Światowitannual of the institute of archaeology

of the university of warsaw

vol. iX (l)(2011)

fascicle B

Prehistorical and Medievalarchaeology.

archaeology of Poland

warsaw 2012

Światowitrocznik instytutu archeologii

uniwersytetu warszawskiego

toM iX (l)(2011)

fascykuł B

archeologia Pradziejowai Średniowieczna.

archeologia Polski

warszawa 2012

Redaktor naczelny Wydawnictw Instytutu Archeologii UW:Wojciech Nowakowski

ŚwiatowitRocznik instytutuaRcheologii uniweRsytetuwaRszawskiego

Redaktor: Franciszek M. Stępniowski (f.stepniowski@uw.edu.pl)Sekretarz redakcji: Andrzej Maciałowicz (amacialowicz@uw.edu.pl)

Rada redakcyjna:Włodzimierz Godlewski (Przewodniczący)

Elżbieta JastrzębowskaWojciech Nowakowski

Tadeusz SarnowskiTomasz Scholl

Karol Szymczak

All rights reserved© 2012 Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego

ISSN 0082-044XISBN 978-83-61376-73-6

Konsultacja językowa tekstów angielskich: Grzegorz ŻabińskiProjekt okładki i skład: Jan Żabko-Potopowicz

Druk: ARWIL s.c., arwil@poczta.fm

Adres redakcji: Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego,Krakowskie Przedmieście 26/28, 00-927 Warszawa

ŚWIAToWIT • IX (L)/B • 2011

Panu Profesorowi Andrzejowi Kempistemuw Pięćdziesiątą Rocznicę

podjęcia pracy w Katedrze Archeologii Pierwotnej i Wczesnośredniowiecznej(obecnie Instytucie Archeologii) Uniwersytetu Warszawskiego

niniejszy tom „Światowita”dedykują

Autorzy, Rada Redakcyjna i Redakcja

Fascykuł BARChEoLoGIA PRADzIEJoWA I ŚREDNIoWIECzNA. ARChEoLoGIA PoLSKI

Fascicle BPREhISToRICAL AND MEDIEvAL ARChAEoLoGy. ARChAEoLoGy oF PoLAND

Spis treści

Contents

oD REDAKCJI..............................................................................................................................................................................11

Wojciech Nowakowski

PoŻEGNANIE PRoFESoRA DR. hAB. JERzEGo oKULICzA-KozARyNA ..............................................13

Studia i materia∏y

Maria Krajewska

ARChEoLoGICzNE MUzEUM ERAzMA MAJEWSKIEGo W WARSzAWIE ..........................................19

The Archaeological Museum of Erazm Majewski in Warszawa ..........................................................................................48

Marzena Woźny

KoNTAKTy ERAzMA MAJEWSKIEGo z WłoDzIMIERzEM DEMETRyKIEWICzEMW LATACh 1895–1922 ............................................................................................................................................................51

Contacts of Erazm Majewski with Włodzimierz Demetrykiewicz in the years 1895–1922 ........................................78

Michał Przeździecki, Karol Szymczak

BURINS FRoM TANGED PoINTS. SoME REMARKS oN A SPECIFIC WAyoF ShAPING oF TANGED PoINTS ................................................................................................................................79

Rylce z liściaków, czyli kilka słów o specyficznym sposobie formowania ostrzy trzoneczkowatych ............................85

Witold Gumiński

NoWE WyJąTKoWE SIEDLISKo oSADNICzE PARANEoLITyCzNEJ KULTURyzEDMAR NA WSChoDNIM CyPLU WySPy SzCzEPANKI (SEKToR „A”) NA MAzURACh ..............87

A New Exceptional Dwelling Site of the Para-Neolithic zedmar Culturein the Eastern Foreland of Szczepanki Island (Sector “A”), the Masurian Lake District, NE Poland........................138

Katarzyna Januszek

KRzEMIENNE GRoTy STRzAł JAKo PRzyKłAD WyzNACzNIKA PoCząTKóWEPoKI BRązU NA STANoWISKU 1 W SUChACzU,GM. ToLKMICKo, WoJ. WARMIńSKo-MAzURSKIE..........................................................................................145

