CUMHURİYET HALK PARTİSİ’NDEN DEMOKRAT PARTİ’YE GEÇİŞTE DİN EĞİTİMİ POLİTİKALARI...

V. Uluslararası Türkiye Eğitim Araştırmaları Kongresi

2029

CUMHURİYET HALK PARTİSİ’NDEN DEMOKRAT PARTİ’YE GEÇİŞTE DİN EĞİTİM

POLİTİKALARI (1948–1950)

RELİGİOUS EDUCATİON POLİCİES TRANSİTON FROM REPUBLİCAN PEOPLE’S PARTY TO

THE DEMOCRATİC PARTY (1948-1950)

Arş. Gör. İlker DERE

Uşak Üniversitesi Eğitim Fakültesi

[email protected]

ÖZET

Osmanlı Devleti’nin resmi olarak sona ermesinden sonra Türkiye, 1923 yılından itibaren cumhuriyet ile yönetilmeye başlamıştır. Bu rejim değişikliğiyle her alanda olduğu gibi din eğitimi alanında da reformlar yapılmıştır. Çalışmada öncelikle Cumhuriyetin ilan edilmesinden sonra din eğitiminde meydana gelen gelişmelere değinilmiştir. Daha sonra Türkiye’de uzun süre din eğitiminin neden ihmal edildiğine ve Tahsin Banguoğlu’nun Milli Eğitim Bakanlığı döneminde din eğitiminin yeniden sağlanması için uygulamalara değinilmiştir.

Bu çalışmanın amacı, Türk eğitim sisteminin önemli bir parçası olan din eğitiminin Cumhuriyet Halk Partisi Dönemi’nde geçirdiği önemli aşamaları yansıtmak, Cumhuriyetin ilan edilmesinden hemen sonra din eğitiminde gerçekleştirilen inkılaplarla Cumhuriyet Halk Partisi iktidarının son döneminde meydana gelen değişimleri karşılaştırmaktır.

Bu araştırmada tarihsel yöntem uygulanarak literatür ve birincil kaynak taraması kullanılmıştır. Ayrıca konuyla alakalı arşiv vesikaları, gazeteler, dergiler ve ilgili literatür çalışmalarına da yer verilmiştir. Elde edilen bulgular, Cumhuriyet Halk Partisi iktidarının son döneminde din eğitimi politikalarında ciddi değişikliklere gittiğini günümüze kadar varlığını sürdüren din eğitimi kurumlarını kurduğunu göstermektedir.

Araştırma bulgularına göre din eğitimini yeniden sağlamak için yapılan girişimler ilk olması nedeniyle memnuniyetle karşılanmıştır. Ancak atılan adımların ihtiyaca cevap vermekten uzak ve yetersiz olduğu da dönemin önemli isimleri tarafından belirtilmiştir.

Anahtar Kelimeler: İmam Hatip Kursları, İlahiyat Fakültesi, Tahsin Banguoğlu, Din Dersleri

ABSTRACT

After the Ottoman Empire, Turkey has started to be managed through the republic since 1923. Through this regime change, some reforms were made in the field of religious education. In this study, the author discussed policy changes in the religious education after the proclamation of the Republic. The author also mentioned why religious education has been neglected; and Tahsin Banguoğlu's efforts to reinstate religious education during his ministry.

The purpose of this study is to indicate the main stage of religious education during the era of Republican People's Party. Furthermore, the author aims to compare revolution on religious education after the proclamation of the Republic and the last period of Republican People's Party management.

In this study, historical method was applied; literature and primary sources were analyzed. Also, the author analyzed archives documents, newspapers, and journals. The findings showed that there were serious changes on the religious education policy during the last management of Republican People's Party era. The findings also indicated that these attempts were welcomed by public because it was the first attempt to reinstate religious education. However, these attempts were inadequate to respond public’s need.

Key Words:Tahsin Banguoğlu, religious courses, Republican People's Party’s education policy

mailto:[email protected]


2030

1. GİRİŞ

Cumhuriyetin ilanından sonra Türkiye Cumhuriyeti’nde din eğitimi alanında önemli ve köklü

değişimler yaşanmıştır. Osmanlı Devleti’nden kalan önemli dini eğitim kurumları ve sistemleri ciddi bir

revizyona uğramıştır. Bu değişimler zamanla kurumların kapanmasına kadar gitmiştir.

1.1 Cumhuriyetin İlanı’ndan Tahsin Banguoğlu’nun Milli Eğitim Bakanlığı Dönemine Kadar Din

Eğitiminde Yaşanan Gelişmeler

Saltanatın kaldırmasıyla en önemli ipucunu veren laiklik adımları, 3 Mart 1924 tarihinde ilan edilen

kanunlarla kendini göstermiştir. Evkafın ve Hilafetin ilgasının yanı sıra eğitim sistemini tek ve genel bir

çerçeveye alan Tevhid-i Tedrisat Kanunu ilan edilmiştir. (WİNTER, 1999: 239) Bu kanunla medreseler

kapatıldığı için imam, vaiz, hatip gibi görevlilerin yetiştirilmesi için İmam-Hatip Mekteplerinin açılacağı ve

Darülfünun’da İlahiyat Fakültesi açılacağı belirtilmiştir. (BİLGİN, 1980:40; AYDIN, 2000:30)

1924 yılında kanunun tatbikine geçilerek kapatılan 479 medresenin yerine 29 İmam Hatip Okulu ile

İstanbul Darülfünununda bir İlahiyat Fakültesi vücuda getirilmiştir. (AKIN, 2011:98) Medreseleri kaldıran

Tevhid-i Tedrisat Kanunu’ndan sonra 1923–24 yılında 29 İmam-Hatip Mektebi açılmıştır. Bu mekteplere

gittikçe azalan talep nedeniyle sayıları, 1924–25’te 26’a, 1925-26’da 20’e düşmüştür. 1927–1930 yılları arasında

Kütahya ve İstanbul’daki İmam-Hatip Okulları dışında mektep kalmazken 1929–30 yıllarında bunlar da

lağvedilerek İmam-Hatip Okulları tamamen kapatılmıştır. (YÜCEL, 1994:53)

Sadece birkaç yıl içinde öğrencilerin ilgisinin bu denli azalması ve akabinde İmam-Hatiplerin

kapanmasının en önemli nedenleri arasında; lise ve yükseköğretim düzeyinde öğrencilere gelecek vaat etmemesi

(ÜNSÜR, 2005:141-142) ve Harf İnkılabıyla Arapça ve Farsçanın müfredatlardan çıkarılması gösterilebilir.

