il

It

nT

IT

l:::,:...."€,," Jirid-l ::::--: ffitraE*F@*-*

!lr Bi t . Oe E015 / 1'{f 5H KK e5O-513O3 Oal,5 . ISSN aaBS-a853. .. t,..:.:.. ::.:.:.:.....:.:.=aqrylWffi

1'ARITIAH

Tidur antara Manfaat dan Mudarat

Iltli\Doa Agar Dianugerahi Anak yang Soleh

It I rsr.,\\r DA\ sArNStl- { Pembentukan Janin di dalam Rahim Wanita

::l

i::liiii:lr::it:,iirrl

3E

.: . .:

G-) I *I rl$F#

k

#

asawur pemikiran Melayu mengalami evolusi yang cukup panjang. ladikatakan bermula dengan tasawur primitif sebelum beralih kepada tasawur i

Hindu-Buddha dan tasawur lslam. Persoalannya, apakah dengan kedatanganIslam sekitar abad ke-12 hingga 15 Masihi, tasawur pemikiran orang Melayuitu berjaya dicorakkan oleh tasawur lslam? Adakah elemen tasawur primitifdan Hindu-gudAha yang berpengaruh dalam pemikiran orang Melayu berjayadiubah sepenUhnya? Untuk menjawab kedua-dua persoalan ini, makalah:ini cubamemfokug!,l4.0.eaffiiheangan kepada tiga perkara utama, iaitu tasawu,r p*mitif,tasawur H dan tasawur lslam.

]rr" ry,,!h -d

{j

t

t

"".:, r:1*?,+e+flF+.''=::::... r:.: ....':7'j *, ,.i .'.

5;;j-= a: : i.'-= -- €?12A15

_ .1**.,,;

i; i. t::', Z, z' 74 "= zz.=g ; 2

Sebelum kedatanganagama Hindu-Buddha,pemikiran orang Melayu telahdicorakkan oleh tasawurprimitif. Tasawur primitif inimempunyai dua elemeniaitu animisme dan dinamisme.Animisme merupakan suatukepercayaan yang membawakepada sangkaan bahawasetiap benda mempunyaijiwa, roh atau semangatyang mempunyai perwatakan

Setelah tasawur pemikiran i

orang Melayu mengalami i

sinkretisme yang begitu lama iantara tasawur Hindu-Buddha :

dengan tasawur primitif,lslam datang membawa I

tasawur yang bertunjangkan i

ketauhidan. Pada ketika ,

sistem feudal ini, seluruhrakyat menjadi hamba kepadagolongan bangsawan yangmemerintah.

Sebenarnya, tasawurHindu-Buddha ini bukansahaja mempengaruhi bidangpolitik dan pentadbiranmasyarakat Melayu, malahia turut mempengaruhi halberkaitan rumah tangga danperkahwinan masyarakatMelayu. Misalnya, hantaranbelanja perkahwinan yangberlipat ganda, bersandingdi khalayak, kahwin paksa,prasangka terhadap adat"langkah bendul" dansebagainya.

Meskipun pemikiranorang Melayu dicorakkanoleh tasawur Hindu-Buddha,tasawur primitif didapatimasih menebal dalam jiwa

tersendiri, manakala dinamipula merupakan kepercayaanyang menyangka bahawasetiap benda mempunyai dayatenaga.

Winstedt dalam bukunya,Anthropology in lndonesiamenjelaskan bahawakepercayaan animisme inidapat dilihat dalam bentukkepercayaan terhadap puakaatau penunggu sesuatu tempat.Sementara itu, dinamisme pula menjelma dalam bentuk"semangat", seperti semangat padi yang dipercayaidapat menentukan masa depan hidup seseorang. Jelasdi sini bahawa tasawur primitif bertunjangkan elemenkhurafat, tahayul, mitos, kepercayaan karut-marut danamalan pemujaan.

Tasawur pemikiran orang Melayu yangberacuankan tasawur primitif ini mulai berubah setelahkedatangan agama Hindu-Buddha. Pada ketika ini, iadicorakkan pula oleh tasawur Hindu-Buddha. TasawurHindu-Buddha ini terdiri daripada amalan kepercayaanagama Hindu-Buddha yang bertentangan dengansyariat lslam. Misalnya, golongan manusia dibahagikankepada empat kasta atau tingkatan, iailu Brahmin,Kasyatriya, Vaisya dan Sudra. Daripadakeempat-empat kasta ini, manusia terbahagipula kepada dua golongan utama. Pertama,golongan bangsawan atau pemerintah;dan kedua, golongan rakyat jelataatau orang bawahan yang menjadihamba kepada golongan pertama Stersebut.

