Światowitannual of the institute of archaeology
of the university of warsaw
vol. iX (l)(2011)
fascicle B
Prehistorical and Medievalarchaeology.
archaeology of Poland
warsaw 2012
Światowitrocznik instytutu archeologii
uniwersytetu warszawskiego
toM iX (l)(2011)
fascykuł B
archeologia Pradziejowai Średniowieczna.
archeologia Polski
warszawa 2012
Redaktor naczelny Wydawnictw Instytutu Archeologii UW:Wojciech Nowakowski
ŚwiatowitRocznik instytutuaRcheologii uniweRsytetuwaRszawskiego
Redaktor: Franciszek M. Stępniowski ([email protected])Sekretarz redakcji: Andrzej Maciałowicz ([email protected])
Rada redakcyjna:Włodzimierz Godlewski (Przewodniczący)
Elżbieta JastrzębowskaWojciech Nowakowski
Tadeusz SarnowskiTomasz Scholl
Karol Szymczak
All rights reserved© 2012 Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego
ISSN 0082-044XISBN 978-83-61376-73-6
Konsultacja językowa tekstów angielskich: Grzegorz ŻabińskiProjekt okładki i skład: Jan Żabko-Potopowicz
Druk: ARWIL s.c., [email protected]
Adres redakcji: Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego,Krakowskie Przedmieście 26/28, 00-927 Warszawa
ŚWIAToWIT • IX (L)/B • 2011
Panu Profesorowi Andrzejowi Kempistemuw Pięćdziesiątą Rocznicę
podjęcia pracy w Katedrze Archeologii Pierwotnej i Wczesnośredniowiecznej(obecnie Instytucie Archeologii) Uniwersytetu Warszawskiego
niniejszy tom „Światowita”dedykują
Autorzy, Rada Redakcyjna i Redakcja
Fascykuł BARChEoLoGIA PRADzIEJoWA I ŚREDNIoWIECzNA. ARChEoLoGIA PoLSKI
Fascicle BPREhISToRICAL AND MEDIEvAL ARChAEoLoGy. ARChAEoLoGy oF PoLAND
Spis treści
Contents
oD REDAKCJI..............................................................................................................................................................................11
Wojciech Nowakowski
PoŻEGNANIE PRoFESoRA DR. hAB. JERzEGo oKULICzA-KozARyNA ..............................................13
Studia i materia∏y
Maria Krajewska
ARChEoLoGICzNE MUzEUM ERAzMA MAJEWSKIEGo W WARSzAWIE ..........................................19
The Archaeological Museum of Erazm Majewski in Warszawa ..........................................................................................48
Marzena Woźny
KoNTAKTy ERAzMA MAJEWSKIEGo z WłoDzIMIERzEM DEMETRyKIEWICzEMW LATACh 1895–1922 ............................................................................................................................................................51
Contacts of Erazm Majewski with Włodzimierz Demetrykiewicz in the years 1895–1922 ........................................78
Michał Przeździecki, Karol Szymczak
BURINS FRoM TANGED PoINTS. SoME REMARKS oN A SPECIFIC WAyoF ShAPING oF TANGED PoINTS ................................................................................................................................79
Rylce z liściaków, czyli kilka słów o specyficznym sposobie formowania ostrzy trzoneczkowatych ............................85
Witold Gumiński
NoWE WyJąTKoWE SIEDLISKo oSADNICzE PARANEoLITyCzNEJ KULTURyzEDMAR NA WSChoDNIM CyPLU WySPy SzCzEPANKI (SEKToR „A”) NA MAzURACh ..............87
A New Exceptional Dwelling Site of the Para-Neolithic zedmar Culturein the Eastern Foreland of Szczepanki Island (Sector “A”), the Masurian Lake District, NE Poland........................138
Katarzyna Januszek
KRzEMIENNE GRoTy STRzAł JAKo PRzyKłAD WyzNACzNIKA PoCząTKóWEPoKI BRązU NA STANoWISKU 1 W SUChACzU,GM. ToLKMICKo, WoJ. WARMIńSKo-MAzURSKIE..........................................................................................145