(AYHAN, 2004:64)

Öte yandan Tedrisat Kanunu’nun hiçbir maddesinde yer almamasına rağmen kanunun yürürlüğe girdiği

ilk zamanlarda ilkokullarda Din Bilgisi adıyla din dersi fiilen verilmeye devam etmiştir. Ancak çok geçmeden bu

uygulama terk edilerek mevzuat değişikliğine gidilmeden din dersleri müfredattan çıkarılmıştır. (AYDIN,

2000:32) Sonrasından bunu önce din derslerinin 1924’te lise ve dengi okullardan, sonra 1930’a kadar

ilkokullardan kaldırılması izlemiştir. (BİLGİN, 1980:45-46) 1935 yılında isteğe bağlı olarak alınabilecek bir ders

haline getirilen dersi verecek öğretmen olmadığı için kendiliğinden uygulamadan kalkmıştır. B(JASCHKE,

1972:82) İmam Hatip Mekteplerinin kapatılmasının ardından 1948 yılına kadar din eğitimi ve öğretimi Diyanet

İşleri Başkanlığı bünyesindeki Kuran Kursları (Daru-l Kurralar) ile sürdürülmüştür. Bunların sayısı 1932–33

yılında 9 iken, 1949–50 yılında 127’e ulaşmıştır. (ÜNSÜR, 2005:144)

Din eğitiminin yükseköğretim kademesinde de Tevhid-i Tedrisat Kanunu’na uygun olarak değişiklik

yapılmış ve İstanbul Darülfünuna bağlı bir İlahiyat Fakültesi açılmıştır. Açılan bu fakültenin öğretim

kadrosunda dönemin güçlü isimlerinden Fuat Köprülü, Şemsettin Günaltay, İsmail Hakkı Baltacıoğlu, İzmirli

İsmail Hakkı yer alıyordu. İlâhiyat Fakültesi, 1933 yılına kadar dokuz sene eğitim faaliyetlerine devam ederken

Darülfünun ile birlikte 1933'te lağvedilmiştir.

Üniversite Reformu’ndan sonra 1934 talimatnamesi uyarınca yeni kurulan İstanbul Üniversitesi’nde,

Edebiyat Fakültesine bağlı İslam Dinleri Tetkik Enstitüsü (AYHAN, 2004:74) açılmıştır. Böylece İlahiyat

Fakültesi kapatılarak enstitüsü seviyesine düşürülürken öğretim kadrosunun bir kısmı tasfiye edilmiştir. Ancak


2031

bu enstitü de uzun ömürlü olamayarak öğrenci eksikliği ve öğretim kadrosunun emekliye ayrılması gerekçe

gösterilerek ilga edilmiştir. Bu uygulamalara ek olarak Üniversite Reformu’ndan sonra Tasavvuf, İslam

Mezhepleri, Kelam gibi dersler kaldırılarak bu derslerin yerine Türk Filozoflar Dersi konulmuştur. Daha sonra

bu ders, 1942’den itibaren Felsefe Tarihi Kürsüsü’ne bağlı Türk-İslâm Felsefesi Tarihi adını alarak devam

etmiştir. (KOŞTAŞ, 1989:7-8; ERGİN, 1977:1240-43) Böylece Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nda belirtilen

fakülteden ders seviyesine getirilen İlahiyat Fakültesi, 1949 yılında başka bir üniversite çatısı altında açılana

kadar “yüksek diniyat mütehassısları yetiştirecek” kurum kalmamıştır. (CEBECİ, 1996:166) Bu tarihten itibaren

din eğitim konusunda bir boşluk yaşanmıştır. Bu boşluk kendini çok geçmeden göstermiş, din eğitimi

politikalarını da bu yönde etkilemiştir.

1.2 Cumhuriyet Halk Partisi’nden Demokrat Parti’ye Geçişte Din Eğitimi Politikaları (1948-1950)

Daha önce de değindiğimiz gibi Türkiye’de 1930’lu yıllardan itibaren devlet eliyle ve desteğiyle din

eğitimi veren kurum kalmamıştı. Din eğitimi 1930–49 yılları arasında tamamen genel eğitimden ayrılmıştı. 1946

yılına kadar bu konu zaman zaman gündeme de gelse de bu ses çok cılız kalmıştır. Türkiye’de din eğitimiyle

ilgili ihtiyacın karşılanmasına yönelik taleplerin yüksek sesle dile getirilmeye başlanması 1946 yılını bulmuştur.

(AYHAN, 2004:139) 1946 yılında Cumhuriyet Halk Partisi’nin kendi içinden bazı isimler, din bilgisi dersleri

konulması yönünde taleplerini Recep Peker’e iletmişlerdir. Ancak Recep Peker bunu etmemiş, teklif sahiplerine

dünya modern milletlerinin uygulamalarını örnek almayı salık vermiş ve din öğretimini zehri zehirle tedavi

etmeye benzetmiştir. (BİLGİN ve FIĞRALI, 2006:519)

Recep Peker’in bu beyanatına rağmen Cumhuriyet Halk Partisi Divanı 1947 yılı Ocak ayı içinde din

eğitimi ile ilgili istekleri incelemiştir. Cumhuriyet Halk Partisi Divanı, din eğitimiyle ilgili esasların neler olması

gerektiğini Anadolu Ajansı aracılığıyla bir tebliğ ile açıklamıştır. (AKŞAM; ULUS; 3 Temmuz

1947;SELAMET, C.1 S.8 1947) Ancak bu tebliğin uygulamaya geçtiğine rastlanmamıştır. Bu gelişmelere

paralel olarak İstanbul Müftüsü Ömer Nasuh Bilmen de konuyla ilgili bir layiha (tasarı) yayınlamıştır. Bilmen,

27.05.1947 tarihli tasarıda Diyanet İşler Başkanlığı’na dini hizmette ihtiyaçlara cevap verilebilmesi ve ehil

olmayan kişilerin işbaşına koşulmasını engellemek için “Büyükçe illerde Kur’an-ı Kerim kursları ve imam-hatip

okulları açılmasını” önermiştir. (BUYRUKÇU, 2007:39-40)

Baştan beri sürecin içinde bulunan Banguoğlu ise bu süreci şu şekilde aktarmaktadır:“(…) O tarihlerde

bu hizmetler artık büsbütün sahipsiz kalmış görünüyordu. Camiiler, mescitler bakımsız, tamirsizdi. İmam-Hatip

Mektepleri kapatılmış, uzun yıllar din adamı yetişmez olmuştu. Beş on ayet ezberleyen din adamı geçiniyor,

bunlara da <hademe-i hayrat>adı veriliyordu. Bir ara bunların aylıkları 10 lira olduğunu biliyorduk. İlahiyat

Fakültesi kaldırılmış, vaiz, müftü seviyesinde mü’mine yol gösterecek bulunmaz olmuştu. Nihayet uzun yıllardan

beri okullarımızda din eğitimi yoktu. (…)” (BANGUOĞLU, 1989:97)

1947 başında yayınladığı tebliğden sonra din siyasetiyle ilgili atılacak adımlarda uzunca bir süre pasif

kalan Cumhuriyet Halk Partisi’nde din tedrisatıyla ilgili tartışmalar, 1947’de yapılan CHP 7. Kurultayı’nda

yeniden alevlenmiştir. Kurultayın 2 Aralık 1947 tarihli toplantısında, parti tüzüğünün laiklik maddesi

değerlendirilirken din tedrisatı da tartışılmıştır. Kurultayın en ses getiren ismi İstanbul Milletvekili Hamdullah

Suphi Tanrıöver olmuştur. Din tedrisatını gündeme taşıyan Tanrıöver şunları söylemiştir:”(…) Amerikada bugün

305 tane seminer ve din fakültesi vardır… Fransada inkılap zamanında din, devletten ayrıldı; devlet din

teşkilatını bıraktı… Fakat sonra feyizle çalışan ve hepimizin bildiği Paris’te bir üniversite Katolik kuruldu…


