Procesy demograficzne wśród ludności rybackiej w rejonie Zalewu Kurońskiego w XVI wieku, [in]:...

Pruthenia, 2013, t. VIII, s. 59–94

Andrzej Gierszewski

pROCesy deMOgRafiCzne wśRód ludnOśCi RyBaCkiej

w RejOnie zalewu kuROńskiegO w XVi wieku

Słowa kluczowe: Migracje; rybacy, społeczności rybackie; demografia historyczna; rybołówstwo, średniowiecze; nowożytność; Zalew Kuroński; Mierzeja Kurońska; Kurowie; Prusowie.

Zjawisko migracji rybaków na Mierzei Kurońskiej nie doczekało się jak dotąd nauko-wego opracowania1. Pierwszym badaczem, który odnotował fakt sezonowego migro-wania rybaków zamieszkujących ten rejon wzdłuż całego pasa nabrzeżnego od osady do osady był etnograf i reporter Otto Glagau2. Jego praca przyczyniła się do wzrostu zainteresowania dziejami tego regionu, choć rozważania na temat samego procesu mi-gracji ludności w obrębie rejonu Zalewu Kurońskiego oraz jego makro- i mikro-uwa-runkowań nie były rozwijane w kierunku zrozumienia zachodzących mechanizmów3,

1 W trakie recenzowania niniejszego artykułu ukazała się praca D. Elertas, XVI a. visuomenės siluetas šiaurinėje Kuršių nerijos dalyje, Res Humanitariae, Vol. 15, 2014, s. 17–67. Litewski historyk nie rozpatrzył podjętego w niniejszej pracy tematu, chociaż wykorzystał te same źródła, ograniczające obszar badawczy do północnej, kłajpedzkiej części Mierzei. Porównał on jedynie imiona i przydomki rybaków z północnej części Mierzei z osobami wymienionymi w popisie wojskowym z pocz. XVI w., który wydał S.C. Rowell, Aspects of Settlement in the Klaipėda District (Memelland) in the Late-Fi-fteenth and Early-Sixteenth Centuries, Acta Historica Universitatis Klaipedensis (dalej: AHUK), Vol. 11, 2005, s. 22–34. W przekonaniu autora niniejszej pracy takie porównanie, jak i część wnio-sków zawarta w obszernej pracy litewskiego historyka, budzi jednakże szereg wątpliwości. Nie będą one w niniejszej pracy rozpatrywane.

2 O. Glagau, Littauen und die Littauer, Tilsit 1869, s. 171, 216. Na marginesie należy odnotować fakt, że N. Strakauskaitė, The Curionan Spit. The Old European Postal Road, Vilnus 2004, s. 46. wzmian-kuje pracę niemieckiego badacza raz bez podania tytułu, posługując się w przypisie frazą „op. cit.”, przy tym nie umieszczając cytowanego dzieła w załączonej bibliografii. Cytowane strony (335 i n.) w wykorzystanej pracy Littauen und die Littauer nie istnieją, gdyż praca jest objętościowo krótsza.

3 G. Willoweit, Wirtschaftsgeschichte des Memelgebietes, Bd. 1, Marburg 1969, s. 227. Problem ten za-uważa N. Strakauskaitė (op. cit., s. 116, 125), rozpatrując zwyczaje ludności osiadłej w rejonie Zalewu Kurońskiego.

Andrzej Gierszewski60

a bardziej kwestii etnicznych związanych z osadnictwem4. Wyjątkiem jest tu próba oszacowania wielkości populacji zamieszkującej Mierzeję Kurońską w XVI–XX w. przez Friedricha Magera5, ale jak zobaczymy w dalszej części pracy została ona oparta na błędnych przesłankach. Dość interesująca na tym tle jest praca Stephena Rowella o uwarunkowaniach osadnictwa na obszarze okręgu kłajpedzkiego w XV–XVI w.6, ale dość płytkie ujęcie problematyki przez autora, co widać na podstawie cytowanej litera-tury i niektórych wniosków, stawia dociekania autora w niekorzystnym świetle.

Literatura dotycząca procesów osadniczych w rejonie Zalewu Kurońskiego, w tym również migracji ludności w makroskali dla okresu XV–XVI w. została zebra-na i omówiona przez Wiesława Długokęckiego w pracy zbiorowej Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach. Władza i społeczeństwo7. Przyjmuje się tam, że w późnym średniowieczu rozwój osadnictwa na Mierzei Kurońskiej nastąpił w wyniku napływu kurońskich osadników (około początku XV w.) oraz jego ustabilizowania za pomocą założenia tam karczm. W głębi komturii kłajpedzkiej i w komturii ragneckiej analo-giczny proces miał miejsce dopiero w latach 80. XV w. i u schyłku panowania krzyżac-kiego, przy czym w tej drugiej jednostce znaczącą rolę miała odegrać migracja litewska i żmudzka8. Napływ tych dwóch grup ludności miał jednakże marginalny wpływ na kształt osadnictwa Mierzei Kurońskiej. Nie należy zapominać także o osadzaniu lud-ności niemieckiej, ale zjawisko to na omawianym obszarze dotyczyło przeważnie grup ludności bliżej związanych z Zakonem Krzyżackim, np. karczmarzy, czy lokalnej kadry administracyjnej9.

Proces osadniczy w Prusach krzyżackich warunkowały podziały pomiędzy po-szczególne jednostki terytorialne i administracyjne, w ramach których wyznaczano kierunki rozwoju sieci osadniczej. W rejonie Zalewu omawiane podziały były relatyw-nie stałe do ok. XVIII w. W ich wyniku pas brzegowy i sam Zalew podzielony był na 3 części administrowane z Królewca oraz Ragnety w południowej części omawianego

4 Czytelnikowi wystarczy podanie jedynie głównej literatury przedmiotu: L. Passarge, Die Kurische Nehrung. Zustande und Wandelungen, Altpreußische Montasschrift, Bd. 8, 1871, A. Bezzenberger, Die Kurische Nehrung und ihre Bewohner, Forschungen zur Deutschen Landes- und Volkskunde, Bd. 3, H. 4, 1889; K. Forstreuter, Die Entwicklung der Nationalitätenverhältnisse auf dem Kurischen Nehrung, Altpreußische Forschungen, Jg. 8, 1931, s. 46–63.

5 F. Mager, Die Landschaftsentwicklung der Kurisches Nehrung, Königsberg 1938, s. 112 i n.6 S.C. Rowell, op. cit., s. 22–34.7 Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach. Władza i społeczeństwo, red. M. Biskup, R. Czaia, Warszawa

2008, s. 200–212, 381–384, 486.8 A. Bezzenberger, op. cit., s. 100 i n.9 K. Forstreuter, op. cit., s. 46–63. W następnej pracy poświęconej tej tematyce zmodyfikował to

twierdzenie, por.: tenże, Das Volk der Kurischen Nehrung, [w:] Wirkungen des Preußenlandes, pod red. K. Forstreutera, Köln–Berlin 1981, s. 280–296, ale wydaje się, że dla okresu średniowiecza to zja-wisko było dość częste, por.: G. Vercamer, Siedlungs-, Sozial- und Verwaltungsgeschichte der Komturei Königsberg in Preußen (13.–16. Jahrhundert), Marburg 2010, s. 374–376.

Procesy demograficzne wśród ludności rybackiej w rejonie Zalewu Kurońskiego... 61

akwenu oraz z Kłajpedy w części północnej10. Jedynymi anomaliami w tak wytworzo-nym systemie były:

okresowa przynależność urzędu prokuratorskiego w zamku Windenburg 1. w części północnej do komturii królewieckiej – (do ok. 1480 r.);;stała przynależność skrawka ziemi ograniczonego rzekami Inse, Loy oraz 2. Karkel do komturii królewieckiej, podległej urzędowi w Szakach, na którym znajdowały się osady Inse, Loy oraz Ackelers/Semnicken11.

Celem pracy jest próba uchwycenia procesów demograficznych zachodzących wśród ludności zamieszkującej Mierzeję Kurońską w oparciu o analizę porównawczą trzech spisów ludności z lat 1539, 1540 praz 1569 przedstawiających obraz osadnic-twa w kłajpedzkiej i królewieckiej części Mierzei Kurońskiej oraz na obszarze ogra-niczonym ciekami Inse i Loy. Dostępny materiał źródłowy pozwala na uchwycenie takich elementów systemu społecznego jak: ogólna liczba ludności, struktura społecz-na; rodzina i dzietność oraz zjawiska migracyjne, w tym szczególnie fenomen rotacji ludności w ramach omawianego obszaru.

Opis wyżej wymienionych procesów został sporządzony według metodologii przedstawionej w pracach Ireny Gieysztorowej12 oraz Cezarego Kuklo13. Ujęcie pro-blematyki badań demograficznych w tej ostatniej jest zasadniczo szersze. Nie ujmują one aspektu rotacji/wymienności osadniczej, co wynika z faktu, że demografia jako metoda opisu rzeczywistości za cel badań stawia sobie populację zamieszkującą dany obszar i jej ruchy (narodziny, zgony, małżeństwa, etc.), ewentualnie kwestie ekono-miczne, natomiast opisywanie zjawiska rotacji wymaga szczegółowych badań imion oraz nazwisk.

Baza źródłowa oraz metodologia

Baza źródłowa potrzebna do omówienia tematu jest relatywnie niewielka. Obejmuje listę około 300 pojawiających się imion, przezwisk, czy przeważnie imion i nazwisk rybaków zapisanych w różnych wariantach, zawartych w wydanym drukiem rejestrze podatku zbieranego przez władze Prus Książęcych dla Rzeczpospolitej na rzecz wojny

10 A. Gierszewski, Strefy rybołówcze na Zalewie Kurońskim (do 1525 r.), [w:] Z dziejów średniowiecza. Pamięci Profesora Jana Powierskiego (1940–1999), red. W. Długokęcki, Gdańsk 2010, s. 89–102.

11 Jacek Wijaczka nie zidentyfikował osady „Semnicken” pojawiającej się w spisie wizytacji, por. Wi-zytacja biskupstwa sambijskiego z roku 1569 r. (dalej: WBS), wyd. J. Wijaczka, Toruń 2001, s. 304. Tymczasem pojawia się ona w 1539 i 1540 r. odpowiednio jako Ackel i Ackelers. Osada ta leżała nad rzeką Ackel, dopływem rzeki Gilgi oraz w pobliżu rzeki Loy, co w sposób dostateczny powinno roz-wiązać kwestię jej lokalizacji. O tym, że faktycznie mamy do czynienia z jedną i tą samą miejscowo-ścią, świadczą zawarte w Tabeli 2 spisy osadników obu osad, gdzie w przeciągu 30 lat pojawiają się te same nazwiska mieszkańców. Dane uzyskane w wyniku zastosowania zabiegu połączenia korelują z trendami demograficznymi zaobserwowanymi w pozostałej części obszaru badawczego.

12 I. Gieysztorowa, Wstęp do demografii staropolskiej, Warszawa 1976, s. 145–262.13 C. Kuklo, Demografia Rzeczpospolitej przedrozbiorowej, Warszawa 2009, s. 130–267.


z Turcją, czyli tzw. Türkensteuer dla lat 1539/40, 1540/41, 1542, 156314 oraz w spisach wizytacyjnych parafii luterańskiego biskupstwa sambijskiego z 1569 r.15, również wy-danych drukiem, które objęły większość Prus Książęcych. Oba spisy są podstawowym źródłem informacji na temat osadnictwa tego obszaru ukazującym poszczególne grupy ludności, niekiedy ich inwentarz żywy (zamożność) oraz zobowiązania fiskalne a ich wartość w tej materii nie jest kwestionowana16.

Powyższe spisy przeprowadzono prawie we wszystkich wsiach zagrodniczo-rybac-kich na Mierzei Kurońskiej, stąd wzajemnie się one uzupełniają. Wyjątek dotyczy wi-zytacji z 1569 r., gdyż objęła ona jedynie obszar do osady w Karwaiten (patrz: Mapa 1), a zatem nie ma możliwości uzupełnienia materiału dla dwóch brakujących osad w pół-nocnej części Mierzei, tj. Negeln oraz Schwarzort.

Problematyczna jest kwestia „spisu podatkowego” za rok 154117, który mógłby zostać wykorzystany w niniejszej pracy, ale wymaga on odnalezienia oraz stosownego, pełnego opracowania.

Zgromadzone dane zostały przedstawione w Tabelach 1–3. Podczas sporządza-nia tabel autor przyjął, że bardziej klarowne będzie przedstawienie Czytelnikowi da-nych „od ogółu do szczegółu”. W przekonaniu autora przyjęte przeliczniki podykto-wane specyfiką regionu (3 osoby w rodzinie rybaka-gospodarza, 1–2 osoby w rodzinie pół-rybaka, komornicy oraz czeladź byli najpewniej wolnego stanu18), dające w efekcie prognozowaną wielkość osad i całego regionu, pozwolą zobrazować potencjał lud-nościowy nie tylko na obszarze badawczym, ale na obszarze całych Prus Książęcych. Materiał z przytoczonych spisów podatkowych pozwala na postawienie pytań, które

14 Die Türkensteuer im Herzogtum Preussen 1540 (dalej: Türkensteuer), Bd. 1–2, hrsg. von H.H. Diehl-mann, Hamburg 1998–2007.

15 WBS, s. 286–307.16 Problem wiarygodności spisów podatkowych, jako źródła poznawczego omawiała I. Gieysztorowa,

op. cit., s. 146–161. Jedynie w wypadku obliczania podatku od posiadanego inwentarza, można przy-puszczać, że dochodziło do przeinaczeń, co było zjawiskiem nagminnym w XVI w. Szerzej.: I. Kąko-lewski, Nadużycia władzy i korupcja w Prusach Książęcych w połowie XVI wieku. Narodziny państwa wczesnonowożytnego, Warszawa 2000.

