περί των οικοδομημάτων επί του τύμβου Καστά

Copyright ® ὄναρ, Απαγορεύεται η αναδημοσίευση χωρίς τη γραπτή άδεια του συγγραφέα, 2121/1993 (ΦΕΚ Α'25, 4/3/93) 1

1. Ομοιότητα του Λέοντα της Αμφίπολης με την

λεοντοκεφαλή του Μ. Αλεξάνδρου. 2. Χρήση του

συμβόλου ΑΩ στο πρόσωπο του Μ. Α. και εντός του

Τάφου στον Καστά.

περί των οικοδομημάτων επί του

τύμβου Καστά

«Εν συνεχεία ηρευνήθει

δια λοστού το

χαμηλότερον επίπεδον

της τομής και διεπιστώθη

η ύπαρξις εντός

αμμώδους σκληρού

στρώματος κυκλικής

οπής, διαμ. ±1.2μ,

πλήρους λεπτοτάτης

καθαράς άμμου,

τερματισθείσης της

ερεύνης εις στο σημείον

τούτου εις βάθος 15.3μ

(από την κορυφή του

λόφου)».

Δημ. Λαζαριδης 1973

« ..αίψα δε Θρηικίοιο μετά

ρια Παγγαιοιο, Φυλλίδος

αντέλλοντα φιλήνορος

έδρακε τύμβον, και

δρόμον εννεάκυκλον

αλήμονος είδε

κελεύθου….».

Κόλλουθος, 500 μ.Χ.

το άνδηρο στον τύμβο Καστά

θαυμαστές συμπτώσεις και ερωτήματα… Συγγραφέας: ὄναρ, [email protected]

13 Ιουνίου 2015

Περίληψη

Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να καταδείξει την ύπαρξη

σημαντικών οικοδομημάτων επί του Τύμβου Καστά. Επίσης

παρουσιάζονται σημαντικές παρατηρήσεις για τη θέση του

Τύμβου σε σχέση με τους πιο ιερούς τόπους της Ελλάδας, τον

Παρθενώνα και τους Δελφούς. Παρουσιάζονται πιθανές εκδοχές

για τη χρήση του ανδήρου στην κορυφή του Τύμβου.

Αναδεικνύονται βιβλιογραφικές και ιστορικές πηγές που

φανερώνουν:

τη σχέση της περιοχής της Αμφίπολης με την οικογένεια

του Μεγάλου Αλεξάνδρου

σημαντικές ενδείξεις για την ύπαρξη άγνωστων μέχρι

τώρα οικοδομημάτων εντός του τύμβου

Στόχος της εργασίας είναι να υπενθυμίσει στην κοινή γνώμη πόσο

ενδιαφέρουσα, συγκλονιστική και συναρπαστική είναι η ιστορία

μας

Ἀλέξανδρε, τώρα νὰ βγῇς

ἀπὸ τὸν τάφον, καὶ νὰ ἰδῇς

τῶν Μακεδόνων πάλιν

ἀνδρείαν τὴν μεγάλην,

πῶς τοὺς ἐχθροὺς νικοῦνε,

μὲ χαρὰ στὴ φωτιὰ!

Ρήγας Φεραίος


1 Εισαγωγή Σκοπός της εργασίας

Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι

να:

Διερευνήσει, με τη βοήθεια

φωτογραφικού υλικού, την παρουσία

οργανωμένων δομών στην κορυφή του

λόφου Καστά. Οι δομές αυτές δεν

έχουν σχολιαστεί δημόσια μέχρι τώρα.

Προσπαθήσει να ερμηνεύσει

την προέλευση των δομών αυτών.

2 Ιερή Γεωγραφία της Αμφίπολης Πριν αναφερθούμε στην αποτύπωση

των κατασκευών στην κορυφή του

τύμβου ας ελέγξουμε τη γεωγραφική

του θέση του σε σχέση με την εγγύτερη

και ευρύτερη γεωγραφική περιοχή

στην οποία εντάσσεται.

2.1 Εγγύτερη γεωγραφική

περιοχή

Η περιοχή του Στρυμονικού κόλπου

είναι μια περιοχή της Μακεδονίας που

σχετίζεται στενά με τον Μέγα

Αλέξανδρο. Εξάλλου από την

Αμφίπολη ξεκίνησε την εκστρατεία

του. Η στενή σχέση της περιοχής του

Στρυμονικού κόλπου με τον Μ.

