S|qskie Sprawozdania Archeologiczne'lbnr XLIX, s. 345-35U Wrocl w 2007

jvl l l l ' ()s ł,A\\' f URN,IANI.]K' sł-AWoMIl l KUI,PA, oI,HC MF]l-NYCHUK

UKRAIŃsKo-PoLSKIE BADANIA RoZPoZNAWCZEBYŁEGo ZESPOŁU KLASZToRNEGo w BoŁsZoWCACH

(OBW. I WANOFRANKOWSKI, UKRAINA)

Abstract: Archaeolo8ical cxcavłtjon nradc in Nlav 2006 was ol sondi l l ic t) 'pe ind covcrcd i r totaI arcaof l t l n1r. In spi tc of i ts l imitcd spat i t l extent thc invest igat ion sccured evidcncc on several occup:rt ion episodcs ofdi l iercnt chl tracter, nrost ofthem not noted in the archivł l sources. Next b re l icsofprehistor ic to modern occupatkrn the f indinBs inc luded an extensivc cenletery and poss ib le br ickbui|d ings lv|r ic l r apparent lv Prc.dłted the construct ion ofthe exjst ing |8th c ' Błroquc c l rur.h and

Keywords: Ukrłine, (]arnrcl ite C)rr ler, nrr:nastely, post nledieval '

Ukraińsko-polskie badania rozpoznawcze byłego zespołu klasZtornego oo. karme-litów trzewiczkowych w Bolszowcach podjęte zostały na Podstawie współpracy po-między Parkiem Narodowym ,,Dawny Halicz'', kierowanym przez A]eksandra Berehowskiego, a lnstytutem Archeologii Uniwersytetu Wroclawskiego. Z ramienia parkuNarodowego ,,Dawny Halicz" pracami archeologicznymi kierowal Oleg Melnychuk,zaś ze strony Polskie'i Mirosław Furnranek i Slawomir Kulpa. Prace podjęto na za-proszenie Prowincji Ukraińskiej Zakonu Ojców Franciszkanów we Lwowie. Badaniaprowadzono w ranrach wycieczki badawczej studentÓw Instytutu Archeologii Uni-wersytetu wroclawskiego' w dniach 22-27 maja 2006 roku. CeIeIn badań bylo wstępneroZpoznanie obiektu pod względem jego stanu zachowania, posadowienia elementówarchitektury wchodzqcych w skład zespołu oraz jego stratygrafii i charakteru podłożageologicznego. Badania mialy dostarczyć infolmacii, które mogą byc wykorzystanew studiach geotechnicznych, konstrukcyjnych, architektonicznych ibudowlanych,związanych z planowaną i prowadzoną rewaloryzacją zespołu pokarmelickiego.

Obiekt w Bołszowcach polożonyjest n a wzgórzu z|oka|izowanym na południowyzachód od rynku w Bołszowcach (ryc. l-4). WzgóIze to stanowi ostaniec marglowy,pokIyty czwartorzędo\^.'ymi utworami lessopodobnymi. ZlokalizoWane iest ono prZyujściu Narajówki do Gniłej Lipy' w odleglości okolo l km od mie.jsca, gdzie ta ostatniawpada do Dniestru. Pod względem fiz'ycznogeograficznym jest pograrric ze tzw. GórBrzeżańskich i Kotliny Naddniestrzańskiej. Takie położenie wzgórza podkreślalo jego

346 Furmanek, S. Kulpa, O. Melnychuk

Ryc l. Bolszowce, obw. iwanofrankowski. Lokalizacja wykoPów badawczych: l - zachowanakościoła i klasztoru, 2 - wykopy

naturalne strategiczne walory. Położenie tego miejsca miało również dużew ramach funkcjonowania naturalnych systemów komunikacyjnychz układem dolin rzecznych. DzisĘsza forrnawzgórza asztorn€go jest

iego Pierwotnego, naturalnego ukształtowania oraz późnĘszych,przekształceń.

