TÜRKÇENİN EĞİTİMİ VE ÖĞRETİMİNE FARKLI BİR YAKLAŞIM ÖRNEĞİ OLARAK ŞERMİN’DEKİ...

International Journal of Languages’ Education and Teaching

ISSN: 2198 – 4999, Mannheim – GERMANY

UDES 2015 p. 2019-2037

PEDAGOGICAL ELEMENTS IN ŞERMİN AS AN EXAMPLE OF DIFFERENT

APPROACH TO TURKISH EDUCATION AND TRAINING

TÜRKÇENİN EĞİTİMİ VE ÖĞRETİMİNE FARKLI BİR YAKLAŞIM ÖRNEĞİ OLARAK

ŞERMİN’DEKİ PEDAGOJİK UNSURLAR1

Nesibe YAZGAN USLU 2

ABSTRACT Pedagogy is derived from Greeek paid (child) and agasos (counselling). This word means the art of teaching to children and nowadays it is commonly used in educational sciences. All the things written or oral, which is suitable for children’s physchological and physical development, appeal to imaginary world, form the concept of children's literature. Children's literature products are closely related with education subjects, especially language and native language training. In Turkish literature, samples of written for children and children's literature are come into sight only in Tanzimat reform era. Among this examples, Tevfik Fikret's work Şermin is particular importance. Tevfik Fikret's opinion, working as a teacher a long time and regards teaching as a way of live, is clearly seen in Şermin. Şermin, giving importance to Turkish education and training, the matters contained in and the aspect of first children's poetry book in Turkish literarture, is worth examining. Poem's in Şermin are thmaticaly examined, Fikret's chid type, aims to educate as a educator and importance given to Turkish education can be seen clearly. In this work poems in Şermin will be thematicaly categorized and pedagogical elements in Şermin, which examples of different approach to Turkish education and training, will be discussed.

Key Words: Şermin, Tevfik Fikret, pedagogics, language training, Turkish education.

ÖZET

Pedagoji, Yunanca paid (çocuk) ve agogos (rehberlik) köklerinden türetilmiştir. Çocuklara öğretme bilim ve sanatı anlamına gelen bu sözcük, günümüzde özellikle eğitim bilimleri alanında yaygın olarak kulllanılmaktadır. Çocukların ruhsal ve bedensel gelişmelerine uygun, onların hayal dünyasına hitap eden; çocuğun anlamasına ve yorumlamasına imkân tanıyan; çocuğu eğitirken eğlendiren sözlü ve yazılı verilerin tümü çocuk edebiyatı kavramını oluşturur. Çocuk edebiyatı ürünleri, eğitim konusuyla özellikle de dil ve ana dili eğitimi konusuyla yakından ilgilidir. Türk edebiyatında sadece çocuklar için yazılmış ve çocuk edebiyatı ürünü kapsamına giren örnekler ancak Tanzimat döneminde görülmeye başlanmıştır. Bu örnekler içerisinde Türk edebiyatının çağdaşlaşmasına büyük katkısı olan Tevfik Fikret’in Şermin adlı eseri özel bir önem taşımaktadır. Uzun süre öğretmenlik yapan ve eğitimi yaşam biçimi olarak gören Tevfik Fikret’in bu yönü Şermin’de açıkça görülmektedir. Şermin, Türkçe’nin eğitimi ve öğretimine verdiği önemle; içerdiği konularla, üslubuyla ve Türk edebiyatındaki ilk çocuk şiir kitabı olması yönüyle incelenmeye değer bir metindir. Şermin’deki şiirler tematik olarak incelendiğinde Fikret’in bir eğitimci olarak yetiştirmeyi hedeflediği çocuk tipi ve Türkçe öğretimine verdiği önem açıkça görülecektir. Bu çalışmada Şermin’de yer alan şiirler tematik olarak sınıflandırılarak, Türkçe’nin eğitimi ve öğretimine dair farklı bir yaklaşım örneği olan Şermin’deki pedagojik unsurlar ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler: Şermin, Tevfik Fikret, pedagoji, dil eğitimi, Türkçe eğitimi.

1 Bu çalışma Nevşehir Hacı Bektaşi Veli Üniversitesi tarafından düzenlenen “1. Uluslararası Dil Eğitimi ve Öğretimi Sempozyumu’nda” sözlü bildiri olarak sunulmuştur. 2 Okt., İstanbul Şişli Meslek Yüksekokulu, Türk Dili Bölümü, e-posta: [email protected]

2020 NesibeYAZGAN USLU

International Journal of Languages’ Education and Teaching UDES 2015

1. GİRİŞ

Çocukların ruh ve beden gelişmelerine uygun, onların hayal dünyalarına hitap eden;

çirkinlikten uzak, çocuğun anlama, kavrama ve yorumlamasına imkân tanıyan; çocuğu

eğitirken eğlendiren sözlü ve yazılı verilerin tümü çocuk edebiyatı kavramını oluşturur

(Aytaş-Yalçın 2002). Çocuk edebiyatı ürünleri, eğitim konusuyla yakından ilgilidir ve çocuk

edebiyatı ürünlerinin pedagojiden ayrı düşünülmesi mümkün değildir.

Toplumlar bazen kırılma noktaları yaşar; bu anlarda bazı sanat ve düşünce adamları ortaya

çıkar ve gerek fikirleri gerekse eserleriyle bazı şeyleri değiştirmeye çalışır. Türkiye toplumu

için de aynı durum geçerlidir. Türk edebiyatının çağdaşlaşmasına büyük katkısı olan Tevfik

Fikret de bu kırılma anlarında ortaya çıkmış önemli bir isimdir. Şair kimliğiyle tanınan Tevfik

Fikret’in eğitimci yönü de bulunmaktadır. Uzun yıllar öğretmenlik yapan ve eğitimi bir yaşam

biçimi olarak gören Tevfik Fikret’in eğitimci yönü özellikle Şermin adlı eserinde açıkça

görülmektedir. Türk edebiyatında batılı anlamdaki ilk çocuk şiir kitabı kabul edilen Şermin,

içerdiği konuları, üslubu ve vermek istediği mesajlarla eğitimciler tarafından incelenmeye

değerdir. Tevfik Fikret, Şermin’de idealindeki çocuğu ve dolaylı yoldan zihnindeki “yeni

insan” tipini ayrıntılı olarak anlatmıştır. Şermin’de işlenen temaların pedagojik açıdan daha

iyi anlaşılabilmesi adına eserleri ve yaşamı arasında sıkı bir bağ olan Tevfik Fikret’in yaşam

öyküsüne kısaca değinmek yerinde olacaktır.

