Risale-i Ehl-i Derviş [A Manual of The People of The Dervishes]

Turkish Studies

International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

ACADEMIC JOURNAL

SOSYAL BİLİMLER SAYISI

Turkish Studies Dergisi, üç ayda bir yayınlananuluslararasıhakemli bir dergidir.

Turkish Studies Dergisi’nde yayınlanan tüm yazıların, dil, bilim ve hukukî açıdan bütün

sorumluluğu yazarlarına, yayın hakları www.turkishstudies.net’e aittir.

Yayıncının yazılı izni olmaksızın kısmen veya tamamen herhangi bir şekilde basılamaz,

çoğaltılamaz. Yayın Kurulu dergiye gönderilen yazıları yayınlayıp yayınlamamakta

serbesttir. Dergiye gönderilen yazılar iade edilmez. Dergide yer alan yazıların dijital baskı, grafik tasarım, DOI numaralarının alınması ve

uluslararası indeslere tanıtılması gibi işlemler Alko Dijital Baskı ve Grafik Tasarım şirketi

tarafından ücret karşılığında yapılmaktadır. Dergide basım kararı alınan yazıların

sahipleri yazılarının tasarım, yayın ve indeks masraflarını Alko Dijital Baskı ve Grafik

Tasarım şirketine öderler.

Turkish Studies; EBSCO, DOAJ, ICAAP, Scientific Commons, MLA, ASOS, AMIR (Access to Mideast and Islamic Resources), Journal Directory, DJS (Dayang

Journal System), ULAKBİM indeksleri tarafından taranmaktadır.

ISSN: 1308-2140 V o l u m e 1 0 / 2 W i n t e r 2 0 1 5

Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 10/2 Winter 2015

TURKISH STUDIES

International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Yayınevi / Publishing House ALKO DİJİTAL BASKI MERKEZİ – GRAFİK TASARIM

Editor

Sibel ÜST

Editor Yardımcıları/Assistant Editors

Özgür AY-Ramazan BÖLÜK Ceren KAYASELÇUK-Canan OLPAK KOÇ

Hanife ALKAN-Mehmet Burak ÇAKIN

Yayın Kurulu/Editorial Board Fatma S. KUTLAR OĞUZ - Orhan K. TAVUKÇU

Ali AKAR-Dursun Ali TÖKEL M. Vefā NALBANT-Caner KERİMOĞLU

Ülkü ELİUZ-Mitat DURMUŞ Yavuz ÜNAL-İsrafil BABACAN

Mehmet Dursun ERDEM – Tuncay BÜLBÜL Cemalettin KÖMÜRCÜ

Danışma Kurulu/Board of Advisory Ahmet BURAN- Gürer GÜLSEVİN

Turgut KARABEY-Mehmet AYDIN-Ramazan KORKMAZ

Genel Koordinatör/General Coordinator

Yavuz ÜNAL

Kaynakça Sorumluları/Persons for Bibliography Process Süleyman Kaan YALÇIN

Murat ŞENGÜL - Veysel İbrahim KARACA

Yabancı Dil Uzmanları Yusuf AYDIN

Baskı Sorumluları/Persons for Print Process Özgür AY - Önder SEZER



Dış Temsilciler Koordinatörü/General Coordinator of Foreign Editors

Prof. Dr. Gürer GÜLSEVİN

Dış Temsilciler/Representative of Foreign Country

USA Robert DANKOFF

Germany Marcel ERDAL-Zeki KARAKAYA

Greece Fatih KEMİK Japan Yuu KURIBAYASHI

Norway-Swedish Bernt BRENDEMOEN

England Fikret TURAN

Albania Xhemile ABDİU

Central Asia Seadet SHİKHİYEVA

Kazakhstan Gülnar KOKUBASOVA Kyrgyzstan Ulanbek ALİMOV

Azerbaijan Vusale MUSALİ

Uzbekstan Cabbar İŞANKUL

Halab-Aleppo (Syria) Ahmet DEMİRTAŞ

Poland Öztürk EMİROĞLU

Hakemler/Referees

Prof. Dr. Marcel ERDAL Frankfurt University Prof. Dr. Han-woo CHOİ Eurasia University

Prof. Dr. Bernt BRENDEMOEN Oslo University

Prof. Dr. Robert DANKOFF Univercity Of Chicago

Prof. Dr. Walter ANDREVS Washington University

Prof. Dr. Ahat ÜSTÜNER Fırat Üniversitesi Prof. Dr. Ahmet AKÇATAŞ Uşak Üniversitesi

Prof. Dr. Ahmet BURAN Fırat Üniversitesi

Prof. Dr. Ahmet GÜNŞEN Trakya Üniversitesi

Prof. Dr. Ahmet TAŞĞIN Konya Üniversitesi

Prof. Dr. Alev SINAR UĞURLU Uludağ Üniversitesi

Prof. Dr. Ali AKAR Muğla Üniversitesi Prof. Dr. Ali Sinan BİLGİLİ Atatürk Üniversitesi

Prof. Dr. Ali YILDIRIM Fırat Üniversitesi

Prof. Dr. Alimcan İNAYET Ege Üniversitesi

Prof. Dr. Asiye Mevhibe COŞAR Karadeniz Teknik Ü.

Prof. Dr. Atabey KILIÇ Erciyes Üniversitesi Prof. Dr. Avni GÖZÜTOK Atatürk Üniversitesi

Prof. Dr. Cengiz ALYILMAZ Atatürk Üniversitesi

Prof. Dr. Erdoğan BOZ Eskişehir Osmangazi Ü.

Prof. Dr. Fazıl GÖKÇEK Ege Üniversitesi

Prof. Dr. Fikret TURAN Mancester Üniversity

Prof. Dr. Filiz KILIÇ Nevşehir Hacı Bektaş Veli Ü. Prof. Dr. Funda TOPRAK Yıldırım Beyazıt Ü.

Prof. Dr. Gürer GÜLSEVİN Ege Üniversitesi

Prof. Dr. H. Dilek BATİSLAM Çukurova Üniversitesi

Prof. Dr. H. İbrahim DELİCE Cumhuriyet Üniversitesi

Prof. Dr. Halûk Harun DUMAN Marmara Üniversitesi Prof. Dr. Hasan AKAY Sakarya Üniversitesi

Prof. Dr. Hatice AYNUR Yıldız Teknik Üniversitesi

Prof. Dr. Hatice ŞAHİN Uludağ Üniversitesi



Prof. Dr. İ. Hakkı AKSOYAK Gazi Üniversitesi

Prof. Dr. İbrahim TELLİOĞLU Ondokuz Mayıs Ü. Prof. Dr. İlhan GENÇ Dokuz Eylül Üniversitesi

Prof. Dr. Kerime ÜSTÜNOVA Uludağ Üniversitesi

Prof. Dr. Mahmut KAPLAN Fatih Üniversitesi

Prof. Dr. Mehmet AYDIN Ondokuz Mayıs Ü.

Prof. Dr. Mehmet TÖRENEK Atatürk Üniversitesi

Prof. Dr. Mehmet İNBAŞI Atatürk Üniversitesi Prof. Dr. Mehmet Dursun ERDEM Nevşehir Hacı Bektaş Veli Ü.

Prof. Dr. Mehmet Mehdi ERGÜZEL Sakarya Üniversitesi

Prof. Dr. Mehmet Nuri GÖMLEKSİZ Fırat Üniversitesi

Prof. Dr. Menderes COŞKUN Süleyman Demirel Ü.

Prof. Dr. Metin AKKUŞ Atatürk Üniversitesi Prof. Dr. M. Muhsin KALKIŞIM Karadeniz Teknik Ü.

Prof. Dr. Muhittin ELİAÇIK Kırıkkale Üniversitesi

Prof. Dr. Muhsine BÖREKÇİ Atatürk Üniversitesi

Prof. Dr. Mukim SAĞIR Erzincan Üniversitesi

Prof. Dr. Mustafa UĞURLU Girne Amerikan Ü.

Prof. Dr. Nebi ÖZDEMİR Hacettepe Üniversitesi Prof. Dr. Nurettin DEMİR Hacettepe Üniversitesi

Prof. Dr. Nurettin ÖZTÜRK Pamukkale Üniversitesi

Prof. Dr. Nurullah ÇETİN Ankara Üniversitesi

Prof. Dr. O. Kemal TAVUKÇU Atatürk Üniversitesi

Prof. Dr. Osman YILDIZ Süleyman Demirel Ü. Prof. Dr. Öcal OĞUZ Gazi Üniversitesi

Prof. Dr. Pervin ÇAPAN Muğla Üniversitesi

Prof. Dr. Ramazan GÜLENDAM Çanakkale Onsekiz Mart Ü.

Prof. Dr. Saadettin GÖMEÇ Ankara Üniversitesi

Prof. Dr. Songül TAŞ İnönü Üniversitesi

Prof. Dr. Şener DEMİREL Fırat Üniversitesi Prof. Dr. Yakup ÇELİK Yıldız Teknik Üniversitesi

Prof. Dr. Yaşar AYDEMİR Gazi Üniversitesi

Prof. Dr. Zeki KARAKAYA Goethe University

Prof. Dr. Zeki KAYMAZ Ege Üniversitesi

Ass. Prof. Yuu KURIBAYASHI Okayama University

Doç. Dr. Abdullah İLGAZİ Dumlupınar Üniversitesi

Doç. Dr. Abdülhalim AYDIN Fırat Üniversitesi

Doç. Dr. Adem BAŞIBÜYÜK Erzincan Üniversitesi

Doç. Dr. Adem ÖGER Nevşehir Hacı Bektaş Veli Ü.

Doç. Dr. Ahmet ŞİMŞEK Sakarya Üniversitesi Doç. Dr. Ahmet YİĞİT Muğla Üniversitesi

Doç. Dr. Alaattin KARACA Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Doç. Dr. Alparslan CEYLAN Atatürk Üniversitesi

Doç. Dr. Bahir SELÇUK Adıyaman Üniversitesi

Doç. Dr. Bayram Ali KAYA Sakarya Üniversitesi

Doç. Dr. Bekir ÇINAR Niğde Üniversitesi Doç. Dr. Bülent BAYRAM Kırklareli Üniversitesi

Doç. Dr. Bünyamin KOCAOĞLU Sakarya Üniversitesi

Doç. Dr. Cafer ÇİFTÇİ Uludağ Üniversitesi

Doç. Dr. Caner KERİMOĞLU Dokuz Eylül Üniversitesi

Doç. Dr. Celal DEMİR Afyon Kocatepe Üniversitesi Doç. Dr. Ercan ALKAYA Fırat Üniversitesi

Doç. Dr. Erdal ŞAHİN Marmara Üniversitesi

Doç. Dr. Erdoğan ERBAY Atatürk Üniversitesi

Doç. Dr. Erhan AYDIN Erciyes Üniversitesi



Doç. Dr. Fatma AÇIK Gazi Üniversitesi

Doç. Dr. Fatma Sabiha KUTLAR Hacette Üniversitesi Doç. Dr. Galip GÜNER Erciyes Üniversitesi

Doç. Dr. Gül TUNÇEL GaziÜniversitesi

Doç. Dr. Güray KIRPIK Gazi Üniversitesi

Doç. Dr. Hatice ŞİRİN USER Ege Üniversitesi

Doç. Dr. Hikmet KORAŞ Niğde Üniversitesi

Doç. Dr. Hüseyin GÜFTA Mustafa Kemal Üniversitesi Doç. Dr. İbrahim Halil TUĞLUK Adıyaman Üniversitesi

Doç. Dr. İsmail TAŞ Selçuk Üniversitesi

Doç. Dr. Mehmet BEŞİRLİ Çankırı Karatekin Ü.

Doç. Dr. Mehmet ÇOG Karadeniz Teknik Üniversitesi

Doç. Dr. Mehmet GÜMÜŞKILIÇ Fatih Üniversitesi Doç. Dr. Mehmet KIRBIYIK Selçuk Üniversitesi

Doç. Dr. Mehmet Naci ÖNAL Muğla Üniversitesi

Doç. Dr. Mehmet TEMİZKAN Ege Üniversitesi

Doç. Dr. Mehmet Vefa NALBANT Pamukkale Üniversitesi

Doç. Dr. Mehmet ZAMAN Atatürk Üniversitesi

Doç. Dr. Metin ARIKAN Ege Üniversitesi Doç. Dr. Mevlüt GÜLTEKİN Niğde Üniversitesi

Doç. Dr. Muammer Mete TAŞLIOVA Hitit Üniversitesi

Doç. Dr. Muharrem DAŞDEMİR Atatürk Üniversitesi

Doç. Dr. Muharrem DAYANÇ Eskişehir Osmangazi Ü.

Doç. Dr. Musa ÇİFÇİ Uşak Üniversitesi Doç. Dr. Mustafa ALKAN Gazi Üniversitesi

Doç. Dr. Mustafa ARSLAN Pamukkale Üniversitesi

Doç. Dr. Mustafa GENCER Abant İzzet Baysal Ü.

Doç. Dr. Mustafa ÖZSARI Balıkesir Üniversitesi

Doç. Dr. Mümtaz SARIÇİÇEK Erciyes Üniversitesi

Doç. Dr. Nadir İLHAN Fırat Üniversitesi Doç. Dr. Nergis BİRAY Pamukkale Üniversitesi

Doç. Dr. Nesrin T. KARACA Başkent Üniversitesi

Doç. Dr. Osman GÜNDÜZ Atatürk Üniversitesi

Doç. Dr. Salim ÇONOĞLU Balıkesir Üniversitesi

Doç. Dr. Sami KILIÇ Fırat Üniversitesi Doç. Dr. Serkan ŞEN Ondokuz Mayıs Ü.

Doç. Dr. Şaban DOĞAN Abant İzzet Baysal Ü.

Doç. Dr. Şahin KÖKTÜRK Ondokuz Mayıs Ü.

Doç. Dr. Tarık ÖZCAN Fırat Üniversitesi

Doç. Dr. Tuncay BÜLBÜL Nevşehir Hacı Bektaş Veli Ü.

Doç. Dr. Turgut TOK Pamukkale Üniversitesi Doç. Dr. Turhan ÇETİN Gazi Üniversitesi

Doç. Dr. Ülkü ELİUZ Karadeniz Teknik Ü.

Doç. Dr. Ülkü GÜRSOY Gazi Üniversitesi

Doç. Dr. Yaşar ŞENLER Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Doç. Dr. Yunus BALCI Pamukkale Üniversitesi

Doç. Dr. Yusuf ÇETİNDAĞ Fatih Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Abdullah KÖK Niğde Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Abdullah ŞAHİN Atatürk Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Adem İŞCAN Gaziosmanpaşa Ü.

Yrd. Doç. Dr. Ahmet DEMİRTAŞ Kilis 7 Aralık Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Ahmet GÜNDÜZ Ahi Evran Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Turan SİNAN Fırat Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Ali Emre ÖZYILDIRIM Yıldız Teknik Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Ali YILDIZ İstanbul Arel Üniversitesi



Yrd. Doç. Dr. Alpaslan OKUR Sakarya Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Alpay Doğan YILDIZ Gaziosmanpaşa Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Alptekin YAVAŞ Çanakkale Onsekiz Mart Ü.

Yrd. Doç. Dr. Aydın KIRMAN Ordu Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Ayfer YILMAZ Gazi Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Bayram ÇETİNKAYA Afyon Kocatepe Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Cafer GARİPER Süleyman Demirel Ü.

Yrd. Doç. Dr. Cahit BAŞDAŞ Muğla Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Cüneyt AKIN Afyon Kocatepe Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Dursun Ali TÖKEL Ondokuz Mayıs Ü.

Yrd. Doç. Dr. Ebru Burcu YILMAZ İnönü Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Ekrem AYAN Muğla Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Ertuğrul AYDIN Doğu Akdeniz Ü. Yrd. Doç. Dr. Esen DURMUŞ Fırat Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Fatih AYDIN Karabük Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Fatih USLUER TOBB Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Faysal Okan ATASOY Erzincan Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Filiz ÇOLAK Uşak Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Funda KARA Atatürk Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Gökhan ARI Aksaray Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Halil ERDEMİR Celal Bayar Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Halit KARATAY Abant İzzet Baysal Ü.

Yrd. Doç. Dr. Hasan BAKTIR Erciyes Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Hilmi DEMİRKAYA Mehmet Akif Ersoy Ü. Yrd. Doç. Dr. Huriye ALTUNER Niğde Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Hüseyin DOĞRAMACIOĞLU Kilis 7 Aralık Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Hüseyin Kahraman MUTLU Afyon Kocatepe Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. İbrahim KOPAR Atatürk Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. İlyas YAZAR Dokuz Eylül Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. İsmet ŞANLI Eskişehir Osmangazi Ü. Yrd. Doç. Dr. Kadir GÜLER Dumlupınar Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Kürşat ÖNCÜL Kafkas Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. M. Fatih KANTER Ardahan Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Mehmet EKİZ Niğde Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Mehmet SOĞUKÖMEROĞULLARI Gaziantep Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Mesut TEKŞAN Ç. Onsekiz Mart Ü

Yrd. Doç. Dr. Mitat DURMUŞ Kafkas Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Murat KACIROĞLU Bozok Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Murat ÖZŞAHİN Uşak Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Murat ŞENGÜL Nevşehir Hacı Bektaş Veli Ü.

Yrd. Doç. Dr. Musa Şamil YÜKSEL Ege Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Mustafa ARSLAN Yıldırım Beyazıt Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Mustafa ERTÜRK Muğla Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Mustafa ÜSTÜNOVA Uludağ Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Mutlu DEVECİ Fırat Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Muvaffak DURANLI Ege Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Mücahit COŞKUN Karabük Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Nafi YALÇIN Melikşah Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Nedim BAKIRCI Niğde Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Nesime CEYHAN Gaziosmanpaşa Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Nurullah ULUTAŞ Muş Alparslan Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Oğuzhan DURMUŞ Trakya Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Ömer Faruk SÖNMEZ Gaziosmanpaşa Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Önder SEZER Uşak Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Özgür AY Uşak Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Özlem NEMUTLU Celal Bayar Üniversitesi



Yrd. Doç. Dr. Refika ALTIKULAÇ DEMİRDAĞ Aksaray Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Rıdvan CANIM Atatürk Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Salim ÇONOĞLU Balıkesir Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Sedat MADEN Giresun Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Selim Hilmi ÖZKAN Giresun Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Selma BAŞ Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Sema ÇETİN BAYCANLAR Çukurova Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Sema ÖZHER KOÇ Osmaniye Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Serdar Uğurlu Sakarya Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Seval ŞAHİN GÜMÜŞ Mimar Sinan -GS Ü.

Yrd. Doç. Dr. Seyit Battal UĞURLU Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Sezai COŞKUN Fatih Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Sibel ÜST Yıldırım Beyazıt Ü. Yrd. Doç. Dr. Soner AKPINAR Eskişehir Osmangazi Ü.

Yrd. Doç. Dr. Songül ASLAN KARAKUL Adnan Menderes Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Süleyman Kaan YALÇIN Fırat Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Süleyman SOLMAZ Pamukkale Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Şevkiye KAZAN Mehmet Akif Ersoy Ü.

Yrd. Doç. Dr. Şeyma BÜYÜKKAVAS KURAN Ondokuz Mayıs Ü. Yrd. Doç. Dr. Tacettin ŞİMŞEK Atatürk Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Tuba Işınsu İSEN-DURMUŞ TOBB Ekonomi ve Tek. Ü.

Yrd. Doç. Dr. Tuğça Poyraz TACOĞLU Hacettepe Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Türkan GÖZÜTOK Karabük Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Yasemin MUMCU AY Adnan Menderes Ü. Yrd. Doç. Dr. Yunus AYATA Cumhuriyet Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Zehra GÖRE Selçuk Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Zeki ÇEVİK Balıkesir Üniversitesi

Dr. İlyas KARABIYIK Erzincan Üniversitesi

Dr. Nezir TEMUR Gazi Üniversitesi



BU SAYININ HAKEMLERİ

Prof. Dr. Hidayet AYDAR İstanbul Üniversitesi

Prof. Dr. İbrahim TELLİOĞLU Ondokuz Mayıs Üniversitesi

Prof. Dr. Mehmet Dursun ERDEM Nevşehir Hacı Bektaş Veli Ü.

Prof. Dr. Mehmet Nuri GÖMLEKSİZ Fırat Üniversitesi Prof. Dr. Mustafa ÇAKIR Anadolu Üniversitesi

Prof. Dr. Okan YAŞAR Çanakkale Onsekiz Mart Ü.

Prof. Dr. Ömür BÜTEV DOLGUN Artvin Çoruh Üniversitesi

Prof. Dr. Rahmi DOĞANAY Fırat Üniversitesi

Prof. Dr. Tahir BALCI Çukurova Üniversitesi Prof. Dr. Tevhit AYENGİN Çanakkale Onsekiz Mart Ü.

Prof. Dr. Zeki Salih ZENGİN Yıldırım Beyazıt Üniversitesi

Doç. Dr. A. Cüneyt EREN Dokuz Eylül Üniversitesi

Doç. Dr. Abdulhalim AYDIN Fırat Üniversitesi

Doç. Dr. Adem ÖGER Nevşehir Hacı Bektaş Veli Ü. Doç. Dr. Ahsen ARMAĞAN Uşak Üniversitesi

Doç. Dr. Ali MEYDAN Nevşehir Hacı Bektaş Veli Ü.

Doç. Dr. Aygül AYKUT Erciyes Üniversitesi

Doç. Dr. Ercan ALKAYA Fırat Üniversitesi

Doç. Dr. Fazlı ARSLAN Erciyes Üniversitesi Doç. Dr. Fikriye KIRBAĞ ZENGİN Fırat Üniversitesi

Doç. Dr. Hasan Güner BERKANT Kahramanmaraş Sütçü İmam Ü.

Doç. Dr. Hilmi DEMİRKAYA Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi

Doç. Dr. İ. Bakır ARABACI Fırat Üniversitesi

Doç. Dr. Kadir PAKSOY Harran Üniversitesi

Doç. Dr. Mehmet ÇOG Karadeniz Teknik Üniversitesi Doç. Dr. Mehmet KÖÇER Ondokuz Mayıs Üniversitesi

Doç. Dr. Vefa TAŞDELEN Yıldız Teknik Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Adem ÇATAK Gümüşhane Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Ali KUZUDİŞLİ Gümüşhane Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Aydın BEDEN Akdeniz Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Aydın ÇİVİLİDAĞ Niğde Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Ayhan DEVER Ordu Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Ayşe GÜLER Kırıkkale Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Ayşegül KOYUNCU OKCA Pamukkale Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Bahar GÜDEK Ondokuz Mayıs Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Bahset KARSLI Akdeniz Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Banu YAMAN Trakya Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Barış ÇİFTÇİ Nevşehir Hacı Bektaş Veli Ü.

Yrd. Doç. Dr. Bayram AŞILIOĞLU Dicle Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Celal GÜLŞEN Fatih Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Enes ERDİM Fırat Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Ercan ARI Çanakkale Onsekiz Mart Ü.

Yrd. Doç. Dr. Ercüment ERDOĞAN Ordu Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Fatih MÜDERRİSOĞLU Hacettepe Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Hasan Hüseyin KILINÇ Nevşehir Hacı Bektaş Veli Ü.

Yrd. Doç. Dr. Haydar DÖLEK Fırat Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Hilal KAZU Fırat Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Huriye DENİŞ ÇELİKER Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. İbrahim GÜL Ondokuz Mayıs Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. İbrahim HABACI Çanakkale Onsekiz Mart Ü.



Yrd. Doç. Dr. İbrahim KOPAR Atatürk Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. İlhami GÜNAY Dumlupınar Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. K. Funda NAYİR Çankırı Karatekin Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Kemal GÖZ Pamukkale Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Levent ÇORUH Erciyes Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Mehmet Akif HELVACI Uşak Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Mehmet Devrim TOPSES Çanakkale Onsekiz Mart Ü.

Yrd. Doç. Dr. Mehmet Gökhan GENEL Yalova Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Mehmet GÜRLEK İstanbul Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Mehmet ŞANVER Uludağ Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Mesut BULUT Bayburt Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Mesut GÜN Nevşehir Hacı Bektaş Veli Ü.

Yrd. Doç. Dr. Mutlu TÜRKMEN Bartın Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Mustafa KARATAŞ Nevşehir Hacı Bektaş Veli Ü.