}ako miasto Bołszowce wystęPują od XVII wieku. zanim w źródłachsię nazwa miejscowości Bołszowce, funkcjonowała wielokrotnie nazwaktóra zapewne odnosiła się do funkcjonującego tu od XV w. ośrodka włości,z czasem został zdominowany przez młodsze Bołszowce. W XVdo rodziny Spiczników. Pod koniec XVI w. i w 1. poł. XVII wieku

w. BołszórĄ'Bołszowce

Ukr l ińsko.polsk iebaclaniaIoZPofnawczeb'v legoZesPołuklas7torncgo 347

Ik)łszo\vce' obw iwanofrankorvski ' I]asad.t kościołł' s l in Z poc7. xX w' (Krasny' u ló j . ik 2002)

348 Furmanek, S. Kulpa, O. Melnychuk

Ryc. 3. Bolszo\vce, obw. iwanofrankowski. Kościól i kIasftor, stan f 2006 r

do Kazanowskich' Posiadali oni w miejscowości również okazały zamek' W XVIIwieku majątek przeszedł na własność Jabłonowskich. W pocz. XIX wieku należałon do Małeckich, a od 1830 I. do Krzeczunowiczów. W ciągu XVIII i XiX wieku byłtu znaczący ośrodek targowy' Jednak wielokrotnie nawiedzające tę okolice najazdyKozaków, Tatarów i Turków uniemożliwiły rozwinięcie się tu poważnie'jszego ośrod-ka miejskiego. Miasto słynęło głównie ze znajdującego się w nim klasztoru.

Akt fundacyjny klasztoru został wystawiony przez kasztelana halickiego, a póź-niej hetmana polnego koronnego i wojewodę podolskiego, Marcina Kazanowskiego,23 lutego l623 roku, a w 2 lata później zostało Powiększonejego uposażenie (Krasny,wójcik 2002). Przypuszcza się, że już .$/ l624 r. istniał murowany kościół karmelitów,do którego wprowadzono cudowny obraz. Prace nad wyposażeniem trwały długo,w 1642 r. nie był gotowy ieszcze ołtarz główny. w xVII wieku klasztor został kilka-krotnie złupiony p rzez Kozaków, SzwedóW Tatarów i Turków. W latach 40. XVII w.kościót był remontowany, a iego konsekracja nastąpiła w l648 r. )ednak już rok póź-niej kościół został zlupiony i poważnie uszkodzony PrZeZ Kozaków. W l669 r. środkina remont kościoła przekazały Marianna Potocka i Anna ]ablonowska. W l67l r kar.melici opuścili klasztor, który został z niszczony przez najazdy Turków. odtąd zakon.nicy modliIi się w prowizorycznej, drewnianej świątyni. Od 1699 r. lokalna szlachta

9

I3

U k r t l i 1 \ \ k ( ) | ( ) l s k i c l ] x ( l l r l l i l r l i l z p r l l l l a l t z c h r ł c g r ' r i ' ' p r ' I r r l r l l r s r ' t r l r l l c g i l -1.19

3 1 40

933

lłYc ' .1 . ] ] ( ) l t / l^v .C . ( ) l \ \ ' i $ . | |1( ) | . r . l I r | ( ( ) \ !ś|( i \ \ ' \ I ( l | | / ( ) Ó : l

I l ( , \ . i l L r ( l / l ( i f , - l l r r g n r e n l l u p l . r

. , z l 9 ;?

I u n ( l r r r r f r r t / l u f k . r . I $ \ l c $ l i J ( ( n r . n l o N r ,

350 Furnrrnck, S. KLrlpa, O. it l t lnichuk

zacZęłil Zbielać funduszc rla oclbr.rdowę klasztoru. PrzystqPk)no clo niej w l7l8 roku.W l725 roku kościół zostal konsckrowany przez arcr.biskupa |arr Skarbka, a budowę

ukończono w I728 roku' W następnycl-r latach prowadzono Prirce nad lvystrojem

kościola' W latach 60. XVIII w. z inic,1atyWy Antotliego Barnaby ks. }abłonowskiegopodjęto kolejne prace rcn]ontowc u'kościele' w 1777 l. ktlnsekrowirno odnorr' ionąświątynię i dokonano koronacji cuclorvnego obrazu IvIatki Boskiej' Na pocz. XIX tv'rvykonancl norvq posadz-kę. W ltł60 r' podjęto krllejny relrront kościola' który konty-nuou'ano jeszcze rv różnych latach XIX rv' i I. pol. XX rvieku.