Tevfik Fikret’in Yaşamı ve Edebi Kimliğine Dair

Asıl adı Mehmed Tevfik olan Tevfik Fikret, 24 Aralık 1867’de İstanbul’da doğmuştur.

Eğitimine Aksaray’daki Mahmudiye Rüştiyesi’nde başlayan Tevfik Fikret daha sonra Mekteb-i

Sultani (Galatasaray Lisesi)’ye gönderilir. Türkiye’nin saygın eğitim kurumlarından olan bu

okul, Tevfik Fikret’in düşünce yapısının şekillenmesinde önemli bir rol oynamıştır. Bu okulda

hem öğrenci hem de öğretmen olarak yer alan Tevfik Fikret, eğitimle ilgili görüşlerini bu

kurumda temellendirmiştir.

Çıkarmış olduğu Servet-i Fünun dergisi aracılığıyla bir edebiyat ekolü oluşturan Tevfik Fikret,

zaman zaman bazı tartışmaların içinde de yer almıştır. Doğrudan ya da dolaylı olarak yer

aldığı bu tartışmalarda kullandığı üslup ve yol gösterici tutum onun eğitmen yönünün bir

göstergesidir. Servet-i Fünun şiirini teknik itibariyle Batı şiiri seviyesine yaklaştıran Tevfik

Fikret, yazdığı şiirleri Rübab-ı Şikeste, Haluk’un Defteri ve Şermin adlı eserlerde toplamıştır.

Hayatı boyunca çeşitli siyasi ve edebi tartışmaların içinde doğrudan ya da dolaylı olarak yer

alan Tevfik Fikret, 1915 yılında vefat etmiştir.

2. YÖNTEM

Bu çalışma nitel bir araştırma yöntemi olan tematik sınıflandırma tekniği kullanılarak

yapılmış olup, Türkçe öğretimine farklı bir yaklaşım örneği olarak Şermin’deki pedagojik

unsurları ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır.


ŞERMİN’DEKİ PEDAGOJİK UNSURLAR 2021


Şermin

Tevfik Fikret’in ölümünden önce yayımlanan son eseri, çocuklar için yazdığı şiirlerden

meydana gelen Şermin’dir. Tevfik Fikret, kitabına bu ismi verirken, genç yaşta ölen kız

kardeşinin kızı Şermin’in adını ve hatırasını yaşatmak istemiştir. Kitapta yer alan şiirlerin bir

kısmı yeğeni Şermin’den bir kısmı da uzun süre Fikret’in yakın çevresinde bulunan, II.

Meşrutiyet devrinin tanınmış eğitimcilerinden Mustafa Satı Bey’in kurduğu “Yuva” adlı

okulun neşe ve hayat dolu çocuklarından alınan ilhamla yazılmıştır (Uçman, 2005:VII).

Fikret’in ölümünden önce 1914 yılında yayımlanan Şermin’de toplam otuz şiir yer almakta ve

bu şiirler sırayla şu adları taşımaktadır (“İthaf” dışında):

1.“Şermin’in Elifbesi”,

2.“Hediye”,

3.“Umacı”,

4.“Muhallebim ve Mektebim”,

5.“Keman”,

6.“Siyah Bacı”,

7.“Rüya”,

8.“Öksüz”,

9.“Melek’in Kuzusu”,

10.“Papatya”,

11.“Kuşlarla”,

12.“Rengin”,

13.“Bahar Kalfa”,

14.“Yaz Nine”,

15.“Hazan Teyze”,

16.“Kış Baba”,

17.“Hasbihal”,

18.“İş Salonunda”,

19.“Marangoz”,

20.“Kırık At”,

21.“Arslan”,

22.“Yazın”,

23.“Kışın”

24.“Arı Sokar”,

25.”Ezan”,

26.”Ağustos Böceği ile Karınca”,

27.”Kör ile Kötürüm”,

28.”İki Yolcu”,

29.”Oldu Bitti!”,

30.”Veli Baba”



Hece vezniyle, oldukça sade bir dille ve doğrudan doğruya çocuklar için kaleme alınan

şiirlerden meydana gelen Şermin’deki parçalar, Tevfik Fikret’in öteden beri hayalini kurup,

özlemini duyduğu, “yeni insan tipi”yle yakından ilgilidir. Çocuk psikolojisine uygun bir tarzda

yazılan şiirler, hemen her çocuğun kolayca okuyup anlayabileceği bir dil ve ifadeyle kaleme

alınmıştır. Bu şiirlerde, çocuğun çevresi, arkadaşları ve aile içindeki büyükleriyle olan

ilişkilerinin, oynadığı oyunların, korktuğu ya da ilgi duyduğu şeylerin, örnek alması veya uzak

durması gereken olayların çocuk psikolojisine uygun bir tarzda anlatıldığı dikkat

çekmektedir. Şermin’deki şiirler, şairin bir önceki eseri Haluk’un Defteri’nde yer alan

şiirlerden gerek dil gerekse vezin ve şekil bakımından farklı olmakla beraber, fikir

bakımından benzerlikler göstermektedir; Haluk’un Defteri’nde geliştirilen “yeni insan tipi”nin,

Şermin’de çocuk terbiyesine uygulanması söz konusudur (Uçman, 2005:VIII).

