Παναγιώτα ΝΕΟΚΟΣΜΙΔΟΥ

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ 2/2012

8989 ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ 2/2012

Η

Παναγιώτα ΝΕΟΚΟΣΜΙΔΟΥ

Σχέση προσδοκιών αυ τοαποτελεσματικότητας και τακτικών διαχείρισης του στρες σε παιδιά σχολικής ηλικίας

ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΑΥΤΟΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΑΝΑΦΕΡΕΤΑΙ ΣΤΙΣαπόψεις που έχει το άτομο σχετικά με τηνικανότητά του να πα- ράγει καθορισμέναεπίπεδα επίδοσης, τα οποία επιδρούν στα γε-

γονότα που επηρεάζουν τη ζωή του (Bandura,1977α). Η συγκεκριμένηψυχολογική εννοιολογική δομή εξεταζόμενη σεσυσχετισμό με την έν- νοια της αυτοεκτίμησης καιτης αυτοαντίληψης, συνιστά τη συγκρότηση της«αυτοεικόνας» του ατόμου. Σύμφωνα με τονBandura (1977β), η γνώση των απόψεων ενός ατόμουγια την αποτελεσματικότητα του μπο- ρεί νακαταστεί σημαντικός παράγοντας προκειμένου ναγίνουν προβλέ- ψεις για το βαθμό στον οποίο θαεμπλακεί σε μια κατάσταση καθώς και την επιμονήτου να αντιμετωπίσει τυχόν δυσκολίες.

Η αντίληψη για την αυτοαποτελεσματικότητα τονίζει τα συναισθήμα-

τα, τις σκέψεις και τους τρόπους παρωθήσεωντου ατόμου (Bandura,1977α), ενώ προάγει την επιτυχία και την προσωπικήικανοποίηση με πολλούς τρόπους. Τα άτομα που



νιώθουν μεγάλη σιγουριά για τις ικανό- τητές τουςαντιμετωπίζουν τις δύσκολες καταστάσεις ωςπροκλήσεις που πρέπει να ξεπεραστούν και όχι ωςαπειλές που πρέπει να αποφεύγονται (Bandura,1994). Μια τέτοια δυναμική νοοτροπία καλλιεργεί τοεγγενές ενδιαφέρον, ενισχύοντας το βαθμό αφοσίωσηςστις όποιες προσπάθειες καταβάλλει το άτομο,προκειμένου να πραγματοποιήσει τους στόχουςτου. Προσεγγίζει απειλητικές ή δύσκολεςκαταστάσεις με διάθεση να α- σκήσει έλεγχο επάνωτους (Bandura, 1994). Αντιθέτως, τα άτομα πουαμφιβάλλουν για τις ικανότητες τους, δειλιάζουνκαι φοβούνται εν όψει επικίνδυνων καταστάσεων, οιοποίες εκλαμβάνονται ως προσωπικές α- πειλές καιαξεπέραστα εμπόδια (Bandura, 1994).

Μεταξύ των επιμέρους διαστάσεων της αυτοαποτελεσματικότητας

ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΝΕΟΚΟΣΜΙΔΟΥΑΥΤΟΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΤΑΚΤΙΚΕΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΣΤΡΕΣ



αναφέρονται οι εξής: (α) η «ακαδημαϊκήαυτοαποτελεσματικότητα», η οποία αφορά τηναντιλαμβανόμενη ικανότητα να χειρίζεται κάποιος τηδική του συμπεριφορά κατά τη μαθησιακή διαδικασία,να έχει τον έλεγχο των ακαδημαϊκών αντικειμένωνκαι να εκπληρώνει τις προσδοκίες που σχετίζονταιμε το σχολείο. Με άλλα λόγια, του πώςαντιλαμβάνονται τα παιδιά την δυνατότητά τους ναεκπληρώσουν τους ακαδημαϊκούς στό- χους, (β) η«κοινωνική αυτοαποτελεσματικότητα», η οποία αφοράστο τρόπο με τον οποίο τα παιδιά αντιλαμβάνονταιτην ικανότητα τους να δημιουργούν ικανοποιητικέςσχέσεις με τους συνομηλίκους τους, και (γ) η«συναισθηματική αυτοαποτελεσματικότητα», η οποίααναφέρεται στην ικανότητα χειρισμού των αρνητικώνσυναισθημάτων.

Η αντίληψη για την αυτοαποτελεσματικότητα στοπλαίσιο της σχολι- κής πραγματικότητας, η οποίααποτελεί τον κεντρικό άξονα της παρού- σαςέρευνας, είναι εξίσου σημαντική για τα παιδιάσχολικής ηλικίας. Οι προσωπικές απόψεις για τηναυτεπάρκειά τους σε συνδυασμό με τη γνω- στικήτους ωριμότητα συμβάλλουν στην ικανότητα τωνπαιδιών να με- ταφράζουν τις πολλαπλές πήγεςπληροφόρησης που το σχολικό περιβάλ- λον τουςπαρέχει σχετικά με το σύνολο των δεξιοτήτών τους(Eccles,1998).

Οι κρίσεις που κάνουν τα παιδιά-μαθητές για τοπόσο ικανοποιητικά μπορεί να ενεργήσουνπροκειμένου να αντιμετωπίσουν διάφορες κατα-




στάσεις και να πετύχουν τα επιθυμητά κάθε φορά γι’αυτούς αποτελέ- σματα συνιστούν τις προσδοκίεςαυτοαποτελεσματικότητάς τους (self- efficacyexpectancies). Οι προσδοκίες αυτές αναφέρονται σεζητήματα που αφορούν άμεσα τους μαθητές, όπως ηακαδημαϊκή επίδοση, οι σχέ-σεις με τους συνομηλίκους κτλ., και καθορίζουν τονβαθμό και την έντα-ση των προσπαθειών τους για την επίτευξη τωνστόχων, τους οποίους θέ- τουν σε σχέση με ταζητήματα αυτά (Bandura, 1977β). Όπως έχει επιση-μανθεί και αλλού (π.χ., Bandura, 1977β, 1982.Pajares, 2005, καθώς και Γαλανάκη & Καλαντζή-Azizi, 1998. Καλαντζή-Azizi κ. συν., 1998), ηπροσδοκία αυτοαποτελεσματικότητας αποτελείσημαντικό προβλεπτικό παράγοντα για την κατάστασητης ψυχικής υγείας του παιδιού, καθώς αυτήκαθορίζει σε σημαντικό βαθμό την ευρύτερηπροσαρμογή του και τη μελλοντική του εξέλιξη σεπροσωπικό, κοινωνικό και επαγγελματικό επίπεδο(Saarni, 1999).

Υποστηρίζεται ότι, οι μαθητές με υψηλή προσδοκίααυτοαποτελεσμα- τικότητας εργάζονται πιο σκληρά,επιμένουν περισσότερο, υπομένουν τις δυσκολίες,είναι λιγότερο αγχώδεις, και επιτυγχάνουνπερισσότερα. Οι μαθητές που πιστεύουν ότι είναιικανοί να ανταπεξέλθουν στις σχολικές




τους υποχρεώσεις χρησιμοποιούν σε μεγαλύτερησυχνότητα γνωστικές και μεταγνωστικές στρατηγικέςαπό αυτούς που δεν το πιστεύουν. Καθί- σταται έτσιπρόδηλο ότι σημασία δεν έχει μόνο το πόσο ικανόςείσαι αλ- λά και το πόσο ικανός πιστεύεις ότιείσαι (Bandura, 1994).

Διάφοροι παράγοντες συνδέονται με τη δόμηση τωνπροσδοκιών αυ- τοαποτελεσματικότητας. Γιαπαράδειγμα, ένας αριθμός ερευνών έχει δι-απιστώσει τον διαφοροποιητικό ρόλο του φύλου καιτης ηλικίας των παι- διών. Πιο συγκεκριμένα,φαίνεται ότι αγόρια και κορίτσια εμφανίζουνδιαφορετικά επίπεδα προσδοκιών αυτο-αποτελεσματικότητας στο σχο- λείο σε γνωστικάαντικείμενα όπως είναι τα μαθηματικά και ητεχνολο- γία (Meece, 1991. Pajares & Miller, 1994.Wigfield κ. συν., 1996), παρά το γεγονός ότι οιδιαφυλικές διαφορές σε αυτά τα αντικείμεναεμφανί- ζουν μια σταδιακή τάση ελάττωσης(Eisenberg κ. συν., 1996).