Αλέξανδρο αποτυπώνεται ανάγλυφα

στη Χάρτα του Ρήγα Φεραίου. Σκοπός

της Χάρτας ήταν να αφυπνίσει τους

Ραγιάδες κάτω από την Δεσποτική

εξουσία της Οθωμανικής και Αυστρο-

Ουγγαρικής Αυτοκρατορίας. Για αυτό

το λόγο η Χάρτα όπως και ο λόγος του

Ρήγα βρίθει συμβολισμών. Στην

αρχαιότητα τα νομίσματα της κάθε

Πόλεως συμβόλιζαν την τοπική

ιστορία της. Ίσως την λογική αυτή να

ακολουθεί και ο Ρηγας όταν

χρησιμοποιεί τις παρακάτω

νομισματικές απεικονίσεις για να

χαρακτηρίσει διάφορες περιοχές γύρω

από τον Στρυμονικό κόλπο (Εικόνα 3):

Γυνή επί σφαίρας και Άστρον για

να συμβολίσει τον Άθω (;)

Δαφνοστεφανωμένος Δίας και

Ίππος για να συμβολίσει την

Χρυσούπολη

Κεφαλή Αγένειου Ηρακλέους και

Τρίποδας για να συμβολίσει τους

Φιλίππους

Μέδουσα με τη γλώσσα έξω και

Διηρημένη Πόλη για να

συμβολίσει την Καβάλα

Γρύπα και Σπήλαιο και Ανήρ με

τόξο και βέλος για να συμβολίσει

τα Άβδηρα (;)

Είναι δύσκολο να μην οδηγηθεί

κάποιος συνειρμικά στην υπόθεση ότι

οι παραπάνω συμβολισμοί

παραπέμπουν στην Ολυμπιάδα, στον

Φίλιππο, στον Αλέξανδρο και στην

Γοργόνα. Σε αυτή την υπόθεση

συμβάλλει και η εύρεση από τον

Λαζαρίδη στην Αμφίπολη, στατήρα

της εποχής του Αλεξάνδρου με την

παράσταση του Αγένειου Ηρακλή

(συνημμένη φωτογραφία στην Εικόνα

3). Το νόμισμα που βρέθηκε είναι το

ίδιο με το νόμισμα της παράσταση στη

Χάρτα. Άραγε ο Ρήγας ήθελε να

περάσει κάποιο μήνυμα όταν

χρησιμοποιούσε τις ανωτέρω

νομισματικές απεικονίσεις γύρω από

τον Στρυμονικό κόλπο; Ή απλώς

χρησιμοποιούσε πραγματικά αρχαία

νομίσματα της περιοχής; Σε κάθε

περίπτωση αποτυπώνεται η ισχυρή

σχέση της περιοχής με την οικογένεια

του Αλεξάνδρου.

2.2 Ευρύτερη γεωγραφική

περιοχή

Σε αυτό το σημείο θα εξετάσουμε τη

θέση του τύμβου σε σχέση με άλλα

Ιερά στην Ελλάδα (Εικόνα 2). Είναι

εντυπωσιακό το γεγονός ότι ο τύμβος

Καστά βρίσκεται στην ίδια περιφέρεια

κύκλου με κέντρο τον Παρθενώνα

ακτίνας διαμέτρου 650χλμ (Μανιας).

Στην περιφέρεια αυτή συνανήκουν

άλλα πέντε πολύ σημαντικά Ιερά: το

Ιερό των Μεγάλων Θεών στη

Σαμοθράκη, το Ναό Διδύμων στη

Μίλητο, το Ναό της Αρτέμιδος στην

Έφεσο, το Ιδαίον Άντρον και το μαντείο

της Δωδώνης. Η παρατήρηση αυτή

αποκτά ιδιαίτερη αξία μόνο αφού

ελεγχθεί η ακρίβεια τοποθέτησης των

Ιερών στην παραπάνω περιφέρεια.

Όταν αυτό λάβει χώρα διαπιστώνουμε

ότι μέση απόκλιση (Εικόνα 2) από το

κέντρο του κύκλου όλων των ιερών

τόπων είναι μικρότερη από 0.8%. Η

πιθανότητα για να τοποθετηθούν

τυχαία έξι σχετιζόμενα μεταξύ τους

αντικείμενα σε περιφέρεια κύκλου με

εμβαδό 240,000 τετραγωνικά μίλια

είναι 10-10. Βέβαια όσο δύσκολο είναι να

κατανοήσουμε το απειροελάχιστο της

τιμής αυτής, άλλο τόσο δύσκολο είναι

να διανοηθούμε για ποιόν λόγο και με

Εικόνα 1. Απόσπασμα της Μακεδονίας από τη Χάρτα του Ρήγα.


ποιο τρόπο επιτεύχθηκε η διάταξη

αυτή.

3 Αποτύπωση της οικοδομικής κατάστασης στην κορυφή του τύμβου Προηγήθηκε η περιγραφή της θέσης

του τύμβου στην εγγύτερη και

ευρύτερη περιοχή στην οποία

εντάσσεται. Εκεί είδαμε ότι ο Τύμβος

δεν βρίσκεται σε τυχαίο σημείο αφού η

θέση του σχετίζεται άμεσα με τη

Μακεδονική οικογένεια και όλα τα

σημαντικά Ιερά της αρχαιότητας.

