammer genoeg minder aan bod en dat is natuurlijk het economisch potentieel van de Maasvallei. Naast de opbrengst van de landbouw op de vruchtbare lössgronden moeten ook de mogelijkheden tot nijverheid (bijvoor-beeld van aardewerk en metaal) in dit gebied optimaal zijn geweest. En dan heb ik het nog niet eens over de opbrengst uit de bossen in de vorm van wild, bont, hout en houtskool, varkens, en dergelijke. Dit alles ver-schafte niet alleen het noodzakelijke surplus voor de bouw van kastelen, kerken, kloosters en steden, maar maakte de regio continu hoogst aan-trekkelijk voor wereldlijke en geestelij-ke heren. Zij benutten deze economi-sche bronnen voor de uitbreiding van hun macht. Ook Midden- en Noord-Limburg kregen deel aan deze ontwik-keling toen vanaf 1200 de handel ging toenemen. Dit leidde tot de opkomst van markten en handelssteden in de Midden-Maasvallei: Sittard, Roermond, Weert en Venlo. Wie ooit de kaart heeft gezien met laatmiddeleeuwse heerlijk-heden en kastelen in Midden- en Noord-Limburg, kan niet anders concluderen dan dat de economische draagkracht van dat gebied heel groot moet zijn geweest.Deel 1 geeft een rijk geschakeerd beeld van de ontwikkeling van macht en cultuur in het huidige Limburg van de Vroege tot en met de Late Middel-eeuwen. Religie en politiek vormen daarbij de kernthema’s. Ook de rijke oogst aan architectuur, kunst en lite-ratuur die deze uitzonderlijke ontwik-keling van kerkelijke en wereldlijke macht opleverde, komt aan bod. Daarbij worden de steden en de stads-cultuur, en de materiële cultuur van de adel niet vergeten.