17 K. Forstreuter, Die Entwicklung der Nationalitätenverhältnisse…, s. 55. nie podawał sygnatury przy-toczonego przezeń spisu. Zapewne był to również spis imienny, gdyż cytował go F. Mager, op. cit., s. 182. Niestety w tym wypadku również nie podano źródła. O tym, że spis ten różni się od wykorzy-stanych w niniejszej pracy można wywnioskować na bazie liczby osób, które pojawiają się w źródłach oraz faktu odnotowania 3 jednostek osadniczych w okolicy Rossitten, tj. „Kuntzkrug”, „Rossitten przed kościołem” oraz „Rossitten przed zamkiem”. Ta pierwsza w wydanych spisach podatkowych zawartych w Türkensteuer się nie pojawia. Autorzy podają jednak ogólne dane dotyczące liczebności poszczególnych grup społecznych w danej osadzie i te zawarte są w Tabeli 1. Może tutaj chodzić o wi-zytację biskupa sambisjkiego z 1541 r., która do tej pory nie doczekała się edycji źródłowej. Można również przyjąć, że przy zestawianiu danych z osad obaj historycy dla roku 1541 skompilowali spis podatkowy i wizytację, w efekcie uzyskując trzy jednostki osadnicze. Zawsze wymieniano dwie osady, tzn. Rossitten (przed zamkiem) oraz Rossitten (przed kościołem i karczmą), które w 1564 r. po wyty-czeniu wspólnoty gruntowej otrzymało nazwę Kuntzkrug/Kunzen, por.: F. Mager, op. cit., s. 122 i n.

18 Powody przyjęcia takich przeliczników oraz charakterystyka grup zostaną przedstawione niżej.


dotychczas w literaturze przedmiotu nie były poruszane. Tak zarysowany problem wy-maga jednakże znacznie szerszego opracowania.

Poszerzenie bazy źródłowej dla pozostałych obszarów Prus o inne zachowane spisy, pozwoli na udzielenie precyzyjnej odpowiedzi na temat procesów rotacji/sta-bilności osadnictwa. Można je analizować w zależności od interesującego Czytelnika zagadnienia, co w Tabeli 2 wyrażone jest pod terminami „Stabilność [rok wyjściowy]/[rok docelowy]” oraz „Wymienność”, które są budowane na bazie prognozowanej wiel-kości osad na podstawie imiennych spisów osadników z Tabel 1.1–1.11.

Ten pierwszy termin daje odpowiedź na pytanie o to jaki procent rybaków będą-cych substratem osadniczym w okresie wyjściowym (bądź ich synów, jeśli porównaniu podlegają dane ze spisów odległych od siebie czasowo) pojawia się w okresie później-szym. Można też uzyskane dane z prognozy przeliczyć w drugą stronę, tj. za podstawę biorąc okres późniejszy. Z racji problemów w identyfikacji nazwisk osadników przyjęto wartości maksimum oraz minimum. Z kolei wymienność jest odwrotnością stabilności i określa ona, jaki procent nowych osadników pojawia się w danym siedlisku w latach będących podstawą dla porównania. Tu również przyjęto wartości skrajne. Wynika-ją one bezpośrednio z Tabel 1.1–1.11, które są spisem wszystkich (czy wszystkich?19) mieszkańców każdej z osad20 na obszarze badawczym dla każdego z poszczególnych lat w wykorzystanych spisach podatkowych. Porządek tutaj przedstawiony nie odpowiada układowi w wydanych źródłach. Jest on usystematyzowany, gdyż przeważnie w pierw-szej kolejności wymienia on osoby/nazwiska, które pojawiają się w kolejnych latach począwszy od 1539 r. Zachowano oryginalną pisownię imion oraz nazwisk.

Do opisania zjawisk odnotowanych w Tabelach 1.1–1.11 używa się następują-cych znaków logicznych:

Jeśli mamy do czynienia z tą samą osobą, która pojawia się w kolejnych spi-1. sach, to pomiędzy wariantami zapisu imienia oraz nazwiska znajduje się symbol „>”.Jeśli odnotowano potomka osoby wzmiankowanej we wcześniejszym spisie, 2. oznaczono go symbolem „>>”.Tam, gdzie identyfikacja nastręcza trudności, albo jest wątpliwa, odnotowa-3. no to za pomocą symbolu „?”.

19 Można uznać, że w tych z lat 1539–1540 z jakichś przyczyn nie uwzględniono grupy półrybaków, ale wyraźnie w wizytacji z 1569 r. stwierdzono ich okresową (sezonową?) obecność na Mierzei, tj.: Halbvischer oder Instleute seind itzo nicht furhanden, wan sie aber befunden, soll von iglichem jherli-chen zu Decem 13 schill. gefordert und abgeleget werden, por. WBS, s. 297. W kwestii wiarygodności przedstawionych tam danych dotyczących wielkości populacji poszczególnych osad nie wydaje się zasadnym, aby nie ufać zamieszczonym tam informacjom.

20 Tab. 1.1.: Sarkau; Tab. 1.2.: Rossitten przed kościołem, Tab. 1.3.: Rossitten przed zamkiem, Tab. 1.4.: Pillkoppen; Tab. 1.5.: Nidden, Tab. 1.6.: Karwaiten, Tab. 1.7. Negeln, Tab. 1.8: Schwa-rzort, Tab. 1.9. Innse, Tab. 1.10.: Ley (Loy), Tab. 1.11. Ackelers/Semnicken. Dla odnotowania szcze-gółowych problem po podaniu w nawiasie numeru tabeli będzie podawany rok, pod którym należy szukać odpowiedniej informacji.


„*” postawiona przy nazwisku sugeruje, że między tą osobą a innymi, wymie-4. nionymi w innych osadach mogą zachodzić związki pokrewieństwa, względ-nie dotyczy niej szczegółowa uwaga.Uwagi oraz powiązania z innymi osobami zostały odnotowane w dwóch 5. kolejnych tabelach. W przypadku tej ostatniej podaje się rok spisu, osadę oraz brzmienie imienia i nazwiska osoby, co do której zachodzi podejrzenie, że między nią a inną/innymi może zachodzić jakiś stopień pokrewieństwa.

Tabela 3 zawiera informacje o stanie żywego inwentarza będącego w posiadaniu poszczególnych rybaków, płacących podatek i na jej podstawie sporządzono mapę. Po-dane na mapie wartości są uśrednione. Dla każdej z osad zsumowano stan posiadania żywego inwentarza wg. przelicznika jednostki „Nacht”21 posiadanej przez gospodarza oraz karczmarzy i podzielenia go przez liczbę mieszkańców. Uśredniona wartość nie obejmuje komorników, czy czeladzi, gdyż z reguły posiadali oni niewielki inwentarz żywy, a w wypadku niektórych osad ujęcie tych grup, zależnych od gospodarzy i nieraz stosunkowo licznych, wypaczyłoby obraz zamożności osad. Uśredniona wartość rów-nież w pewien sposób fałszuje obraz, gdyż z reguły największymi posiadaczami żywego inwentarza byli karczmarze lub lokalni urzędnicy, choć na tym tle zdarzały się wyjątki. Ponieważ zagadnienie to wykracza poza ramy oraz problemy wytyczone w niniejszej pracy, a zostało zasygnalizowane wyżej, autor zrezygnował z jego szczegółowego zapre-zentowania22.

Charakterystyka populacji i jej uwarunkowania

W oparciu o proponowaną wielkość rodzin poszczególnych grup ludności za-mieszkujących Mierzeję przedstawioną wyżej możemy wnioskować, że ludność za-mieszkująca Mierzeję w połowie XVI w. wynosiła 350–550 osób (Tab. 2), przy czym bliższa prawdzie wydaje się być pierwsza z tych liczb. Liczba 700–800 mieszkańców podawana przez F. Magera jest mocna przesadzona23. Nie uwzględnił on faktu, że wy-kazy podatkowe opisują zróżnicowane pod względem statusu ekonomicznego grupy ludności zamieszkujące Mierzeję. Na źródłowo uchwytną populację składają się: karcz-marze (Krüger), rybacy-gospodarze (Fischer), pół-rybacy (Halb-fischer), komornicy (Instleute) i czeladź (Gesinde, Dientsboten, Knecht).

De facto tylko karczmarze oraz rybacy-gospodarze mogli posiadać liczną rodzi-nę, gdyż to oni zamieszkiwali domostwa oraz użytkowali zagrody i wobec władzy byli

21 Wyjaśnienie terminu wraz z podaniem ilości gatunku żywego inwentarza składającego się na jednost-kę obrachunkową: Türkensteuer, Bd. 1, s. 29*–31*. Każde zwierzę posiadane przez podatnika mia-ło swoją określoną wartość zależną od gatunku, przydatności i wieku, np. koń, czy krowa stanowiły podstawową jednostkę obrachunkową. Młodsze zwierzęta lub mniejsze, jak np. świnie, kozy, owce, odpowiednio mniej, od ½ do ⅛.

22 Ten temat przedstawił D. Elertas, op. cit., s. 48–67. Patrz również tamże, Tab. 1–4.23 F. Mager, op. cit., s. 112 i n.


jednostką skarbową24. Porównanie 3 spisów nie pozostawia wątpliwości, że pewnych i domniemanych [znaki: „>>”;„>> (?)”] potomków rybaków z 1539/1541 r. w każdej osadzie ujętej w spisie z 1569 r. było mniej niż ok. 30%25. Rzadko odnotowuje się 2 sy-nów z jednego ojca (Tab. 1.1: 1569, Tab. 1.2: 1569, Tab. 1.10: 1569, Tab. 1.11: 1569)26, czy trzech (Tab. 1.10: 1569). Oznacza to, że dzietność rodzin gospodarzy była niezwy-kle niska27. Przedstawiciele pozostałych grup wynajmowali u gospodarzy i karczmarzy część izby, podobnie jak niektórzy młodzi rybacy zamieszkujący u swoich rodziców (Tab. 1.2.: 1569). Z tego względu wydaje się mało prawdopodobne, aby ich przedsta-wiciele posiadali rodzinę, gdyż nie spełniali ku temu podstawowych wymogów mate-rialnych.

Tymczasem Friedrich Mager uzyskał swoje wyniki całkowitej populacji przez przemnożenie liczby wszystkich występujących osób w spisie przez 5 (odpowiednio: osoba odnotowana w spisie, żona + trójka dzieci)28. Obarczona wskazanym powyżej błędem propozycja była powielana we współczesnych pracach dotyczących Mierzei Kurońskiej29.

24 Rejestr podatkowy Türkensteuer nie odnotowuje faktu występowania pół-rybaków, gdyż obejmował on wszystkich rybaków, będących jednostkami skarbowymi, komorników oraz czeladź. Członkowie opisywanej grupy natomiast pojawiają się jedynie w wykazie poboru dziesięciny („decem”) łączonej z opłatami na utrzymanie szkoły („schulgeld”) w wizytacji biskupstwa sambijskiego z 1569 r. pobiera-nej „per capita”. Wizytatorzy wyraźnie stwierdzili fakt, że w niektórych osadach, np. Rossitten i Pil-lkoppen, pół-rybaków nie było, ale jeśli zostaną znalezieni, to będą płacić 13 szylingów, por. WBS, s. 298 i n. Suma opłat wnoszonych przez każdego rybaka wynosiła 26 szylingów, zaś pół-rybacy uisz-czali 13 szylingów. Tyle samo uiszczali młodzi rybacy mieszkający z rodzicami, por. WBS, s. 294–305.

25 Najwyższą ciągłość pokoleniową odnotowano w Sarkau, Loy, Inse i Semnicken, ale i tak oznacza to, że jedynie co trzeci rybak z roku 1539/1540 wychował jednego żywego potomka.

26 Türkensteuer, Bd. 2, s. 131. Odnotowuje przypadek, kiedy dwóch braci o tym samym imieniu – Ma-ciej miało dwa różne przydomki, tj. „Matz Lybytt” oraz „Matz Draweck”. Część osadników nie ma też nazwiska, lecz wydaje się, że nie zmieniłoby to znacznie obrazu osadnictwa zawartego w spisach. Na względną trwałość nazwisk w księgach parafialnych z XVIII w. wskazuje N. Strakauskaite, op. cit., s. 61, ale pojawia się tutaj pytanie, czy dla okresu XVI w. możemy ekstrapolować to założenie. Porów-nanie spisów rybaków z lat 1539–1540 oraz 1569 r. każe zakładać, że tak raczej było (patrz: Tab. 1.1.–1.11).

27 Obrazu tego nie zmieni uwzględnienie, że część służebnych parobków, których z imienia i nazwiska/przydomka nie znamy, mogła być potomkami zamieszkujących daną osadę rybaków.

28 Podobnie zresztą poczynił w swej pracy G. Białuński, Przemiany społeczno-ludnościowe południowo-wschodnich obszarów Prus Krzyżackich i Książęcych (do 1568 roku), Olsztyn 2001, s. 97–115, choć należy zaznaczyć, że omawiany przez niego problem dotyczy obszaru badawczego o innej funkcji, stąd o odmiennych uwarunkowaniach społecznych oraz środowiska naturalnego. M. Delimata, Dziecko w Polsce średniowiecznej, Poznań 2004, s. 46 i n. podaje, że w Polsce rodzina komornicza miała przeciętnie ok. 1,6 dzieci, zagrodnicza ok. 3,8 dzieci, kmieca zaś 3,9 dzieci. Należy zauważyć, że w wypadku osadnictwa w tak specyficznych warunkach środowiska naturalnego jak na Mierzei, odnoszenie się wyników dotyczących wielkości rodzin zamieszkujących w głębi lądu całkowicie mija się z celem.