Yrd. Doç. Dr. Nihat DURAK Abant İzzet Baysal Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Nilüfer KÖŞKER Kırıkkale Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Nur Ahmet KURBAN Gümüşhane Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Osman Zahid ÇİFTÇİ Aksaray Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Ömer Faruk SÖNMEZ Gaziosmanpaşa Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Özcan GÜNGÖR Atatürk Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Özge MAZLUM Turgut Özal Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Saffet KARTOPU Gümüşhane Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Seyhun ŞAHİN Nevşehir Hacı Bektaş Veli Ü.

Yrd. Doç. Dr. Seyit COŞKUN Çankırı Karatekin Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Seyit TAŞER Necmettin Erbakan Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Sibel ÜST Yıldırım Beyazıt Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Süleyman Kaan YALÇIN Fırat Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Şaban KARASAKAL Abant İzzet Baysal Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Şebnem YILDIRIM ORHAN Gazi Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Ufuk ŞİMŞEK Atatürk Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Yakup Alper VARIŞ Ondokuz Mayıs Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Yaşar BARUT Ondokuz Mayıs Üniversitesi

Dr. Bülent İŞLER Gazi Üniversitesi



Editörden…



İÇİNDEKİLER/CONTENTS

İÇSEL PAZARLAMA TEMELİNDE İNSAN KAYNAKLARI

UYGULAMALARININ MÜŞTERİ MEMNUNİYETİNE ETKİSİNİ

BELİRLEMEYE YÖNELİK BİR ARAŞTIRMA AN INVESTIGATION FOR DETERMINING THE EFFECT OF HUMAN

RESOURCES APPLICATIONS ON CUSTOMER SATISFACTION BASED ON INTERNAL MARKETING

Sinem KAYA

Ahmet Mutlu AKYÜZ

1-30

TÜRK DİZİLERİNİN KAZAK-TÜRK KÜLTÜREL ETKİLEŞİMİNE VE

TÜRKÇENİN YAYGINLAŞMASINA ETKİSİ THE EFFECT OF TURKISH TV SERIES ON THE KAZAKH-TURKISH CULTURAL INTERACTION AND SPREAD OF TURKISH LANGUAGE

Mehmed Said ARBATLI İhsan KURAR

31-48

KARLIOVA HAVZASI VE ÇEVRESİNİN (BİNGÖL) HEYELAN DUYARLILIK

HARİTASININ OLUŞTURULMASI FORMING THE MAP OF LANDSLIDE SENSITIVITY OF KARLIOVA BASIN

AND ITS SURROUNDING

Vedat AVCİ

Halil GÜNEK

49-68

TÜRK-İSLAM KÜLTÜRÜNDE VE GÜNÜMÜZ DENGELİ, SAĞLIKLI VE

HELAL BESLENMEDE HZ MUHAMMED ÖĞRETİSİ THE DOCTRINE OF THE PROPHET MUHAMMAD IN TURKISH ISLAMIS CULTURE AND TODAYS’S BLANCED, HEALTY AND HALAL NUTRITION

Ali BATU

69-100



ZORUNLU GÖÇÜN MEKÂNSAL ETKİLERİ VE YEREL HALKIN ALGISI;

KİLİS ÖRNEĞİ SPATIAL EFFECT OF FORCED MIGRATION AND PERCEPTION OF LOCAL

COMMUNITY; CASE OF KİLİS

Deniz CENGİZ

101-122

AMBALAJ TASARIMINDA BİLİNÇALTI MESAJ ÖĞELERİNİN VE

NÖROPAZARLAMA YAKLAŞIMININ KULLANIMLARININ KARŞILAŞTIRILMASI

THE COMPARISON OF THE SUBLIMINAL MESSAGE ELEMENTS AND NEURO-MARKETING APPROACH USAGE IN PACKAGE DESIGNS

İbrahim Gökhan CEYLAN

Hatice BAHATTİN CEYLAN

123-142

TURHAL ŞEHRİNİN NÜFUS ÖZELLİKLERİ DEMOGRAPHICAL CHARACTERISTICS OF THE CITY OF TURHAL

Özlem ÇAKAR ÇELİK

Handan ARSLAN

143-164

SENSATIONAL PUBLICNESS AND DIVERGENCE OF SOCIAL

HIERARCHY: THE CASE OF BIRDMANSHIP IN ISTANBUL DUYGUSAL KAMUSALLIK VE SOSYAL HİYERARŞİNİN SAPMASI:

İSTANBUL’DA KUŞÇULUK ÖRNEĞİ Alper ÇAKMAK

165-182

LİSANSÜSTÜ SEVİYEDE YABANCI DİL SORUNLARI FOREIGN LANGUAGE PROBLEMS AT GRADUATE LEVEL

Rüveyda H. ÇEBİ KOZALLIK

Zeki KARAKAYA

183-192



PAUL BLOOM VE DİNİ İNANÇLARIN ORTAYA ÇIKMASINDA EVRİMSEL

RASTLANTI TEZİ PAUL BLOOM AND THE EMERGENCE WITH AN EVOLUTIONARY

ACCIDENT OF THE RELIGIOUS BELIEFS

Osman Zahid ÇİFÇİ

193-212

ETNOSENTRİK SÖYLEM VE HABERCİLİK

ETHNOCENTRIC DISCOURSE AND NEWS REPORTING

Tarkan DEMİR

213-220

ÖĞRENCİLERİN ANNE BABA TUTUMLARINI ALGILAMA BİÇİMLERİ VE

ŞİDDETE EĞİLİMLERİ STUDENTS PERCEPTION FORMS OF ATTITUDES OF PARENTS AND

TENDENCIES TO VIOLENCE Yasin DEMİR

Hatice KUMCAĞIZ

221-234

ANADOLU TARİHİNDE HİTİTLERİN SOSYO-EKONOMİK YAŞANTISI SOCIO-ECONOMIC LIFE OF HITTITES IN ANATOLIAN HISTORY

Ahmet DENİZ

235-248

SİYASAL REKLAMLARDA "MİLLET" TEMASI: "CUMHURBAŞKANLIĞI

SEÇİMİ VE 30 MART YEREL SEÇİMİ ÖRNEĞİ" “NATION” THEME AT POLITICAL ADVERTISEMENTS: SAMPLE OF PRESIDENTIAL ELECTION AND 30TH MARCH LOCAL ELECTION

Adem DOĞAN

248-268

L’ADHESION TURQUE ET L’UNION EUROPEENNE : UNE APPROCHE

CONSTRUCTIVISTE TÜRKİYE’NİN ÜYELİĞİ VE AVRUPA BİRLİĞİ: KONSTÜRÜKTİVİST BİR

YAKLAŞIM

Hatice Rumeysa DURSUN

269-282



RİSĀLE-İ EHL-İ DERVĮŞ A MANUAL OF THE PEOPLE OF THE DERVİSHES

Ümit EKER

Ünal ZAL

283-328

KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ VATANDAŞLARININ DEĞER

YÖNELİMLERİ VALUE PRIORITIES OF CITIZENS OF TURKISH REPUBLIC OF NORTHERN

CYPRUS

Yusuf EMRE

Asım YAPICI

329-350

İSTANBUL II. BÂYEZID CAMİ HAZİRESİ MEZAR TAŞLARINDA MEYVE

MOTİFLERİ

( BATI ETKİSİ, DİNİ HOŞGÖRÜ, KUTSALLIK VE DEĞİŞİM) FRUIT MOTIFS AT GRAVESTONES IN CEMETERY OF THE ISTANBUL

SECOND BÂYEZİD MOSQUE (WESTERN IMPACT, RELIGIOUS TOLERANCE, SANCTITY AND CHANGE)

Gültekin ERDAL

351-366

MİTOLOJİK UNSURLARIN 18. YÜZYIL ÖNCESİ TÜRK RESİM SANATI

İÇERİSİNDEKİ YERİ THE PLACE OF MYTHOLOGICAL ELEMENTS IN TURKISH PAINTING ART

BEFORE 18TH CENTURY

Yüksel GÖĞEBAKAN

367-388

İLETİŞİMİN MCDONALDLAŞMASI: SOSYAL MEDYA ÜZERİNE BİR

İNCELEME MCDONALDIZATION OF COMMUNICATION: AN INVESTIGATION OF

SOCIAL MEDIA

Göksel GÖKER

389-410



İMTİHAN VE DÜNYEVİLEŞME TEST AND SECULARIZATION

Süleyman GÜMRÜKÇÜOĞLU

411-434

KUR’ÂN-I KERÎM’DE GENÇLERİN DUYGU GELİŞİMİ VE EĞİTİMİ

EMOTION EDUCATION AND DEVELOPMENT OF THE YOUTH IN THE HOLY QUR'AN

İlhami GÜNAY

435-460

TÜRKİYE’NİN MADDE KULLANIMI VE BAĞIMLILIĞI İLE MÜCADELE POLİTİKASININ DEĞERLENDİRİLMESİ VE YENİ BİR MODEL

ÖNERİLMESİ AN ASSESSMENT ON TURKEY’S STRUGGLE POLICY AGAINST DRUG

ABUSE AND ADDICTION AND A NEW MODEL PROPOSAL

Mehmet IŞIK Hamit ERDAL

461-482

HAZAR DENİZİNİN STATÜSÜ HAKKINDA GÖRÜŞMELER VE BU

SÜRECİN YEREL VE BÖLGESEL ENERJİ GÜVENLİĞİNE ETKİSİ NEGOTIATIONS ABOUT THE LEGAL STATUS OF THE CASPIAN SEA AND

IMPACT OF THIS PROCESS ON LOCAL AND REGIONAL ENERGY SECURITY

Pervane İSLAMOVA

483-490

DOĞRUSAL PROGRAMLAMA METODUYLA DİYARBAKIR İLİ GIDA

SEKTÖRÜNDE BİR ÜRETİM PLANLAMA UYGULAMASI THE PRODUCTION PLANNING IN FOOD SECTOR IN DIYARBAKIR BY

LINEAR PROGRAMMING

Hasan KARA

Halil SAVAŞ

491-506



TEVFİK FİKRET VE CENAP ŞAHABETTİN’İN ŞİİRLERİNDE MELANKOLİ MELANCHOLY IN TEVFİK FİKRET AND CENAP ŞAHABETTİN POETRY

Mustafa KARABULUT

507-520

ALTINBEŞİK MAĞARASI MİLLİ PARKI’NIN (İBRADI/ANTALYA) FİZİKİ

COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ VE EKOTURİZM POTANSİYELİ THE ECOTOURSIM POTENTIAL AND PHYSICAL GEOGRAPHY OF

ALTINBEŞIK CAVE NATIONAL PARK (IBRADI/ANTALYA)

Baştürk KAYA Mesut ŞİMŞEK

Ayhan AKIŞ

521-544

BATI DIŞI MODERNLEŞME ÖRNEĞİ OLARAK TÜRKİYE

MODERNLEŞMESİ: SÜREKLİLİKLER, KOPUŞLAR VE ÇATALLANMALAR MODEL OF NON-WESTERN MODERNIZATION: TURKEY CONTINUITIES,

RUPTURES AND BIFURCATIONS

Mahmut KAYA

545-564

KUR’ÂN KAYNAKLI ÇEVRE ALGISININ PRATİĞE

DÖNÜŞTÜRÜLEMEMESİNİN İRDELENMESİ DEALING WITH WHY ENVIRONMENTAL PERCEPTION ORIGINATED

FROM THE QUR’AN HAS BEEN UNABLE TO BE TRANSFORMED INTO IMPLEMENTATION Süleyman KAYA

565-586

CONTRIBUTION OF THE FIVE-YEAR DEVELOPMENT PLANS TO

TOURISM IN TURKEY ULUSAL BEŞ YILLIK KALKINMA PLANLAMALARIN TÜRKİYE TURİZMİNE

KATKISI

İsmail KERVANKİRAN

587-610



THE EFFECT OF PERCEIVED SERVICE EFFICIENCY, PRODUCTIVITY,

PARTICIPATION AND ECONOMIC-PHYSICAL SUFFICIENCY ON THE

ATTITUDES AGAINST MUNICIPAL AMALGAMATION ETKİN VE VERİMLİ HİZMET, KATILIM İLE MALI VE FİZİKİ YETERLİLİK ALGISININ BELEDİYE TÜZEL KİŞİLİĞİNİN KALDIRILMASINA İLİŞKİN

TUTUM ÜZERİNDEKİ ETKİSİNİ BELİRLEMEYE YÖNELİK BİR ARAŞTIRMA Rüveyda KIZILBOĞA ÖZASLAN

Hüsniye AKILLI

Kamil ÖZASLAN

611-630

CHP İKTİDARININ SON DÖNEMİNDE SAMSUN ALAÇAM HALKEVİNDE OKUMA-YAZMA SEFERBERLİĞİ

THE LITERACY CAMPAIGN IN SAMSUN ALAÇAM COMMUNITY CENTRE IN THE LAST PERIOD OF CHP GOVERNMENT

Mehmet KÖÇER

Volkan AYDEMİR

631-640

BURSA KIYILARINDA İKİNCİ KONUT YAPILAŞMASININ KIYI

JEOMORFOLOJİSİNE ETKİSİ THE EFFECT OF THE SECOND HOMES CONSTRUCTIONS IN BURSA

COASTS ON THE COASTAL GEOMORPHOLOGY

Sümeyra KURT

641-662

OSMANLILARIN KÂBE VE MESCİD-İ HARAM HİZMETLERİ SERVICES OF OTTOMANS TO KAABA AND MASJID AL-HARAM

İsmail METİN

663-678

MERKEZ-ÇEVRE PERSPEKTİFİNDE TÜRK TOPLUM YAPISINDA

GÖZLEMLENEN PROBLEM ALANLARINA YÖNELİK SOSYOLOJİK BİR

DEĞERLENDİRME A SOCIOLOGICAL ASSESSMENT OF THE PROBLEMS OBSERVED AT TURKISH SOCIETY FROM CENTER AND PERIPHERY PERSPECTIVE

Şebnem MORSÜMBÜL

679-696



VAKIFLARA YÖNELİK VERGİSEL DÜZENLEMELERİN VERGİ KAYIP VE

KAÇAKLARI ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ THE IMPACTS OF TAX REGULATIONS FOR FOUNDATIONS ON TAX

AVOIDANCE AND EVASION

Mehmet NAR

697-720

ESKİŞEHİR ODUNPAZARI EVLERİ’NDE BOŞ ZAMAN KÜLTÜRÜ THE LEISURE CULTURE IN ESKIŞEHIR ODUNPAZARI HOUSES

Ejder OKUMUŞ

721-734

TANRI HAKKINDA KONUŞA(MA)MAK: PLOTİNUS’DA NEGATİF TEOLOJİ

(NOT BEING ABLE) TO TALK ABOUT GOD: NEGATIVE THEOLOGY IN PLOTINUS

Hasan ÖZALP

735-748

HATAY İLİNDE MACERA TURİZMİ POTANSİYELİNİN COĞRAFİ

YAKLAŞIMLA İNCELENMESİ INVESTIGATION OF ADVENTURE TOURISM POTENTIAL WITH

GEOGRAPHICAL PERSPECTIVE IN THE HATAY PROVINCE

Emre ÖZŞAHİN

749-772

GENÇALİ FAYI’NIN (BURSA) TEKTONİK JEOMORFOLOJİ ÖZELLİKLERİ TECTONIC GEOMORPHOLOGY STUDY OF THE GENÇALİ FAULT (BURSA)

Halid PEKTEZEL

773-798

KENTSEL YAŞAM DİKOTOMİLERİ (KARABÜK BELEDİYESİ SOSYAL

YAŞAM MERKEZLERİ ÖRNEĞİ) THE DICHOTOMY OF URBAN LIFE (THE CASE OF KARABÜK

MUNICIPALITY SOCIAL LIFE CENTER)

Adem SAĞIR

Şener KAYA

799-828



TÜRKÇE’DE RENK OLGUSU GELİŞMİŞLİĞİ VE FRANSIZCA’YA BAZI

YANSIMALAR: KÜLTÜRLERARASI GENEL BİR BAKIŞ COLOUR PHENOMENA IN TURKISH LANGUAGE AND SOME

REFLECTIONS ON FRENCH LANGUAGE-CULTURE: AN INTERCULTURAL GENERAL OVERVIEW

Tilda SAYDI

829-850

ARŞİV BELGELERİNE GÖRE İNÖNÜ DÖNEMİNDE TÜRKİYE-

HİNDİSTAN İLİŞKİLERİ (1938-1950) ARCHIVE DOCUMENTS ACCORDING TO TURKEY-INDIA RELATIONS

DURING İNÖNÜ (1938-1950) Savaş SERTEL

851-862

ÖLÜM KAYGISI VE DUA TUTUMU ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

A RESEARCH ON THE DEATH ANXIETY AND ATTITUDE OF PRAYER

Beyazıt Yaşar SEYHAN

863-882

ALMANYA’DAKİ BİRİNCİ NESİL TÜRK GÖÇMENLERİN TÜRK TELEVİZYONLARININ HABER BÜLTENLERİNİ İZLEME VE

DEĞERLENDİRME EĞİLİMLERİ WATCHING AND EVALUATION TENDENCIES OF NEWS BULLETINS ON

TURKISH TELEVISION OF THE FIRST GENERATION OF TURKISH IMMIGRANTS IN GERMANY

Eylem ŞENTÜR KARA

883-906

OSMANLI MİNYATÜRLERİNDE SÜRREALİST YAKLAŞIMLAR (XVI. –

XVII. YÜZYILLAR) SURREALISTIC APPROACHES IN OTTOMAN MINIATURES

(XVI – XVII CENTURIES)

Ela TAŞ

Gamze ÖZTÜRK

907-928



ÇAĞ TAKSİMİ KONUSUNDA SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETMENLERİNİN GÖRÜŞLERİ

SOCIAL STUDIES TEACHERS’ VIEWS ABOUT AGE DIVISION

Seyit TAŞER

Recep POLAT

929-940

VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ VAKIF KAYITLAR ARŞİVİNDE

BULUNAN MÜSTAKİL VAKFİYELERDEKİ EBRULARIN İNCELENMESİ A STUDY INTO EBRU ART IN THE FOUNDATION CERTIFICATES IN THE

ARCHIVE OF GENERAL DIRECTORATE OF FOUNDATION WORKS

Pınar TOKTAŞ

941-962

TÜRKİYE'NİN GÜNEY KAFKASYA POLİTİKASI VE ERMENİSTAN İLE

İLİŞKİLERİ TURKEY'S SOUTH CAUCASUS POLICY AND ARMENIA

Coşkun TOPAL

963-978

ALGILANAN SOSYAL DESTEK, YAŞAM DOYUMU, PSİKOLOJİK YARDIM

ALMAYA İLİŞKİN TUTUM VE NİYET ARASINDAKİ İLİŞKİLER: BİR

MODEL ÇALIŞMASI PERCEIVED SOCIAL SUPPORT, LIFE SATISFACTION, ATTITUDES

TOWARDS PSYCHOLOGICAL HELP AND INTENTION TO SEEK HELP: A MODEL STUDY

Nursel TOPKAYA

Ayşenur BÜYÜKGÖZE KAVAS

979-996

UNESCO’NUN DİL RAPORLARINA GÖRE ZAZACA’NIN DURUMU VE GELECEĞİ

THE POSITION OF ZAZAKI AND ITS FUTURE ACCORDING TO THE LANGUAGE REPORTS PUBLISHED BY UNESCO

Murat VAROL

997-1006



YÜKSEKÖĞRETİMİN YAPILANDIRILMASINDA EMRULLAH EFENDİ’NİN “TUBA AĞACI NAZARİYESİ”Nİ YENİDEN DÜŞÜNMEK

RETHINKING EMRULLAH EFENDİ’S THEORY OF TUBA TREE VS. SATI BEY'S THEORY OF CHERRY TREE FOR RESTRUCTURING THE

EDUCATIONAL SYSTEM IN THE LATE OTTOMAN PERIOD

Tuba YAVAŞ TAŞDELEN

Cemil ORUÇ Volkan ÇİÇEK

1007-1024

KAYSERİ’DE ÖĞRENİM GÖREN YABANCI UYRUKLU ÖĞRENCİLERİN

KAYSERİ, TÜRKİYE VE İSLAM ALGISI KAYSERİ, TURKEY AND İSLAM PERCEPTIONS OF THE FOREIGN

STUDENTS WHO STUDY IN KAYSERİ İbrahim Hakan GÖVER

Hasan YAVUZER

1025-1050

YABANCI DİL ÖĞRETMENLERİNİN DERSLERİNDE MATERYAL

KULLANIMINA İLİŞKİN TUTUM VE GÖRÜŞLERİ THE ATTITUDES AND OPINIONS OF FOREIGN LANGUAGE TEACHERS IN

RELATION TO THE USE OF MATERIALS IN THEIR LESSONS

Nevide AKPINAR DELLAL Mukadder SEYHAN YÜCEL

1051-1066

Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 10/2 Winter 2015, p. 283-328

DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.7964

ISSN: 1308-2140, ANKARA-TURKEY

RİSĀLE-İ EHL-İ DERVĮŞ*

Ümit EKER*

Ünal ZAL**

ÖZET

Türklük bilimi çalışmalarında önemli merkezlerden biri olan İsveç’in Uppsala ve Lund Üniversiteleri ile araştırma ve misyonerlik merkezlerinde Türkçe el yazması ve matbu eserlerden meydana gelen değerli koleksiyonlar bulunmaktadır. Bu koleksiyonlardan biri de Türkoloji çalışmalarında önemli bir yeri olan Lund Üniversitesi kütüphanesindedir.

Dünyanın üçüncü büyük koleksiyonu olarak adlandırılan bu eserler içerisinde, Çağatay ve Uygur Türkçesiyle kaleme alınan tezkireler önemli bir yer tutar. Bu tezkirelerden biri de Lund Üniversitesi kütüphanesinde Prov. 7 numaraya kayıtlı olan Risāle-i Ehl-i Dervįş’tir. Dil bakımından Klasik Sonrası Çağatay Türkçesine ait ses özelliklerini ihtiva etmesi, konu itibariyle tasavvuf ve öğretilerini içermesi açısından oldukça zengindir.

Tarih boyunca İslamiyet’i bir din olarak kabul eden toplumlarda siyasi, sosyal, ekonomik, coğrafi vb. sebeplerden dolayı çeşitli İslami yorum ve fikir akımları ortaya çıkmıştır. İslamiyet’in Türkler arasında kabul edilmesinden sonra, merkezine insan sevgisi ve hoşgörüyü koyan tasavvuf ve sufilik ekolü Türk dünyasında önemli bir gelişim imkânı bulmuştur. Günümüzde hâlâ geçerliliğini koruyan bu Türk İslam anlayışının ilk tohumlarının atıldığı Doğu Türkistan bölgesinde, tasavvuf öğretisini ön planda tutan birçok eser kaleme alınmıştır. Üzerinde çalışılan Risāle-i Ehl-i Dervįş de bu anlayışın ifade edildiği önemli eserlerden biridir.

Lund Üniversitesinde bulunan Gunnar Jarring koleksiyonundaki ölçüleri 20x16,5 cm olan bu eser, İsveçli misyoner Gunnar Hermansson tarafından 1920 yılında kopya edilmiştir. Aynı zamanda Gunnar Jarring tarafından 1929 yılında koruma altına alınan tezkirenin sayfa satır sayıları on ile on bir arasında değişmektedir.

*Bu makale Crosscheck sistemi tarafından taranmış ve bu sistem sonuçlarına göre orijinal bir makale olduğu

tespit edilmiştir. * Yrd. Doç. Dr., Bozok Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Yozgat . El-mek:

[email protected]. ** Yrd. Doç. Dr., Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü,

Nevşehir. El-mek: [email protected], [email protected]

http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.----

mailto:[email protected]

mailto:[email protected]

284 Ümit EKER – Ünal ZAL



Şimdiye kadar üzerinde herhangi bir ilmi çalışmanın yapılmadığı bu tezkire, toplam on altı varaktan (31 sayfa) oluşur. Eserin kelime dünyası çoğunlukla Türkçe olmakla birlikte konusu gereği Arapça ve Farsça alıntı kelimeler de oldukça fazladır. Besmeleyle başlayan ve Hoca Ahmet Yesevî Hazretleri’nin gelecekle ilgili anlatılarıyla devam eden eserde, tasavvuf ve sufilik geleneğini oluşturan şeriat, tarikat, marifet, hakikat kapıları ve bunların alt makamları şöyle ifade edilir:

Ahir zamanda dini ve dindarlığı kötü amaçlarla kullanacak şeyhler gelecek. Şeytan bu tür insanlardan kaçarken bazıları onları sevip örnek gösterecek. Aynı zamanda o şeyhler müritlerine istek duyacak, bedenlerini küfür delaletinden uzak tutamayacak ve İslam’a aykırı şeyleri güzel görüp şeriat hükümleriyle amel etmeyecek. Haram olan şeylere bakıp kötülüğün arkasında olmakla beraber Allah’ın rahmetinden de ümit kesmeyip dürüst insanların yaptıklarını ise hor görecekler. Fakat müritleri bunların isteklerini reddetmesine rağmen dinden çıkan bu kişiler, bir takım vaatlerle talebelerini kapılarında tutacak. Bu kişiler, müritlerinin çalıştıklarından yeseler köpek eti yemiş gibi olacak, elbise alıp giyseler kıldıkları namazları kabul olmayacak. Aynı zamanda bu kişiler toplum içerisinde fitne çıkmasını isteyecek. Şer olan şeyler mubah gösterecek bu insanların, sünnetleri uydurma, fiilleri suç, nefisleri ihanet, sırları şikâyet, gusülleri ise cenabet olacaktır. İşte bu zamanda sufilerde dünyadan vazgeçme hevesi, fakirlerde kanat, zenginlerde cömertlik, dervişlerde ise kıyamet korkusu olmayacak.