Ο Pajares και συνεργάτες (Pajares κ. συν., 1999.Pajares, & Valiante,

1999) διεξήγαγαν έρευνα με μαθητές δημοτικού καιγυμνασίου προκει- μένου να εκτιμήσουν τα επίπεδαπροσδοκιών της αυτοαποτελεσματικό- τητά τους,σχετικά με την κτήση δεξιοτήτων γραπτού λόγουσυγκρίνο- ντας την ικανότητά τους με αυτής τόσοτων άλλων αγοριών όσο και των κοριτσιών της τάξηςκαι του σχολείου τους. Στη συγκεκριμένη έρευνα,αν και τα κορίτσια υπερτερούσαν ποσοτικά τωναγοριών, τόσο οι μαθη-τές όσο και οι μαθήτριες δεν παρουσίασαν διαφορέςστο επίπεδο προσ- δοκιών αυτοαποτελεσματικότητας




όσον αφορά τις επιδόσεις τους στις δεξιότητεςγραφής. Όταν όμως οι μαθητές ρωτήθηκαν κατά πόσοπιστεύ- ουν ότι είναι καλύτεροι στην ανάγνωσησυγκριτικά με τους συμμαθητές τους, τα κορίτσιαέκριναν πως είναι καλύτερα από τα αγόρια.

Σχέση τακτικών διαχείρισης του στρες και προσδοκιώναυτοαποτε-λεσματικότητας

Σύμφωνα με τους Lazarus και Folkman (1984), ηέννοια του “στρες” εμπλέκει μια συγκεκριμένη σχέσηανάμεσα στο πρόσωπο και το περι- βάλλον, η οποίααποτιμάται από αυτό ως υπέρβαση των ψυχικών αποθε-μάτων που διακυβεύουν την υγεία του. Το σύνολοεκείνο των γνωστικών διεργασιών που επικαλείταιένα παιδί, προκειμένου να αντιμετωπίσει μιαστρεσογόνο συνθήκη ονομάζονται στρατηγικές ή τακτικέςαντιμετώπισης του στρες (Βασιλάκη κ. συν., 2001).

Οι Lazarus και Folkman (1984) τις διακρίνουν σε αυτές που είναι «ε-

στιασμένες στο πρόβλημα» (όπως, για παράδειγμα, ηαναζήτηση στήρι-




ξης από την οικογένεια ή φίλους, η αλλαγήσυμπεριφοράς κτλ.) και αυτές που είναι«εστιασμένες στο συναίσθημα» (όπως η αποφυγή τουπροβλή- ματος, η αδυναμία ή η παραίτηση κτλ.). Οιτακτικές αυτές προσεγγίζο- νται ως δύοδιαφορετικές μορφές διαχείρισης των στρεσσογόνωνκατα- στάσεων. Οι εστιασμένες στο πρόβληματακτικές στοχεύουν στη μετα- βολή τηςαντικειμενικής πραγματικότητας στη σχέση ατόμου-περιβάλλοντος, ενώ οι εστιασμένες στο συναίσθημααλλάζουν την υπο- κειμενική εμπειρία με τρόπο πουαυτή καταλήγει και στη μεταβολή της αντικειμενικήςεμπειρίας του ατόμου. Στην πράξη οποιαδήποτεστρατη- γική που επιχειρεί να αλλάξει τηναντικειμενική πραγματικότητα κατα- λήγει στηναλλαγή και της υποκειμενικής εμπειρίας του ατόμουκαι το αντίστροφο.

Και σ’ αυτό τον τομέα έχουν παρατηρηθείδιαφορές μεταξύ αγοριών και κοριτσιών αλλά καιδιαφορετικών ηλικιακών ομάδων. Για παράδειγ- μα,οι Band και Weisz (1988) με τις έρευνες τουςανέδειξαν ότι καθώς η ηλικία των παιδιώνμεγαλώνει, οι αυτοαναφορές των επικεντρωμένωνστο συναίσθημα τακτικών εμφανίζονται πιοαυξημένες. Η κύρια ερμη- νεία αυτών των δεδομένωνήταν ότι οι εστιασμένες στο συναίσθημα τα- κτικέςδιαχείρισης στρες αναπτύσσονται πιο αργά από τιςτακτικές που είναι επικεντρωμένες στο πρόβλημα,υποδεικνύοντας ότι τα μικρότερης ηλικίας παιδιάπιθανώς δεν είναι γνωστικώς ικανά να αναπαράγουνπολ- λαπλές επιλογές δευτερογενούς εκτίμησης του




προβλήματος συγκριτικά με τα μεγαλύτερης ηλικίαςπαιδιά.

Στο χώρο του σχολείου είναι αναμφισβήτητο τογεγονός ότι οι απαι- τήσεις με τις οποίες έρχεταιαντιμέτωπο ένα παιδί-μαθητής σε καθημερι- νή βάσησυχνά συνιστούν μείζονα πηγή στρες. Οι τρόποι πουθα επιλέξει να διαχειριστεί τις στρεσογόνεςσυνθήκες της ζωής του αφενός σχετίζο- νται με ένανμεγάλο αριθμό παραγόντων αφετέρου θα συμβάλουνστην δόμηση της ακαδημαϊκής αλλά και κοινωνικής-συναισθηματικής του πο- ρείας.

Από συναφείς με το θέμα έρευνες συνάγεται ότι ηαυτοαποτελεσματι- κότητα και το στρες έχουν μιαδιαρκή και στενή σχέση μεταξύ τους (Hammil,2002). Ο βαθμός εκτίμησης τηςαυτοαποτελεσματικότητας α- σκεί άμεση επιρροή στοντρόπο που τα παιδιά θα διαχειριστούν τη μα- ταίωσηκαι τα υψηλά επίπεδα στρες κατά τη διαδικασίαεπιδιώξεων βα- σικών στόχων της ζωής τους (Pervin& John, 2001). Τα παιδιά με υψηλήαντίληψη αυτοαποτελεσματικότητας επιλέγουν νακάνουν χρήση τακτι-κών προσέγγισης όσον αφορά την αντιμετώπιση τηςστρεσσογόνου συν-θήκης, στοιχείο το οποίο συσχετίζεται στενά μετην ικανότητά τους να




επιδείξουν μεγαλύτερο βαθμό κοινωνικήςπροσαρμογής (Ebata & Moos,1991). Αντίθετα, όπως ανέδειξαν οι Richard καιDodge (1982), παιδιά τα οποία έχουν απορριφθεί απότην ομάδα των συνομηλίκων και εκδηλώ- νουνεπιθετική συμπεριφορά διαθέτουν ένα περιορισμένοπεδίο τακτικών διαχείρισης στρες συγκριτικά μετους συνομηλίκους τους.

Όπως αναφέρει ο Sandler κ. συν. (2000) οιεπιτυχημένες επιλογές στην τακτική διαχείρισηςστρες συμβάλλουν στην αύξηση της αίσθησης για τηναυτοαποτελεσματικότητα ενώ οδηγούν στη χρήση τηςσυγκεκρι- μένης τακτικής και στο μέλλον. Αντίθετα,αποθαρρυντικά αποτελέσματα από τη χρήση μιαςσυγκεκριμένης τακτικής θα προκαλέσουν στο παιδίαισθήματα απογοήτευσης και απελπισίας, τα οποίαενδεχομένως να συν- δεθούν με την εμφάνισηπροσωπικών προβλημάτων (Harter, 1999). Ο βαθμόςεπιτυχίας στην αντιμετώπιση μιας στρεσογόνουσυνθήκης συνδέ- εται με τα προσωπικά αποθέματα τουπαιδιού καθώς και την ανθεκτικό- τητα, η οποίασυνιστά τη θετική έκβαση μια πετυχημένηςδιαχείρισης (Compass, 1987).