29 N. Strakauskaitė, op. cit., s. 45, 47, 49. Tam dalsza literatura.


Wydaje się, że w wypadku osadnictwa w tak specyficznych warunkach środo-wiska naturalnego jak na Mierzei, odwoływanie się do wyników dotyczących wiel-kości rodzin zamieszkujących w głębi lądu całkowicie mija się z celem. Należy rów-nież uwzględnić sytuację, że nie wszyscy rybacy-gospodarze mieli żony, a jeśli już, to nie zawsze mogli się oni doczekać potomstwa osiągającego dojrzałość30. Nijole Strakauskaitė31 przytacza informacje, jakoby w XIX i XX w. rybacy z Mierzei dość często zmuszeni byli do szukania żon po drugiej stronie Zalewu, ale z powodu kultu-rowych animozji pomiędzy „tymi z Mierzei” i „tymi z brzegu” nie zawsze starania te kończyły się powodzeniem. Kobiet w spisach podatkowych nie ujmowano, o ile nie prowadziły karczmy (Tab. 1.3: 1539). Pomocą byłyby tutaj księgi parafialne, ale dla okresu XVI w. nie ma stosownego materiału32. Ekstrapolacja informacji z przełomu wieku XIX i XX na wiek XVI jest możliwa do przyjęcia33, czego przejawem może być powyżej odnotowana niska dzietność rodzin rybackich zamieszkujących Mierzeję.

Drugim ważnym czynnikiem wpływającym na wielkość populacji zamieszkującej Mierzeję była śmiertelność. Rybaków i ich rodziny dziesiątkowały lokalne epidemie34. Jako przykład można tu przytoczyć osadę Nidden, której populacja została zdziesiąt-

30 Bardzo dobrze ilustruje ten fakt karta księgi parafialnej osady Schwarzort (lit. Juodkrantė), obejmu-jąca osady Nidden, Karwaiten, Negeln, oraz Schwarzort, przytoczona przez N. Strakauskaite, op. cit., s. 61 i n., gdzie dla lat 1772–1826 na podstawie zachowanego materiału mowa jest o narodzinach na poziomie 20–40 dzieci/rocznie.

31 Ibidem, s. 125.32 Najwcześniejsze zachowane księgi dotyczą parafii Kunzen dla okresu połowy XVII w., por. ibidem, s. 47.33 W tym kontekście należy stwierdzić, że kobieta nie zawsze przeżywała poród. Niska liczba potomków

odnotowanych w 1569 r. każe zakładać, że i liczba potomków płci żeńskiej również nie była wysoka, choć przyjmuje się, że kobiety na ogół mają większą odporność na choroby i zarazy, zob. S. Scott, C.J. Duncan, Demography and Nutrition: Evidence from Historical and Contemporary Populations, Oxford 2002, s. 56 i n., 270 i n. O niskiej dzietności w kontekście uśmiercania przez Bałtów kobiet/dziewczynek, ergo mniejszej śmiertelności potomków męskich, dla czasów przed i bezpośrednio po podboju Prus przez Zakon Krzyżacki pisał ostatnio D.A. Sikorski, O pozycji prawnej kobiety pruskiej w okresie pogańskim i polach jej awansu w okresie krzyżackim, [w:] Z dziejów średniowiecznej Euro-py środkowo-wschodniej. Zbiór studiów, cz. 2, red. J. Tyszkiewicz, Warszawa 2007, s. 59–81. Także: S. Szczepański, [rec.] D.A. Sikorski, op. cit., Pruthenia, t. 3, 2008, s. 275–284. Dla XVI w. jednakże rozważania na temat rytualnych mordów i ich wpływu na obserwowane zjawiska są bezpodstawne. Należy zwrócić uwagę, że powyższe supozycje opierają się na danych dla Anglii w XVI–XIX w.

34 K. Faber, Verordnungen und Massregeln wegen der Pest in Preussen in früherer Zeit, Preußische Pro-vinzialblätter, Bd. 6, Königsberg 1831, s. 334–343. Epidemie miały miejsce w różnych częściach Prus Książęcych w latach 1527–1568, z częstotliwością występowania co ok. 2–7 lat. Dane na temat śmiertelności podaje także F. Mager, op. cit., s. 170, gdzie wymienia termin Sterbjahr, który wiązać należy z zarazą. Dane globalne dla obszaru badawczego nie są jednak opracowane. Głównym po-wodem jest tutaj brak ciągłości spisów ludnościowych oraz zachowanych ksiąg parafialnych, które w porównaniu z okresami zarazy mogłyby dać odpowiedź na tak postawiony problem. Dla terenu Polski szacuje się, że epidemie uśmiercały na ogół ok. 7–30% ludności, por. C. Kuklo, op. cit., s. 257. Są to jednakże dane dla Gdańska w okresie XVII–XVIII w.


kowana w wyniku zarazy jeszcze w czasach krzyżackich, a karczma znajdująca się tam została opuszczona35.

Z wysoką śmiertelnością należy łączyć także problem możliwości wyżywienia rodziny36. Jedynie w okolicy osad Rossitten oraz Kunzen znajdowały się jakościowo lepsze dyluwialne gleby, pozwalające na ograniczoną uprawę ziemi37. W takich warun-kach ludność poza rybołówstwem trudniła się hodowlą i pasterstwem, ale posiadany przez nich żywy inwentarz był 3–4 razy mniejszy niż w osadach wiejskich (Mapa 1). Na marginesie należy dodać, że jeszcze w XX w. mieszkańcy łapali jesienią wrony, uzu-pełniając w ten sposób niedobór pożywienia38.

Analiza danych zawartych w spisach podatkowych dla okresu 1539–1569 po-zwala na następujące wnioski:

w roku 1540 widoczny jest globalny, sięgający ok. 8%, regres w liczebności 1. populacji w stosunku do 1539 r.;w roku 1541 populacja zostaje odbudowana i można domniemywać dalszy 2. rozwój potencjału ludnościowego aż do roku 1569 r., co może być efektem poprawy klimatu pod koniec lat 30. XVI w.39. Globalny wzrost populacji między 1539 a 1569 r. wyniósł 41%, przy czym na Mierzei Kurońskiej w obu jej częściach szacunkowo było to 38%, zaś na stałym naprzeciwległym brze-gu należącym do urzędu w Szakach, gdzie dużą rolę odgrywała kolonizacja litewska już ok. 60%;boom demograficzny nastąpił głównie w wyniku napływu komorników, 3. służby oraz półrybaków, a więc ludzi podnajmujących mieszkania u ryba-ków-gospodarzy. Członkowie tych grup jednakże najpewniej opuścili Mie-rzeję w przeciągu kilku lat;wzrost grupy rybaków-gospodarzy również jest wyraźny (z 129 do 153 osób, 4. czyli ok. 18%).

35 O zarazie w tej osadzie informuje list krzyżacki, por: GStA PK, XX HA, OBA, nr 22218. W 1529 r. udało się obsadzić karczmę, zaś obowiązek zaludnienia opustoszałego siedliska spadł właśnie na no-wego karczmarza, por. GStA PK, XX H.A., Ostpreussische Folianten, nr 233, s. 706 i n. Pierwot-nie karty zbioru były paginowane (240f- 240v). Wraz ze zmianą numeracji, przywilejowi nadano nr 183.

36 Opisywane tutaj zjawisko mieści się w ramach ruchów demograficznych wpływających na regres/kryzys demograficzny opisywany przez C. Kuklo, op. cit., s. 251. Obniżenie dzietności rodzin zawsze szło w parze ze zmniejszeniem liczby zawieranych małżeństw oraz brakiem żywności.

37 Fakt istnienia tych gleb w okolicy osady i ich wpływu na potencjał osadniczy zauważono już w XX w., por.: F. Mager, op. cit., s. 117. Tam dalsza literatura.

38 R. Pietsch, Fischerleben auf der Kurischen Nehrung, Berlin 1982, s. 243–263.39 S. Paczos, Zagadnienie fluktuacji ostrości zim w Europie Środkowej w ostatnim tysiącleciu, [w:] Prze-

wodnik Ogólnopolskiego Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geograficznego (Lublin, 13–15 IX 1984 r.), cz. l., red.: H. Maruszczak, T. Wilgat, J. Wojtanowicz, Lublin 1984, s. 119–122.


Odnośnie punktów 3 oraz 4 należy stwierdzić, że rozwój populacji nie był tren-dem stałym, gdyż 30 lat później nastąpił regres populacji zamieszkującej Mierzeję, w wyniku którego ubyło ok. 50% ludności, a samo osadnictwo uległo rozproszeniu40.

Migracje ludności zamieszkującej Mierzeję kurońską i jej uwarunkowania

Problem migracji ludności pomiędzy osadami na obszarze badawczym obejmującym Mierzeję Kurońską, jej królewiecką oraz kłajpedzką część oraz dla porównania osady Inse, Loy oraz Semnicken zasadniczo dobrze jest widoczny na podstawie porównań występowania tych samych nazwisk na przestrzeni jednego/dwóch pokoleń w okresie XVI w.

Opisanie zjawiska migracji w mikroskali jest zadaniem niełatwym. Różnorod-ność występujących nazwisk-przydomków świadczy o tym, że osadnictwo na oma-wianym obszarze nie było ustabilizowane. Gdyby było, należałoby się spodziewać obecności przynajmniej kilku rodzin rozsianych po całej Mierzei i na takiej podstawie można by prześledzić ich migracje z osady do osady. Wyjątkiem na tym tle jest ro-dzina Pfefferów/Pfeifferów, której członkowie w latach 1539–1569 r. wymieniani są we wszystkich osadach w królewieckiej części Mierzei, przeważnie, jako karczmarze (Tab. 1.1.: 1539–1569, Tab. 1.4: 1569)41. Filip Pfeffer prowadził od 1529 r. karczmę w Nidden (Tab. 1.5: 1540)42.

Dość ciekawa w tym kontekście jest względna homogeniczność nazwisk wy-stępujących w osadach Kunzen/Rossitten i Pillkoppen, choć zbieżność nazwisk wy-mienionych w 1569 r. w ostatniej z nich, a nazwiskami pojawiającymi się na spisach w osadach z królewieckiej cześci Mierzei w latach 1539–1540, może być wynikiem charakteru etnicznego ich mieszkańców, jak np. Liebe (czyli Liw), albo Lyttaw (czy-li Litwin) (Tab. 1.1–1.4). Na chwilę obecną należy podtrzymać postawioną onegdaj hipotezę, że do powstania Pillkoppen/Neustath („nowe miejsce”) najpewniej przy-czyniła się migracja ludności z Rossitten oraz Kunzen43. Podobnie silne więzi pokre-

40 Dane spisu z 1601 r. przytacza K. Forstreuter, op. cit., s. 55. Wynika z nich, że 30 lat później prawie wszystkie osady miały 50% mniej mieszkańców. Najpewniej wiązać to można z niesprzyjającymi wa-runkami środowiska naturalnego, powstałymi wskutek karczunku lasów i powstania nowych mniej-szych siedlisk, por. F. Mager, op. cit., s. 33–97.

41 Z wyjątkiem obu Rossitten (tj. Kunzen i Rossitten), gdzie karczmarzami byli burgrabia Urban May i Clement Preusch.

42 Prawo do prowadzenia karczmy na prawie magdeburskim w 1529 zakupił za 15 grzywien wraz ze swoją gospodynią Małgorzatą, por.: GStA PK, XX H.A., Ostpreussische Folianten, nr 233, s. 706 i n. W 1540 r. w Nidden odnotowano karczmarza. Mógł to być Filip, względnie jego potomek. Nie można stwierdzić nic pewnego o tym czy członkowie tej rodziny w XVI w. prowadzili karczmy w Karwaiten oraz Negeln. W 1540 r. prowadzili je odpowiednio Caspar oraz Jörge (Tab. 1.6–1.7.).

43 A. Gierszewski, Organization of Teutonic military infrastructure on Curonian Spit from 1283 A.D. up to 1525 A.D., AHUK, Vol. 15, 2007, s. 16. Chodzi tutaj o fakt źródłowego nieodnotowania osady Pillkoppen w dokumentach zakonnych od początku XV w., a rokiem 1539, kiedy to siedlisko poja-


wieństwa rybaków można suponować pomiędzy osadami Rossitten oraz Kunzen, co wynika z ich bliskiego położenia względem siebie. Podobne powiązania rodzinne moż-na zaobserwować w obu osadach Inse, położonych odpowiednio w części królewiec-kiej i ragneckiej44 nad rzeką Inse. Są jednakże one słabsze niż we wcześniej omawianym przypadku.

Widoczna jest także migracja całych rodzin pochodzenia litewskiego na sta-ły brzeg Zalewu Kurońskiego, co widać w każdej z trzech osad, gdzie pojawiają się dwa lub trzy zbieżne ze sobą nazwiska litewskie. Z litewskiej fali migracyjnej na teren Wielkiej Puszczy nad Zalew dotarł raczej niewielki jej odsetek i w oparciu o niego nie lokowano nowych osad, a jedynie wzmocnił on stan liczebny starych siedlisk. Dopiero w kolejnej fazie, czyli w przeciągu 1–2 pokoleń mógł się stać podstawą do rozwoju sieci osadniczej, czyli kolonizacji wewnętrznej45.

Zbiegostwo z obszaru badawczego odnotowane jest jedynie w osadzie Nidden i nie dotyczyło rodzin, a raczej jednostek znajdujących się na skraju ubóstwa46. Śred-nia wartość posiadanego żywego inwentarza per capita podług jednostki obrachunko-wej zwanej Nacht (Tab. 3; Mapa 1) każe twierdzić, że była to najbiedniejsza osada na Mierzei Kurońskiej, co wynika z jej zasiedlenia bezpośrednio po zarazie przez nową ludność. Do 1563 r. straty spowodowane zarazą zostały wyrównane47.

Samego faktu zbiegostwa nie należy kojarzyć jednoznacznie negatywnie, gdyż przyczyniało się ono także do zaludniania Mierzei. W pierwszej połowie XV w. parob-kowie z Sambii chętnie podejmowali tu pracę sezonową, gdyż zarobki za pracę przy połowach były jednym z najlepiej opłacanych zajęć w tamtym czasie48. Część z nich mogła pozostać na tym obszarze dłużej niż kilka lat. Najpewniej takimi samymi mo-tywami kierowali się przybywający tu w XVI w. Kurowie oraz Litwini, czy Żmudzini, choć problem ten wymaga dalszego opracowania.