W trakcie badań lv 2006 r' zlłtlżono trzy lvyktlpy sonclażorve, kttirych bkalizacjapod,vktorvana była rvyjaśnienicnl problelrlólr ' getltcch n icznych' kollstrukcyjnych oraz

architektonicznych i kolrsultorvana była 7 zespołenl Politechniki Sl.1skie,j (dr AntoninaZaba, prot. dr hłb. Ierzy Sękowski, dr Marcin (itirski). Łr1cznie powierzchnia wyko'

pórv rvvniosła l8 m]. W,vkonano równicż plan rvirt strr' icolr',v rvzgtirza klasztornegoprzy uż,vciu tachimetru Iaserorvego lirnrv Leica (r,vc' l) ' Prace prorr'adzono rv obrębiesiatki typu.grid' ' opartcj na u|<ładzie współrzędnych kartezjariskich. Eksploracjęrv'vkopólr' prorr'adzol,ltl |]]etod.} walstw naturaln)'ch, ktrire rt' przypadku rviększej

Irriąższości dzie|one były na w.rrstwy nlcchaniczne. W trakcie baclań inrventaryzo.wano kirżdq jcrlnostkę stratygraliczllą (tj. waIstWy, styki' fundanlcnty itd')' nadaiqcjej kolcjne nunlerY \v obrębie ptlszczeg<ilnl'ch rr'1'koptirv. Na bieżąco prou'adzono

inlventaryzacię zabytk<ilv ruchoIrr1'ch tlraz prorvaclzontl dokunletrtację opisową, ry.sunktllr'ą i fot<lgrafi czni1.

W1'kop I/06 zlokalizorvan1'lr,vł po pt!łnocnej stronic prezbiteriurrr kościoła klasz.tornego. Ukłacl stratygrahczny' zwłaszcza w górIry parti irch, był znaczll ie z t) lsZcZon\'

nowożytnyn]i (głórvnic dlvudzicstowiecznynli) rvkoparrli, lv tvnl lównież wkopemprzebiegając1'nr tvzdluż ścian1'prezbiteriunl, zlr' iązaIr\'|n Z \t'Ylanicm bettlnorvej od.sadzki (prarvclopodobn ie renltlrlt kości<lla' prowatlzony przez.f' |)ięsiewicza w l93lroku; Krasny, \Ąrojcik 2002, s. 56). Poniżej rvkoprirv oclkrvttl fcl ikty struktur,v w'Y'

konatlej z łanlirnego lupka' bę<lącej prarvclopoclobll ie fi l ldirnelr1cnl nietlkreślonegobudyrlku, warstWę,'cnrentarzysktlwq'' z clwona grobanli (por. ulr'łgi na tcn tenrat:Buko 1997, s. lOl 105t Furmanck 2003) oraz niovielkie relikty rvarstrvy osadniczejpoprzeclzająccj po$'stir|]ie cnetrtarzyska (ryc' . l).

Niewielki odcinek oclsłoniętego tund.lmentu ull ienl()żliwia okrcślenie,jcgo forny.Można jed1.nie strr' ier.clzic, że przebicga on lvzclłuż |inii pc!łntlc_południe' z lekkinr ot1chylenielrr ku zirchocl<lrvi. l)ozvcję stratygIahcZl]i} tego fundirnrentu określająprzecle rvszystkinr pozostirłości cl]lentarZa' otlkryte groby częściowo l]irruszyły tenfundalrlent, ctl rl 'skitzt.tje l]a .jego stalszeńst\\'() \\' stosunku dtl cl lentarza. Relacjastratygraliczl]a pclmiętlzy nint a fundaIrrcntent kościtlła klaszttlrrrego nie.jest jed'

nozn.lczna' ale raczc,j nranry do cz,vnienia 7 puecięciel]] tego l.undancntu Przezfundalrrent ścianr'pl(l lnocnej prezbiterir'rnl kościola. Skronrna ilośc infi lrrrracji nieptlzwirl ir nanr rtirvnież na okrcślctl ie cZirsu Pou'st.r|l ia te!.o ftrI]datl]entu. Prawdopo.dobn ie jest trl otljekt ptlprzeclzaji1cr' lvzn iesienic kościoła kIirsztrlrncgo (łączn ie z jego

(

cr

szrC

T

Fzt

Tr

frc

Ukraińsko polskie b:rdarria rozpoznłrr 'cze b,vlego zespolu klasztorncso 35l

XVII.wieczną fundacją). Zniszczenie tego obiektu nastąpiło najprawdopodobniejprzed wzniesieniem pierwszego kościola klasztornego, a jego destrukcia następowalaw koleinych wiekach' do czego przyczyniło się również powstanie cmentarza orazpÓźniejsze wkopy o różnym charakterze.