Bu tür olumsuzlukları önlemek ve ortadan kaldırmak için sufilik geleneği içerisinde yer alan şu çözüm önerileri sunulur:

“Ey derviş! Bil ki ilk kelime şeriat, ikinci kelime tarikat, üçüncü kelime marifet ve dördüncü kelime hakikat’tir ve bunları bilmek gerekir. Sufi olup da bunları bilmeyene sufi denmez. Kelime-i şeriat, ‘lailahe illallah’, kelime-i tarikat, ‘lailahe illallah ve Hz. Muhammed peygamberlerin en sonuncusudur.’ Kelime-i marifet, ‘lailahe illallah ve Hz. Muhammed yaratılanların en yücesidir.’ Kelime-i hakikat, ‘lailahe illallah ve Hz. Muhammed Allah’ın kudretiyle gönderilmiştir.’ Ey derviş! O şeyhler ki fakirliği kabul edip sözünü tutar, onun hüküm ve kurallarını bilip yerine getirir; hevesini terk edip nefsiyle mücadele ederek ona boyun eğdirir; kazaya razı olur, olanlara sabreder; verilen nimetlere şükreder; bu risalede anlatılanları hayatında uygular ve Allah’ın emirlerini yerine getirirse dervişlik işleri salim olur. Eğer bunları yapmaz ve şeyhlik davası güderse o kişinin yüzü kıyamet günü kara olup, Allah ve Resulleri katında utanç içine düşecektir.”

Eserin devamında sufilik geleneğinin alt makamları hakkında şu bilgiler verilir:

“Hz. Ali der ki: ‘Dervişlik makamı kırktır. Eğer derviş bunu bilerek amel ederse oldukça temiz olur, yok eğer bunu öğrenmezse dervişlik makamı ona haram olur. O makam ona nasip olmaz. O, cahil bir kişidir. Zikr olunan bu kırk makamın onu şeriat, onu tarikat, onu marifet ve yine onu da hakikat’tedir.’ Şeriat’teki makamlar şunlardır: 1. Allah’ın zatına, sıfatlarına ve birliğine inanmak. 2. Namaz kılmak, 3. Oruç tutmak, 4. Zekât vermek, 5.

Risāle-i Ehl-i Dervîş 285



Hacca gitmek, 6. Yumuşak sözlü olmak, 7. İlim öğrenmek, 8. Hz. Peygamberin sünnetine uymak, 9. İyilikleri emretmek, 10. Kötülüklerden uzak durmak. Tarikat makamları şunlardır: 1. Tövbe etmek, 2. Pîre el vermek, 3. Korku içinde olmak, 4. Ümitvar olmak, 5. Verilen zikirleri yapmak, 6. Şeyhinin hizmetinde olmak, 7. Pîrinin icazeti ile konuşmak, 8. Dinlemek, 9. Tecrid, soyutlanmak, 10. İnzivaya çekilmek. Marifet makamları şunlardır: 1. Yokluk makamı, 2. Dervişliği kabul etmek, 3. Her şeye karşı sabretmek, 4. Helal kazanç istemek, 5. Marifet (ilim) sahibi olmak, 6. Şeriat yolunu tutmak, 7. Dünyayı terk etmek, 8. Ahireti tercih etmek, 9. Varlık makamını bilmek, 10. Hakikat sırlarını bilmek. Hakikat makamları şunlardır: 1. Hak yolunda olmak, 2. İyiyi ve kötüyü tanımak, 3. Misafirine öncelik verip kendisini geri tutmak, 4. Aza kanaat etmek, 5. Kazaya razı olmak, 6. Sövüp sayma işinden uzak durmak, 7. Reddedilmiş şeyleri yapmamak, 8. Tarikat yolunu takip etmek, 9. Herkesten sırrını saklamak, 10. Şeriat, tarikat, marifet ve hakikat makamlarını bilmek ve ona göre amel etmek.”

Eserin devamında Hz. Peygamber’e, Mirac’a çıktığında Allah tarafından gösterilen fakirliğin on makamı ile on nur, on yol, on yer ve kırk mertebe hakkında bilgi verilir. Ayrıca sufilik yoluna giren kişinin bela ve sıkıntılara tahammül etmesi; yeme, içme ve giyim konusunda halktan bir şey istememesi; gündüz oruç tutup gece namaz kılması; her zaman Kuran okuması; korku ve ümit arasında olması; ibadetlerini gizli yapması; alçak gönüllü olması ve dünyalık her türlü arzudan uzak durması tavsiye edilmektedir. Bunları yapan kişinin gerçek sufi olacağı, dualarının Allah katında kabul edileceği; Allah’tan ses işitmediği sürece vefat etmeyeceği; öldüğünde sorgu melekleri olan Münker ve Nekir’den korkmayacağı bildirilir.

Son bölümde ise yukarıda anlatılanların peygamberlik makamları olduğu ve bunlarla ilgili Hoca Ahmet Yesevi, Cüneyd-i Bağdadi, Hz. Seyyid-i Ahmed-i Kübra, Şeyh Ahmet, Şeyh Şakik-i Belhi, Şeyh Ahmedi Cay, Şeyh Kutbettin Haydari, Hoca Abdullah Haydari, Şeyh Mansur-ı Hallacı ve Şeyh Lokman Serhati gibi tasavvuf büyüklerinin fakirlik hakkındaki görüşleri açıklanır.

Kalp, ruh, sır, hafi ve ahfa kavramlarının açıklandığı bitiş bölümlerinde ise çeşitli resimler üzerinde bunların bulunduğu yerler ve hangi peygamberlere ait oldukları gösterilmiştir. Zira bu özellikleri kazanan kişilerin o peygamberlerinin meşrebinden olacakları ayrıca belirtilmiştir.

Dil özellikleri olarak Klasik sonrası Çağatay Türkçesine ait bu metin Türkçe, Arapça ve Farsça kelime kadrosu bakımından oldukça zengindir. 1920’li yıllarda misyoner Gunnar Hermansson tarafından kopya edilerek İsveç’e götürülen bu ve benzeri eserlerin ortaya çıkarılıp üzerinde yapılacak bilimsel çalışmalar, Türk İslam anlayışında büyük bir yeri ve önemi olan tasavvuf düşüncesinin özü ile Türk dilinin tarihi gelişimi ve seyri hakkında sağlıklı bilgiler elde etmemize katkıda bulunacaktır.

Bu çalışmada, misyoner Gunnar Hermansson tarafından 1920 yılında kopya edilen ve 1929 yılında Lund Üniversite kütüphanesine




bağışlanan Risāle-i Ehl-i Dervįş adlı eserin çeviri yazısı, konu, dil incelemesi ve kelime dünyası üzerinde durularak birtakım değerlendirmelerde bulunulacaktır.

Anahtar Kelimeler: Risāle-i Ehl-i Dervįş, El yazmaları, Doğu Türkistan, Lund Üniversitesi.

A MANUAL OF THE PEOPLE OF THE DERVİSHES

STRUCTURED ABSTRACT

There are valuable collections composed of Turkish manuscripts and printed works in research and missionary centres and in Swedish Uppsala and Lund Universities, which are significant centres in terms of science of Turkishness. One of those collections exists in the library of Lund University which have an important place in Turcology studies.

Among the works regarded as the third largest collection in the world are biographies written in Chagatai and Uyghur Turkish. One of these biographies is Risāle-i Ehl-i Dervįş registered to Prov. 7 in the library of Lund Univesity. It is rich in terms of phonetical properties of Chagatai Turkish, and sufism and sufi teaching.

Throughout history various movements of thought and interpretation have appeared in the societies which have adopted Islam as religion due to political, social, economic reasons. After the adoption of Islam among Turks, sufism and sufi schools based on tolerance and human love have grown in the Turkish world. Quite a few works are written about sufi teaching in the Eastern Turkestan where Turco-Islamic thought, still prevalent at the present time, began to develop. Risāle-i Ehl-i Dervįş is one of the important works of this thought.

This work, 20 by 16,5 cm in dimension, in the Gunnar Jarring collection in Lund University was dublicated by Swedish missionary Gunnar Hermansson in 1920. Also, the number of page lines of the biography taken under preservation by Gunnar Jarring in 1929 varies between ten and eleven.

This biography on which there has been no study so far is composed of sixteen leaves (31 pages). Although most of words in the work are Turkish, there are also a lot of borrowed Arabic and Persian words due to its subject. In the biography starting with ‘bismillah (in the name Allah)’ and continuing with the narratives by Hodja Ahmet Yesevi, the gates of sharia, sect, attainment, reality and their lower ranks are described as follows:

There will be sheiks in doomsday who will misuse religion and piousness. They will not be away from bodily pleasures. They will regard what is contrary to Islam as good, and will not act in accordance with sharia law. They will favour what is forbidden by Islam, will scorn what honest people do, and will not abandon hope to be forgiven by Allah. Though such sheiks’ followers will reject their




wishes, those sheiks who reject Islam will keep their followers within their path through a number of promises. When such people eat from what their followers produce, they will feel as if they ate dog flesh; when they wear clothes, their prayers will not be accepted by Allah. Also, they will demand unrest within the society. They will consider the good as the evil, their deeds will be wrong, their egos will be betrayal, their secrets will be complaint, and ritual ablution of the whole body will be unclean. Then, the sufis living in such an age will not have the desire to abandon the world, the poor will not be contented, the rich will not be generous, and the dervishes will not possess the fear of doomsday.

In order to prevent and eradicate such problems, the following solution proposals within the sufi tradition are offered:

“Dervish! Just so you know the first word is shariah, second word is sect, the third word is attainment, and the fourth word is reality. A person who is called sufi cannot be called a real sufi unless he is aware of these. The word of shariah is ‘lailahe illallah’, the word of sect is ‘lailahe illallah and Prophet Muhammed is the last prophet of Allah’. The word of attainment is ‘lailahe illallah and Prophet Muhammed is the most exalted of the created’. The word of reality is ‘lailahe illallah and Prophet Muhammed is sent by Allah almighty.’ Dervish! Those sheiks adopt poverty, keep their promises, and act according to the provisions and rules; they struggle with their egos and subdue them; they bow to what is predestined; they are contented with what they have, and are grateful for blessings. Provided that they practice what is told in this booklet, and follow Allah’s orders, they will be good dervishes. Unless they practice these, and declare themselves as sheiks, they will be in trouble and in shame on the Day of Judgement.”

Then, the following information is provided about lower orders in sufi tradition: “He is clean unless otherwise he learns this the order of dervish is forbidden for him. He is not granted that rank. He is an ignorant person. Ten of the mentioned forty orders is in shariah, ten in sect, ten in attainment, and ten in reality. The ranks in shariah are as follows: 1. believing firmly in Allah’s existence, names and attributes 2. establishment of daily prayers, 3. fasting, 4. concern for and almsgiving to the needy, 5. the pilgrimage to Makkah 6. being kind while speaking 7. engaging in learning 8.following the Prophet’s tradition 9. encouraging what is good 10. staying away from evil. The ranks of sect are as follows: 1. abjuration 2. lending hand to the founder of the order 3. being in fear 4. being hopeful 5. carrying out special daily prayers 6. serving his sheik 7. speaking upon permission by sheik 8. listening 9. İsolation 10. retiring into seclusion. The ranks of attainment are as follows: 1. poverty 2. living as a dervish 3. enduring everything 4. demanding legitimate earnings 5. possession of religion knowledge 6. following the path of shariah 7. abandoning the world 8. prefering afterlife 9. being aware of the rank of existence 10. being aware of the secrets of reality. The ranks of reality are as follows: 1. being in the right way 2. being aware of the good and the evil 3. welcoming the guests in the




best way 4. being contented with what he has 5. bowing to predestination 6. being away from profanity 7. keeping away from the forbidden 8. following the path of sect 9. keeping his secrets 10. being aware of the ranks of shariah, sect, attainment and reality and act accordingly.”

In the following chapters, there is information about the ten ranks of poverty that Prophet Muhammed was shown by Allah when He ascended to heaven, ten divine lights, ten ways, ten places, and forty ranks. Also, the person who adopted Sufism is advised to bear hardships, not to ask for anything from the people in terms of eating and clothing, to fast during the day and do night prayer, to be humble and to be away from worldly goods. And it is noted that he will be a real sufi if he realizes these, his prayers will be accepted, he will not die before hearing from Allah, and he will not feel frightened of Munkar and Nekir Angels when he dies.

In the last part, the things mentioned above are the ranks of prophets, and the views of poverty by prominent sufis such as Hodjaa Ahmet Yesevi, Cuneyd-i Bagdadi, Hz. Seyyid-i Ahmed-i Kubra, Sheik Ahmet, Sheik Şakik-i Belhi, Sheik Ahmedi Cay, Sheik Kutbettin Haydari, Hodja Abdullah Haydari, Sheik Mansur-ı Hallacı and Sheik Lokman Serhati are provided.

In the last part, the concepts of heart, soul, sirr, khafi, and akhfa are explained through various pictures, and their places in the body, and to which prophets they belong to are shown. The people who have acquired these characteristics will belong to those prophets’ spirit.

In terms of language properties, this text possesses the qualities of Chagatai Turkish after Classics Period, and it is rich in Turkish, Arabic and Persian words. In the 1920s, scientific studies on this work which was duplicated by missionary Gunnar Hermansson, and brought to Sweden, and similar works will help us obtain reliable information about the essence of sufi thought which has a significant place in turko-islamic thought, and about the historical development of Turkish language.

In this study, the translation named Risāle-i Ehl-i Dervįş duplicated by missionary Gunnar Hermansson in 1920, and donated to the library of Lund University will be elaborated in terms of subject, language properties and vocabulary, and some assessments will be made.

Key Words: Risāle-i Ehl-i Dervįş, Manuscripts, Eastern Turkestan, Lund University.

0. Giriş

Türklük bilimi çalışmalarında önemli merkezlerden biri olan İsveç’in Uppsala ve Lund Üniversiteleri ile araştırma ve misyonerlik merkezlerinde, Türkçe el yazması ve matbu eserlerden

meydana gelen değerli koleksiyonlar bulunmaktadır. Bu koleksiyonlardan biri de Türkoloji

çalışmalarında önemli bir yeri olan Lund Üniversitesi kütüphanesindedir.




Başlangıçta Türkoloji çalışmalarında önemli bir yeri olan Lund Üniversitesi, zaman

içerisinde İsveç devletinin Türk dünyası ile ilişkilerini düzenleyen diplomatların yetiştiği önemli bir merkez olmuştur. Söz konusu üniversitenin kütüphanesinde Çağatay, Özbek ve Uygur Türkçesi

ile yazılmış el yazması eserlerden oluşan değerli bir koleksiyon bulunmaktadır. Dünyanın üçüncü

büyük koleksiyonu olarak kabul edilen ve içerisinde klasik ve halk edebiyatı eserleri, İslami konulardaki el yazmaları, hukuki ve tarihi belgeler, tıbbi kitaplar, ticaret ve tasavvuf kitapları ile

Doğu Türkistan’daki İsveç misyon faaliyetlerinin anlatıldığı birçok belgenin bulunduǧu bu

eserlerin çoğu Türkolog Gunnar Jarring tarafından üniversite kütüphanesine hediye edilmiştir. Bir kısmı da İsveçli misyonerler tarafından bağışlanan, satılan veya üniversite kütüphanesi tarafından

satın alınan eserlerden meydana gelmiştir (Zal 2014).

Bu koleksiyondaki eserler içerisinde Çağatay ve Uygur Türkçesiyle kaleme alınan

tezkireler önemli bir yer tutmaktadır. Bu tezkirelerden biri de Gunnar Jarring koleksiyonundaki Risāle-i Ehl-i Dervįş’tir. Dil bakımından Klasik Sonrası Çağatay Türkçesine ait ses özelliklerini

ihtiva etmesi, konu itibariyle tasavvuf ve öğretilerini içermesi açısından oldukça zengindir.

Bu çalışmada, misyoner Gunnar Hermansson tarafından 1920 yılında kopya edilen ve 1929 yılında üniversite kütüphanesine bağışlanan Risāle-i Ehl-i Dervįş adlı eserin çeviri yazısı, konu ve

sözlüğü üzerinde durularak birtakım değerlendirmelerde bulunulacaktır.

1. Risāle-i Ehl-i Dervįş

Tarih boyunca İslamiyeti bir din olarak kabul eden toplumlarda siyasi, sosyal, ekonomik,

coğrafi vb. sebeplerden dolayı farklı farklı İslami yorum ve fikir akımları ortaya çıkmıştır.

İslamiyet’in Türkler arasında kabul edilmesinden sonra, merkezine insan sevgisi ve hoşgörüyü

koyan tasavvuf ve sufilik ekolü Türk dünyasında önemli bir gelişim imkânı bulmuştur. Günümüzde hâlâ geçerliliğini koruyan bu Türk-İslam anlayışının ilk tohumlarının atıldığı Doğu Türkistan

bölgesinde, tasavvuf öğretisini ön planda tutan birçok eser kaleme alınmıştır. Üzerinde çalışma

yaptığımız Risāle-i Ehl-i Dervįş’te bu anlayışın ifade edildiği eserlerden biridir.

Lund Üniversitesinde bulunan Gunnar Jarring koleksiyonundaki Prov. 7 numaraya kayıtlı,

ölçüleri 20x16,5 cm olan bu tezkire, İsveçli misyoner Gunnar Hermansson tarafından 1920 yılında

kopya edilmiştir. Gunnar Jarring tarafından 1929 yılında koruma altına alınan eserin her sayfası on

ile on bir arasında değişen satırdan meydana gelmektedir. Dil özellikleri dikkate alındıǧında bu tezkirenin daha önce üzerinde çalışma yapılan diğer tezkireler1 gibi Klasik Sonrası Çaǧatay

Türkçesine ait ses özelliklerini taşıdığı görülmektedir. Toplam on altı varaktan (31 sayfa) oluşan

eserin kelime dünyası çoǧunlukla Türkçe olmakla birlikte Arapça ve Farsça kelimeler de oldukça fazladır. Besmeleyle başlayan ve Hoca Ahmet Yesevî Hazretleri’nin gelecekte olacaklarla ilgili

anlattıklarıyla devam eden tezkirede şunlar anlatılır:

Ahir zamanda dini ve dindarlığı kötü amaçlarla kullanacak öyle şeyhler gelecek ki şeytan onlardan uzak duracak, insanlar ise onu sevecek ve örnek gösterecektir. Aynı zamanda o şeyhler

müritlerine istek duyacaklar, bedenlerini küfür delaletinden uzak tutamayacak, İslam’a aykırı olan

şeyleri güzel görüp şeriat hükümleriyle amel etmeyecekler. Haram olan şeylere bakıp kötülüğün

arkasında olacak, aynı zamanda Allah’ın rahmetinden ümit kesmeyeceklerdir. Dürüst insanların yaptıklarını ise hor görecekler. Müritleri yapmak istediklerini reddedecek. Kendileri (şeyhler)

dinden çıkacak ama bir takım sebeplerle talebelerini kapıda tutacaklar. Müritlerinin çalıştıklarından

1 Ümit Eker&Ünal Zal, Risāle-i Temürçlik, Uygur Araştırmaları Dergisi, S. 4 (Güz), 2014, s. 11-13; Ünal Zal&Ümit Eker, Ebû Nasr Samâni Tezkiresi, Uygur Araştırmaları Dergisi, S. 4 (Güz), 2014, s. 155-173; Ünal Zal&Ümit Eker, Tezkire-i Çihilten [Teźkire-i Heft Muĥammedān Pādişāh]. (Yayımlanacak).




yiyecek olsalar köpek eti yemiş gibi olacaklar. Eğer tövbe edip giyecek olsalar kıldıkları namazları

kabul olmayacak. Aldıklarından ekmek yapıp yeseler Allah onları cehenneme atacak. Fitne çıksın isteyecekler. Onların takip ettikleri yolları (şer olan şeyleri) mübah kılma, sünnetleri uydurma,

fiilleri suç, nefisleri ihanet, sırları şikâyet, gusülleri ise cenabettir. Sufilerde dünyadan vazgeçme

hevesi, fakirlerde kanat, zenginlerde cömertlik, dervişlerde ise kıyamet korkusu olmayacak. Ey derviş! Böyle bir durumda halimiz ne olacak?”

Bu tür olumsuzlukların olmaması ve ortadan kaldırılması için ise cevap olarak şöyle

denilir: “Ey derviş! Bil ki ilk kelime şeriat, ikinci kelime tarikat, üçüncü kelime marifet ve dördüncü kelime hakikat’tir ve bunları bilmek gerekir. Sufi olup da bunları bilmeyene sufi denmez.

Kelime-i şeriat, “Lailahe illallah”, kelime-i tarikat, “Lailahe illallah ve Hz. Muhammed

peygamberlerin en sonuncusudur.” Kelime-i marifet, “Lailahe illallah ve Hz. Muhammed

yaratılanların en yücesidir.” Kelime-i hakikat, “Lailahe illallah ve Hz. Muhammed Allah’ın kudretiyle gönderilmiştir.” Ey derviş! O şeyhler ki fakirliği kabul edip sözünü tutar, hüküm ve

kurallarını bilir ve yerine getirir, hevesini terk edip nefsiyle mücadele edip onu ezerek kendine

boyun eğdirir, kazaya razı olur ve onlara sabreder, verilen nimetlere şükreder ve bu risalede anlatılanları hayatında uygular ve Allah’ın emirlerini yerine getirirse dervişlik işleri salim olur.

Eğer bunları yapmaz ve şeyhlik davası kılarsa o kişi kıyamet günü kara yüzlü olup Allah ve

Resulleri katında utanç içinde olacaktır.”

Eserin devamında ise şu bilgiler verilir: Fakirlik makamı yüce makamdır. Bu, makam-ı

enbiya, evliya, arif ve âşıkların makamıdır. Aynı zamanda Hz. Peygamber’in makamıdır. Hz.

Peygamber, “Fakirliği ve fakiri sevmek imandandır.” der. Fakiri hor görmek küfürdendir.

Fakirliğin mertebesi ve hürmeti yedi kat gök ve yedi kat yerden büyüktür. Nitekim Hz. Peygamber: “Fakir müminlerin hürmeti Allah’ın yanında yedi kat sema ve yedi kat yerden daha kıymetlidir.”

der. Ey derviş her kim ki zenginliği dünya için harcarsa Allah onun bütün sülalesine lanet eder.

Eğer fakiri hor görür ve ihanet ederse Allah onları çok büyük azaba giriftar eder. Bu işler, müminlerin değil, münafıkların sıfatıdır.

Hz. Ali der ki: “Dervişlik makamı kırktır. Eğer derviş bunu bilerek amel ederse oldukça

temiz olur, yok eğer bunu öğrenmezse dervişlik makamı ona haram olur. O makam ona nasip

olmaz. O, cahil bir kişidir. Zikr olunan bu kırk makamın onu şeriat, onu tarikat, onu marifet ve yine onu da hakikat’tedir.” Şeriat’teki makamlar şunlardır: 1. Allah’ın zatına, sıfatlarına ve

birliğine inanmak. 2. Namaz kılmak, 3. Oruç tutmak, 4. Zekât vermek, 5. Hacca gitmek, 6.

