Kristian Tlangau - February, 2014 - Mizoram Synod

52
1 Kristian Tlangau www.mizoramsynod.org

Transcript of Kristian Tlangau - February, 2014 - Mizoram Synod

1Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

2Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

Synod PuipateModerator : Rev. K. LalhmuchhuakaSecretaries : Upa H. Zoliana (Sr.)

Rev. B. Sângthanga (Jr.)Finance Officers : Rev. Lalramliana Pachuau

Rev. Dr. R. LalbiakmawiaStatistician : Upa Vanêngliana

Kum 102-na February 2014 Bu 1,217-naEditor : Rev. K. Lalpiangthara Ph. 2316411 (R)Joint Editors : Rev. Lalzuithanga

Upa H. RonghâkaRev. Dr. Vanlalnghâka RâltêUpa Sânghlîra

Business Manager : Upa C. LalbiaktluangaSynod Office, First FloorMission Vêng, Aizâwl – 796 001

Office Phone 2324590; e-mail: [email protected]

Kum khat lâk man: Rs. 50.00A man pe leh a bu la duh chuan Business Manager, Synod Office First

Floor, Mission Vêng, Aizâwl hriattîr tûr.

Thu chhuahte hi Editor ngaih dân a ni vek kher lo.

The Organ of the Presbyterian Church, Mizoram

A CHHÛNGA THU AWMTE

1. Editorial 12 . Chhiartute huang 23. Mizoram Synod 34. Lâwrkhawm 95. Zawhna leh Chhânna 136. Sermon: (1) Pathian chu Rorêltu Lalber a ni 17

(2) Ram chu Lalpa ta a ni 207. Kohhran Inkhâwm zai 248. Engtin nge Bible kan chhiar tui ang? 309. Kristianna leh hnam zia 3610. Hrisêlna huang – Saitika 4011. Sûnna 4112. Synod Executive Secretary-te hna chanpual 48

3Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

Editorial

TLÂWM NGAM HI ROPUINA A NI

Inngaihtlâwmna hian dâwihzep tih te, insit tih te lehmahni inngainêp tih lamte a kâwk lo va. A \ûl avâng leh a \hatzâwk dâwn avânga mahni dinhmun aia hniama awm ngamnate leh thiam zâwk pawhin thiam lo zâwk a nih ngamna te, tuarlo tûrin a tawrh ngam zâwkna te a kâwk zâwk a. Lal Isuanunah khân a chiang hle. Sual fate avângin a ropuina lal puanhlîpin Bethlehem ranthlêngah a lu a rawn nghat a. A khawvêlhun tâwp kraws lêra mualpho taka hmang zovin thihna hnehina tho leh ta a ni tih kan hria a. Chu chu lei leh vâna thuneihnazawng zawng pêk a nih chhan pawh niin a lang. Vawiinthlengin a inngaihtlâwmna hi mi chapote titlâwmtu lehintiropuite hnûk hniamtu a ni.

Khawtlâng leh ram kan inkaihhruai dânah te, kohhrankan inrêlbâwl danah te pawh hian Lal Isua hmanrua,inngaihtlâwmna hmang thiam apiangte hi hnehtu chan changtûr leh ropuina khumtu tûr an ni zêl ang. Puitling \heuh \heuhleh no khat ei \heuh \heuhte hi pâwn lam ropuina leh thuneihnahmang chuan inhneh a har khawp mai. Pâwn lam a\anga kankhap beh theihte hi an rilru kan hneh loh chuan spring nembeh ang chauh a ni \hîn. Inngaihtlâwmna hmangin mi rilru ahnehsak theih \hîn a. Hei hi kan hmanraw chak ber tûra LalIsua min hnutchhiah a ni. Kohhran leh ringtute pawh kantlâwm ngamna chin zêlah kan ropui dâwn a ni.

4Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

CHHIARTUTE HUANG

Thu thawh duh chuan thu mal 50 aia tam lovin lehkhainemaw, sms-in emaw, e-mail in emaw thawh theih a ni. SMS

thawn theihna phone no 9862331632 [email protected] a ni e.

¶ KT tluang taka kal zêl tûrinkum thar chibai ka bûk e.Kristian Tlângau bu latu zawngzawng leh agent zawng zawngtekum thar hi hlimna kuma in hman\heuh theih nân tholeh kan LalpaIsua hmingin duhsakna sâng berka hlân a che u.

– B. Lalpêkliana, TlûngvêlVênghlun

¶ KT November 2013chhuaka Editorial kha a va \hakher êm! Thil thiam azawngah zuin thiam hi khawvêla hlauhawmber niin a lang, tih phei kha chuhei aia darh zau lehzuala târ lana va duhawm êm!

– Z.L. Chhangte, Thênzâwl

¶ KT December, 2013chhuaka Rev. C. Vanlalhruaiaziah “Kohhran Indan Malsâwm-na” tih hi a va \hain a va dik em!

Kohhran lian member ngah deuhchu indan zng zung hi Upatepawhin ngam sela, Member\angkai tak tak inthup chherchhuahna leh taksa leh thlarauthilpêkah nasa takin hma kansâwn ngei a rinawm.– Thangkimi, Kolasib Vênglai

¶ KT Dec. 2013 chhuaka‘Kohhran Indan Malsâwmna’ tihthu Rev. C. Vanlalhruaia ziah khaa va \ha ve. Kohhranhoten kanhriat reng atân a pawimawhkhawp mai.

– Elizabeth-i pu, DintharVêngthlang

¶ December KT kâwm hmalama, “Duh thlan dân mak takchu,” tih ziak hian mit a tikhamlek lek. ‘Duh’ tih leh ‘thlan’ tih hiziah zawm tûr a ni zâwk em? KThi kan entawn ber a ni si a.

– Lal\hazova, Ngêntiang

Chhiartute huanga thu thawhtute chungah kan lâwm e. KT-a thu chhuaka\anga tuihnih âwm chi rawn tuihnih zêl teh u – Editorial Board

5Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

– Executive Secretaryi/c Publicity, etc.

1. Vocational Traineesthlahna programme

December 13, 2013 khânSynod Multipurpose TrainingCentre chuan VocationalTrainees thlahna hun an hmanga, Rev. Lalzuithanga, ExecutiveSecretary chu khuallian a ni.

Zirlai thlahna inkhâwm hiSMTC Lecture Hall-ah neih a nia, Rev. Lalzuithangan zirlaitehnênah certificate a sem a, zirlaikal kimte leh essay inziahsiakati\hate hnênah lâwmman sem ani bawk.

Tûn thleng hian he Centre-a zir chhuak tawh mi 1,015 anawm a, tûna zir chhuak tharte himi 50 niin puan \hui lehpheikhawk siam zirte an ni a,computer zirlai mi 27 an nei mêkbawk. Tûna thlah tâkte hi puan

\hui zir (hmeichhia 33, mipa 16)leh pheikhawk siam zir (mipa)pakhat an ni.

Zirlaite hi Synod chuan thlatinin stipend ` 500 a pe a,Hostel-a awmte chu an thla tinMess Fee chanve ` 500/- atumsak bawk a. Computerzirlaite erawh chuan Admissionfee ̀ 100/- leh thla tin fee ̀ 50/- an chawi ve thung a, \ha takazir chhuakte (80% kal chin) chuan zir chhuahin Incentive Prize` 1200/- \heuh pêk an ni thung.

2. Synod-in missionary 173tîr chhuak

Jan. 5, 2014 (Pathianni)chawhnu khân Mizoram SynodMission Board chuan MissionVêngthlang Kohhran Biak Inahmissionary tirh chhuahInkhâwm an hmang a, Rev.Lalchhuanmawia, Secretary,SMB-in kaihruaiin; UpaLalrinmuana, Mission BoardCo-ordinator-in missionary tirhchhuah tûrte hming a chhiarchhuak a, inhmelhriattîrna huna hmang.

He inkhâwmah hian Rev.K. Lalhmuchhuaka, Synod

6Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

Moderator chuan missionary173-te tirh chhuahna hunhmangin thuchah a sawi a, Rev.P.C. Pachhûnga, Exe. Secretaryi/c Mission-in \awng\aisakna huna hmang bawk. Synod Choir lehMission Vêngthlang Bial Zaipâwlte bâkah missionary tirh chhuahtûr Zaipâwlte an zai bawk.Missionary tirh chhuah 173-te hiPastor 13 leh contractmissionary lâk thar 160-te an nia, anni nên hian Synod hianmissionary 2,300 vêl a tîrchhuak mek a ni.

3. Synod Office inthlahnaleh inlawmna

Jan. 6, 2014 (Thawh\anni)khân Mizoram Synod Office chukum 2014 atân hawn a ni leh ta.Synod Office hawn ni hian zîngaPathian hnêna inhlanna inkhâwmhi Rev. K. Lalhmuchhuaka,Synod Moderator-in a kaihruaia, Pathian hnêna inhlanna hunhmangin thawktute fuihna thu asawi bawk. Synod Office zîngdevotion-ah hian Bial Zaipâwlconductor-te tâna trainingbuatsaihsak tûra Wales rama\anga lo kal Eilir OwenGriffiths-a, Music Director, The

Llangollin, International MusicalEisteddfod leh Mizorama K|Pmin dinsaktu Rev. O.W. Owen-a fapa Rev. Anuerin Owen-a(Zolawma)-ten an telpui bawk.

Synod Office hawn ni hianchawhnu lam dâr 2:00-ahpension-a chhuak tûr leh hmundanga awm tûrte thlahna lehSynod Office-a awm thar tûrtelawmna inkhâwm J.M. LloydHall-ah neih nghâl a ni a. HeInkhâwm hi Rev. Lalzuithanga,Sr. Executive Secretary-in akaihruai a, Rev. P.C. Pachhûnga,Executive Secretary-in kalchhuak tûrte thlahna thuchah asawi a, Pi Lalrinthangi, Asst.Superintendent-in awm thartûrte lawmna thu a sawi thung.