Στη συνέχεια γίνεται μια προσπάθεια

να ερμηνεύσουμε τις δομές στην

επιφάνεια του τύμβου με φωτογραφικό

υλικό που είναι αναμφισβήτητο, ήδη

δημοσιευμένα ανασκαφικά δεδομένα

σε επιστημονικά περιοδικά ή

ανακοινώσεις σε συνέδρια και υλικό

απευθείας από τις πηγές. Δεν

χρησιμοποιείται καθόλου υλικό από τις

ανακοινώσεις και τις διαπιστώσεις σε

Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης αφού αυτό

δεν έχει υποστεί τον κάματο της

συντονισμένης επιστημονικής

μεθοδολογίας και ανάλυσης

δεδομένων. Ακολουθεί η περιγραφή

των οικοδομικών αποτυπώσεων στην

κορυφή του τύμβου.

3.1 Δορυφορικές απεικονίσεις

Η πρώτη προσβάσιμη στο ευρύ κοινό

και με καλή ευκρίνεια, αποτύπωση της

επιφάνειας του λόφου Καστά,

προέρχεται από μια αεροφωτογραφία

του Γ.Υ.Σ. του 1945 (Εικόνα 3α,

Καιμάρης, 2006). Σε αυτήν ο Τύμβος

φαίνεται σχετικά ανέπαφος εκτός από

μια βαθιά τομή στο ΝΔ του τμήμα. Η

ποιότητα της εικόνας δεν μας επιτρέπει

περαιτέρω και ασφαλή συμπεράσματα.

Η επόμενη σχετική πληροφορία

εμφανίζεται το 1977. Στην Εικόνα 3β

παρατηρείται το αποτέλεσμα της

ιδιαίτερα έντονης ανασκαφικής

δραστηριότητας του αείμνηστου

Δημήτρη Λαζαρίδη. Η δραστηριότητα

αυτή είχε ως αποτέλεσμα την

αποτύπωση εξαιρετικά βαθιών τομών

σε τρεις θέσεις:

A. Ακριβώς πάνω από τον χώρο

που έχει βρεθεί ο ταφικό Μνημείο όπου

παρατηρείται τομή και εκσκαφή

μεγάλου μεγέθους.

B. Στο κέντρο του τύμβου, όπου

και πάλι παρατηρείται πολύ μεγάλη

εκσκαφή που δίνει την αίσθηση

σχηματισμού κρατήρα.

C. ΝΑ του κέντρου όπου

παρατηρείται ορθογωνική τομή

μεγάλου μεγέθους.

Όπως φαίνεται από πιο πρόσφατες

δορυφορικές απεικονίσεις (2005,

Εικόνα 3γ) οι τομές αυτές στη συνέχεια

επιχωματώθηκαν. Σε ακόμα νεότερες

δορυφορικές εικόνες (2013)

Εικόνα 3. Απεικονίσεις του Τύμβου Καστά στο πέρασμα των χρόνων (α) 1945; (β) 1977; (γ) 2005; (γ) 2013; (ε) σκαρίφημα των εντυπώσεων

οικοδομημάτων επί του Τύμβου.

Εικόνα 2. Θέση σημαντικών επί κύκλου με κέντρο των Παρθενώνα.

ΕΜΠΕΔΟΤΙΜΟΣ ΕΜΠΕΔΟΤΙΜΟΣ ΕΜΠΕΔΟΤΙΜΟΣ


παρουσιάζεται η ανασκαφική εργασία

από την ανασκαφική ομάδα της κ.

Περιστέρη (Εικόνα 1δ). Στην τελευταία

εικόνα, παρατηρείται με πολύ καλή

ευκρίνεια μια ορθογωνική δομή, κάτι

που επιτρέπει τον προσδιορισμό των

διαστάσεών της. Στην Εικόνα 3ε

φαίνονται οι διαστάσεις της δομής

αυτής (49,61Χ26,69μ), καθώς και άλλες

δομές (π.χ. ημικυκλική δομή ΒΔ).

3.2 Βιβλιογραφικές πηγές

Τα αρχεία των δημοσιευμένων ετήσιων

πορισμάτων των ανασκαφών του

Λαζαρίδη πολύ πιθανόν να

αποσαφηνίσουν την προέλευση των

ανωτέρω τομών. Ας ανατρέξουμε

λοιπόν σε αυτά.