Yumuşak sözlü olmak, 7. İlim öğrenmek, 8. Hz. Peygamberin sünnetine uymak, 9. İyilikleri emretmek, 10. Kötülüklerden uzak tutmak. Tarikat makamları şunlardır: 1. Tövbe etmek, 2. Pîre el

vermek, 3. Korku içinde olmak, 4. Ümitvar olmak, 5. Verilen zikirleri yapmak, 6. Şeyhinin

hizmetinde olmak, 7. Pîrinin icazeti ile konuşmak, 8. Dinlemek, 9. Tecrid, soyutlanmak, 10. İnzivaya çekilmek. Marifet makamları şunlardır: 1. Yokluk makamı, 2. Dervişliği kabul etmek, 3.

Her şeye karşı sabretmek, 4. Helal kazanç istemek, 5. Marifet (ilim) sahibi olmak, 6. Şeriat yolunu

tutmak, 7. Dünyayı terk etmek, 8. Ahireti tercih etmek, 9. Varlık makamını bilmek, 10. Hakikat

sırlarını bilmek. Hakikat makamları şunlardır: 1. Hak yolunda olmak, 2. İyiyi ve kötüyü tanımak, 3. Misafirine öncelik verip kendisini geri tutmak, 4. Aza kanaat etmek, 5. Kazaya razı olmak, 6.

Sövüp sayma işinden uzak durmak, 7. Reddedilmiş şeyleri yapmamak, 8. Tarikat yolunu takip

etmek, 9. Herkesten sırrını sakalamak, 10. Şeriat, tarikat, marifet ve hakikat makamlarını bilmek ve ona göre amel etmek.

Hz. Şeyh Hasan-ı Basri Hazretleri rivayet eder ki, Hz. Peygamber’den Hz. Ali aktarıyor.

“Miraç gecesi Allah’ın emriyle Hz. Cebrail Burak’ı getirdi. Yedi kat göğü aşarak Allah (c. c.)’ın güzelliklerini gördü. Allah (c. c.) selam verdi ve Hz. Peygamber selamını alarak, “aleykümselâm”

dedi. Allah dedi ki “Ey Habibim! Yukarı bak.” Hazreti Peygamber yukarı baktı, acayip suretler




gördü. Onları anlatmak yere göğe sığmaz. O an hayran oldu. Aklı başından gitti. Bir müddet sonra

tekrar kendine geldi. Dedi ki: “Allahım! Benim aklımı bedenimden alan suret neydi ki?” Allah (c. c.), “O suret, fakirlik suretidir.” dedi. “Ey Muhammed! Eğer beni istersen fakir ve yalnız ol. Eğer

yüzümü görmek istersen riyazete gir. Ta ki yüzümle müşerref olabilesin. Sen ve senin dışındaki

her kul, cemalimin dışında başka yüz görmek isterse o yüz ona haramdır.”

Hz. Peygamber Miraç’tan geri geldiğinde mübarek yüzlerinde bir nur gördüm. On sekiz bin

âlem bana o nurla göründü. Dedim ki: “Ya Rasulallah! Bu gün yüzünüzde bir nur gördüm. O nur

güneşteki nurdan daha fazlaydı.” Hz. Peygamber dedi ki: “Bu gece Miraç’ta fakirlik suretini gördüm. Aşk şarabından bir yudum içtim.” Hz. Peygamber, aşk şarabından bana da verdi ve içtim.

Aklım başımdan gitti, bayıldım. Bir müddet sonra tekrar kendime geldim. Her şey sevgiliye açık ve

ayandı. Bana da öyle oldu. Hz. Peygamber (a.s.) dedi ki: “Ey âlimler! Fakirlikte on makam vardır.

On nur, on yol, on yer ve kırk mertebe vardır. Fakirliğin on makamı şunlardır: 1. Kanaat etmek, 2. Belaya karşı sabırlı olmak, 3. Kulluğa tutkulu olmak, 4. Acı çekerek peygamber gibi olmak, 5.

Hayret, 6. Riyazet makamı, 7. Açlık, 8. Yokluk, 9. Gönül yorgunluğu, 10. Allah’ın kazasına razı

olmaktır. Fakirliğin on nuru ise şunlardır: 1. Doğruluk, 2. Sabır, 3. Şükür, 4. Fikir, 5. Zikir, 6. Namaz, 7. Oruç, 8. İman, 9. Sadaka, 10. Temiz can yani vücut nurudur. Yolun on nuru şunlardır: 1.

Tövbe etmek, 2. Günahlardan kaçınmak, 3. Pişmanlık, kötü işlerden ve kötülükten kaçınmak, 4.

Hayret, 5. Alçak gönüllü olmak, 6. Allah’tan yardım dilemek, 7. Batıl yoldan dönmek, 8. Allah’ı zikretmek, 9. Tefekkür etmek ve 10. Yok olmaktır. On yerin hikmetleri şunlardır: 1. Adalet, 2.

Akıl, 3. Hayâ, 4. İffet, 5. İhsan, 6. Doğruluk, 7. Emanet, 8. Teslim olmak, 9. Rıza göstermek ve 10.

Hayattır.”

Şeyh Şehabettin der ki: “Ey dervişler! Kırk şartı bilmeniz gerekir. Bunu bilenlere sufi derler. Sultan Ahmed-i- Kübra şöyle der: “Yetmiş üç yıl yaşadım. Kırk yıl misafirlerle oldum. Yedi

yıl Hacca gittim. Bin kez Kur’an-ı Kerim’i hatmettim. Yetmiş kez Hz. Peygamberi rüyamda

gördüm. Bana bu kırk makamı söyledi ve açıkladı. Bu kırk makamın onu şeriat, onu tarikat, onu hakikat ve onu marifettir. Eğer bütün fakir dervişler bunu bilmezse sufilik, şeyhlik, dervişlik ve

fakirlik yolunda olsa bu gerçek değildir.

Sufiye bu dünyanın malını verseler kâfirliğe işarettir. Eziyet belasını kendinde görmelidir.

Sufi halvette olduğu zaman Allah’ı zikretmelidir. Eğer halk arasında yaşıyorsa şeriatın emriyle iş yapması lazımdır. Her ne zaman acze düşse Allah’ın dergâhına sığınıp sabretmelidir. Eğer sufi

dünyanın nimetini istese sufi değildir. Şeyhlik, mücahitlik makamıdır. Dünya ehli büyüklük

diliyorken ukba ehli alçak gönüllülük istiyor, hakir ve sıkıntılı olmayı diliyor. Eğer sufiye bela gelse ah vah etmez, sabreder. Eğer sufinin nefsi nimet arzu etse onun isteğini karşılıksız bırakır.

Eğer sufi aç ve çıplak olsa hoşnut olur, sabırdan başka bir şey istemez ve tevazu sahibi olur. Bu on

makam şeriatte, on makam tarikatte idi.

Sufiye bela ve sıkıntı geldiğinde ona canugönülden teslim olmalıdır. Yeme, içme ve giyme

konusunda halktan bir şey istememeli, kilim parçasını atlastan daha değerli görmelidir. Gündüz

oruç tutup gece namaz kılmalı ve Kuran okumalıdır. Rahatlık veren tilaveti hiç terk etmemelidir.

Muhabbet ehlinden başkasını anmamalı ve zikretmemelidir. Korku ile ümit arasında olmalıdır. Sufi ibadetlerini halka göstermemelidir. Eğer ibadetlerini başkasına anlatırsa elli yıllık amelini zerre

miktar menfaat karşılığında riyakârlığa satmış olur.

Sufi, gönül nefsini köreltip yok ederek alçak gönüllü olmalıdır ki Hak Teâlâ’yı görsün. Eğer bu şekilde olursa her yerde Allah’ı müşahit nazarıyla görür. Yine sufi ilimle ve gözle Allah’ı

görecek makamı bulur. Yukarı baksa arşı, yere baksa arzın üstünde geceyi ve ayı görür. Eğer

hakkel yakin gözüyle baksa mahlûkatta benzersiz ve eşsiz sanatı görür. Marifet ise bu anlatılanların hepsini bilmektir.




Sufi olan kişinin himmetine dünya ve ahiret sığmaz. Cennet nimetleri gözüne görünmez.

Sufi dediğin kişinin gönlü Hak Teâlâ’ya karşı su gibi olup akar. Gönlünü Hak rızasına vererek çocuğa ve kadın malına gönül vermez. Sufi, anlatılan şeyleri mezarda, sıratta ve cennette

bulamayıp Allah’a yakın bulur. Eğer sufi “Ey Allah’ım! Bütün asi kullarını bana bağışla.” dese,

Allah onun isteğini hiçbir zaman reddetmez. Yine sufi Allah’tan ses işitmediği müddetçe canını vermez. Sufi münker ve nekir meleğinden korkmaz. Yapılan hata ve kusurlara bakmaz. Şimdiye

kadar anlatılanlar seksen makam oldu. Anlatılan her bir makam, Peygamberlik makamıdır. İlk

önceki Hz. Âdem en sonu ise Hz. Peygamber makamıdır.”

Tezkirenin devamında ise Hz. Hoca Ahmet Yesevi’nin yetmiş makamından bahsedilmekte;

bu makamların bilinmesi tavsiye edilmektedir. Ayrıca Cüneyd-i Bağdadi, Hz. Seyyid-i Ahmed-i

Kübra, Şeyh Ahmet, Şeyh Şakik-i Belhi, Şeyh Ahmedi Cay, Şeyh Kutbettin Haydari, Hoca

Abdullah Haydari, Şeyh Mansur-ı Hallacı ve Şeyh Lokman Serhati gibi tasavvuf büyüklerinin fakirlik hakkındaki görüşleri açıklanmaktadır.

Eserin sonuna doğru ise yine fakirlik makamı ve bu makamın kimlerden miras kaldığı,

bunları bilip amel edenlerle etmeyenlerin nelerle karşılaşılacağı anlatılır. Kalp, ruh, sır, hafi ve ahfa kavramları ile bunların insan vücudundaki yerleri ve hangi peygamberlerde bunduklarının

anlatıldığı tezkirenin son bölümünde, bu özellikleri kesb edenlerin o peygamberin meşrebinden

kabul edileceği belirtilir. İnsanların bu makamları elde etmek için birtakım kurallara uymaları gerektiği vurgulanır ve son olarak bu beş sırrın insan vücudunda bulunduğu yerler şekillerle

gösterilir.

2. Dil İncelemesi2

2. 1 Yazım ve Ses Bilgisi

2. 1. 1. Ünlü Uyumları

Üzerinde çalışılan metinde Klasik Çağatay Türkçesinin karakteristik özelliği olan kalınlık

incelik uyumunun sağlam olduğu görülmektedir. Ancak uyum dışına çıkan bazı kullanımlara da rastlanmıştır. Bu aykırı kullanımlar Türkçe kelimelerde olduğu gibi Arapça ve Farsçadan alınmış

kelimelerde de görülmektedir (Eckmann 1988: 12, Eraslan 1970: 10). Örneğin metindeki

[körġaylar 2, söziġa 3, öziġa 4, tiñlemaġlıķ 7, işķa 7, yüzleriķa 13, körġan 18...] kullanımları

Türkçe kök ya da ekten sonraki uyumsuzlukları göstermektedir. Arapça ve Farsça alıntı kelimelerde ise Çağatay Türkçesinin bir özelliği olarak ince sıradan kök ve gövdelere kalın sıradan

ek almaları genel bir kuraldır. İncelenen metinde buna uygun örneklere de ratlanmıştır. [Ǿācizlerġa

2, niǾmetleriķa 4, dervįşlıķ 4, şeyħlıķ 4, zāttıġa 6, pįrġa 7, bendelikġa 11, misāfirlıķ 12, körġan 18,

köñliġa 19...].

Çağatay Türkçesinde düzlük yuvarlaklık uyumu tam olarak gelişmiş değildir. Bu yüzden ek

ve yardımcı ünlülerin hepsi bu uyumdan aynı derecede etkilenmemişlerdir (Eckmann 1988: 15). İncelenen metinde de uyuma giren örnekler olduğu gibi uyuma girmeyen bu tür örneklere de

rastlanmaktadır. [üçünci 3, törtinci 3, aşurdı 8, başumdın 9, yüzüñizde 10..., közi 16]. Uyuma giren

kelimelere metindeki şu kullanımlar örnek olarak gösterilebilir: [bolup 3, yüzlük 4, kördüm 9,

nefesim 26, libāsım 26...]. Özellikle bolup ve kördüm kelimelerindeki uyum, ilk hecedeki yuvarlak ünlünün yanı sıra son sesteki dudak ünsüzlerinin, yüzlük kelimesindeki uyum ise ilk hecedeki

yuvarlak ünlünün etkisiyle meydana gelir (Eckmann 1988: 19). Kelimedeki isimden isim yapma

2 Bu bölümde sadece metinde bulunan özellikler incelenmiştir. İnceleme Klasik Çağatay Türkçesi dil

özellikleri göz önünde bulundurularak sadece ses ve şekil bilgisi temelinde gerçekleştirilmiştir. Klasik

Çağatay Türkçesinden farklı olan özellikler üzerine yoğunlaşılmış, metnin dışına çıkılarak genel bir gramer

incelemesi yapma yoluna gidilmemiştir.




görevindeki +lıġ, +lig, +luġ, +lüg, +lıķ, +lik, +luķ, +lük ekinin ünlüsü Eski Türkçeden beri

yuvarlak ünlülü kelime tabanlarında da yuvarlak olarak görülür (Gabain 1995: 44, Tekin 2003: 167, 168). Metinde ekin dervįş kelimesinin üzerine dervįşlıķ ve dervįşlik biçiminde iki şekilde

geldiği görülür. [dervįşlıķ 4, dervįşlik 6].

2. 1. 2. Ünlü Değişmeleri

2. 1. 2. 1. e > i

Türk dilinde “kapalı e” olarak adlandırılan bu ses olayı, “e” sesinin “i” sesine geçişini ifade

eder (Arat 1987: 338, Yılmaz Ceylan 1991: 155; Kocaoğlu 2003: 266-281). Üzerinde çalışılan metinde kelimelerin ilk hecelerinde “kapalı e” ünlüsü hem (ی) ile hem de bu harf olmadan

yazılmıştır. Bu durum “kapalı e” sesinin geçiş evresinde bulunduğunu göstermektedir. Çeviri

yazıda bu ikili yazımın korunması yoluna gidilmiştir. Metindeki şu örnekler bu sesi göstermektedir:

[tegse 20, tigse 19, kitmes 20, kettim 9]. Ayrıca metindeki [dimes 14, tise ~ dise 15, yidi 20]

kelimelerinde e > i ses olayının tamamlandığı görülmektedir.

2. 1. 3. Ünsüz Değişmeleri

2. 1. 3. 1. Dudak Ünsüzlerinin Değişimi

2. 1. 3. 1. 1. b > p

Çağatay Türkçesinin diğer eserlerinde görülen bu ses hadisesi (Berbercan 2011: 445),

oldukça yaygındır. İncelenen metinde ise kelime başındaki “b” sesleri genellikle korunmakla birlikte “p”li şekillere de rastlanılmaktadır. Metindeki şu kelimeler bu durumun örneği olarak

değerlendirilebilir: [pilgil 1, pizdin 5, pilmek 3, pilip 4, pilmey 4, pecā keltür- 4, permeklik 7, per-pā

7, pilmeklik 8, parça 16, pilmegünce 18, pitildi 21, pile 25, pilen 28].

Kelime içi b > p değişikliğine ise metinden [apa “baba” 5] kelimesi örnek olarak gösterilebilir. Ayrıca metinde bazı kelime başı b’lerin p ile nöbetleştiği görülmektedir: [parça 16,

17 ~ barça 17, bile 25, birle 2, 4, 5... ~ pilen 4, 28, pile 25, 28, bitildi 21 ~ pitildi 21].

2. 1. 3. 1. 2. b > h

Eski Türkçede sub, suw, sūw (Gabain 1995: 295) olarak görülen kelime Karahanlı

Türkçesinde suw (Hacıeminoğlu 2003: 7) şeklindedir. İncelenen metinde ise kelime suh olarak

görülmektedir. Kelimede b > h değişimi görülmektedir: [suh 15, suhġa 169].

2. 1. 3. 1. 3. p > f

Metinde kelime başındaki “p” sesinin “f”ye dönüştüğü görülür. Şu kelimeler bu durumun

örnekleridir: [feyġamber 17, fervāz 19].

2. 1. 3. 2. Diş Ünsüzleri

2. 1. 3. 2. 1. t > d

Eski Türkçe kelime başı t’lerin Çağatay Türkçesinde de genel olarak korunduğu

bilinmektedir (Eckmann 1988: 24). Ancak bazı metinlerde Oğuz ağızlarının eskisiyle t > d değişimi görülebilir. Çalışılan metinde de kelime başı “t” ünsüzü genellikle korunmakla birlikte özellikle ti- ~ di- fiilinde ilk seste t ~ d nöbetleşmesi görülmektedir: [dimes 14, tise 15, dip 25...].




2. 1. 3. 3. Diş – Damak Ünsüzleri

2. 1. 3. 3. 1. ç > c

Üzerinde çalışılan metinde Çağatay Türkçesindeki keçe (Eckmann 1988: 26) kelimesinde ç

~ c seslerinin nöbetleştiği görülmektedir. Bu nöbetleşmede kullanım sıklığı bakımından “c” sesinin

ağırlıkta olduğu görülür: [keçe 15, kece 8, 9, 10, 15, 16, 29].

2. 1. 3. 3. 2. c > ç

Farsçadaki “yer” anlamında kullanılan “cā” (Kanar 2000: 373), “cāy” (Kanar 2000: 380)

kelimesi metinde “çāy” şeklinde görülmektedir: [çāy 26, 28].

2. 1. 4. Ünsüz Uyumu

Ünsüz uyumu yan yana gelen kelimelerin tonluluk tonsuzluk bakımından birbirine uyması

olayıdır (Ergin 1995: 73). Üzerinde çalışılan metinde ünsüz uyumunun geçiş aşamasında olduğu

görülür. Metindeki aytķan 4, kettim 9, içtim 10, tutķay 15, taptı 19, tüşkey 20, çıķķandur 29 örneklerinde uyum görülmektedir. Bu uyumun görülen geçmiş zaman, sıfat-fiil, gelecek ve –ġan

sıfat-fiiliyle kurulan geçmiş zaman eklerinde görüldüğü tespit edilmiştir.

Metinde bulunma ve ayrılma hâl ekinin ünsüz uyumuna girmediği görülür: [tarįķatda 7, tarafda 23, tarafdın 24, döşde “kaburga altı, yan” 24].

2. 1. 5. Ünsüz Türemesi

Ünsüz türemesi, seslerin yapıları ve birbirleriyle etkileşimleri sonucunda oluşan bir ses olayıdır. Ön, iç ve son seste ünsüz türemeleri görülür (Karaağaç 2013: 94). Metinde bir kelimede iç

seste ünsüz türemesi görülmüştür: [leŧāyife 25]. Kelime Arapça laŧįf kelimesininin çokluk

biçimidir. Aslı, leŧāǿif’dir (Sami 1989: 1241). İç sesteki hemzenin Türkçenin sesleri arasında

olmaması, söyleyişi kolaylaştırmak için “y” ünsüzünün türemesi sonucunu doğurmuştur.

2. 1. 6. Ünsüz İkizleşmesi

Ünsüz ikizleşmesi Çağatay Türkçesinde sayı isimlerinde görülür (Eckmann 1988: 30).

Metindeki bazı sayılarda da bu tür ikizleşmelere rastlanmıştır: [ikkinci 3, yette 5, sekkiz 9].

2. 1. 7. Yer Değiştirme

Çağatay Türkçesinde yer değiştirme örneklerine rastlanmaktadır. Bu kelimelerden biri

örgen- fiilidir. Kelime, üzerinde çalışılan metinde de bu şekildedir: [örgenmese 6].

2. 2. Şekil (Yapı) Bilgisi

Metinde genel olarak klasik Çağatay Türkçesinin dil özellikleri görülmekle birlikte klasik

öncesi Çağatay Türkçesi ve Harezm Türkçesinin özellikleri de görülmektedir. Esasen Çağatay

Türkçesinde Oğuz ve Kıpçak Türkçesine ait özelliklerin de bulunduğu çeşitli çalışmalarda belirtilmiştir (Erdem Uçar 2011:1893). Metindeki kelime-i şerįǾāt bu turur 3, El ķıśśa, bu maķām-ı enbiyā, evliyā u Ǿārif ve Ǿāşıķlarnıñ maķāmları turur 4, Faķįrni yaħşı körmeklik įmāndın turur 5

cümlelerindeki turur yapısı bu durumun örnekleridir.

2. 2. 1. Yapım Ekleri

Çağatay Türkçesinde birçok işlek yapma eki bulunur. Metinde görülen yapma ekleri

aşağıda örneklerle gösterilmiştir. Örnekler çoğaltılabilir. Burada konuyu en iyi şekilde gösteren

örnekler seçilmiştir.




2. 2. 1. 1. İsimden İsim Yapma Ekleri

+lIk: yamanlıķ 2, peyrovlıķ 3, fakirlik 3, şeyħlıķ 4, yüzlük 4, dervįşlıķ 5, dervįşlik 6, tutmaġlıķ 6, bermeklik 6, ellik 15.

+InCI: ikkinci 3, törtinci 3, 8’inci 7.

+ķı: evvelķı 23.

2. 2. 1. 2. İsimden Fiil Yapma Ekleri

+DA-: toħtatmaġlıķ 8.

+lA-: sözlemeklik 7, sözlemeslik 20, sözleşer 25.

+U-: tonumaġlıķ 8.

2. 2. 1. 3. Fiilden Fiil Yapma Ekleri

- DUr-: dūzaħda turdur- 2, sındurup 2, keltürüp 4, keltürmeklik 6, küydürüp 15, öltürgenni

28.

-I /Un-: körünüp 25.

-I/Ul- aytılķan 17, pitildi 21, pitilibdürler 22.

-mA-: tilemeġay 14, körmegünce 17, pilmegünce 18, kezmegünce 18.

-I/Uş-: sözleşer 25.

-Ur-: aşurdı 8.

-t-: toħtatmaġlıķ 8.

2. 2. 1. 4. Fiilden İsim Yapma Ekleri

-cek: emcek 23.

-ġucı: ķılġucı 22.

-I/Ug: açıġ 20.

2. 2. 1. 4. 1. Çekimsiz Fiiller (Fiilimsiler)3

2. 2. 1. 4. 1. 1. İsim-Fiiller

-mA: tükenmesiz 10.

-mAġ/-mAK: körmeklik 5, tutmaġlıķ 5, 6, sunmaķdın 8, sözlemeslik 20.

2. 2. 1. 4. 1. 2. Sıfat-Fiiller

-GAn/-ķan: alġan 2, aytķan 4, digen 16, körġanları 18, ķıladurġan 23, tapadurġan 23,

öltürgenni 28.

2. 2. 1. 4. 1. 3. Zarf-Fiiller

-GAndA: bolġanda 1, tebregende 28.

-p4/-Ip/-Up: ķoyap bergey 26, ķılıp 2, pecā keltürüp 4, pilip 6, bį-hūş bolup 9, dip 23.

3 İsim-fiil, sıfat-fiil ve zarf fiil ekleri fiil kök ve gövdelerinden geçici isim yaptıkları için fiilden isim yapma

ekleri başlığı altında ele alınmıştır.




-mAy: pilmey 4.

2. 2. 2. Çekim / İşletme Ekleri

2. 2. 2. 1. İsim Çekim / İşletme Ekleri

İsim çekim ekleri yazım özelliği olarak isim kök veya gövdelerine kimi zaman bitişik kimi

zaman da ayrı yazılmışlardır. Bu açıdan yazımda iki şekillilik bulunmaktadır. Ekler kalınlık incelik uyumuna genellikle uymuş ancak Arapça ve Farsça isim köklerine gelen eklerde ise bu uyumun yer

yer bozulduğu görülmüştür.

2. 2. 2. 1. 1. Çokluk Eki

Çokluk kavramı +lAr eki ile sağlanmıştır: meşāyiħlar 1, ħulķlar 1, bularġa 4, Ǿāşıķlarnıñ 4,

evlādlarnı 5, yazuķlardın 11.

2. 2. 2. 1. 2. İyelik Ekleri

Metindeki iyelik eklerinin yardımcı ünlüleri her yerde düzlük yuvarlak uyumuna uymamaktadır.