Στόχος της μελέτης ήταν η ανάδειξη της πιθανήςσχέσης μεταξύ προσδοκιών για τηναυτοαποτελεσματικότητα και τακτικών διαχείρισηςστρες από τα παιδιά με τη χρήση ειδικάσχεδιασμένων κλιμάκων, οι ο- ποίες έχουναποτελέσει μεθοδολογικό εργαλείο μέτρησης σεσυναφείς έρευνες ελληνικές και ξένες. Τα κεντρικάερωτήματα που απασχόλησαν την έρευνα αφορούσαν το




εάν η ηλικία και το φύλο των παιδιών συνδέο- νταιμε τις τακτικές διαχείρισης άγχους πουυιοθετούνται από τα παιδιά καθώς και τιςπροσδοκίες αυτο-αποτελεσματικότητας. Με άλλαλόγια, στον πυρήνα της ερευνητικής αυτήςπροσπάθειας τέθηκε το ερώτημα εάν ηαυτοαποτελεσματικότητα, ως βασική δομή τηςσυναισθηματικής ανά- πτυξης, συσχετίζεται και πώςμε τις τακτικές διαχείρισης των στρεσογό- νωνσυνθηκών από τα παιδιά. Ειδικότερα, για τηνδιακρίβωση των ερω- τημάτων διερευνήθηκαν οιεπιμέρους διαστάσεις της αυτοαποτελεσματι- κότηταςόπως (α) η «ακαδημαϊκή αυτοαποτελεσματικότητα»,(β) η «κοι- νωνική αυτοαποτελεσματικότητα», και(γ) η «συναισθηματική αυτοαπο- τελεσματικότητα».Οι συγκεκριμένοι παράμετροι, αποτιμώνται μέσα απότην χρήση κατάλληλων μεθοδολογικών εργαλείων και ηαποτίμησή τους πραγματώνεται με το βαθμό συμφωνίαςτων παιδιών σε συγκεκριμένες προτάσεις οι οποίεςδιερευνούν τις παραπάνω διαστάσεις.




Μεθοδολογία

Συμμετέχοντες

Στην έρευνα συμμετείχαν 166 παιδιά με τιςμητέρες τους, εκ των ο- ποίων 86 (50,9%) ήταναγόρια και 80 (47,3%) κορίτσια. Το σύνολο τωνπαιδιών φοιτούσαν στην Ε’ και Στ’ τάξη τεσσάρωνδημοτικών σχολείων του Ν. Καβάλας. Η ηλικία τωνπαιδιών κυμαινόταν μεταξύ 9,7 και 12,8 ετών.

Εργαλεία

Στρατηγικές Αντιμετώπισης Καταστάσεων Άγχους (ΣΑΚΑ) γιαπαιδιά και εφήβους (Βασιλάκη κ. συν., 2001):Κεντρικός σκοπός του εργαλείου, το οποίοσυμπληρώθηκε από τους μαθητές, ήταν η διερεύνησητων τα- κτικών που επιλέγουν τα παιδιάπροκειμένου να αντιμετωπίσουν το άγ- χος τους. Οιδηλώσεις του συγκεκριμένου εργαλείου εκτιμούν επτάπα- ράγοντες (οικογενειακή στήριξη, αποφυγή–λήθη, αδυναμία-παραίτηση, λύση προβλήματος,απομόνωση, αναζήτηση βοήθειας, αναθεώρηση-ανασύνταξη) όπου η υψηλότερη βαθμολογία δηλώνειχρήση της συγκε- κριμένης στρατηγικής.

Στρατηγικές διαχείρισης στρες από τα παιδιά (Child CopingStrategies Measure Items) (Coodvin, 2006):Αποτέλεσε μια δεύτερη κλίμακα εκτί- μησης τωντακτικών αντιμετώπισης του στρες από τα παιδιάαλλά από διαφορετική πηγή πληροφόρησης, αφούσυμπληρώθηκε από τους δασκά- λους και τις μητέρες.Η κλίμακα εκτιμά τη συχνότητα με την οποία ένα



100

100


παιδί κάνει χρήση μιας στρατηγικής, όταναντιμετωπίζει μια δύσκολη κατάσταση. Υποδιαιρείταισε τρεις υποκλίμακες: αποφυγής του προβλή- ματος,αναζήτηση στήριξης, και επιθετικών πράξεων.

Κλίμακα Αυτοαποτελεσματικότητας (Self-Εfficasy Scale -SES) (Sherer κ. συν., 1982): Συμπληρώθηκε από τουςμαθητές. Περιλαμβάνει τριάντα προτάσεις με δύουποκλίμακες οι οποίες αναφέρονται στη “γενική”και την “κοινωνική αυτο-αποτελεσματικότητα”. Οιαπαντήσεις δίνονται σε μια 5βαθμη κλίμακα(1=διαφωνώ πολύ έως 5=συμφωνώ πολύ) όπου οιμαθητές διατυπώνουν κατά πόσο συμφωνούν ήδιαφωνούν με το περιε- χόμενο της πρότασης. Οιπροτάσεις που υπάρχουν στο ερωτηματολόγιοδιερευνούν την αποφασιστικότητα του ατόμου ναεπιμείνει στην αντιμε- τώπιση της δυσκολίας.

Σύντομο Ερωτηματολόγιο Αυτοαποτελεσματικότητας για Παιδιά (Brief



101

101


Questionnaire for Measuring Self-Efficacy inYounths - SEQ-C) (Muris,2001): Συμπληρώθηκε από τους μαθητές καιχρησιμοποιήθηκε ως ένα δεύτερο εργαλείο αποτίμησηςτης προσδοκίας αυτοαποτελεσματικότητας από ταπαιδιά. Περιλαμβάνει 24 προτάσεις πουαντιπροσωπεύουν τους τρεις τομείςαυτοαποτελεσματικότητας: κοινωνική ακαδημαϊκή,συναι- σθηματική. Οι μαθητές κλήθηκαν διατυπώσουντη συχνότητα με την ο- ποία κάνουν χρήση αυτών πουαναφέρονται σε κάθε πρόταση.

Για το σύνολο των ξενόγλωσσων εργαλείωνακολουθήσαμε τις συνή- θεις διαδικασίεςπροσαρμογής τους στην ελληνική πραγματικότητα, δη-λαδή οι κλίμακες μεταφράστηκαν αρχικά από τηνπρώτη ερευνήτρια, ενώ στη συνέχεια δόθηκε σεανεξάρτητο μεταφραστή, ο οποίος εξασφάλισε τημετάφραση από τα ελληνικά στα αγγλικά καιαντιστρόφως, έτσι ώστε η κλίμακα να καταστείνοηματικά ορθή στην ελληνική γλώσσα υπηρετώ- νταςπιστά το αγγλόφωνο κείμενο.

Τα παραπάνω εργαλεία ελέγχθηκαν όσον αφορά τιςψυχομετρικές ι- διότητές τους και παρουσίασανικανοποιητικά επίπεδα εσωτερικής συνέ- πειας αφούαυτά κυμάνθηκαν σε μέτρια προς υψηλά επίπεδα γιατο σύ- νολο των κλιμάκων (από 0.52 έως 0.82).

Διαδικασία

Οι μαθητές, οι μητέρες και οι εκπαιδευτικοί τωνσχολείων που επιλέ- χθηκαν, κατόπιν συνεννοήσεως



102

102


με τους διευθυντές, συμπλήρωσαν ταερωτηματολόγια της έρευνας. Οι κλίμακες πουαπευθύνονταν στις μητέ- ρες δόθηκαν στους μαθητέςσε φάκελο, ο οποίος περιείχε διευκρινιστικήεπιστολή σχετικά με τον στόχο της έρευνας και τοντρόπο συμπλήρωσης των ερωτηματολογίων. Την ίδιακλίμακα σχετικά με τους τρόπους που επιλέγουν οιμαθητές τους προκειμένου να αντιμετωπίσουν μιαδύσκολη κατάσταση συμπληρώσαν και οι εκπαιδευτικοίτων μαθητών.

Τέλος, οι μαθητές/τριες συμπλήρωσαν τις δυοκλίμακες που διερευ- νούσαν τις προσδοκίες για τηναυτοαποτελεσματικότητα ενώ η τρίτη διε- ρευνούσετις στρατηγικές που επιλέγουν τα παιδιάπροκειμένου να αντι- μετωπίσουν μια στρεσογόνοσυνθήκη.