Sistem inijelasmeletakkan manusiamengikut taraf masing-masing. Kesannya,lahirlah sistem feudaldalam masyarakat danpentadbiran orang Melayupada ketika itu. Dalam

ini, tasawur pemikiranMelayu dapat dikatakanmenempuh era baharu.Maksudnya, kedatangan

Islam sedikit sebanyak telahberjaya mengubah bentuk

kepercayaan, corak hidup dantasawur mereka. Kepercayaan

kepada perkara khurafit,tahayul dan mitos semakin

Sistern kasta Hindu-Buddha

mereka. Keadaan ini telahmelahirkan tasawur sinkretisme atau percampuranantara tasawur Hindu-Buddha dengan tasawur primitif.Hal demikian inilah yang dikatakan local genius, iaitu disamping menerima unsur baharu, orang Melayu masihmempertahankan warisan peribumi dan kemudiannyamencampuradukkan unsur-unsur tersebut sehinggasesuai dengan cita rasa dan suasana kehidupanmereka. Dengan kata lain, di samping bersikaptoleransi terhadap pengaruh baharu, mereka jugabersikap fanatik terhadap warisan asli atau tradisional.

Setelah tasawur pemikiran orang Melayumengalami sinkretisme yang begitu lama antara

tasawur Hindu-Buddha dengan tasawur primitif, lslamdatang membawa tasawur yang bertunjangkanketauhidan. Pada ketika ini, tasawur pemikiranMelayu dapat dikatakan menempuh era baharu.Maksudnya, kedatangan lslam sedikit sebanyaktelah berjaya mengubah bentuk kepercayaan,

corak hidup dan tasawur mereka. Kepercayaan. kepada perkara khurafat, tahayul dan mitos

i ;J x*'r -.,. semakin berkurangan

Secara lebih jelas iagi, selepas'. i" kedatangan lsiam tasawur pemikiran

*,:;i,::i:_.;, Melayu bertunjangt<an empat elemenutama. Pertama, mempercayai

bahawa Allah SWT sebagai&i'4',i*Ei Pencipta dan Pemilik seluruh' alam. Kedua, mempercayai

t:i.in: j":1: bahawa Allah SWT sahajayang layak disembah dan

r,f3:r

e,m

:;j :

ry*,: |*:-;t::t3#:;BI

Bili

ilre:J:.

%-* :

&&

Wt:{t'

d#r

@ *d-

ditaati. Ketiga, al-tawazun(keseimbangan) antara aspekjasmani dengan rohani; dankeempat, menganraikan akhlakmulia.

Perbincangan sarna adatasawur lslam ini berjaya atautioak menghapuskan etemenrasawur primitif dan Hincju-Buddha yang berpengai unoalam pemikirarr orang Melayu

bahawa kedatangan lslarntioak membawa sebarangKesan. la hanya men-ipengaruhi r::,

iapisan atasan keoudayaan

oapat dibahagikan kepacia 1,,::

tiga aliran. Pertama, Van Leurdaram karyanya. I ndor res]aTrade and Society berperroapd[

.

.*i,-.;9.+

,***

Antana elemen tasawurprimitif dan tasawur Hindu-

Buddha yang masih lagiwujud dalam pemikiran

dan kehidupan segelintirorang Melayu pada zaman

kontemporari ini ialahkepercayaan kepada keramat

seperti kubur, pokok kayu,keris dan sebagainya yang

disangka ada penunggu ataukhadam; kepercayaan kepada

sial seperti adat mandibunga dan adat mandi Safar;kepercayaan kepada hantu

dan roh halus serta memohonpertolongan dari padanya

seperti adat merenjis tepungtawar.

sinkretisrne antara tasawurprimitif yang suciah bercampuraduk dengan tasawur Hindu-Buddha dengan tasawur lslam.

Daiarn hal ini, penulis lebihsuka mengambil jalan tengahdengan berpendapat meskipuntasawur pemikiran Melayu kinitelah dicorakkan oleh tasawurlslam, namun oagi sesetengahorang di sesetengah tempatada yang masih berpegang