Flint Arrowheads as an Example of an Indicator of the Beginning of the Bronze Ageat Site 1 in Suchacz, the Tolkmicko Commune, the Warmińsko-Mazurskie voivodeship ..........................................150
Dariusz Manasterski
TyP JUoDKRANTė – IWIEńSKI I TRzCINIECKI KoMPoNENT STyLISTyCzNyW CERAMICE z RzUCEWSKIEJ oSADy W SUChACzU ..................................................................................151
Type Juodkrantė – the Iwno and the Trzciniec Cultures’ Stylistic Component in Potteryfrom the Rzucewo Culture Settlement in Suchacz, the Tolkmicko Commune ............................................................168
Marcin Woźniak
GRoBy I KRąG KAMIENNy z BłęDoWA W PoW. WąBRzESKIM(DAWNE BLANDAU, KR. CULM) ....................................................................................................................................169
Graves and the Stone Circle from Błędowo, the Wąbrzeźno District (former Blandau, Kr. Culm) ........................179
Wojciech Nowakowski
„KURhANy JAćWIęGóW” – KILKADzIESIąT LAT NAUKoWEGo MITU ............................................181
“Barrows of the Sudovians” – Some Dozen years of a Scholarly Myth ............................................................................191
Kalina Skóra, Tomasz Kurasiński
NIETyPoWE PRzEDMIoTy W WyPoSAŻENIU DWóCh PoChóWKóWz CMENTARzySKA WCzESNoŚREDNIoWIECzNEGo W RADoMIU, ST. 4 ........................................193
Atypical Artefacts in the Furnishings of Two Burials from the Early Medieval Cemetery at Radom, Site 4............211
Materiały z konferencji
Metody bAdAń InWentARzy KRzeMIennych – teoRIA I PRAKtyKA,SANDoMIERz 7–8 WRzEŚNIA 2007 R. ........................................................................................................................214
Zdeňka Nerudová
MoRAvSKý KRUMLov, SITE Iv. ThE RECoNSTRUCTIoNoF ThE SzELETIAN REDUCTIoN STRATEGy oN ThE BASIS oF REFITTINGS................................215
Moravský Krumlov Iv. Rekonstrukcja szeleckiej technologii na podstawie składanek ................................................222
Marcin Dziewanowski
oN ThE CLASSIFICATIoN oF By-PRoDUCTS oF ThE REDUCTIoN FoR BLADES– SoME ASPECTS oF TEChNoLoGy IN SWIDERIAN ASSEMBLAGES ....................................................223
Klasyfikacja produktów eksploatacji wiórowej – wybrane aspekty badańnad technologią w zespołach świderskich................................................................................................................................233
Dominik K. Płaza
EXChANGE oF LIThICS SEEN FRoM ThE PERSPECTIvE oF FLINTMATERIAL REFITTING. CASE STUDy oF ThE FINAL PALAEoLIThIC SITEKRzECzóW 9 IN zAKoLE zAłęCzAńSKIE............................................................................................................235
Wymiana krzemieni w świetle zastosowania metody składanek. Przykład ze stanowiskaschyłkowopaleolitycznego nr 9 w Krzeczowie, z rejonu zakola załęczańskiego ..........................................................243
Witold Grużdź, Katarzyna Pyżewicz, Witold Migal, Michał Przeździecki
MULTI-ASPECT ANALySIS oF FLINT MATERIALS FRoM SUChoDółKA, SITE 3,ThE ŚWIęToKRzySKIE voIvoDEShIP....................................................................................................................245
Wieloaspektowa analiza materiałów krzemiennych ze stanowiska Suchodółka 3, woj. świętokrzyskie....................258
Katarzyna Pyżewicz, Piotr Rozbiegalski