Υποθέσεις τηςέρευναςΑυτο-αποτελεσματικότητα

Ως μια από τις βασικές υποθέσεις της έρευνας ήταν η ανάδειξη δια-

φορών ως προς την ηλικία και το φύλο των παιδιών,όσον αφορά τις α-



103

103


ντιλήψεις αυτο-αποτελεσματικότητας και τιςεπιμέρους διαστάσεις της.

Όσον αφορά τις επιμέρους μετρήσεις σχετικά μετις προσδοκίες αυτο- αποτελεσματικότητας φάνηκεότι τα παιδιά μικρότερης ηλικίας εμφανί- ζουνυψηλότερα επίπεδα ακαδημαϊκής και συναισθηματικήςαυτοαποτε- λεσματικότητας συγκριτικά με ταμεγαλύτερα παιδιά, τα οποία εμφανί- ζονταιλιγότερο σίγουρα για τις ικανότητές τους. Ηδιαπίστωση ότι οι απόψεις για τηναυτοαποτελεσματικότητα εξασθενούν όσο οι μαθητέςπροάγονται στις επόμενες τάξεις του σχολείου(Pintrich και Schunk,1996) έχει αποδοθεί σε διάφορους παράγοντες,συμπεριλαμβανομένου και του μεγαλύτερουανταγωνισμού, της πιο τυπικής βαθμολόγησης, τηςμειωμένης προσοχής του δασκάλου στην πρόοδο τουκάθε μαθητή και του στρες που σχετίζεται με τιςμεταβάσεις σε άλλες σχολικές βαθμίδες. Αυτές όπωςκαι άλλες σχολικές πρακτικές μπορούν να μειώσουντην α- καδημαϊκή αυτοαποτελεσματικότητα, ειδικάστους μαθητές που δεν είναι πλήρως προετοιμασμένοιγια πιο απαιτητικού τύπου ακαδημαϊκές εργα- σίες.Η ομαδοποίηση με κριτήριο την επίδοση μπορεί ναμειώσει την αυ- τοαποτελεσματικότητα των μαθητώνπου ανήκουν σε ομάδες χαμηλής επίδοσης. Κατάσυνέπεια οι τάξεις που επιτρέπουν την κοινωνικήσύ- γκριση τείνουν να επιβεβαιώνουν τα ήδηχαμηλά επίπεδα προσδοκιών για τηναυτοαποτελεσματικότητα των μαθητών που θεωρούν



104

104


έτσι και αλ- λιώς, την απόδοσή τους κατώτερη απόαυτή των συμμαθητών τους.

Ως προς το φύλο, τα αγόρια φαίνεται ναπαρουσιάζουν υψηλότερα ε- πίπεδα ακαδημαϊκής καισυναισθηματικής αυτοαποτελεσματικότητας, στοιχείαπου ενδεχομένως συνδέονται με την ύπαρξηστερεοτυπικών δι- αφορών σχετικά με το φύλο τωνπαιδιών, σε βαθμό που αυτές, λειτουρ- γούν ως«αυτοεκπληρούμενη προφητεία». Αντίθετα τα κορίτσιασημειώ- νουν υψηλότερα επίπεδα κοινωνικής καισυνολικής αυτοαποτελεσματι- κότητας. Σε έρευνα πουπραγματοποιήθηκε από τους Χατζηχρήστου και Hopf(1991) (οπ. αναφ. στο Ελληνική Κοινωνική έρευνα,2009). βρέθηκε ότι τα αγόρια θεωρούν ότι είναιπερισσότερο ικανά από τα κορίτσια στα μαθηματικάστο Δημοτικό σχολείο και στο Γυμνάσιο, ενώεμφανίζονταν λιγότερο ικανά στα φιλολογικάμαθήματα. Πολλοί ερευνητές αποδίδουν τιςσυγκεκριμένες διαφορές στην διαμόρφωση τωνεπιμέρους διαστάσε- ων τηςαυτοαποτελεσματικότητας στα γονικά σχήματασυμπεριφοράς καθώς και στο ευρύτερο κοινωνικόπεριβάλλον.

Τακτικές διαχείρισηςστρες

Στα πλαίσια διερεύνησης αυτής της υπόθεσης αυτό οποίο επιχειρήθη-

κε να αναδειχθεί, ήταν σε ποιο βαθμό η ηλικία καιτο φύλο των παιδιών



105

105


συνδέονται με την υιοθέτηση συγκεκριμένωντακτικών διαχείρισης στρες.

Σύμφωνα με τους Band, & Weisz 1988, συγκριτικάμε την ηλικία οι αυτο-αναφορές των επικεντρωμένωνστο συναίσθημα τακτικών εμφανί- στηκαν πιοαυξημένες. Η κύρια ερμηνεία αυτών των δεδομένωνήταν ότι οι τακτικές διαχείρισης στρες εστιασμένεςστο συναίσθημα αναπτύσσο- νται πιο αργά από τιςτακτικές που είναι επικεντρωμένες στο πρόβλημα.Ανάλογα συμπεράσματα έχουν διατυπωθεί και απότους Altshuler και Rule (1989), οι οποίοιυποστήριξαν ότι τα μικρότερης ηλικίας παιδιά πι-θανώς δεν είναι γνωστικώς ικανά να αναπαράγουνπολλαπλές επιλογές δευτερογενούς εκτίμησης τουπροβλήματος, όπως ενδεχομένως είναι σε θέση ταμεγαλύτερης ηλικίας παιδιά. Τα μικρότερης ηλικίαςπαιδιά δεν είναι ακόμη έτοιμα συναισθηματικά ναδιαχειριστούν «λογικοποιημένα» το πρόβλημα. Κατάσυνέπεια είναι λιγότερο αυτόνομα.

Άλλες σημαντικού τύπου διαφορές αναφορικά με τηνηλικία, εντοπί- στηκαν στο βαθμό χρήσης κοινωνικήςυποστήριξης ως τακτική διαχείρι- σης του στρες.Έτσι, τα παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας έχουν την τάσηνα αναζητούν σε μεγαλύτερο βαθμό κοινωνικήυποστήριξη σε έξω- οικογε- νειακά περιβάλλοντασυγκριτικά με τα παιδιά μικρότερης ηλικίας (Band& Weisz, 1988). Ενδιαφέρον αποτελεί το γεγονός ότιη συγκεκριμένη δι-αφορά αναφέρεται και στις διαφορές μεταξύ τωνφύλων με τα κορίτσια να αναζητούν σε μεγαλύτεροβαθμό κοινωνική υποστήριξη από ό,τι τα αγόρια.Στοιχείο το οποίο αναδεικνύεται και μέσα από τιςέρευνες, καθώς τα κορίτσια κάνουν χρήση του



106

106


συγκεκριμένου τύπου υποστήριξης σε με- γαλύτεροβαθμό από ό,τι τα αγόρια σε όλη τη διάρκεια τηςμέσης σχολι- κής ηλικίας. Wertlieb, Weigel καιFeldstein, 1987. Frydenberg και Lewis,1990 (όπ. αναφ. στο Matthew,R. F. 2006).

Αυτο-αποτελεσματικότητα και τακτικές διαχείρισηςστρες

Ως κεντρική υπόθεση της έρευνας η οποίασυνιστά και το βασικό σκοπό της, ήταν η ανάδειξησυνάφειας μεταξύ προσδοκιών για την αυτο-αποτελεσματικότητα και τακτικών διαχείρισης στρεςαπό τα παιδιά.