Synod Office-in a thlahtechu– (1) Rev. Vanlalzuata(Pension), (2) Pu Lalzawngliana(Pension), (3) Upa H.Ngûrkhûma (Pension), (4) Pu R.Lalchhanhima (Pension) leh (5)Rev. V.L. Krosschhuanmawia(zir leh tûr) te an ni a, ngaihhruinathilpêk hlan an ni. Synod Office-a awm thar tûr lawm luhte chu–(1) Rev. K. Lalhmuchhuaka,Moderator, (2) Rev. Lalramliana

7Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

Pachuau (Executive Secretary),(3) Rev. Zoramsanga, (4) Rev.Lalrodinga Sailo leh (5) Pu C.Lalzawmliana te an ni.

4. MPF hruaitute chargeinhlân

Mizoram People ForumGeneral Headquarters hruaituhlui leh tharte chuan January 6tlai khân Synod Office-aCommittee Room No.1-ahmawhphurhna inhlan chhâwnnahun an hmang. Kum 2013chhûnga MPF Gen. Hqrs.President Rev. LalramlianaPachuau chuan President thar tûrRev. K. Lalhmuchhuaka hnênahmawhphurhna a hlân a, kum2013 kum tâwp thlenga GeneralSecretary hna chelhtu UpaLalramthanga pawhin kum 2014a\anga General Secretary thartûr Upa F. Lalremthanga hnênahmawhphurhna a hlan bawk.

MPF Gen. Headquarters-a hruaitu thar tûr dangte chu–Rev. P.C. Pachhûnga (PCI),Vice President; Pu Lalbiakzuala(CYMA), Upa K. Malsâwma(MUP), Rev. P. Riabi (ECM) lehRev. V. Lalhmingsânga(LIKBK) te an ni. Secretary Pu

J. Lalsailova, CYMA Treasurer;Treasurer Pi Lalêngkimi, MHIPTreasurer; Fin. Secretary Pu P.C.Lalmawia (MUP); JointSecretary pali – Pu B.Thangtinliana (Catholic); Rev.Lallâwmthanga (WesleyanMethodist); Rev. H. Mânga(EFCI) leh Pi Vanlalhriati(MHIP) te an ni. President lehGeneral Secretary-te bâk hi chuhruaitu hlui a pangngai chhawmzui vek an ni.

5. CK|P Bial Zaipawl Con-ductors’ Training

January 6–10, 2014 khânCentral K|P buatsaih Aizâwlkhawpui chhûng Bial ZaipâwlConductor-te puala Conduc-tors’ Training chu SynodConference Centre-ah neih a ni.Training pe tûr hian PresbyterianChurch of Wales a\angin MusicLecturer Eilir Owen Griffiths-aa lo kal a, ani hi Rev. AnuerinOwen-a (Zolawma), K|P dinchhuaktu Rev. Owen W. Owen-a fapa-in a rawn hruai a ni.

Aizâwl khawpui chhûngBial Zaipâwl Conductors’training hawnna hi January 6 zânkhân Pi Zaii Hall, Synod

8Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

Conference Centre-ah neih a nia, Leader Rev. Lalrinmawian ahawng. Bial Zaipâwl Conductor-te hian riah chilhin training hi annei a, January 10 (Zirtâwpni)nilêngin Synod Choir-te pualbîkin training neih a ni. Zirtâwpzânah Moderator Zanriahbuatsaih a ni a, hetah hian SynodSenior Executive Secretary Rev.Lalzuithangan Training kharnahun a hmanpui.

Mr. Eilir Owen Griffiths-ahi University of Wales-ah MusicLecturer a ni a, LlangollenInternational MusicalEisteddfod-ah Musical Directora ni bawk. Mr. Eilir OwenGriffiths-a hian LlangollenInternational Musical Eistedd-fod-ah Mizoram Synod Choir-te an zai ve theihna tûr kawng adapsak ang. Rev. Anuerin Owen(Zolâwma) hian January 9–10khân Department of Psychology(Mizoram University), MentalHealth Hospital & MedicalEducation Health & FamilyWelfare Department, Govt. ofMizoram leh MSACS te \angkawp buatsaih ni hnih awhInternational Workshop on

Mental Health Problems(Special Focus on SubstanceUse Disorder), Aijal Club-ahKeynote Address pein paper apresent nghâl bawk.

Rev. Zolâwma leh Pu EilirOwen Griffiths-a te hian an lothlen hnuah Mission VêngKohhran, Mission VêngthlangKohhran leh Durtlâng Kohhrante an tlawh bawk. January 12(Pathianni) khân Khatla SouthSunday School an tlawh a,Synod Choir nên chawhnuahMission Vêngthlang Kohhranah,zânah Chanmari WestKohhranah hun an hmang ho leha, January 13 (Thawh\anni) khânAizâwl an chhuahsan leh a ni.

6. Bial thar hawnSynod Inkhâwmpui

Vawi 90-na thurel anginJanuary 11, 2014 khân Bialthar hawn a ni a, January12 (Pathianni) khân hmunhrang hrangah Pastors lehPro. Pastors InductionService neih a ni bawk. Bialthar hawnte chu–A. Mizoram chhûngah(1) Chanmari West Bial: Rev.K. Lalhmuchhuaka, Synod

9Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

Moderator-in a hawng.(2) Kâwnpui Chhim Vêng

Bial: Rev. Lalzuithanga,Sr. E/S-in a hawng.

B. Mission Field-ah(1) Daporijo Bial: Rev.Lallianmawia Pachuau,Field Secretary-in a hawng.

(2) Silchar Bial: Rev. Z.D.Lalhmachhuana, Adm.Secretary-in a hawng.(3) Dumlian Bial: Rev.Lalbiaknia, Adm.Secretary-ina hawng.7. Zinw January 7 & 8 khânManipur Presbyterian SinglupGeneral Assembly Administra-tive Unit (MPSGAAU) Execu-tive Committee, Silchar-a neihahMizoram Synod aiawhin Rev. K.Lalhmuchhuaka, Synod Mod-erator leh Upa H. Zoliana,Synod Secretary (Sr.) te an kal.

w January 7 & 8 khân PCIExecutive Committee, Silchar-aneihah Mizoram Synod aiawhinRev. Lalramliana Pachuau,Executive Secretary; Rev.Zosângliana Colney, ProgrammeDirector, SMTC; Rev. Dr.

Lalchhuanliana, Vênghlui; Rev.Dr. Zaihmingthanga, Khatla;Rev. H. Remthanga, MissionVêng; Rev. K. Lalrinmawia,Guwahati leh Upa R.Lalmalsâwma, Mission Vêng tean kal.

w January 9 zan khân ITIVêngchhak Branch K|Pinkhâwmah Accounts Trainingneihpuiin Tv. ZaihmingthangaFanai, Accountant a kal.8. Kristian |halai Pâwl

January 10–12 khân K|PSihfa Branch Diamond Jubileelawm a ni a, hemi hmanpui hianRev. Lalrinmawia, CK|PLeader leh Dr. Lalliansânga,CK|P Committee Member-tean kal.9. Masihi Sangati Kendra

December 19 zan khânMasihi Sangati Kendra chuan anChapel, Bawngkâwnah hnamdangte pual Christmasprogramme ‘Nine Lessons andCarol Service’ an hmang.10. Campus Ministry

December 19–22 khânPhunchawng Kohhranah GospelCamping neih a ni a, hemineihpui hian Rev. V.L.

10Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

Krosschhuanmawia, Co-ordinator; Tv. C. Lalremruata,Outreach Worker leh Counsel-lor paruk an kal.

11. Moderator ProgrammeSynod Moderator Rev. K.

Lalhmuchhuaka chuan hetianghian hun a hmang–w December 21 (Inrinni)

Tualte Biak In thar hawn

w December 22 (Pathianni)Chawhma: Chawngtlai

KohhranChawhnu: Chawngtlai

Phaivêng KohhranZan: Tualte Kohhran

w January 11 (Inrinni)Bial thar hawn, Charmari

West Kohhranw January 12 (Pathianni)

Pastor Induction Service,Chanmari West Kohhran

BEIH TAWK NASA, TIHREM THEIH LOH

Bible tluka lehkhabu huat hlawh hi hun kal tawh thlîrin aawm kher lo mai thei. Kum AD 300-ah khân Rom lalDiocletian-a’n Bible tihbo tumin Bible zawng zawng hâl ralvek tûrin thupêk a chhuah a, Kristianna tihbo dân tûr nia a rina ni nghe nghe a, Bible keng chu khai hlum nghâl tûra tih anni bawk! A hnu kum 25-ah chuan Rom lal vêk Constantin-a,mak tak maia Kristiana inpe chuan sawrkâr sum sêngin Biblebu 50 a siamtîr thung!

French mi fing hmingthang Voltaire-a khân a dam laikhân “Kum 100 a liam chuan khawvêlah Bible hmuh tûr aawm tawh lo vang,” a ti a; amaherawhchu, a thih a\angakum 50-naah chuan Pathian awm ring lo chunga lehkhabuleh thu tawi tam tak a lo ziah \hinna Geneva-a a awm laia a inchu Geneva Bible Society-in Bible sâng tam tak chhut leh semdarhna hmun puiah an hmang ta zâwk a ni!

Thu lâkna: ‘The Bible Stands Alone’ compiled by Jordan and Justin Drake

11Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

Sakhaw ngaih theihlohna a hluar

Khawvêl puma thil awmphung chi hrang hrang zir bing\hîn ‘Pew Research’-in sakhualeh mipui nun phung an chhuinaan tihchhuah tharah chuankhawvâl hmun hrang hrangahsakhaw ngaih theih lohna a nasatial tiala hriat a ni.

Sakhaw hrang hrang zîngahKristiante chu nêk chêpna tuarnasa leh huat hlawh ber an ni a,kum 2006 a\anga 2012 chhûngkhân ram 155-ah Kristian nêkchêpna lam thiltih a awm a; kum2012-ah ringawt khân ram 110-ah Kristiante nêk chêpna lam thila thleng a, a hma kum 2011 aiinpangain a pung.