Na podstawie danych osobowych ze spisów wydaje się, że przeważał kierunek mi-gracji z północy na południe (Tab.: 1.1–1.8)49. Odwrotny kierunek miał marginalne znaczenie. Widać to chociażby na przykładzie Andresa Polagk z Kunzen, którego po-tomek (?) w 1569 r. pojawia się w Karwaiten (Tab. 1.2: 1539–1540; Tab. 1.6: 1569). W osadzie Alt-Ruß wzmiankowany jest też chłop z Szak, który się tu osiedlił, zaś w kil-

wia się w Türkensteuer. Osada zatem najpewniej została zasiedlona w końcu XV w. albo początkach XVI w. Drugi człon nazwy sugeruje, że doszło do niedawnego zasiedlenia/relokacji siedliska.

44 Wykaz z 1540 r. dla osady Inse znajdującej się w okręgu ragneckim, por. Türkensteuer, Bd. 1, s. 386.45 Państwo zakonu…, s. 203 i n.46 Türkensteuer, Bd. 2., s. 114 i n.47 Ibidem, Bd. 2, s. 176. Z wykazu podatku wynika, że z Nidden były zbierane najwyższe podatki w kłaj-

pedzkiej części Mierzei Kurońskiej.48 M. Kosińska, Skargi wolnych i chłopów kapituły sambijskiej z ok. 1425 r. jako odpowiedź na ankietę

wielkiego mistrza Paula von Rusdorfa, [w:] Z dziejów średniowiecza, s. 171–178.49 G. Willowiet, op. cit., s. 227; N. Strakauskaite, op. cit., s. 125.


ku osadach na terenie komturii kłajpedzkiej występują osoby o przydomku „Prus”50. Weryfikacja kierunków migracji z zachodu na wschód (i odwrotnie), które wymagały przekroczenia Zalewu, wymaga osobnych i szczegółowych badań. Analiza nazwisk oraz przydomków pojawiających się w osadach na Mierzei Kurońskiej i w osadach po dru-giej stronie Zalewu właściwie pozostawia ten problem pod znakiem zapytania. Zbież-ność dwóch nazwisk Gode występujących w Sarkau i w osadzie Inse (Tab. 1.1: 1569; Tab. 1.9: 1569) może być przypadkowa i nie wskazuje na pokrewieństwo wymienio-nych tam osób.

Rotacja (wymienność) ludności

Opisane wyżej czynniki tłumaczą dość wysoką wymienność (rotację) ludności obser-wowaną w przeciągu jednego-dwóch pokoleń (1539–1569), sięgającą w południo-wej części Mierzei maksymalnie 70% populacji przy jej wzroście sięgającym ok. 42%. Poziom wymienności w osadach Inse, Loy oraz Ackelers/Semnicken wynosił maksy-malnie 40% przy wzroście populacji sięgającym ok. 88%, zachodzi tu odwrotne zja-wisko co w przypadku Mierzei Kurońskiej. Na wschodnim brzegu Zalewu w spisach podatkowych występują osadnicy o tym samym, bądź bardzo zbliżonym nazwisku, co z jednej strony można wiązać z kolonizacją litewską51, ale z drugiej także z lepszymi warunkami bytowymi niż te na Mierzei, co w efekcie przekładało się na trwałość poko-leniową ludzi zamieszkujących tamtejsze osady.

Nieważne, który ze wskaźników rotacji przedstawionych w Tabeli 2 będziemy porównywać, okaże się, że globalnie w przeciągu 30 lat doszło do istotnych zmian de-mograficznych w strukturze osadniczej badanego obszaru i wymiany znaczącej części ludności odnotowanej na obszarze badawczym. Oznacza to przybycie nowych osadni-ków z zewnątrz, gdyż nie można wytłumaczyć zjawiska boomu demograficznego ko-lonizacją wewnętrzną, która jak widać w połowie XVI w. miała marginalne znaczenie. Temat ten, ale już kontekście całego akwenu Zalewu Kurońskiego wymaga dalszych badań.

wnioski

Osadnictwo na Mierzei Kurońskiej oraz procesy w niej zachodzące nie mieszczą się w ramach ogólnych problematyki osadnictwa kmiecego w Prusach Krzyżackich oraz Prusach Książęcych. Stały i stabilny wzrost osadnictwa w XVI w. nigdy nie nastąpił z powodów zarówno obiektywnych (klimat, epidemie, środowisko), jak i czynników antropogenicznych (zbiegostwo, migracje, specyfika środowiska rybaków).

50 Türkensteuer, Bd. 2, s. 53, 67, 138, 144 i n, 153. Przeważnie osoby pochodzące z Sambii występowały pod nazwiskiem „Prewse”, czy „Prews”. W jednym wypadku mowa o Myleic von Schokenn, którego spotykamy w Alt-Russ, osadzie położonej w delcie rzeki Niemen.

51 Państwo zakonu…, s. 382n.


Analiza spisów podatkowych prowadzona pod kątem identyfikacji mieszkań-ców osad przy uwzględnieniu specyfiki społeczności ich zamieszkujących, stawia pod znakiem zapytania dane dotyczące wielkości oraz dzietności rodzin rybackich, które w efekcie przekładają się na wielkość populacji. Ta najprawdopodobniej była o 30–50% mniejsza niż się przyjmuje. Osobnym zagadnieniem jest odniesienie postawio-nych wniosków do okresu początku XV w.

Niniejsza praca może stanowić punkt wyjścia dla dalszych, szerzej zakrojonych badań nad problematyką osadniczą Prus Krzyżackich oraz Książęcych prowadzonych w oparciu o przedstawioną bazę źródłową w mikroskali, czyli przy uwzględnieniu spe-cyfiki badanego obszaru, która w efekcie może zmienić obraz globalny osadnictwa na tym obszarze.

deMOgRaphisChe pROzesse unTeR deR fisCheRBeVölkeRung aM kuRisChen haff iM 16. jahRhundeRT

zusammenfassung

Schlagworte: Migration; Fischer; Fischergesellschaften; historische Demographie; Fischfang; Mittelalter; Frühe Neuzeit; Kuri-sches Haff; Kurische Nehrung, Kuren; Prußen.

Das Problem der Wanderung von Fischern von der Kurischen Nehrung war bisher ist kein The-ma ausführlicher Forschungen. Dieser Artikel beabsichtigt, die Mechanismen der Wanderun-gen von Fischern aufgrund der Me-thodik historischen Demographie darzustellen.

Die Quellbasis für diese Arbeit basiert auf Steuerverzeichnissen aus dem Zeitraum von 1539–1569 n. Chr., die die Namen, Nachnamen oder Spitznamen von Fischern nennen, die das Gebiet der Kurischen Nehrung bewohn-ten sowie gelegentlich ihren Besitz an Vieh, der als Basis für die von der Verwaltung des Herzogtums Preußens und vom Bischof von Samland erhobenen Steuern diente.

Auf Grundlage dieser Informationen kann der Historiker die Größe der Bevölkerung schätzen, die die Kurische Nehrung bewohnte, die Frage nach der Größe der Fischerfamilien beantworten sowie Auskunft über die Richtun-gen der Wanderungsbewegungen von Fischern geben. Den Schriftquellen können auch Informationen über das Problem des Bevölkerungs-austausches in den Fischersiedlungen im Lauf von ein bis zwei Generationen (30 Jahre) geben, dass bisher in der Literatur zum Thema noch nicht behandelt wurde.

Die Ergebnisse unterscheiden sich deutlich vom Bild, das von deutschen Historikern ge-zeichnet wurde und zei-gen ebenfalls, wie wichtig es bei demografischen Forschungen ist, den spezifischen Zusammenhang zu berück-sichtigen und das ganze Spektrum von objektiven und anthropogenen Faktoren in Betracht zu ziehen.


deMOgRaphiC pROCesses Of fisheRMen pOpulaTiOn in The RegiOn Of The CuROnian lagOOn

summary

Keywords: Migrations; fishermen; fishermen societies; historical demography; fishery; medieval ages; modern ages; Cu-ronian Lagoon; Curonian Spit; Curonians; Prussians.

The issue of migration of fishermen from the Curonian Lagoon has not been a subject of de-tailed research. The purpose of this paper is to present mechanisms behind migration of fish-ermen from the Curonian Spit based on methodology of historical demography.

The source base for this subject is based on tax censuses from the period 1539–1569 A.D., which present the names, surnames or nicknames of fishermen, who inhabited the region of the Curonian Lagoon and sometimes possessed livestock, which was the basis to evaluate the size of the tax by the administration of Duchy of Prussia and the bishop of Samland.

Based on those information a historian can estimate the size of the population living in the Curonian Spit, as well as the size of families of fishermen, provide information about direc-tions of migration of fishermen. Written sources provide also information about the phenomen of rotation (replaceability) of populations inhabiting fishery settlements during the span of one or two generations (30 years), which was not presented in scientific literature.

The results differ significantly from the picture outlined by 19–20th cent. German histo-rians and show, that in the case of demographic research it is extremely important to take into ac-count the specific context, namely pallets of objective and anthropogenic factors.

A.G.

Andrzej Gierszewski74Ta

bele

1.1

–1.1

1.

Uw

arun

kow

ania

społ

eczn

e i d

emog

rafic

zne w

mik

rosk

ali (

1539

–156

9)

Tabe

la 1

.1.

Sark

au

wyk

az 1

539/

40Tü

rken

steu

er,

Bd.

1, s

. 248

wyk

az 1

540

Türk

enst

euer

, Bd

. 1, s

. 137

wyk

az 1

542

Türk

enst

euer

, B

d. 1

, s. 1

89 i

n.

wiz

ytac

ja 1

569

wB

s, s.

294

i n.

pow

iąza

nia z

inny

mi o

sada

mi

uw

agi n

a tem

at p

okre

wie

ństw

a

Mic

hel,

Kar

czm

arz

Rów

nież

Pfe

ffer?

Bath

olom

eus P

feffe

r*>

der K

ruge

r>>

Han

s Pfe

iffer

, K

arcz

mar

z*

Kun

zen;

156

9; A

dam

Pfe

ffer

Ros

sitte

n; 1

539–

1569

;Py

lkup

pen;

153

9; P

eter

Pfe

ffer

>>

Jose

ph P

feffe

r M

iche

l Sel

ga>

Mic

hel S

alga

w>>

Mat

z Sol

ga

Tom

as S

ager

>To

mas

Jung

sage

r>>

Sim

on S

ager

Jane

lle U

nger

>Ja

nel U

nghe

r>

Jhan

e Ung

er

Mer

tem

und

Pet

er Ja

ger

>M

erte

n Je

ger

>M

erte

m Je

ger

>Pe

ter J

eger

Geo

rg C

aupe

>Q

wep

pe>>

Mat

theu

s Kau

epe

Han

s Kyk

alle

>H

ans K

ikal

le>>

Tew

es K

ikal

laPe

ter K

uyt

>Pe

ter K

uyt

>Pe

ter Q

uitt

>> (?

)U

rban

Kiu

te

syn

(?) P

eter

Qui

ttM

yche

l Cla

tte

>M

iche

l Clo

ppae

th>>

Mat

tehu

s Kop

pel

Geo

rge B

otch

er>

(?)

Gre

gor H

erke

r>>

(?)

Valti

n Bu

ttge

rPr

zydo

mek

od

zaw

ódu

bedn

arza

?Lu

kas H

acck

er>

Luca

s Her

cker

Gre

gor D

entz

man

>D

euts

chm

an>>

(?)

Han

s Den

seH

ans D

abbo

th>

Han

s Tap

pat

Her

man

Stu

reBa

rtho

lom

eus W

ylm

>Ba

rtel

Wilh

elm

Clem

ent D

roe

Lang

e Pau

l>

Paue

l Lan

geM

erte

n Pr

ager

Han

s Fro

nem

an u

nd

seyn

Kin

der*

>

Fron

en M

ahn

Tho

mas

Aos

che

W15

39 r.

Han

s mus

iał m

ieć w

ięce

j niż

je

dno

dzie

cko

wym

ieni

one w

154

0 r.

Procesy demograficzne wśród ludności rybackiej w rejonie Zalewu Kurońskiego... 75Pe

ter A

bsth

>A

bst

Tho

mas

chaw

Clem

ent N

ynau

th>

Myn

naud

tFa

bian

Ber

natt

Tom

as H

amer

>To

mas

Ham

erG

eorg

enJa

cob

Aun

egal

l>

Jaco

b O

nega

llBa

rthe

lmes

Gar

gen

Jaco

l Cle

invi

sch

>Ja

cob

Kle

in-fi

sch

Valti

n M

eing

eH

erm

ann

Rom

an>

Rom

anus

Her

man

Jane

Kul

litte

Bart

holo

meu

s Kol

b>

Bart

olom

es K

olp

Her

man

n M

ette

rSt

epfe

n Ja

rmar

ght

>Ja

rmar

ckt

Luca

sA

rmgk

Kau

s>

Arn

egk

Pete

r Wilk

aul

Bart

olom

eus H

usch

>H

usch

Jurg

en R

ehir

Enge

lbre

cht L

ueb

Rab

eH

ans S

ehlh

undt

*R

ossit

ten,

153

9–40

; Mic

hel S

elha

ntt

Neg

eln;

154

0; M

iche

l See

lhun

dtJa

cob

Cra

use

Pete

r Ink

amat

zPe

ter L

ybyt

>Pe

ter L

iebi

t Jh

ane S

arke

yge

Pete

r Tam

me,

ein

snyd

er

de

r kem

rer

Mat

theu

s Pul

zkeb

anG

eorg

e Sch

yffb

auer

>

Schi

efba

uer

Geo

rgen

Ste

nzel

en

Met

z Ged

elle

>

Mat

hes G

udel

Jaco

b So

ukan

nt*

Ros

sitte

n, 1

539–

40; M

iche

l Sel

hant

tN

egel

n; 1

540;

Mic

hel S

eelh

undt

Lass

er S

tube

nroc

hJu

rge K

awr

Geo

rge B

usse

>Ju

rge B

uchs

e Jo

cob

Lant

uw>

Can

thau

półr

ybac

y/sł

użba

/kom

orni

cy

Rytt

er B

orch

art

>Be

rnha

rd R

itter

Geo

rgen

God

e*In

se; 1

569,

Mat

theu

s God

e – m

igra

cja?