Σύμφωνα με τον Bandura κανένας μηχανισμόςδιαμόρφωσης της αν- θρώπινης συμπεριφοράς δενείναι τόσο σημαντικός όσο οι πεποιθήσεις τωνατόμων για τις ικανότητές τους να ασκούν έλεγχοστα γεγονότα που επηρεάζουν την ζωή τους (Bandura,1986). Πλήθος ευρημάτων υπογραμ- μίζουν ότι οιπροσδοκίες αυτοαποτελεσματικότητας είναι μιαεπιμέρους



107

107


συνιστώσα στα πλαίσια της οποίας πραγματώνεται ησυνδιαλλαγή του ατόμου με το περιβάλλον. Τόσο ταευρήματα άλλων ερευνών όσο και τα ευρήματα τηςδικής μας έρευνας φανερώνουν ότι οι υψηλέςπροσδοκίες αυτοαποτελεσματικότητας καθιστούν τονέο άτομο ισχυρό, ικανό να ε- νεργοποιήσει ένασύνολο εστιασμένων στο πρόβλημα στρατηγικών στηναντιμετώπιση του προβλήματος. Οι συγκεκριμένεςστρατηγικές συνι- στούν μεθόδους ενεργούς επίλυσηςπροβλημάτων, στοιχείο που μαρτυρά ότι το άτομο πουτις υιοθετεί έχει τον έλεγχο της κατάστασηςανταποκρι- νόμενο στις δυσκολίες που αυτή έχει.(Compas, et.al., 1991). Αντίθετα παιδιά με χαμηλήαίσθηση αυτοαποτελεσματικότητας αναπτύσσουν συ-μπεριφορές αποφυγής ή επιθετικής τακτικής απέναντιστην στρεσσογόνο συνθήκη, μαρτυρώντας την ύπαρξημιας απειλητικής και επώδυνης σχέ- σης με τοπεριβάλλον.

ΑποτελέσματαΤακτικές διαχείρισηςστρες

Προκειμένου να ελεγχθούν οι διαφορές των μέσωνόρων ως προς το φύλο σχετικά με τις τρειςυποκλίμακες των τακτικών διαχείρισης στρες από ταπαιδιά χρησιμοποιήθηκε το t-test κριτήριο γιαανεξάρτητα δείγ- ματα. Στατιστικά σημαντικέςδιαφορές μεταξύ των μαθητών και μαθη- τριώνεντοπίστηκαν στην υποκλίμακα της «εκδραμάτι-



108

108


σης»/επιθετικότητας και την τακτική κοινωνικήςυποστήριξης σύμφωνα με τις αναφορές του δασκάλουκαι της μητέρας, με τα αγόρια να υιοθε- τούν πιοεύκολα την τακτική εκδραμάτισης»/επιθετικότηταςσυγκριτικά με τα κορίτσια. Αντιστρόφως, τακορίτσια σημειώνουν υψηλότερους μέ- σους όρους στητακτική της κοινωνικής υποστήριξης. Ανάλογοςέλεγχος έγινε και ως προς την τάξη φοίτησης, πουαντανακλά ηλικιακές διαφορές μεταξύ των παιδιών.Τα αποτελέσματα έδειξαν υψηλότερους όρους για ταπαιδιά της Ε΄ δημοτικού όσον αφορά την υιοθέτησητακτικών αποφυ- γής του προβλήματος συγκριτικά μετα παιδιά της Στ΄ τάξης.

Αυτοαποτελεσματικότητα και τακτικές διαχείρισηςστρες

Η διερεύνηση της σχέσης ανάμεσα στους παράγοντεςτων κλιμάκων εκτίμησης των προσδοκιώναυτοαποτελεσματικότητας με τους παράγο- ντες τηςκλίμακας αξιολόγησης των “ΣτρατηγικώνΑντιμετώπισης Κατα-



109

109


στάσεων Άγχους” και “Στρατηγικών διαχείρισης άγχους από τα παιδιά”,υπολογίστηκε με το δείκτη συσχέτισης Pearson r (βλ. Πίνακα 1).

Πίνακας 1: Συντελεστές συσχέτισης των κλιμάκωναυτοαποτελεσματικό- τητας με ταερωτηματολόγια στρατηγικών αντιμετώπισηςπροβλημάτων και τακτικών διαχείρισηςάγχους

SES

Συνολική

αυτοαποτ

SES

Γενική

αυτοαποτ

/τα

SES

Κοινων

ική SEQ

Συνολική

αυτοαποτ

SEQ

Ακαδημαϊ

κή SE

QΚοινων

ική SEQ

Συναισθηματ

ική

αυτοαποτ

/τα

Αποφυγή

(αναφοράμη-

.01 .03

-.01 .13 .17 (*)

.09 .02Αναζήτησ

ηυποστήρι

ξης-.15 -.09 -.17

*.02 .04 -.01 .0

1Επιθετικότ

ητα(αναφορά

μη-

-.07 -.11 .01 -.19*

-.10 -.05 -.17*

Αποφυγή

(αναφοράδα-

-.03 -.05 .00 .19* .28***

.04 .08Αναζήτησ

ηυποστήριξ

ης.05 .0

5.03 .27*

*.41***

.15 .04

Επιθετικότητα

(αναφοράδα-

-.03 -.06 .01 .01 -.08 -.02 .16*



110

110


ΣΑΚΑÆΠρόβλημα .28*

*.09

.34***

.26**

.19* .30***

.08ΣΑΚΑ

ÆΣυναίσθημ .29**

.15

.28**

.26**

.16* .27**

.13

Από την επεξεργασία των αποτελεσμάτων φαίνεται να επιβεβαιώνεται η αρχική υπόθεση για την υφιστάμενη σχέση μεταξύ των δυο αυτών εν-

1001



1001


νοιολογικών δομών, δηλαδή τις τακτικές διαχείρισηςτου στρες από τα παιδιά και τηςαυτοαποτελεματικότητας. Πιο συγκεκριμένα, από τονΠί- νακα 1 αναδεικνύεται ότι οι τακτικές αποφυγήςστη διαχείριση του άγ- χους (αναφορά μητέρας),συσχετίζονται θετικά με την προσδοκία ακαδη-μαϊκής αυτοαποτελεσματικότητας. Το στοιχείο αυτόσε γενικές γραμμές σημαίνει ότι όσο περισσότερουιοθετεί ένα παιδί την αποφυγή ως τακτικήδιαχείρισης του στρες, τόσο πιο πιθανό είναι ναδηλώνει υψηλότερα επί- πεδα ακαδημαϊκήςαυτοαποτελεσματικότητας. Ωστόσο, το εύρημα αυτόαξίζει να επισημανθεί μόνο όσον αφορά τηστατιστική σημαντικότητα του και όχι όσον αφοράτο βαθμό του συντελεστή συσχέτισης αφού αυ- τόςκυμάνθηκε σε χαμηλά επίπεδα.

Η χρήση τακτικών κοινωνικής υποστήριξης στηδιαχείριση του στρες (αναφορά μητέρας)συσχετίζονται με αρνητική αλλά χαμηλού βαθμούσυνάφεια με την προσδοκία κοινωνικήςαυτοαποτελεσματικότητας. Όσον αφορά τις τακτικές«εκδραμάτισης»/επιθετικότητας (αναφορά μητέρας)διαπιστώθηκε ότι όσο περισσότερο υιοθετούνται οισυγκεκριμένες τύπου τακτικές σε τόσο χαμηλότεραεπίπεδα φαίνεται να κυμαίνεται ο συνολι- κόςδείκτης της κλίμακας αυτοαποτελεσματικότητας.

Αναφορικά με τις τακτικές αποφυγής στηδιαχείριση του στρες (ανα- φορά δασκάλου), αυτό τοοποίο διαπιστώνεται είναι ότι η χρήση της συ-γκεκριμένης στρατηγικής συνδέεται με υψηλότεραεπίπεδα συνολικού δείκτη αυτοαποτελεσματικότητας.

1011



1011


Θετική συσχέτιση σχέση, παρατηρεί- ται ανάμεσαστις τακτικές αποφυγής του προβλήματος στηδιαχείριση του στρες (αναφορά δασκάλου) με τηνυποκλίμακα προσδοκιών ακαδη- μαϊκήςαυτοαποτελεσματικότητας, υποδηλώνοντας ότι όσο πιοσυχνή εί- ναι η υιοθέτηση των τακτικών αποφυγήςτου προβλήματος τόσο υψηλό- τερα τα επίπεδαακαδημαϊκής αυτοαποτελεσματικότητας.