A chhuitute hian sawrkârhrang hrangin sakhaw biakna leha kaihhnawih thil tih hrêknaemaw khapna emaw an siam te,mi mal leh pâwl \henkhatintharum an thawhna te, sakhawbeh chhana mi firfiak pâwlte thiltih thlengin ngun takin an chhuia; Egypt rama Coptic Kristian

Biak In leh kohhranin sum-dâwnna lam a neih an suasam te,sakhaw dang Muslim, Sikh, Bud-dhist leh Hindute laka tharumthawhna thlengte pawh chhui telvek a ni bawk.

Kum 2011-a sakhaw nêkchêpna lam thil an lo chhhuichhuah tawh nêna khaikhininsakhaw thila sawrkâr inrawlhna(sawrkârin dân hmanga harsatnaa siam thar ang chi) hi za zêlah74 laiin a pung a ni. Entîr nân,Tuvalu-ah chuan sawrkâr pawmloh sakhaw pâwl rêng rêngininhmuh khâwmna an buatsaihkhap tlat a ni. Vântlâng zînga ansakhaw rin dân sawi khapna rampawh khawvêl ram zîngah za zêla38 an awm a; sakhaw mite lakatharum thawhna thlenna rampawh 2012 khan za zêla 48 a tlinga, 2011 aiin za zêla pasarihin apung a ni.

Sakhaw lam kaihhnawihaintaina a thlen nasat zualna ramtechu Pakistan, Afghanistan, India,Somalia leh Israel te an ni a;sawrkârin dân hmanga sakhua akhuahkhirh nasat zualna ram chuEgypt, China, Iran, Saudi Arabialeh Indonesia te an ni a; Northleh South America chu hetiang thilthlen tlêmna ber an ni thung.

– Christian Today

12Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

Pope-in nupa kâr ni lovanau piang a baptist

Roman Catholic Kohhranchuan tûn hma a\anga an lo chîntawh \hin angin January 12 khaIsua baptisma chan nîah an serha, Johanan Isua a baptis nîa ngaiha ni. Hemi nî hian baptisma lachang lo tam takin baptisma anchang a; kumina thil langsar takchu Pope Francis-a’n Pope atânathlan a nihna hmun Michelangelofresco-a ‘mass’ a buatsaih chu ani a, hetah hian baptisma chantîrtûr 31 zîngah kohhran inneih dânpangngaia innei ni lo, nupa angakhawsate fa a tel ve a; January12 khan, chu nautê chu Popechuan baptisma a chantîr a.Chutiang nausên baptisma chantîrduh lo puithiamte chu ‘a deranung,’ (hypocrite) tiin Pope hiana lo sawi tawh a ni!

Pope Francis-a chuan,“Tûna baptisma chang tûra nu lehpain in rawn hruaite hian nakinlawkah an fa baptisma chang tûran la rawn hruai leh dâwn a,chutiang zêl chuan rinna hi kaninhlân chhâwng a ni. Baptismachang tûra fate rawn hruai zawngzawng hian rinna chi tuha tidarhzêl tûrin mawhphurhna in nei ani. Nausênte hnêna in rochuntheih mawi ber chu ‘rinna’ hi ani,” a ti.

Nikum September thla khâninneih pangngaia innei ni lohmeichhe pakhatin Pope chulehkha a thawn a, fa nei ta se,baptisma chantîr theih a nih lehnih loh a zâwt a. Chu lehkha ahmuh chuan Pope chuan chu nuinbiak pawh theihna phone numbera ziahah chuan a va bia a; nau apaia naute a neih phawt chuanbaptisma a chantîr tûr thu a vahrilh ngat a. Hemi lama ainhawnzia hi a lo sawi tawh a ni.

Lehkhathawntu nu chuanPope-in a biak tak tak pawh abeisei loh thu leh a thil tawn chuannau a pai a nih pawha titla lo tûraa tihhuaisenzia a sawi a ni.

– Christian Today

Franklin Graham-a’nKristiante leh Bibletihdalna do \ûl a tiBible thu dik leh Kristiante

thurin hi sawi nghîn tumin tûnlaihian media lam a\anga beihnanasa tak a thleng mêk nia sawiinBilly Graham-a fapa FranklinGraham-a chuan Kristiante chuhe indonaah hian theih tâwpchhuaha bei zêl tûrin a fuih. BillyGraham Evangelistic Association(BGEA)-a Chief Executive Of-ficer (CEO) Franklin Graham-achuan tun hnaia tihchhuah

13Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

lemchan pakhat ‘Duck Dynasty’chu sakhaw indonaa Kristiante dinngheh \ûlzia entîrna a ni, a ti.

Kristianten vântlâng mipuizîngah pawh Lal Isua rinna lehBible thudik \an zêl a pawimawh-zia uar taka sawiin, “Hnam thilaindona (cultural war) tia thu thehdarhtu (media)-ten an sawi tamtak hi cultural war ni lovin sakhawindona a ni zâwk. Kohhran\henkhat chu politic thlîrna a\angadik, Bible zirtîrna ni si lo pawminan tlu mêk a. Pathian hi politicthlîrna a\anga dik a ni lo va;sualnaa zahngaihna lantîr miah loa ni zâwk. Pathian chuan eng tikniah emaw sualna zawng zawngchungah ro a la rêl dâwn a, aFapa Isua Krista thisena sil failohte chu Pathian laka hla takaawmin hremhmunah a paih dâwntih min hrilh a ni. Amaherawhchusual sim tak zeta ngaihdam dîltengaihdam a la duh reng tih hi Biblemin zirtîr dân a ni,” a ti.

Mihring duhthlanna zahsak\ûl ti pawl, ‘Democratic Party’America rama an sawrkâr hnuahnau tihtlâk leh mahni anpui nupuipasala neih chungchângahsawrkârin hetiang mite humzâwngin dân a siam zêl a, kohhranleh an hruaitu tam takin an dodâlbawk a, an inbei na sâwt hle.

– Christian Post

America ram Kohhrantâna hrilh lâwknaThomas S. Rainer-a, Life

Way Christian Resources ofSBC-a an hotupa ber, kum 25chhûng zet America ramkohhrante zir chianna lo kalpuitawh chuan kum 2014 chhûngaAmerica rama kohhrantedinhmun tûr hrilh lâwkna point 14a tichhuak a, America ramkohhrante chuan \han lam aiin tlâkhniam lam an pan dâwnin a hmu.

A hrilh lâwknaa thil langsârzual deuhte chu– Kohhran têzâwkte kohhran lianah aninchhûng lût nasa dâwn. A chhanchu kohhran tê chuan sum lamahharsatna nasa tak an tâwk mêka, an Pastor hlawh leh enkawlnasênso pawh an ngah ta mang lo ani, tih te; kohhran pâwl tam takchu an member-te an kiam dâwn,a chhan chu kohhran hian rawihlam a pan tial tial vâng a ni, tih te;kum hmasa aiin Kristiana inpe antlem ang, a chhan chu kohhrantam ber hian mi mal hnênaPathian thu hrilh leh kohhranchhûnga hemi lam rawngbâwlnaan tih ngai tawh meuh loh vâng ani, tih te; kohhran mala membertam (mega church) a pung thungdâwn tih te; Pathian biak dânlama zai khata luanna lam a lâr

14Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

tial tial dâwn tih te; kohhran mem-ber-te hnêna kohhran hruaitutebeisei a sâng dâwn tih te; sawrkârkalphung vânga Biak In sa \hatûra inturna leh hmalâkna a nasadâwn, a chhan chu sawrkâr dânsiam thar avângin Biak In lehkohhran building dang tihzauhpawh a harsat tial tial vâng a ni,tih te a ni a, mi tam takin dik tûrahan ngai.

– Christian Post

Archbishop of Canter-bury leh EcumenicalPatriarch an inkâwm

England Kohhran (Churchof England/Anglican) hruaitu luber Archbishop of Canterbury,Justin Welby-a chuan January thlatîr lam khân Istanbul a tlawh a,hetah hian Ecumenical PatriarchBartholomew-a nên an inkâwm.

Thu tam tak an sawi zîngahMiddle East-a Kristiante harsatnatawh chungchâng a langsâr hle.Archbishop a lawmna thu sawiahPatriarch chuan, he an inkawmnahian Kohhran pahnihteinhmangaihna a tihngheh sawt abeisei thu a sawi a, “Tûna kanhun tawn mêk en hian Kohhranpahnihte hian Middle East-aKristian, harsatna lian tak takhmachhawn mêk, hmun tamtakah phei chuan tihduhdahna

hnuaia tawrhna râpthlâk tak taktuar mêkte tawrhna kan \âwmpuia ni,” a ti.

Archbishop Justin Welby-achuan khawchhak kohhran lehkhawthlang kohhran inrem lehnatûra beih chu an tum nih thu te;Patriarch Bartholomew-a chukhawvêla inrem lehna leh muannaentîrtu pawimawh nia a hriat thute a sawi a; Pope Francis-a Popeni tûra lawm luhnaa a tel te khainrem lehna a duhzia lantîrtu anihzia tichiangtu a ni, tiin, “Inremlehna (reconciliation) hi ka ngaihpawimawh hmasak leh kathinlung duhthusâm a ni. Kanin\hen hranna hi kan kraws put ani a; chuti chung chuan, Isuahmangaihna leh khawngaihnaa\anga beiseina leh hlimnain kankhat si a ni,” a ti.

Thuchhuah in\âwm ansiamah chuan, ‘\hian \hainkawm’-a an inkawm thu te,Pathian thua indâwrna (dialogue)an neih mêk kalpui zêl pawimawhan tih thu te, thawh hona zauzâwk neih an tum thu te, khawvêlhmun hrang hrang, a bîkin MiddleEast-a dikna rah beh an duhlohzia te, Isua Krista zâra hlimnachuai thei lo an neih zêl thu te anziak a ni.

– Christian Today

15Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

Upa H. Lalliana, SerchhîpHmâr Vêng zawhnaBible Sunday thilpêk hi

Nilai zân thupuiah a sawi langsi lo va, kohhran \henkhatinBible Society Unit-ah dah maitûr an tih laiin Auxiliary-ahthawn tûr an ti a. Hei hiAuxialiary lamah zâwtin kankal zêl dân tûr hi engtia tih tûrnge ni ang?