1.T.Ş. +Im/+Um: cemāllerim 9, çāyım 26, libāsım 26, nefesim 26, başumdın 9, hūşum 10,

tüşüm 13,

2.T.Ş. +Iñ/+Uñ: zikr-i nūrıñ 25.

3.T.Ş. +I/+sI: rūzesini 2, söziġa 3, öziġa 4, dervįşlik makamı 6, Ĥaķ TeǾālā’nıñ habįbi 9,

dünyānıñ niǾmetini 14.

1.Ç.Ş. +ImIZ: aĥvālimiz 3.

2.Ç.Ş. + IñIz/+UñIz: yüzüñizde 10.

3.Ç.Ş. +lArI: sırları 3, ġuslleri 3.

2. 2. 2. 1. 3. Hâl Ekleri

Risāle-i Ehl-i Dervįş’te geçen ismin hâl ekleri şöyledir:

2. 2. 2. 1. 3. 1. İlgi Hâli Eki

Çağatay Türkçesinin genel bir kurulu olarak eklendiği kelime ünlüyle de ünsüzle de bitse ek +nIñ/+nUñ şeklinde gelmektedir. İncelenen metinde ekin sadece düz ünlülü şekli görülmektedir.

Ek birinci ve ikinci teklik şahıs zamirinin üzerine ise +Iñ şeklinde gelir (Eckmann 1988: 57 – 59).

Metinden seçilen şu kelimelerde bu ek görülmektedir: [Ħudā’nıñ raĥmetidin 2, mürįdlerniñ işigde 2, Ǿārif ve Ǿāşıķlarnıñ makamları 4, Meźkūr bu ķırķ maķāmnıñ on maķāmı 6, pįrniñ ħiźmetide 7, pįrniñ icāzeti 7, mālnıñ fāyidesi 11].

2. 2. 2. 1. 3. 2. Belirtme Hâli Eki

Çağatay Türkçesinde belirtme hâl eki +nI, üçüncü teklik şahıs iyelik ekinden sonra +n şeklinde gelir (Eckmann 1988: 63). Metinde her iki tip hâl eki de bulunmaktadır: [daǾvāsın 4, sırrın

8, rızāsın 26, ehl-i bidǾatnı 2, bularnı 4, evlādlarnı 5, dervįşlıķnı 7, āħiretni 7, özini 8, bir şeyni 8,

Ǿacāyiblerni 8, śūretlerni 9, köñülni 16, Ǿāśįlerni 17, ħiźmetni 20].

4 Çağatay Türkçesinde ünlüyle biten fiil kök ve gövdelerine doğrudan da eklenebilmektedir (Eckmann 1988:

113). Ayrıca ķoyap bergey örneğinde ekin ünlüsünün genişlediği görülmektedir.




2. 2. 2. 1. 3. 3. Yönelme Hâli Eki

Metinde yönelme hâl eki +ķA/+ġA olarak görülür: [işķa 7, miĥnetķa 14, nā-maĥremlerġa 2, Ǿācizlerġa 2, söziġa 3, öziġa 4, pįrġa 7, loķmaġa 8, hūşlarıġa 9, śūfįġa 13, köziġa 16, ķuśūrġa 17,

ķızılġa 23].

2. 2. 2. 1. 3. 4. Bulunma Hâli Eki

Bulunma hâl eki +dA şeklindedir: [dūzaħda 2, aldıda 4, ŧarįķatda 7, miǾrācda 10, faķįrlıķda 10, vaķıtda 11, arasıda 13, namāzda 15, pel-i śırāŧda 16, cihanda 19].

2. 2. 2. 1. 3. 5. Ayrılma Hâli Eki

Ayrılma hâl eki +dIn biçimindedir: [pizdin 1, ulardın 1, mürįdleridin 2, niyāzıdın 2,

įmāndın 5, yerlerdin 5, ħalķdın 8, başumdın 9, nūrdın 10, yamanlıķdın 12, rūĥdın 27, cāydın 29].

2. 2. 2. 1. 3. 6. Eşitlik Hâli Eki

Eşitlik hâl eki metinde kalıplaşmış biçimde görülmektedir. Ek +çA şeklindedir: [neçe 1, 25,

parça 16, barça 17, 18]. Ayrıca bazı çalışmalarda sınırlandırma durum eki” olarak kullanılan

+ġACA eki (Dağıstanlı 2012: 1341; Erdem Uçar 2011: 421-446), eşitlik hâl ekinin bir şekli olarak

bilinmektedir (Eckmann 1988: 73). Ekin yönelme hâl eki ile eşitlik hâl ekinin birleşmesinden meydana geldiği açıktır: [ķıyāmetġaca 19, āħirġaça 4, yılġaca 28].

2. 2. 2. 1. 3. 7. Yön Gösterme Hâli Eki

Eşitlik hâl eki metinde +geri / +ķarı şeklinde görülür. Ayrıca metindeki yuķarı kelimesinde

ek köke kaynaşmıştır: [ilgeri 8, yuķarı 9, 16, 24].

2. 2. 2. 2. Aitlik Eki

İncelenen metinde aitlik eki +KI olarak görülmektedir: [kündeki 10, evvelki 22, evvelķını 23].

2. 2. 2. 3. Fiil Çekim / İşletme Ekleri

2. 2. 2. 3. 1. Zaman Ekleri

İncelenen metindeki zaman ekleri genellikle Klasik Çağatay Türkçesinin özelliklerini

taşımaktadır. Zaman ve kip eklerinin çokluk kategorilerinde genellikle nezaket çokluğu

kullanılmıştır. Metinde görülen zaman ekleri aşağıdaki gibidir:

2. 2. 2. 3. 1. 1. Görülen Geçmiş Zaman

Çağatay Türkçesinin görülen geçmiş zaman eki –DU’dur (Eckmann 1988: 120). Metinde

de bunun örnekleri görülmektedir. Ekin ünlüsü yuvarlak ünlülü kök ve gövdelerde yuvarlaklaşabilmektedir; ancak sistemli değildir. Ayrıca sert ünsüzle bitmiş tabanlarda ünsüz

uyumu görülmektedir. Ancak bu durum da sistemli değildir. Görülen geçmiş zaman ekinin iyelik

kökenli şahıs eklerini aldığı görülür. Metindeki kullanımlarda birinci teklik şahıs, üçüncü teklik

şahıs (eksiz) ve üçüncü çokluk şahıslı biçimler bulunmaktadır: [fermān boldı 4, didiler 5, aydılar 5, 9, 10, keltürdi 8, aşurdı 8, nažar ķıldılar 9, Ǿaķl başumdın kettim 9, bį-ĥāl boldum 10, bį-hūş boldum 10, kördüm 12, 13, yördüm 12, ķondı 19, taptı 19, 20].

2. 2. 2. 3. 1. 2. Öğrenilen Geçmiş Zaman

Çağatay Türkçesinde –mIş, -GAn sıfat-fiilinden yapılan öğrenilen geçmiş zamanın yanı

sıra –p (dur / tur, seyrek olarak da durur / turur)+ şahıs eki ile kurulmuş öğrenilen geçmiş zaman




biçimi de bulunmaktadır (Eckmann 1988: 130-132; 138). Metinde –mIş ekiyle kurulmuş iki, -GAn

ekiyle ise bir örnek bulunmaktadır. Bunların dışındaki öğrenilen geçmiş zaman –p zarf-fiil + dur / tur, durur / turur yapısıyla kurulmuştur. Ekin zamir kökenli şahıs ekleri aldığı bilinmektedir

(Eckmann 1988: 138). Metinde sadece üçüncü teklik ve üçüncü çokluk şahıs ekli biçimler bulunur:

[rivāyet ķılıbdurlar 1, yemişler 2, rivāyet ķılıbdur 8, bolmış turur 10, pitilibdürler 22, çıķķandurlar 29].

2. 2. 2. 3. 1. 3. Geniş Zaman

Çağatay Türkçesinde geniş zaman –r –Ar, -Ur ekleriyle kurulur. Ekin olumsuzluk biçimi –mAs şeklindedir (Eckmann 1988: 126). Ekin zamir kökenli şahıs eklerini aldığı görülmektedir.

Ancak metinde bu eklerden sadece üçüncü teklik şahıs (eksiz) ve üçüncü çokluk şahıs ekleri

bulunmaktadır: [turdururlar 2,3, rivayet ķılurlar 5, dirler 23, ayturlar 23, 25, taǾlim berürler 23,

sözleşer 25, naśįb bolmas 5, müǿminlerdin bolmas 5, red ķılmas 17].

2. 2. 2. 3. 1. 4. Gelecek Zaman - İstek/Emir

Çağatay Türkçesinde -GAy/-KAy eki gelecek zaman ve İstek işlevinde kullanılmaktadır

(Eckmann 1988: 124). Metinde ekin kullanımında gelecek zamanla birlikte istek/emir işlevi ön plandadır. Ekin zamir kökenli şahıs ekleri aldığı bilinmektedir. Metinde sadece üçüncü teklik şahıs (eksiz) ve üçüncü çokluk şahıs biçimlerine rastlanmıştır: [peydā bolġay 1 (gelecek zaman

işlevinde), muĥib bolġay 1 (gelecek zaman işlevinde), başķar almaġay 1, (gelecek zaman işlevinde), tamaǾ ķılġaylar 2 (gelecek zaman işlevinde), şermende bolġaylar 4 (gelecek zaman

işlevinde), iħtiyār ķılmaġay 14 (istek/emir kipi işlevinde), tilemeġay 14, (istek/emir kipi işlevinde),

kilim pāresini aŧlasdın ziyade körgey 14, 15 (istek/emir kipi işlevinde)].

2. 2. 2. 3. 1. 5. Şimdiki Zaman

Risāle-i Ehl-i Dervįş’te -A/-y+ -dUr biçimindeki şimdiki zaman bildiren yapının yanı sıra

metinde -A+yorur yapısına da rastlanmıştır. -A/-y+ -dUr yapısı ile şimdiki zamanın yanı sıra genel

geçer durumlar ve sürerlilik de ifade edilmektedir (Dağıstanlı 2012: 1344). -A+yorur yapısında ise -yorı- fiilinin gramerleşme eğiliminde olduğu görülür. Yapının sadece üçüncü teklik şahıs biçimine

rastlanmıştır. Zamir kökenli şahıs eklerini alan yapı (Eckmann 1988: 136), metinde sadece üçüncü

teklik şahıs (eksiz) şekliyle bulunmaktadır. Metinde tespit edilen şimdiki zaman yapısını almış

kelimeler şunlardır: [aytadur 4, bolmaydur 24, ĥāśıl boladur 24, 25, soķadur 27, 28, uradur 27, tapadur 27, źikr ķıladur 27, aytadur 28, tüşedür 28, fāruġ bolup ķılsa ķıladur 29, ehl-i dünya

bülendniñ tileyorur 14, ehl-i Ǿuķbā pestlikni tileyorur 14, zārlıķnı tileyorur 14].

2. 2. 2. 3. 2. Kip Ekleri

2. 2. 2. 3. 2. 1. Emir Kipi

Çağatay Türkçesinde emir, sadece ikinci ve üçüncü şahıslarda bulunmaktadır (Eckmann 1988: 118). Metinde sadece ikinci ve üçüncü teklik şahıs biçimlerine rastlanmıştır: [pilgil 3, nazar

ķıl 9, faķįr u tecrįd ve tefrįd bolġıl 9, riyāżet tartġıl 9, āħiride bolsun 15, tilāvet terkini hįç ķılmaġıl

15, baġışlaġıl 17, boġmasun 27, ħavāy boġmasun 28].

2. 2. 2. 3. 2. 2. Şart Kipi

Çağatay Türkçesinde şart, -sA eki ve iyelik kökenli şahıs ekleriyle kurulur (Eckmann 1988:

122). Metinde şart ekinin sadece üçüncü teklik şahıs (eksiz) ve üçüncü çokluk şahıs biçimine rastlanmıştır. Üçüncü çoklukta kullanılan şahıs eki bazı yerlerde nezaket bildirmek amacıyla

kullanılmıştır: [niyāz alsa 2, yeseler 2, keyseler 2, pilmese 3, 13, yörse 4, tilese 14, aytsalar 17,

işitmese 18, pilmeseler 21, Ǿamel ķılmasalar 21, istiķāmet ķılsalar 22, ĥāśıl ķılsalar 24, kesb alsalar 29].




2. 2. 2. 3. 2. 3. Gereklilik Kipi

Çağatay Türkçesinde bağımsız bir gereklilik kipi eki yoktur. Gereklilik kavramı daha çok -mAk isim-fiil ekinin ardından gelen kerek kelimesiyle sağlanır. Ancak incelenen metinde –sA kerek

yapısının da gereklilik bildirdiği örnekler bulunmaktadır. Bu yapının Eski Anadolu Türkçesinde

kısmen gereklilik kısmen de gelecek zaman bildirdiği ifade edilmiştir (Gülsevin 2007: 103); ancak metinde ek gereklilik görevindedir: [pilmek kerekdür 3, işaret ķılsa kerekdür 13, körse kerek 13,

Ĥaķ TeǾālā źikride bolsa kerekdür 13, iş ķılsa kerekdür 13, tevbe ķılsa kerekdür 13, aķsa kerek 16,

berse kerek 16].

2. 2. 2. 4. Bildirme

Risāle-i Ehl-i Dervįş’te bildirme -DUr ekiyle veya tur- fiilinin geniş zaman üçüncü teklik

şahsıyla ve ir-/i-fiili ile oluşturulmuştur.

2. 2. 2. 4. 1. -DUr ekiyle veya tur- fiilinin geniş zaman üçüncü teklik şahsıyla oluşturulan yapılar: [śūretidür 9, ĥaramdur 9, śabr ķılmaķdur 13, dıraħtıdur 19, śarıġdur 23, miķdārıdur 23,

źikr-i nūrıdur 23, ķaradur 24, müşküldür 25, niyyet ķılmaķdurlar 25, 26, nefesidür 26, Ǿibādetidür 29, künci turur 10, kān turur 10, yoķ turur 10, 18, Ǿaķıl turur 19, ġarįb turur 20, ķızıl turur 23].

2. 2. 2. 4. 2. ir-/i- fiili ile oluşturulan yapılar: Metinde ek-fiilin görülen geçmiş zamanı

(hikâye) ve ek-fiilin geniş zamanının olumsuzu yapıları görülmektedir. Geniş zamanın

olumsuzunda fiilin ünsüzü olan “r” düşmüştür: [şerįǾatde irdi 6, 14, ŧarįķatda irdi 7, 14, maǾrifetde irdi 7, ĥaķįķatde irdi 7, śūret irdi 9, müşāhede irdi 10, śūfį imes 3, 14].

2. 2. 3. Kelime Kadrosu

Kelime kadrosunun metnin türüne ve ele alınan konuya göre farklılık gösterebileceği

bilinmektedir. Üzerinde çalışılan Risâle-i Ehl-i Dervîş adlı eser de dinî-tasavvufi bir eser olması nedeniyle Arapça kelime oranı oldukça yüksektir. Çağatay Türkçesinin bölgesel yakınlık nedeniyle

Farsçadan etkilendiği bilinmektedir. Bu nedenle Metinde Farsça kelimeler de bulunmaktadır.

Ancak dinî terimlerde Arapça kelimeler, edatlar, bağlaçlar ve diğer kelimelerde Türkçe ve Farsça kelimeler ağırlık kazanmaktadır. Metinde toplamda 3025 kelime bulunmaktadır.5 Bu kelimelerin

1342’si Arapça, 1347’si Türkçe, 336’si Farsçadır. Aşağıda bu sayıların grafiği görülmektedir:

Grafik: Metindeki kelimelerin dillere göre oranları.

5 Bu sayıya Arapça âyet ve saygı ibareleri dâhil değildir.

Kelime Kadrosu

Arapça

Farsça

Türkçe




3. Metin

3. 1. Metnin Çeviri Yazısı

Risāle-i Ehl-i Dervįş6

Bismi’l-lāhi’r-raĥmāni’r-raĥįm7

[1] [Elĥamduli’l-lāhi rabbi’l-Ǿālemįn. Ve’l-Ǿāķıbetu li’l-mutteķīn. Ve’ś-śalātu ve’s-selāmu Ǿalā rasūlihį muĥammedin ve ālihį ve esĥābihį ecmaǾįn]8. Pilgil ki bu risāle [ķutbu’l-aķŧāb ve

server-i meşāyiħ-ı sulŧānu’l-evliyā ve burhānu’l-atķıyā ve ferzend-i ħvān Ĥażret-i sulŧānu’l-

enbiyā -salla’llāhu Ǿaleyhi ve sellem-]9 Ħoca Aĥmed Yesevį andaġ rivāyet ķılıbdurlar kim pizdin soñra, āħiru’z-zemān, yaķīn bolġanda andaġ meşāyiħlar peydā bolġay ki İblįs -Ǿaleyhi’l-

laǾne-10 ulardın sebķ alġay ve ħulķlar neçe muĥib bolġay ve mürįdlerini [2] başķar almaġay.

Ular ol şeyħler ki mürįdleridin tamaǾ ķılġaylar ve cānını küfr đalāletdin ırmaġaylar ve ehl-i

bidǾatnı yaħşı körġaylar ve Ǿilm-i şerįǾat birle Ǿamel ķılmaġaylar. Nā-maĥremlerġa köz salġay, yamanlıķ poşt ķılıp Ħudā’nıñ raĥmetidin ümįd-vār bolġaylar. Ve meşāyıħlar işlerini ħvōr

körgeyler. Mürįdleri red bolġay, özleri mürtedd bolġaylar ve yene ħvōrlıķ zārlıķ birle

mürįdlerniñ işigde yörġaylar. Ol ĥālde mürįdleridin niyāz alsa müstaĥiķ pį-çāre ġarįb Ǿācizlerġa bergeyler. Eger alıp özleri yeseler murdār it yemişler dik bolġaylar. Eger tevbe ķılıp

keyseler ol ton tüz aġunça Ħudā-yı TeǾālā’nıñ namāz rūzesini ķabūl ķılmas. Ve eger alġan

niyāzıdın nān ķılıp yeseler Ĥaķ TeǾālā anı dūzaħda turdurur [3] lar. TamaǾ niyetleri fitnelıķ, ŧarįķleri ibāĥat, sünnetleri bidǾat, fiǾilleri ķabāĥat, netįceleri11 ħıyānet, sırları şeķāvet ve ġuslleri

cenābet śūfįlerde riyāžet yoķ, faķįrlerde ķanāǾat yoķ, ġanįlerde seħāvet yoķ, dervįşlerde vehm-i

ķıyāmet yoķ. Ey dervįş! Aĥvālimiz neçük bolġay. Ey dervįş! Pilgil ve āgāh (bol)12, evvel

kelįme şerįǾat, ikkinci kelįme ŧarįķat, üçünci kelįme maǾrifet, törtinci kelįme ĥaķįķatlerni pilmek kerekdür. Śūfį bolup bu kelįmelerni pilmese ol śūfį imes. Kelįme-i şerįǾat bu turur: [Lā ilāhe illallāh Muĥammedu’r-Resūlu’l-lāh]13. Kelįme-i ŧarįķat bu turur: [Lā ilāhe illallāh śaffen śaffen Muĥammedu’r-Resūlu’l-lāh]14. Kelįme-i maǾrifet: [Lā ilāhe illallāh Ǿažįmetu Muĥammedu’r-Resūlu’l-lāh ħulķahū]15. Kelįme-i ĥaķįķat bu turur: [Lā ilāhe illallāh bi-ķudretehū Muĥammedu’r-Resūlu’l-lāh risāletehū]16. Ey dervişler! Her kim meşāyiħ mā-

teķaddemni faķįrlikni ķabūl ķılıp söziġa peyrovlıķ ķılıp aĥkām u [4] erkānlarını pilip hevā

hevesni terk ķılıp nefsni mücāhede17 birle sındırup öziġa muŧįǾ ķılıp ķanāǾatnı pes ķılıp ķażāsıġa rāżī bolup bularġa śabr ķılıp niǾmetleriķa şükr ķılıp aytķan risāle-i Ǿamel ķılıp Ħudā-

yı TeǾālā’nı emrlerini pecā keltürüp yörse dervįşlıķ işleri müslįm bolur. Yoķ, eger bularnı

pilmey şeyħlıķ daǾvāsın ķılsalar ķıyāmet küni ķara yüzlük bolup Ħudā ve Resūller pįr meşāyiħler aldıda şermende bolġaylar. [NeǾūzü bi’l-lāhi mine’ź-źālik]18. Faķįrlıķ maķāmları

6 Derviş Ehillerinin Risâlesi. 7 Rahman ve rahim olan Allah’ın adıyla. 8 Âlemlerin Rabbi Allah’a hamd olsun. Hayırlı netice müttakilerindir. Peygamberimiz (a.s.)’e onun bütün ehlibeytine ve ashabına salat ve selam olsun. 9 Kutupların kutbu, şeyhlerin önderi ve evliyaların sultanı, dindarlığın delili, Nebîlerin sultanı (s.a.v.)’in evladı. 10 La’net onun üzerine olsun. 11 Bu kelimenin yazımında (ن) sehven fazladan yazılmıştır. Bu tür hatalı yazımlardan kaynaklanan yanlış okumalar

sözlüklere de geçmiş ve Batılı bilim insanları tarafından “ing. Ghost word” olarak adlandırılmış, Türkçeye ise “gölge kelime” olarak çevrilmiştir. Bk.; Erbay 2010: 1176. 12 Metin içindeki parantezler, asıl metinde olmayıp tarafımızca eklenen ifadeleri göstermektedir. 13 Allah’tan başka ilah yoktur. Muhammed –aleyhisselam- onun kulu ve elçisidir. 14 Allah’tan başka ilah yoktur. Allah’ın Resulü olan Muhammed –aleyhisselam- Peygamberlerin sonuncusudur. 15 Allah’tan başka ilah yoktur. Allah’ın Resulü Hz. Muhammed, onun yarattıklarının en yücesidir. 16 Allah’tan başka ilah yoktur. Allah’ın Resulü Hz. Muhammed O’nun kudretiyle gönderilmiştir. 17 Kelimenin yazımında (ی) sehven fazladan yazılmıştır. 18 Bundan Allah’a sınınırız.




aǾlā maķāmdur. Her kim ki müyesser bolmas, ĥikmet-i ķudret pilen Ĥaķ’dın pizge fermān

boldı. Uşbu ĥikmeti āħirġaça aytadur. El ķıśśa, bu maķām-ı enbiyā, evliyā u Ǿārif ve Ǿāşıķlarnıñ maķāmları turur. Ĥażret-i Resūl-i Ekrem -śalla’l-lāhi Ǿaleyhi ve sellem-niñ ħāś maķāmları

turur. Raĥmetu’l-faķr u faħrį [5] didiler. Faķįrni yaħşı körmeklik įmāndın turur. Faķįrni ħvōr

tutmaġlıķ küfr turur. Neçük Ĥażret-i Nebįnā -śalla’llāhi Ǿaleyhi ve sellem- aydılar: [Ĥubbu’l-fuķarāǿi mine’l-įmāni ve baǾżu’l-fuķarā-i mine’l-kufri].19 Ammā faķįrlıķ mertebesi ve ĥürmeti

yette ķat āsmān birle yette ķat yerlerdin uluġdur. Neçük ki Ĥażret-i Resūl-i Ekrem -śalla’llāhi

Ǿaleyhi ve sellem- aydılar: [Ĥurmetu’l-fuķarāǿi muǿminįne aǾžamu Ǿında’l-lāhi min sebǾi’s-semāvāti ve sebǾu’l-arżįne].20 Ey derviş, her kim ġanįlerni ikrām ķılsa dünyāsı üçün apa vü

ecdādını evlādlarnı ebedü’l-ebed Ħudā-yı TeǾālā laǾnetiġa giriftār bolur ve eger faķįrni ĥakįr

körseler ve ihānet ķılsa Ħudā-yı TeǾālā cendān cendān Ǿaźābġa giriftār ķılur. Bul fiǾil

müǿminlerdin bolmas, meġer münafıklardındur. Ĥażret-i ǾAli -keremu’l-lāhi veçhehū-21 rivāyet ķılurlar kim dervįşlıķ maķām [6] ları ķırķ maķām turur. Eger pilip Ǿamel ķılsa dervįşlik key pāk

turur ve eger örgenmese dervįşlik maķāmı aña ĥarām turur. Ol maķām naśįb bolmas, ol cāhil

turur. Meźkūr bu ķırķ maķāmnıñ on maķām şerįǾatdedür ve yene ol on maķām ŧarįķatde turur ve yene on maķām maǾrifetde turur ve yene on ĥaķįķat turur. Ol maķām ol onnı şerįǾatde irdi.