Z cmentarzem związane są dwa odkryte w wykopie groby. Zmarłych w obugrobach pochowano w pozycji wyprostowanej, na wznak, z wyprostowanymi noga-mi. Groby zorientowane są w przybliżeniu wzdłuż linii wschód-zachód, z głowamiPo stronie zachodniej (w rzeczywistości groby te odchylone są na południe od kie-runku wschód-zachód). lstotną obserwacią.jest stwierdzenie różnic w orientacji od-krytych grobów oraz orientacji kościoła klasztornego. |est to przesłanka wskazującarównież na pozycję chronologiczną cmentarza _ naiprawdopodobniej iest on star-szy niż obecnie istniejący kościół. Zak|adając, ze zazwycza1wskaźnikiem orientacjigrobów iest orientacia kościoła (co ma dość powszechne uzasadnienie empiryczne),lnoi:na przypuszczac, że kościół poprzedza,jący istnienie obecnej świątyni miał innąorientac.ję. Na podstawie tych plzeslanek, cmentarz ten można ogólnie datowacna okres przed XVlll wiekiem.

Wykop IIi06 zlokalizowany był po zachodniej stronie zachowanego skrzydlazabudowań klasztornych. Zadaniem badań podjętych w ramach tego wykopu bylookreślenie sposobu fundamentowania budynku klasztornego, określenie stanu za-chowania furrdamentów, z\łłaszcza Próby określenia przyczyn przebiegającej w tymmieiscu Widocznei rysy na murze klasztoru, warunków geologicznych ich posado.wienia oraz wstęPne rozPoznanie stratygrańi te.j części stanowiska.

Górną częśc układu stratygraficznego stanowiły współczesne wkopy i nawar.stwienia, zwiąZane z funkcionowaniem budynku klasztornego w XX wieku. Poniże;zalegały warstwy osadnicze Z dużą ilością materiału zabytkowego w postaci fragm.naczyń glinianych, szkła naczyniowego, kafli oraz Zwierzęcych szczątkóv/ kostnycho charakterze pokonsumPcy.jnym. Duża ilośc materiału wskazuje na śmietnisko-wy charakter tych nawalstł1r'ień, związanych zapewne z funkcjonowaniem w tymmiejscu części gospodarczej klasztoru. Sekwencja tych nawarstwień rozdzielona jestwarstwą zawierającą znaczną ilośc lessu, której powstanie związane jest z wykony-waniem w tym rejonie pewnych prac ziemnych, które można Wiązac z powstaniempierwszych, zapewne podpiwniczonych budynków klasztornych. NaWarstwienia tezalegają również pod fundamentem klasztornym, co ma niewątPliwy wpływ na sta-tykę tego obiektu. Materiały zabytkowe pochodzące z tych \^/arstw są dośc,iednolitepod względem cech technologicznych i stylistycznych i można je ogólnie datowacna XVII_l. poł. XVIlI wieku.

Poniżej tych poziomów odkryto kwadratowy obiekt o bokach ok. l,l m, wkopanyw żółty less. obiektu tego nie eksplorowano, stąd trudno iednoznacznie określić jegofunkcję. Cechy formalne wskazują, że może to byc pozostałość studni lub kloaki. Brakrównież dokładnych przesłanek, pozwalaiących określić'jego chronologię, najpraw-dopodobniej jednak datować go można na XVII wiek (ryc. 5).

352 Furmanek, S. Kulpa, O. Melnychuk

Na tym samym poziomie odkryto fragm. Pochó\^/ku szkieletoł\'ego, częściowoZnajdującego się Pod budynkiem klasztornym oraz prostokątny zarys, prawdopodobniejamy grobowej, związanej z drugim pochówkiem. Jama ta została częściowo naruszonaprzez ww. kwadratowy obiekt' Groby te zorientowane są wzdłuż linii wschód-zachód,z odchyleniem części zachodniej ku południowi (azym]j. 235.), Zastanawiający jestrównież sam fakt wzniesienia zabudowań klasztornych na cmentarzu.