Ήδη από το 1965 ο πρώτος ανασκαφέας

ήταν πεπεισμένος ότι ο τύμβος είναι

τεχνητός με περίμετρο 487μ και ύψος

άνω των 20μ. Παράλληλα ανέσκαψε

τμήμα της περιβόλου (40.8μ) και έκανε

την υπόθεση ότι «ο τύμβος καλύπτει

είτε μέγα ταφικόν οικοδόμημα, είτε

περισσότερους μικρούς τάφους» (Π.Α.Ε.,

1965). Το 1972 χρησιμοποιήθηκε

μηχανικός εκσκαφέας για τη συνέχιση

των ανασκαφών. Στο κέντρο έγινε

τομή 20Χ20μ βάθους ±6.5μ, όπου

ανακαλύφθηκε τοίχος πλάτους 1.2μ

ύψους 3.4μ με μήκος 2.4μ. Δυτικά του

τοίχου αυτού, έγινε τομή 5.5Χ5.5μ και

βάθους 12.3μ από την κορυφή του

τύμβου. Στη συνέχεια η περιγραφή του

Λαζαρίδη είναι πράγματι

συγκλονιστική:

«Εν συνεχεία ηρευνήθει δια λοστού το

χαμηλότερον επίπεδον της τομής και

διεπιστώθη η ύπαρξις εντός αμμώδους

σκληρού στρώματος κυκλικής οπής,

διαμ. ±1.2μ, πλήρους λεπτοτάτης

καθαράς άμμου, τερματισθείσης της

ερεύνης εις στο σημείον τούτου εις

βάθος 15.3μ (από την κορυφή του

λόφου)».

Μολονότι βρήκε μια οπή διαμέτρου

1.2μ γεμάτη με λεπτόκοκκή άμμο, κάτι

που αποτελεί ισχυρή ένδειξη για

είσοδο σε κάποιο άλλο χώρο και

περίμενε ήδη να βρει μέγα Ταφικό

Συγκρότημα σταμάτησε την

ανασκαφή. Στο αμέσως παρακάτω

κείμενο αναγνωρίζει το σημαντικό της

ανακάλυψης και γράφει:

«η έρευνα πρέπει να συνεχιστεί».

Και ενώ ο αναγνώστης των Π.Α.Ε. με

αγωνία ψάχνει στα επόμενα έτη να

βρει τι ακολούθησε, δυστυχώς δεν

ακολουθεί καμία μνεία για το τι τελικά

υπήρξε στη συνέχεια της κυκλικής

οπής και μέσα στη λεπτότατη καθαρή

άμμο. Έχοντας υπόψη τα πρόσφατα

ανασκαφικά δεδομένα η λεπτή άμμος

πιθανότατα να αποτελούσε επίχωση

προστασίας κάποιου υποκείμενου

χώρου. Σημειώνεται ότι η θέση στην

οποία ανασκάφηκε το εν λόγω

καλυμμένο με άμμο φρέαρ είναι

αρκετά μέτρα δυτικά του ταφικού

μνημείου που ανακαλύφθηκε από την

ομάδα Περιστέρη. Επομένως, έχουμε

μια πρώτη ένδειξη για συνέχιση του

ταφικού μνημείου.

Το επόμενο έτος (1973) διαπιστώθηκε

στην κορυφή του τύμβου ισόπλευρος

οικοδομή διαστάσεων 10.15Χ10.15μ με

μέγιστο σωζόμενο ύψος 3.4μ και

θεμέλια 5μ από της κορυφής. Ο

Λαζαρίδης το απέδωσε σε βάθρο του

σήματος του Τύμβου (παρόμοιο με

αυτό του μακεδονικού τάφου τη

Ερέτριας). Άλλες τομές έγιναν στη

δυτική πλευρά προς το κέντρο του

Τύμβου (17.5μ), δοκιμαστική τάφρος

στη ΒΔ πλευρά του Τύμβου και σε

απόσταση 18μ από την περιφέρεια

(όπου ανακαλύφθηκαν πέντε τάφοι

της πρώιμης εποχής του Σιδήρου). Το

1975, στην ΝΔ πλευρά και σε βάθος 11μ

από την επιφάνεια ευρέθη τετράγωνος

πυρά με διαστάσεις 3.8Χ2.9μ. Επίσης

βρέθηκαν πληθώρα κιβωτιόσχημων

τάφων διάσπαρτοι σε όλη την έκταση

του Τύμβου. Το 1976 στο ΒΑ τμήμα του

Τύμβου σε βάθος 10μ από την

επιφάνειά του αποκαλύφθηκε

«τοιχάριο» πλάτους 0.5μ και μήκους

2.25μ. Ο ανασκαφέας θεώρησε ότι

πρόκειται «περί σημαντικής ταφικής

κατασκευής, αποτελούσης την βάσιν

μικρού τύμβου». Το επόμενο έτος (1977)