2032

Ulus gazetesinde bir makale okuduk… Yapılan neşriyata göre Rusyada on yedi bin papas Stalin’in riyaset ettiği

bir teşkilatta vazife görmektedir… Avrupa’nın eski üniversitelier ele alalım. Sorbon’dan başlayarak –ki sekiz

asırlık bir tarihe maliktir- Cembriç, Oksfort ve dokuz asırlık bir tarihe malik olan Almanya’daki Haydelberg

üniversiteleri evvelce birer medrese idi. Bu medreseler harekette ön ayak olmuş, mütemadiyen ıslahat yapılarak

bugünkü üniversiteler halini almıştır… Bizim tarihimizde de, bu medreselerin ıslahı yoluna gidilseydi,(…) bugün

bu kabil olacaktı. halbuki biz Medreseleri kapattık, imam ve hatip mekteplerini kapattık.(…)” dedikten sonra

köylerdeki camilerdeki imam ve gassal ihtiyacının son durumuna değinerek bu konuda herkesin üzerine düşen

hassasiyeti göstererek işi çözmesi gerektiğini ifade etmiştir. (C.H.P.YedinciKurultayTutanağı, 1948:454-459)

Tanrıöver’den sonra Cemil Barlas, Yusuf Ziya Kösemen ve Behçet Kemal Çağlar konuyla ilgili

konuşma yapmıştır. Son olarak konuyu hülasa etmek amacıyla söz alan Tahsin Banguoğlu, konuyu şöyle

toparlamıştır: ”Bütün bu konuşmalardan müsbet olarak çıkardığım talebler şunlardır:

1. Din tedrisatı yapılsın,

2. Din müesseselerine bakılsın,

3. Din adamları terfih edilsin.

Diğer arkadaşlarımızın dilekleri de bunlardır. Hamdullah Suphi arkadaşımızın da talebleri de

bunlardır. Bu dilekler, bu talepler karşısında bütün arkadaşların aynı duygu içinde olduklarını tahmin

ediyorum.(…)” (SELAMET, S. 31 Aralık 1947:7)diyerek CHP’nin din eğitimi konusunda uzlaştığı noktaları

sıralamıştır.

Kurultayda aktif şekilde bulunan isimlerden biri olan Banguoğlu, daha sonra bu kurultayda yaşananları

anılarında şöyle nakletmiştir: “(…) Mesele Halk Partisi divanına götürüldü. Orada başlıca münakaşa <din

eğitimini laiklik prensibi ile nasıl telif ederiz?> davasıydı. Ben de anlatmaya çalıştım ki bizde diyanet hizmetleri

fiilen devletin elinde kalacaktı, nitekim kalmıştı. Dini eğitim de bu hizmetlerdendir. Aslında ise bu yolda şimdiye

kadar laiklik namına yapılan tatbikat yanlış olmuştur. Divan esasta mutabık kaldı ve din eğitimi işine Parti

Meclis Grubu’nca bir şekil verilmesini uygun buldu.” (BANGUOĞLU, 1989:98)

Kurultaydan sonra Tahsin Banguoğlu’nun açıklamalarını destekler nitelikte bir beyanat da Nihat

Erim’den gelmiştir. Din adamı yetiştirme konusuna sıcak bakan Erim: ”(…)laiklik prensipi çerçevesi içinde

çerçevesi içinde kalmakla beraber, cemiyetin nizamını alakadar eden bu işde tabiatiyle kontrolünü eksik etmez.

İşte ben, din meselelerinin ancak bu yönden halledilmesine taraftarım…” (SELAMET, S.33 2 Ocak 1948:6)

diyerek bu sorun halledilmesinden yana olduğunu beyan etmiştir.

1947 yılı içinde CHP kurultayında, özellikle meclisteki bütçe müzakerelerinde din eğitimiyle ilgili

önemli tartışılmalar yapılmıştır. Bu tartışma ve arayışlar, 1948 yılı içinde din eğitiminin nasıl yapılması gerektiği

noktasında odaklanmıştır. CHP Meclis Grubunun 10 Şubat 1948 tarihli toplantısında, başbakan Hasan Saka’nın

vakisiyle din eğitimi ve din görevlisi yetiştirilmesi konularını araştırıp bir rapor hazırlanması için bir komisyon

kurulmuştur. Bu komisyon, çalışmalarını tamamladıktan sonra aldığı kararları rapor olarak 19 Kasım 1948

tarihinde CHP Meclis Grubu Yüksek Başkanlığına takdim etmiştir. Raporun kısaca önerileri şu şekildedir;

1) Çocuk velilerinin arzusu haluk olmak (iyi ahlaklı) şartıyla ilkokulların son iki sınıflarında okul içinde ve ders zamanları dışında din dersi verilmesi,


2033

2) Verilecek din derslerinin programlarının ve okutturulacak kitapların Diyanet İşleri tarafından hazırlanıp Milli Eğitim Bakanlığının tasvip ve tasdikiyle geçmesi,

3) Din dersi veren öğretmenlerinin ücretlerinin yardım namı altında Devletçe ödenmesi oy birliği ile karar altına alınması,

4) Müslüman vatandaşların imamlık ve hatiplik gibi dini hizmetlerini ifa edecek elemanlara da ihtiyaç olduğu ve bunları yetiştirecek öğretim müesseselerinin kurulması (DİNÇER, 1998:82)

5) Milli Eğitim Bakanlığı’nın devamlı alaka, teftiş ve murakabesi altında bulunmaları (BCA, 030-01-0000-42-251-17-3)

6) İmam din eğitim verecek kurumların Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından açılması

7) Din münevverleri yetiştirmek için İslam İlahiyat Fakültesi kurulması gibi kararlar alınmıştır.

Ancak bu rapora Tahsin Banguoğlu ve Nihat Erim muhalefet şerhi koymuştur. Muhalefet şerhinde

Atatürk inkılâbının sağladığı zihniyet değişimini tehlikeye sokmamak şartıyla raporu kabul ettiklerini ancak din

eğitimi verecek kurumları Milli Eğitim Bakanlığının açmasını istemişlerdir. (BCA, 030-01-0000-42-251-17-5)

Ayrıca raporda Erzurum Milletvekili Cevat Dursunoğlu, İmam Hatip mektepleriyle ilgili uygulamada

karşılık bulacak birkaç öneride bulunmuştur: “Şifahen arz ettiğim sebeblere dayanarak komisyon tezkeresinin

ikinci maddesinde zikrolunan imam, hatip mekteblerinin yerine kurs halinde ve Milli Eğitim Bakanlığına bağlı ve

askerliğini yapmış Orta mektep mezunlarından talebe alınmak suretiyle bu işin prensibinin hallini teklif

ediyorum.” (BCA, 030-01-0000-42-251-17-2)

Bu muhalefet şerhi, Cevat Dursunoğlu’nun önerdiği “kurs” ismi ve açılacak kurslara ortaokul mezunu

talebelerin alınması CHP Grubu’nda karşılık bularak Milli Eğitim Bakanlığı bünyesinde 1949’da imam hatip

kursları’nın açılması uygun bulunmuştur. Bir bakıma bugün dahi süren geleneği başlatan bu iki ismin muhalefet

şerhidir. Tahsin Banguoğlu, CHP Komisyon raporunun açıklanması ve Nihat Erim ile birlikte rapora muhalefet

şerhi koymalarının gerekçesini anılarında şu şekilde anlatmaktadır:”(…) Rapora ben muhalefet şerhi yazdım,

Nihat Erim de imza etti. Biz mesleki din eğitiminin de Diyanet İşleri’ne değil, Milli Eğitim’e bağlanmasını

istiyorduk. Gruptan karar da o yolda çıktı. Ancak devrimciler bir takrirle balgam attılar, İmam Hatip Okulları

<kursları< oldu…” (BANGUOĞLU, 1989:97-102; BANGUOĞLU, Boğaziçi,1983:4-5.) Daha önce ilgili tarihi

vesikaya dayanarak belirttiğimiz gibi Tahsin Banguoğlu’nun “kurs” isminden haberinin olmaması imkânsızdır.