II. Meşrutiyet’in ilanından sonraki günlerde hayata ve geleceğe umutla bakan Tevfik Fikret,

memlekette yenilikler yapacak, memleketin teslim edilebileceği yeni neslin ideal örneği

olarak oğlu Haluk’u görmüştür. Fikret, bu ideal etrafında Haluk için yazdığı şiirler dışında,

hayatının bir döneminde Yeni Mektep adıyla bir okul kurmak istemiş; ancak maddi imkânları

el vermediğinden, bu okul için tasarladığı düşüncelerinin bir kısmını Mekteb-i Sultani’ye

müdür olduktan sonra uygulamaya çalışmıştır. Onun bu okulda yapmak istediği şey, çocuğa

daha hayata ilk adımlarını attığı ve çevresini tanımaya başladığı günden itibaren sadece

güzellikleri, iyi ve faydalı olanı öğretmek; tabiat sevgisini aşılamak, bir ömür boyu sürecek

dostluk ve arkadaşlıklar kurmak, arkadaşlarının sevinç ve kederlerine ortak olmak, ihtiyacı

olanlara yardım etmek; vatan, millet ve insan sevgisiyle dolu, şuurlu yeni bir nesil

yetiştirmektir. Fikret’e göre bu, öncelikle ilkokuldan başlayan ve giderek daha sonraki

yıllarda kademe kademe yükselerek bütün hayat boyunca devam eden bir süreçtir. Onun

idealindeki yeni insan tipi, Robert Kolej’de yıllarca aralarında bulunduğu, iradeli, hayatta

pratik ve faydalı şeylere önem veren, çağdaş dünyayı yöneten Amerikalı insan tipine çok

benzemektedir. Tasarlanan Yeni Mekteb’in programında en çok tekrarlanan kelime “pratik”

sözcüğünün karşılığı olan “ameli” kelimesidir. Yeni Mekteb’in amacı, çocuğun hafızasını

geliştirmek değil, onu bir an önce hayata hazırlamak, bunun için de pratik birtakım bilgiler

öğrenmesini sağlamaktır. Bu okulda teorik bilgi yerine öncelikle el işlerine ve spora önem

verilmekte; belli bir alanda uzman olmak yerine, hayatta başarılı olacak iş adamı yetiştirmek

hedeflenmekte, bunu için de çocuğun öncelikle ellerini ve bedenini kullanmayı öğrenmesi

gerekmektedir. Çocuklara bilgiyi kitaptan teorik olarak öğretmek yerine, “oyun” yoluyla

öğretmeyi hedefleyen bu yeni anlayış doğrultusunda Şermin’de yer alan şiirlerden özellikle

“Marangoz” ve “Kırık At”ın çeşitli aletler kullanmak suretiyle, çocuklara pratik bilgiler

öğretmek amacıyla yazıldığı anlaşılmaktadır (Uçman, 2005:X).

Şermin’deki ilk şiir “İthaf” adını taşır ve eğitimci Satı Bey’in kurmuş olduğu “Yuva” adlı okulun

küçük öğrencilerine armağan edilmiştir. Eğitimci Satı Bey ve Tevfik Fikret’in dostlukları ve

Türk eğitim hayatına katkıları hem Türk eğitim tarihi için hem de Şermin’de verilmek istenen

mesajların daha iyi anlaşılması açısından önemlidir.




Şermin’deki Şiirlerin Tematik Olarak Sınıflandırılması ve Bunların Çocuk Eğitimiyle

İlişkisi

Türk edebiyatında çocuk teması Tanzimat’a kadar arka planda kalmış; çocuğun edebiyatla

ilişkisi masallar, tekerlemeler, bilmeceler ve efsaneler gibi sözlü halk edebiyatı ürünleriyle

sınırlandırılmıştır. Divan edebiyatı, sahip olduğu nazım örneklerinin zenginliğine karşın,

çocuğa seslenen, eğitsel amaç güden şiirleri bünyesinde barındırmaz. Türk edebiyatında

çocuğa seslenen ilk şiir olarak Nabi’nin “Hayriyye” adlı mesnevisi kabul edilir. Bu eserde Nabi,

oğlu Mehmet’e yaşam ve toplumla ilgili öğütler verir; ancak bu eser bir çocuğun anlayacağı

dille değil de bir yetişkinin anlayabileceği bir dille yazılmıştır ve çocukların bilişsel

düzeylerini aşan örtük anlamlar içerir.

Tanzimat’tan sonra Şinasi, Ziya Paşa, Muallim Naci, Ahmet Rasim gibi sanatçılarımızın

eserleri ve Batı edebiyatından dilimize çevrilen eserlerle çocukların dünyasına girilmeye

çalışılmıştır. Çocuk edebiyatı ve konusu Türk edebiyatında ancak Meşrutiyet döneminden

sonra kapsamlı olarak ele alınmaya başlanmıştır. Özellikle Batılı öğretim anlayışının

benimsenmesi ilgilerin bu alana yönelmesini artırmıştır. Çocuklar için eğitsel bir görüşle şiir

yazılması anaokullarının açılmasıyla önem kazanmıştır. İbrahim Alaattin (Gövsa), Ali Ulvi

(Elöve), Ziya Gökalp ve Tevfik Fikret, o dönemde çocuk şiirleri yazan sayılı isimlerden

birkaçıdır. Özellikle Tevfik Fikret, gençliğin toplumdaki yerini ve önemini kavrayan,

çocukların eğitimini düşünen ve bunu şiirlerinde dile getiren ilk şairimizdir. Oğlu Haluk’u ve

ülkenin tüm çocuklarını çok seven Fikret, geleceğimizin güvencesi olan çocuklarımızın çok iyi

yetiştirilmesi gerektiğinin üzerinde ısrarla durur. Şermin’deki tüm şiirler bu bakış açısıyla

kaleme alınmıştır.

Şermin’de Yer Alan ve Doğrudan Bilgi Aktarımı İçeren Şiirler

Şermin’deki şiirler tematik olarak incelendiğinde bazı kavramların ön plana çıktığı görülür.

Bu kavramların başında eğiticilik ve öğreticilik gelir. Tevfik Fikret’in eğitimci kimliği ve eserin

çocuklar için yazılmış olması dikkate alındığında bu durum şaşırtıcı değildir. Şermin’de yer

alan “Şermin’in Elifbesi” ile “Muhallebim ve Mektebim” başlıklı şiirler doğrudan doğruya bilgi

aktarımı içerir ve didaktik şiir kategorisine alınabilir.

“Şermin’in Elifbesi” adlı şiir, bir çocuğa alfabenin eğlenceli bir yoldan öğretilmesinin en güzel

örneğidir. Şiirin dizelerine bakıldığında bu durum açıkça görülebilmektedir:

— Elifbeni oku, cicim

— Elif, be, pe, te, se, cim, çim,

Ha, hı, dal, zel, sin… Yok, zel, rı

Ze, je, sin, şın, sat, dat, tı, zı

Ayın, gayın, fe, kaf, kef, lam,

Mim, nun, vav, he, ye; bir de lam,



Yok; lamelif; bir de kef var.

Bir de üç noktalı kef var.

— Hangi harfler kalındırlar?