συνεχίστηκε η ανασκαφή στην εν λόγω

κατασκευή. Αυτή βρίσκεται 30μ από τη

ΒΑ γωνία της οικοδομής στην κορυφή

του Τύμβου με πλάτος 8.15μ, μήκος 12μ

αποτελούμενη δε από λιθόστρωτο

αργών λίθων. Σε αυτό το σημείο

βρέθηκαν ταφές σε λιθάρια. Το

επόμενο έτος (1978) ο ανασκαφέας

επίμονα και με συγκεκριμένο σκοπό να

βρει τη σημαντική ταφική οικοδομή,

έκανε μεγάλες τομές τόσο στο βόρειο

τμήμα του τύμβου όσο και στο νότιο

(μήκους 40μ πάτους 15-25μ και βάθους

6μ). Δυστυχώς όμως χωρίς αποτέλεσμα.

Τα επόμενα χρόνια οι ανασκαφές στον

τύμβο δεν διακόπηκαν μολονότι

βρέθηκαν απλώς διάφορες ταφές.

3.3 Σύγχρονες αναφορές

Από την παραπάνω περιγραφή της

ανασκαφικής προσπάθειας Λαζαρίδη,

δεν προκύπτει η περιγραφή κάποιας

δομής παρόμοιας με το ορθογωνικό

σχήμα της Εικόνας 3γ. Όμως, εκτός

από τις δορυφορικές απεικονίσεις

υπάρχουν διαθέσιμα και κοντινά

πλάνα της δομής αυτής, είτε από το

διαδίκτυο είτε από την παρουσίαση του

κ. Καμπούρογλου στο ΑΠΘ.

Ο κ. Καμπούρογλου κατά τη διάρκεια

της ομιλίας του χαρακτήρισε την δομή

αυτή ως άνδηρο. Συγκεκριμένα,

δήλωσε:

"... μέχρι και το 2013 είχε δημιουργηθεί

ένα άνδηρο έκτασης περί τα 15

στρέμματα, που σε όλη του την

επιφάνεια έχει αποκαλυφθεί το

γεωλογικό υπόβαθρο. Τα εμφανιζόμενα


ιζήματα είναι άμμοι, ψαμμίτες, μάργες

άργιλοι."

Επισημαίνεται ότι ως άνδηρο

χαρακτηρίζεται κάθε οριζόντια

επιφάνεια που δημιουργείται συνήθως

σε πλαγιές βουνών ή λόφων για να

κτιστεί πάνω του ένα οικοδόμημα ή

άλλη κατασκευή. Όμως η έκφραση του

ομιλητή ότι

«μέχρι και το 2013 είχε δημιουργηθεί

ένα άνδηρο…»

δίνει την εντύπωση ότι το άνδηρο

δημιουργήθηκε εξαιτίας της

πρόσφατης ανασκαφικής

δραστηριότητας. Όμως μια πιο

προσεκτική ματιά στις φωτογραφίες

(και αν αυτές δεν ξεγελούν, Εικόνες 4α

και 4β) καθώς και στις δορυφορικές

απεικονίσεις (Εικόνα 3δ) αποδεικνύει

ότι περιμετρικά του ανδήρου υπάρχει

ένα τοιχίο μάλλον σταθερού πλάτους

το οποίο δεν μπορεί να προκύπτει από

ανασκαφική δραστηριότητα.

4 Υποθέσεις για τη χρήση

του άνδηρου στον λόφο

Καστά

Το άνδηρο που περιγράψαμε, θα

μπορούσε να είχε διάφορες

λατρευτικές χρήσεις αφού ο χώρος του

τύμβου αναμφισβήτητα αποτελούσε

λατρευτικό χώρο λόγο της πληθώρας

των αν ευρεθέντων ταφών. Επομένως

θα μπορούσε να ήταν εσχάρα ή/και

βόθρος, βωμός, εναγιστήριον ή βάση

Ναού, αφιερωμένο αντίστοιχα σε

λατρείες Χθόνιων θεοτήτων, Ηρώων ή

Θεών. Οι μεγάλες διαστάσεις του όμως

και η σύγκρισή του με άλλα άνδηρα με

επιβεβαιωμένη και τεκμηριωμένη τη

χρήση τους ως Ιερά (π.χ. άνδηρα σε ιερό

στην Κύθνο, Πυθίου Απόλλωνος Κέα,

Εικόνες 2γ, δ) οδηγούν μάλλον στο

τελευταίο ενδεχόμενο. Η παρακάτω

αναζήτηση για τη σχετιζόμενη με το

άνδηρο θεότητα γίνεται

ακολουθώντας τις ιστορικές,

φιλολογικές και επιγραφικές πηγές.

4.1 Φυλλίδα

Ο μύθος της Φυλλίδος διαδραματίζεται

μετά το τέλος του Τρωικού Πολέμου.