Kolejny wykop (III/06) zlokalizowany był we wschodniej części terenu klasztor.nego, na terasie pomiędzy dawnymi' obecnie nieistniejącymi zabudowaniami klasz-tornymi a murem klasztornym. Zadaniem badań podjętych w ramach tego wykopubyło wstępne rozpoznanie stratygrafii tei części stanowiska. Układ stratygrańcznyw górnych partiach był zniszczonY nowożytnym wkopem. W obrębie tego wkopuwystąpil jednakdość bogaty, redeponowany materiałarcheologiczny(ceramika,kafle,szklo, wyroby metalowe, krzemienie itp.).

Najstarszym elementem stratygraficznym jest warstwa podglebia (warstwa kul-turowa?), którą ze względu na brak materiału archeologicznego trudno datować'W warstwę tę wkopana iest warstwa cmentarzyskowa, w obrębie której \'/ystąpiło5 grobów szkieletowych (ryc. 6). Moż na ptzyplszczaĆ, ze młodsza faza cmentalzyska\-łl tej strefie funkcjonowała w czasie, kiedy istniał już kościół klasztorny w obecnei

Ryc.5 Bolszow.e, obw. iwanofrankowski. Wykop II/06 z odkrytymi obiektami

' \ . i , r i L L \ l , r r . r r ! r , l l . r I r I L i I I ) - L r / I I \ ! r L \ l \ . . l r L , r , / l ! i l t l L l l r \ ! f l . l l l l l .

' r . r ( i r . L , r \ . i . . , ! / ! \ r o \ L | | I r I | ( ' \ . , r | . / r , r I ' L i / r i l . . , , 1 , , , , l l . l l o \ \ o / '

1 , r . r , 1 . . , t , ' r r . L . L \ l f r . l r l r L r / r ) . r r i . t l o \ \ , r , L t , r L j \ , r j r , L ) i " . . ' r , L l l i \ i \ l ( j ! l l L , , r . \ , L

r r i ' l . r l , L l , r r r r ' l , r . l , i , l ) r ) / r ) i ( \ / \ ! r f ( , \ \ ( ) / \ L r \ ( r i \ . r . l r \ L L r \ \ ' r , ' , 1 l . t r t l l l . l ,

r r r , , ' \ r r r r 1 r \ \ L ) / \ : r I \ ( I I / ! | c ! \ ! I ( ) \ \ . I I | ( ( L o I I I I L I L L r I . L , , l L l , r l l . l l l \ ( . : I :

" 1 . 1 1 , , ' r r ' . i , l L . t : t l , r t ! ! l l r ( ) L ( , r l r , / 1 1 , . r r \ , r r \ ( 1 ) . ; l \ . r / r . 1 , , '

r r I l ' r I r L / r ! ( ! r . l r r : . . l l r , r ' ( , r r r l r L , , ' , i , r . . l \ \ I \ \ J l l r r . 1 ' ,r r , ) , r I . r I , L ' . . . , . ( : . 1 ! , , \ . . . i ' . r L l l , L l L r \ r r l ' r r r 1 r L \ s l l r l L L l j ( ! / \ . ' | L l .

I r t . l

' t . . L t . L !

. . ! i r l l r ' i , L l i l

l l t ' \ ! \ \ i . L I

i , 1 . / . 1 ! . . r t l r r \ , . .

. , l , r r r L . . ' , r ,

1 , ,

' . , . . . r r I . , , . ( L i . l . , , L r l ' / . . , 1 , , ' ' i r r r

Furmanek, S. Kulpa, O. Melnychuk

\ ,( ,

(^( .

\ ,

\

nk

k,ol

c(lti

r , ,

sk

o bst r

tarter

ws

istlta rkla

\ ,

s t iq,

Ir

Ryc. 7. Bołsfowce, obrv. irvanofrankorr'ski. Wybór ceranriki nouoŹytnej

Ukraińsko-polskie badania rozpoznawcze byłego zespołu klasztornego

przy kościele (wykop I/06)' natomiast szkło naczyniowe w wykopie IUoó. odkrytefragmenty w znacznei mierze można dato$'ać na xVII.xvIII wiek. Wśród przedmio.tów metalowych najliczniejsze są gwoź,dzie żrc|azne'Do specyficznych form wyrobówmetalowych zaliczyć można łuski i kule ze współczesnej broni oraz kule muszkietówodkryte w wykoPach I/0ó i II/0ó. Są one świadectwem licznych walk i niepokojówałiązanych z istnieniem klasztoru w Bołszowcach od XVII wieku po czasy współ-czesne. Na szczególną uwagę zasługuje boratynka Jana Kazimierza wybita w 1663roku oraz pojedynczy egzemplarzfajki. We wszystkich badanych wykopach odkrytorównież wyroby krzemienne. Większość tych artefaktów na|eĘ łącryć z osadnic-twem neolitycznym' przy czym obecność form spatynowanych nie wyklucza równieżmożliwości wystąPienia w tym mĘscu śladów osadnictwa Paleolitycznego'