Ch: Nikum Nilai leh BeihrualThupuiah khân Thawhlâwm pêkdân tûr târ lan a ni lo va.Kuminah chuan târ lan a ni a,“Tualchhûng BSI Local Unit/Committee-ah emaw BranchTreasurer hnênah emaw theh luhtûr a ni e,”.

T. Upa L.H. Lallâwmthanga,Lungchem zawhna

Z. 1. Genesis Bung 47 kanchhiarin Jakoba leh a fatekhân Aigupta-a \âm tlân tûraan kal khân Gosen ramah anawm a, Josua 11:16 ah Josua

ram lâkte kan chhiar chuanchhim leh hmâr lam zawngzawng Gosen ram zawngzawng a ti bawk si a. Gosenhi pahnih a awm em ni ang,min hrilhfiah teh?

Ch: Gosen hming pu hi pathumlai a awm a. I rawn sawi bâkahhian Hebron leh Negeb inkârsawi nân hman a ni a (Jos. 10:41;11:16). Tin, Judai tlâng ramDebir biala khawpui pakhathming atân hman a ni bawk (Jos.15:51).

Z. 2. Tin, Israel-ho tlâng ramtean phai ramte nên a la fai veka, a ti bawk a. Israel-ho hianhe laiah hian ram an lo neilâwk em ni? Jakoba-ah khânan in\an a ni lo’m ni? Min hanhrilhfiah teh.Ch: I zawhna hi tu ziaka mi ngetih a chian loh bâkah a bung lehchâng i rawn târ lang tel lo va.Nangmah lamah a fiah viau laiinmi dang tân a ngaihna hriat thiama har deuh va. Chiang zâwka irawn zawh hunah inchhân kantum dâwn nia.

Z. 3. Hebrai 13:4 “Mi zawngzawng zîngah inneih hi

16Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

chawimawiin awm sela, khumpawh bawlhhlawh lovin awmrawh se,” a ti a. Hei hi Kristanen kan inneihna nge, nupaakan insiamna zâwk min hanhrilhfiah teh?

Ch: Hebrai lehkhathawn ziaktuhian 13:1 a\ang hian Kristian nundân tûr chi hrang hrang a rawnsawi a. He lai (13:4)-a a rawnsawi pawh hi mihring innûpânachungchâng a rawn sawina niin alang a. He châng hian a sawi tumber nia lang chu; Pathian leh akohhran hriatpuinaa inneite chukawppuite tân an invawngthianghlim tûr a ni a; mi dang lehthil dang lakah an inhmangbawlhhlawh tûr a ni lo’ tih hi a ni.

C. Lalrongûrna, NewDiakkâwn, Kolasib zawhna

Z.1. Bible lehlin tharah hianNumbers 7-ah hnam hruaitutethupuiah Bung 7:42-47-ah hianGada thlahte hruaitu Deuelafapa Eliasapha chuan a thilpêka rawn keng a. Tangkarawchawhtawlh gram zariat bûktih hi a hlan tel ve lo nge? Ziakhmaih palh zâwk? Bung 7:84-ah hian a vaia belh khâwm niâwm tak tangkaraw chawh-

tawlh sâwm leh pahnih tih ainziak bawk si a. Kan lo leiveah hian an hmaih palh emni ang?Ch: Bible lehlin tharin‘Tangkaraw chawhtawlh’ tia adah hi Bible hman tlânglâwn ber(O.V) chuan ‘TangkarawBerhbu’ tiin a dah a, Eliasaphathilhlan zîngah a sawi tel bawka. Lehlin tharah hian a dah hmaihpalh a nih a rinawm.

Z. 2. Bible lehlin tharah hianPaula lehkhathawnhovahhian, a hmasa nên adanglamna a awm a. Chu chuTirhkoh Paula tih a ni a. TûnahTirhkoh tih a tel ta lo va. Tin, ahmasaah khân ‘khuaa mite’ tiha ni deuh vek a, Galatia chiah‘rama mite’ tih awm chhun ani. Tûna a thar hian a huam zîmzâwk em? Mite tih leh khuaamite tih hi a danglam em?Keima lo thlîr ve dânah chuanhnam leh chi bing a ti-angriauin ka hria a. A hrilhfiahchian dân a awm em?Ch: A huam a zîm zâwkna aawm chuang lo tûrah i ngai ang.Lehlin thar hi \hangtharte rilru milzâwng deuhva buatsaih a nihvang a ni ber ang.

17Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

Upa Lalawikunga (Kum 91)zawhna

Z.1. 1 Petera 4:6 thu hi hriatthiam a va har ve, Lal Isuani thum leh zan thum thlânaa awm kha Chanchin |hamitthi khuaah a zuk hril a ni,a ti a. Thih hnuah te, Pathianthu kan la dawng leh dâwnem ni? Paula thu nên ainkalh lo maw? (2 Kor 6:2nên hian?)

Ch: He lai thu hi mi tin lungawizânna tûra chhan thiam a har hlea. Mi thiamte ngaih dân pawh ain ang lo hlawm hle. |henkhatchuan a thih hnu, phûma a awma, a thawhleh hma khan mitthi techênna (hades)-ah kalinChanchin |ha a hril niin an ngaia. |henkhat thung chuan Novadam lai nia mi sual, Pathian thuawih \ha duh lo thlaraute hnênahthlarauvin thu a sawi niin an ngai.Judate ngaih dân nghet tak chumi a thih hnuin a thlarau chukhawi maw laiah chawlhlâwknaah awmin an ngai a, hêngan ngaih dânte rilrua nei chunghian Petera hian a sawi pawh ani thei ang. Vawiina miten kanhriat reng tûr chu, “Mihring tânvawi khat thih ruat a ni, chu mi

hnuah rorêlna a awm ang” tih hia ni.

Z. 2.“A hmingah Isua i saang” Eng tihna nge? Isua chukan \awng a ni lo va, tu \awngnge min han hrilh teh? Aawmzia kan va hre lo ve?Ch: ‘Isua’ tih hi ‘Josua’ tih te leh‘Hosea’ tih te nên thuhmun a nia. A awmzia chu ‘Jehovan achhandam’ tih emaw ‘Jehova chuChhandamtu a ni’ tihna a ni a;Hebrai \awng a\anga lo kal a ni.Isua pian tûr thu VântirhkohvinJosefa a hrilh lai khân ‘ani chuana mite an thil tihsual lakah achhandam dâwn si a’ (Mt 1:21)tia hrilh a ni a. Vântirhkohthusawi khân Isua hming awmziaa tifiah nghâl kan ti thei âwm e.

P.C. Lalngaihawma, AizâwlVênglai zawhna

Z. 1. KHB No. 35-na hi a\hain sak a nuam hle mai a,a thunawn tlar tâwp bererawh hi chuan a originalversion a phawk chhuakphâk lo deuh niin a lang. Athunawn hi a tluana nguntaka han chhiar phei chuannuih a tiza thei lek lek a nihhi, a dang zawng zawng a

18Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

mâm \hat vei nên. A phuahtuphuah dân ang tak hian,“Kei tak ngial pawh hi minhmangaih,” tih thu tlukpuiadah dân a awm ang em?

Ch: |hahnemngaihna avânga‘Chutiang zâwk chuan dah ni se’tia rawtna rawn theh lût kan nei\hîn a. Han tihdanglam hian ‘antidanglam reng mai, hriat belhman pawh a ni lo’ tia phun tâwkan awm fo bawk a. Eng pawh nise, a dik zâwk a awm phawtchuan Music lama kan hotutenhma an la hreh hauh lo vang. KanHla Bu a pum puia ennawn lehhunah mawhphurtute i lokawhhmuh theih chuan alâwmawm hle ang.

Z. 2. Kan Pathian LehkhabuThianghlimah hian ‘lo vem ni/lo em ni?’ tih contracted formhi ‘lawm ni?’ ti hlîra dah a nia. Kan Kristian Hla Bua miang hian ‘lo’m hi?’ tia dah veka \ha zâwk ang em? He con-tracted phrase-ah hian anegative-na lai tak ‘lo’ kha alang chiang lêm lo a nih hi.Tlangau thu leh hla chhuakahsawi leh sêl tûr a tlêm \hin tehrêng nên.

Ch: Rawtna \ha tak a ni thei e.Mizo \awng Bible lehlin dânennawn leh hunah BSI AizawlAuxiliary hnuaia translation com-mittee hnênah thlen la, awmzia anei mai thei a nia.

“Lord Wellington-a khân Nepoleon-a nêna Waterloo-a aninbeih zawha a hneh khân hetiang hian thu a sawi a – “Kanmite hi kan hmêlmate aiin an huai bîk chuang lo va.Amaherawhchu minute nga kan huai rei zâwk a, kan beihrâm hrâm a ni,” a ti.

“Thahrui leh beih \âlh \âlhna hian engkim a hneh \hîn”.

– Benjamin Franklin

19Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

PATHIAN CHU RORÊLTULALBER A NI

(Kol. 1:13-19; Rom 11:33-36)

Rev. LalhmingthangaRepublic Vêngthlang

“Nang muhîl, meng la,Mitthi zîng ata tho rawh,Tichuan Krista chuanA chhun êng ang che,” (Eph. 5:14)

Pathian chu eng nge a nih? Pathian chu mi nung a ni, Pathianchu thu a ni a, Pathian chu êng a ni. Pathian chu Thlarau, Hmangaihna,Isua Krista leh Isua Krista ringtute Pa, chatuan mi, danglam ngai loPathian a ni. Thuthlung Hlui hunah khân Pathianin Mosia hnênah,“Kei Jehova ka ni,” a ti a. Tin, Mosia hnênah vêk, “Awma ka ni,” ati bawk a (Ex 3:14; 6:2). Tin, Pathian chu a hmêl, mihring mita hmuhtheih loh a nih thu a sawi (Ex 33:20). Tin, Pathian nihna ze puite chu:Engkimtithei (Gen 17:1 etc). Engkim hria (Thuf 15:3 etc). Khawikipa awm (Sam 139:7f etc). Danglam ngai lo (Heb 1:12 etc).thianghlimna (Jos 24:19 etc). Tin, felna, dikna leh \hatna a ni bawk.