Çünkü muhalefet şerhi koyduğu belgede Cevat Dursunoğlu’nun “kurs” ismini önerdiğini görüyoruz.

Din eğitim raporunun yayınlanması birçok yeni tartışmayı da beraberinde getirmiştir. Komisyonun

raporu dönemin Diyanet İşleri Reisliği azalarından Yusuf Ziya Yörükan’ın tepkisini çekmiştir. Yörükan, din

derslerinin ihtiyari olması ve program dışı olarak verilmesinin çocuğa getirdiği külfeti eleştirmiştir.

Banguoğlu’nun yasaların gerekçelerini yeterince incelemediğini düşünen Yörükan, laik bir kurum tarafından

kapatılan bir kurumun tekrar açılmasının tezat olacağını, ayrıca ilkokullara din dersi kitabını Milli Eğitimin

değil, Diyanetin hazırlamasını istemesinin de tezat olduğunu ve aynı durumlara farklı tepkiler vermesine anlam

veremediğini belirtmiştir. (YÖRÜKAN, İslam-Türk Ansiklopedisi Mecmuası, Mart 1948:4-15)

CHP Komisyon raporunun açıklamasından sonra bir araya gelen CHP Meclis Grubu raporu etraflıca

değerlendirmiştir. Başbakan Şemsettin Günaltay’ın katılmadığı 6 Mayıs 1948 tarihli toplantıda sert tartışmalar

yaşandığı için net bir karar çıkmamıştır. (VATAN, 7 Mayıs 1948) Nihayet daha sonraki görüşmelerde sonuca


2034

varılmış ve karar açıklanmıştır. 21 Mayıs 1948 Cuma günü Ulus gazetesinde CHP Meclis Grubu Başkan

Vekilinin bir tebliği intişar edilmiştir (yayınlanmıştır). Bu tebliğde, komisyon raporunun CHP tarafından kabul

edildiği ilan edilmiştir. (AKŞAM, CUMHURİYET, 21 Mayıs 1948)

CHP Komisyon raporunun belli değişikliklerle kabul edildiğini resmi olarak 31.5.1948 tarihinde

Başbakanlık Yüksek Katına gönderilen tebliğden öğreniyoruz.

Tebliğde:

1) Raporun birinci maddesi aynen, 2) İkinci maddesi ise; konunun tadiline dair verilmiş ve genel kurulca kabul edilmiş olan sureti

ilişik önergede tayin ve tesbit edilen şekilde, 3) Üçüncü maddesi de İmam ve Hatip okulları kelimesi çıkarılmak suretiyle kabul edilmiştir.”

(BCA, 030-01-0000-42-251-17-1.) denilmiştir.

Bu karardan sonra 30 Aralık 1948 tarih ve 247 sayılı kararı ile 10 aylık imam hatip kurslarında

okutulacak program belirlenmiştir. Ancak din dersi ve İlahiyat Fakültesi henüz faaliyete geçmemiştir. Bu

durumdan rahatsız olan Van Milletvekili İbrahim Arvas, Meclis’te Banguoğlu’na din dersi, İmam- Hatip kursları

ve İlahiyat fakültesi hakkında sorular yöneltmiştir. Tahsin Banguoğlu ise yeni açılacak kurumların hazırlıklarını

sürdüğünü anlatsa da İbrahim Arvas bu cevapları tatmin edici bulmayarak Banguoğlu’nun verdiği sözleri

tutmayacağını iddia etmiştir. (T.B.M.M. Tutanak Dergisi, B:26 03.01.1949 O: 1, s. 9–12; Son Posta, Yeni

Gazete (Vakit); Vatan, 4 Ocak 1949)

2.7.1.İmam Hatip Kursları Açılıyor

1948 yılında Milli Eğitim Bakanlığı İlköğretim Genel Müdürlüğü bağlı olarak 10 vilayet merkezinde

mevcut din adamlarına bilgi vermek ve onları günün anlayışına göre yetiştirmek için on aylık İmam ve Hatip

Kurslarının açılması kararlaştırılmıştı. (PARMAKSIZOĞLU, 1966:29) Ancak bu kursların programları Ocak

1949’ta resmi olarak onaylanmıştır. Takvimler 7 Ocak 1949 tarihini gösterdiğinde İmam ve Hatib kurslarının

ders programı da belli olmuştur. Milli Eğitim Bakanlığı, yeni açılacak İmam ve Hatib kurslarının müfredat

programı ile ders dağıtma cetvellerini Milli Eğitim Müdürlüklerine göndermiştir. Kurslarda ders verecek hocalar

Bakanlıkça atandıktan sonra İstanbul’daki ilk kurs Cerrahpaşa 26 ncı ilkokulda açılması kararlaştırılmıştır. (Yeni

Sabah, 7 Ocak 1949)

Milli Eğitim Müdürlüklerine gönderilen dağıtma cetveli şu şekilde oluşmuştur:

Tablo 2.7. İmam-Hatip Kursları Ders Dağıtım Çizelgesi

Dersler

1.ay

H

afta

lık

Der

s

2.ay

H

afta

lık

Der

s 3.

ay

Haf

talık

D

ers

4.ay

H

afta

lık

Der

s 5.

ay

Haf

talık

D

ers

6.ay

H

afta

lık

Der

s 7.

ay

Haf

talık

D

ers

8.ay

H

afta

lık

Der

s 9.

ay

Haf

talık

D

ers

10.a

y H

afta

lık

Der

s

Kur’an-ı Kerim

5 5 5 4 5 5 6 6 5 5

Hadis ve Tefsir

- - 1 1 1 1 1 2 2 2

Akaid 4 4 4 3 3 3 3 3 3 3 İbadet 4 4 4 4 4 4 4 5 5 5 Ahlak 2 2 2 2 2 2 1 1 1 1 Türkçe 4 4 4 4 3 3 3 2 2 2


2035

Hutbe - - - 1 1 1 2 3 4 4 Tarih (Türk- İslam)

2 2 2 2 2 2 2 1 1 1

Coğrafya (Türk-İslam)

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

Yurt Bilgisi

1 1 1 1 1 1 1 - - -

Sağlık Bilgisi

1 1 1 1 1 1 - - - -

Toplam 24 24 24 24 24 24 24 24 24 24

Kaynak: Maarif Vekilliği, Milli Talim ve Terbiye Heyetinin 30.12.1948 tarih ve 247 sayılı kararı.

Ahmet Ünsür, İmam-Hatip Liseleri, s. 102.

Bu kurslara alınacak kişilerin sağlaması gereken şartlar Cevat Dursunoğlu’nun önerdiği gibi olmuştur.