Flint Arrowheads as an Example of an Indicator of the Beginning of the Bronze Ageat Site 1 in Suchacz, the Tolkmicko Commune, the Warmińsko-Mazurskie voivodeship ..........................................150

Dariusz Manasterski

TyP JUoDKRANTė – IWIEńSKI I TRzCINIECKI KoMPoNENT STyLISTyCzNyW CERAMICE z RzUCEWSKIEJ oSADy W SUChACzU ..................................................................................151

Type Juodkrantė – the Iwno and the Trzciniec Cultures’ Stylistic Component in Potteryfrom the Rzucewo Culture Settlement in Suchacz, the Tolkmicko Commune ............................................................168

Marcin Woźniak

GRoBy I KRąG KAMIENNy z BłęDoWA W PoW. WąBRzESKIM(DAWNE BLANDAU, KR. CULM) ....................................................................................................................................169

Graves and the Stone Circle from Błędowo, the Wąbrzeźno District (former Blandau, Kr. Culm) ........................179

Wojciech Nowakowski

„KURhANy JAćWIęGóW” – KILKADzIESIąT LAT NAUKoWEGo MITU ............................................181

“Barrows of the Sudovians” – Some Dozen years of a Scholarly Myth ............................................................................191

Kalina Skóra, Tomasz Kurasiński

NIETyPoWE PRzEDMIoTy W WyPoSAŻENIU DWóCh PoChóWKóWz CMENTARzySKA WCzESNoŚREDNIoWIECzNEGo W RADoMIU, ST. 4 ........................................193

Atypical Artefacts in the Furnishings of Two Burials from the Early Medieval Cemetery at Radom, Site 4............211

Materiały z konferencji

Metody bAdAń InWentARzy KRzeMIennych – teoRIA I PRAKtyKA,SANDoMIERz 7–8 WRzEŚNIA 2007 R. ........................................................................................................................214

Zdeňka Nerudová

MoRAvSKý KRUMLov, SITE Iv. ThE RECoNSTRUCTIoNoF ThE SzELETIAN REDUCTIoN STRATEGy oN ThE BASIS oF REFITTINGS................................215

Moravský Krumlov Iv. Rekonstrukcja szeleckiej technologii na podstawie składanek ................................................222

Marcin Dziewanowski

oN ThE CLASSIFICATIoN oF By-PRoDUCTS oF ThE REDUCTIoN FoR BLADES– SoME ASPECTS oF TEChNoLoGy IN SWIDERIAN ASSEMBLAGES ....................................................223

Klasyfikacja produktów eksploatacji wiórowej – wybrane aspekty badańnad technologią w zespołach świderskich................................................................................................................................233

Dominik K. Płaza

EXChANGE oF LIThICS SEEN FRoM ThE PERSPECTIvE oF FLINTMATERIAL REFITTING. CASE STUDy oF ThE FINAL PALAEoLIThIC SITEKRzECzóW 9 IN zAKoLE zAłęCzAńSKIE............................................................................................................235

Wymiana krzemieni w świetle zastosowania metody składanek. Przykład ze stanowiskaschyłkowopaleolitycznego nr 9 w Krzeczowie, z rejonu zakola załęczańskiego ..........................................................243

Witold Grużdź, Katarzyna Pyżewicz, Witold Migal, Michał Przeździecki

MULTI-ASPECT ANALySIS oF FLINT MATERIALS FRoM SUChoDółKA, SITE 3,ThE ŚWIęToKRzySKIE voIvoDEShIP....................................................................................................................245

Wieloaspektowa analiza materiałów krzemiennych ze stanowiska Suchodółka 3, woj. świętokrzyskie....................258

Katarzyna Pyżewicz, Piotr Rozbiegalski

SPoSoBy RozPALANIA oGNIA W MłoDSzEJ EPoCE KAMIENIA NA TERENIEzIEM PoLSKICh W KoNTEKŚCIE BADAń EKSPERyMENTALNo-TRASEoLoGICzNyCh ........259