Αναφορές για ιερό της Φυλλίδος

προέρχονται από το επίγραμμα του

Αντίπατρου του Θεσσαλονικέως ο

οποίος δηλώνει:

«Στρυμόνι και μεγάλω πεπολισμένη

Ελλησπόντω ηρίον Ηδωνής

Φυλλίδος, Αμφίπολι, λοιπά τοι

Αιθοπίης Βραυρωνίδος ίχνια νηού

μίμνει,και ποταμού ταμφιμάχητον

ύδωρ την δε ποτ` Αιγείδαις μεγάλην

έριν, ως αλιανθές τρύχος, επ`

αμφοτέραις δερκόμεθ` ηιόσι»

Από το παραπάνω απόσπασμα

φαίνεται ότι υπήρχε την περιοχή ένα

ιερό της Φυλλίδος και ένα της

Αρτέμιδος Βραυρωνίδος.

Υπενθυμίζεται ότι ο Μ. Αλέξανδρος

σχεδίαζε μόλις επέστρεφε στην

πατρίδα να χτίσει μεγαλοπρεπή Ναό

αφιερωμένο στην Αρτέμιδα στην

Αμφίπολη.

Τα παραπάνω περί Ιερού της Φυλίδος

ενισχύονται σημαντικά από ένα

ιδιαιτέρως σημαντικό ως προς την

πληροφορία που παρέχει και άγνωστο

στο ευρύ κοινό ως σήμερα, απόσπασμα

του ποιητή Κόλλουθου της Ύστερης

Αρχαιότητας (500 μ.Χ.) Συγκεκριμένα,

στο απόσπασμα (219) του ποιήματος

του «Η αρπαγή της Ελένης»

αναφέρεται ότι:

«αίψα δε Θρηικίοιο μετά ρια Παγγαιοιο,

Φυλλίδος αντέλλοντα φιλήνορος

έδρακε τύμβον, και δρόμον

εννεάκυκλον αλήμονος είδε

κελεύθου….».

Παραπάνω γίνεται σαφής αναφορά

στο Τύμβο της Φυλλίδος και μάλιστα

εντοπισμένο στην περιοχή των Εννέα

Οδών! Στην περίπτωση που δεν

υπάρχουν άλλοι τύμβοι στην περιοχή

τότε ο του Καστά έχει σημαντικές

πιθανότητες να φιλοξενούσε όντως το

ιερό της Φυλλίδος.

4.2 Ρήσος

Ο Ρήσος ήταν βασιλιάς των Ηδώνων

που σκοτώθηκε στον Τρωικό πόλεμο

από τον Διομήδη. Ο Μαρσύας (Schol.

Eur. Rh., Schwartz, t. 2, p. 335) αναφέρει

για το μνημείο ότι:

«εστίν Ιερόν της Κλειοΰς εν Άμφιπόλει

ιδρυθέν απέναντι τοΰ 'Ρήσου μνημείου

επί λόφου τινός».

Εικόνα 4. Απεικονίσεις ανδήρων: (α) Επί

του Καστά από παρουσίαση του κ.

Καμπούρογλου; (β) φωτογραφία του

ανδήρου από πλάγια θέση (γ) σε ιερό στην

Κύθνο (δ) στο Ιερό Πυθίου Απόλλωνος

στην Κέα.


Ο Λαζαρίδης θεωρώντας ότι η

επιγραφή που βρήκε εντός της πόλης

της Αμφίπολης σηματοδοτούσε και το

χώρο του Ιερού της Κλειούς, έψαχνε να

βρει και το Ιερό του Ρήσου σε γειτονικές

περιοχές. Δυστυχώς οι προσπάθειές

του δεν καρποφόρησαν. Μήπως επειδή

το ιερόν του Ρήσου βρίσκεται στον

Λόφο 133 και τα μητέρας του Κλειούς

στον Τύμβο Καστά; Ή μήπως

συμβαίνει το αντίθετο;

4.3 Απόλλωνας

Χαῖρε, θεῶν μήτηρ, ἄλοχ' Οὐρανοῦ

ἀστερόεντος.

Ομηρικός ύμνος προς την Γαίαν, 17.

Η αναφορά που υπάρχει για την

ύπαρξη ναού του Απόλλωνα στην

Αμφίπολη προέρχεται από επιγραφικά

δεδομένα όπου αναφέρεται η ύπαρξη

ιερού του Απόλλωνα και του Στρυμόνα

στην περιοχή ενδιαφέροντος (Syll3.

194.15).