1539

–154

0: M

acie

j Gud

el/G

edel

le, s

yn?

Han

s Fro

nem

an

>Fr

onen

Soh

nde

r Sch

neyd

erA

ndre

as K

reut

zber

gk>>

(?)

Pete

r Rad

emac

her

154

0: R

abe;

syn?

Eppe

lius

Nic

kel L

uca

>> (?

)H

ans K

eyre

1540

: Jer

zy K

awr,

syn?

Han

s Wah

ler

Andrzej Gierszewski76Ba

rthe

l Glo

nssd

e*In

se; 1

569;

Jhan

el G

inss

deR

ulof

f Bom

ba*

Nid

den;

156

9; H

ans B

amba

Lore

ntz S

char

ott

Gre

ger

Mic

hel

Chr

istof

fPe

ter H

anse

nJa

cob

Pete

r U

rban

Sau

pte

Geo

rgen

Sch

mor

st

Tabe

la 1

.2.

Kun

zen

(Ros

sitte

n pr

zed

kośc

iołe

m)

wyk

az 1

539/

40Tü

rken

steu

er,

Bd. 1

, s. 2

48 i

n.

wyk

az 1

540

Türk

enst

euer

, Bd

. 1, s

. 137

wyk

az 1

542

Tü

rken

steu

er,

Bd.

1, s

. 189

i n.

wiz

ytac

ja 1

569

wB

s, s.

296

i n.

pow

iąza

nia z

inny

mi o

sada

mi

uw

agi n

a tem

at p

okre

wie

ństw

a

Zach

eria

s Wyt

te,

Cun

tzs k

ruge

r U

rban

May

Han

s Kom

ster

>

Han

s Com

pste

r>>

Ale

x Kom

ster

1539

: Jan

Kom

ster

syn

Szym

ona K

omsti

r (?)

Sym

on K

omsti

rG

eorg

e Gen

delle

*>

Jurg

e Gud

ell*

>>Va

ltin

Gru

ndel

l*15

39–1

540:

Mac

iej G

edel

le/G

udel

Jane

lle P

igkd

e>

Jane

l Pig

de>>

Ger

man

Pik

te

Step

henn

Del

ingk

>St

effe

nn D

elin

gk>>

Nic

les D

elin

gk

Pete

r Gyb

enn

>Pe

ter G

ibe

>>M

ertt

en G

ibbe

Pa

uel P

erdo

gk>

Paue

l Ber

tuck

>>Lo

rent

z Per

dogk

>>

Alb

rech

t Per

dock

Han

s Lan

tskn

echt

>H

ans C

antk

nech

tSa

ndtk

ruge

r15

69: S

andt

krug

er: b

yły k

arcz

mar

z z S

andk

rug w

pół

nocn

ej cz

ęści

Mie

rzei

?

Procesy demograficzne wśród ludności rybackiej w rejonie Zalewu Kurońskiego... 77A

ndre

s Pol

agk*

>A

ndre

s Pol

agk*

Pola

g*de

r Sch

mid

tK

arw

aite

n; 1

569;

Ber

thel

emes

Pol

ack

Neg

eln;

154

0, M

erte

nn P

elle

ck (?

)N

onne

nkos

che

>Pe

ter N

unne

nkoc

hA

ndre

as B

echr

erT

hom

as S

perli

ngk

>To

mas

Spe

rling

kM

ertt

en L

iebe

*M

arci

n Li

ebe –

syn

Piot

ra L

iebe

, pół

ryba

ka?

Pete

r Kog

er>

Pete

r Cog

ere

Han

s Sch

mec

keH

ans S

war

cze

>H

ans S

chw

artz

e Pe

ter G

enne

wag

ePe

ter L

ytta

w>

Pete

r Litt

awPe

ter L

ittau

Ale

x Gen

new

age

Geo

rge W

esse

ryn

>Ju

rge W

esse

ryn

Wes

ster

ynT

hom

as L

ube*

Tom

asz L

ube –

syn

Piot

ra L

iebe

, pół

ryba

ka?

Bros

ie W

essr

ein

Ada

m P

feffe

r *Sa

rkau

; 153

9–15

69;

Ros

sitte

n; 1

539–

1569

, Han

s & Ja

cob;

Pylk

uppe

n; 1

539;

Pet

er P

feffe

rJo

cob

Zym

mer

man

n>

Zim

mer

man

nM

atth

eus Z

aber

Nic

las K

emre

r

Jurg

e Hin

gke

Mat

theu

s Kal

ckm

anPe

ter S

une

> (?

)R

uhne

Han

s Lan

ge*

Sark

au; 1

540:

Pau

el L

ange

?H

ans G

ennu

aLu

cas A

rnke

*Sa

rkau

, 153

9–15

40, A

rngk

?Jo

rgen

Boc

kitt

Tho

mas

Kut

zlitt

Han

s Per

ticke

Urb

an N

awdi

tte*

W 1

569

r. ni

e mia

ł wła

sneg

o do

mu,

dop

óki

go n

ie o

trzy

mał

, pła

cił j

ak p

ółry

bacy

Ros

sitte

n: 1

569,

Cle

wes

Nau

ditt

e (oj

ciec

)pó

łryb

acy/

służ

ba/k

omor

nicy

Pete

r Lyb

ye*

>Pe

ter L

iebe

*Pi

otr –

ojc

iec M

arci

na/T

omas

za?

Joco

b Zu

bren

ger

>Jo

cob

Zubr

inge

r Pe

ter P

omm

eren

gk,

ogro

dnik

kar

czm

arza

> (?

)Pe

ter V

hun


bela

1.3

. R

ossit

ten

(Ros

sitte

n pr

zed

zam

kiem

)

wyk

az 1

539/

40Tü

rken

steu

er,

Bd.

1, s

. 249

wyk

az 1

540

Türk

enst

euer

,Bd

. 1, s

. 137

i n.

wyk

az 1

542

Tü

rken

steu

er,

Bd.

1, s

. 189

i n.

wiz

ytac

ja 1

569

wB

s, s.

297

i n.

pow

iąza

nia z

inny

mi o

sada

mi

Urb

an M

ay b

urgg

raf

> (?

)>

Burg

graf

vom

Hov

ecr

uger

ynn

Clem

ent P

reus

chG

eorg

e Kaw

r>

Jurg

e Kaw

er>>

Pete

r Kau

re*

Kun

zen

1539

– sy

n M

ikoł

aja?

Mic

hel S

elha

nth*

>M

iche

l Sol

hunt

*>>

Jaco

b Se

hlhu

ndt*

Sark

au; 1

569;

Han

s Seh

lhun

dtN

egel

n; 1

540;

Mic

hel S

elhu

ndt

Joco

b Pf

effe

r*>

Jaco

b Pf

effe

r*>

Jaco

b Pf

effe

r*

Sark

au; 1

539–

1569

; Bar

tho-

lom

eus,

Han

s, Jo

seph

Kun

zen;

156

9, A

dam

Pfe

ffer

Pylk

uppe

n; 1

539;

Pet

er P

feffe

r

Han

s Pfe

ffer*

>H

ans P

feffe

r*Ja

cob

Paup

ell*

Sark

au; 1

539–

1569

; Bar

tho-

lom

eus,

Han

s, Jo

seph

Kun

zen;

156

9, A

dam

Pfe

ffer

Pylk

uppe

n; 1

539;

Pet

er P

feffe

rG

orge

Hor

nig

>Ju

rge H

orn

>Ju

rgen

Hor

nnPa

uel W

yth

>Pa

uel V

oigt

>> (?

)Ba

rtho

ltt W

itte

Geo

rge S

yrte

nig

>Ju

rge P

erte

nick

>> (?

)M

ertin

Ber

ssnic

kVa

lentin

Rig

k>

Valti

n Ey

ck>

Valti

n R

eich

eBe

nede

ct L

ytta

w>

Bene

dict

e Lut

awJu

rgen

Gro

ssde

Cle

in G

rege

r>

Cle

in G

rege

rM

iche

l Ran

icke

Bart

olom

eus P

auss

e>

Bart

el P

ause

Hen

rich,

der

Sch

neyd

er

Mat

z Bes

sr>

Mat

zs B

ose

Abr

aham

Kas

sel

Joco

b M

enge

>Jo

cob

Men

ge>

(?)

Jaco

b Ju

nger

Han

s Sup

et>

Han

s Sap

put

Mic

hael

Pec

keG

eorg

e Pau

r an

Bicz

ken

stath

>Ju

rge P

awr

Geo

rgen

Tru

law

Kun

tyss

che

Jurg

e Kaw

leC

lew

es N

audi

tte*

Kun

zen;

156

9; U

rban

Naw

ditt

e

Procesy demograficzne wśród ludności rybackiej w rejonie Zalewu Kurońskiego... 79Ja

cob

Sonn

ewes

seH

ans K

emre

r*K

unze

n, 1

539;

Nic

los K

emre

rJa

cob

Peck

eM

iche

l Nor

dew

ind

>M

iche

l Nor

dew

int

[Pau

el Py

cteni

gk]

> (?

?)M

atz P

uddi

g>

Mat

tes P

oddi

ck*

syn

Paue

l Pyc

teni

gk?

Urb

an K

raus

e*m

iesz

ka u

ojc

a, in

na o

soba

o ty

m n

a-zw

isku

nie w

ystę

puje

w sp

isie

Sark

au, 1

539,

Jaco

b C

raus

e?pó

łryb

acy/

służ

ba/k

omor

nicy

Paue

l Pyc

teni

gkA

ndre

s Kur

rePe

ter P

empe

Tabe

la 1

.4.

Neu

stat

h (P

ilkop

pen)

wyk

az 1

539/

40Tü

rken

steu

er,

Bd. 1

, s. 2

49 i

n.

wyk

az 1

540

Türk

enst

euer

, Bd

. 1, s

. 138

wyk

az 1

542

wiz

ytac

ja 1

569

wB

s, s.

298

i n.

pow

iąza

nia z

inny

mi o

sada

mi

Pete

r Pfe

ffer*

>> (?

)A

lexa

nder

Pep

er*

syn

Piot

ra z

1539

r.? S

arka

u; 1

539–

1569

;K

unze

n; 1

569,

Ada

m P

feffe

rR

ossit

ten;

153

9–15

69

Pete

r Lyb

e*>

Pete

r Lie

be*

>> (?

)de

r Lie

be*

Kun

zen;

153

9–15

40; P

eter

Lyb

eK

unze

n; 1

569;

Mer

tten

Lie

-be

; T

hom

as L

ube (

?)Ba

rtol

Lyb

e*>

Bart

el L

iebe

*H

ans P

ocke

l>

Han

s Bac

kel

Mer

tem

Per

win

Han

s Pid

ich*

>H

ans P

udig

k*G

eorg

en P

etni

cke*

Ros

sitte

n; 1

540,

Jurg

e Per

teni

ckR

ossit

ten;

154

2, M

atz P

uddi

gH

ynirc

h O

zeler

>H

einr

ich

Soler

Nic

kel R

undo

ck*

Kun

zen;

156

9, P

erdo

gk &

Per

dock

(?)

Joco

b G

essa

>Ja

cob

Kha

saA

nder

s Kat

lape

Andrzej Gierszewski80H

ans T

obe

>M

atzs

Tob

ePe

ter K

akul

lJo

cob

Gru

cze

>Ja

cob

Gru

tze

Han

s Sch

ultz

e

Pete

r Lyt

taw

*>

Pete

r Litt

aw*

Han

s Stu

geK

unze

n, 1

539–

1540

; Pet

er L

ytta

wR

ossit

ten;

153

9–15

40; B

ened

icte

Lut

awM

atz B

rese

rBa

rtol

d So

nwes

s*R

ossit

ten;

156

9; Ja

cob

Sone

wes

se

Tabe

la 1

.5.

Nid

den

wyk

az 1

539/

40w

ykaz

154

0Tu

rken

steu

er,

Bd. 2

, s. 1

14 i

n.w

ykaz

154

2 w

izyt

acja

156

9w

Bs,

s. 2

99 i

n.po

wią

zani

a z in

nym

i osa

dam

i

Kru

ger

Mer

tem

Jost

Kra

wße

*Ph

ilip,

der

Kem

rer

Ros

sitte

n; 1

569,

Urb

an K

raus

eM

erte

nn R

auch

Bros

i Sta

rrim

Pete

r Sch

mid

tM

atz K

ross

daM

atz P

antic

kA

man

Dic

khau

ttJh

an L

amm

atJa

cob

Mic

hel L

amm

att

>>M

erte

m L

amm

etVa

lentin

Sol

leyn

Han

s N

icla

s Rew

ter*

Her

man

Sark

au; 1

540,

Ber

nahr

d R

itter

(?)

Cas

par L

ange

Han

s Dau

mun

dtJo

cub

Ryts

tzen

ick*

Mer

tem

po

wią

zany

z Ja

n Ry

tzen

e?H

ans B

amba

Han

s Kai

geVa

lten

Kaw

erM

icha

el K

uhr

Lore

ntz L

ybitt

Jurg

enZ

cutz

erM

atth

eus

Pete

r Den

nJa

cob

Boeh

seG

rege

r Kaß

elke

Pete

r Dar

wid

e

Procesy demograficzne wśród ludności rybackiej w rejonie Zalewu Kurońskiego... 81M

atz P

etzs

chen

ko>>

Mic

hael

Pitz

schk

eH

erm

an L

amba

ttJa

n Ry

tzen

e*po

wią

zany

z Jo

cub

Ryts

tzen

ick?

półr

ybac

y/sł

użba

/kom

orni

cyG

etze

And

ris

Tabe

la 1

.6.