Na podstawie wyników badań sondażowych, przeprowadzonych w 2006 r., moż-na podjąć próbę odtworzenia sposobów kształtowania przestrzeni w obrębie wzgórzaklasztornego w Bołszowcach. Ze względu na niewielki zakres prac, poniższe wnioskiwymagaią jednak Podjęcia dalszych badań.

Najstarsza faza osad niczawiąże się zpobytem na tym terenie ugrupowań łowiec-ko-zbierackich z okresu pa|eolitu' Niewielka ilość materiatów uniemożliwia jednakokreślenie bliższej atrybucji odkytych materiałów.

Kolejna faza może być datowana na młodszą epokę kamienia. odkryte fragmentyceramiki oraz podomowy charakter inwentarza krzemiennego może wskazywaćna obecność wtym mieiscu osady najPrawdopodobnĘ związanej ze społecznościamikultury trypolskĘ ,przy zlacznymudziale elementów wywodzących się ze środowi.ska kultury |ubelsko-wołyńskiej.

obecność redeponowanej ceramiki średniowiecznej wskazuje na funkcjonowaniew tym mĘscu bliżej nieokreślonego osadnictwa. Brak jednak jakichkolwiek pozo.stałości stratygraficznych, które moż nałączyć z tą fazą.

Kolejny etap wyznacza istnienie bliżei nieokreślonej konstrukcji budowlanej,której pozostałością jest fundament odkrpy w wykopie I/0ó' Nie można jednak przyobecnym stani€ rozPoznania podjąć próby jego interPretacji funkcjonalnej i prze.strzennei. Trudna jest również do określenia chronologia Ęo4biektu.

Po zakończeniu funkcjonowania tego obiektu na terenie wzgórza powstał cmen-tarz. Groby tego cmentarza odkryto we wszystkich badanych wykopach. Cmentarzten funkcjonował w kilku fazach, najpóżniejsza z nich, ale najprawdopodobniejograniczona tylko do terasy we wschodniej części wzgórza, funkcjonowała iuź Po po-wstaniu obecnego obiektu sakralnego. Orientacja większości grobów może sugero-wać, że orientowane byĘ one w stosunku do wcześnĘszej świątyni' poprzedzającejistnienie obecnego kościoła. Brak danych, co do określenia czasu Powstania cmen-tarza.Przy okazji zwraca również uwagę odmienna orientacja zachodniego skrzydłaklasztoru, która może odwzorowywać Pierwotną orientację założenia klasztornego.

JJ5

356 fLrrtn ek, S. Kulpr, O. Nlclnychul i

Kolejny etap zagospoclarowania wyzlracza obecność obiektu gospodarczego, naj.praudopodobniej studni lub kloal<i, odkrytego w wykopie IIl06. Na podstawie przestarlek stratygraficznych można go datować na okres nowożytny (XVll wiek?).

Użytkowanie tego obiektu zakończyło się najprawclopodobniej rv ciqgu XVII s' ieku' kiedy ponad nim ufortlowały się nawaIstWieni.r osildnicze' o charakterze śniet.rl iskowynr, z dużą ilością nraterialów zabytkowych' wskazujące na obecntlśc rv rcjon iewykopu II/06 zaplecza gospodarczego, w tym najprawdopodobniej kuchni. Narvar-stwienia te poprzedzają powstanie zachowanego do dzisiaj skrzydła klasztornego.

Pozostałe układy stratygraficZne Wiqżi} się Z Powstaniem oraz funkcjonorvaniemklasztoru w formie zachowanej do dzisiejszych czas(xv. [,iczne wkopv rejestrorvanerve rvszystkich wykopaclr nożna głównie clatować na XIX i XX wiek.