Εδώ πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι η

επιλογή των γεωγραφικών σημείων

όπου τοποθετούνταν οι Ιεροί Ναοί στην

Αρχαιότητα κάθε άλλο παρά τυχαίος

ήταν (Εικόνα 2). Ταυτόχρονα όμως και

ο προσανατολισμός των Ιερών στην

αρχαιότητα δεν ήταν τυχαίος. Η

κατανόηση του μοτίβου

προσανατολισμού των αρχαίων

ελληνικών ναών, απασχολεί τους

ερευνητές από τις αρχές του 19ου αιώνα

μέχρι σήμερα, χωρίς να μπορεί να

δοθεί πειστική και κοινά αποδεκτή

απάντηση (Αναφορές). Γενικά είναι

αποδεκτό όμως ότι ο προσανατολισμός

σχετιζόταν με συγκεκριμένα ουράνια

γεγονότα. Έτσι ο προσανατολισμός

των Ιερών μπορεί να σχετίζεται με

εμφανίσεις του Βόρειου Σέλας

(Boutsikas, 2011), εκλείψεις ή/και

ευθυγραμμίσεις με αστερισμούς που

σχετίζονταν με κάποιο τρόπο με την

ιστορία της θεότητας στην οποία ήταν

αφιερωμένος (Richer, 1994).

Ο πιο γνωστός Ναός του Απόλλωνα

της Αρχαιότητας ήταν αυτός στους

Δελφούς. Ειδικότερα για τον ναό του

Απόλλωνα στους Δελφούς, ο Βρετανός

αρχαιολόγος Penrose (1984) αναφέρει

ότι, είναι χτισμένος έτσι ώστε να

«αντικρίζει» την ανατολή του Αντάρη

κατά την εαρινή ισημερία περί το 630

π.Χ (Εικόνα 5α). Αρκετοί προκλασικοί

αρχαίοι ελληνικοί ναοί ήταν

προσανατολισμένοι σε σχέση με την

ανατολή ή τη δύση του Αντάρη κατά

την εαρινή ισημερία:

Το Ηραίο του Άργους, περί το

1760 π.Χ.

Το πρώτο Ερεχθείο των

Αθηνών, το 1070 π.Χ.

Ερεχθείο της Κορίνθου, το 770

π.Χ.

Ο πρώτος ναός του Απόλλωνα

στους Δελφούς, ξαναχτισμένος με

αυτόν τον προσανατολισμό περί το 630

π.Χ. (Εικόνα 5β).

Ναός του Δία στην Αίγινα,

περί το 630 π.Χ.

Ένας τρόπος που υπάρχει για να

ελέγξουμε εάν το άνδηρο σχετίζεται με

κάποιο τρόπο με τον Δελφικό

Απόλλωνα είναι να συγκρίνουμε τους

προσανατολισμούς και τη σχετική

θέση των δυο μνημείων. Συγκρίνοντας

λοιπόν τον προσανατολισμό του εν

λόγω ανδήρου με αυτόν του ναού του

Δελφικού Απόλλωνα, διαπιστώνουμε

ότι η απόκλιση στον προσανατολισμό

μεταξύ των δύο δομών είναι ~ 1ο. Όσον

αφορά στη σχετική τους θέση,

διαπιστώνουμε ότι ο άξονας που

συνδέει τα δυο κέντρα των δυο δομών

βρίσκονται στο τόξο που παραπέμπει

στον αστερισμό του Κύκνου (Εικόνα

5γ). Ως γνωστό ο κύκνος αποτελούσε

ιερό ζώο για τη λατρεία του Απόλλωνα.

Κατά τη διάρκεια της γέννησής του, η

Λητώ γονάτισε στην ρίζα μιας

φοινικιάς και ιεροί κύκνοι άρχισαν να

πετούν πάνω από το νησί, κάνοντας

τον γύρο επτά φορές - γιατί ήταν η

έβδομη μέρα του μήνα.

Κύκνοι τον μετέφεραν από και προς τη

χώρα των Υπερβορείων. Κύκνοι

βρέθηκαν ίσως ως προϊόν θυσίας και

εντός του Ταφικού Μνημείου (Εικόνα

6γ).

Εικόνα 5. (α) Σύγκριση των

προσανατολισμών του Δελφικού

Απόλλωνα με το άνδηρο επί του Καστά;

(β) Λεπτομέρεια του Ναού; (γ) Διαίρεση

του Ελλαδικού χώρου σε σχέση με τον

χάρτη των αστερισμών.


Τα παραπάνω σχόλια ασφαλώς και δεν

αποτελούν σε καμία περίπτωση

ισχυρές αποδείξεις ή έστω ενδείξεις για

το ότι το ενδεχομένως Ιερό στο τύμβο

Καστά ήταν αφιερωμένο στον

πόλλωνα. Και αυτό γιατί αρκετοί Ναοί

του Απόλλωνα έχουν διαφορετικό

προσανατολισμό. Όμως οι παραπάνω

σκέψεις ίσως αποτελέσουν κίνητρο για

περαιτέρω μελέτη. Επιτόπια αυτοψία

και ανασκαφικά ευρήματα σίγουρα θα

συντελέσουν στην καλύτερη

κατανόηση της χρήσης του ανδήρου.