Kar

wei

tten

wyk

az 1

539/

40w

ykaz

154

0Tu

rken

steu

er,

Bd. 2

, s. 1

13 i

n.w

ykaz

154

2w

izyt

acja

156

9w

Bs,

s. 3

00 i

n.po

wią

zani

a z in

nym

i osa

dam

i

Cas

par,

der K

ruge

rK

ruge

rN

icla

s Gyb

be*

Jurg

en B

udler

, Kem

rer

Kun

zen;

153

9–15

69; P

eter

i M

erte

m G

ybbe

Hey

nric

k K

ukol

l>>

Mat

z Kuc

kulit

tH

ans S

upe

>>A

ntho

nius

Sup

eH

ans M

ukut

tM

iche

l Bat

zJo

rgen

Wic

keA

ndris

Bud

ell

And

re S

talle

ckM

atz D

obnu

s*M

atz D

obum

Pete

r Ruc

keM

atz W

anne

ck*M

atz W

amac

kJo

cub

Schk

ayde

rBa

rthe

l Gut

zH

ans L

aßs

Ant

in S

chw

igul

lM

atz W

ager

Bros

i Kau

seC

laus

Sec

kene

rPh

ilip

Rob

umJu

rgen

Kau

keT

hom

a Tel

lebu

tter

Pete

r Kal

itta*

Kar

wei

tten

; 156

9, N

icol

au C

alitt

Alb

rech

t Gan

sJu

rge D

ibra

Andrzej Gierszewski82Ja

cob

Paus

ske

Bert

helem

es P

olac

k*K

unze

n; 1

539–

1540

; And

res P

olag

kN

egel

n; 1

540,

Mer

tenn

Pel

leck

(?)

Mat

z Mec

ke*M

atz M

eike

półr

ybac

y/sł

użba

/kom

orni

cyN

icol

au C

alitt

*K

arw

eitt

en; 1

569,

Pet

er K

alitt

aA

ntho

nius

be

y Phi

lip R

ogdu

m [R

obum

– A

.G.]

[Pete

r Ruc

ke]

>> (?

)M

ertt

en R

auck

bey M

ichae

l Bah

tz [M

iche

l Bat

z – A

.G]

Tabe

la 1

.7.

Neg

eln

wyk

az 1

539/

40w

ykaz

154

0Tu

rken

steu

er,

Bd. 2

, s. 1

12 i

n.w

ykaz

154

2 w

izyt

acja

156

9po

wią

zani

a z in

nym

i osa

dam

i

Jörg

eA

ndre

s Gau

tsch

e

Bart

ell S

uber

Mic

hell

Seel

hund

t*R

ossit

ten,

153

9–40

; Mic

hel S

elha

ntt

Sark

au; 1

569;

Han

s Seh

lhun

dt

Jacu

b G

auts

che

Mer

tenn

Key

erJö

rge S

uber

rT

hom

as K

rebs

Pete

r Hab

icht

Jörg

e Pyp

itt

Mer

tenn

Pel

leck

*N

idde

n; 1

569,

Ber

them

eles

Pol

ack

Kun

zen;

153

9–15

40; A

ndre

s Pol

agk


Tabe

la 1

.8.

Schw

arzo

rt

wyk

az 1

539/

40w

ykaz

154

0Tu

rken

steu

er,

Bd. 2

, s. 1

22

wyk

az 1

542

Tur-

kens

teue

rw

izyt

acja

156

9po

wią

zani

a z in

nym

i osa

dam

i

Arn

ick

Kaw

erJa

cub

Myt

teni

ckBa

rtel

l Maw

erM

artin

Kaw

rPe

ter M

ere

Jhan

Maw

erA

ntho

nius

Sam

eytt

Jorg

e Pfle

ger

Jann

Gru

msc

hA

rnic

k K

raw

ßeA

ndre

s Dym

bspó

łryb

acy/

służ

ba/k

omor

nicy

And

ris K

ursc

hH

ans S

irbir

Mic

hell

Dam

mar


bela

1.9

. In

nsse

wyk

az 1

539/

40Tu

rken

steu

er,

Bd.

1, s

. 250

wyk

az 1

540

Turk

enst

euer

,Bd

. 1, s

. 138

wyk

az 1

542

Turk

en-

steu

er, B

d. 1

, s. 1

89 i

n.w

izyt

acja

156

9w

Bs,

s. 3

01 i

n.po

wią

zani

a z in

nym

i osa

dam

i

Cry

gery

nne

Kru

ger

Paue

l Ste

nzin

g>

Spitz

ingk

Paue

l Spi

tzin

g>

Paue

l Spi

tzin

gN

icol

ae B

alde

r*>

Bald

yr*

Bald

ir*>>

Aug

ustin

Bal

dere

*Le

y; 1

542:

Bal

dir

Rat

kis

>St

enze

l Rot

kisc

hke

[Geo

rge S

lebis]

>Sc

hlep

s>>

Pete

r Sch

lepne

Paue

l Vle

ische

r>>

Pete

r Les

che

Jane

l Mul

tz>>

Urb

an M

itzPa

ris K

yrsli

g*>

Kax

tigk*

>>A

ndris

Kac

kstir

Ley;

154

2, P

oris!

!N

arw

il>>

(?)

Bend

ecit

Nap

will

Sten

czel

Pip

er>

Pipp

er>

Paue

l Vite

rM

etz K

ensli

g>

Ken

selis

Mat

heus

God

e*Sa

rkau

; 156

9, G

eorg

en G

ode

Bene

dict

Din

ster

>D

uste

r>

Bene

dict

Dus

ter

Basti

an H

ourm

ann*

>H

ofem

an*

Basti

an H

offm

ann*

>>C

hrist

off H

offm

ann*

Ley;

153

9, 1

569

Hou

eman

n, H

offm

an

Paue

l Kar

this

>Pa

uel K

orth

Ada

m P

akai

ti*oj

ciec

: Dom

inic

k Po

kaiti

s &

Gab

riel P

akai

tis (?

)M

iczu

s Kus

trus

>K

usau

sW

antz

el T

asch

eW

aytig

Aga

then

man

>A

gate

r Mah

nBr

osie

n Ba

hrC

aspa

r Kem

er>

Kem

erC

aspa

r Cam

erer

Mor

itz B

ahr

Jaco

b Sc

hudd

e>

Schk

udel

Jhan

e Sch

oick

e*J

hane

Sch

ultz

eG

eorg

e Gen

zW

entz

el T

asch

Pete

r Wag

ene

*Geo

rge G

enz K

agsti

gk sw

oger

Joco

l Wat

unN

arw

ill W

inse

Paue

l Spa

geJh

anel

Gin

ssde

*Sa

rkau

; 156

9; B

arth

el G

lons

sde

Gre

ger L

aysa

reM

ikus

ch A

ngel

degk

Procesy demograficzne wśród ludności rybackiej w rejonie Zalewu Kurońskiego... 85pó

łryb

acy/

służ

ba/k

omor

nicy

Geo

rge S

lebi

sSc

hone

Pet

erJa

ne W

inse

Dom

inic

k Po

kaiti

sG

abrie

l Pak

aitis

Miss

a Wid

aPe

ter R

osem

ocke

Jane

l Len

geJu

rge L

apin

sSt

anne

Bei

nbet

t

Tabe

la 1

.10.

Le

y

wyk

az 1

539/

40Tu

rken

steu

er,

Bd. 1

, s. 2

50 i

n.

wyk

az 1

540

Turk

enst

euer

, Bd

. 1, s

. 138

wyk

az 1

542

Turk

en-

steu

er, B

d. 1

, s. 1

89 i

n.w

izyt

acja

156

9w

Bs,

s. 3

03 i

n.po

wią

zani

a z in

nym

i osa

dam

i

Seba

stian

Zey

geler

kru

ger

Kru

ger

Nic

olai

, der

sc

henc

kerm

an>

Sche

nker

sche

n m

anN

icol

ai d

er S

chen

-ke

rin m

ann

>M

icol

ay S

chen

cker

Schu

ltis

der s

chul

tz>

(?)

Clem

ent S

chol

ter

Urb

an N

icke

l auf

f Ly

ben

erbe

>U

rban

Nic

kel

Urb

an N

icke

l>

Urb

an N

icke

l

Han

s Mug

er>

Han

s Mug

er>>

Valti

n N

oger

Geo

rge B

rasti

gk>

Bras

ticke

nBr

astic

k>>

Paue

l Bra

schk

eH

ans L

ange

>H

ans L

ange

nick

e

Sten

tzel

l Dai

neM

ikau

t>>

(?)

Asm

us M

auka

utJa

nel H

yneg

sche

man

Jane

ll H

einr

ich

Baltu

sch

Run

stug

k*B

alut

sch R

ustu

ckJa

nelle

Nau

sede

*G

rege

r Bar

sket

teA

ckm

inge

: 153

9; W

ytku

s Nan

sede

Way

tigk

Bijo

r>

Beye

rBe

yoht

Stef

fan

Kau

pe

Andrzej Gierszewski86G

eorg

e Kag

schy

th*

>K

öxsti

gk*

>> (?

)Ja

cob

Koc

hsch

eis

Inns

se; 1

539–

1569

, Kag

stick

-Kam

stir

Bern

athe

Tur

gkch

eBa

ltig*

Pete

r Bal

tig*

Cas

par G

ross

eA

ckm

inge

: 154

0; B

altig

Nye

clas

Wyk

idon

th>

Wisk

etha

ntN

icol

as W

ilcke

then

ndPe

ter S

cheb

lack

Nyc

lae M

uthe

>N

iclo

s Mut

hSt

entz

ell I

nnac

kM

aury

cius

Bart

el B

ach

Hei

nric

h Br

ossg

en

Pete

r Zey

sygk

>Pe

ter Z

eisig

>>M

icha

el Z

ischk

e>>

Balth

olt Z

ischk

e

Bart

holo

meu

s Bet

he?

Beth

e>>

Asm

an B

ette

>>H

ans B

ette

>>M

etth

eus B

ette

Pfle

yb P

osse

rer

Busm

Bru

ser

Basti

an B

agar

e*B

astia

n Ba

gare

Taur

yn P

yrst

elle

auf

Tho

mas

Kirg

ithen

erbe

Pors

telle

Han

s Bag

are

Bart

olom

eus B

icltr

asch

> (?

)Ba

ltrus

chSi

mon

Bag

are

*Sim

on B

arga

reM

athe

us H

ouem

ann*

>>>

Asm

us H

offm

an*

Inns

se; 1

539,

156

9 H

ourm

ann,

Hov

eman

nJe

roni

mus

Wyl

ine

Mar

tine B

etw

ich

>> (?

)M

erte

n Be

rnat

tJa

nel B

ulM

assu

te>>

(?)

Paue

l Mas

otte

Bald

ir*M

icko

lay D

alle

*Mic

olay

Dal

leIn

nsse

; 154

2: B

aldi

rPo

ris*

Jani

ck L

aude

mie

Inns

e, 15

39–1

540

Paris

Kyr

slig!

!pó

łryb

acy/

służ

ba/k

omor

nicy

Jaco

b K

aub

oder

Cau

r>>

H

ans W

icka

ndte

*oj

ciec

: Ins

e; 1

539–

1540

: Nye

c-la

s Wyk

idon

th (W

isket

hant

) ?A

ndre

s Zco

pe>

And

res Z

uppe

Sten

zel P

eckl

aJa

nitz

Mili

tzPe

ter K

arw

eJa

nisc

h Be

ssem


Tabe

la 1

.11.

A

ckel

ers (

Sem

nick

en 1

569)

wyk

az 1

539/

40Tu

rken

steu

er,

Bd.

1, s

. 251

wyk

az 1

540

Turk

enst

euer

, Bd

. 1, s

. 138

wyk

az 1

542

Turk

enst

euer

, B

d. 1

, s. 1

89 i

n.

wiz

ytac

ja 1

569

wB

s, s.

304

i n.

pow

iąza

nia z

inny

mi o

sada

mi

Mic

hael

Dar

wel

leLu

cas S

chre

bell

Bros

ien

Schr

ebel

lA

ntho

nius

Dar

ge>

Ant

honi

i Dar

ii>

Ant

honi

us D

arga

błęd

nie w

ymie

nion

y dw

ukro

tnie

w 1

539

Sten

czel

Mer

kat

>M

erka

tzA

lex C

usai

tis*A

lex L

ucai

tisBu

gstu

dtPa

uel A

rhlis

chke

*Pau

el C

argl

ischk

eLu

cas S

tube

r>

Luca

s Stu

bert

>Lu

cas S

tubr

e

Her

man

Lac

kyth

>La

ncky

t>>

Jane

Luc

oite

*Jane

Luc

aitti

sH

erm

ans T

ocht

erm

an (?

)>>

Jorg

e Luc

aite

Met

heus

Bud

ener

>M

atz B

uden

erJo

cob

Bude

ner

>Ja

cob

Bude

ner

>Ja

cob

Bude

nick

eBa

rtku

s Pus

tute

>>Pa

tku

Pust

ute

Pete

r Pus

tute

>>Lu

cas P

ustu

teK

arp

Schu

ne Jh

ane

Jane

Kre

bstig

k>

Gno

bstig

k>>

Jani

ck K

erde

nick

>>Be

nedi

ct K

erde

nick

Kol

le S

tras

ader

to

chte

rman

Geo

rgen

Kau

ser

Balc

ze S

chol

cze

>de

r Sch

ultis

Mel

cher

Witk

aite

Ba

ltig

Petr

asch

Witk

aite

Ley;

154

2, P

eter

Bal

tigJa

nelle

Wyc

balle

>W

erbo

leut

utis

>> (?

)St

entz

el W

erbe

ll>>

(?)