Ol Ħudāy’nıñ birlikige įmān keltürmeklikdür ve śıfātıġa ve zāttıġa 222 namāz ötemeklik turur. 3

rūzeni tamām tutmaġlıķ turur. 4 zekāt bermeklik turur. 5 ĥac ziyāret ķılmaġlıķ turur. 6 her sözde yumşaķ sözlemeklik turur. 7 Ǿilm örgenmeklik turur. 8 Resūl -Ǿaleyhi’s-selām-23nıñ

sünnetlerini becā keltürmeklik turur. 9 emr-i maǾrūfnı becā keltürmeklik turur. 10 nehy-i

münker ķılmaġlıķ turur. Ol on [7] ŧarįķatda irdi. Evvel tevbe ķılmaġlıķ turur. 2 pįrġa ķol

permeklik turur. 3 ħavf turur. 4 recā turur. Ĥudā-yı TeǾālā’nıñ raĥmetidin ümįd-vār bolmaġlıķ turur. 5 vird-i evķātnı becā keltürmeklik turur. 6 pįrniñ ħiźmetide bolmaġlıķ turur. 7 pįrniñ

icāzeti birle sözlemeklik turur. 8’inci naśįĥat tiñlemaġlıķ turur. 9 tecrįd turur. 10 tefrįd turur.

Ve yene on maķām-ı maǾrifetde irdi. Evvel fenā bolmaġlıķ turur. 2 dervįşlıķnı ķabūl ķılmaġlıķ turur. 3 her işķa śabr taĥammül ķılmaġlıķ turur. 4 ĥelāl ŧayyib ŧaleb ķılmaġlıķ turur. 5 maǾrifet

turur. 6 şerįǾat ŧarįķatnı per-pā tutmaġlıķ turur. 7 dünyānı terk ķılmaġlıķ turur. 8 āħiretni iħtiyār

ķılmaġlıķ turur. 9 vücūd maķāmını pilmeklik turur. 10 ĥaķįkāt esrārını pilmeklik turur. Ve ol

on maķām ĥaķįķatde irdi. [8] Evvel ħāk-ı rāh bolmaġlıķ turur. 2 yaħşı yamannı tonumaġlıķ turur. 3 ħalķdın mihmāndın ilgeri loķmaġa ķol sunmaķdın özini toħtatmaġlıķ turur. 4 āzġa

ķanāǾat ķılmaġlıķ turur. 5 ķażāġa rāżī bolmaġlıķ turur. 6 kişi ki āzār düş-nām bir şeyni terk

ķılmaġ turur. 7 faķr, münker nekir bolmaġay. 8 seyr-i sülūķnı ķılmaġlıķ turur. 9 her kimdin sırrın pinhān tutmaġlıķ turur. 10 şerįǾat ve ŧarįķat maķāmlarını maǾrifet ve ĥaķįķat maķāmını

pilmeklik ve Ǿamel ķılmaġlıķ turur. Ve Ĥażret-i Şeyħ-i Ĥasan-ı Baśrį -raĥmetu’l-lāhi Ǿaleyh-24din rivāyet ķılıbdur kim Ĥażret-i Resūl -Ǿaleyhi’s-selām-dın Ĥażret-i ǾAli -keremu’l-lāhi vechehū- aydılar: “MiǾrāc kecesi Ĥaķ TeǾālā emri birle Ĥażret-i Cebrāǿįl -Ǿaleyhi’s-selām-

Buraķ keltürdi. Yette ķat āsmāndın aşurdı. Teñri -Ǿazze ve celle-25 ķudretleri birle Ǿacāyiblerni

kördi. [Ĥażret-i Rabbu’l-Ǿālemįn]26 [9] selām ķıldı. Ĥaķ TeǾālā’nıñ habįbi cevāb selām aldı.

[Rabbu’l-erbāb]27’dın nidā keldi: Yā seyyide’l-mürselįn! Yuķarı nažar ķıl. Ĥażret-i Resūl

19 Fakirleri sevmek imandandır, fakirleri dışlamak ise küfürdendir. 20 Fakir müminlerin hürmeti, Allah’ın yanında yedi kat semadan ve yedi kat yerden daha kıymetlidir. 21 Allah vechini (yüzünü) mükerrem kılsın. 22 Metinde rakamla yazıldığı için biz de rakamla gösterdik. 23 Selam onun üzerine olsun. 24 Allah’ın rahmeti onun üzerine olsun. 25 “Aziz” ve “celil” kelimeleri Allah’ın sıfatlarındandır. “aziz”, kuvvetli, güçlü, aciz olmayan, şerefli; “celil” ise ulu,

kuvvetli, yüce manalarına gelir. 26 Âlemlerin Rabb’i olan Allah. 27 Bütün sahiplerin, terbiyecilerin Rabb’i.




Ǿaleyhi’s-selām yuķarı nažar ķıldılar irse Ǿacāyib ve ġarāyib śūretlerni kördi. Anıñ şerħi yer ü

köge sıġmas. Anda ĥayrān boldılar. Bį-hūş bolup yene hūşlarıġa keldiler. Aydılar: Yā Rab! Ol śūret ne śūret irdi ki kördüm Ǿaķl başumdın kettim. [Ĥażret-i Rabbu’l-Ǿizzet]28’din nidā keldi ki

ol śūret faķįrlıķ śūretidür. Ey Muhammed! Eger meni tileseñ faķįr u tecrįd ve tefrįd bolġıl. Eger

dįdār tileseñ riyāżet tartġıl. Tā ki cemāllerim müşerref bolġay. Sen ve her kim dįdār tilese ġayr-ı Ĥaķ aña ĥarāmdur. Faķįr śūreti pāyende muħallef sözler Ĥażret-i -Ǿaleyhi’s-selām rażıya’l-

lāhu anh- aydılar: Ĥażret-i Muĥammed Muśŧafā -śalla’llāhu Ǿaleyhi ve sellem- ol kece

miǾrācdın yanıp keldiler. Mübārek yüzleride bir nūr kördüm ki on sekkiz miñ Ǿālem meñe ol [10] nūrdın Ǿayān boldı. Aydım: Yā Resūlu’l-lāh! Bu kün yüzüñizde bir nūr kördüm ki kündeki

nūrdın ziyāde. Ĥażret-i Resūl -Ǿaleyhi’s-selām- aydılar: Bu kece miǾrācda Rabbu’l-Ǿālemįndin

faķįrlıķ śūretlerini kördüm. ǾAşķ şarābıdın bir cürǾa nūş ķıldım. Ĥażret-i Resūl -Ǿaleyhi’s-

selām- Ǿaşķ şarābıdın meñe hem berdiler, içtim. Bį-ĥāl boldum, bį-hūş boldum. Yene hūşum keldim. Her ne Ĥażret’ġa muǾāyene ve müşāhede irdi. Meñe hem şundaġ boldı. Ĥażret-i Resūl-

i Ekrem śalla’l-lāhu Ǿaleyhi ve sellem aydılar: Yā Ǿulemā! Faķįrlıķda on maķām bar turur. On

nūr bar turur. On yol bar turur. On orun bar turur. Ķırķ mertebe bar turur. Evvel on maķāmnıñ birni ķanāǾat künci turur. Cenānce Ĥażret-i Resūl-i Ekrem -śalla’l-lāhu Ǿaleyhi ve sellem- [El ķanāǾatü ve kenzün lā yefnį]29 yaǾni ķanāǾat tükenmesiz kān turur ve mālnıñ fāyidesi yoķ turur.

Ve lā nevm [11] vaķıtda münķatıǾ bolur. 2 maķām-ı faķįr, belāġa śabr ķılmaķ turur. 3 maķām-ı faķr, giriftārlıķ turur bendelikġa. 4 maķām-ı faķr, Ǿaźāb turur. Peyġamber dik bolmış turur. 5

maķām-ı faķr, ĥayret turur. 6 maķām maķām-ı riyāżet turur. 7 maķām-ı faķįr, açlıķ turur. 8

maķām-ı faķr, helāket turur. 9 maķām faķr, dil-ħastelik turur. 10 maķām-ı faķr, Rabbu’l-

Ǿizzetniñ ķażāsıġa rāżı bolmaġlıķ turur. Ve evvel on nūr-ı faķr, evvel nūr-ı śıdķ. 2 nūr-ı śabr turur ki Ĥażret-i Resūl -Ǿaleyhi’s-selām- aydılar: [Eśśabru kenzi min kunūzu’l-cenneh]30 yaǾni

śabır, behişt küncleridin turur. 3 nūr-ı şükr turur. 4 nūr-ı fikr turur. 5 nūr-ı źikr turur. 6 nūr-ı

namāz turur 7 nūr-ı rūze turur. 8 nūr-ı įmān turur. 9 nūr-ı śadaķa turur. 10 nūr-ı pāk-cān turur. Ve ol on rāh-ı faķr, evvel tevbe turur. 2 yazuķlardın ķaçmaķ [12] lıķ turur. 3 peşmān turur.

Yamanlıķdın yaman işlerdin yanmak. 4 ĥayret turur. 5 ħvōrlıķ turur. 6 Ĥaķ TeǾālā’dın yārį

tilemeklik turur. 7 bāŧīl yoldın yanmaķlıķ. 8 Ħudā-yı TeǾālā’nıñ źikride bolmaġlıķ turur. 9

tefekkür turur. 10 fenā bolmaġlıķ turur. Ve evvel on orun ĥikmet turur. 1 Ǿadl, 2 Ǿakıl, 3 ĥayā, 4 Ǿiffet, 5 iĥsān, 6 rāstlıķ, 7 emanet, 8 teslįm, 9 rıżā, 10 ĥayāt turur. Ĥażret-i Şeyħ Şehābe’d-dįn -

ķuddise sirrūh-31 aydılar: Ey dervįş bolġanlar! Ķırķ şartnı pilmeklik turur. Andaġ kişini śūfį

digeyler. Sulŧān Aĥmed-i Kübrā aydılar: Yetmiş üc yıl Ǿömr kördüm. Ķırķ yıl misāfirlıķ birle yördüm. Yette yıl ĥacc ķıldım. Miñ merātibe kelam-ı şerįfni ħatm ķıldım. [13] Yetmiş merātibe

Ĥażret-i Resūl-i Ekrem -śalla’llāhu Ǿaleyhi ve sellem-ni tüşüm kördüm. Mübārek yüzleriķa

ķaradım. Bul ķırķ maķāmnı meñe aydılar ve beyān ķıldılar. On maķām şerįǾatde turur. On maķām ŧarįķatde turur. On maķām ĥaķįķatde turur. On maķām maǾrifetde turur. Her faķir

dervįş bul maķāmnı pilmese śūfįlıķ, şeyħlıķ, dervįşlıķ, faķįrlıķ daǾvāsını ķılsa yalġan turur.

Śūfįġa bu dünyānıñ temām niǾmetini berse kāfirġa işāret ķılsa kerekdür. Ve renc belānı öziġa

körse kerek. Śūfį eger ħalvetde bolsa Ĥaķ TeǾālā źikride bolsa kerekdür. Ve eger ħalķ arasıda bolsa şerįǾat emri birlen iş ķılsa kerekdür. Ve her vaķtį ki dermānde bolsa anıñ dergāhıġa śabr

ķılmaķdur. Śūfį ĥelāl yemekdin tevbe ķılsa kerekdür. [14] İllā be-ķadr-i żarūret şübhege

tüşmegey. Eger śūfį dünyānıñ niǾmetini tilese śūfį imes ve eger duǾā ve zārį belā ve miĥnetķa śabr ķılsa śūfį turur. Şeyħlıķ, maķām-ı mücāhid turur. Ve ehl-i dünyā bülendniñ tileyorur ve

ehl-i Ǿuķbā pestlikni tileyorur. Ve ħvōrlıķ ve zārlıķnı tileyorur. Ve eger śūfiġa belā kilse āh vāh

dimes, śabr ķılur ve eger śūfįni nefsi niǾmet ārzuh ķılsa nefsiniñ ārzasını bermegey. Ve eger

28 Kudret ve şeref sahibi olan Allah. 29 Kanaat tükenmez bir hazinedir. 30 Sabır, cennet hazinelerinden bir hazinedir. 31 Allahu Te’ala onun sırrını mukaddes etsin.




śūfįni āc berehne bolsa ħoşnūd bolġay ve śabrıdın özgeni iħtiyār ķılmaġay ve ħvōş tevāżuǾ

bolġay. Bul on maķām, şerįǾatde irdi. On maķām, ŧarįķatde irdi. Teslįm turur. YaǾni eger belā ve miĥnet başıġa kelse özini teslįmġa cān dil birle salġay. Ve yene yemek içmek ve keymekni

ħalķdın tilemeġay ve kilim pāresini aŧlasdın [15] ziyāde körgey. Kündüz rūze, kece namāzda

bolġay. Ve tilāvet-i Ķur’ān birle bolġay. Nažm diseñ āħiride bolsun. Rāĥat-efzāy, tilāvet terkini hįç ķılmaġıl hey. Ve eger ŧaǾām yese libās keyse nite Ǿibādet bolġay. Ve ehl-i muĥabbetdin

özgeni źikr ķılmaġay. Ve yene iħlāś birle bolġay. Śūfį her keçe namāz-ı teheccüdni terk

ķılmaġay. Ħavf recāda bolġay. Ve eger śūfį ŧāǾatnı ħalķġa ıžhār ķılmaġay. Ķılsa riyā üçün ellik yıllıķ ŧāǾatini riyāġa zerre ŧaǾāmġa satġay. Teñri -Ǿazze ve cellehu-ġa şāyeste bolmaġay. Ve

yene śūfį, yolġa rāstlıķ birle ķadem ķoyġay ve rast sözlemeġay, tise eger köñül tilde ħaber

berür. Ve yene śūfį nefsini küydürüp fenā ķılsa kerek ve yene śūfį özini pest tutķay ki Ĥaķ

TeǾālā’nı körgey. Suhġa baķsa Ĥaķ TeǾālā’nı körgey. Oltursa [16] ķopsa yuķarı ķavį baķsa Ĥaķ TeǾālā’nı körgey müşāhid nažarı birlen. Ve yene śūfį [Ǿilme’l-yaķįn]32 [Ǿaynel yaķįn]33

maķāmını tapķay. Ve eger közi birle yuķarı baķsa Ǿarşnı körgey ve eger ķavį baķsa hefte ŧabaķ

zemįnni tā taĥte’s-ŝerā poşt kece vü māhını körgey. Ve hįç ĥicāb bolmaġay ve eger Ĥaķ TeǾālā [Ĥaķķa’l-yaķįn]34 közi birle baķsa maħlūķāt maśnūǾatdın keçip pį-çūn u pį–çigūne Ĥaķ’nı

körgey. Ve maǾrifet hemmeni pilmek turur. Ve yene śūfįniñ himmetiġa dünyā ve āħiret sıġmas.

Parça behişt niǾmetlerni köziġa körünmes. Śūfį digen Ĥudā-yı TeǾālā şevķide suh dik bolup irip aķsa kerek. Köñülni Ĥaķ TeǾālā rāżāsıġa berse kerek. Ferzendiġa zen mālıġa köñül bermes.

Śūfį digenni kūride tapmaġaylar. Ve pel-i śırāŧda hem tapmaġay. [17] Cennetde hem

tapmaġaylar vācib. TeǾālā’nı ķarįbde tapķaylar. Eger śūfį aytsalar “Ey bār-ı Ħudā’ya! Barça

Ǿāśįlerni meñe baġışlaġıl.” dise anıñ sözini Ĥaķ TeǾālā hergiz red ķılmas. Ve yene śūfįni tā Ĥaķ TeǾālā’dın nidā işitmese cānnı bermegey. Münker nekrdin endįşe ķılmaġay. Ħord ķuśūrġa

baķmaġay. Tā Melik-i Ġaffārnı körmegünce yene śūfį ol bolur ki parça işlerdin köñül

sevvāķdur. Şehvetdin śāf bolsa, bāŧını āfātdın śāf bolsa, yörişi śāf ve bāŧını puħte bolsa, közi ikki dünyādın dū-ħaste bolsa, seri efrūħte bolsa bu aytılķan 80 maķām boldı. Dervįş her bir

maķām bir feyġamberniñ maķāmları turur. Evvel Ĥażret-i Ādem -Ǿaleyhi’s-selām- ve āħiri

Ĥażret-i Muĥammed -Ǿaleyhi’s-selām-nıñ maķāmları turur. Sulŧānu’l-meşāyıħ Ħvāce Aĥmed

Yesevį -raĥmetu’l-lāhi Ǿaleyh- [18] aydılar. Yetmiş 7035 ādābnı pilmegünce yetmiş maķām yolını ŧay ķılıp kezmegünce her kim şeyħlıķ maķāmlarını daǾvāsını ķılsalar ol hemān büt-perest

bolġay. Şeyħ Serįrį Saķŧį -raĥmetu’l-lāhi Ǿaleyh- aydılar. Bir taġ öyürür barça kānlarınıñ

maķāmı turur. Şeyħu’l-meşāyiħ -ķaddesa’l-lāhu ervāĥ- aydılar: Faķįr bir deryā36 turur. Anıñ pāyānları yoķ turur. Anıñ pāyānlarnı Ĥażret-i Ħvāce -Ǿaleyhi’s-selātu ve’s-selām-dın özge

körġanları kişiler yoķ turur. Seyyidü’ŧ-ŧāyife Cüneyd-i Baġdādį ayturlar: Faķįr bir tįġa turur.

Ĥażret-i Seyyid-i Aĥmed-i Kübrā aytur: Faķr, nūr-ı Ħudā turur. Her kim ki ol nūrnıñ żiyāsı tegse anıñ żiyāsıdın kemāl-i Ǿaşķ tapar. Şeyħ Aĥmed aytur: Faķr, bir tāc-ı devlet turur. Her kim

başıġa keydi sulŧān-ı ebedį boldı. Şeyħ Şaķįk-i Belħį-raĥmetu’l-lāhi Ǿaleyh- aytur: [19] Faķr,

bir ot turur. Her kimniñ köñliġa tüşse vücūdı altun boldı. Şeyħ Aĥmed-i Cāy aytur: Faķr, bir

şarāb turur. Her kişi bir cürǾa nūş ķılsa ķıyāmetġaca mest boldı. Şeyħ Ķutbe’d-dįn Haydarį aytur: Faķįr, Cezbe-i Ħudā turur. Her kim ki tigse iki cihānda murādı ĥāśıl boldı. Ħvāce

ǾAbdu’l-lāh Ĥaydarį aytur: Faķr, hidāyet-i Rabbānį turur. Her kim ki yol taptı cāvidāne turur.

Sulŧānlıķnı taptı. Şeyħ Manśūr-ı Ĥallācį aytur: Faķr, dįdār-ı Ĥaķ TeǾālā turur. Her kim ki kördi

32 İlimle bilmek. 33 Gözle görerek bilmek. 34 Her şeyi ile bilmek, vakıf olmak. 35 Asıl metinde hem yazıyla hem de rakamla yazılmıştır. 36 Metinde “deryâr” şeklinde yazılmıştır. Sehven yazıldığı düşünülmektedir.




kördi37 Mādį Loķmān Serħatį aytur: Faķr, şeh-bāzį turur. Her kimge ķondı ol kişi Ǿarşġa fervāz

ķıldı. Tā lā–mekān seyr ķıldı. Ve meşāyiħlar ķulu mundaġ turur. Faķr, Ĥaķ TeǾālā bāġ-ı viśālidin38 turur, dıraħtıdur. Ol dıraħtnıñ putaġı Ǿaķıl turur. Rįşesi hidāyet [20] turur. Mįvesi

ħayr seħāvet turur. Sāyesi ķanāǾat turur. Būyı şevķ turur. Anıñ39 bergi her kimge tegse yaħşı

Ǿamel ĥāśıl ķıldı. Ve her kim ki mįvesidin yidi ĥayāt-ı cāvidān taptı. Ve eger būyı her kimge tegse mest ĥayrān bolġay. Ve eger sāyesidin orun ālsa āftāb40-ı ĥaķįķat ana tüşkey. Ey dervįş!

Faķrnı altı ādābı bar turur. Evvel yaħşı yaman söziķa sükūt ķılmaķlıķ turur. 2 pįrniñ aldıda

ħāmūş bolmaķlıķ. 3 bį-icāzetsiz sözlemeslik turur. 4 kişi birle dervįşlıķ açıġ sözlemekdin özini yıġmaķ turur. 5 ħāś Ǿām ħiźmetni ķılmaķ. 6 nefsni öldürmek ve hevāy hevesni terk ķılmaķ. 7

faķrdın pākize nemerse bolmas. 8 faķr ġarįb turur. Āc bolmaķ ve eger āc bolsa anı ŧahāret ve

źikri köñüldin kitmes ve eger toķ bolsa fesādlar peydā bolur. Ve yene faķr maķāmı sekkiz

turur. Evvel tevbe turur. 2 Ǿibādet turur. 3 muĥabbet turur. 4 śabır turur. 5 şükür turur. Altı, rıżā tururlar. [21] 7 zühd taķvā turur. 8 Ǿāriflıķ tururlar. Evvel tevbe Ĥażret-i Ādem -Ǿaleyhi’s-

selām-dın ķaldı. ǾĀbidlıķ Ĥażret-i İdris -Ǿaleyhi’s-selām-dın ķaldı. Şükr muĥabbet Ĥażret-i

İbrāhįm -Ǿaleyhi’s-selām-dın ķaldı. Zāhidlıķ Ĥażret-i ǾĮsā -Ǿaleyhi’s-selām-dın ķaldı. ǾĀriflıķ Ĥażret-i Muĥammed Muśŧafā -śalla’llāhi Ǿaleyhi ve sellem-din ķaldı. Faķrnıñ mertebesi yette

turur. Evvel cevān-merdlıķ turur. 2 sipāhįlıķ turur. 3 ħırķa. 4 śabır turur. 5 kanāǾat turur. 6

şükür turur. 7 tevekkül turur. Cevān-merdlıķ Ĥażret-i ǾAlį’din ķaldılar. Sipāhį-gerlik Ĥażret-i Süleymān -Ǿaleyhi’s-selām-dın ķaldılar. Ġurbet Ĥażret-i Yaĥyā’dın ķaldılar. ĶanāǾat Ĥażret-i

Muĥammed Muśŧafā’dın ķaldılar. Her dervįş bu yette maķāmnı dervįşler pilmeseler yā ki pilip

Ǿamel ķılmasalar şeyħlıķ mürįdlıķ ĥarām turur. Ey dervįş, bul faķr-nāme her vaśıyyetge pitildi.

Kelām-ı Rabbānį, ĥadįŝ-i nebevįdin ve icmāǾ-ı ümmetdin bitildi. [22] Her ŧālib ki bu vaśıyyet-nāmeġa Ǿamel ķılıp istiķāmet ķılsalar dünyā ve Ǿuķbā aña müyesser bolġay. Ve eger Ǿamel

ķılmasa āħir demde cāynı körüp peşmān bolġay. Ve şermende āħiret bolur ve her dervįş bu ķırķ

maķāmnı pilmese ve pilip Ǿamel ķılmasa anıñ yaħşılıķnı şeyŧān turur. Maķām-ı aślį 4’dür. Evvel maķām-ı şerįǾat turur. İkkinçi maķām-ı ŧarįķat turur. 3 maķām-ı maǾrifet turur. Törtinçi,

maķām-ı ĥaķįķat turur. Evvelki maķām, melekūt-ı şerįǾat turur. 2 maķām-ı ceberūt-ı ŧarįķat-ı

maķām. 3 maķāmu’l-mahviyyet-i maǾrifet turur. 4 maķām-ı ĥaķįķat-ı nāsūt turur. Melekūt-ı

ķudsį melāǿike-i ceberūt Ǿālem-i hemįşe Ǿibādet ķılġucı feriştehler heft-i Ǿālemį, Ǿālem-i nāsūt bir nüsħa-i kitābda şundaġ pitilibdürler. Va’llāhu aǾlem bi’ś-śavāb. [23] Ehl-i sālik ķıladurġan

Ǿibādetniñ cāy-ı sükūnet tapadurġan yerlerini ve ķaysı feyġamberniñ źikri ve nūrı aynı

pilmeklik tola żarūr lāzımdur. Evvelķını źikr-i ķalb dirler. Anıñ nūrı sarıġ, dip ayturlar. Ve baǾzı işanlarnıñ taǾlimide ķızılġa māyil sarıġdur, dip ayturlar. Bu ķalb-i ādemniñ çep ŧarafda

emcekniñ iki ilik miķdārıdur, töben turur. Ĥażret-i Ādem -Ǿaleyhi’s-selām-nıñ źikr-i nūrıdur.