SPoSoBy RozPALANIA oGNIA W MłoDSzEJ EPoCE KAMIENIA NA TERENIEzIEM PoLSKICh W KoNTEKŚCIE BADAń EKSPERyMENTALNo-TRASEoLoGICzNyCh ........259
Ways of Making Fire in the Late Stone Age in the Polish Landsin the Context of Experimental and Use-Wear Examinations............................................................................................272
Paweł Valde-Nowak
oSTRzA TyPU CzChóW. KRzEMIENIARSKI WyzNACzNIK KULTURy oToMANI ....................273
Points of the Czchów Type. Flint Determinant of the otomani Culture ......................................................................277
Kronika wykopalisk
Andrzej Szela
BRUDNICE, ST. v, WoJ. MAzoWIECKIE. BADANIA W RoKU 2011 ............................................................281
Brudnice, Site v, the Mazowieckie voivodeship. Excavations in 2011 ............................................................................285
Andrzej Buko
ChEłM (GóRA KATEDRALNA), WoJ. LUBELSKIE.BADANIA XIII-WIECzNEGo zESPołU REzyDENCJoNALNEGo W RoKU 2011 ..............................287
Chełm (Cathedral hill), the Lubelskie voivodeship.Excavations of a 13th c. Residential Complex in 2011 ........................................................................................................292
Paweł Szymański
CzERWoNy DWóR, ST. XXI, WoJ. WARMIńSKo-MAzURSKIE.BADANIA W RoKU 2011 ....................................................................................................................................................293
Czerwony Dwór, Site XXI, the Warmińsko-Mazurskie voivodeship. Excavations in 2011 ......................................297
Maciej Kurdwanowski, Michał Starski
CzłUChóW (zAMEK), WoJ. PoMoRSKIE. BADANIA W RoKU 2011 ......................................................299
Człuchów (the Castle), the Pomorskie voivodeship. Excavations in 2011 ....................................................................303
Paweł Szymański
KoŚMIDRy, ST. I, WoJ. WARMIńSKo-MAzURSKIE. BADANIA W RoKU 2011 ......................................305
Kośmidry, Site I, the Warmińsko-Mazurskie voivodeship. Excavations in 2011 ..........................................................308
Agnieszka Jaremek, Magdalena Nowakowska
LEGINy, ST. IX. WyNIKI BADAń SoNDAŻoWyCh W RoKU 2011 ............................................................309
Leginy, Site IX, the Warmińsko-Mazurskie voivodeship. Excavations in 2011 ............................................................312
Michał Starski
LęBoRK (RyNEK), WoJ. PoMoRSKIE. BADANIA W RoKU 2011 ................................................................313
Lębork (the Market Square), the Pomorskie voivodeship. Excavations in 2011............................................................318
Ludwika Jończyk
NIEMCoWIzNA, ST. 1, WoJ. PoDLASKIE. BADANIA W RoKU 2011 ..........................................................319
Niemcowizna, Site 1, the Podlaskie voivodeship. Excavations in 2011 ..........................................................................322
Adam Cieśliński, Andrzej Kasprzak, Zbigniew Stasiak
NoWy łoWICz, ST. 2, WoJ. zAChoDNIoPoMoRSKIE. BADANIA W RoKU 2011 ..........................323
Nowy łowicz, Fst. 2, Woiwodschaft Westpommern. Ausgrabungen 2011 ....................................................................330
Władysława Roszyk
PETRyKozy, WoJ. MAzoWIECKIE. BADANIA W 2011 RoKU ......................................................................331
Petrykozy, the Mazowieckie voivodeship. Excavations in 2011 ........................................................................................336