— Ha, hı, sat, dat, tı, zı, ayın, gayın,

— Peki.

— Bir de kaf var.

En kalını ayın, gayın.

— Hangileri bitişmiyor

Kendisinden sonrakine?

— Hoca yedi harf var diyor:

Elif, dal, zel, re, ze… Nine,

Ben yoruldum artık! — Peki,

Yalnız söyle: Hemze nedir?

— Hemze… Hemze… Evet, o bir

Küçük ayın başıdır ki

E okunur, i okunur,

Bazan eliflere konur.

— Harf-i imla hangileri?

— Bilmiyorum!

— Yok, bilirsin.

— Elif, vav, he, ye değil mi?..

Artık, nine, bana izin.

— Peki, yavrum, haydi oyna;

Koca bir aferin sana!

Şiir dikkatle okunduğunda metnin tamamının didaktik öğelerden oluştuğu ve çocuklara

eğlenceli yoldan alfabeyi öğretmeyi amaçladığı görülür. Bu amaç doğrultusunda metni dikkat

çekici kılmak için karşılıklı konuşmaya dayanan canlı ve basit ifadeler kullanılmıştır. Bunun

sebebi hedeflenen okur kitlesinin çocuklardan oluşmasıdır.

Şermin’de yer alan Muhallebim ve Mektebim adlı şiir okul sevgisinin ve bilginin öneminin

doğrudan doğruya aktarıldığı didaktik öğeler içeren bir diğer şiirdir. Şiirde yer alan şu dizeler

basit ve eğlenceli bir dille yapılan bilgi aktarımına iyi bir örnektir:

Ninem sordu: — Şermin, kimi

Çok seversin? — Ooo, ninemi!

— Başka? — Babamı şüphesiz,

— Daha? — İzin verirseniz

Sayayım: Muhallebimi,

Sütlacımı, şekerimi,

Hep şekerlemelerimi;




Biraz da gevrek severim…

Fakat en çok mektebimi,

Mektebimi pek severim.

Âlî bina!

Neler öğretir o bana,

Tam bir hafta oluyor ki

Biliyorum: Dünya iki

Ayrı ve büyük parçadır.

Avrupa, Asya, Afrika;

Bunlar eski,

Evet, bunlar eski dünya;

Öteki de Amerika

Ve adalar… Neydi ismi?

Avusturalya değil mi?

Evet, o; Avusturalya;

Bunlar yeni dünya… Demek

Toprağımız beş kıt’adan

Birçok karayla adadan,

Ve denizlerden ibaret

Karaların isimleri

İşte hatırımda; kendim

Kitabımı dünden beri

Karıştırdım ve öğrendim

Birkaç büyük deniz… Elbet

Hocamız bugün onlardan

Bize bahsedecek ve ben

Sayacağım ezberimden:

Bahr-i Siyah, Bahr-i Sefid,

Bahr-i Muhit-i Atlasi

İki de Bahr-i Müncemid,

Bahr-i Umman… İşte hepsi.

Yok, daha vardı, lakin

Hatırımdan çıkmış, demin

Biliyordum… Kalın kafa!

İnsan öğrendiği şeyi

Daha iyi

Öğrenmeli… Şimdi bana

Bıldır iyi bellediğim

En güç şeyleri sorsalar,

Bilirim; ezberlediğim

Hafızamdan çıkmaz; çıkar

Fakat onlar dikkatsizce



Öğrendiğim şeylerdir hep.

Bugün ders alırım, gece

Hazırlarım, yarın mektepte

Dinleyin, bilmiyorsam

Eğer hepsini tastamam,

Sizin olsun muhallebim…

Bana yetişir mektebim!

Şermin’deki Öğüt ve İbret İçeren Şiirlere Toplu Bir Bakış

Çocuk eğitimi, çocuğa bilişsel, duyuşsal ve psikomotor davranışların kazandırılmasını

kapsayan bir süreçtir. Bu sürecin sağlıklı işleyebilmesi için çeşitli etkinliklerden ve farklı

disiplinlerden yararlanılması esastır. Çocuk kitapları, çocukların, özellikle duyuşsal alandaki

kazanımlarını artıran, onlara farklı yaşantıları deneyimleme fırsatı sunan kitaplardır. Şermin

adlı esere çocuk kitaplarının bu özelliği göz önüne alınarak yaklaşıldığında birçok şiirde öğüt

ve ibret temasının yer aldığı görülmektedir.

Şermin'de yer alan "Öksüz", "Kör ile Kötürüm", "İki Yolcu" ve "Oldu Bitti!" adlı şiirler

dayanışma, yardımseverlik, merhamet, tamah, sevgi ve şefkat duygularını işleyerek öğütte

bulunmaları yönüyle önemlidir. Bu şiirlerde yer alan ifadeler, okuyucuyu yani çocukları

etkileme ve onların duygu dünyalarını zenginleştirme bakımından oldukça başarılıdır.

"Öksüz" adlı şiirde bir çocuğun, derste hocasının anlattığı bir öyküyü evde ailesiyle

paylaşması ve öksüz kavramını sorgulaması anlatılır. Bu şiirde öksüz sözcüğünün anlamı,

şiirde anlatıcı çocuğun hayatından verilen örneklerle kavratılmaya çalışılmıştır:

..................................

Kuzum anne, öksüz nedir?

— Öksüz, öksüz... Ah! Sende bir

Yarım öksüz değil misin?

Büyüdün de onun için

Söylüyorum; güzel ninen

Kaç yıl oldu bu âlemden

Çekileli... Ben halanım;

Vakıa ben de ananım

Baban asker, uzak yerde;

Kim bilir hangi çöllerde

Sayıklıyor şimdi seni!

Görmedin nineciğini;

Sen dünyaya geldiğin gün

O dünyadan gitti, küskün.

...............................

Bil ki, evladım, cihanda




Yarım öksüzler pek çoktur

Öyle olmayan hiç yoktur;

Bil de teselli bul biraz.

Hayır, birlikte yaşamaz

Kimsenin anası babası

Vatan, öksüzler anası

Yaşatırsak, bir o yaşar

Yaşasın ta haşre kadar!

"Öksüz" adlı şiirdeki öksüzlük teması ve bu temadan vatan sevgisi kavramına geçiş oldukça

başarılıdır. Osmanlı Devleti'nin yıkılış zamanlarında yazılan bu şiir, vatan sevgisi temasına

vurgu yapması ve çocuklarda vatanı koruma, yaşatma bilinci oluşturması bakımından önem

arz eder.