Ways of Making Fire in the Late Stone Age in the Polish Landsin the Context of Experimental and Use-Wear Examinations............................................................................................272

Paweł Valde-Nowak

oSTRzA TyPU CzChóW. KRzEMIENIARSKI WyzNACzNIK KULTURy oToMANI ....................273

Points of the Czchów Type. Flint Determinant of the otomani Culture ......................................................................277

Kronika wykopalisk

Andrzej Szela

BRUDNICE, ST. v, WoJ. MAzoWIECKIE. BADANIA W RoKU 2011 ............................................................281

Brudnice, Site v, the Mazowieckie voivodeship. Excavations in 2011 ............................................................................285

Andrzej Buko

ChEłM (GóRA KATEDRALNA), WoJ. LUBELSKIE.BADANIA XIII-WIECzNEGo zESPołU REzyDENCJoNALNEGo W RoKU 2011 ..............................287

Chełm (Cathedral hill), the Lubelskie voivodeship.Excavations of a 13th c. Residential Complex in 2011 ........................................................................................................292

Paweł Szymański

CzERWoNy DWóR, ST. XXI, WoJ. WARMIńSKo-MAzURSKIE.BADANIA W RoKU 2011 ....................................................................................................................................................293

Czerwony Dwór, Site XXI, the Warmińsko-Mazurskie voivodeship. Excavations in 2011 ......................................297

Maciej Kurdwanowski, Michał Starski

CzłUChóW (zAMEK), WoJ. PoMoRSKIE. BADANIA W RoKU 2011 ......................................................299

Człuchów (the Castle), the Pomorskie voivodeship. Excavations in 2011 ....................................................................303

Paweł Szymański

KoŚMIDRy, ST. I, WoJ. WARMIńSKo-MAzURSKIE. BADANIA W RoKU 2011 ......................................305

Kośmidry, Site I, the Warmińsko-Mazurskie voivodeship. Excavations in 2011 ..........................................................308

Agnieszka Jaremek, Magdalena Nowakowska

LEGINy, ST. IX. WyNIKI BADAń SoNDAŻoWyCh W RoKU 2011 ............................................................309

Leginy, Site IX, the Warmińsko-Mazurskie voivodeship. Excavations in 2011 ............................................................312

Michał Starski

LęBoRK (RyNEK), WoJ. PoMoRSKIE. BADANIA W RoKU 2011 ................................................................313

Lębork (the Market Square), the Pomorskie voivodeship. Excavations in 2011............................................................318

Ludwika Jończyk

NIEMCoWIzNA, ST. 1, WoJ. PoDLASKIE. BADANIA W RoKU 2011 ..........................................................319

Niemcowizna, Site 1, the Podlaskie voivodeship. Excavations in 2011 ..........................................................................322

Adam Cieśliński, Andrzej Kasprzak, Zbigniew Stasiak

NoWy łoWICz, ST. 2, WoJ. zAChoDNIoPoMoRSKIE. BADANIA W RoKU 2011 ..........................323

Nowy łowicz, Fst. 2, Woiwodschaft Westpommern. Ausgrabungen 2011 ....................................................................330

Władysława Roszyk

PETRyKozy, WoJ. MAzoWIECKIE. BADANIA W 2011 RoKU ......................................................................331

Petrykozy, the Mazowieckie voivodeship. Excavations in 2011 ........................................................................................336

Karolina Blusiewicz

PUCK (DzIAłKA NR 123), WoJ. PoMoRSKIE. BADANIA W LATACh 2010–2011 ................................337

Puck (Plot 123), the Pomorskie voivodeship. Excavations in 2010–2011......................................................................342

Ireneusz Nazaruk, Michał Starski

PUCK (SKARPA NADMoRSKA), WoJ. PoMoRSKIE. BADANIA W RoKU 2011 ....................................343

Puck (Maritime Scarp), the Pomorskie voivodeship. Excavations in 2011 ....................................................................348