Paue

l Wer

beck

Stec

zel S

pagy

s>

Spad

ePe

tter

igk

Her

glys

Valti

n Le

bett

Andrzej Gierszewski88W

ytku

s Nan

sede

au

f der

Loy

enn

Sten

ck D

aine

Nic

olae

Bru

ckA

ndris

Nar

otte

Ges

Mas

ayka

ythe

au

s der

Ber

synn

Jani

ck G

edw

elai

te

Way

tikus

Str

asW

eytk

usEl

ias M

ickn

aitis

Wyt

kus N

anse

de

auf d

er L

oyen

nEl

ias B

altz

aitis

*Elia

s Bal

tzai

ti

Ley;

153

9, Ja

nelle

Nau

sede

Mic

hel K

utel

le

>K

ulel

lis>>

(?)

Janu

cks K

ullis

Pett

erig

Abk

aute

n>

Abg

autis

H

ans L

auck

itte

Ja

cob

Lauc

kitt

e*Ja

cob

Lanc

kaiti

s

Kal

we

półr

ybac

y/sł

użba

/kom

orni

cyW

alle

kaJa

nick

Was

per

Jank

is D

arw

ele

Jorg

el W

alic

kau

>>N

icla

i Pus

tute

Poto

mek

Bar

tosz

a alb

o Pi

o-tr

a Pus

tute

z 15

39 r.

?Pe

tras

ch K

indy


Osada sarkau kunzen (Rossitten przed kościołem) Osada Rossitten

(Rossitten przed zamkiem)neustath

(pillkoppen) 1539 1540 1541 1569 1539 1540 1541 1569 1539 1540 1541 1569 1539 1540 1541 1569Karczmarze 1 1 1 2 1 1 1 Karczmarze 1 1 1 1 1Rybacy 31 31 31 32 20 12 16 23 Rybacy 17 16 15 22 10 9 10 10Półrybacy - - - 19 - - - 1 Półrybacy 1Komornicy 7 5 7 3 7 3 Komornicy 3 0Służba 15 10 Służba 6 6Razem 39 37 39 68 24 19 20 35 Razem 21 17 16 30 10 9 10 17Razem rybaków 39 37 39 53 21 12 17 25 Razem rybaków 18 17 16 24 10 9 10 11Prognoza 103 101 103 136 66 43 54 83 Prognoza 57 51 48 76 30 27 30 39Wzrost 1539/1540 -1,94% -34,85% Wzrost 1539/1540 -10,53% -10,00%Wzrost 1540/1541 1,98% 25,58% Wzrost 1540/1541 -5,88% 11,11%Wzrost 1541/1569 32,04% 53,70% Wzrost 1541/1569 58,33% 30,00%

Min. Max. Rotacja max.

Rotacja min. Min. Max. Rotacja

max.Rotacja

min. Min. Max. Rotacja max.


max.Rotacja

min.Stabilność 1539/1540 91,89% 94,59% 8,11% 5,41% 89,47% 94,74% 10,53% 5,26% Stabilność 1539/1540 88,24% 94,12% 11,76% 5,88% 100,00% 100,00% 0,00% 0,00%Stabilność 1540/1539 87,18% 89,74% 12,82% 10,26% 70,83% 75,00% 5,68% 9,85% Stabilność 1540/1539 71,43% 76,19% 28,57% 23,81% 90,00% 90,00% 0,00% 0,00%Stabilność 1540/1569 14,71% 25,00% 85,29% 75,00% 20,00% 20,00% 80,00% 80,00% Stabilność 1540/1569 26,67% 36,67% 73,33% 63,33% 0,00% 11,76% 100,00% 88,24%Stabilność 1569/1540 27,03% 45,95% 72,97% 54,05% 36,84% 36,84% 63,16% 63,16% Stabilność 1569/1540 47,06% 64,71% 52,94% 35,29% 0,00% 22,22% 100,00% 77,78%

Osada nidden karwaiten Osada negeln schwarzort 1539 1540 1541 1569 1539 1540 1541 1569 1539 1540 1541 1569 1539 1540 1541 1569Karczmarze [1] 1 1 1 [1] 1 1 1 Karczmarze [1] 1 1 [1]Rybacy [19] 19 16 17 [11] 11 10 19 Rybacy [10] 10 10 [17] [11] 11 [12] [15]Półrybacy 5 5 Półrybacy [2]Komornicy 2 3 Komornicy 0 [1]Służba 10 4 Służba 0 [3] 3Razem 20 20 22 30 12 12 16 27 Razem 11 11 11 18 14 14 14 15Razem rybaków 20 20 22 18 12 12 16 20 Razem rybaków 11 11 11 18 11 11 15 15Prognoza 60 60 56 66 36 36 38 67 Prognoza 33 33 33 54 36 36 39 45Wzrost 1539/1540 0,00% 0,00% Wzrost 1539/1540 0,00% 0,00%Wzrost 1540/1541 -6,67% 5,56% Wzrost 1540/1541 0,00% 5,56%Wzrost 1541/1569 17,86% 76,32% Wzrost 1541/1569 63,64% 15,38%



max.Rotacja



max.Rotacja

min.Stabilność 1539/1540 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. Stabilność 1539/1540 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.Stabilność 1540/1539 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. Stabilność 1540/1539 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.Stabilność 1540/1569 6,67% 6,67% 93,33% 93,33% 7,41% 11,11% 92,59% 89,89% Stabilność 1540/1569 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.Stabilność 1569/1540 10,00% 10,00% 90,00% 90,00% 16,67% 25,00% 83,33% 75,00% Stabilność 1569/1540 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.

Tabela 2. Trendy demograficzne na Mierzei Kurońskiej oraz na wschodnim brzegu Zalewu Kurońskiego (Inse, Loy, Ackelers)Uwaga! W klamrach […] podano szacunkowe wielkości populacji na postawie informacji przytaczanych przez F. Mager, op. cit., s. 122–187. Dla 1539 r. dane odzwierciedlają warunki z 1540 r.


Osada sarkau kunzen (Rossitten przed kościołem) Osada Rossitten

(Rossitten przed zamkiem)neustath

(pillkoppen) 1539 1540 1541 1569 1539 1540 1541 1569 1539 1540 1541 1569 1539 1540 1541 1569Karczmarze 1 1 1 2 1 1 1 Karczmarze 1 1 1 1 1Rybacy 31 31 31 32 20 12 16 23 Rybacy 17 16 15 22 10 9 10 10Półrybacy - - - 19 - - - 1 Półrybacy 1Komornicy 7 5 7 3 7 3 Komornicy 3 0Służba 15 10 Służba 6 6Razem 39 37 39 68 24 19 20 35 Razem 21 17 16 30 10 9 10 17Razem rybaków 39 37 39 53 21 12 17 25 Razem rybaków 18 17 16 24 10 9 10 11Prognoza 103 101 103 136 66 43 54 83 Prognoza 57 51 48 76 30 27 30 39Wzrost 1539/1540 -1,94% -34,85% Wzrost 1539/1540 -10,53% -10,00%Wzrost 1540/1541 1,98% 25,58% Wzrost 1540/1541 -5,88% 11,11%Wzrost 1541/1569 32,04% 53,70% Wzrost 1541/1569 58,33% 30,00%



max.Rotacja



max.Rotacja


Osada nidden karwaiten Osada negeln schwarzort 1539 1540 1541 1569 1539 1540 1541 1569 1539 1540 1541 1569 1539 1540 1541 1569Karczmarze [1] 1 1 1 [1] 1 1 1 Karczmarze [1] 1 1 [1]Rybacy [19] 19 16 17 [11] 11 10 19 Rybacy [10] 10 10 [17] [11] 11 [12] [15]Półrybacy 5 5 Półrybacy [2]Komornicy 2 3 Komornicy 0 [1]Służba 10 4 Służba 0 [3] 3Razem 20 20 22 30 12 12 16 27 Razem 11 11 11 18 14 14 14 15Razem rybaków 20 20 22 18 12 12 16 20 Razem rybaków 11 11 11 18 11 11 15 15Prognoza 60 60 56 66 36 36 38 67 Prognoza 33 33 33 54 36 36 39 45Wzrost 1539/1540 0,00% 0,00% Wzrost 1539/1540 0,00% 0,00%Wzrost 1540/1541 -6,67% 5,56% Wzrost 1540/1541 0,00% 5,56%Wzrost 1541/1569 17,86% 76,32% Wzrost 1541/1569 63,64% 15,38%



max.Rotacja



max.Rotacja

min.Stabilność 1539/1540 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. Stabilność 1539/1540 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.Stabilność 1540/1539 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. Stabilność 1540/1539 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.Stabilność 1540/1569 6,67% 6,67% 93,33% 93,33% 7,41% 11,11% 92,59% 89,89% Stabilność 1540/1569 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.Stabilność 1569/1540 10,00% 10,00% 90,00% 90,00% 16,67% 25,00% 83,33% 75,00% Stabilność 1569/1540 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.


Osada inse loy Osada ackelers/semnicken suma brzeg (wójtostwo w szakach)

1539 1540 1541 1569 1539 1540 1541 1569 1539 1540 1541 1569 1539 1540 1541 1569Karczmarze 1 0 1 1 [1] 1 Karczmarze 0 0 0 2 1 [1] 2Rybacy 15 17 23 21 18 28 Rybacy 21 15 30 57 50 [50] 81Półrybacy Półrybacy 0 0 0 0Komornicy 1 9 1 5 Komornicy 6 2 0 0 20Służba 3 5 Służba 5 0 0 0 13Razem 17 17 36 23 19 39 Razem 21 15 41 61 51 51 116Razem rybaków 16 17 24 22 19 29 Razem rybaków 21 15 30 59 51 51 83Prognoza 49 51 84 67 57 97 Prognoza 63 45 101 179 153 153 282Wzrost 1539/1540 4% -14,93% Wzrost 1539/1540 -29% -14,53%Wzrost 1540/1569 65% 70,18% Wzrost 1540/1569 173% 84,31%Wzrost 1539/1569 71% 44,78% Wzrost 1539/1569 60% 57,54%



max.Rotacja



max.Rotacja


Osada suma mierzeja (wójtostwo szaki) suma mierzeja (urząd kłajpedzki) Osada suma dla mierzei suma dla mierzei i stałego brzegu 1539 1540 1541 1569 1539 1540 1541 1569 1539 1540 1541 1569 1539 1540 1541 1569

Karczmarze 3 2 3 5 [3] 3 3 [3] Karczmarze [6] 5 6 [8] [8] 6 [7] [10]Rybacy 78 68 72 87 [51] 51 48 [68] Rybacy [129] 119 120 [155] [186] 169 [170] [236]Półrybacy 0 0 0 21 0 0 12 [0] Półrybacy 0 0 12 [21] [0] 0 [12] [21]Komornicy 13 12 10 0 0 0 1 [5] Komornicy [13] 12 11 [5] [15] 12 [11] [25]Służba 0 0 0 37 [3] 3 0 [14] Służba [3] 3 0 [51] [3] 3 0 [64]Razem 94 82 85 150 57 57 64 90 Razem 151 139 149 240 212 190 200 356Razem rybaków 81 70 75 113 54 54 63 71 Razem rybaków 135 124 138 184 194 175 177 267Prognoza 256 222 235 334 165 165 166 232 Prognoza 421 387 413 587 600 540 554 848Wzrost 1539/1540 -13,28% B.D. Wzrost 1539/1540 -8,08% -10,00%Wzrost 1540/1569 5,86% 0,61% Wzrost 1540/1569 6,72% 57,04%Wzrost 1541/1569 42,13% 39,76% Wzrost 1541/1569 42,13% 53,06%Wzrost 1539/1569 30,47% [39,76%] Wzrost 1539/1569 39,43% 41,33%



max.Rotacja



max.Rotacja

min.Stabilność 1539/1540 91,46% 95,12% 8,54% 4,88% b.d. b.d. b.d. b.d. Stabilność 1539/1540 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.Stabilność 1540/1539 79,79% 82,98% 20,21% 17,02% b.d. b.d. b.d. b.d. Stabilność 1540/1539 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.Stabilność 1540/1569 22,12% 32,74% 77,88% 67,26% b.d. b.d. b.d. b.d. Stabilność 1540/1569 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.Stabilność 1569/1540 30,49% 45,12% 69,51% 54,88% b.d. b.d. b.d. b.d. Stabilność 1569/1540 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.

Tabela 2. ciąg dalszyUwaga! W klamrach […] podano szacunkowe wielkości populacji na postawie informacji przytaczanych przez F. Mager, op. cit., s. 122–187. Dla 1539 r. dane odzwierciedlają warunki z 1540 r.