Şermin'de yer alan "Kör ile Kötürüm" başlıklı şiirde yardımseverlik ve dayanışma teması ibret

verici bir öykü aracılığıyla işlenir. Şiirde biri kör biri de kötürüm olan iki kişinin karşılıklı

konuşmaları vardır. Bu kişiler bir araya gelerek birbirlerinin eksiklerini kapatabileceklerdir.

Şiirin son dizeleri de metnin genelinde verilen mesajın özeti niteliğindedir:

...................................

İki mihnet birleşince

Bir teselli hasıl olur,

Mihnetliler kurtulur

...............................

"İki Yolcu" başlıklı şiirde ise yola çıkan iki yolcunun başından geçen bir olay anlatılır. Şiirdeki

yolculardan biri yolda bir kestane görür ve onu almak için duraksar. Arkadaşı duraksayan

yolcuya acele etmesini söyler, arkadaşıyla kestaneyi paylaşmak istemeyen yolcu ise

bahaneler üretir ve ona eşlik etmez. Durumu anlayan diğer yolcu ise eğilir ve yerdeki

kestaneyi almaya çalışır. Böylece iki yolcu arasında büyük bir kavga başlar ve o anda

yanlarından geçmekte olan bir hoca yolcuların yanına gelir. Hoca, kestaneyi alır, kabuklarını

soyar ve kabukları yolculara paylaştırarak kestaneyi kendi yer. Yolcular şaşkındır ve şiir şu

dizelerle bitirilir:

Yolcular kalakaldılar;

Kısmetlerini aldılar!

Ne göz kalmıştı, ne kulak...

Anlayana bu ibrettir

Az tama çok ziyan verir.



"Oldu Bitti" başlıklı şiirde ise oyun oynamak isteyen ancak hangi oyunu oynayacakları

konusunda karar veremedikleri için birbirleriyle kavga eden ve bu yüzden hiç oyun

oynayamayan iki çocuk anlatılır. Çocuğun gelişim evreleri düşünüldüğünde 0-7 yaş aralığına

denk gelen benmerkezci düşüncenin bu şiirde eğlenceli ve basit bir dille işlendiği

görülmektedir.

Tevfik Fikret'in idealindeki çocuk tipini ifade etmeye çalıştığı Şermin'de çocuklara öğütlenen

bir diğer kavram da çalışmak, sorumluluk almak ve bundan mutluluk duymaktır. "İş

Salonunda", "Marangoz", " Kırık At", "Ağustos Böceği ile Karınca", "Hasbihal" başlıklı şiirlerde

bu kavramlar üzerinde durulur. "İş Salonunda" adlı şiirde hocalarıyla el işi dersine çalışan bir

sınıf öğrenci ve çalışmalarının ardından sınıfı temizlemeleri anlatılır. Bu şiirde bir işi

başarmanın mutluluğu ve birlikte iş yapmanın güzelliği anlatılmaktadır.

"Marangoz" şiirinde bir çocuk beş günlük marangozluk macerasını ve çalışmaktan duyduğu

mutluluğu anlatır (Sever, 1996: 38). Şiirde yer alan "Çalışan her işi görür; / İnsan için san'at

çoktur, / Yapılmayacak iş yoktur." dizeleri çalışmaya duyulan inancın bir göstergesidir.

"Kırık At" şirinde bayramda büyükbabasının kendine aldığı atı kırılan bir çocuğun atını

demirciye götürmesi, demircinin atı tamir ederken yaptıkları ve çalışırken kullandığı aletler

anlatılır. Şiirin sonunda yer alan "Demek, biraz iyi işler, / Birçok alın teri ister!" dizeleri alın

teri emekle pek çok işin başarılabileceği ve bundan duyulan mutluluğu anlatmaktadır.

"Ağustos Böceği ile Karınca" adlı şiir ağustos böceği ve karınca hikâyesinin şiire dökülmüş

halidir. Bilindiği gibi karınca yazın çalışır ağustos böceği ise eğlenir; kışın aç kalan ağustos

böceği bir gün karıncadan yardım ister. Karınca ona yardım etmez ve şu dizelerde bir ders

verir:

Şimdi de raks edin, ne var?

Yazın çalan, kışın oynar!

"Hasbihal" adlı şiirde de okul sevgisi, çalışma ve çalışkanlık kavramı yoğun olarak işlenmiştir.

Şiirde Mekteb-i Güzin adlı okulun öğrencileriyle sohbet eden Fikret, geçmişteki eğitimle

bugünkü çocukların sahip olduğu eğitim imkânlarını karşılaştırır ve çocuklara çok şanslı

olduklarını ve bu şansı iyi kullanmaları gerektiğini söyler:

...................................

Bize nisbet bugün birer

Küçük âlimsiniz sizler.

Okuyunuz: Okuyanlar

Çok şey bilir, çok şey yapar.

Muradına onlar erer

Değerler Eğitimi Kapsamında Doğa Sevgisi ve Bunun Şermin’deki Yansımaları




İnsanoğlunun doğayla kaçınılmaz bir etkileşimi vardır. Günümüzde ve uygar toplumlarda

çocuklar doğadan uzak yaşamaktadır ve onların doğayla sıkı ilişkiler kurma ve doğa deneyimi

edinme olanakları pek azdır (Montessori, 1952: 54). Uzun süre, doğanın çocuk eğitimi

üzerindeki etkisi yalnızca ahlaki bir faktör olarak düşünülmüştür. Daha sonra, çocuğu eğitsel

küçük tarlaların bakımına yönelterek, çocuğun aktivitesini doğaya bağlama girişimi

görülmüştür. Bununla beraber, doğayı yalnızca tanıma değil aynı zamanda onun içinde

yaşama anlayışı eğitimin en yeni kazancıdır (Montessori, 1952: 54; Akyüz, 1979: 85). Eğitim

tarihi bağlamında bu şekilde açıklanabilen çocuk ve doğa ilişkisi iyi bir şair ve eğitimci olan

Tevfik Fikret’in de dikkatinden kaçmayarak şiirlerine yansımıştır.