Badania solldażowe prowaclzone w obrębie bylego zatożenia klasztornego oo'karmelitów' ponrinro rriewielkiego zaklesu PIZestIZenllego oraz trudnych warunkótl 'atnosf.erycznych, ujawniły clużq zklżoność clrronologiczną i fur-rkcjorralnq obiektu,znircznie bogatszą niż wskazują na to Źródła archiwalne. Oprócz śladóW osadnict\!a

PradZie,jowego' istotnynl odkrycien jest stwierdzenie obecności najprarvdopoclobniejrclzległego cmentarZa oraZ Zapelvne obiektóW arcIritektury murclwanej poprzedzającej pt.arvdopodobrlie powstanie barokowego kościoła'

LITERATURA

I]uko A' l997' Cr lcntarzysko wc7csnośrcdnio\L icc l l le Pr l} 'koście le p l laf ia ln1'n ś\\ ' ' K|ta l z) l l ) ' i ś1| '

stanisł i l lvJ. I tr . l I A ' Buko ( led.) ' K/cr;n l ló t t l I , n|t iu tozpn.]./1|\ 'L.r l939 1992' wtrs l t r\\ ' i r : IAiF

P A \ , s . I 0 l l l 9 .

l )ąblo\ 'sk i ]Vl ' , ]\4 ' ( ;aje l\ 'sk. l , ] ' KIuPPć l99] ' IróźnośrcdniorL icc7nc i l ro\1)żytnc ni lc lyni i l g l in i . l nc ik. l l lc '

Ńon1entłrZ do lnal i7y ' I t\ , l I S ' . I lbrrcz,vński ( l .cd.) . S. l l l r lo l l l i ' : r : : l l . l r /n id ]969 ]9/, .3, | ' l . \V. l Iszt l \ i i l :

IA iFI PA.".- , s .2 '10 261.

t) .]b l o\!ska N4' , j t l ' C. l jc{skł' J ' Krr ' lPpć l996' P i lżnośrcdniorr ' iccznc i I lo\\1)ż) ' tnc ni lc lYnia g l in i . rnc Ze ( . l

now iska (]o l legiunl ( i ()sto lnj .1nu nl w s.tndor l l ie l zu ' Ir t : l S ' ' l . lbłcz1' l isk i(rcd ') , ' \ l l ' ldo/ ' l i . ] , . ' j l , l l l l l i , i . l

1969 !97.] ' I ' 2 ' l l ' .gó|f . co l/ . ! i l l '? l (b.! lo ' l i l , ' l l , t ' \vłrs7. l \ ' : l : IAi t] PAN' s ' 3 l1 2.]2.

l ]L l r l r rJ l rck Nl ' ]003. wstęPnc \\ ' 'vn ik i badal i arcbeolt lg iczno . l |chi tckt()nicZnlch r! l 'e j l ln ie kościołl p. lL.

\\ .s7\ 'stk icb Ś\ . jętych w ( i l iwi l : . tch ' ,no.: ' ik ru l | .cu]}} | ' , Gl i | ' , i (d.]| , l i ] , s ' ] l5 ] l2 '( iołub s ' l997 t]adania zespolu pojezLl ick iego orrr nłdzory l rchcoltrg icZl]c \\ , Kras l]ynrst i lwic. , '1f . l l fo]oJ i l l

1, l l l .sł i .śl.o l/łorrt l , . r i J lo.// l i . j , 2,s ' l i ]0 l l i2 'K|Jsn}' P ' N{' Wójc ik ](X)2' Koścjół para6alny P 'w' Zwiastot!ania N. l jświęts lej l ) . rnn) Nlar i i i k l is l toroo.

karnle l i l ów tr fewicZkowvch w l]ołszorvcach. l \ , I l ] ' K. ostfowski ( fed ' ) . Mnfur in lI da d. i t|ó\ 's . t k i

saknh,: j na zicninch ł,stlndnich dawnc'j lłzttr)()9i,lllij' cZ' I' Ko.( iolI i kl|rs.loIf r.,\'tltskoknn i.