Tin, Presbyterian Kohhrandintua an sawi John Calvin-achuan Pathian Lalna hi, Pathianthu innghahna laipui takah ahmang \hîn a. Tirhkoh Paulapawhin, Pathian finna te, hriatnate, a rorêlna te chhui chhuah theihrual a va ni lo êm! a ti. A sawizêlnaah engkim mai hi, amahPathian a\anga chhuak, ama tâna

lo awm a nihzia a sawi. Kolossakhaw mite hnêna a thawnahpawh khân, Pathian chu engkimbul leh a tâwpna tûr a nihzia mintar lansak a. Hetiangin tawi tê têinlo \hen ila:

1. Thuthlung Hlui hun laiaPathianin zâwlneite hnênathusawi tûr a pêkte kha, an hunlaia rorêltute leh mipuite awm

20Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

dânin Pathian duh zâwnga anawm loh avânga Pathian hremnaan tuar tûr thu a ni tlângpui a.Zâwlnei Elija chuan Jehova ringnghet tûrin a hun lai mite a fuih.Zâwlnei Jeremia chuan milem anbiak vângin an chungah chhiatnaa lo thlen tûrzia a uar. ZâwlneiAmosa pawhin Israel ram chu,dik lo taka rorêltuten ro an rêlthu leh pachhiate an retheih êmêm avângin Pathianin a hrem tûrthu uar takin a sawi. ZâwlneiHosea lah a nupui Gomerin auiresan chu, Israel-te awm dânnên a tehkhin; Pathian Jehova bethovin an milem biak an bângchuang lo. Chuvangin, Jehovankeimah lo chu Pathian dang neisuh, tih thupêk an zawm duh lohavângin an chungah Pathianthinurna a thlen ngei tûr thuzâwlnei hian uar takin a sawi.

Zâwlnei Isaia chuan Judaram a chhiatna chhan tûr chusawrkâr hlauhawm Assuriasawrkâr ni lovin, an sualna lehPathian thu an awi lohna niin ahmu tlat, Pathian chu khawvêlpum pui Lal a nih a sawi uar a.Dik taka rorêl a \ûlzia a sawi uar.Davida thlah a\angin Lal ropuitak a lo awm dâwn tih a hmu

lâwk bawk. Zâwlnei Ezekielachuan, chhûng lam, thinlung tharneih a ngai pawimawh. Mi tininmahni sual mawh an phur \heuhtûr thu, a hun lai mipuite hnênahuar takin a sawi \hîn.

2. Zâwlnei Mika leh Isaiatenhun hla taka an lo sawi lâwk anginBethlehem a\ang chuan rorêltuLalber chu a lo piang ta a.Chanchin |ha ziaktu Johanan,“Thu chu tisaah a lo chang a, kanzîngah a awm ta,” a tih kha. KanThurin V-na chuan hetiang hiana sawi – ‘Mihringte suala tlu tawhchhanchhuak leh tûrin, Pathianchuan a chatuan Fapa neih chhunLal Isua Krista chu khawvêlah arawn tîr a; ama zârah chauhchuan mihringte hi chhandaminan awm thei a,’ a ti. Isua lei nunhian thihna hlim kawr ruam azawh thui hle mai. Bethesda dîlahkhân kum 38 lai damlo chu atidam a, lâwm tâk aruanginchawlhni a bawhchhia, an ti a.Lazara ni li lai thlâna awm tawha kaih thawh khân, \henkhattenPharisaite hnênah an zualko a,Puithiam lalte leh Pharisaitechuan, Isua chungthu anngaihtuah nghâl ta a nih kha. Ramawptu Pilata hnêna an hruai khân

21Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

Isua chungthu a lo ngaihtuah, asualna a hmu thei lo, “En teh u,in Lal hi,” a tih khân Judamipuiten, “Tiboral rawh; Kraws-ah khengbet rawh,” tiin an au ruala. Pilatan, “In Lal hi Kraws-ahka khengbet ang maw?” a ti a.Puithiam lalten, “Kaisara lo chulal dang kan nei lo,” an ti a, anchhâng a.

3. Keini hi eng nge kan an vele? Kan Pathian hian keimahniahrorêltu Lalber nihna a chang em?Zâwlneite an hun laia mipuitehriat a an au ang khân, tûnlaiahthinlung pe si lo hian Pathianhming kan lam mai mai em le? Anih loh leh Pathian hming lamchungin kan duh dân kan dah lalzâwk thei bawk. Kan ram \hanmawh bâwk hi, Pathian thu kanawih loh vâng a ni ber mai lo’mni? Keini pawh hian ‘Kaisara lochu lal dang kan nei lo,’ kan ti ani mai lo maw? Anih loh leh, kanbiak Pathian hi kan uiresan a nimai lo maw? Kan Pathian chuanmilem biak a haw si a, milem kanlo be ru reng em ni zâwk? KanBible thu chuan, ‘duhâm hi milembiakna a ni si a,’ a tih kha (Eph.5:5). A tâwp berah chuan, kan

Pathian, Rorêltu Lalber chuan,“Ka lo kal thuai dâwn e, mi tinan thiltih ang zêla pêk tûrin kalawmman ka hnênah a awm,” ati. A lo kal hmasak chuan a tlâwmêm êm mai a, a lo lan leh hunaherawh chuan ropui takin, vânchhûm chunga lo kal an hmudâwn, vântirhkohte pawhtawtawrâwt ri nasa tak nên a tîrchhuak dâwn.

Eng dinhmunah pawh dingila, kan Pathian hnêna hâwng theitûrin, I nunah khân tu ngerorêltu ni a, tu nge Lalber le?Chhandamtu chu khumtîr

rawh u,Hnehtu ber Lal Isua kha;Thiltihtheihna Lal\hutthlêngah,Vânah khian a han \hu ta.

Khumtîr rawh u, Angelte u,Lalberte Lalbera chu;Khumtîr rawh u, kanChhandamtu,Lalberte Lalber a ni.

Mi sualte pawhin an khumtîr,Chhandamtu an chêksawlh

kha;Angelten Amah an hual vêl,A lalna hming an fak \hîn.

Lalpan malsâwm rawh se.Amen.

22Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

RAM CHU LALPA TA A NISam 22:28

Upa Lalthuthlungliana,Lily Vêng

Kan thupui ‘Ram chu Lalpa ta a ni’ tih leh Sam 24-a,‘Leilung leh a chhûnga thil awm zawng zawng hi Lalpa ta a nia, khawvêl leh a chhûnga chêngte nên hian,’ a tih zawng pawhhian ram chu Lalpa ta a nih a tichiang hle mai! Lalpa ta a nih êmêmna chu, a siam a, a thilsiam zawng zawngte enkawl tûra mihring aruat thu pawh Genesis-ah kan hmu a ni. Ram hi mihringte tân apawimawh a, a tel lovin kan awm thei lo.

Ram leilung hi Pathian ta ani: Leveticus 25:23-ah“Kumkhua atân ram chu hralhhlen tûr a ni lo, ram chu ka ta a nisi a, mikhual ka hnêna khawsamai in ni si a,” a ti. He leilungramah hian kan lo intineitu lutukthei, Pathian chuan mikhual ramnghet nei thei lo ang lek min ti ani. Mahse, \henkhatte hi chuanram neih kan duhâm mah mah ani. A neitu nghet emaw kan inti a,kan ram kan tih tam tak hi sumakan lei ni teh mah se a neitu diktak chu Lalpa a ni. Kan ramahRam chu Lalpa ta a ni tih hi amikhual deuh hu lo maw, ramchu hausa ho ta a ni ti ila a inhmehzâwk em?

Lal Davida chuan mihringtelalna ram pawh hi Lalpa ta a ni,

khawi ram pawh lalna changtu(roreltu) an neih a phalsak a;mahse, khawvêl mihringte lalnaram hi Pathian lalna hnuaia mi ani, lalte chuan Lalber Pathian an\ih ang a, an zah ang a, thuneitutak tak chu Lalpa a ni tih hi apawm dân a ni. Davida hian alalna ram chu Pathian kutah ahlân a, a hun lai hian Israel ramchu a râlmuangin, a ropui vânglaipawh a ni a. Davida hian a\awng\ainaah, “Aw Lalpa ramchu i ta a ni a, mi zawng zawngchunga Chungnungber i ni,” a tihial a ni. Pathian hnêna a thilpêkpawh Pathian pêk sa pe lêt lehmai a nih thu a sawi (1 Chr 29:11-15). Chuti anga neitu nihnaPathian chanpuala a dah tlatavângin, a ramah dikna, muanna,

23Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

inremna leh hlawhtlinna a thlengnasa hle. Pathianin amah leh aram chu a tiropui ta hle rêng a ni.

Hebrai-hote pawhin neitunihna chu mihring chanvo ni lovinPathian chanvoah an dah a,keinin - ka in, ka huan, ka fapakan tih, neitu hliah hliaha kaninngaihte hi Pathian chu engkimneituah an ngai a, neitu ber nihna\awngkam an hmang ve ngai lo.“Huan ram ka enkawl,” an ti a.“Ka fapa” ti lovin, “Fapa kahnêna awm,” an ti a. A neitu taktak Pathian a ni a, hun eng emawchhûng atân lo enkawlsak mainiin an inngai a, an intineitu rênrûn thei lo. An chênna ram pawhkan pi leh pute hnêna Lalpa pêkram an ti a. Sam 45 kan en chuanmihring chênna leilung lehrorêlna, lal ram hi: “I ram” tih te“A ram” tihtein an sawi \hîn rênga, kan tluk lo deuh zawng a ni.

Nebukadnezzara thlîr dân:Nebukadnezzara chuan, “HeBabulon ram ropui hi keimachakna ngeia lal chênna hmunatân leh ropuina mawina tûra kasiam chhuah a ni lo vem ni?” a tia. He lal ropui tak hian ram chuama tâna mawi leh a ropui nân angai daih thung a, intineitu takin,

“Ka siam a ni lo vem ni,” a ti.Hei hi thlîr dân tenawm leh ngaihdân huatthlala niin Pathianin angai, vân a\angin aw a lo chhuakta: “Mihring zîng a\anginhnawhchhuah i ni ang, chungnungbera chuan mihringte lalna ramahthu a nei a, a duh apiang hnênahlalna a pe \hîn tih a hriat hma lohchuan,” a ti. Babulon lal ropuichu a tlâwm ta! Tûn thlengpawhin lalna thlîr dik lova mahniham\hatna atâna lalna hmangtutechu paihthlâkin an la awm zêlzawng a nih hi!

