“Tarihi İstanbul Çeşmeleri Kurtarılmalıdır” Kampanyası - 1984-1986

“Mahallenin suyu mahallelinindir”

Avniye Tansuğ - tansug.comhttp://tarihiistanbulcesmeleri.blogspot.com

Su adaleti olmadan demokrasi olmaz!- “Ortak varlıklarımızı ve su hakkımızı savunuyoruz” Su Hakkı Kampanyası - Su Hakkı.Org

Panel ve Forum - 2 Kasım 2013, Cumartesi,Taxim Hill Hotel/ Taksim

İstanbul’un en eski sokak çeşmelerinden “Davutpaşa Çeşmesi” - 15. yyYapım Yılı: 1485Yaptıranı:Fatih Sultan Mehmet’in veziri Davut Paşa

Fotoğraflar:Solda 1936’daki,Sağda,Günümüzdeki durum.(Kaynak:Hayalleme.com)

(Yeri: Fatih Hekimoğlu Alipaşa Caddesi’nde, Davutpaşa Camiİ’ne bu caddeden girilen kısa aralığın başında)

III. Ahmet Çeşmesi, Sultanahmet, 18. yy

Gravür:Rouargue

İstanbul Çeşmelerinin İşlevi-I

● Toprağın altında ve üstündeki su ağınıninsanla buluşma noktası

● Su hakkı, sosyal adalet, hayır işleme aracı● Toplumsal - idari örgütlenme ve istihdam yaratma

(Su Bakanlığı, Su Yolcular, Ustalar, Zanaatkarlar, Sakalar, Vakıflar, Sucu Dükkanları, Tulumbacılar -İtfaiye-...)

● Halk sağlığı (Temizlik, Tıp, tedavi, şifa…)

İstanbul Çeşmelerinin İşlevi-II

● Kültür ve Mimarlık Varlığı (“Miras”!)○ Ölçütler: Yer, konum, dönem, plân, süsleme, işlev, su, yapı

malzemesi...○ Su mühendisliği ögesi ○ Mimari öge (İç-Dış-Şehir planlama, idari bölümleme, yön belirleme)

■ Güvenlik (İletişimin dinlenmesini engelleme)○ Sanat ögesi

■ Taş oymacılığı,■ Hat sanatları, nakkaşlık, tezhip■ Edebiyat, ■ Tarihi belge/metin…

BirNamazgahÇeşmesi

Gravür:Jean Baptiste Hilair

18.yy

İstanbul ve Çeşme15. yy başı- Sarnıçlar ve az sayıda anıt çeşme (Doğu Roma)1453-1500 - Su yolları + 270 çeşme16. yy - Yeni su yolları + yeni çeşmeler (50’si ayakta)17. yy - Açık ve kapalı alanlarda 14.500< çeşme18. yy- Biçim ve işlevde çeşitlilik19. yy- Batı etkileri, Meydan çeşmeleri, bahçe-yapı-su üçlemesi, anıtsal çeşmeler, yeni su yolları, biçim ve malzemede çeşitlilik20. yy- Batı etkisi, Yeni su yolu (Hamidiye) ve yeni tip proje çeşmeleri (döküm- 148), Dersaadet Su Şirketi (Terkos), I. Ulusal Mimari akımı çeşmeleri, sayıca azalış… (20.yy başı: ∼ 1500 - 20.yy sonu: ∼ 500-800)

20. yy’daki Tahribatın Nedenleri Durum Saptama

● Tarihi su yollarının tahribi● Çarpık yapılaşma ve şehirleşme ● Suyun ticarileşmesi● İhtiyaç azalışı (evlere Terkos)● Sonuç: İşlev ve görünürlük kaybı● “Göstermelik” ya da yanlış onarımlar

Suyun ticarileşmesi..

Karikatür:İbrahim Tapa, İstanbul Karikatürleri

Bir ticarileşme örneği: BeykozKarakulak Suyu ve Çeşmesi...