ł,{,( l l lxJ l i3o l ,o/. ! ,&l . l l ] ,d r l ls t i f .go, t . l0. KIt lkó$.I N' l ięd7}'nt l rodo$,c (]cntrL ln l Kultur) ' . s .19 '1 '

I 'L lbc lc7 'vk A. 2()(]4. ccr in l ik l średniowicczna i nowoŹytnn z I]ędZienl1 'śla. Z pozost lłr;ści r l r rr l r u obron

ncgo' Irr ' :] A. ( i rus7c7yl iska ' A ' . l .argońska (ret l ' ) ' (łrt l l i ' r l nt l l t l ' ł lł1l l |J lx,() t t l t . icnt i l t , .h Polsk ihad pózucgo śrulniou,it:rua r/rl i':rr.vilr, l,.rptj/c:..l/l],./l' l{ZesZórL: N'Iu'.cLlm okrę8owe, s. 7] 9.l'

sv ieschnikov LK., CupÓlo V.t) . 2004. Keranl ika dat i ror, . rn.r k l . rdrnr i nx)rrct . l \\ ' r l A. Gruszcz) r iska, A. Iar

gol iska (rc!] .) ' ( ;dr, l .d lsh|o i Ł l/1 lrrs/rt t , m z i tnt l t l th polsk i th o.1p(j: , l .T l) .( k ' . ' l i l ) l l , i f . : i l lo. . l ls .)] l '

x -\lŁil...-\,r,r,rt' lizcsr{ir(: I\'hrrcunr OkrQgo\!c, s. I-19 l.1il.

Ukrair isko.polskiebadaniarozPoznarvczebyłesozcsPołuklasztornego 357

POLISH-UKRAINIAN PRELIMINARY INVESTIGATION OF FORMERCARMELITE MONASTERY COMPLEX AT BILSHIVTSI (IVANO-FRANKIVSK,

UKRAI NE)

Arcbaeolt lg ica l cxcavat ion nr i lde at Bi ls l r ivc i in May 2006 lvas o l .so l]dłge type and covered a tota l arc i l

of l8 nrr . In spi t . o l i ts l i tu i tcd spat ia l extent the invest iB:rt ion securecl ev idcnce on sevcral occupat ion

ePisodes ofdi lłcrcnl chirracter, n lost ofthcm not noted in thc rchiv. l l sources ' Next to re l ics ofprehistor ic

to nrodern occupi l t iur the f indings inc luded an extensivc.cnrc lcrv and poss ib le br ick bui ld ings which

apparent lv prc-dir ted thc construct ion ofthe e\ ist ing l8th c. I i . r roque church? and f ionas{er,v.' lhe

o l t lc 'st occupat ion phase is associated with hunter gathercr penetrat ion dur ing thc Palaeol i th ic.

i \ lore nun)crous tr l lces o l sett lement (ceramics, rvorked f l ints) nray l re l inked to the Neol i th ic conln l l l i

t ics ofthc ' l ' rbol)c Culturc. Occupat ion dur ing thc nrcdicval per iod is indicated b,v a smal l qLrant i t) 'o l

rcdeposi ted undctcrnr incd ceramics. The next stage is docLrnrented b,v the remains ofa masonry bLr i ld ing(|oundłt ions) d is.ovcrcd in trcnch I/06' This structure w:rs succect led by r cemetery ivhich 1unct i()ncd

in several phascs. Ihe arrangcment ofmost ofthe bur ia ls suggests del iberate a l ignnrent in re l . l t i ()r l

lo a church pr.dłl j l l8 the Present day str l | . ture ' The next stage of occupat ion is docunrented by thc

remains ofa wcl l or ccsspi t , d iscovered in trench II106, dat ing fronr the lTth c. l t was over la in by . l rub

bish layer.onl i in ing a largc number ofarchaeological f inc ls inc l ic . r t ing asso. iat ion ofth is dcposi t ! r ' i tb

outbui ld inBs ofthc nlonastery (? k i tchens). These layers: lntedatcd the construct ion ofthe monastery wing

\! 'h ich cx ists today. [hc renrt l in ing strat igraphic scr ics is rss()c i ted i \ ' i th the construct ion and operat ion

of thc monastcrv conrplex.

AI1resy dIdorów:Nlirosła\' FurnranckInst) 'tut Archeologi i

Uniwersvtet \Vroclawskiul. Szewska 48

Wroclarvc nlai l: f i larch@poczta.onet.Pl

sławonrir Ku]PdMuzcunr w Woclzisławiu Sląskinr

ul. Kubsza 2Wodzislaw Sląski

e'tuai l: loskulpa@poczta.onet.pl

Oleg MelnlchukPark Narodorvl ' , ,Darvn1 Halicz"

u l . l . F r anka IHal i .f, Ukrłinł