Karolina Blusiewicz
PUCK (DzIAłKA NR 123), WoJ. PoMoRSKIE. BADANIA W LATACh 2010–2011 ................................337
Puck (Plot 123), the Pomorskie voivodeship. Excavations in 2010–2011......................................................................342
Ireneusz Nazaruk, Michał Starski
PUCK (SKARPA NADMoRSKA), WoJ. PoMoRSKIE. BADANIA W RoKU 2011 ....................................343
Puck (Maritime Scarp), the Pomorskie voivodeship. Excavations in 2011 ....................................................................348
Ludwika Jończyk
SzURPIły, ST. 8 („MoSIęŻySKo”), WoJ. PoDLASKIE. BADANIA W RoKU 2011 ..................................349
Szurpiły, Site 8 (“Mosiężysko”), the Podlaskie voivodeship. Excavations in 2011 ........................................................353
Ewa Marczak
TRUSzKI-zALESIE, ST. 3 (oSADA „SIEDLISKo”), WoJ. PoDLASKIE.BADANIA W RoKU 2011 ....................................................................................................................................................355
Truszki-zalesie, Site 3 (“Siedlisko”), the Podlaskie voivodeship. Excavations in 2011 ................................................358
Michał Dzik
TWARoGI LACKIE, ST. 9, WoJ. PoDLASKIE. BADANIA W RoKU 2011 ....................................................359
Twarogi Lackie, the Podlaskie voivodeship. Excavations in 2011 ....................................................................................362
Recenzje, dyskusje
Karol Szymczak
REvIEW: DAvID R. hARRIS, oRIgIns of AgRIcUltURe In WesteRn centRAl AsIA.An envIRonMentAl-ARchAeologIcAl stUdy, UNIvERSITy oF PENNSyLvANIA,MUSEUM oF ARChAEoLoGy AND ANThRoPoLoGy, PhILADELPhIA 2010,319 PAGES, 86 ILLUSTRATIoNS, 30 TABLES ............................................................................................................365
David R. Harris
CoMMENT oN KARoL SzyMCzAK’S REvIEW oF oRIgIns of AgRIcUltUReIn WesteRn centRAl AsIA. An envIRonMentAl‒ARchAeologIcAl stUdy,PhILADELPhIA 2010 ............................................................................................................................................................367
ŚWIAToWIT • IX (L)/B • 2011
305
PAWEł SzyMAńSKI
KośMIDRy, ST. I, WoJ. WARMIńSKo-MAZuRSKIE. BADANIA W RoKu 2011
sada w Kośmidrach1 położona jest w północno--wschodniej części Mazur, około 6 km na zachód od Goł-dapi. zajmuje niewysokie wzgórze, średnicy około 200 m,wznoszące się na południowym brzegu rzeki Gołdapy. Napółnoc i zachód od niego widoczny jest rozległy, płaskiteren, co może wskazywać, że istniało tu w starożytnościjezioro, a sama osada położona była na wyspie, ewentualniena półwyspie tuż przy ujściu rzeki (Ryc. 1). W południo-wo-wschodniej części stanowiska znajduje się przedwojen-ne gospodarstwo, w zachodniej – dwie fermy lisów, nato-miast północno-wschodnia i centralna część, przyległa doGołdapy, została znacznie zniszczona przez użytkowaniewspółczesnej piaśnicy. W latach 2004 i 2005 przeprowa-dzono tu pod kierunkiem autora badania sondażowe, któ-rych celem było uchwycenie reliktów osady przed jej zu-pełnym zniszczeniem, określenie jej datowania i przynależ-ności kulturowej. Podczas prac prowadzonych wzdłuż kra-wędzi wybierzyska odkryto 28 obiektów pradziejowych,przede wszystkim jam zasobowych2.
Na podstawie analizy materiału i przeprowa-dzonych analiz 14C osadę datować można w przybliżeniuod III w p.n.e. po przełom er i wiązać stanowisko zewschodnim skrajem kultury kurhanów zachodniobał-tyjskich.