“Kurs halinde ve Milli Eğitim Bakanlığına bağlı ve askerliğini yapmış Orta mektep mezunlarından talebe

alınması” esası uygulanmıştır. 21 Mayıs 1948 tarihinde Ulus Gazetesi’nde Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı

kurslar kurulacağına dair tebliğin yayınlamasından yaklaşık 8 ay sonra 15 Ocak 1949 tarihinde ilk olarak

İstanbul ve Ankara, daha sonra Afyon, İzmir, Isparta, Kayseri, Kastamonu, Adana, Trabzon ve Urfa’da 10 ay

süreli İmam Hatip Kursları açılmıştır. (BOZAN, 2007:14) Bu kurslarda çalışacak öğretmenlere maaş olarak

aylık 200 lira verilmesi “Geçici Hizmetliler Ücreti” başlığı altında düzenlenmiştir. (BCA, 030-0-018-001-002-

118-88-14.)

İlk kurslar, 15 Ocak 1949 tarihinde İstanbul ve Ankara’da faaliyete geçmiştir. (Yeni Sabah, 16 Ocak

1949) Bu kurslardan biri İstanbul Etyemez’de açılan∗ ve ilk gün itibariyle 17 öğrencisi bulunan imam hatib

kursunun ilk dersi, Kilisli Rifat’ın Kur’an dersiyle başlamıştır. Bu dersten sonra sırasıyla Türkçe, ahlak ve akaid

dersleri okutulmuştur. Bu kurslarda Tarih derslerini Zekai Konropo, Türkçe derslerini Celaleddin Öktem

vermiştir. (Tasvir, 16 Ocak 1949) Bu arada Ankara’da açılan İmam Hatip Kursu, Tacettin Dergâhı’nın yanındaki

Mehmet Akif Ersoy’un İstiklal Marşı’nı yazdığı evde öğretime başlamıştır.(İnternet Kaynağı, 21.09.2012)

Kurslar faaliyete geçtikten sonra basında kursların işleyişi hakkında izlenimler içeren haberlere yer

verilmiştir. Örneğin; İstanbul Etyemez’deki imam hatip kursunu ziyaret eden Yeni Sabah muhabiri izlenimlerini

okuyucularına ulaştırmıştır. Haberin ayrıntılarına göre; 15 Ocak 1949 Cumartesi günü faaliyete geçen kursun

öğrenci sayısının artmaktadır. Kursa her gün kayıt olmak ya da dersleri takip etmek isteyen insanlar

başvurmaktadır. (Yeni Sabah, 18 Ocak 1949)

İstanbul’da aynı kursu bir ay sonra Cumhuriyet Gazetesi’nin genç muhabiri Metin Toker ziyaret ederek

intibalarını gazete sütunlarına taşımıştır. Gözlemlerini aktaran Toker, öğrencilerinin meslek edinmek için

gelmediğini, kursun öğretim şartlarının çok yetersiz olduğunu ve bu kursların amacına ulaşamayacağını iddia

etmiştir. (Cumhuriyet, 4 Şubat 1949)

Kurslar faaliyete geçtikten sonra işleyişine yönelik bir eleştiri de dönemin Diyanet İşleri Reisi Ahmet

Hamdi Akseki’den gelmiştir. Akseki:” Bugünkü halile bunlardan da hiçbir fayda memul değildir. Evvelce nasıl

∗ İstanbul’da Nazperver Kalfa Sıbyan Mektebi’nde açılan kursun binası, bugün Türk Romatizma Vakfı tarafından kullanılmaktadır. İstanbul 2010 Kültür Başkenti Ajansı tarafından restore ettirilmiştir.


2036

kapatılmış ise bugün de açılmadan kapanmış denilebilir. Her birine ikişer yüz lira ücret verilen 5–6 muallim

tarafından idare olunan bu kursların bir tek bir talebe bile yoktur. Bunun sebebi de atılan yanlış adımdır.

(AKSEKİ, Sebirülreşad, Nisan 1951:67) diyerek umutsuz bir tablo çizen isimlerden biri olmuştur.

Eleştirilerin gölgesinde faaliyetlerini sürdürmeye devam eden kurslar, aynı yıl içinde ilk mezunlarını

vermiştir. Örneğin; İstanbul’da faaliyet gösteren kurslardan biri olan İstanbul Etyemez’deki imam hatib kursu ilk

mezunlarını Kasım ayı içinde vermiştir (Yeni Sabah, 7 Kasım 1949).1949 yılı sonuna kadar 50 kişiyi mezun

eden bu kurslar, daha sonra iki yıla çıkarılmış ve bu kurslara meslek okulu mezunlarının da gitmesinin yolu

açılmıştır. (BOZAN, 2007:14) Bu kurslar 1958’e kadar varlığını sürdürmesine rağmen işlevi yeterli

görülmemiştir.

Binaenaleyh, 15 Mayıs 1950 tarihinde iktidarı devralan Demokrat Parti, Milli Eğitim Bakanlığı

bünyesindeki Müdürler Komisyonu’nun 13 Ekim 1951 tarih ve 601 sayılı kararıyla Tevhid-i Tedrisat

Kanunu’nun 4. maddesine dayanarak İmam-Hatip Okulları açmıştır. Karara göre; İstanbul, Ankara, Adana,

Konya, Kayseri, Maraş, Isparta’da ortaokul dört yıllık ve lise seviyesi üç yıllık olmak üzere yedi yıllık eğitim

verecek İmam-Hatip okulları öğretime başlamıştır. Bu okullarda Arapça, Fıkıh, Akaid, Tefsir, Hadis ve Siyer

gibi mesleki derslerine ağırlık verilmiştir. (BCA, 51-V33-00-00-4-31-27-4.)

2.7.2.Din Dersleri Başlıyor

İmam hatip kurslarının açılması Banguoğlu’nun hazırlıkların devam ettiği yönündeki beyanatını haklı

çıkarmıştı. Bu kursların açılmasıyla din dersinin gecikmesi konusundaki eleştiriler de hafiflemişti. Nihayet 1

Şubat 1949 tarihinde belli olan ve din derslerinin verilmesini öngören genelge, Tebliğler Dergisi’nden önce

gazetelerde yer almıştır. (Son Posta, Tasvir, Yeni Gazete (Vakit), 1 Şubat 1949) 01.02.1949 tarih ve 2414 sayılı

Özel Kalem Müdürlüğü çıkışlı, Milli Eğitim Bakanı Tahsin Banguoğlu imzasını taşıyan, ilkokullarda din

öğretimi hakkındaki tamim valiliklere gönderilmiştir. (M.E.B. Tebliğler Dergisi, S. 524, 7 Şubat 1949:153)

Dersin müfredat programı M.E.B. Talim Terbiye Heyeti’nin 25.XI.1948 tarihli ve 232 sayılı, 26.V.1949

tarih ve 42 sayılı kararıyla tayin olunan esaslara göre şekillenmiştir. (ARMANER, AÜİFD C. VII, 1960:116)

Bakanlık, yayınladığı tebliğden 8 gün sonra 15 Şubat 1949 tarihinden itibaren din derslerini okutmaya

başlamıştır. Bu derslerde Diyanet İşleri Başkanı Ahmet Hamdi Akseki tarafından yazılan “Yavrularımıza Din

Kitabı” adlı eserin okutulmuştur. Ayrıca Öğretmen ve Öğrencilere Yardımcı Açıklamalı Din Dersleri I (M.E.B.