Şermin’de yer alan “Melek’in Kuzusu”, “Papatya”, “Kuşlarla”, “Rengin”, “Bahar Kalfa”, “Yaz

Nine”, “Hazan Teyze”, “Kış Baba”, “Arslan”, “Yazın”, “Kışın”, “Arı Sokar”, "Veli Baba” adlı şiirler

doğa ve hayvan sevgisi temalarını işleyerek, çocuklara doğada yaşananları, mevsimlerin

değişimini ve bunların insanlar üzerindeki etkilerini anlatır.

“Melek’in Kuzusu”, “Arslan”, “Rengin”, “Arı Sokar” ve “Kuşlarla” adlı şiirlerde hayvan sevgisi

teması eğlenceli bir dille işlenir. Özellikle “Arı Sokar” şiiri hayvan sevgisi ve hayvanlarla ilgili

bilgilerin hikâyeler aracılığıyla aktarılmasına iyi bir örnektir ve şiirin bazı dizeleri şu

şekildedir:

Camda kocaman bir arı

Halka, halka, siyah sarı;

Kamburunu çıkararak,

Tamburunu da çalarak,

Dolaşıyor, dolaşıyor

Çıkmak için uğraşıyor.

— Şuna bir iplik takmalı

Nasıl vızlıyor bakmalı!

— Yavrum, sakın, arı sokar,

İğnesinden zehir akar;

Acısına dayanılmaz.

Kim söz anlar? Hem biz kurna

Değil miyiz? O sokmadan,

Damla zehri akmadan

Biz sokarız… İplik hazır,

Bir ucunda ilmik hazır,

Hepsi hazır; haydi!.. — Aman,

Anne, yetiş! — Ne var? — Hayvan

Soktu beni. — İşte buldun

Aradığını, oh olsun!

Al dersini, otur şimdi;

Sana demedim miydi:



“Yavrum, sakın, arı sokar;

İğnesinden zehir akar!”

………………………………..

“Papatya”, “Bahar Kalfa”, “Yaz Nine”, “Hazan Teyze”, “Kış Baba”, “Yazın”, “Kışın” adlı şiirlerde

doğa sevgisi ve mevsimler teması işlenmektedir. Mevsimler kişileştirilerek, mevsim

değişikliklerinde yaşananlar, çocuklara basit bir dil ve rahat ifadeler aracılığıyla aktarılır.

“Papatya” şiirinde papatyaların güzellikleri anlatılır ve bu şiir Şermin’in en başarılı tabiat

portresi şiirlerinden biridir.

Hasan Tahsin’e ithaf edilen “Bahar Kalfa” adlı şiirde ilkbahar, güzel bir kadına benzetilerek

kişileştirilmiştir. “Yaz Nine” adlı şiirde ise yaz mevsimi orağı elinde gezen yaşlı bir kadına

benzetilmiştir. “Hazan Teyze” şiirinde sonbahar hasta ve yorgun bir kadına benzetilerek şiirin

genelinde hüzün ve acıma duyguları hissettirilmiştir. “Hazan Teyze” sonbahar yaprakları gibi

sararıp solmuştur ve bu durum şiirde şöyle ifade edilir:

Bir haftanın içinde, bak,

O gül yüz nasıl sararmış;

Elde mi, ah, acımamak?

Üç aycağız ömrü varmış…

Hicran oldu halin bize;

Ölme sakın Hazan Teyze!

“Kış Baba” adlı şiirde kış mevsimi dağda yaşayan ihtiyar bir çobana benzetilmiştir. Kışın yüzü

soğuktur, ölüm saçan gözleri, zehir saçan bir nefesi vardır; o gelince köyde bereket kesilir,

hayvanlar yiyecek bulamaz, yollar karla kaplanır. Kış gelince hastalıklar ortaya çıkar, açlık baş

gösterir, ağaçlar yapraklarını döker, çocuklar üşürler. Şiirin genelinde kışla ilgili olumsuz bir

portre çizilir, bu bakış açısının oluşmasında eskiden kış mevsiminin daha ağır koşullarda

yaşanmasının da payı büyüktür.

Değerler Eğitimi Kapsamında Korku ve Sevgi Temalarının Şermin’deki Yansımaları

Korku ve sevgi teması, çocukların dilinden çocukların dünyasına bakan Şermin’de öne çıkan

ve değerler eğitiminin önemli bir kısmını oluşturan temalardandır. Şermin’deki “Siyah Bacı”,

“Ezan”, “Umacı” adlı şiirler, korku temasının yoğun olarak işlendiği şiirlerdir.

Tevfik Fikret, “Umacı” şiirinde çocukları korkutan şeylerin gerçekte ne olduğunu onlara

anlatarak onları bu tür korkulardan kurtarabileceğini savunur (Kaplan, 2005: 200). Umacı,

Anadolu’da küçük çocukları korkutmak için uydurulmuş, kötü ve hayali bir yaratıktır

(Beydilli, 2005: 444). Umacı, tıpkı cadı, cin, dev ve şeytan gibi masallarda ve efsanelerde

çocuklara zarar vermek isteyen çirkin bir yaratık şeklinde tasvir edilir. Şaire göre, umacı,

cadı, şeytan, cin, dev gibi olağanüstü masal motifleri çocukları kandırmak için uydurulmuş

boş şeylerdir (Koşar).




“Umacı” şiirinde, ağabeyinin Şermin’e verdiği kutudan çıkan “umacı”nın korkulacak bir şey

olmadığı aslında bir avuç yün, biraz kâğıt parçası ve biraz telden ibaret basit bir oyuncak

olduğu anlatılmaya çalışılır:

Şermin umacıdan korkar

Zannedenler yanılırlar.

Hayır, Şermin’de doğrusu

Yoktur umacı korkusu.

Eskiden o da korkarmış,

Onu da korkuturlarmış,

“Umacı geliyor!” diye;

Çocuk, aldanır her şeye.

Lakin artık yüreğini

Oynatmıyorne ecinni,

Ne cadı, ne dev, ne şeytan;

Çünkü… Çünkü hepsi yalan!”

Ona her şeyi öğreten

Ağabeyi, bilmem nerden,

Bir gün bir kutu getirir,

Kutuyu Şermin’e verir:

“Oynat şu mandalı biraz.”