Αξιοσημείωτη στατιστικά σχέση παρατηρήθηκεεπίσης μεταξύ των τακτικών κοινωνικήςυποστήριξης (αναφορά δασκάλου) με τα επίπεδαπροσδοκιών ακαδημαϊκής αυτοαποτελεσματικότητας,εύρημα που υπο- δεικνύει ότι όσο πιο πολύυιοθετούνται οι παραπάνω τακτικές τόσο υψη- λότεραεπίπεδα ακαδημαϊκής αυτοαποτελεσματικότηταςκαταγράφονται. Θετική συσχέτιση εμφανίζεται καιμεταξύ των τακτικών κοινωνικής υ- ποστήριξης(αναφορά δασκάλου) με το συνολικό δείκτηαυτοαποτελε- σματικότητας, καθορίζοντας μιααναλογική στατιστικά σχέση μεταξύ των τακτικώνκοινωνικής υποστήριξης, και του συνολικού δείκτηαυτοα- ποτελεσματικότητας.

Σε σχέση με την κλίμακα ΣΑΚΑ, αναδείχθηκε μιαθετική συσχέτιση των στρατηγικών εστιασμένων στοπρόβλημα με το συνολικό δείκτη ε-


1021



1021

κτίμησης προσδοκιών αυτοαποτελεσματικότητας,υποδεικνύοντας ότι όσο μεγαλύτερη είναι ησυχνότητα χρήσης της εστιασμένης στο πρόβλη- μαστρατηγικής τόσο υψηλότερος εμφανίζεται οσυνολικός δείκτης της μέτρησης εκτίμησηςπροσδοκιών αυτοαποτελεσματικότητας, ενώ ισχυράθετική συσχέτιση σημειώνεται και μεταξύ τωνεστιασμένων στο πρόβλη- μα στρατηγικών και τουδείκτη κοινωνικής αυτοαποτελεσματικότητας,στοιχείο το οποίο δηλώνει ότι η υιοθέτησηστρατηγικών εστιασμένων στο πρόβλημα συνδέεται μευψηλότερα επίπεδα προσδοκιών κοινωνικήςαυτοαποτελεσματικότητας.

Τέλος, όσον αφορά τις στρατηγικές εστιασμένεςστο συναίσθημα, εμ- φανίζονται θετικές συσχετίσειςμε το συνολικό δείκτη αυτοαποτελεσμα- τικότηταςενώ αντίστοιχου τύπου συσχετίσεις με τοσυγκεκριμένο τύπο στρατηγικής παρατηρήθηκαν και μετο δείκτη κοινωνικής αυτοαποτελε- σματικότητας.

Συζήτηση

Σκοπός της παρούσας έρευνας ήταν η διερεύνησητης σχέσης μεταξύ των προσδοκιών για τηναυτοαποτελεσματικότητα και τις επιμέρους δια-στάσεις της (ακαδημαϊκή, κοινωνική,συναισθηματική) ή συνολικά (γενι- κή/συνολική) μετις τακτικές διαχείρισης στρες σε παιδιά σχολικήςηλι- κίας. Η ανάλυση των δεδομένων ανέδειξε ότι ωςπρος την ηλικία, τα μι- κρότερης ηλικίας παιδιά


1031



1031

σημειώνουν υψηλότερα επίπεδα ακαδημαϊκής καισυναισθηματικής αυτοαποτελεσματικότητας συγκριτικάμε τα μεγα- λύτερης ηλικίας παιδιά.

Το εύρημα αυτό συνάδει με αυτά άλλων ερευνώνκαθώς η ηλικία των παιδιών φαίνεται ναλειτουργεί ως διαφοροποιητικός παράγοντας στηδόμηση της αντίληψης για την αυτο-αποτελεσματικότητα (Bandura,1994). Το σχολείο, για τα παιδιά μικρότερηςηλικίας αποτελεί χώρο συ- στηματικής αξιολόγησηςτων γνωστικών τους δεξιοτήτων, ενώ τα παιδιάμεγαλύτερης ηλικίας, καθώς προχωρούν στις ανώτερεςβαθμίδες εκπαί- δευσης, εμφανίζουν λιγότερο πίστηστις ικανότητες και στον εαυτό τους (Bandura,1991). Οι μεταβατικές περίοδοι στη σχολική ζωήθέτουν σε ενέργεια καινούριους παράγοντες οιοποίοι επηρεάζουν την αυτο- αποτελεσματικότητα. ΗEccles και οι συνάδελφοί της (Eccles καιMigley, 1989; Eccles, Migley και Adler, 1984)έχουν αναφέρει ότι η με- τάβαση στο γυμνάσιοφέρνει αρκετές αλλαγές. Στο Δημοτικό σχολείο οιμαθητές παραμένουν με τον δάσκαλο και τους ίδιουςσυμμαθητές τους σε


1041



1041

όλη σχεδόν την διάρκεια της σχολικής τους ζωής,έχοντας την αποκλει- στική προσοχή του δασκάλου. Ημετάβαση στο γυμνάσιο συχνά σημαίνει εκτός απόαλλαγή τάξης και συνδιαλλαγή με συμμαθητές που δενγνωρί- ζουν. Η ευρέως διαδεδομένη κοινωνικήομαδοποίηση, σε συνδυασμό με την αλλαγή στακριτήρια της αξιολόγησης, σημασιοδοτείεπανεκτίμηση των ακαδημαϊκών ικανοτήτων τωνμαθητών. Κατά συνέπεια, οι αντιλή- ψεις για τηνακαδημαϊκή επάρκεια αρχίζουν να εξασθενούν αισθητάκατά τη διάρκεια του γυμνασίου καθώς απαιτείταιένα σύνολο προσαρμοστι- κών ρυθμίσεων στα νέαδεδομένα (Harter, 1996, Migley, Feldlaufer καιEccles, 1989).

Ως προς το φύλο, τα μικρότερης ηλικίας κορίτσιαεμφανίζουν υψηλό- τερα επίπεδα προσδοκιών για τηνσυνολική, κοινωνική και γενική αυτο-αποτελεσματικότητα συγκριτικά με τα κορίτσιαμεγαλύτερης ηλικίας, ενώ τα αγόρια σημειώνουνυψηλότερα επίπεδα ακαδημαϊκής και συναι-σθηματικής αυτοαποτελεσματικότητας. Όπως φαίνεταικαι στη σχετική βιβλιογραφία, τα αγόριαεμφανίζονται με μεγαλύτερη αυτοπεποίθησησυγκριτικά με τα κορίτσια σε εκπαιδευτικά πεδίαόπως είναι τα μαθημα- τικά και η τεχνολογία(Meece, 1991), παρά το γεγονός ότι υπάρχει η τά-ση ελάττωσης των διαφορών μεταξύ αγοριών καικοριτσιών. Έχει υπο- στηριχθεί ότι οι διαφορές τωνφύλων, οι οποίες στηρίζονται σε κοινωνι- κές,ακαδημαϊκές και ατομικές μεταβλητές (π.χ.,προσωπικότητα), μπο- ρεί ουσιαστικά να


1051



1051

προσδιορίζονται από τα υπάρχοντα στερεότυπα για ταδύο φύλα όσον αφορά στο ρόλο και στη λειτουργίατους στο εκάστοτε κοινωνικό σύνολο και με τιςοποίες έχουν μεγαλώσει αγόρια και κορί- τσια(Bandura, 1994). Το στοιχείο αυτό επιβεβαιώνεταικαι σε άλλες με- λέτες (π.χ. Pajares & Valiante,1999) όπου διαπιστώθηκε ότι οι διαφορές των φύλωνπου αναδεικνύουν την υπεροχή των μαθητριών σχετικάμε το βαθμό εκτίμησης της αυτοαποτελεσματικότητάςτους στο γραπτό λόγο τροποποιήθηκαν ύστερα απότην διερεύνηση των απόψεων σχετικά με τονπροσανατολισμό των φύλων που, όπως φάνηκε,καθόριζε τις αρχικές διαφορές τους.