, kepada tasawur primitif dan, Hindu-Buddha. Maksudnya,, kehioupan mereka dicorakkan: oieh tasawur yang bercampurI aduk anlara tasawur lslam: dengan tasawur bukan lslam,; narnun yang paling dominan

r ialah tasawur lsiam.Meskipun oegiiu, tidak

peribumi. Keclua, SyedMunammad Naquib al-Attasdatarn karyanya, lsiarn daiam Sejarah dan KebudayaanMelayu berpendapat bahawa kedatangan lslamtelah membawa peruoanan yang radikai sehinggamunculnya "zamar baharu" di alam Melayu. Ketiga,Mohd Taib Osman daiam makaiahnya, PandanganDunia Sosiopolitik Melayu Tradisi berpendapat bahawakeoatangan lsiam memang menrbawa perubahantertentu terhaoap tasawur pemikiran orang Melayu,namun masih kelihatan wujud elemen tasawur primitifdan tasawur Hindu-Buodha. Di sini, sekali lagi berlaku

dinafikan juga terdapai segelintir masyarakat Melayu-lslam yang sedaya upaya cuba menolak sertua bentuktasawur yang bukan lsiam dan hanya menerimatasawur lsiam sebagai asas alau acuan pemiKiranmereka.

Antara elemen tasawur primitit dan iasawurHindu-Buddna yang masih lagi wujud dalam pemikirandan kehidupan segelintir orang Melayu pada zamankonternporari ini ialah kepercayaan kepada keramatseperti kubur, pokok kayu, keris dan sebagainya

* * trr

lsiam. Bil. A2O15

q*l

Sesuafu amalan yang hendak dilakukan mestilahberpandukan kepada al-Quran dan sunnah.

yang disangka ada penunggu atau khadam;kepercayaan kepada sial seperti adat mandibunga dan adat mandi Safar; kepercayaankepada hantu dan roh halus serta memohonpertolongan daripadanya seperti adat merenjistepung tawar; kepercayaan memulihkansemangat sepe(i tradisi membuang ancak disungai dan laut; kepercayaan kepada petandadan pantang larang seperti bunyi burung hantupada malam hari menandakan akan berlakukematian dalam kalangan sanak saudaraterdekat pada keesokannya dan tidak bolehkeluar rumah ketika gagak berbunyi kerana takutmendapat sial; dan kepercayaan kepada bomoh,dukun, pawang, tulang tilik dan sebagainya.

Paling tidak, terdapat enam sebabutama mengapa elemen tasawur primitif dantasawur Hindu-Buddha masih lagi wujuddalam pemikiran segelintir orang Melayu-lslam. Pertama, disebabkan tiada kekuatanakidah pada diri seseorang. Kedua, pengaruhsuasana persekitaran. lbn Khaldun dalamM uqadd i mah menyatakan bahawa suasanapersekitaran merupakan unsur terpenting dalammembentuk tasawur sesebuah masyarakat.Ketiga, menyangka amalan tersebut sebahagiandaripada alaran lslam serrerti adat mandi

seperti falsafah kapitalis yang lahir daripada pemikirankonservatif atau tradisional dan falsafah Marxismeyang lahir daripada pemikiran progresif ataLr radikal.

Rumusannya. tasawur oemikiran Melayu-lslam sama sekali tidak boleh dicorakkan olehtasawur bukan lslam. Begitulah juga tidak boleh adapercampuran antara tasawur lslam dengan tasawurbukan lslam. Dalam hal ini, masyarakat Melayu-lslamwajib merombak semua tasawur bukan lslam danmenggantikannya dengan tasawur yang bersumberkanepistemologi Islam, iaitu al-Quran, hadis, ijmak danqiyas. Tasawur yang bersumberkan epistemologilslam ini mempunyai tiga elemen asas. iaitu AllahSWT sebagai Penciota, manusia sebagai makhluk danalam semesta juga sebagai makhluk. Tunjang kepadaketigatiga elemen ini ialah tauhid.T-

. ,:,'::1.13t:it

w"#

Safar dan menepung tawar. Keempat, kesukaranmembezakan antara perkara benar dengan perkarasalah disebrabkan ia sudah lama diamalkan sepertiupacara persandingan di khalayak. Kelima. masih adapihak yang mengamalkan sesuatu "amalan" secarawarisan daripada nenek moyang mereka sepertisanggup menerima "makhluk" yang dijaga oleh warissebelumnva; dan keenam, banyak filem Melayu kiniyang mengetengahkan perkara khurafat dan tahayul.

Semua perkara ini jika tidak dikawal, lama-kelamaan dibimbangi akan memberikan kesan lzangIebih neqatif terhadap tasawur pemikiran Melayu-lslam.Tambahan pula pada zaman kontemporari ini. tasawurrremikiran Melayu-lslam bukan setakat dipengaruhioleh tasawur primitif dan tasawur Hindu-Buddha, malahia juga dipengaruhi oleh tasawur pemikiran Barat

g,il.2l2o15 . Deviirri