Mandalı oynar oynamaz

Kutu çocuğun elinden

Fırlar; korktuğunu gören

Ağabeyi der ki: “Şermin,

Seni titreten şu hain,

Şu korkunç şey ki kutudan

Çıkıverdi, bir kuzudan

Koparılmış bir avuç yün,

Biraz kâğıt, biraz da dün

Sana verdiğim tel yok mu,

İşte ondan ibaret… Bu

Seni titretti; çünkü sen,

Yazık böyle boş şeylerden

Titreyecek kadar boşsun!

Tekmil cadın koncolozun

İşte böyle boştur.” Şermin

O gün korkmamağa yemin

Etti; artık yalan dolan

Çarşamba karılarından,

Cadılardan titremiyor:

“Hep kutuda onlar!” diyor.



Aklı başında insanlar

Yalnız fenalıktan korkar.

Şiirin son iki dizesi çocuklara, yalnızca aklın ve bilimin önderliğine inanmaları gerektiğini

bunların dışındaki rehberlere inanmanın yanlış olduğunu bir kez daha hatırlatmaktadır.

“Siyah Bacı” adlı şiir korku temasının yersizliğini işleyen başka bir örnektir. Şiirde

karanlıktan ve geceden korkan çocuklara bu şiir aracılığıyla bu korkularının boş olduğu

mesajı verilir. Şiirde, gece kişileştirilerek sevimli bir dadı şeklinde tasvir edilmiştir. Şiirdeki

“Yatayım akşam olsun da, / Siyah bacımın koynunda.” dizeleri son bölümlerde tekrar edilerek

gecenin korkulacak bir şey olmadığı yinelenmiştir:

Benim siyah bir bacım var:

Adı Leyla,

Gözü şehla…

Kollarında, ellerinde,

Saçlarının tellerinde

Pullar, inciler parıldar.

Dilber bacı!

Anber bacı!

Yatayım, akşam olsun da,

Siyah bacımın koynunda.

Akşam gelir, sabah gider;

Anber bacı!

Dilber bacı!

Bilmem gündüz nerelerde,

Hangi dağlar, derelerde

Gizli gizli seyran eder.

Gözü şehla,

Adı Leyla…


Dilber bacımın koynunda.

Siyah bacım süse mecbur;

Adı Leyla,

Gözü şehla…

Bazı akşam bir ay iğne

Revnak verir kakülüne;

O zaman pek mağrur olur.

Anber bacı!

Dilber bacı!





Anber bacımın koynunda.

Bacımı pek seviyorum;

Dilber bacı!

Anber bacı!

Bana şimdi rahat haram,

Bacımın koynunda akşam

Fakat rahatça uyurum.

Adı Leyl,

Gözü şehla…


Siyah bacımın koynunda.

Çocuklara korku ve baskı ile din terbiyesinin kazandırılamayacağı ve çocuk eğitiminde

korkunun kullanılmaması gerektiğini vurgulayan “Ezan” şiiri de korku temasının farklı bir

açıdan ele alındığı dikkat çekici bir şiirdir. Şiir, bir babanın çocuğuna “Hayya-ale’l-felah

nedir?” sorusunu sormasıyla başlar. Çocuk bu soruyu “Ezan” diye yanıtlar. Daha sonra babası

ezanın ne olduğunu sorar. Çocuk bu soru üzerine geçmişte yaşadığı bir olayı hatırlar.

Büyükbabasıyla camiye giden çocuk, camide uyuyakalmıştır. Babasına camide uyuyakaldığını

söylediğinde beklemediği bir şey olur ve babasının tokadını yanağında hisseder. Bu

beklenmedik olay, çocuğun dünyasını derinden etkilemiştir ve üzerinden zaman geçse de

çocuk bu olayı kolay kolay unutmaz. İlginç kurgusuyla dikkat çeken şiirin tamamı şu

şekildedir:

Babacığım geçen sabah

Beni çağırdı, dedi ki:

— Nedir “Hayya-ale’l-felah”?

— Ezan, dedim. — Ezan, peki;

Ezan nedir, bilir misin?..

Bakıyordum hazin hazin,

Babam niçin bilmem güldü,

Tekrar etti: — Nedir ezan?..

Başımdan buzlu su döküldü;

Bana babam her ne zaman

Böyle şeyler sorarsa çok,

İçerimde bir soğukluk

Hissederim, bütün kanım

Damarımda donar birden.

Soruyordu o: — A canım,

Hiç ezan duymadın mı sen?

—Duymadım mı? Sabah, akşam



Dinliyorum; büyükbabam

Bana abdest aldırdı da

Camiye bile götürdü.

— Ya, ne yaptın sen orada?

— Namaz biraz uzun sürdü,

Uyuyakalmışım ben de

Maksurenin köşesinde.

— Camide hiç uyunur mu?

Dedi babam, dargın dargın.

Anlatamam o korkumu;

Titriyordum… Hala, bakın,

Nasıl çarpıyor yüreğim!

Hep bildiğim, bellediğim

“Allahümme salli”leri

Sayıyordum, çünkü tokat,

Mini minicikten beri

Hiç de hoşuma gitmez… Çat!

İşte indi… Of! Yanağım!..

Şimdi babam adım adım

Söylenerek gidiyordu.

Uzaklaştı artık sesi,

Benim de gözyaşım durdu;

Çünkü ezan meselesi

O adımlarla beraber

Uzaklaşıp gitti.. — Eğer,

Diyordum, beybabam şimdi

“Ezan nedir?” diye tekrar

Gelip dikilirse… Haydi

Sen de!.. Dedim, bu ne kadar

Korku? Baban canavar mı?

Onun gibi baba var mı?..

Fakat tokat yanağımda

Sızlıyordu; o gün bugün

O dargın ses kulağımda

Ezan okur; ben büsbütün

Uykudan geçmedimse de

Maksurenin köşesinde

Gözlerim uyku görmüyor.

Zaten büyükbaba artık

Camiye de götürmüyor;

Onu da aldı mezarlık.

Şimdi o cennet bağında;

Nineciğimin sağında,

Ona da bir taş dikildi.




Dün görünce mezarını

O tokadı hatırladım,

Yanağım yandı, ağladım.

Babam hemen koşup sildi

Gözlerimin yaşlarını!

Şiirde görüldüğü gibi çocuk kendisine atılan tokadı yıllar sonra dahi hatırlar. Bu olay çocuk

eğitiminde korkunun, baskının ve şiddetin kullanılmaması gerektiğine iyi bir örnektir. Çocuk,

şiddeti, çok sevdiği babasından dahi görse iç dünyasında bunun muhasebesini yapmaktadır.