DorestadUtrecht

Deventer

Bremen

Paderborn

Essen

Keulen

Bonn

Frankfurt

Mainz

LorschWorms

Speyer

Weißenburg

Straatsburg

Remiremont

Murbach

Basel

AutunBesançon

Langres

Auxerre

Sens

Troyes

Toul

Bouxières

GorzeMetzReims

Châlons

Verdun

Thionville

Trier

Echternach

Prüm

Stavelot

Chèvremont

LuikNijvel

Kamerijk

Corbie

Saint-Vaast

Saint-Amand

Sint-Truiden

MaastrichtAken

Sint-Odiliënberg

Nijmegen

Egmond

Xanten

Antwerpen

Gent

DoornikEname

Brussel

Leuven

Lobbes

Saint-Hubert

Bouillon

LaonAttigny

Andernach

Duras

Limbourg Saffenberg

Chiny

Kornelimünster

Valenciennes

OPPER-

LOTHARINGEN

NEDER-

LOTHARINGEN

Weser

Ems

Lippe

Lahn

Nahe

Rijn

AareSaône

Seine

Loire

Marne

Somme

Schelde

Maas

Rijn

arten Limburg.indd 4 23-04-13 11:5

3. Kerkelijke en wereldlijke macht in Lotharingen. Bron: Limburg. Een geschiedenis; Maarten Slooves.

zetel aartsbisschopbisschopszetelklooster/kapittel

koninklijke verblijfplaatsandere plaats

burcht / versterking

koninklijke verblijfplaats

klooster / kapittel

bisschopszetel

stedelijk centrum

andere plaats

zetel aartsbisschop

bisschopszetel

klooster / kapittel

koninklijke verblijfplaats

andere plaats

burcht / versterking

koninklijke verblijfplaats

klooster / kapittel

bisschopszetel

stedelijk centrum

andere plaats

zetel aartsbisschop

bisschopszetel

klooster / kapittel

koninklijke verblijfplaats

andere plaats

De Maasgouw 133, 2014 - 4157

Vesdre

AmblèveOurthe

Maas

Roer

Niers

Rijn

Rijn

Waal

Maas

P E E L

V E L U W E

R I J K S W O U D

Asselt

Bilzen

Bree

Echt

EijsdenEpen

Erkelenz

Gangelt

Heerlen

Hoei

Houthem

Kalkar

Maaseik

Renkum

Richterich

Roermond

Straelen

Vaals

Arnhem

Venlo

Venray

Viersen

Wesel

Wessem

Weert

Maastricht

Tongeren

Nijmegen

Aldeneik

Munsterbilzen

Susteren

Sint-Servaasabdij

Baelen-sur-Vesdre

Elsloo

Visé

Zutphen

Chèvremont

Herbricht

Duras

Born

Horn

Sittard

Wassenberg

Heinsberg

Valkenburg

Limbourg-sur-Vesdre

Gulik

Kleef

Borgloon

Brustem

Kolmont

Kessel

Leuven

Namen

’s-Hertogenrade

Geldern

Kriekenbeek

Dalhem

Gennep

Millen

Merum

Thorn

Kloosterrade

Aken

Herstal

Jupille

Meerssen

Luik

Keulen

Utrecht

Sint-Jacobsabdij

Sint-Odiliënberg

Sint-Truiden

Stavelot

Averbode

Herkenrode

Elten

Neuss

Xanten

Kamp

H A S P E N G O U W H E R V E

L E D E B O S

Malmedy

4. Machtsposities in de Maasvallei, 900-1200. Bron: Limburg. Een geschiedenis; Maarten Slooves.

burcht/versterkingkoninklijke verblijfplaatsklooster/kapittel

bisschopszetelstedelijk centrumandere plaats

burcht / versterking

koninklijke verblijfplaats

klooster / kapittel

bisschopszetel

stedelijk centrum

andere plaats

zetel aartsbisschop

bisschopszetel

klooster / kapittel

koninklijke verblijfplaats

andere plaats

burcht / versterking

koninklijke verblijfplaats

klooster / kapittel

bisschopszetel

stedelijk centrum

andere plaats

zetel aartsbisschop

bisschopszetel

klooster / kapittel

koninklijke verblijfplaats

andere plaats

burcht / versterking

koninklijke verblijfplaats

klooster / kapittel

bisschopszetel

stedelijk centrum

andere plaats

zetel aartsbisschop

bisschopszetel

klooster / kapittel

koninklijke verblijfplaats

andere plaats

De Maasgouw 133, 2014 - 4158

Romeinse tijd en IJzertijdGeografische ligging en economische potentie vormen ook de belangrijkste verklaringsfactoren voor de bijzondere geschiedenis van die perioden die we vooral uit archeologisch onderzoek ken-nen: prehistorie, IJzertijd, Romeinse tijd en Vroege Middeleeuwen. In deel 1 van Limburg. Een geschiedenis voorziet een keur aan Nederlandse archeologen ons van de nieuwste inzichten op hun vak-gebied. Zij laten zien hoe de samenle-vingen in die perioden functioneerden in economisch en agrarisch opzicht. Juist hier lezen we en zien we op prach-tige kaarten hoe ‘Limburg’ onderdeel uitmaakte van grotere politieke en cul-turele verbanden, zoals in de Romeinse tijd, toen ‘Limburg’ deel uitmaakte van de economische en politieke kernregio tussen Keulen en Tongeren in de Romeinse provincie Germania Inferior. Maar ook voor de voorafgaande IJzer-tijd hebben we inmiddels een helder beeld van de culturele, politieke en eco-nomische samenhangen.

Juist het geografisch uitzoomen van de auteurs die over deze perioden schre-ven, plaatst Limburg in een verhelde-rend perspectief. Zij maken duidelijk hoe geografie en economische mogelijk-heden maatschappelijke en politieke ontwikkelingen in gang zetten. Het tien-tal archeologen zorgt met hun bijdragen voor een unicum in het geheel van Nederlandse provinciegeschiedenissen, want die schieten waar het archeologie aangaat meestal schromelijk tekort. In deel 1 van Limburg. Een geschiedenis vormt de archeologie juist de ruggen-graat, ook voor de Middeleeuwen.

Limburg en BrabantTot slot wil ik iets zeggen over het belang van provinciegeschiedenissen als deze en van regionale geschiedenis in het algemeen. Ik kan dat doen door antwoord te geven op de vraag wat ik als hoogleraar Cultuur in Brabant doe in de redactie van een geschiedenis van Limburg. Behalve een persoonlijke reden – mien moôder és van heej – zijn daarvoor ook twee goede inhoudelijke redenen, een historische en een weten-schappelijke. De eerste reden is de ver-wevenheid van de Brabantse en Lim-burgse geschiedenis. De hertog van Bra-bant was immers al vanaf 1204 heer van half Maastricht. In 1288, bij de