Osada inse loy Osada ackelers/semnicken suma brzeg (wójtostwo w szakach)

1539 1540 1541 1569 1539 1540 1541 1569 1539 1540 1541 1569 1539 1540 1541 1569Karczmarze 1 0 1 1 [1] 1 Karczmarze 0 0 0 2 1 [1] 2Rybacy 15 17 23 21 18 28 Rybacy 21 15 30 57 50 [50] 81Półrybacy Półrybacy 0 0 0 0Komornicy 1 9 1 5 Komornicy 6 2 0 0 20Służba 3 5 Służba 5 0 0 0 13Razem 17 17 36 23 19 39 Razem 21 15 41 61 51 51 116Razem rybaków 16 17 24 22 19 29 Razem rybaków 21 15 30 59 51 51 83Prognoza 49 51 84 67 57 97 Prognoza 63 45 101 179 153 153 282Wzrost 1539/1540 4% -14,93% Wzrost 1539/1540 -29% -14,53%Wzrost 1540/1569 65% 70,18% Wzrost 1540/1569 173% 84,31%Wzrost 1539/1569 71% 44,78% Wzrost 1539/1569 60% 57,54%



max.Rotacja



max.Rotacja


Osada suma mierzeja (wójtostwo szaki) suma mierzeja (urząd kłajpedzki) Osada suma dla mierzei suma dla mierzei i stałego brzegu 1539 1540 1541 1569 1539 1540 1541 1569 1539 1540 1541 1569 1539 1540 1541 1569

Karczmarze 3 2 3 5 [3] 3 3 [3] Karczmarze [6] 5 6 [8] [8] 6 [7] [10]Rybacy 78 68 72 87 [51] 51 48 [68] Rybacy [129] 119 120 [155] [186] 169 [170] [236]Półrybacy 0 0 0 21 0 0 12 [0] Półrybacy 0 0 12 [21] [0] 0 [12] [21]Komornicy 13 12 10 0 0 0 1 [5] Komornicy [13] 12 11 [5] [15] 12 [11] [25]Służba 0 0 0 37 [3] 3 0 [14] Służba [3] 3 0 [51] [3] 3 0 [64]Razem 94 82 85 150 57 57 64 90 Razem 151 139 149 240 212 190 200 356Razem rybaków 81 70 75 113 54 54 63 71 Razem rybaków 135 124 138 184 194 175 177 267Prognoza 256 222 235 334 165 165 166 232 Prognoza 421 387 413 587 600 540 554 848Wzrost 1539/1540 -13,28% B.D. Wzrost 1539/1540 -8,08% -10,00%Wzrost 1540/1569 5,86% 0,61% Wzrost 1540/1569 6,72% 57,04%Wzrost 1541/1569 42,13% 39,76% Wzrost 1541/1569 42,13% 53,06%Wzrost 1539/1569 30,47% [39,76%] Wzrost 1539/1569 39,43% 41,33%



max.Rotacja



max.Rotacja

min.Stabilność 1539/1540 91,46% 95,12% 8,54% 4,88% b.d. b.d. b.d. b.d. Stabilność 1539/1540 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.Stabilność 1540/1539 79,79% 82,98% 20,21% 17,02% b.d. b.d. b.d. b.d. Stabilność 1540/1539 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.Stabilność 1540/1569 22,12% 32,74% 77,88% 67,26% b.d. b.d. b.d. b.d. Stabilność 1540/1569 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.Stabilność 1569/1540 30,49% 45,12% 69,51% 54,88% b.d. b.d. b.d. b.d. Stabilność 1569/1540 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.


Tabela 3. Średnia wartość inwentarza w osadach rybackich na Mierzei Kurońskiej z uwzględnieniem in-nych osad rybackich wokół Zalewu Kurońskiego na podstawie spisów Türkensteuer z lat 1539–1540

Osa

da

licz

ba n

acht

war

tość

max

.

war

tość

min

.

śred

nia w

arto

ść

licz

ba m

iesz

kańc

ów

płac

ącyc

h po

date

k

licz

ba ry

bakó

w b

ez

żyw

ego

inw

enta

rza

inw

enta

rz w

pos

ia-

dani

u ka

rczm

arza

urząd w szakach (*urząd w Rossitten)Sarkau* 167,75 30 0 5,41 31 7 30Kunzen* 121 21,75 1,25 5,76 21 3 21,75Rossitten* 165,5 38 1 8,28 20 3 28,25Pillkoppen* 50,25 9 1,5 5,03 10 0 brakInse* 56,5 12 1 3,53 16 1 12Loy* 86,75 17 0 4,13 21 1 17Ackelers* 229 20,25 4,5 10,90 21 0 brakPostnicken (Vitte) 312 30 0 11,56 27 3 30Schaaken (Vitte) 317 31 1,5 10,23 31 13 31

urząd w kłajpedzie

Nidden 54 17,25 0 2,84 19 3 (2 zbiegło) 17,25

Karwayten 62 24,25 1,5 5,17 12 1 24,25Negeln 60,5 9 2,75 5,50 11 0 8,5Schwarzort 56,75 8,5 2,75 5,16 11 3 brakKl. Vitte (Memel) 65,25 10,25 0 3,11 21 5 brak (?)Gr. Vitte (Memel) 71,25 12,25 0 3,39 21 1 brak (?)Windenburg 415,25 26,75 1,75 12,21 34 0 17,75Schwentzeln 57 34 3,5 9,50 6 0 34

Russ 334,5 22,75 0,25 6,56 51 (1 zbiegł) 4 22,75

In der Kerkell 123,5 17 1 5,15 24 0 brakSchmeltze 367,75 17,25 0 8,17 45 2 11

Schyrwyck 107 10,75 0 4,28 25 (1 zbiegł) 3 brak

urząd w labiawie (Ragneta)Labiawa (Liszka) 192 29 0 21,33 9 1 (zbiegł) 22,25Pudelorth 51,25 16 0 8,54 6 0 brakWiepe 58,5 22 3 4,88 12 0 22,5Nemonien (Mimelin) 24,25 5,25 2 3,46 7 0 brakGilge 104 14 1 5,78 18 4 13,5Labegiennen 83,25 13 7 10,41 8 0 brakTawle 112 37 17,25 28,00 4 0 brakInse (rag) 72,25 31 1,5 6,02 12 1 31Thabe 58,5 10 2,5 5,32 11 0 brak

PRUTHENIA

Pismo poświęcone Prusom i ludom bałtyjskim

VIII

Zeitschrift für Geschichte und Kultur der Prußen

und der baltischen Völker

Journal of the history of Prussians and the Baltic Nations

Rada Naukowa: Wiesław Długokęcki, Kazimierz Grążawski, Sławomir Jóźwiak,

Jacek Kowalewski, Wojciech Nowakowski, Norbert Ostrowski, Leszek P. Słupecki, Matthias Wemhoff

Komitet Redakcyjny: Grzegorz Białuński (redaktor), Mirosław J. Hoffmann, Alina Kuzborska,

Jerzy M. Łapo, Marek M. Pacholec, Bogdan Radzicki (zastępca redaktora), Ryszard Sajkowski, Joachim Stephan, Seweryn Szczepański (sekretarz)

Pozaautorskie tłumaczenia streszczeń i spisu treści: j. niemiecki – Joachim Stephan;

j. rosyjski – Seweryn Szczepański;j. angielski – Seweryn Szczepański, Andrzej Gierszewski

Opracowanie graficzne, skład (DTP) i projekt okładki: Marek M. Pacholec

Edycja wspólna Towarzystwa Naukowego

Prutheniaoraz

Ośrodka Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie

ISSN: 1897-0915

Olsztyn 2013

Czasopismo Pruthenia ukazuje się równolegle w wersji drukowanej oraz elektronicznej

Wersja elektroniczna (PDF) Rocznika dostępna jest pod adresem: http://pismo.pruthenia.pl

Wydanie drukowane jest wersją pierwotną czasopisma

Wydanie współfinansowane ze środków Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego

Umowa nr KE.62.2014/MM

Pruthenia, 2013, t. VIII, Spis treści Inhaltsverzeichnis Contents314

C O n T e n T s

hisTORy Of pRussians and BalTiC naTiOns

Alicja Dobrosielska, Bogdan Radzicki,

Between Cholinun and Rome. Change as Autopoiesis a social system Prussians 7

Andrzej Gierszewski, Demographic processes of fishermen population in the region of the Curonian Lagoon 59

BalTiC aRChaeOlOgy

Marek F. Jagodziński, Cultural affiliation the Vistula estuary region from 1st to 9th century in the light of archaeological and historical sources 97

Vladymir I. Kulakov, Kleine Kaup: two forms of rituals 127

Sławomir Wadyl, Early medieval settlement complex in Rejsyty, comm. Rychliki (site 1–2) in the light of archaeological research 149

sOCieTy – CulTuRe – language

Grzegorz Białuński, Bruno of Querfurt. Memory and cult 167

Seweryn Szczepański, Eikim kruwom! or, „Let us go for an assembly!”: Remarks on the collection of kriwulas from ethnographic repertories of the Altertumsgesellschaft Insterburg and the durability of Old Prussian tradition 181

ClassiC

Alicja Dobrosielska, Grzegorz Białuński,

The discreet charm of sources, or on the validity of the work of Max Toeppen: „Exkurs über die Verschreibungen des Ordens für Stammprußen im 13. Jahrhundert” 197

Max Pollux Toeppen, Exkurs über die Verschreibungen des Ordens für Stammprußen im 13. Jahrhundert 219

Contents Inhaltsverzeichnis Spis treści Pruthenia, 2013, t. VIII 315

pOleMiCs – disCussiOns – ReViews

Roman Shiroukhov, Konstantin Skvortsov,

New publication of the Kaup-Wiskiauten data 243

Vladymir I. Kulakov, Response to my former students 265

Jarosław Ościłowski, More on localization of Wallewona-Wisenburg 271

(Review) Ziemie pruskie w podręcznikach Polski, Niemiec, Litwy i Rosji, red. I. Lewandowska, S. Zloch, s. 331, Olsztyn 2013 ( Joanna Sokal) 287

aCadeMiC ChROniCle

Jan Gancewski, Report on activities Pruthenia Society for the year 2012 295

Heino Neumayer, In memory of Wilfried Menghin 1942–2013 303

Joanna Fonferek, Mirosław Marcinkowski,

Urszula Sieńkowska,

Archaeological research of the former Teutonic Order Castle in Elbląg 307

Contributors 311


i n h a lT s V e R z e i C h n i s

gesChiChTe deR pRussen und deR BalTisChen VölkeR


Zwischen Cholinun und Rom. Kultureller Wandel als Autopoiesis des Gesellschaftssystems der Prußen 7

Andrzej Gierszewski, Demographische Prozesse unter der Fischerbevölkerung am Kurischen Haff im 16. Jahrhundert 59

BalTisChe aRChäOlOgie

Marek F. Jagodziński, Schriftliche und archäologische Quellen zur ethnokulturellen Zugehörigkeit des Flussmündungsgebiets der Weichsel vom vom 1. bis das 9. Jahrhundert 97

Vladymir I. Kulakov, Klein Kaup: Zwei Formen von Bestattungsbräuchen 127

Sławomir Wadyl, Der frühmittelalterliche Siedlungskomplex in Rossitten, Gemeinde Reichenbach (Siedlungspunkte 1–2) im Licht der archäologischen Forschung 149

gesellsChafT – kulTuR – spRaChe

Grzegorz Białuński, Bruno von Querfurt. Gedächtnis und Kult 167

Seweryn Szczepański, Eikim kruwom! oder, „Gehen wir zur Versammlung!” Bemerkungen zur Sammlung von kriwulas in den ethnographischen Sammlungen der Altertumsgesellschaft Insterburg und der Beständigkeit der altpreußischen Tradition 181

klassik


Der diskrete Charme der Quellen oder über die Aktualität der Arbeit von Max Toeppen: „Exkurs über die Verschreibungen des Ordens für Stammprußen im 13. Jahrhundert” 197



pOleMiken – diskussiOnen – BeweRTungen

Roman Shiroukhov, Konstantin Skvortsov,

Eine neue Veröffentlichung der Materialien des Friedhofs von Kaup-Wiskiauten 243

Vladymir I. Kulakov, Meinen früheren Schülern 265

Jarosław Ościłowski, Noch einmal zur Lokalisierung von Wallewona-Wisenburg 271

(Bewertung) Ziemie pruskie w podręcznikach Polski, Niemiec, Litwy i Rosji, red. I. Lewandowska, S. Zloch, s. 331, Olsztyn 2013 ( Joanna Sokal) 287

ChROnik

Jan Gancewski, Tätigkeitsbericht der Gesellschaft Pruthenia für das Jahr 2012 295

Heino Neumayer, Wilfried Menghin 1942–2013 303



Die Forschungen auf dem Gelände der ehemaligen Burg des Deutschen Ordens in Elbing 307

Annotationen über Autoren 311


s p i s T R e ś C i

hisTORia pRusów i ludów BałTyjskiCh


Między Cholinun a Rzymem. Zmiana kulturowa jako autopojeza systemu społecznego Prusów 7

Andrzej Gierszewski, Procesy demograficzne wśród ludności rybackiej w rejonie Zalewu Kurońskiego w XVI wieku 59

aRCheOlOgia BałTyjska

Marek F. Jagodziński, Źródła pisane i archeologiczne o przynależności etnokulturowej rejonu ujścia Wisły od I do IX wieku 97

Владимир И. Кулаков, Малый Кауп: две формы обрядности 127

Sławomir Wadyl, Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Rejsytach, gm. Rychliki (stan. 1 i 2) w świetle wyników badań archeologicznych 149

spOłeCzeńsTwO – kulTuRa – język

Grzegorz Białuński, Brunon z Kwerfurtu. Pamięć i kult 167

Seweryn Szczepański, Eikim kruwom! czyli „Chodźmy na zebranie!”. Uwagi o kolekcji kriwul ze zbiorów etnograficznych Altertumsgesellschaft Insterburg i trwałości staropruskiej tradycji 181

klasyka


Dyskretny urok źródeł czyli o aktualności pracy Maxa Toeppena: „Exkurs über die Verschreibungen des Ordens für Stammprußen im 13. Jahrhundert” 197



pOleMki – dyskusje – ReCenzje

Роман Широухов, Константин Скворцов,

Новая публикация материалов могильника Кауп-Вискяутен 243

Владимир И. Кулаков, Моим бывшим ученикам 265

Jarosław Ościłowski, Jeszcze w sprawie lokalizacji Wallewony-Wisenburga 271

(Recenzja) Ziemie pruskie w podręcznikach Polski, Niemiec, Litwy i Rosji, red. I. Lewandowska, S. Zloch, s. 331, Olsztyn 2013 ( Joanna Sokal) 287

kROnika

Jan Gancewski, Sprawozdanie z działalności Towarzystwa Naukowego Pruthenia za rok 2012 295

Heino Neumayer, Wilfried Menghin 1942–2013 303



Badania na terenie dawnego zamku krzyżackiego w Elblągu 307

Noty o autorach 311

Procesy demograficzne wśród ludności rybackiej w rejonie Zalewu Kurońskiego w XVI wieku, [in]:...

Documents

Transcript of Procesy demograficzne wśród ludności rybackiej w rejonie Zalewu Kurońskiego w XVI wieku, [in]:...