Āña müteveccih bolmaġlıķ turur. 2’sini rūĥ dirler. Anı źikri rūĥ nūrı ķızıl turur. Ve baǾżı işanlar rūĥnı faķat nārencį ķızıldur, dip taǾlįm berürler. Bu rūĥ, Ĥażret-i İbrāhįm -Ǿaleyhi’s-

selām-nıñ nūr-ı źikridür. Bu meźkūr ādemniñ oñ ŧarafıda emcekdin iki ilik miķdārı töben turur.

Ānġa müteveccih bolmaķ [24] lıķ turur. 3’si sır dirler. Anı źikri sırrınıñ nūrı aķ turur. Ol hem

ādemniñ emcekdin ikki miķdār yuķarı turur. Ĥażret-i Mūsā -Ǿaleyhi’s-selām-nıñ nūrıdur. Āña müteveccih bolmaġlıķ turur. 4’sini ħafį dirler. Ħafį źikri nūrı ķaradur. Ĥażret-i ǾĮsā -Ǿaleyhi’s-

selām- nūrı oñ ŧarafdın emcekniñ ikki ilik miķdārı yuķarı turur. Āña müteveccih bolmaġlıķ

turur. 5’sine aħfā dirler. Anıñ źikr-i aħfā, dip aytur. Nūrı yaşıl turur. Bunıñ cāy-ı sükūnetler döşde bolur. Ĥażret-i Muĥammed -Ǿaleyhi’s-selām-nıñ nūr-ı źikri turur. Āña müteveccih

bolmaġlıķ turur. Meźkūr seyr ü sülūkda müteveccih bolup źikr aytmaķdur. Đarbda ħāśiyet

37 Kelime metinde iki kere yazılmıştır. Metne sadık kalınmıştır. 38 Kelimenin yazımında (آ) eksik yazılmıştır. Sehven yazıldığı düşnülmektedir. Bu durumda tamlama, “kavuşma bağı”

mecazen de “cennet” manasına gelmektedir. 39 Metinde sehven tek “nun”la yazılmıştır. 40 Kelime metinde “āfāb” şeklinde yazıldığı görülmektedir. Kelimede (ت) harfi sehven yazıma yansıtılmamıştır.




toladur. Đarb-ı serķūb41 źikridin kesb ĥāśıl ķılsalar her ādemġa her cāydın kesb bolmaydur.

Barcasıdın kesb ĥāsıl boladur. Yā ki ķalbdin yā ki rūĥdın yā ki sırdın yā ki [25] ħafįdin yā ki aħfādın kesb ĥāśıl boladur. Eger ķalbdin kesb ĥāśıl ķılġan bolsa anı Śafiyye meşrebdin ayturlar.

Eger rūĥdın kesb ĥāśıl ķılġan bolsa anı İbrāhįm meşreb yā ki İbrāhįm meşrebdin ayturlar.

Sırdın kesb ĥāśıl ķılġan bolsalar anı Mūsevį meşreb dip ayturlar. Eger ħafįdin kesb alġan bolsalar ǾĮsevį meşreb dip ayturlar. Eger ħafįdin kesb ĥāśıl ķılġan bolsalar anı Muĥammediye

meşreb dip ayturlar. Bu ehl-i sālik anı ħūb taĥammül ķılıp zikr-i māy42 źikri ķılıp bir neçe ay ve

bir neçe yılda andın maķāmāt ĥāśıl bolup bu nūr közige körünüp žāhir bolup andın ervāĥ-ı rūĥānį melāǿikeler bile sözleşer. Mundaġ bolmak tola müşküldür. Bu meźkūr sülūknıñ źikr-i

nūrıñ teskįn tapadurġan yerlerini sırr-ı ħamse yā ki leŧāyife-i ħamse, dip ayturlar. Muñe köñül

dil pile müteveccih bolmaġlıķdur. Bunge evvel niyyet ķılmaķdur. [26] lar. Olturġan çāyım laĥd

turur. Keygen libāsım kefen turur. Ķoyġan nefesim āħiret nefesidür, digey ve yene [ve huve muĥżırun eynemā kuntum huve-43] [hemįn bā hemrāy şumā yā nest44.] Her cāy ki bāşitān dip

nefesini boġup tamġaķsıġa tilini bend ķılıp yabuşturup muĥkem çaplab andın źikriġa meşġūl

bolġaylar. Bir nece merre źikr ķılıp nefes ķıstab teng ķılġanda nefesni Hū, dip ķoyap berip andın Ħudāvende rıżāsın ve rıżā tos, dip nefesni ķoyap bergey. Meźkur beyān ķılġan ehl-i

sālikniñ mekānlarınıñ śūretidür.

1. Şekil

41 “Serkūb” kelimesi (ک) ile yazılması gerekirken (ق) ile yazılmıştır. Sehven yazıldığı düşünülmektedir. Başa vurularak yapılan bir zikir çeşididir. 42 “Su zikri”. Bir zikir çeşidir olup tamlamanın ilk kelimesi olan “zikr” kelimesinde (ر) ve (ک) harflerinin sıralaması

sehven yanlış yazılmıştır. 43 İbarenin bu kısmı Arapçadır ve manası şudur: Siz nerede olursanız olun o hazırdır. 44 İbarenin bu kısmı Farsçadır ve manası şudur: İşte bu (dua) sizlerle birliktedir.




2. Şekil

3. Şekil

[27] Bu naķışnı đarbdur. Đarb digen lā’nı rūĥdın çıķarıp ilāhnı aħfāġa alıp

[illa’llāh]45’nı ķalbġa soķadur. Meŝelen [lā ilāhe illa’llāh]46 dip đarb-ı ķatıġ uradur. Munda tekin tapadur. Muñge müteveccih bolmaġlıķdur. Źikr-i kesb digen [lā ilāhe illa’llāh] dip

źikr ķıladur. Nefsni ħavā hissi boġmasun ve ħavāy [28] boġmasun. Muñge teskįn

tapadurġan çāyları lā’nı rūĥdın alıp İlāhnı aħfāġa keltürüp [illa’llāh]’nı ķalbġa soķadur. Yene yene yüz yüz miñ miñ aytadur. İsm-i źāt ism-i źāt digen Allāh Allāh Allāh yüz yüz

45 Allah’tan başkası. 46 Allah’tan başka ilah yoktur.




miñ miñ aytmaķdur. Bir nece yılġaca ķalbġa soķadur. Andın ķalbniñ teveccühsi pilen rūĥġa

ĥareket tüşedür. Rūĥ tebregende aña müteveccih bolsa sarıġ ķızıl ot nūr körünürdür. Andın ķorķmaġay. Mundın kesb ālsa nefyu’l-iŝbāt, nefy-i iŝbāt digen nefsni öltürgenni aytur.

Munı [lā ilāhe illa’llāh]’nıñ mānįsi pile aytur. Niyyetleri evvelide meźkūr boldı. Meźkūr

şarŧları pile ķılur naķşįsi şubu nesne

[29] İsm-i zāt, nefs-i iŝbātdın fāruġ bolsalar kecesi namāz-ı teheccüd, kündüzi

namāz-ı işrāķ, namāz-ı çaşt-gāh oķuyorur. Andın fāruġ bolup ķılsa ķıladur. İstiħāre üçün

bu işler ehl-i sālik dervįşlerniñ ķıladurġan Ǿibādetidür.

4. Şekil

Buşu cāydın kesb alsalar sāǾatnıñ carħları yörgendikleyür yörür. Mundaķlar işler

sırr-ı ilāhį bar, dip işanlar taǾlįm biredür. Bul künlerde źikr-i cedįdiñ taǾlimiñi ŧarįķa çıķķandurlar. Toġrı naķşįsi budur.

5. Şekil




3. 2. Orijinal Metin

Jarring Prov. 7, A manual of the people of the dervishes. Uighur. Eastern Turkistan

(Yarkand). ca 1929.

http://www6.ub.lu.se/erez4/erez?src=JarringMikrofilm/prov007/prov007_Page_03.tif&tmp=Mats_stor




http://www6.ub.lu.se/erez4/erez?src=JarringMikrofilm/prov007/prov007_Page_04.tif&tmp=Mats_stor




4. Sözlük

(A - Ā)

āc: aç, yemek yeme ihtiyacı hisseden

açıġ: açık, aleni

ādāb (A): edepler, terbiyeler, kurallar, yollar

āfāt (A): felaketler, belalar

āftāb-ı ĥaķįķat (F+A): hakikat güneşi

āgāh (F): haberli, bilgili

āh vāh di- (F+A): Ah vah etmek, hayıflanmak

aħfā (A): en gizli, çok gizli

āħir (A): son

āħiret (A): öbür dünya, öteki dünya

āħiru’z-zemān (A): son dönem, son dönem, kıyametin kopacağı dönem, çağ

aĥkām (A): emirler, hükümler

aĥvāl (A): hâller, durumlar

aldı: ön, huzur

aña: ona

andaġ: onun gibi, öyle, böyle

andın: ondan

aǾlā (A): yüce, ulu, yüksek

apa: ata, ced, baba

ārza < ārzū (F): arzu, istek

ārzuh ķıl- (F+T): istemek, arzu etmek

āsmān (F): gökyüzü

aşur-: geçirmek, atlatmak

aŧlas (A): üstü ipekli altı pamuklu kumaş

ay- ~ ayt-: söylemek, demek

Ǿābidlıķ (A+T): kulluk

Ǿacāyib (A): garip, tuhaf, alışılmamış

Ǿāciz (A): aciz, yardıma muhtaç, güçsüz

Ǿadl (A): adalet

Ǿakıl (A): akıl, sağ duyu

Ǿālem (A): dünya

Ǿālem-i hemįşe (A+F): daimi dünya, ebedi dünya

Ǿām (A): halk, umumi, genel, bütün, sıradan halk kitlesi

Ǿamel (A): iş, fiil

Ǿamel ķıl- (A+T): yapmak, işlemek, amel etmek

Ǿārif (A): bilgili, bilgi sahibi

Ǿāriflıķ (A+T): bilgililik, ezel sırlarına vakıflık

Ǿarş (A): gök

Ǿāśį (A): asi, isyankar

Ǿāşıķ (A): çok seven, âşık

Ǿayān bol- (A+T): ortaya çıkmak, görünmek, belirmek

Ǿaźāb (A): sıkıntı, eziyet

Ǿazze (A): aziz, seçkin (Allah)

(B)

bāġ-ı viśāl (F+A): kavuşma bağı

baǾżı (A): bir kısmı, kimi

bar: var, mevcut

barca ~ barça: bütün, hep, hepsi

bār-ı Ħudā (F): Allahu Teala

(her cāy ki) bāşitān (F): her nerede olsanız

başķar al-: birlikte yol almak, yolundan

gitmek, rehberle bir yöne gitme

bāŧın (A): iç, iç yüz, gizli nesne

bāŧīl (A): boş, yalan, çürük

becā keltür- (F+T): yerine getirmek

behişt (F): Cennet

be-ķadr-i żarūret (F+A): muhtaçlık, çaresizlik ölçüsünde, muhtaçlığa uygun olarak

belā (A): gam, keder, sıkıntı

bend ķıl- (F+T): bağlamak, tutsak etmek

bendelik (F+T): kulluk, kölelik

ber-: vermek

berehne bol-: çıplak olmak

beyān ķıl-: anlatma, açıklama

bidǾat (A): dinin aslında olmayan, dine

sonradan dahil olmuş şeyler

bį-ĥāl (F+A): halsiz, güçsüz

bį-hūş (F): kendinden geçmiş, aklı başında

olmayan, aklı gitmiş




bį-hūş bol- (F+T): kendinden geçmek, aklı

başından gitmek

bį-icāzetsiz (F+A+T): izinsiz, onaysız

birle: ile

biti-: yazmak

bul: bu

Buraķ (A): Hz. Muhammed'i miraca çıkaran binek

būy (F): koku

bülend (F): yüksek

büt-perest (F): puta tapan

(C)

cāhil (A): bilgisiz kimse

cān (F): can, ruh

carħ (F): felek, gökyüzü

cāvidāne (F): ebedi, sonsuz

cāy (F): yer, mekan

cāy-ı sükūnet (F+A): sükunetli yer, sessiz yer, inziva yeri

cemāl (A): yüz güzelliği, yüz

cenābet (A): gusülü gerektiren durum, pislik, kötülük

cenānce < çenānçe (F): o şekilde, öyle, eğer, takdirde, ise

cevāb selām al- (A+T): verilen selamı almak, cevaben selam vermek

cevān-merdlıķ (F+T): cömertlik, eli açıklık

cendān (F): o kadar, çok, o kadar çok

cürǾa (A): damla, yudum, içim

(Ç)

çep (F): sol

çap-: vurmak

çāy (F): yer

(D - Đ)

daǾvā (A): mesele, konu, şikayet

đarb (A): vurma, çarpma

đarb-ı ķatıġ (A+T): kuvvetlice vurma

đarb-ı serķūb < đarb-ı serkūb (A+F): başa

burularak yapılan bir zikir çeşidi

dem (F): nefes, soluk

dermānde bol- (F+T): aciz olmak

dervįş (F): Allah için alçakgönüllüğü kabul eden veya bir tarikata bağlı bulunan kimse

dervįşlıķ (F+T): dervişlik, bir tarikata girme durumu

deryā (F): deniz

dıraħt (F): ağaç

di-: demek, söylemek

dįdār (F): yüz, çehre, görme, görüşme

digen: denen

dik: gibi, benzer

dil (F): gönül

dil-ħastelik (F): gönül yorgunluğu, gönül rahatsızlığı, hastalığı

döş: yamaç, bayır, etek

dū-ħaste (F): dünya ve ahirette yaralı, her iki yerde de yorgun, yaralı

duǾā (A): dua

dūzaħ (F): cehennem

dünyā (A): dünya

düş-nām (F): sövme, sövüp sayma

(E)

ebedü’l-ebed (A): ebediyyen, sonsuza kadar

ecdād (A): atalar

efrūħte < efrāħte (F): yukarı kaldırılmış, yükseltilmiş

eger (F): şayet, eğer

ehl-i bidǾat (A): bidat ehli, bidatlere kıymet verenler, bidat sahipleri

ehl-i dünyā (A): dünyada olanlar, dünyada yaşayanlar

ehl-i muĥabbet (A): muhabbet sahipleri,

muhabbet içinde olanlar

ehl-i Ǿuķbā (A): öbür dünyada olanlar, öbür

dünyadakiler

ehl-i sālik (A): bir tarikata girmiş olanlar, müridler




el ķıśśa (A): sözün kısası, hasılı

emanet (A): emanet, güvenilen kimseye bırakılan şey

emcek: meme, göğüs

emr (A): emir, buyruk

emr-i maǾrūf (A): bilinen emir

endįşe ķıl- (F+T): kaygılanmak, endişelenmek

erkān (A): direkler, esaslar, unsurlar

esrār (A): sırlar

evlād (A): çocuklar

evliyā (A): evliya, veliler

evvel (A): ilk, birinci, önce, eski

(F)

faķįr (A): yoksul, zavallı, biçare

faķįrlıķ (A+T): yoksulluk

faķr-nāme (A+F): fakirlikten bahseden bu eser (Risâle-i ehl-i dervîş)

fāruġ bol- (A+T): işi bitirmek, işi

tamamlamak, rahatlamak

fāyide (A). fayda, yarar

fenā bol- (A+T): yokluk, yok olma

fenā ķıl- (A+T): yok etme, yok olma

ferişteh (F): melek

fermān bol- (F+T): ferman olmak, emredilmek, emretmek, buyurmak

fervāz ķıl- (F+T): uçmak

ferzend (F): çocuk, oğul

fesād (A): bozukluk, karışıklık

feyġamber (F): peygamber, haber getiren

fiǾil (A): iş, amel, eylem

fitnelıķ (A+T): fitnelik, bozgunculuk, karışıklık

(G - Ġ)

ġanį (A): zengin, varlıklı, çok, bol

ġarāyib (A): tuhaf, şaşılacak şeyler

ġarįb (A): zayıf ve kuvvetsiz, garip

ġayr (A): başka, ayrı, yabancı

giriftār bol- (F+T): tutulmak, yakalanmak,

esir olmak

giriftārlıķ (F+T): esir olma durumu, yakalanma

ġusl (A): yıkanma, boy abdesti

(H - Ĥ - Ħ)

ħaber (A): haber, bilgi

habįb (A): sevgili, dost

ĥac (A): hac, Ka'be'yi ziyaret etmek

ĥacc ķıl- (A+T): Ka'be'nin etrafında yedi kez dönmek

ĥadįŝ-i nebevį (A): Peygamberimizin vahiy kaynaklı sözleri, kudsî hadis

ħafį (A): gizli, saklı

ħāk-ı rāh bol- (F+T): yol toğrağı olmak, kendi benliğinden geçerek tarikata girmek,

şeyhine bağlanmak

ĥaķįķat (A): gerçek

ĥakįr kör- (A+T): değersiz görmek, hor gözle bakmak

ĥāl (A): durum, vaziyet

ħalvet (A): yalnızlık, yalnızlığa çekilme, tenhaya çekilme

ħāmūş bol- (F+T): sessiz olma, suskun olma, sakin olma

ĥarām (A): haram, dince yasaklanmış şey

ħās (A): özel, has, yüksek halk tabakası

ĥāśıl bol- (A+T): olmak, ortaya çıkmak

ĥāśıl ķıl- (A+T): yapmak, ortaya koymak

ħāśiyet (A): özellik, nitelik

ħatm ķıl- (A+T): tamamlama, Kur'an-ı Kerim'i baştan sona okuma

ħavā (A): boş

ħavf (A): korku

ĥayā (A): utanma

ĥayāt (A): yaşam, hayat

ĥayāt-ı cāvidān (A+F): ebedi hayat

ħayr (A): iyilik

ĥayret (A): şaşma, şaşırma

hefte (F): hafta




heft-i Ǿālem (F+A): yedi âlem, yedi kat

gökyüzü

helāket (A): mahvolma, yok olma

ĥelāl (A): dinen yapılması günah olmayan,

haram olmayan şey

hem (F): kuvvetlendirme ve bağlama edatı,

da / de

hemān (F): derhal, hemen, öylece, böylece

hemme (F): bütün, hepsi

hergiz (F): asla, kesinlikle, hiçbir zaman

hevā (A): heves, istek

heves (A): arzu, istek

ħırķa (A): hırka, ceket benzeri bir giysi

ħıyānet (A): hainlik

ĥicāb (A): örtü, perde, utanma

hįç (F): hiç, önemsiz

hidāyet (A): doğru yol, doğru yolu gösterme

ĥikmet (A): bilgelik, sebep

ĥikmet-i ķudret (A): kudretli, güçlü hikmet

himmet (A): gayret, çalışma, çabalama

ħoşnūd bol- (F+T): razı olmak, memnun olmak

hū (A): Allah

ħūb (F): güzel

Ħudāvend (F): sahip, malik, Allah

ħulķ (A): yaratılış, huy

ħord (F): küçük, ufak

hūş (F): akıl, anlayış

ħvōr kör- (F+T): hor görmek, aşağılamak, değersiz görmek

ħvōrlıķ (F+T): değersizlik, kıymetsizlik

(I - Ī )

ırma-: ayırmamak

ıžhār ķıl- A+T): belirtme, gösterme, ortaya çıkarma

(İ - Į)

Ǿibādet (A): ibadet, kulluk

Ǿibādet ķıl- (A+T): ibadet etmek, kulluk

etmek

ibāĥat (A): mubah, mubah kılma, helal kılma, bir işin yapılıp yapılmamasın ı serbest

kılma

İblįs (A): şeytan

icāzet (A). izin, ruhsat

icmāǾ-ı ümmet (A): büyük fıkıhçıların dinle ilgili bir konuda görüş birliğinde olmaları

Ǿiffet (A): namus, temizlik

ihānet ķıl- (A+T): hayinlik etmek, kötülük

etmek

iħlāś (A): halis, temiz

iĥsān (A): iyilik etme, bağışlama

iħtiyār ķıl- (A+T): seçmek, tercih etmek

ikkinçi: ikinci

ikrām ķıl- (A+T): hürmet, saygı gösterme, ağırlama, bir şeyi hediye olarak verme

ilgeri: önce

ilik: ilik

illā (A): yalnız, sadece, ancak, -den başka

Ǿilm (A): ilim, bilim, bilgi

Ǿilm-i şerįǾat (A): şeriat ilmi

imes: değil

irip aķ-: akıp gitmek

ism-i zāt (A): onun (Allah'ın) ismi

istiħāre (A): bir işin hayırlı olup olmayacağını görmek için duadip uyumak

istiķāmet ķıl- (A+T): yönelmek

iş ķıl-: yapmak

işan: inanmak, iman etmek

işāret ķıl- (A+T): göstermek, işaret etmek

işig: eşik

(K - Ķ)