Keini pawhin kan ram hiLalpa ta a ni a, a chhûngah minchêntîr mai a ni tih hi pawm thlapila, kan enkawl dân pawh a dangdeuh ngei ang. Kan ramhmangaihtu party-hote pawhhian Lalpa ta a nih leh Lalpa taenkawltu an nih hi chiang zualinlo hre daih tawh phei se chu kanram hian tûna a dinhmun ang hia chhuk thlîr fe tûr a ni ang. Tûna\ang pawh hian \an sela a rahkan seng nghâl ang. Ramhmangaihna changêl hnaha mahniinhaivûrna tûr fûn \ûn te a awmtawh lo vang. Ram neitu Lalpaduh dân “Rorêlna dik chu luiangin luang rawh se” (Amos

24Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

5:24) tih te, “Rorêlna dik takinti ula, thamna la suh u,” (Zak7:9) tih te, “Dik taka lalin ro arêl chuan ram a ding chhuak\hîn,” (Thuf 29:4) tih te a lothleng tawh ang a. A tling lo zâwktlintîr te, a thiam lo zâwk kaisântlat te, chhûngkhat neih \hatvânga tlâktlum riau te a bo tawhang a. Thawkrim leh taimaten arah an seng tawh ang. Inthlandâwnah Pathian hming lam rengchung sia, a hmâwr lehlama zunêna dik lo taka campaign a botawh ang.

A zâr lehlam han zawh lawkila, ‘Ram chu Lalpa ta a ni’ tihkan sawi hi Thuthlung Hlui the-ology a ni a. A hun laia Israel-hotân kan ti thei ang. Abrahamahnêna ram pêk a tiam te, Mosiaa kawhhmuh te, ‘thu âwih tak lehtihnuam taka in awm chuan heram thil \ha te in ei ang,’ ‘Heramah hian awm la,’ tih te hiKanaan ram kâwka sawi a ni.

Tûnlaiah pawh ThuthlungHlui theology hi ThuthlungTharah let lovin mi tam takin ankeng tlang a, ‘Ram Thuthlung’ tean ti a. Thuthlung Hlui serh lehsâng dân nên lam la vaihma an laawm nawk reng mai! Thuthlung

Thara han leh chuan Lal Isuan:‘He ram hi ka ram ni se chuanka \huihruaiten an bei ang’ ati ta daih mai. Kanaan ram mai athlîr ve ta lo! Chu lo pawh ‘leileh vâna thuneihna zawngzawng ka hnênah pêk a nitawh’ a ti. ‘I ram lo thlengrawh se’ tia a zirtîr pawh hi ‘Ithuna hi mihringah lo thlengrawh se’ a tihna a ni. Leilung rammai ni lovin mihring nun ramaPathian lalna a lo thlen nân dîl fotûr leh a lo thlen zêl theih nânathawk tûrin a duh a ni. Lal Isuahian ram chu Lalpa ta a ni tih apawm a, Pharisaite hnênahpawh: ‘Kaisara thil chu Kaisarahnênah, Pathian thil chu Pathianhnênah pe ta che u,’ a ti mai a ni.Hei hian khawvêl sawrkârna lehPathianin thuneihna an insem angtihna lam a ni lo. Sawrkârthuneihna hian Pathian thuneihnachuhpui suh se a tihna a ni.

A nih leh kan ram hi Pathianta a ni tiin kan ngaihtuah ngai em!|henkhatten ram hmangin ei kanzawng a, sum tam tak tak kan la\hîn a, compensate a\ang te, com-mission leh ram hralh man te, ramawm lo thlengin kan hralh a, miLSC dahkhamsakah te sum kan

25Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

hmuh \euh \hin te, \henawm nênaram inchuha chemsen lek kanhnial lo te hi ram neitu Lalpa duhzâwng a ni ang em! Lalpa leh athilsiam zah lohna a ni thei em!

Unaute u, Ram chu Lalpa taa ni tih kan hriat hnu hian,hetiangin thlîr ila–

1. Rorêlna dik, lal dân dik,ram development dik hi kanawmtîr ngei tûr a ni. Chu chu ramneitu Lalpa duh dân a ni.

2. Ram neitu mikhual kanni, a neitu tak laka inthlahrunnachâng hre tûr kan ni. Pathianta ni si hi mahni ta ena en lutukkan tam tawh hle lo maw?

3. Ram neitu Lalpa chuan aduh apiang a tilian a, a duh lohapiang a paih thlain a titlâwm \hîna ni. (Dan 4:31,32).

4. Pathian thuneihna hnuaiahmihring sawrkâr a ding \hîn.Sawrkâr \ha awmnaah Pathianduh zâwng a pung a. Sawrkâr\ha a awm lohna ramah Pathianhuat zâwng a pung ve thung.Sawrkâr \ha siam hi mipuimawhphurhna a ni.

Sawrkâr \ha chu eng nge?Tawi tein chhâng ila–

Felfai leh chak, mipuisawrkâr, Pathian \ih mitekaihhruai. ram leh hnam humhimthei, sawrkâr ngialnghet, hnam rotling ngai pawimawh ti mai ila.

‘Ram chu Lalpa ta a ni.’Tûna kan chênna ngei pawh himin petu Pathian a ni. “Ram ritepawh hnam tin tân akhamsak” Tirh 17:28-ah a ti.Pathian ram pêka chêngte hian,ei leh bâr kan zawn dân te, kansum hai chhuah dân te thlîr ila,ram rorêlna chan tuma kan beihdân te, rorêlna kan kalpui dân teen vang vang hian, ‘Ram chu Lalpata a ni,’ ti hmêl kan pu em?Mizoram hi Lalpa ta a ni. Minluahtîrtu Pathian i zah ang u.

Thuthlung Hluia zâwlneitekhân rorêltute an \hat loh chuansiam \hat hna an thawk \hîn.Keini kohhranhote pawhin tih tûrkan nei, ram rorêl \hînte pawhkohhran mi tho an ni; chuvângin,kan inthiar fihlîm thei lo vang.Rorêlna dik lo apiang siam \hathi kohhran hna a ni ang. ‘Ramchu Lalpa ta a ni’ a neitu zahchungin i enkawl ang u.

Lalpan malsâwm rawh se.

26Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

KOHHRAN INKHÂWM ZAI

Lalhmingliana Saiawi

Tûnlai hla hril dâna hla hril hi engtik laia kan chîn \an nge kahre lo va, ka hriat ve hmasak ber chu kum 1997 nipui laia vairama\anga chawlh hmanga Zorama ka lo chhuah laiin a ni. Aizâwl vêngchangkâng takah kawngpui sîra in pakhata hmeichhia au au mai hika hria a. Pathian thu a sawi han ti dâwn ila, a khât tâwkin a ngawia, a au dân ngai bawkin a au leh \hîn si. Ka han ngaithla chiang a,zaikhâwm tui lêm lo tak ri ka hre ta a, hla a hril tih ka hre ta chauh ani. Chumi \uma Zorama ka awm chhûng chuan Biak In paliah kainkhâwm a, hla hriltu an awm ka hre lo.

Tûnlai hian keimahni culturemila Pathian biak sawi mawi anawm ta. Hmânlai Mizo khawvêlzai thlûka Biak Ina Pathian hlasak sawi mawi pawh an awm.Hla hriltu neia zai hi hmânlaia kanpi pute zai dân tia Mizo cultureemaw ti pawh an awm ta ve ang.Zai chhûng zawnga kan sak tûrtlar sawia hla hriltu a lo au a loau hi hmânlaia Mizo hla hril dâna ni lo. Phuahchawp a ni.Hmânlaia hla hriltu chuan zai \andâwnin an sak tûr a han chhama, chu chu an sa a, an ngawi a, adang a chham leh a, chu chu ansa leh ta \hîn a ni.

Kristian kan nih hnuah hlahril an awm ngai lo chu a ni lo.Zai chhûng zawng an hril lo. Kan

zai tui tak tak chângin a tui zualpahnih khatin an rilru khawih bîktlar hnih khat an han chham zauha, chu chuan zai a tinuam \hîn:thuhriltu thusawi laia nuho an lo“Amen” “Halleluia” lauh lauh a,chu chuan thuhriltu a tiphûr a, angaithlatu pawhin an ngaihthlâk\hat phah ang hian.

Hmânah chuan inkhâwmtam zâwkin hla bu kan keng lo.Hla bu pakhat chauh neichhûngkua an tam a, inkhâwmzawng zawng ken \heuh tûr annei zo lo. Hla hriltu nei lovin kanzai a, chuti chung chuan kan zairual tho. Hla bu kengin an keu a,kan hla sakah rilru kan pe a, athu kan ngaihtuah atin a ni.

27Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

Tûnah chuan chhûngkuaainkhâwm tûr zawng zawng kentûr hlabu nei kan tam tawh;mahse, hla bu keng lova inkhâwmkan la tam tho va, a keng zîngatam takin keu lovin kan hâwn lehmai! Hla hriltuin kan sak tûr tlar alo sawi zêl a, hla bu ken buangbâra \ûl lo va, a keng tân pawh keubuangbâr a \ûl lo a ni. Kan hlathu ngaihtuah mang hlei lova zaive mai mai kan tam. Kan sakngun bîk tam tak hi chu a ziak enlo pawhin hmânah chuan kan sachhuak thei \hîn: a thu kanngaihtuah a. Tûnah chuan hla hriltukan ring mai a, hla thu ngaihtuahmang lova sa liam mai mai an tamang. Hla hriltu hi hmang tawh loila kan \ha zâwk ang.

Hla hriltute hian hla hril dânan la thiam lo thar leh ta deuhdeuh. Kum 2010 thleng khachuan tlar khat te tein an hril \hîn.Tlar khat an han sawi lauh a, kansa zo va, kan thlûk laiin a dawttutlar an sawi a, a ziazâng deuh.Engtik lai emaw a\ang khân a tlarhniha sawi zawm zut mai anhmang ta a, zai lai laia an lo sawihi chu pawlawh deuha zai tân lochuan a thu man a harsa a, zaian tibuai mai mai a ni.