Tebliğler Dergisi, S.543, 20 Haziran 1940:30)ve Öğretmen ve Öğrencilere Yardımcı Açıklamalı Din Dersleri II

(M.E.B. Tebliğler Dergisi, S.558, 3 Ekim 1949:123) kitapları da öğretmenlere yardımcı olması için Ahmet

Hamdi Akseki tarafından yazılmıştır. (AKSEKİ, 1949) Ayrıca Bakanlık, tamiminde ilkokullarda okutulacak din

derslerinin sınıf öğretmenleri tarafından yürütülmesi istemiştir.

İhtiyari ve program dışı olarak verilen bu din derslerine veliler büyük ilgi gösterilmiştir. 1949–50

öğretim yılında ilkokulların 4. ve 5. sınıflarında okutulan din derslerine mevcut 414.477 öğrenciden 2797

müslim ve 3002 gayrimüslim olmak üzere toplam 5799 öğrenci katılmıştır. (PARMAKSIZOĞLU, 1966:31)

Bu ilginin en önemli canlı tanıklarından dönemin Milli Eğitim Bakanı Tahsin Banguoğlu, anılarında

durumu şöyle özetlemektedir:”(…) Din dersleri için tamimler yaptık. Bunlar ihtiyari olacaktı. Ancak ihtiyari

öğrencinin velisine aitti. Çocuğunun din dersine girmesini istemeyen ana baba okula bu yolda bir mektup

yazmalıydı. Hatırlarım, neticede bana yalnız Ankara Üniversitesi profesörlerinden birinin Türkiye ölçüsünde bir


2037

tek mektubunu getirmişlerdi. Biz hususiyle Alevi köylerinde din derslerinin zorlanmamasını tavsiye etmiştik.

Oysa bütün Aleviler çocukları din derslerine gönderdiler. Sivas’ta bir kısım Ermeniler de çocuklarını bu

derslere göndermek istediler, memnuniyetle kabul ettik…” (BANGUOĞLU, 1989:100) Banguoğlu’nun anılarını

ve yukarıda aktardığımız istatistikleri birlikte düşündüğümüzde din derslerinin ihtiyari ve program dışı olması

olmasına rağmen halkın büyük ilgi gösterdiğine tanık oluyoruz.

Bu ilgiye rağmen okullarda okutulan ders kitabının yazarı A.Hamdi Akseki din derslerinin

uygulanmasını eleştirmiştir:“(…) Mekteplere konmuş olan din dersleri de hiçbir fayda temin etmemiş ve hatta

bazı yerlerde öğretmenler için alay konusu olmuştur. Milli Eğitim Bakanlığınca sınıf öğretmenlerine verilen

emre karşı<Biz laik öğretmenleriz; hem bu dersler ihtiyaridir, istersek okuturuz> denilmiştir. Hemen

öğretmenin hem de öğrencinin keyfine bırakılmış olan bir ders elbette bu neticeyi verecekti. (…)” (AKSEKİ,

Sebirülreşad, Nisan 1951:68) diyerek imam hatip kurslarında olduğu gibi bu uygulamadan da

memnuniyetsizliğini dile getirmiştir.

1950 yılında Demokrat Parti iktidarından sonra din dersi program dâhiline alınırken dersi seçme usulü

değiştirilmiştir. 1949 yılındaki genelgede bu dersi çocuklarının almasını isteyenlerin dilekçe ile okula

başvurmaları istenmişti. Bu değişiklik neticesinde din dersini çocuklarına aldırmak istemeyen velilere yazılı

olarak başvurma şartı getirilmiştir. Aksi takdirde çocukların derslere ve imtihanlara girmesini zorunlu hale

getiren bir düzenleme yapılmıştır. (BCA, 030-0-018-001-002-124-81-15;Cumhuriyet, 11 Ekim 1950)

2.7.3.İlahiyat Fakültesi Yeniden Açılıyor

İstanbul Darülfünunun’a bağlı İlahiyat Fakültesi, Üniversite Reformu’ndan sonra türlü sebeplerden

ötürü kapanarak bir ders raddesine kadar düşmüştü. Uzun yıllar yükseköğretimde bir ilahiyat fakültesi yokluğu

yaşanmıştır. Tahsin Banguoğlu’nun selefi Şemsettin Sirer, milli eğitim bakanlığı döneminde din tedrisatı

konusuyla yakından ilgilenmiş ve bu yönde çalışma yapılması için talimat vermiştir. Şemsettin Sirer’in halefi

olan Tahsin Banguoğlu, bakanlık görevini devraldıktan sonra din tedrisatı konusundaki çalışmaları sürdürmüştür.

Bu çalışmalar neticesinde CHP Meclis Grubu, 1948’de Mayıs ayının son toplantısında okullarda din dersleri

verilmesi, imam hatip kursları ve İslam İlahiyat Fakültesi açılması kararlaştırılmıştır. (Ulus, 26 Mayıs 1948)

Bunun üzerine İslam İlahiyat Fakültesinin açılması için vakit kaybedilmeden çalışmalara başlanmıştır.

Çalışmaların neticelenmesi için ilahiyat fakültesi kanun tasarısı müzakere edilmek üzere meclise taşınmıştır.

Mecliste fakültenin kurulmasına ilişkin çeşitli yorumlar yapılmıştır. Yorumlarda genel olarak açılmasına olumlu

bakılırken bazı tavsiyelerde bulunulmuştur.

İsmail Hakkı Baltacıoğlu (Kırşehir):” (…)Türkiye'de bir ilahiyat fakültesi kurulması fikrinin, bir kanun

tasarısı halinde Kamutaya gelmesi, herkes gibi beni de çok sevindirmiştir.…hükümetin şayanı dikkat olan isteği

şudur: Bütün manasıyla ilim haysiyeti ve ilim karakteri taşıyan bir Fakülte meydana getirmek. Öylesine bir

fakülte ki, diğer fakültelerden hiç bir surette ayrılığı olmayacaktır. (…)”

Daha sonra söz alan Maraş mebusu Emin Soysal, fakültenin açılışının mektep-medrese kavgasını

yeniden yaşatmamasını umduğunu belirtmiştir. İskolastik zihniyeti yeniden canlandıracak, 25 yıl yıldır verilen

mücadele ile elden edilen kazanımlara halel gelmemesine dikkat edilmesini istemiştir. (T.B.M.M. Tutanak

Dergisi, B:101, 4.6.1949, O:1, s. 279- 280) söz alan bir başka isim olan Ahmet Remzi Yüregir, laiklik

prensibine, hurafecilerin tarihi faaliyetlerine ve Şeyh Sait İsyanı gibi konulara değinmiştir.


2038

Söz isteyen milletvekillerinin konuşmalarından sonra kürsüye gelen Milli Eğitim Bakanı Tahsin

Banguoğlu, önerilerde bulanan arkadaşlarına teşekkür ettikten sonra fakültenin hüviyetini şu şekilde

özetlemiştir:” (…) Bir İlahiyat Fakültesinin kuruluşunda düşündüğümüz en esaslı nokta şudur arkadaşlar:

Bugün üniversitelerimiz camiası içerisindeki bir ilim camiasıdır - kurmak istediğimiz bu müessese Atatürk

inkılâbının bizi ulaştırdığı yeni medeni ve içtimai hayatın şartlariyle mütenasip ve yeni cemiyetimizin hüviyetine

lâyık bir müessese alacaktır. Zaten bunun içindir ki bütün Garp memleketlerinde ve yeni yeni bâzı şark

memleketlerinde olduğu gibi bizde de ilahiyat bilgisi veren müesseseyi üniversitenin camiası içinde kurmayı

düşünmekteyiz...” (T.B.M.M. Tutanak Dergisi, B:101, 4.6.1949, O:1, s. 281–282)

Bu konuşmalardan sonra Ankara Üniversitesi kuruluş kadroları hakkındaki 5239 sayılı kanuna ek Kanun

oylanarakkabul edilmiştir. (Akşam, Yeni Sabah, Yeni Gazete (Vakit), 5 Haziran 1949)Ankara Üniversitesinde

13.VI.1946 tarihli ve 4936 sayılı Kanununa 2 nci maddesi uyarınca açılmasına karar verilmiştir. (T.B.M.M.