ķabāĥat (A): kabahat, kusur, çirkin hareket

ķabūl ķıl- (A+T): kabul etmek

ķadem ķoy- (A+T): ayak basmak, yere

basmak

kāfir (A): Allah'a inanmayan

ķalb (A): gönül, kalp, yürek




ķalb-i ādem (A): insanın kalbi

kān (F): maden, cevher, hazine

ķanāǾat (A): yetinme, kısmete razı olma

ķara: siyah, kara

ķara-: bakmak

ķarįb (A): yakın

ķavį (A): sağlam, güçlü, kuvvetli

ķaysı: hangi

ķażā (A): Allah tarafından önceden takdir olunan şeylerin gerçekleşmesi, hüküm

kece: gece

kefen (A): kefen

kel-: gelmek

kelam-ı şerįf (A): Allah'ın sözü, Kur'an-ı

Kerim

kemāl-i Ǿaşķ (A): aşk olgunluğu, olgun aşk

kerek: gerek

kesb (A): kazanma

kesb bol- (A+T): kazançlı olmak, kazanmak

ket-: gitmek

key-: giymek

ķıyāmetġaca (A+T): kıyamede kadar

ķızıl: kızıl, kırmızı

kil-: gelmek

kilim: kilim

ķol per-: el uzatmak, hizmetine girmek,

yardımda bulunmak

ķon-: yerleşmek

ķop-: ayağa kalkmak

ķoyap ber-: koyuvermek, salmak, bırakmak

köñül: gönül

köñül ber-: gönül vermek, aşık olmak, çok sevmek

kör-: görmek

köz: göz

köz sal-: göz koymak

ķudret (A): güç, kuvvet

ķul: kul, insan, köle

kūr (F): mezar

ķuśūr (A): kusur, eksiklik

küfr (A): dinsizlik, örtme

kün: gün

künc (F): köşe, bucak

küydür-: yakmak

(L)

lā (A): yok, hayır, değil

la nevm (A): uyanıklık zamanı

laĥd (A): mezar, kabir

lā–mekān (A): yersiz, mekansız, mekanı olmayan

laǾnet (A): lanet, beddua

leŧāyife-i ħamse (A): bir zikir çeşididir. letâtif, insan vucudundaki manevi ve

nurani cevherlerdir. Allah insanı on asıl

unsurdan yaratmıştır. Bunların beşi mahlukat âleminde (toprak, su, hava, ateş,

nefis), beşi de nurani âlemdedir. (kalb, ruh,

sır, hafi ve ahfa)

libās (A): elbise, giysi

loķmaġa ķol sunmaķ-: nimete el uzatmak, elini yemeğe götürmek

(M)

māh (F): ay, kamer

maħlūķāt (A): yaratılmışlar

maķām (A): makam, yer, mevki

maķāmāt (A): makamlar, yerler

maķām-ı aślį (A): asıl makam, asli makam, gerçek yer

maķām-ı ceberūt (A): Allah'a yalvarmanın üçüncü basamağı

maķām-ı enbiyā (A): nebiler makamı

maķām-ı ĥaķįķat (A): hakikat makamı, Allah'a ulaşma yolundaki üçüncü kapı

maķām-ı ĥaķįķat-ı nāsūt (A): insanlık, mahlukiyyet makamı

maķām-ı maǾrifet (A): marifet makamı, Allah'a ulaşma yolunda dördüncü kapı

maķām-ı ŧarįķat (A): Allah'a ulaşma yolundaki ilk kapı, tarikat kapısı

maķāmu’l-mahviyyet (A): alçakgönüllülük

makamı




maǾrifet (A): ustalık, ustalıkla yapılan şey,

Tarikat yolunun dördüncü ve son basamağı

maśnūǾat (A): sanatla yapılmış şeyler

mā-teķaddem (A): geçmiş zaman, önceleri,

geçen şey

māyil (A): eğilimli

meġer (F): meğer, öyleki, halihazırda, oysaki

melāǿike (A): melekler

melāǿike-i ceberūt (A): Allah'a yalvarmanın üçüncü basamağının melekleri

melekūt-ı ķudsį (A): melekler âlemi, kutsal melekler

melekūt-ı şerįǾat (A): şeriat âleminin melekleri

Melik-i Ġaffār (A): affedici olan Allah

meñ: ben

merātibe (A): kez, defa

merre (A): kez, defa

mertebe (A): rütbe, derece

meŝelen (A): örneğin, misal olarak

mest bol- (F+T): sarhoş olmak, kendinden geçmek

mest ĥayrān bol- (F+A+T): hayranlıktan kendinden geçmek

meşāyiħ (A): şeyhler

meşġūl bol- (A+T): meşgul olmak, bir iş yapmak

meşreb (A): yaratılış, huy

meźkūr (A): zikredilen, daha önce bahsedilmiş

mihmān (F): konuk, misafir

miĥnet (A): sıkıntı, cefa, eziyet

miķdār (A): kadar, derece, parça, kısım

miñ: bin

miǾrāc (A): göğe çıkma, mirac

misāfirlıķ (A+T): misafirlik, konukluk

mįve (F): meyve

muǾāyene (A): açıkça görmek, açıkça,

gözden geçirmek

muħallef (A): geride kalan, önceki

muĥib (A): seven, dost

muĥkem (A): sağlam, güçlü, sıkı

mundaġ: bunun gibi, böyle

murād (A): istek, dilek

murdār (F): kirli, pis

muŧįǾ ķıl- (A+T): itaat etmek

mübārek (A): mübarek, hayırlı, uğurlu, kutlu

mücāhede (A): savaşma, mücadele etme, nefsi yenmeye çalışma

mücāhid (A): cihad eden, din yolunda din

düşmanlarıyla savaşan kişi

münķatıǾ bol- (A+T): kesmek, kesilmek

münker nekir (A): reddedilmiş, şeriatçe yapılması caiz görülmeyen, inkar edilmiş

mürįd (A): bir şeyhe bağlı olan kimse

mürįdlıķ (A): bir şeyhe bağlı olma durumu

mürtedd bol- (A+T): İslam dininden dönmek

müslįm bol- (A+T): Müslüman olmak

müstaĥiķ (A): hak etmiş, layık

müşāhede (A): bir şeyi görme

müşāhid (A): gören, gözlemci

müşerref bol- (A+T): şereflenmek, onurlanmak

müşkül (A): zor, zahmetli

müteveccih bol- (A+T): yönelmek

müyesser bol- (A+T): kolaylıkla yapılmak

(N)

naķış (A): nakış, resim

nā-maĥrem (F+A): mahrem olmayan (galatımeşhur olarak kendisine haram olan

kimse)

namāz öte- (F+T): namazı eda etmek, yerine getirmek

namāz-ı işrāķ (F+A): işrak namazı, güneş bir iki mızrak boyu yükseldikten sonra kılınan iki rekatlik namazdır

namāz-ı çast-gāh (F): kuşluk vakti kılınan namaz

namāz-ı teheccüd (F+A): teheccüd namazı, gece kılınan namaz

nān ķıl- (F+T): ekmek vermek, doyurmak




nārencį (F): turunç renginde

naśįb bol- (A): nasip olmak, isteği gerçekleşmek

naśįĥat (A): öğüt

nažar (A): bakma, bakış

nažar ķıl- (A+T): bakmak

nažm (A): şiir, manzume

nece ~ neçe: nasıl, ne kadar

neçük: nasıl

nefes (A): soluk, nefes

nefes ķıstāb (A+T): nefesi tutmak, sıkıştırmak

nefs (A): can, ruh, hayat

nefy u iŝbāt ~ nefyu’l-iŝbāt (A): Bir zikir çeşidi, "la ilahe illallah" demek. Zikirlerin

en faziletlisidir.

nehy-i münker ķıl- (A+T): şeriatın yasakladığı şeyleri yapmama, yaptırmama

nemerse: nesne, şey, eşya

netįce (A): sonuç

nidā (A): ses, seslanme

niǾmet (A): yiyecek ve içecek şeyler, nimet,

iyilik

nite: nasıl, ne gibi

niyāz (F): dua, yalvarma

niyāz al- (F+T): yalvarmak

niyyet (A): niyet, kasıt

nūr (A): nur, parlaklık, ışık

nūr-ı faķr (A): fakirliğin nuru

nūr-ı fikr (A): fikrin, düşüncenin nuru

nūr-ı įmān (A): imanın nuru

nūr-ı namāz (A+F): namazın nuru

nūr-ı pāk-cān (A+F): temiz ruhun nuru

nūr-ı rūze (A+F): orucun nuru

nūr-ı śabr (A): sabrın nuru

nūr-ı śadaķa (A): sadakanın nuru

nūr-ı śıdķ (A): doğruluğun nuru

nūr-ı şükr (A): şükrün nuru

nūr-ı źikr (A): zikrin nuru

nūş ķıl- (F+T): içmek

nüsħa-i kitāb (A): kitap nüshası

(O )

ol: o

oñ: sağ

orun: yer, mevki

ot: ateş

(Ö)

örgen-: öğrenmek

öyür-: çevirmek, döndürmek

öz: kendi, öz

özge: başka

(P)

pāk (F): pak, temiz

pākize (F): temiz, lekesiz

parça < barça: bütün, tamamıyla, hepsi

pāre (F): parça

pāyān (F): son, akıbet, sınır

pāyende (F): devamlı, sürekli

pecā keltür- < becā keltür- (F+T): yerine getirmek

pel-i śırāŧ (F+A): sırat köprüsü

per-pā tut- ~ ber-pā tut- (F+T): yerine

getirmek, yerinde tutmak, canlı tutmak, yaşatmak

poşt (F): arka, arkasında, arkada, dış, dışarıda, üstünde, başında

poşt ķıl- (F+T): arkasına geçmek, arkasında olmak, üstünde başında

pest tut- (F+T): alçak tutmak, aşağıda tutmak

pestlik (F+T): alçaklık, alçakgönüllülük

peşmān (F): pişman

peydā bol- (F+T): ortaya çıkmak

peyrovlıķ ķıl- (F+T): tabi olma, uyma, izinden gitme

pį-çāre ~ bį-çāre (F): çaresiz, zavallı

pį–çigūne ~ bį-çigūne (F): benzersiz, eşsiz, Allah

pį-çūn ~ bį-çūn (F): eşsiz benzersiz, Allah

pil-: bilmek

pile: ile




pilen: ile

pinhān tut- (F+T): gizlemek, gizli tutmak

pįr (F): yaşlı, tarikat kurucusu

pitil-: yazılmak

piz: biz

puħte (F): pişmiş, pişkin

putaġ: dal

(R)

Rabbu’l-Ǿālemįn (A): âlemlerin Rabb'i olan Allah

rāĥat-ı efzāy (A+F): rahat artıran

rāh-ı faķr (F+A): fakirlik yolu

raĥmet (A): acıma, esirgeme, koruma

rast (F): doğru, düzgün

rāstlıķ (F+T): doğruluk

rāżā < rıżāǿ (A): hoşnutluk, memnunluk

rāżī bol- (A+T): razı olmak, memnun olmak

recā (A): ümit, umma, istek

red bol- (A+T): red olmak, kabul edilmemek

renc (F): eziyet, sıkıntı

risāle (A): mektup, kitapçık

rįşe (F): püskül

rivāyet ķıl- (A+T): rivayet etmek, nakletmek

riyāžet ~ riyāżet tart- (A): nefsi kırma, dünya nimetlerinden vazgeçme

rūze (F): oruç

(S - Ś - Ŝ)

śabr (A): sabır

śabr ķıl- (A+T): sabretmek, tahammül etmek, katlanmak

Śafiyye (A): Şeyh Safiyüddin İshak Erdebilî'nin kurmuş olduğu bir şii

tarikatıdır.

sal-: bırakmak

sarıġ: sarı

sāye (F): gölge

sebķ (A): geçme, ileri geçme, ilerleme, hâkim

olma

seħāvet (A): cömert, eli açık

sekkiz: sekiz

selām ķıl- (A+T): selam vermek

ser (F): baş

seyr ķıl- (A+T): hareket etmek, yola çıkmak, yolculuk etmek

seyr-i sülūk (A): tarikatta takip edilen yol, gerçek varlığa Allah'a ulaşmak için yapılan

manevi yolculuk

seyyidü’ŧ-ŧāyife (A): tayifelerin önderi, başı, insanların önderi

śıfāt (A): suret, şekil, varlık

sındır-. kırmak, yenmek, galip gelmek

sır (A): ruh, can, gizli tutulan

sırr-ı ħamse (A): beş ruh, beş can

sırr-ı ilāhį (A): ilahi sır, ilahi ruh

sipāhį-gerlik (F+T): askerlik, savaşçılık, sipahi askerliği

sipāhįlıķ (F+T): askerlik, savaşçılık

sevvāķ (A): idare edici, sürücü

sözle-: soylemek

śūfį (A): tasavvuf ehli

suh: su

sulŧān-ı ebedį (A): ebedi sultan

sūret (A): şekil, biçim, dış görünüş

sükūt ķıl- (A+T): sessiz olmak, sakin olmak

sülūk (A): Allah'a ulaşma yolunda manevi olarak yapılan yolculuk

sünnet (A): peygamberimizin devrindeki yaşayışı, uygulamaları

(Ş)

şart (A): gerek

şāyeste bol- (F+T): yakışmak, uygun olmak

şeh-bāzį (F): doğan gibi, yiğit, gösterişli, şanlı

şeķāvet (A): bahtsızlık, kutsuzluk, eşkiyalık

şerħ (A): açıklama, yorumlama

şerįǾat (A): doğru yol, Allah'ın emri olan din kaideleri

şermende bol- (F+T): utanmak, sıkılmak




şevķ (A): istek, şiddetli arzu

şeyħ (A): yaşlı, tarikat büyüğü

şeyħlıķ (A+T). yaşlılık, tarikat büyüğü olma durumu

şubu: şu, işte bu, bu

şundaġ: şunun gibi, bunun gibi

şübhe (A): şüphe, kuşku

şükr ķıl- (A+T): şükretmek

(T - Ŧ)

tā (F): uzaklık bildiren edat

tāc-ı devlet (A): devlet tacı, mutluluk tacı

taĥammül ķıl- (A+T). tahammül etmek, sabretmek

taĥte’s-ŝerā (A): yer altı

taķvā (A): dinin yasakladığı şeylerden kaçma

tamaǾ (A): kazanma hırsı, açgözlülük, doymazlık

tamaǾ ķıl- (A+T): açgözlülük yapmak, çok

istemek

tamġaķ: damak

taǾlim (A): öğretme, öğretim

taǾlįm ber- (A+T): öğretmek, eğitmek

tap-: bulmak, ibadet etmek, biat etmek

tapma-: iman etmemek, biat etmemek, ibadet etmemek

tebre-: kımıldamak, hareket etmek

tecrįd (A): ayırma, ayırma

tefekkür (A): düşünce, düşünceye dalma

tefrįd (A): dünya işlerini bırakıp sürekli Allah'ı düşünmek

teg-: değmek, ulaşmak, varmak

tekin: alt

temām (A): tamam, bütün

teng ķıl- (F+T): kısmak, daraltmak

terk ķıl- (A+T): terketmek, bırakmak

teskįn tap- (A+T): sakin olmak, sakinleşmek

teslįm (A): teslim, kendini bırakma, bir emaneti yerine verme

tevāżuǾ (A): alçakgönüllülük

tevbe (A): günahlardan arınmak için Allah'a

yalvarma

tevbe ķıl- (A+T): tövbe etmek, günahlar için Allah'tan af dilemek

tevekkül (A): bir işte gayret gösterip sonucunu Allah'a bırakmak

ti-: demek, söylemek

tįġa (F): bıçak, çakı, ustura, kesici yan, kesici uç

til: dil

tilāvet (A): Kur'an-ı Kerim'i usulüne göre

okumak

tilāvet-i Ķur’ān (A): Kur'an okumak

tile-: dilemek

tiñle-: dinlemek

toħtat-: durdurmak, dinlendirmek, bekletmek, sakin eylemek

tola: çok fazla, çok iyi, iyice

ton: elbise

tonu-: elbise giydirmek, üstünü donatmak

töben: alt, aşağı

törtinçi: dördüncü

tükenmesiz: tükenmez

tüş: düş, rüya

tüş-: düşmek

tüz: düz, doğru

ŧabaķ (A): tabaka, katman

ŧahāret (A): temizlik

ŧaleb ķıl- (A+T): istemek

ŧālib (A): isteyen, istekli

ŧaǾām (A): yemek

ŧāǾat (A): kulluk, ibadet

ŧaraf (A): yön, yan

ŧarįķ (A): yol

ŧarįķat (A): yollar, Allah'a ulaşmak için girilen yol

ŧay ķıl- (F+T): bükme, katlama, dürme

ŧayyib (A): iyi, güzel, hoş

(U)

Ǿulemā (A): âlimler




uluġ: yüce, ulu, büyük

ur-: vurmak

(Ü)

üçün: için, sebebiyle

ümįd-vār bol- (F+T): ümitli olmak, ümit

etmek

(V)

vācib (A): gerekli

vaśıyyet (A): kişinin ölümünden sonra yapılması istediği şeyler

vaśıyyet-nāme (A+F): vasiyet içeren mektup

vehm-i ķıyāmet (A): kıyamet korkusu

vird-i evķāt (A): belli vakitlerde okunan Kur'an cüzleri

vü (F): ve

vücūd (A): varlık, insan bedeni

(Y)

yabuştur-: yapıştırmak

yaħşı: iyi, güzel, hoş

yaħşı kör-: iyi görmek

yaķīn bol-: yakın olmak, yaklaşmak

yaman: kötü

yamanlıķ: kötülük

yan-: dönmek

yazuķ: günah

yene: yine, tekrar

yette: yedi

yıġ-: yıkamak, temizlemek

yılġaca: yıl kadar

yör-: hareket etmek

yörgendikle-: yürüdüğü gibi, hareket ettiği gibi gitmek

(Z - Ź - Ż - Ž)

zārį (A): ağlayıp inleme, feryad etme

zārlıķ (F+T): zayıflık

żarūr (A): gerekli, zaruri

zāt (A): saygıdeğer kişi

zekāt (A): İslam dinine göre mal varlığının kırkta birini fakirlere vermek

zemįn (F): yer, yer yüzü, ülke, memleket

zen (F): kadın

zerre (A): çok küçük miktar

źikr-i aħfā (A): en gizli zikir, bir zikir çeşidi

źikr-i cedįd (A): yeni zikir, bir zikir çeşidi

źikr-i ķalb (A): kalp ile yapılan zikir, bir zikir çeşidi

źikr-i māy < źikr-i māǿ (A): bir zikir çeşidi, su zikri

źikr ķıl- (A+T): zikretmek, anmak, söylemek

żiyā (A): ışık, aydınlık

ziyāde (A): artma, çoğalma

ziyāret ķıl- (A+T): görmeye gitmek, görüşmeye gitmek

zühd (A): kendini ibadete verme


5. Sonuç

Temeli insan sevgisi ve hoşgörüye dayalı olan tasavvuf düşüncesinin anlatıldığı birçok

yazılı kaynak bulunmaktadır. Bu eserlerden biri de Lund Üniversitesi kütüphanesindeki Gunnar

Jarring koleksiyonunda Prov. 7 numaraya kayıtlı olan Risāle-i Ehl-i Dervįş’tir. Klasik sonrası

Çağatay Türkçesine ait ses özelliklerini bünyesinde barındıran eserin kelime dünyası çoğunlukla

Türkçe’dir. Bununla beraber eser, Arapça ve Farsça kelimeleri önemli ölçüde bünyesinde barındırmaktadır. 1920’li yıllarda misyoner Gunnar Hermansson tarafından kopya edilerek İsveç’e

götürülen bu ve benzeri eserlerin ortaya çıkarılıp üzerlerinde yapılacak bilimsel çalışmalar, Türk

İslam anlayışında büyük bir yeri ve önemi olan tasavvuf düşüncesinin özü ile Türk dilinin tarihi

gelişimi ve seyri hakkında sağlıklı bilgiler elde etmemize katkıda bulunacaktır.

KAYNAKLAR

AKALIN Şükrü Halûk vd., Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2011.

__________, Yazım Kılavuzu, Türk Dil Kurumu Yayınları Ankara 2005.

BERBERCAN Mehmet Turgut, “Buğra Tezkiresinden Parçalar (Transkripsiyon - Dil Özellikleri

Üzerine Üzerine Bazı Açıklamalar - Tercüme”, İnternational Periodical Fort he Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 6/4, Fall, 2011, s. 431-

455.

BERDAK Yusuf, TULUM, Mehmet Mahir, Sözlük - Özbekistan Türkçesi – Türkiye Türkçesi,

Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1994.

COŞKUN Volkan, Özbek Türkçesi Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2000.

CSATÓ Éva Á., Uppsala Üniversitesi’nde Türkoloji Çalışmaları, Bildiriler: Uluslararası

Türkçenin Batılı Elçileri Sempozyumu (5-6 Kasım 2012 İstanbul), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2014.

DAĞISTANLI B. Erdem, “Tezkire-i Buğra Han’ın Çağatayca Yazılmış Bir Nüshası (Metin-Dil

İncelemesi-Tıpkıbasım)”, İnternational Periodical For the Languages, Literature and

History of Turkish or Turkic, Volume 7/4, Fall, 2012, s. 1313-1393.

DEVELLİOĞLU Ferit, Osmanlıca – Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi Yayınları,

Ankara 1997.

ECKMANN Janos, Çağatayca El Kitabı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1988.

EKER Ümit & ZAL Ünal, Risâle-i Temürçilik, Uygur Araştırmaları Dergisi, S. 4 (Güz), 2014.,

s. 155-173.

ERASLAN Kemal, Eski Uygur Türkçesi Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2012.

__________, “Doğu Türkçesinde Ek Uyumsuzluğuna Dair”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat

Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt: 18, İstanbul 1970, s. 113-124.

ERBAY Fatih, “‘Gölge Kelime’ Terimi ve Çağatayca Sözlüklerdeki Bazı Gölge Kelimeler”,

Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History

of Turkish or Turkic Volume 5/5 Summer, 2010.

ERCİLASUN Ahmet Bican vd., Türk Lehçeleri Grameri, Akçağ Yayınları, Ankara 2007.




ERDEM UÇAR Filiz Meltem, “Çağatay Türkçesinde Eski Türkçenin İzleri”, İnternational

Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 6/1, Winter, 2011, s. 1891-1898.

ERDEM UÇAR Filiz Meltem, “Çağatay Türkçesinde Sınırlama Hâli”, Türklük Bilimi

Araştırmaları, sayı 29, Bahar, Niğde 2011, s. 421-446.

GABAİN A. Von, Eski Türkçenin Grameri, [Çeviren: Mehmet Akalın], Türk Dil Kurumu

Yayınları, Ankara 1995.

HACIEMİNOĞLU Necmettin, Karahanlı Türkçesi Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2003.

JARRING Gunnar, Tjurkologija v Švecii. Sovetskaja tjurkologija 3, 1977, s. 94-102. Türkçesi:

İsveç’te Türkoloji Araştırmaları. Belleten 173, Ankara 1980, s. 125-136.

__________, Central Asian Turkic place-names: Lop Nor and Tarim area: an attempt at

classification and explanation based on Sven Hedin’s diaries and published works. Sven Hedin Foundation, National Museum of Ethnography, Stockholm 1997.

JOHANSON Lars, Turkiska studier i stormaktstidens Sverige. Csató, Éva Á. & Gren-Eklund, Gunilla & Sandgren, Folke (editörler) En resenär i svenska stormaktstidens språklandskap:

Gustaf Peringer Lillieblad (1651-1710), 2008.

KANAR Mehmet, Farsça – Türkçe Sözlük, Deniz Kitabevi, İstanbul 2000.

MARUFOV Z. M., Özbek Tilining İzahlı Luğati, Moskva Rus Tili Neşriyati, Moskova 1981.

MUTÇALI Serdar, Arapça – Türkçe Sözlük, Dağarcık Yayınları, İstanbul 2014.

NECİP Emir Necipoviç, Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara

1995.

ÖLMEZ Mehmet, “Şeyh Süleymân Efendi-i Buhârî: Lugat-ı Çagatay ve Türkî-i Osmânî, İstanbul

1298”, Türk Dilleri Araştırmaları Dergisi, Sayı: 13, İstanbul 2003, s. 29 – 368.

ÖZTÜRK Mürsel, Farsça Dilbilgisi, Murat Kitapevi Yayınları, Ankara 1995.

PAÇACIOĞLU Burhan, Türkçenin Sözcük Dağarcığı, Bizim Büro Basımevi, Ankara 2006.

ARAT Reşit Rahmeti, “Türkçe Metinlerde e/i Meselesine Dair”, Makaleler I, Türk Kültürünü

Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1987.

SAMİ Şemsettin, Kâmûs-ı Türkî, Enderun Yayınları, İstanbul 1989.

STEINGASS Francis Joseph, A Comprehensive Persian – English Dictionary, Çağrı Yayınları,

İstanbul 2005.

TEKİN Talat, Orhon Türkçesi Grameri, Sanat Kitabevi, İstanbul 2003.

ÜNLÜ Suat Çağatay Türkçesi Sözlüğü, Eğitim Yayınları, Konya 2013.

YAZIR Elmalılı Muhammed Hamdi, Kur’ân-ı Kerîm ve Meal-i Şerîfi (Hazırlayan ve notlandıran,

Ertuğrul Özalp), İşaret Yayınları, İstanbul 2000.

YILMAZ CEYLAN Emine “Ana Türkçede Kapalı e Ünlüsü”, Türk Dilleri Araştırmaları, 1991, s.

151 – 165.

ZAL Ünal, Osmanlı Sultanı II. Abdülhamit Tarafından İsveç Kralı II. Oscar’a Hediye Edilen

Türkçe Elyazması Eserler. The international exhibition and scientific conference




“Science, technology and innovative technologies in the prosperous epoch of the powerful

state”, 12-14 Haziran, Aşgabat-Türkmenistan 2013.

__________, Uppsala Üniversitesinde bulunan Türkçe Eserler, [Demir, Nurettin; Karakoç, Birsel;

Menz, Astrid (editörler)], Türkoloji ve Dilbilim. Éva Á. Csató Armağanı, Hacettepe

Üniversitesi Yayınları, Ankara 2014, s. 479-490.

__________, “İsveç’te Ali Şîr Nevâî’nin İzleri”, Turkish Studies International Periodical For

the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/12 Fall, 2014.

ZAL Ünal & EKER Ümit, Ebû Nasr Samânî Tezkiresi, Uygur Araştırmaları Dergisi, S. 4 (Güz),

2014., s. 11-23.

ZAL Ünal & EKER Ümit, Tezkire-i Çihilten [Teźkire-i Heft Muĥammedān Pādişāh], Turkish

Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of

Turkish or Turkic Volume 9/13 Spring, 2015. (Yayınlanacak).

Citation Information/Kaynakça Bilgisi

EKER Ü., ZAL, Ü., Risāle-Ii Ehl-i Dervįş, Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/2 Winter 2015, p. 283-

328, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number:

http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.7964, ANKARA-TURKEY

http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies

Risale-i Ehl-i Derviş [A Manual of The People of The Dervishes]

Documents

Transcript of Risale-i Ehl-i Derviş [A Manual of The People of The Dervishes]