Hla tlar zawng zawng hlahriltuin a sawi kim vek hi a \ûl lo.Hla hriltu hian hla tlar inkâr thlûklova sak zawm chiah chuan a tlarhnihna chu hril tel lo se a ziazângdeuh ang. Kan sak ngai vak loha nih loh chuan a dawttu tlar chua hril loh pawhin kan hre tho. Hlachâng indawt dân hi a ni kan hriatpawlh zâwk chu. Khawhar ina athleng hma pâwl ka nih hian zairawttu ka ni ve \hîn a, “Hla bu alo la thleng lo,” ti emaw, “Hlachâng sawitu tûr kan awm lo,” tiemaw an awm chuan, “A thu kanhre vek. Hla châng sawitu in duhkher a nih chuan keiman ka sawimai ang,” ka ti a. Kan han zai a,“Chu ram mawi tak chungahchuanin” “Ka rilru lâwmin a lokhat” “Engtikah nge ka thlen veang” tiin kan sak tûr châng tlarhmasa ber ka sawi zel a, a tlardang ka sawi tawh lo va, kan sadik vek a, kan zai tui lo lo. Achâng tlar hmasa ber kan hriatchuan a tlar indawt dân chu hrilhkher ngai lovin kan hre tawh a,eng nge tih kan ngaihtuah a, kansa buai lo a ni.

Khuangpute hian hmânahchuan an mawhphurhna an hria.Tûnlai hian an hre tâwk ta lo.

28Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

Hmânah chuan hla kan nawn angnge nawn lo vang tih hi an thu a ni\hîn. Nawn \ûl an tih chuananmahnin an nawn a, kan zawmvat mai. Mipui zîng a\angin hrilnawn an awm \hîn a,khuangputen nawn âwma anngaih ve chuan khuang an vaw zuia, kan nawn a, nawn \ûl an tih veloh chuan khuang an vaw zui tawhlo va, kan nawn lo mai \hîn.

Tûnah zawng thu an neingam ta lo. Hla hriltu nu lehnulaten an hril nawn loh chuankan nawn lo va, an hril nawnchuan ninawm tawh mah sekhuang an vaw zui lo ngam lo va,nu leh nulain an duh chen chenmin nawntîr ta mai. Hlim hla kansak châng chuan kan zai tui e tuilo ve: min nawntîr ngei ngeiringawt a, lâm an tam chuanvawi thum vawi li vawi nga te,chu aia tamte pawh min nawntîra, kei ka ke nat lai chuan ka dingtlang peih lo \hîn. An la \halai a,din rei mai maite chu ti hlei theilo kan awm thei tih an ngaihtuahpha lo a ni ang. Khuangpute hichuan an hrethiam deuh ang a,hla nawn tûr leh tûr lohah hianthu nei leh tawh se tar chak loinkhâwm ve duh site tân a \ha

ang. Anni ai pawha thu zâwk tûrchu inkhâwm hruaitu hi an ni.

Hla hriltu neih a \ûl chhan nitheia ka hriat chhun ka sawi dâwna, kohhran thil pênhleh deuh kangaih pawimawh ve si ka sawi foka’n sawi phawt teh ang.

2011 April ni 24 EasterSunday School-ah PresbyterianKohhranten Isua thlân a\anga athawhleh thu kan zir a. Kan zirzawha superintendent-in sawiduh riau neite tâna hun a hawnahka ding a. “Isua thawhleh tûkazîng kâra a thlân va tlawhtute khahmeichhia vek an ni. Mipa va kalve chhun chu Petera leh zirtîrdang pakhat an ni lek a, anni lahchu kal tum ve rênga kal an ni lo:thlâna va kal Mari Magdalininthlân lung lâk sawn a ni tih a rawnsawi a, engtizia nge tia kal ve tachauh an ni. A thleng hmasazâwka lah kha thlânah a lut mailo lehnghâl: a hlau deuh emaw ni:a kotlâng a\angin a bih dûk dûkmai. Tûna inkhâwm tam zâwk hihmeichhia an ni. Hmeichhia himipa aiin an inkhâwm \ha zâwkzêl. Kohhran Pavalai Pâwl anawm chinah phei chuan Pathiannichawhnu inkhâwmah an \hutna

29Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

lam a âwl huai \hîn a, nuho chuan khat mawi tâwk viau zêl a nihhi. Kohhran tâna mipa aiarinawm zâwk hmeichhiate hiMizoram PresbyterianKohhrante hian kohhranrawngbâwlna pawimawh anchan ve kan phal lo va, kohhrantam berin pulpit rawngbâwlnatakngial pawh an la pe ve phallo hi an khawngaihthlâk.Kohhran committee-in ngaihtuah\hat leh a hun e,” ka ti a.

“Hla hril hi kohhranhmeichhiate chanvo ve a ni a,kohhran rawngbâwlna chanvopawimawh an chan ve kan phalsi lo va, chu pawh chhuhsak lehzêl êm êm chu an khawngaih-thlâk,” ti an awm mai thei. Chuchu hla hriltu neih zêl nânachhuanlam tling lo a ni si. Hla hriltuchanvo aiah a aia pawimawhpulpita thuhriltu chanvote hi anchan ve phal zâwk ila kohhran tâna \ha zâwk ang.

Hla kan nawn hian a bula\ang zêla nawn a \ha. Hla hi abul ber tlar khat chu Mizoinkhâwm mipui hian kan sa ngailo achha a ni. Hla latu chauhin asa a, mipui chuan a tlar hmasa

ber a sak lai emaw, a sak zawhlamah emaw kan duh lai laiah alaklawh lai laiahte pawh kan hanzawm ve a, hla latuin “Kathlarauvin Kristaah chauhMuanna a zawn \hin kha” a ti a,“vin Kristaah chauh” tia zawmte, “chauh ” tia zawm te an awma, “taah chauh” tia lo zawmtâwkte pawh an awm a, Pathianhming zah lo ang maiin awmzenei lovin an chhuah a ni tih pawhan hre lo a ni âwm e. Hla kannawn hian a bul a\ang zelin nawnila, mipui pawhin a tlar hmasa berhi dik thlapin kan sa ve \hîn ang.

Vairam kohhran inkhâwmhi zai tui mawh tak an ni. Keinibiak in khat tlata inkhâwmmipuiin hla a bass leh a tenor leha alto nêna kan han sa hi chuzaipâwl ropui kan zai a ni ringawtmai a, min pha lo hle. Mahse, hlalak rual dânah hian kan tluk lo.Anni chuan hla latu bîk an nei lova, rimawi tumtuin châng khatemaw, tlar hnih emaw a han tuma, chutah “inring ru” ti ni âwmtakin a han châwl hlek a, a bula\anga a tum leh rual chiahin mizawng zawngin rual takin a bula\angin an sa ta \hîn. Keiniinkhâwm zai pawh rimawi rema

30Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

zai kan ni tawh hlawm a, chutichunga hla latu kan la nei luahluah ziah mai hi a nalh lo va, vaikohhran inkhâwm tih ang chuanti ve ila a \ha ang.

Mizo kohhran mite hianBiak Ina Pathian hla sak thilahhian hnam dang kohhran rualkan pâwl lo deuh. Khuang hnihakan zai hi chu keimahni hnam ziaa ni a, hnam dang kohhran rualkan pâwl a \ul lo law law e.Mahse, hnam dang kohhranhlunten an sak fo khawvêlaPathian hla lâr sak ve ngai lohkan nei nual mai hi chu a \ha lo.

Mizo kohhranten khawvêlakohhrante sak fo “Ngai ru vân mitlângau chu” “Lalpa chu a tho lehta” tih ang Kristian hla un lâr bertezînga mi takngial pawh kan la sahlei thei lo hi chu zialo tak a ni.

Kum 1998 Septemberthlaah Kâwlkulhah Chawlhni kahmang a. Music campaign neiaPastor Bial kohhrante an intlawhlai a ni a. Kan inkawmkhâwmnaa Kâwlkulh pa,Middle School pawh kal lothusawi ka la hre chhuak ta fo:“Pathian hla \ha khawvêla lârtehi chu London-a kohhran

inkhâwmin an sak dâninVânkala inkhâwm pawhin an satûr a ni,” a ti.

Hla phuah thiam, a thlûksiam thiam kan ngah a, keimahnimite phuah ngei hian kan intodelhêm a ni, kan ti thei ang. Kanfakawm e. Mahse, khawvêlakohhran tam takin an sak \hin hla\hate pawh kan sak loh phah hichu a zialo ngawt mai. Kan\halaite hla duh zâwng zîngahhian \ha tak tak, khawvêla vawrhlâr atâna \hate pawh a awm.Mahse, hnam dang zînga vawrhlâr theih tûr chuan a tonic solfasak dik theih loha bar khatchhûnga tâwt deuh maia aphuahtuten an tlar khâwm laitehi chu siam rem a \ûl ang.

|halaiho hla duh zâwng\henkhat zaipâwlin an sakte hichu awmze neia keiin ka hriatmang loh a ni. “Saruang awmnaapiangah chuan, mulukawlh”“Eitu ata ei tur a lo chhuak a” tihangte an duh viau hi chu an induhhmuh mai mai niin ka hria. Sawimawi tum an awm \hîn. An duhchhan an han sawi hian a tehkhinthu duah a, tui taka sa \hîn tamber hi chuan a hla thu awmzia an

31Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

hre lo viau ang. Chutiang ai chuan“Lo vah leh hâl zawh hnuin” tihthunawn

“Thil \ha kan neih zawngzawng kan Pathian pêk a ni.