Şiirdeki dizeler de bu muhasebenin açık bir örneğidir. Şiirde dikkat çeken bir diğer konu da

çocuklara verilecek din eğitimiyle ilgilidir. Din eğitiminde baskıcı bir tutum izlemek, yer yer

şiddete başvurmak, çocuğun dine karşı olumsuz bir tutum beslemesine yol açabilir. Şiir bu

mesaj üzerine kuruludur.

Eğitimde gönüllülük ilkesi esastır. Söz konusu, çocuk eğitimi olduğunda bu kavram daha da

önem kazanır. Çocuklar, sevdikleri şeylere daha çok ilgi gösterir ve sevdikleri şeyleri daha

kolay öğrenirler. Yapılan araştırmalar öğrenme ve eğitim gibi kompleks kavramlarda sevginin

ne kadar önemli olduğunu göstermektedir. Şermin’de yer alan “Keman” ve “Rüya” adlı

şiirlerde sevgi teması yoğun olarak işlenmektedir. “Rüya”da anne sevgisi anlatılır. Annesini

görmemiş, ninesi tarafından büyütülmüş bir çocuğun ateşli bir hastalık anındaki

sayıklamaları, çocuğun, eksikliğini hissettiği annesine olan sevgisi ve bunun yansımalarından

söz edilir. Bilindiği gibi çocukların karakter gelişiminde ve aileden aldıkları ilk eğitimde

annenin rolu çok büyüktür. Dolayısıyla anne eksikliği çocuk eğitiminde ve çocuk

psikolojisinde büyük hasarlara yol açmaktadır. Şiirde de bu konu üzerinde durularak anne

sevgisi ve anne güzelliği anlatılmaktadır.

“Keman” şiiri sevgi temasının işlendiği bir diğer şiirdir. Bu şiirde müzik sevgisi ve müziğin

çocuk eğitiminde nasıl kullanılabileceği üzerinde durulur. Notaların tekrarlanması yoluyla

müzikal nitelik kazandırılan şiir, çeşitli müzik aletlerinden ve bunlara duyulan sevgiden söz

eder:

Piyanoyu sever babam,

O da nineciğim gibi.

Piyanodan pek anlamam;

Bana, ağabeyim gibi,

Tesir eden keman sesi...

Do re mi fa-fa sol la si.

Onun o latif nağmesi…


Bazı ağlar için için,

Bazı gülmekten kırılır.



Geliyor ağabeyimin

Odasından derin, ağır,

Boğuk bir dua nağmesi…


Ah! O derin keman sesi…


Ağabeyim iyi çalar,

Bana da meşk ettirecek.

Onun birkaç kemanı var,

Birini bana verecek;

Hepsinin de güzel sesi…


Kulaklarımda nağmesi…


3. BULGU VE YORUMLAR

Çocukların hayal dünyalarını ve düş güçlerini geliştiren eserler, çocuk eğitiminde sıklıkla

başvurulan kaynaklardır. Bu çalışmada Türk edebiyatında çocuklar için yazılmış ilk çocuk şiir

kitabı olan Şermin adlı kitap incelenmiş, kitaptaki pedagojik unsurlar, tematik olarak

sınıflandırılarak pedagoji, dil ve dil öğretimi arasındaki ilişkiye dikkat çekilmiştir.

4. SONUÇ

Tematik inceleme yöntemi kullanılarak hazırlanan bu çalışmada şu sonuçlara ulaşılmıştır:

1. Tevfik Fikret’in hayatı, fikirleri ve eserleri arasında sarsılmaz bir bağ vardır. Eserleri,

yaşamından ve düşüncelerinden ayrı düşünülemez.

2. Tevfik Fikret, Haluk’un Defteri ve Şermin adlı eserlerinde çocuklara ve gençlere özellikle

hitap ederek, onları ne kadar önemsediğini göstermiştir.

3. Tevfik Fikret’in eğitimci yönü Şermin’de açıkça görülmektedir. Şermin çağdaş pedagoji

perspektifinden bakıldığında yetersiz ve hatalı görülebilir; ancak bu durum onun bu alandaki

ilk örnek olmasından kaynaklanmaktadır.

4. Dil ve eğitim arasındaki ilişkinin çarpıcı bir örneği olan Şermin’de, hitap edilen kitle olan

çocuklara uygun basit ve anlaşılır bir dilin kulllanılması dilsel ve pedagojik açıdan bilinçli bir

tercihin ürünüdür.




5. Çocuklara kazandırılmak istenen hedef davranışların, dilbilimsel öğelerden yararlanılarak

ses ve söz aracılığıyla sıkça tekrar edilmesi dil eğitimi ve pedagoji arasındaki sarsılmaz

ilişkinin güzel bir örneğidir.

6. Şermin’in Elifbesi şiiri bir çocuğa alfabenin eğlenceli bir yolla öğretilmesine iyi bir örnek

olarak günümüz Türkçe öğretiminde alternatif bir model olarak kullanılabilir.

KAYNAKÇA

Aytaş, G., Yalçın, A., (2002). Çocuk edebiyatı. Ankara: Akçağ.

Beydilli, C. (2005). Omacı (Umacı), Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük (s. 444). Ankara: Yurt

Kitap-Yayın.

Kaplan, M., (2005). Tevfik Fikret, devir-şahsiyet-eser. İstanbul: Dergâh

Koşar, E. Tevfik fikret’in umacı şiiri, 12 Haziran 2015 tarihinde

http://www.siirpenceresi.com/poetikmetinler/emel_kosar_2.htm adresinden erişildi.

Montessori, M., (1952). Pédagogie scientifique. Paris: Desclée de Brouwer

Sever, S., (1996). Tevfik fikret ve çocuk şiirleri. Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi,

29/1, 31-47.

Uçman, A., (2005). Şermin. İstanbul: Çağrı.

http://www.siirpenceresi.com/poetikmetinler/emel_kosar_2.htm

TÜRKÇENİN EĞİTİMİ VE ÖĞRETİMİNE FARKLI BİR YAKLAŞIM ÖRNEĞİ OLARAK ŞERMİN’DEKİ...

Documents

Transcript of TÜRKÇENİN EĞİTİMİ VE ÖĞRETİMİNE FARKLI BİR YAKLAŞIM ÖRNEĞİ OLARAK ŞERMİN’DEKİ...