Padişahlar böyle kaynak sularının çeşmelerini dualarla açardı…

Şimdi aynı çeşme süs ve izole, su da pet şişelerde...

Bir tahribata terk, bir de yanlış onarım örneği...

Üsküdar... Eyüp...

Korumanın Temel Unsurları

Aklın Bilmediğine Yürek Üzülemez!● Sahiplenme: Farkına varma, kamuoyu ve bilinç

yaratılması● Koruma: Kamu, yerel, özel, sivil işbirliği (mülkiyet,

bürokrasi, finansman, bilimsellik ve SU) - Onarım, işlevlendirme

● Yaşatma: Onarımın bakım ile desteklenmesi

Doğuşu: (Önce) Milliyet, (Sonra) Güneş GazetesiAmaç: 1 yılda 50 çeşme onarımı ve su bağlatarak canlandırmaStrateji: Basın, Kamu, Yerel, Özel, Sivil İşbirliğiÖzneler: Güneş Gazetesi , İBB Bşk.lığı, İSKİ, Ortak Çalışma Kurulu, Yıldız Üniversitesi, Özel Sektör, Sivil Kuruluşlar, Destekçiler ve de Kampanya Yöneticisi Finansman: Özel sektör, kamu ve yerel yönetim birimleri, sivil kuruluşlar ve halkİletişim Kanalı: Günlük basılı gazete, diğer basın yayın organları, TRT ve yüzyüze iletişim. (O tarihte Internet ve Sosyal Ağlar yok!)Kampanya Logosu: Bülent Erkmen (katkısı/armağanı!)

Tarihi İstanbul Çeşmeleri Kurtarılmalıdır Kampanyası 1984-1986

● Kültür Mirasımızı Koruma Kampanyası (UNESCO-Milliyet)- ve İlk Onarım - 1983

● Tarihi İstanbul Çeşmeleri Kurtarılmalıdır Kampanyası (GÜNEŞ-İBB) 1984● Bilinçlendirme -Dikkat Çekme- Haber ve Röportaj Yayını (Güneş Gazetesi

Muhabirleri, Fotoğraflama (500 dolayında çeşme) -Süre: 3 Ay) ● Kampanya Duyurusu - 1 hafta ● Haber Yayını - (Sürekli)● Bilimsel Çalışmalar- Yıldız Üniversitesi Mimarlık Bölümü Öğrenci

Ödevleri: Çeşme Rölöveleri● Seminer ve Kitap● Onarımlar ve Açılış Törenleri● Final: 2 yılda 70’in üzerinde çeşme -1986

Kampanyanın Aşamaları

3 ay boyunca çeşmelere dikkat çekici haber ve karikatür yayını… (Güneş yöneticileri, muhabir ve foto muhabirleri, çizerlerinin katkısı ile!)

!!!!!!!!!

3 Ay boyunca uzmanlar ve kamuoyu önderleri ile İstanbul çeşmeleri konusunda röportajlar...

3,2,1,0 ve START!“Güneş Kampanya Açıyor”!

Stratejik işbirlikleri: Ortak Çalışma Grubu, Danışma Kurulu, Yıldız Üniversitesi… (Prof. Dr. Metin Sözen’in katkısıyla…)Yan Etkinlik: Seminerİletişim: Kitap, Haber Yayını, Yüzyüze İletişim…Kitap: Gazete içinde imece usulü! Tasarım: Bülent Erkmen, Uygulama: Hakkı Öcal (Gazetenin emektar agrondizörü ile!)