Ludwika Jończyk

SzURPIły, ST. 8 („MoSIęŻySKo”), WoJ. PoDLASKIE. BADANIA W RoKU 2011 ..................................349

Szurpiły, Site 8 (“Mosiężysko”), the Podlaskie voivodeship. Excavations in 2011 ........................................................353

Ewa Marczak

TRUSzKI-zALESIE, ST. 3 (oSADA „SIEDLISKo”), WoJ. PoDLASKIE.BADANIA W RoKU 2011 ....................................................................................................................................................355

Truszki-zalesie, Site 3 (“Siedlisko”), the Podlaskie voivodeship. Excavations in 2011 ................................................358

Michał Dzik

TWARoGI LACKIE, ST. 9, WoJ. PoDLASKIE. BADANIA W RoKU 2011 ....................................................359

Twarogi Lackie, the Podlaskie voivodeship. Excavations in 2011 ....................................................................................362

Recenzje, dyskusje

Karol Szymczak

REvIEW: DAvID R. hARRIS, oRIgIns of AgRIcUltURe In WesteRn centRAl AsIA.An envIRonMentAl-ARchAeologIcAl stUdy, UNIvERSITy oF PENNSyLvANIA,MUSEUM oF ARChAEoLoGy AND ANThRoPoLoGy, PhILADELPhIA 2010,319 PAGES, 86 ILLUSTRATIoNS, 30 TABLES ............................................................................................................365

David R. Harris

CoMMENT oN KARoL SzyMCzAK’S REvIEW oF oRIgIns of AgRIcUltUReIn WesteRn centRAl AsIA. An envIRonMentAl‒ARchAeologIcAl stUdy,PhILADELPhIA 2010 ............................................................................................................................................................367

ŚWIAToWIT • IX (L)/B • 2011

305

PAWEł SzyMAńSKI

KośMIDRy, ST. I, WoJ. WARMIńSKo-MAZuRSKIE. BADANIA W RoKu 2011

sada w Kośmidrach1 położona jest w północno--wschodniej części Mazur, około 6 km na zachód od Goł-dapi. zajmuje niewysokie wzgórze, średnicy około 200 m,wznoszące się na południowym brzegu rzeki Gołdapy. Napółnoc i zachód od niego widoczny jest rozległy, płaskiteren, co może wskazywać, że istniało tu w starożytnościjezioro, a sama osada położona była na wyspie, ewentualniena półwyspie tuż przy ujściu rzeki (Ryc. 1). W południo-wo-wschodniej części stanowiska znajduje się przedwojen-ne gospodarstwo, w zachodniej – dwie fermy lisów, nato-miast północno-wschodnia i centralna część, przyległa doGołdapy, została znacznie zniszczona przez użytkowaniewspółczesnej piaśnicy. W latach 2004 i 2005 przeprowa-dzono tu pod kierunkiem autora badania sondażowe, któ-rych celem było uchwycenie reliktów osady przed jej zu-pełnym zniszczeniem, określenie jej datowania i przynależ-ności kulturowej. Podczas prac prowadzonych wzdłuż kra-wędzi wybierzyska odkryto 28 obiektów pradziejowych,przede wszystkim jam zasobowych2.

Na podstawie analizy materiału i przeprowa-dzonych analiz 14C osadę datować można w przybliżeniuod III w p.n.e. po przełom er i wiązać stanowisko zewschodnim skrajem kultury kurhanów zachodniobał-tyjskich.