Tutanak Dergisi, B:101, 4 Haziran 1949, O:1, s. 284; Resmi Gazete, 10 Haziran 1949, s. 16309–10.)

Mecliste bu kanun kabul edilmeden önce hükümetin İlahiyat Fakültesi açılması yönündeki talebi

üzerine konuyu inceleyen Ankara Üniversitesi Senatosu, 7 Ocak 1949 tarihli toplantısında İlahiyat Fakültesi

açma kararı almıştır. Bu kararın uygulanması için kuruluş çalışmalarını yürütmesi için bir komisyon

görevlendirilmiştir. Bu komisyonda Rektör Hikmet Birand, Ortaçağ Tarihçisi Mükrimin Halil Yınanç, Felsefeci

Hilmi Ziya Ülken, Hukukçu Esad Arsebük ve Genel Türk Tarihçisi Şinasi Altındağ yer almıştır.

(PARMAKSIZOĞLU, 1966:29)

Komisyonun çalışmalarının sonucuna paralel olarak Ankara Üniversitesi senatosu, kısa bir süre içinde

faaliyete geçecek olan fakültenin ders programını ve hocalarını belirlemiştir. (BCA, 030-0-011-001-000-209-33-

19; Son Posta, 21 Ekim 1949.) Fakültenin açılış çalışmaları sürerken fakülteye öğrenci kayıtları da başlamıştır.

Mezun oldukları takdirde vaiz, müftü, diyanet hademesi ve vakıflar teşkilatında çalışabilme seçenekleri sunan

fakülteye, kız öğrencilerin yanı sıra iki Amerikalı öğrenci de kayıt olmuştur. (Yeni Sabah, 2 Kasım 1949) Açılış

hazırlıkları arifesinde fakültenin dekanlığına 22.11.1949–12.06. 1951 tarihleri arasında görev yapacak olan Ord.

Prof. Esat Arsebük getirilmiştir. (KOŞTAŞ, 1989:17) Senato üyeliklerine Yusuf Ziya Yörükan ve Remzi Oğuz

Arık atanmıştır. (Yeni Sabah, 8 Kasım 1949)

Nihayet İstanbul Darülfünunu’na İlahiyat Fakültesi’nin kapanmasından 16 yıl sonra 1949’da İlahiyat

Fakültesi, bu kez Ankara Üniversitesi çatısı altında 21 Kasım günü açılmıştır. İlk zamanlar kadrosu tam olarak

oluşturulmadığı için dersleri DTCF’de verilmiştir. Ancak kadrosunu kurduktan sonra dersler İlahiyat

Fakültesi’nde verilmiştir. (ÇADIRCI ve SÜSLÜ,1982:339)

Tablo 2.8. İlahiyat Fakültesi’nin 1949–50 ders yılındaki programı

Dersin Adı Saat Ders Verenler Arapça 2 Prof Necati Lugal98, D.T.C.F.’de Farsça 2 Prof Necati Lugal, D.T.C.F.’de Yabancı Dil (İng, Alm, Fr.) 4 D.T.C.F.’nin Yabancı Dil Bl. Sosyoloji 2 Prof. Mehmet Karasan D.T.C.F.de Mantık ve İlimler Felsefesi 4 Prof. Hamdi Ragıp Atademir D.T.C.F. de

98 Necati Lügal, Arapça ve Farsça profesörü olarak görev yapmıştır. “Necati Lügal”, Beyazıt Devlet Kütüphanesi 100 Yaşında, haz. Hasan Duman, İstanbul, Türk Kütüphaneciler Derneği İstanbul Şubesi, 1984, s. 54.


2039

İslam Dini ve Mezhepler Tarihi 4 Prof. Yusuf Ziya Yörükan99 İslam Sanat Tarihi 2 Prof. Remzi Oğuz Arık Mukayesli Dinler Tarihi 2 Prof. Hilmi Ömer Budda

Kaynak: Münir Koştaş, “Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi”, AÜİFD, Ankara, C. 31, 1989.

İmam hatip kursları ve din dersleri uygulamalarına eleştiriler getiren Diyanet İşleri Reisi Ahmet Hamdi

Akseki, açılan İlahiyat Fakültesi’nin yüksek diniyat görevlisi yetiştirmekten uzak olduğunu iddia etmiştir.

(AKSEKİ, Sebirülreşad, Nisan 1951:68) Akseki’nin yanı sıra birçok aydından da ilahiyat fakültesi hakkında

olumsuz eleştiriler gelmiştir.

Demokrat Parti’nin 1950 yılında iktidarı almasından sonra imam hatip kursları ve din eğitiminde yaptığı

gibi İlahiyat Fakültesi’nde değişiklikler yapmıştır. 1951 yılından itibaren Hadis Usul, İslam’da İlimler Tarihi,

Din Psikolojisi dersleri ilave edilmiş, buna karşılık Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nde takip edilmekte olan

Sosyoloji kaldırılmıştır. (KOŞTAŞ, 1999:153) İlerleyen süreçte programı ve içeriği değişliklere uğramış, diğer

kurulan ilahiyat fakültelerine model olmuştur. Dönemin Milli Eğitim Bakanı Tahsin Banguoğlu, bu fakültede

1959 yılında ilk olarak öğretim görevlisi, 1960 yılında ise fakültenin dekanı olarak görev yapmıştır.

Cumhuriyet’in ilanından sonra uzunca bir süre ihmal edilen dini eğitim, Şemsettin Sirer dönemiyle

birlikte yeniden ciddi şekilde ele alınmıştır. Şemsettin Sirer’in halefi Tahsin Banguoğlu, göreve geldikten sonra

bu işle ilgilenmiş ve onun döneminde dini eğitim kurumları birbiri ardına açılmıştır. Eleştirilen yönlerine,

aksaklıklarına rağmen Demokrat Parti iktidarından önce dini eğitim CHP döneminde başlatılmıştır.

SONUÇ

Osmanlı Devleti’nin yeni bir nizamla ve rejimle Türkiye adıyla varlığını sürdürdüğü

cumhuriyet döneminde her alanda köklü inkılaplar yapılmıştır. Yeni düzenin bütün organlarında düzene uyum

sağlayacak insanları yetiştiren kurumlar meydana getirilmiştir. Bütün düzenlerin en önemli dayanağı olan eğitim

alanında da önemli değişiklikler yaşanmıştır. Bu değişikliğin en önemli kanuni dayanağı 1924 yılında ilan edilen

eğitim birliği kanunuydu. Eğitimde birliği ve yeni düzeni sağlamayı amaçlayan bu kanun çerçevesinde din

eğitimi alanında ciddi inkılaplar yapılmıştır. Osmanlı Devleti’nin klasik eğitim kurumları olan medreseler

kapatılırken yerine imam-hatip mektepleri ve İstanbul Darülfünununa bağlı İlahiyat Fakültesi kurulmuştur.