Waal

Domm

el

Niers

Lippe

Erft

Rijn

Vinxtbach

Moe

zel

Nahe

Sûre

OurtheLesse

Oise

Aisne

Suippe

Marne

Seine

Somme

Selle

Noy

e

Avre

OrnainSeille

Moselle

Meurthe

Erbach

Orne

Sarre

Nied

Chiers

Sambre

Maas

Scarpe

Lys

Yser

Dyle

Aa

Liane

Authie

Deule

Roer

Amblève

Yeres

Demer

Rhin

Vesdre

Jeker

Alzette

Aire

Aisne

Ourcq

Ailette

Petit Morin

Grand Morin

Yonne

Armençon

Seine

Aube

Marne

Amance

Saône

Cone

y

Vologne

Breuchin

Lanterne

Ognon

Saôn

e

Mortagne Ill

Vezouze

Madon

Rhi

n

Lauter

SpireBlies

Maas

Lek

Maa

s

L’Hep

te

Scie

Béthune

Eaulne

Bresle

Canche

Saulx

Geul

Therain

Oude Rijn

Nonette

Lahn

Ancre

Prin

s

Vesle

Rijn

Worm

Schelde

Schelde

CIVITAS TUNGRORUM

CIVITASTRAIANENSIUM

CIVITAS UBIORUM

CIVITAS BATAVORUM

CIVITAS FRISIAVONUM (?)

CIVITAS CANANEFATIUMNOORDZEE

Mainz-Mogontiacum

Keulen- Colonia Claudia Ara Agrippinensis

Reims-Durocortorum

Strasbourg-Argentorate

Verdun-Virodunum

Châlons-Catalaunum

Vermand

Boulogne-Gesoriacum

HeerlenMaastricht

MelickHeel

Haelen

VenloBlerick

Tudderen

Aken

Cuijk

Rimburg

Taviers

Liberchies

Braives

Ganuenta

Bavai-Bagacum

Cassel-Castellum Menapiorum

Therouanne-Tarvanna

Beauvais-Caesaromagus

Senlis-Augustomagus

Soissons-Augusta Suessionum

Arras-Nemetacum

Tongeren-Atuatuca Tungrorum

Toul-Tullum

Metz-Divodurum

Trier-Augusta Treverorum

Xanten- Colonia Ulpia Traiana

Nijmegen- Ulpia Noviomagus

Voorburg-Forum Hadriani

Amiens-Samarobriva

Langres-Andemantunum

Troyes-Augustobona

Sens-Agedincum

Meaux-Iantinum

Paris-Lutetia

Rouen-Rotomagus

Augst-Augusta Raurica

Speyer-Noviomagus

Worms-Borbetomagus

Wiesbaden-Aquae Mattiacorum

Brumath-Brucomagus

G A L L I A B E L G I C A

G A L L I A L U G D U N E N S I S

G E R M A N I A I N F E R I O R

G E R M A N I AS U P E R I O R

G E R M A N I A S U P E R I O R

GALLIA BELGICA

GERMANIA SUPERIOR

© Titus Panhuysen 2013

5. Limburg en de Nederlanden in de IJzertijd. Bron: Limburg. Een geschiedenis; Nico Roymans en Henk Hiddink.

6. Limburg en de Nederlanden in de Romeinse tijd. Bron: Limburg. Een geschiedenis; Titus Panhuijsen.

7. Hertog Jan I op het slagveld van Woeringen, 1288. Bron: Codex Manesse, UB Heidelberg, Cod. Pal. germ. 848, fol. 18r.

De Maasgouw 133, 2014 - 4159

Slag bij Woeringen (afb. 7) veroverde hertog Jan I van Brabant ook nog eens de titel ‘hertog van Limburg’. Limburg en Brabant hebben dus een oude geza-menlijke geschiedenis. Daaruit wil ik echter niet al te veel consequenties voor het heden trekken ook al voert de kroonprins(es) van België de titel hertog(in) van Brabant en zouden velen - met mij - graag zien dat onze koning de titel 'hertog van Limburg' zou voe-ren. Een teken van historische continui-teit.

Ik wil hiermee wel het belang bena-drukken van regionale geschiedschrij-ving die niet uitgaat van gepredesti-neerde geografische kaders maar van interregionale samenwerking en verge-lijking. Niet voor niets werkten aan deel 1 archeologen en historici mee uit heel Nederland (en een uit Duitsland). Regionale geschiedenis heeft dan wetenschappelijke waarde, niet eens zozeer als noodzakelijk tegenwicht tegen de onvermijdelijk hollandocentri-sche nationale geschiedenis, maar wel als broodnodige nuancering van en aanvulling op de geijkte canon. De geschiedenis van Limburg, maar ook die van Brabant en Gelderland, houdt uitdrukkelijk geen rechtlijnig en dus eenvoudig verhaal in. Dat hoeft ons niet af te schrikken. Integendeel: juist in het Europa van nu is het essentieel te beseffen dat nationale en regionale identiteiten en geschiedenissen niet gebaseerd zijn op tot onheuglijke tijden teruggaande continuïteiten en onwrik-bare gegevenheden. Besef van histori-sche wortels is cruciaal, mits we ons realiseren dat ze allerminst onze toe-komst determineren: daarvoor is de geschiedenis, en zeker die van Limburg, te veranderlijk geweest.