Ως προς την ηλικία των παιδιών και τις τακτικέςδιαχείρισης άγχους τα παιδιά μικρότερης ηλικίαςφαίνεται να υιοθετούν τις στρατηγικές α- ποφυγήςτου προβλήματος σε μεγαλύτερη συχνότητα συγκριτικάμε τα μεγαλύτερα παιδιά, καθώς σύμφωνα με συναφείςέρευνες τα μικρότερης ηλικίας παιδιά φαίνεται πωςδεν έχουν αποκτήσει όλες εκείνες τις απαι-τούμενες γνωστικές και κοινωνικές δεξιότητες,προκειμένου να αντιμε- τωπίζουν τα προβλήματάτους. Εύρημα το οποίο ενισχύεται από αντί- στοιχεςέρευνες (Altshuler & Ruble, 1989. Band & Weisz,1988. Compas


1061



1061

κ. συν., 1991), οι οποίες υποστήριξαν ότι ταμικρότερης ηλικίας παιδιά πιθανώς να μην είναιγνωστικά ικανά, προκειμένου να προβούν σε διαδι-κασίες αποτίμησης και επαναξιολόγησης προβλημάτων.

Από τα ευρήματα δεν προέκυψε σημαντική διαφοράμεταξύ μικρότε- ρων και μεγαλύτερων σε ηλικίαπαιδιών και υιοθέτησης τακτικών επιθε-τικότητας/εκδραμάτισης, στοιχείο το οποίοεπιβεβαιώνει και η προγενέ- στερη βιβλιογραφικήανασκόπηση.

Ως προς το φύλο και τις τακτικές διαχείρισηςάγχους, διαπιστώθηκε ότι τα αγόρια υιοθετούν τηντακτική «εκδραμάτισης»/επιθετικότητας σεμεγαλύτερη συχνότητα από ό,τι τα κορίτσια, ενώόσον αφορά στην τα-κτική κοινωνικής υποστήριξης, τα κορίτσιαυιοθετούν τη συγκεκριμένη τακτική σε μεγαλύτερησυχνότητα συγκριτικά με τα αγόρια. Βιβλιογρα-φικά, τα κορίτσια αναζητούν κοινωνική στήριξηνωρίτερα από τα αγόρια, χρησιμοποιώντας αυτή τηστήριξη περισσότερο από τα αγόρια καθ’ όλη τημέση σχολική ηλικία (Wertlieb κ. συν., 1987.Frydenberg & Lewis,1990 όπ. αναφ. στοMatthew, 2006).

Από τη σχετική ανάλυση διαπιστώθηκε ισχυρήσυνάφεια μεταξύ των τακτικών διαχείρισης άγχουςμε το βαθμό ακαδημαϊκής αυτοαποτελε-σματικότητας. Αξιοσημείωτο είναι το εύρημα τοοποίο αναδεικνύει τη σχέση ανάμεσα στην υιοθέτησητακτικών κοινωνικής υποστήριξης στη διαχείριση τουστρες και ακαδημαϊκής αυτο-αποτελεσματικότητας.Στα- τιστικά σημαντική αναδεικνύεται και η σχέση


1071



1071

που υπάρχει ανάμεσα στην υιοθέτηση στρατηγικώνεστιασμένων στο πρόβλημα και στη συνολική διάστασητης έννοιας της αυτοαποτελεσματικότητας, στοιχείοτο οποίο δηλώνει ότι τα παιδιά με υψηλή αντίληψηγια την αυτοαποτελεσματικό- τητα είχαν την τάση ναυιοθετούν τακτικές προσέγγισης για την επίλυση τουπροβλήματος, επιδεικνύοντας μια αίσθηση σιγουριάςγια τις ικανότη- τές τους.

Ανάλογου ενδιαφέροντος αποτέλεσαν τα ευρήματαμιας έρευνας που διεξήχθη, και η οποίααπευθύνονταν σε σαράντα έφηβους σε ένα Γυμνά- σιοτης Ν. Υόρκης (Saarni, 1999). Αυτό το οποίοαναδείχθηκε ήταν ότι η ομάδα των εφήβων οι οποίασημείωσε υψηλά επίπεδα αυτοαποτελεσμα- τικότηταςμετά από τις σχετικές μετρήσεις, είχε την τάση ναυιοθετεί στρατηγικές επίλυσης προβλημάτων καιαναζήτησης κοινωνικής στήρι- ξης. Αντίθετα η ομάδατων εφήβων με χαμηλά επίπεδα αυτοαποτελεσμα-τικότητας φάνηκε να υιοθετεί την χρήση τακτικώνεκδραμάτισης και α- ποφυγής του προβλήματος.

Αντίστοιχου ενδιαφέροντος συσχετίσεις οι οποίεςαναδείχθηκαν και από την παρούσα έρευνα αφορούνστο τρόπο σύνδεσης διαχείρισης του


1081



1081

στρες και κοινωνικής αυτοαποτελεσματικότητας καθώςοι ημιτελείς και φτωχές σχέσεις με την ομάδα τωνσυνομηλίκων μπορεί να οδηγήσουν στην απομόνωσηκαι στην χαμηλή αίσθηση αυτο-αξίας (Bandura,1994).Εύρημα το οποίο συνάδει με αυτό άλλων ερευνών,συνδέοντας τις φτω- χές κοινωνικές σχέσεις με τηνυιοθέτηση τακτικών επιθετικότητας/ εκ- δραμάτισηςστη διαχείριση δύσκολων καταστάσεων.

Τέλος η χρήση τακτικών εστιασμένων στοσυναίσθημα συσχετίζεται άμεσα με υψηλά επίπεδααυτοαποτελεσματικότητας, αναδεικνύοντας τηνσημασία της συναισθηματικής ρύθμισης καιπληρότητας στη διαχείριση συναισθηματικάφορτισμένων καταστάσεων (Saarni, 1999).

Είναι φανερό ότι η αντίληψηαυτοαποτελεσματικότητας αφορά βασι- κές ατομικέςκαι κοινωνικές δεξιότητες του παιδιού, οι οποίεςδίνουν τη δυνατότητα να αξιολογηθούν οιεκάστοτε καταστάσεις της ζωής του, ρυθμίζονταςτη συμπεριφορά του απέναντι σε αυτές καιεπηρεάζοντας την επιλογή των στόχων, τηνπροσπάθεια και την επιμονή για την επίτευ- ξήτους.

Ενδεχομένως τόσο τα ευρήματα της παρούσαςέρευνας όσο και τα ευ- ρήματα άλλων ερευνών μαςωθούν να αντιμετωπίσουμε τις προσδοκίεςαυτοαποτελεσματικότητας ως μια ρυθμιστικήμεταβλητή μεταξύ στρες και τακτικών υιοθέτησηςαπέναντι σε αυτό. Ωστόσο όλο και νεότερα δε-δομένα επιτάσσουν την σταθερή απομάκρυνση από μιαγραμμική ερμη- νεία αίτιου –αιτιατού, τοποθετώντας


1091



1091

την γενικότερη θεώρηση του φαινο- μένου σε έναπλαίσιο διάδρασης και συνεχούς αλληλεπίδρασης(Lazarus,1991).

Βιβλιογραφία

ALTSHULER, J., & RUBLE, D.N. (1989). Developmentalchanges in children΄s awareness ofstrategies for coping with uncontrollablestress. Child Development, 60, 1337-1349.

BAND, E., & WEISZ, J. R. (1988). How to feel betterwhen it feels bad: Ghildern΄s perspectives oncoping with everyday stress. Develop- mentalPsychology, 24, 247-253.

BANDURA, A. (1977Α). Social learning theory.Englewood Cliffs, N.J.: Prentice Hall.

BANDURA, A. (1977Β). Self-efficacy: Towards aunifying theory of behavioral change.Psychological Review, 84, 191-215.


1101



1101

BANDURA, A. (1982). Self-efficacy mechanism inhuman agency. Ameri- can Psychologist, 37(2),122-147.

BANDURA, A. (1991). Self–regulation of motivationthrough anticipatory and self reactivemechanisms. In R.A. Dienstbier (Ed.), Perspec-tives on motivation Nebraska symposium onmotivation (Vol. 38, pp. 69-164). Lincoln:University of Nebraska Press.

BANDURA, A. (1994). Self-efficacy. In V.S.Pamachaudran (Ed.), Ency- clopaedia of humanbehaviour (pp. 71-81). New York: AcademicPress.