W roku 2011, w trakcie badań powierzchniowychprowadzonych w niedalekiej Puszczy Boreckiej, dokonanowizytacji stanowiska3. okazało się, że w 2010 roku zaoranopolną drogę dojazdową, co przerwało użytkowanie piaśni-cy, stanowisko zatem przestało być niszczone. W zachod-nim profilu wybierzyska odkryto jednak dwa obiekty pra-dziejowe, których wypełniska częściowo osunęły się po sto-ku. W porozumieniu z Wojewódzkim Urzędem ochrony

zabytków w olsztynie, Delegaturą w Ełku, podjęto jedno-dniowe prace zabezpieczające. W ich trakcie wyeksploro-wano do końca obie jamy (obiekty nr 28 i 29) i przepro-wadzono na stanowisku poszukiwania powierzchniowe,szczególnie w zaoranej partii, skąd zebrano kilkaset frag-mentów naczyń.

oba odkryte obiekty były w planie w przybliżeniukoliste, w profilu prostokątne z wyraźnymi warstwami za-sypiskowymi (średnica i miąższość – około 90 cm) (Ryc.2:4). Należy je uznać za jamy zasobowe; obiekty takiespotykane są na większości znanych osad bałtyjskich (por.SzyMAńSKI 2007: 173–174).

1 Kośmidry, stanowisko I (AzP 16-77/19), gm. Gołdap, pow. goł-dapski, woj. warmińsko-mazurskie.

2 Na temat dotychczasowych badań: JUGA-SzyMAńSKA, SzyMAń-SKI, w druku.

3 Badania powierzchniowe prowadzono w dniach 11–16 kwietnia2011 r. pod kierunkiem autora, badania zabezpieczające na sta-nowisku I w Kośmidrach odbyły się dnia 13 kwietnia. Prace w ca-łości finansowane były przez Instytut Archeologii UniwersytetuWarszawskiego.

o

PAWEł SzyMAńSKI

306

Ryc. 1. Kośmidry. Widok na stanowisko I od południowego wschodu. obrysem zaznaczono przybliżony zasięg osady (wzgórza), strzał-kami – lokalizację wyeksplorowanych obiektów (fot. K. Trela, oprac. P. Szymański).Fig. 1. Kośmidry. view of Site I from SE. Contour marks an approximate extent of the settlement (hill). Arrows mark the location ofexplored features.

Ryc. 2. Kośmidry, st. I. 1 – fragmenty naczynia z obiektu 29; 2 – fragment naczynia sitowatego z powierzchni stanowiska; 3 – fragmentnaczynia z obiektu 28; 4 – plan i profil obiektu 28 (rys. P. Szymański).Fig. 2. Kośmidry, Site I. 1 – fragments of a vessel from Feature 29; 2 fragment of a sieve-like vessel from the surface of the site; 3 – frag-ment of a vessel from Feature 28; 4 – plan and section of Feature 28.

KoŚMIDRy, ST. I, WoJ. WARMIńSKo-MAzURSKIE. BADANIA W RoKU 2011

307

zarówno z obiektu 29, jak i z powierzchni stano-wiska pochodzą fragmenty naczyń typowych ogólnie dlawczesnej epoki żelaza (Ryc. 2:1), np. naczynia sitowate(Ryc. 2:2). Podobnie datowaną ceramikę znajdowanolicznie w większości odkrytych do tej pory obiektów (np.obiekty 16 i 19).

Najciekawszego znaleziska dostarczył obiekt 28.Pochodzą stąd między innymi fragmenty garnków dwus-tożkowatych, zdobionych na załomie brzuśca dołkami pal-cowymi (Ryc. 2:3). Podobne naczynia odkryto już wcze-śniej w obiekcie 3. Wydaje się, że analogii do tego typuform należy szukać przede wszystkim wśród materiałówwiązanych z Iv fazą kultury kurhanów zachodniobałtyj-skich (oKULICz 1970: 40, tabl. XXI:11,19,20,25–28).