Kampanya Broşürü… Gazete içinde ve imece usulüyle!(Tasarım: Burçak Güven- Ertuğrul Ateş)

● Kamuoyunda çeşme bilinci/sevgisi● Katılım biçimlerinin çeşitlendirilmesi (Para dışında katkılar: Musluk,

proje, temizlik, gözetim, belgesel…)● İstanbul’un 70 çeşmesinin canlandırılması● Gezici Çeşme Onarım Ekibi (İSKİ)● Envanter ve rölöveler, Seminer Kitabı, Kampanya Broşürü, TRT Belgeseli,

Haber ve Röportajlar, Karikatürler... (İçerik) + İstanbul’un yokolmakta bulunan Tarihi Su Yolları hakkında bilimsel nitelikli içerik (Prof. Dr. Kazım Çeçen’in kitaplarına İSKİ desteği)

● Özel sektörde sosyal sorumluluk projelerine ilgi artışı…● Ve saire...

Kampanyanın çıktıları

Kesintisiz yayın...

● İBB yeni yöneticilerinin konuya “bir öncekinin işi” gözüyle bakması,● İSKİ’nin çalınan muslukları takan, ufak onarımları yapan gezici ekibi

dağıtması sonucu onarılan çeşmelerin içilemese de kesilen suları, ● Olumsuz işlevlerin geri dönmesi (çöp, grafitti, eklentiler...)● Çıkar çevrelerinin oluşan kamuoyundan yararlanmaya başlaması (Ör: Bir başka

gazete sahibi şirket tarafından“Tip Osmanlı Çeşmesi” diye üretilen prefabrik çeşmelerin o dönemde belediyelere para karşılığı satışı- Göze görünen bir tanesi hâlâ Barbaros Parkı’nda durmakta, diğerleri daha ücra yerlerde...)

● “İyi su” - “çeşme suyu” ikilemi, ikinciye artık ihtiyaç olmaması● Kampanya bileşenlerinin eksilmesi ve fiili durum:

● “Buraya Kadar”!

Kampanyanın Sonu

Sonuç- I● Bu kampanya, bundan 29 yıl önce planlanıp hayata geçirilmişti…

2013 yılında gelinen nokta 30 yıl öncesinden çok daha vahim…● Bundan 30 yıl önce hayli titizlikle uyulurken, tıpkı diğer kültürel

ve mimari varlıkların restorasyonunda olduğu gibi, bugün “Çeşme” restorasyonlarının da bilimsel ve etik kurallara uygun yapıldığını söylemek çok zor. (Not: Bu Kampanya, ör. bir Küçüksu çeşmesini basınçlı suyla temizlemek istediğinde merhum Mimar Samih Rifat, içinde bulunduğu Merkez Restorasyon Laboratuvarını ayağa kaldırmıştı! “-Yapamazsınız öyle, taşın da tıpkı diş minesi gibi bir patinası var, suyu emer sonra ufalanır!” diye. Prof. Dr. Cevat Erder -Zamanın ICCROM Bşk.- , “Arap sabunlu ılık su ve yumuşak fırça ile temizleyin, yeter” demişti… Ve öyle de yapılmıştı… Sonraki yıllarda Çırağan Sarayı Köprüsünün bile “taşlama” denen zımparalama yoluyla geçmişten “temizlendiği” görüldü!)

● İstanbul’un bazı tarihi çeşmeleri eskisinden daha da çok sayıda “göstermelik / turistik” amaçlarla gelişigüzel onarılmakta ya da “onarım” adı altında “metamorfoz”a uğratılmakta...

Sonuç- II

● Çarpık ve yoğun yapılaşma eskisiyle kıyaslanamayacak ölçüde tırmandığı gibi İstanbul’un doğal, kültürel ve tarihi dokusunun ve ortak ve yaşam kaynak ve alanlarının gereksizce empoze edilen “MEGA” projelere feda edilmesi sadece bir “konjonktür” meselesi…

● Bu tarihi kesitte tarihi çeşmelerin korunup yaşatılması ve “Mahallenin suyu mahallelinindir” diyebilmek için yeni paradigmalar yeni stratejiler gerekiyor…

Kampanyada emeği olan herkese teşekkürlerim ve Su Hakkı.Org’a başarı dileklerimle...

A. Tansuğ