W roku 2011, w trakcie badań powierzchniowychprowadzonych w niedalekiej Puszczy Boreckiej, dokonanowizytacji stanowiska3. okazało się, że w 2010 roku zaoranopolną drogę dojazdową, co przerwało użytkowanie piaśni-cy, stanowisko zatem przestało być niszczone. W zachod-nim profilu wybierzyska odkryto jednak dwa obiekty pra-dziejowe, których wypełniska częściowo osunęły się po sto-ku. W porozumieniu z Wojewódzkim Urzędem ochrony
zabytków w olsztynie, Delegaturą w Ełku, podjęto jedno-dniowe prace zabezpieczające. W ich trakcie wyeksploro-wano do końca obie jamy (obiekty nr 28 i 29) i przepro-wadzono na stanowisku poszukiwania powierzchniowe,szczególnie w zaoranej partii, skąd zebrano kilkaset frag-mentów naczyń.
oba odkryte obiekty były w planie w przybliżeniukoliste, w profilu prostokątne z wyraźnymi warstwami za-sypiskowymi (średnica i miąższość – około 90 cm) (Ryc.2:4). Należy je uznać za jamy zasobowe; obiekty takiespotykane są na większości znanych osad bałtyjskich (por.SzyMAńSKI 2007: 173–174).
1 Kośmidry, stanowisko I (AzP 16-77/19), gm. Gołdap, pow. goł-dapski, woj. warmińsko-mazurskie.
2 Na temat dotychczasowych badań: JUGA-SzyMAńSKA, SzyMAń-SKI, w druku.
3 Badania powierzchniowe prowadzono w dniach 11–16 kwietnia2011 r. pod kierunkiem autora, badania zabezpieczające na sta-nowisku I w Kośmidrach odbyły się dnia 13 kwietnia. Prace w ca-łości finansowane były przez Instytut Archeologii UniwersytetuWarszawskiego.
o
PAWEł SzyMAńSKI
306
Ryc. 1. Kośmidry. Widok na stanowisko I od południowego wschodu. obrysem zaznaczono przybliżony zasięg osady (wzgórza), strzał-kami – lokalizację wyeksplorowanych obiektów (fot. K. Trela, oprac. P. Szymański).Fig. 1. Kośmidry. view of Site I from SE. Contour marks an approximate extent of the settlement (hill). Arrows mark the location ofexplored features.
Ryc. 2. Kośmidry, st. I. 1 – fragmenty naczynia z obiektu 29; 2 – fragment naczynia sitowatego z powierzchni stanowiska; 3 – fragmentnaczynia z obiektu 28; 4 – plan i profil obiektu 28 (rys. P. Szymański).Fig. 2. Kośmidry, Site I. 1 – fragments of a vessel from Feature 29; 2 fragment of a sieve-like vessel from the surface of the site; 3 – frag-ment of a vessel from Feature 28; 4 – plan and section of Feature 28.
KoŚMIDRy, ST. I, WoJ. WARMIńSKo-MAzURSKIE. BADANIA W RoKU 2011
307
zarówno z obiektu 29, jak i z powierzchni stano-wiska pochodzą fragmenty naczyń typowych ogólnie dlawczesnej epoki żelaza (Ryc. 2:1), np. naczynia sitowate(Ryc. 2:2). Podobnie datowaną ceramikę znajdowanolicznie w większości odkrytych do tej pory obiektów (np.obiekty 16 i 19).
Najciekawszego znaleziska dostarczył obiekt 28.Pochodzą stąd między innymi fragmenty garnków dwus-tożkowatych, zdobionych na załomie brzuśca dołkami pal-cowymi (Ryc. 2:3). Podobne naczynia odkryto już wcze-śniej w obiekcie 3. Wydaje się, że analogii do tego typuform należy szukać przede wszystkim wśród materiałówwiązanych z Iv fazą kultury kurhanów zachodniobałtyj-skich (oKULICz 1970: 40, tabl. XXI:11,19,20,25–28).