Ten wniosek może stać się punktem wyjścia doanalizy sytuacji kulturowej północno-wschodnich Mazurna przełomie er. Rozwój ostatniej, Iv fazy kultury kurha-nów zachodniobałtyjskich czytelny był dotychczas jedyniena terenach Półwyspu Sambijskiego, Natangii i Nadrowii,a jej schyłek należy wiązać z końcem fazy B1 (oKULICz

1970: 104–105). z kolei na Mazurach, gdzie prąd tzw. la-tenizacji był znacznie silniejszy, kultura kurhanów za-chodniobałtyjskich skończyła się znacznie wcześniej, wraz

z końcem III fazy, co miało miejsce zapewne w ciągu fazyA3 (por. GłADKI 2007: 29). Przyjmuje się, że po tym okre-sie powstała tu kultura bogaczewska. Materiały z Kośmid-rów wskazują, że przebieg przemian kulturowych na pół-nocno-wschodnich Mazurach mógł być podobny jak naSambii, pojawiły się tu bowiem materiały Iv fazy. Etap tentrwał jednak dość krótko, najpewniej w ciągu fazy B1 za-kładane są bowiem w rejonie Gołdapi cmentarzyska boga-czewskie (por. IWANICKI 2007: 142). Tym samym, materia-ły z obiektu 28 datować można nie później niż na początekwczesnego okresu rzymskiego.

Badania z roku 2011, mimo ograniczonego zakre-su, potwierdziły wcześniejsze wnioski co do datowaniai przynależności kulturowej osady. obecnie nie są tu pla-nowane dalsze prace wykopaliskowe, konieczne są jednakkolejne wizytacje sprawdzające stan zachowania stano-wiska.

Dr Paweł SzymańskiInstytut Archeologii

Uniwersytet Warszawskipmszyman@uw.edu.pl

Literatura

GłADKI M.2007 chronologia schyłkowej fazy wczesnej epoki żelaza w mikroregionie jez. salęt w świetle badań na stanowisku II w

Wyszemborku, gm. Mrągowo, woj. warmińsko-mazurskie, (w:) A. Bitner-Wróblewska (red.), Kultura boga-czewska w 20 lat później. Materiały z konferencji, Warszawa, 26–27 marca 2003, Seminarium Bałtyjskie I,Warszawa, 25–39.

IWANICKI P.2007 Wschodnia strefa kultury bogaczewskiej w świetle materiałów archeologicznych. zarys problematyki, (w:)

A. Bitner-Wróblewska (red.), Kultura bogaczewska w 20 lat później. Materiały z konferencji, Warszawa, 26–27 marca 2003, Seminarium Bałtyjskie I, Warszawa, 139–166.

JUGA-SzyMAńSKA J., SzyMAńSKI P.w druku Metalowe haczyki do połowu ryb na terenie osadnictwa bałtyjskiego w północno-wschodniej Polsce od wczesnej

epoki żelaza do okresu wędrówek ludów (materiały z konferencji w Białowieży, 22–24 września 2009 roku).

oKULICz ł.1970 Kultura kurhanów zachodniobałtyjskich we wczesnej epoce żelaza, Wrocław – Warszawa – Kraków.

SzyMAńSKI P.2007 stan badań nad osadami kultury bogaczewskiej, (w:) A. Bitner-Wróblewska (red.), Kultura bogaczewska

w 20 lat później. Materiały z konferencji, Warszawa, 26–27 marca 2003, Seminarium Bałtyjskie I, Warszawa,167–187.

he settlement at Kośmidry (Site I) was strong-ly destroyed by exploitation of a sand mine. In 2004 and2005, in the course of rescue excavations conducted alongthe edge of the heading, 28 household features were dis-covered. Based on the analysis of gathered materials, thesite can be dated to the Early Iron Age.

In 2011, under the direction of the author, protec-tive works were undertaken. In their course, another twostorage pits were explored, which were visible in the slideof the heading. Gathered ceramic finds, both from the

features and the surface of the site, confirmed the relationof the settlement to the eastern periphery of the West BaltBarrow Culture. The most interesting finds were discover-ed in Feature 28. vessels which were found there may in allprobability be related to Phase Iv (“Sambian”) of thisculture. It can be therefore supposed that cultural changesat the turn of the eras in north-eastern Masuria went alonga similar path as in Sambia.

translated by grzegorz Żabiński

308

PAWEł SzyMAńSKI

KośMIDRy, SITE I, THE WARMIńSKo-MAZuRSKIE VoIVoDESHIP. ExCAVATIoNS IN 2011

T