5 Συμπέρασμα

Στην παρούσα μελέτη αναδείξαμε την

παρουσία του ανδήρου στην επιφάνεια

του Τύμβου Καστά. Αυτό πιθανόν

ανήκει σε μια συστάδα οικοδομημάτων

που βρίσκονταν σε όλη την έκταση του

Τύμβου Καστά. Η κατανόηση του

σκοπού που εξυπηρετούσαν

αναμφισβήτητα θα συντελέσει και

στην περαιτέρω κατανόηση του

Μυστηριώδη Τάφου που

ανακαλύφθηκε από την ανασκαφική

ομάδα της κ. Περιστέρη. Στην

προσπάθεια να διερευνήσουμε

πιθανές χρήσεις του ανδήρου

διαπιστώθηκε ότι:

1. Σύμφωνα με τα ανασκαφικά

αρχεία του Λαζαρίδη, ο τύμβος έχει

ακόμα πολλά να αναδείξει.

Ελπίζουμε η σύγχρονη ανασκαφική

ομάδα να μην σταματήσει τις

ανασκαφές με τη διαπίστωση ότι

σίγουρα κρύβεται κάτι σημαντικό,

όπως έγινε στην περίπτωση του

αείμνηστου Λαζαρίδη.

2. Σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές

υπάρχουν τουλάχιστον τρία Ιερά

που βρίσκονταν σε κάποιο λόφο ή

τύμβο στην περιοχή των Εννέα

Οδών (Κλειούς, Ρήσου και

Φυλλίδος)

3. θέση του τύμβου Καστά συνανήκει

σε ένα σύνολο πολύ σημαντικών

Ιερών τόπων στην περιφέρεια ενός

κύκλου με κέντρο την Ακρόπολη.

4. Ο προσανατολισμός του ανδήρου

είναι παρόμοιος με αυτόν του Ναού

του Δελφικού Απόλλωνα στον

Άξονα του αστερισμού του Κύκνου.

Ο τύμβος του Καστά αποτελεί

σημαντικό κεφάλαιο για την ιστορία

μας. Δυστυχώς όμως γίνεται

σημαντική και συστηματική

προσπάθεια για να υποτιμηθεί η αξία

του. Όπως άλλωστε συμβαίνει και με

τα σημαντικότερα κεφάλαια στον τόπο

μας. Η υποτίμηση των αξιών και η

υπερεκτίμηση των ευτελών

πραγμάτων αναπόφευκτα οδηγεί σε

λανθασμένες επιλογές και αδιέξοδα.

Ίσως εκεί πρέπει να αναζητήσουμε τα

αίτια της κρίσης.

Ευχαριστίες

Η εργασία αυτή δεν θα μπορούσε να γίνει

χωρίς την παραίνεση του Εμπεδότιμου, και

την ανταλλαγή ιδεών που έλαβε χώρα στην

ομάδα του fb:

«ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΤΥΜΒΟΥ ΚΑΣΤΑ-

Η ΕΡΕΥΝΑ ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ». Αφιερώνεται σε

όλους τους ρομαντικούς «αλλοπαρμένους

νόες» που επιμένουν να ερευνούν και να

ονειρεύονται.

6 Βιβλιογραφία

Boutsikas, E. & Ruggles, C. 2011,

"Temples, stars, and ritual landscapes:

The potential for archaeoastronomy in

ancient Greece", American Journal of

Archaeology, vol. 115, no. 1, pp. 55-68.

Penrose, F. C. (1894) On the Results of an

Examination of the Orientations of a

Number of Greek Temples, Philosophical

Transations of the Royal Society of

London, vol. 184

Richer, J. 1994, Sacred Geography of

Ancient Greeks.

Πρακτικά Εν Αθήναις Αρχαιολογικής

Εταιρείας και Εργον (1965-1983).

Καιμάρης, Δ.Ε. Διδακτορική εργασία,

ΑΠ.Θ. 2006

Μανιάς, Τα άγνωστα μεγαλουργήματα

των Αρχαίων Ελλήνων.

Εικόνα 6. (α) Ο αστερισμός του Κύκνου και

της Λύρας; (β) Ο Απόλλων επί Κύκνου και

τρίποδα κρατώντας Λύρα (ομοιότητα

διάταξης με αντίστοιχο αστερισμό); (γ)

Ευρήματα από την ανασκαφή στον Καστά

- ενδεχόμενη ομοιότητα με τρόπιδα

πτηνού (απόσπασμα από οπτικό υλικό του

ΥΠΠΟ).

περί των οικοδομημάτων επί του τύμβου Καστά

Documents

Transcript of περί των οικοδομημάτων επί του τύμβου Καστά