Ten wniosek może stać się punktem wyjścia doanalizy sytuacji kulturowej północno-wschodnich Mazurna przełomie er. Rozwój ostatniej, Iv fazy kultury kurha-nów zachodniobałtyjskich czytelny był dotychczas jedyniena terenach Półwyspu Sambijskiego, Natangii i Nadrowii,a jej schyłek należy wiązać z końcem fazy B1 (oKULICz
1970: 104–105). z kolei na Mazurach, gdzie prąd tzw. la-tenizacji był znacznie silniejszy, kultura kurhanów za-chodniobałtyjskich skończyła się znacznie wcześniej, wraz
z końcem III fazy, co miało miejsce zapewne w ciągu fazyA3 (por. GłADKI 2007: 29). Przyjmuje się, że po tym okre-sie powstała tu kultura bogaczewska. Materiały z Kośmid-rów wskazują, że przebieg przemian kulturowych na pół-nocno-wschodnich Mazurach mógł być podobny jak naSambii, pojawiły się tu bowiem materiały Iv fazy. Etap tentrwał jednak dość krótko, najpewniej w ciągu fazy B1 za-kładane są bowiem w rejonie Gołdapi cmentarzyska boga-czewskie (por. IWANICKI 2007: 142). Tym samym, materia-ły z obiektu 28 datować można nie później niż na początekwczesnego okresu rzymskiego.
Badania z roku 2011, mimo ograniczonego zakre-su, potwierdziły wcześniejsze wnioski co do datowaniai przynależności kulturowej osady. obecnie nie są tu pla-nowane dalsze prace wykopaliskowe, konieczne są jednakkolejne wizytacje sprawdzające stan zachowania stano-wiska.
Dr Paweł SzymańskiInstytut Archeologii
Uniwersytet [email protected]
Literatura
GłADKI M.2007 chronologia schyłkowej fazy wczesnej epoki żelaza w mikroregionie jez. salęt w świetle badań na stanowisku II w
Wyszemborku, gm. Mrągowo, woj. warmińsko-mazurskie, (w:) A. Bitner-Wróblewska (red.), Kultura boga-czewska w 20 lat później. Materiały z konferencji, Warszawa, 26–27 marca 2003, Seminarium Bałtyjskie I,Warszawa, 25–39.
IWANICKI P.2007 Wschodnia strefa kultury bogaczewskiej w świetle materiałów archeologicznych. zarys problematyki, (w:)
A. Bitner-Wróblewska (red.), Kultura bogaczewska w 20 lat później. Materiały z konferencji, Warszawa, 26–27 marca 2003, Seminarium Bałtyjskie I, Warszawa, 139–166.
JUGA-SzyMAńSKA J., SzyMAńSKI P.w druku Metalowe haczyki do połowu ryb na terenie osadnictwa bałtyjskiego w północno-wschodniej Polsce od wczesnej
epoki żelaza do okresu wędrówek ludów (materiały z konferencji w Białowieży, 22–24 września 2009 roku).
oKULICz ł.1970 Kultura kurhanów zachodniobałtyjskich we wczesnej epoce żelaza, Wrocław – Warszawa – Kraków.
SzyMAńSKI P.2007 stan badań nad osadami kultury bogaczewskiej, (w:) A. Bitner-Wróblewska (red.), Kultura bogaczewska
w 20 lat później. Materiały z konferencji, Warszawa, 26–27 marca 2003, Seminarium Bałtyjskie I, Warszawa,167–187.
he settlement at Kośmidry (Site I) was strong-ly destroyed by exploitation of a sand mine. In 2004 and2005, in the course of rescue excavations conducted alongthe edge of the heading, 28 household features were dis-covered. Based on the analysis of gathered materials, thesite can be dated to the Early Iron Age.
In 2011, under the direction of the author, protec-tive works were undertaken. In their course, another twostorage pits were explored, which were visible in the slideof the heading. Gathered ceramic finds, both from the
features and the surface of the site, confirmed the relationof the settlement to the eastern periphery of the West BaltBarrow Culture. The most interesting finds were discover-ed in Feature 28. vessels which were found there may in allprobability be related to Phase Iv (“Sambian”) of thisculture. It can be therefore supposed that cultural changesat the turn of the eras in north-eastern Masuria went alonga similar path as in Sambia.
translated by grzegorz Żabiński
308
PAWEł SzyMAńSKI
KośMIDRy, SITE I, THE WARMIńSKo-MAZuRSKIE VoIVoDESHIP. ExCAVATIoNS IN 2011
T
Top Related