Ancak bu kurumlar uzun ömürlü olmamış, 1930’lu yıllardan itibaren dini eğitim veren kurum kalmamıştır.

Türkiye’de din eğitiminin yeniden devlet eliyle verilmesi için girişimler 1946 yılını bulmuştur.

Öncesinde ise bu girişimleri destekleyen gelişmeler yaşanmıştır. Ahlaki çöküntü ve komünizm tehlikesi iktidarı

dini eğitime yönlendirmiştir. Öyle ki; 1945 yılında dini eğitime ve demokratik adımlara karşı çıkan Recep Peker

hükümeti baskılar sonucu istifa etmiştir. Recep Peker’den sonraki Hasan Saka hükümetleri ve Şemsettin

Günaltay hükümetleri ile milli eğitim bakanları din eğitimi konusunda çalışmalar yürütmüşlerdir. Ön hazırlıkları

99 Hilmi Ziya Ülken, Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi II, Konya, Selçuk Yayınları, 1966, s. 811.


2040

Hasan Saka hükümetleri döneminde yapılan dini eğitim kurumları çalışmaları, Şemsettin Günaltay hükümetinin

milli eğitim bakanı Tahsin Banguoğlu döneminde hayata geçirilmiştir.

Tahsin Banguoğlu döneminde imam-hatip kursları, türbelerin açılması, ilkokulların 4. ve 5.

Sınıflarında din derslerinin verilmesi ve İlahiyat Fakültesi’nin kurulması gibi icraatlar gerçekleşmiştir. Lakin bu

kurumlar döneminde büyük eleştiriler almış, yetersiz bulunmuştur. Bunun yanında başlangıç olması hasebiyle

takdir de toplamıştır. Bütün bunlara rağmen gerek oy kaygısı gerekse dünya düzenine uyum sürecinde

demokratikleşme zorunluluğuyla atılan bu adımlar, Cumhuriyet Halk Partisi’ni 14 Mayıs 1950 tarihindeki seçim

yenilgisinden kurtaramamıştır. Oy kaygısı, Demokrat Parti’ye karşı siyasi manevra ve halkın desteğini sağlama

girişimleri amacıyla yapılsa dini eğitim Türkiye’de yeniden devlet eliyle sağlanmaya başlanmıştır. Bu dönemde

kurulan imam-hatip kursları, İlahiyat Fakültesi ve din derslerinin verilmesi kendisinden sonra gelen başta

Demokrat Parti olmak üzere bu güne kadar gelen hükümetlere örnek olmuştur. Bu kurumlar ve uygulamalar,

bugün dahi varlığını sürdürmektedir. Bu nedenle Türkiye’de din eğitimini iyi analiz etmek için dönemin çok iyi

okunması gerekmektedir.

KAYNAKÇA

BAŞBAKANLIK OSMANLI ARŞİVİ

DERGİLER

Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi

Sebilürreşad Dergisi

Selamet Dergisi

TBMM Tutanak Dergisi

M.E. B. Tebliğler Dergisi

GAZETELER

Akşam

Cumhuriyet

Son Posta

Tasvir

Ulus

Yeni Gazete (Vakit)

Yeni Sabah

Vatan (Konuyla ilgili tarihlerdeki gazete haberleri)

ALANYAZIN KAYNAKLARI

AKSEKİ, H. A. (1949). Öğretmen ve Öğrencilere Yardımcı Açıklamalı Din Dersleri I, Ankara.

ALTUNYA, N. (2008). “Türkiye’de Laiklik ve Din Eğitimi”, Cumhuriyetin 85. Yılına Armağan, İstanbul.


2041

ARMANER, N. (1960). “Okullarımızda Din Öğretimi Üzerine”, AÜİFD, C. VII, TTK Basımevi, Ankara.

AYHAN, H. (1999). Türkiye’de DinEğitimi (1920–1998), , Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı (İFAV), İstanbul.

BANGUOĞLU, T. (1984). Kendimize Geleceğiz, , Derya Dağıtım, İstanbul.

Beyazıt Devlet Kütüphanesi 100 Yaşında. (1984). haz. Hasan Duman, Türk Kütüphaneciler Derneği İstanbul Şubesi, İstanbul.

BİLGİN, Beyza, FIĞLALI, R. E. (2006) haz. Aydın Usta, Cüneyt Özkaya, ZeynepKuşhanoğlu, Türk Dünyası Kültür Atlası: Türkiye Cumhuriyeti:A Cultural Atlas of the Turkish World: Republic of Turkish, Türk Kültürüne Hizmet Vakfı, IV. Bölüm C.1, İstanbul.

BİLGİN, Beyza, Türkiye’de Din Eğitimi ve Liselerde Din Dersleri, Ankara.

BOZAN, İ. (2007). Bozan, Devlet ile Toplum Arasında Bir Okul: İmam Hatip Liseleri, Bir Kurum: Diyanet İşleri Başkanlığı, TESEV Yayınları, İstanbul.

BUYRUKÇU, R. (2007). Kurumsal Değişim ve Gelişim Boyutlarıyla Türkiye’de MeslekiDin Eğitim-Öğretimi, Fakülte Kitabevi, Isparta.

ÇADIRCI, M. SÜSLÜ, A. (1982) Ankara Üniversitesi Gelişim Tarihi, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara.

DİNÇER, N. (1998). 1913’ten Günümüze İmam-Hatip Okulları Meselesi, haz. M.Ertuğrul Düzdağ, Şule Yayınları, İstanbul.

PARMAKSIZOĞLU, İ. (1966). Türkiye’de Din Eğitimi, Milli Eğitim Bakanlığı, Ankara.

ÜLKEN, Z. H. (1973). “Prof. Dr. Hikmet Birand(1904–1972)”, AÜİFD, Ankara.

ÜLKEN, Z. H. (1966). “Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi II”, Selçuk Yayınları, Konya.

ÜLKEN, Z. H. (1954). “Yusuf Ziya Yörükan”, İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.III S.I-II, Ankara.

ÜNSÜR, A. (2005) İmam-Hatip Liseleri: Kuruluşundan Günümüze, Ensar Neşriyat, İstanbul.

YÖRÜKAN, Z. Y. (1948).Yusuf Ziya Yörükan, “Din Maarifi ve Din Tedrisatı: I”, İslam-Türk Ansiklopedisi Mecmuası, C. II S.98, İstanbul.

İNTERNET KAYNAKLARI

http://www.masajokulu.com/masaj-okulu/kronolojik ozgecmis?phpMyAdmin=XheOUnhzqQM8m4exusVEbYAgVt1.

http://www.masajokulu.com/masaj-okulu/kronolojik%20ozgecmis?phpMyAdmin=XheOUnhzqQM8m4exusVEbYAgVt1

CUMHURİYET HALK PARTİSİ’NDEN DEMOKRAT PARTİ’YE GEÇİŞTE DİN EĞİTİMİ POLİTİKALARI...

Documents

Transcript of CUMHURİYET HALK PARTİSİ’NDEN DEMOKRAT PARTİ’YE GEÇİŞTE DİN EĞİTİMİ POLİTİKALARI...