ΒΑΣΙΛΑΚΗ, Ε., ΤΡΙΛΙΒΑ, Σ., & ΜΠΕΖΕΒΕΓΚΗΣ, Η. (2001).Το στρες, το άγχος και η αντιμετώπισή τους.Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

BUSSEY, K., & BANDURA, A. (1999). Social cognitivetheory of genter development anddifferentiation. Psychological Review, 106,676-713.

ΓΑΛΑΝΑΚΗ, Ε.Π., & ΚΑΛΑΝΤΖΗ-AZIZI, A. (1998). Σχέσηανάμεσα στην προσδοκία κοινωνικήςαυτοαποτελεσματικοτητας και στο συναί- σθηματης μοναξιάς του παιδιού: Ο ρόλος τουεκπαιδευτικού. Νέα Παιδεία, 86, 54-72.

ΓΙΑΒΡΙΜΗΣ, Π., & ΠΑΠΑΝΗΣ, Ε. (2007). Αυτοαντίληψη:Ελληνική Κοι-

νωνική Έρευνα Ανακτήθηκε στις 16-04-2009, http://epapanis.blog- spot .com/2007/09/blog-post_6657.html.

COMPAS, B. E. (1987). Coping with stress duringchildhood and adolescence. PsychologicalBulletin, 101, 393-403.COMPAS, B. E., BANEZ, G. A., MALCANE, V. L., &

WORSHAM, N. (1991).


1111



1111

Perceived control and coping with stress. Adevelopmental per- spective. Journal of social Issues, 47, 23-34.

EBATA, & MOOS, R. S. (1991). Coping and adjustmentin distressed and healthy adolescents. Journalof Applied Developmental Psychol- ogy, 12, 33-54.

ECCLES, J.S. (1989). Bringing young women to mathand science. In M.

Crawford & M. Grerty (Eds.), Genter and thought: Psychological perspectives (pp.36-57). New York: Springer-Verlag.

ECCLES, J., WIGFIELD, A., & SCHIEFELE, U. (1998).Motivation to succed στο Handbook of childPsychology. In I. Sigel. & A. Renninger(Eds.), Child Psychology in Practice (Vol. 4,pp. 1017-1095). To- ronto. John Wiley.

EISENBERG, N., FABES, R. A., & MURPHY, B. C. (1996).Parents΄ reac-

tions to children΄s negative emotions: Relations to children΄s social competence and conforting behavior. Child Development, 67,


1121



1121

2227-2247.GOODVIN, R., & GUTTAVO, C., & TORQUATI, J. (2006). Τhe

role of child emotional responsiveness andMaternal Negative emotion expres- sion inchildren’s coping strategy use. SocialDevelopment, 15,597-611.

GRANDALL, D. (1982). Master report series of thestudy of dissemination efforts supportingschool improvement. Andover, MΑ: The Net-work.

HAMILL, S. K. (2002). Resilience and self-efficacy:the importance of efficacy beliefs andcoping mechanisms in resilient adolescents.Colgate University Journal of the Sciences,122-146. Ανακτήθηκε στις 10-3-2006,http://groups.colgate.edu/cjs/student_papers /2003/ Hamill.pdf.

HARTER, S. (1999). The construction of the self: Adevelopmental per- spective. New York:Guilford Press.

KALANTZI-AZIZI, A., KARADIMAS, E. C., SOTIROPOULOS, C.,& MORAITOU, G. (1998, March). The enhancementof self-efficacy expectations as a meansfor the improvement of psychosomatichealth: A group therapy interventionprogramme. Ανακοίνωση στοInternational Conference on Motivation, EARLI-SIG: Motivationand Emotion. Θεσσαλονίκη.

LAZARUS, R. S., & FOLKMAN, S. (1984). Stress, appraisal and coping.

New York: Springer.


1131



1131

LAZARUS, R. S., (1991). Emotion and adaptation. NewYork: Oxford Uni- versity Press.

MATTHEW, R. F. (2006). Relation of maternal stressand maternal support to children’s behaviourproblems in African American Families.Unpublished Master thesis. Department ofFamily Studies, Univer- sity of Maryland.

MEECE, J. L. (1991). The classroom context andchildren’s motivational goals. In M. L.Maehr & P. R. Pintrich (Eds.), Advancesinachievement motivation research (Vol.7, pp. 261-285). New York: Academic Press.

MURIS, P. (2001). A brief questionnaire formeasuring self-efficacy in youth. Journal ofPsychopathology and Behavioral Assessment, 23,145-149.

PAJARES, F. (1996). Self-efficacy in academicsettings. Review of Educa- tional Research,66, 543-578.

PAJARES, F., MILLER, M. D., & JOHNSON, M. J. (1999).Gender differ-


1141



1141

ences in writing self–beliefs of elementary school students. Journal of Educational Psychology, 91, 50-61.

PAJARES, F., & VALIANTE, C. (1999). Crade level andgender differences in the writing self-beliefs of middle school students.Contemporary Educational Psychology, 24, 390-405.

PAJARES, F. (2006). Self-efficacy during childhoodand adolescence. In T. Urdan & F. Pajares(Eds.), Self-efficacy beliefs of adolescents(pp. 339-367). New York: Information AgePublishing.

PERVIN L., & JOHN, O. (2001). Θεωρίες προσωπικότητας: έρευνα και ε-

φαρμογές. Αθήνα: Τυπωθήτω.PINTRICH,P.R.,& SCHUNK D. H. (1996). Motivation in

education: Theory, research, and applications.Englewood Cliffs, NJ: Merrill / Prentice Hall.

RICHARD, B. A., & DODGE, K.A. (1982). Socialmaladjustment and prob- lem solving in school-aged children. Journal of Consulting &Clinical Psychology, 50, 226-233.

ROLLINS, S. Z., GARRISON, B., & PIERCE, S. H. (2002).Τhe Family Daily Hassles Inventory: Apreliminary investigation of reliability andvalidity. Family & Consumer Sciences ResearchJournal, 31, 143-145.

SAARNI, C. (1999). The development of emotional competence. New


1151



1151

York: Guildford Press.SANDLER, I. N. (1994). Coping stress, and the

psychological symptoms of children ofdivorce. A cross – sectional andlongitudival study. Child Development, 65,1744-1763.

SANDLER, I. N., TEIN, J-Y., MEHTA, P., WOLCHIK,S., & AYERS, T. (2000). Coping efficacy andprychological problems of childen of divorce.Child Development, 71, 1099-1118.

WW

Abstract

The present study investigated the relationshipbetween school-aged children’s self–efficacybeliefs and their coping strategies. It was alsoex- amined in which way children’s age and genderrelate to these basic con-


1161



1161

structs. The sample of the study was consisted of166 children attending the 5th and 6th grade fromfour elementary schools in the city of Kavala aswell as their mothers and class teachers. Withregard to the data collec- tion a number ofscales were administered to the sample. Morespecifi- cally, two scales measuring children’sself–efficacy beliefs and a coping strategiesscale were administered to each student in theirclass. Their mothers and teachers supplemented theinformation completing a coping strategies scale.The results revealed a significant correlationbetween the self–efficacy beliefs and the copingstrategies used by children. More specifically,the coping strategies of avoidance and socialsupport dem- onstrated a strong relationship tohigh levels of self-efficacy. Children with lowself–efficacy beliefs tended to adopt acting–outcoping strategies. As far as the variable of ageis concerned, it was found that younger childrenwere characterized by higher levels of academicand emotional self–efficacy expectations inrelation to older children. The results alsoshowed that younger children adopted morefrequently the coping strategies of avoidancethan older children. Concerning the variable ofsex, the study revealed that girls tended to adoptsocial support coping strategies whereas boyscoping strategies of avoidance and acting out. Inaddition those boys were characterized by higher


1171



1171

levels of academic and emotional self-efficacyin relation to girls.

Η Παναγιώτα Νεοκοσμίδου είναι Εκπαιδευτικός –Κοινωνική Λει- τουργός και Υποψήφια Διδάκτωρ τουτμήματος Κοινωνιολογίας του Πα- νεπιστημίουΑιγαίου

([email protected])

Παναγιώτα ΝΕΟΚΟΣΜΙΔΟΥ

Documents

Transcript of Παναγιώτα ΝΕΟΚΟΣΜΙΔΟΥ