Min khawngaih êm avânghianin i lâwm ang u”

tih angte hi chu a ropui zâwk daih.He hla hi Rev JH Lorrain (PuBuanga) lehlin a ni a, Mizo \awngthiam, Pu Buanga dictionaryphuahtu meuh si a thunawn bâkhi chu phuah ulh \êng\âwng tak ani. Chuti chung chuan khawvêlaPathian hla lâr, kohhran hlun tamtakin Kum thar lawm nâna an sakdeuh ziah a nih vâng ngawtpawhin keini pawhin sa ve ila a\ha tûr. Kohhran zaipâwlte hianhetiang hla hlunte hi zir se,“Saruang awmna apiangah” tihang mai mai ai hian Chawlhni zâninkhâwmah han sa se chuan mipuipawhin kan sa thiam ve ang a, saknachâng kan hre ve tûr.

Kristian Hla Bu 18th edi-tion-ah hian kan sak ngai rêngrêng loh, rimawi rem loh chuansak dik ngaihna awm lo pakhata la tel ta fo. A châng tinah hian a

key thlâk a ni ngut mai. “Kahnênah lo kal thuai ang che” tihhla hi. He hla hi vai ramkohhrante pawhin an sa ngai lo.A sa chhun ka hriat chu kanchhûng kan tel vena Bombay-aScots Kirk Presbyterian Churcha ni a, Pastor zaithiam zai ringdeuh mai kan neih laiin a thlang\hîn a, amahin a sa lûng lûng a,mi dangin a sak dân hrûlah kanzawm ve diah diah \hîn. Pastordang kan neih chinah chuan kansa leh tawh ngai lo. Kristian HlaBua kan sak ngai rêng rêng loh,khawvêla kohhran dangtepawhin an sak zen zen lohte hichu telh tawh loh vek atân a \haasin maw aw!

“Isua hnênah ka him a” tihhla mawlh hi aw! A ni lo zâwkkan Kristian Hla Buah hian a teltlat pek a, sa duh kan awm si lo.Kan Hla Bu phêk hlu a luahhnawk ve mai mai a ni. D.P.Thanbuka lehlin hi a nalh a, kanduh êm êm a, chu chu dah lovinDr. R.K. Nghâkliana lehlin ulh\îng\êng hi dah a ni mauh mai a.Hei hi kan sak duh zâwk hianthlâk ni se a \ha ang.

32Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

ENGTIN NGE BIBLE KAN CHHIAR TUI ANG?

– C. LalrawngbâwlaTuikual

Upa C. Lalthanzâra (L), Lawngtlai chuan Holy Bible hi vawi450 vêl a chhiar chhuak tawh a, Pu K. Lalrinmawia, Chaltlâng chuanvawi 200 vêl a chhiar chhuak tawh bawk. Mi dang dang, kan hriatlêm lohva Bible chiar peih tak tak pawh tam tak an la awm a ni.Bible hi Lal Isua neitute tân chuan chhiar a tuiawm mai a ni lo va, achhiartu nun a châwm a, miin an chhiar reng tawh mai \hîn a ni.

Deuteronomy Bu tâwpah hianMosia thih thu kan hmu a. Mosiachu Josuan a thlâk avanginJosua Bu kan hmu zui leh a;Josua Bu tâwpah hian Josua thihthu a awm leh a. Mosia leh Josuaan thih hnu chuan Israela(Jakoba) thlahte chu Rorêltuhrang hrang- Othniela, Ehuda,Debori leh Baraka, Gideona,Abimeleka, Tola, Jaira, Jeptha,Ibzana, Elona, Abdona,Samsona leh Samuela-tehnuaiah an awm leh a, hei vânghian Josua Bu dawtah RorêltuteBu a awm a ni. Rorêltute Budawtah hian Ruthi Bu a awmleh a, Ruthi Bu kan chhiar chuan,‘Rorêltute chuan ro an rêl laiinheti hi a ni a’ tiin a in\an leh chata ni. Rorêltu hnuhnûng ber,Samuela Bu kan hmu leh a,

Bible chhiar tui tûr hian a thuinkhaidiat dân hriat hmasak hi apawimawh a, kan Pastor te,Pathian thu zirte leh rawngbâwltutam tak chuan hriat pawh an hreêm êm a. Zêp nâk emaw, minâwlpui hi chuan Pathian thu hikan tuipui lo va, a aia tuipui danghi kan ngah êm êm a, kan Bibleber pawh hi kan hre chiang lohle. Entîr nân Sam Bu kan hanzir a, ‘Saltâng chhuah hnuaphuah a nih a rinawm’ tih ang chite a lo awm a; zirlai tam tak hichuan chiang vak lo hian kan zirliam ve vêl mai mai \hîn a ni.

Bible hi a theih chinah chuanindawt fel taka rem a ni a. Ahmasa berah Mosia lehkhabupanga- Genesis, Exodus,Leviticus, Numbers lehDeuteronomy a awm a,

33Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

Samuela hun lai hian Israelathlahte chuan lal an dîl a,Pathianin lal a siamsak a, an lalhmasa ber chu Saula a ni.Tichuan, Samuela Bu dawtahLalte Bu kan hmu leh a; hetianghian awmze nei takin kan Biblehi mi thiam thlarau miten an lorem fel thlap a ni.

Tin, Leviticus hi ‘Levi-horawngbâwl dân’ tihna a ni a,Levia chu Jakoba fa 12-te zîngami a ni a, a fapa chu Kohata a nia, Kohata chuan fapa Amramaa nei leh a, Amrama fate chu-Miriami, Arona leh Mosia-te anni leh ta a ni. Deuteronomy hi‘Dân Bu ziak chhâwn (copy)’tihna a ni a, Mosia thusawi Bu ani ber. Israela thlahten Kanaanram an luh dâwn, Jordan lui ankân hma, Moab phai ruama anawm laiin Mosian Pathian Dânleh thil hrang hrang a hrilh nawnlehna Bu a ni. Hei vâng hian Exo-dus Bung 20-a ‘Thu sâwm pêk’pawh, Deuteromomy Bung 5-ahhian kan hmu nawn leh a ni. Awle, Bible thu indawt chu a awlsamthei ang berin hetiang hian hansawi ta ila–

1. Pathianin lei leh vân asiam a, mihring hmasa ber Adama

leh Evi pawh a siam a, sual a laawm loh avângin mihring hmasaber pahnihte chu thi thei lo,chatuana dam tûra siam an ni.

2. Khawvêlah sual a lo luhtâk avângin mihringte chu an losual ta a, an thlahte pawh an losual ta êm êm a. Nova te chhûngmi 8 tih loh chu Pathianin tuilêthmangin a tiboral ta vek a; Novate chhûng hmang chuan khawvêlthar din a duh a ni.

3. Mahse, Nova thlahtepawh chu an \ha leh chuang lova, Sinar phaizâwlah (tunlai Iraqramah khuan) Babel in sâng ansa a, Pathianin a remti lo va, an\awng a tihdanglamsak a,khawvêl hmun hrang hrangah andarhsarh ta vek a.

4. Tichuan, Pathian chuanama chi bîk siam a duh ta a,Abrahama a ko chhuak ta a.

5. Abrahama chuan fapaIsaaka a nei a, Isaakan Jakoba.Jakoba hi Pathianin hming thar ape a, Israela tih a lo ni ta a.Israela chuan fa 12 a nei a, a fatezîngah chuan Josefa chu a duatbîk hle a.

6. Josefa chu a unauten anthîk avângin Aigupta ramah sal

34Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

angin an hralh a. Mahse, Josefachu Pathianin a awmpui tlatavângin Aigupta ram pum hotu(Governor) a lo ni ta a. Jakobaleh a fate awmna, Kanaan ramahchuan \am a tlâk avângin Aiguptaram hotu lu ber, Josefa chu anunaupa a ni tih hre hauh lovin buhan zu dîl a. A tâwp a tâwpahJosefa chu mittui tla chungin ainpuang a; tichuan, anchhûngkua mi 70 chu Aigupta-ah chuan an pêm ta vek a.

7. Hun a lo kal zêl a,Jakoba leh Josefa-te an lo thi a,Aigupta ramah chuan Josefa hrelo lal dang an lo awm ta a.Tichuan, Israela thlahte chuAigupta-ho chuan an tiduhdah taêm êm a, Israel-a thlahte chuanPathian an au a, a tâwp a tâwpahMosia hmangin Pathianin a hruaichhuak ta a.

8. Tichuan, Mosia chu kum120 a nihin a thi a, Josuan a thlâka, Josua hovin Kanaan ram an lût.Israela fa 12-te pualin ram aninsem a, chûng ramte chu- Dan,Naphtali, Zebulun, Isakar,Manase, Ephraim, Gad, Ben-jamin, Reuben, Simeon, Aser,Juda-te an ni a. Reuben, Gad lehManase-te hi Jordan lui an kân

hma khân Mosian ram a lo pelâwk tawh a ni.

9. Josua chu kum 110 miniin a thi ve leh ta a, a hma lamakan sawi tawh ang khânPathianin Rorêltu hrang hranghmangin a kaihruai ta a ni.Rorêltu hnuhnûng ber, zâwlnei nibawk, Samuela hun laiin Israelathlahte chuan lal an dîl ta a. Anlal hmasa ber chu Saula a ni a,Saula dawtah hian Israel lal ropuiDavida a lo lal leh a, Davidazawhah a fapa Solomona.Solomona hian Moria tlâng,hmâna Abrahaman a fapaIsaaka a hlanna tlângah khânLalpa Temple a sa ta a, chu chu‘Solomona Temple’ an ti a ni.Solomona thih hnu hian a fapaRehoboama a lal leh a; tichuan,Israel ram inzawmkhâwm laiin lalpali (4) an awm ta a ni.

10.Rehoboama lal lai hianIsrael ram chu lal ram (kingdom)pahnihah a in\hen ta a, hmâr lamlal ram chu Israel a ni a, akhawpui chu Samari a ni.Chhim lam lalram chu Juda a nia, a khawpui chu Jerusalem ani. Lal hrang hrang an awm veve a, Israel lal zawng zawng hi19 an ni a, Juda lal zawng zawng

35Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

hi 20 an ni. 2 Lalte kan chhiarchuan Israel lal leh Juda lalte hi asawi kawp zêl \hîn a. Entîr nân:“Juda lal Ahaza kum sâwmleh kum hnih a lal kum chuanEla fapa Hosea chu Israeltechungah Samari khuaan a lal\an a, kum kua a lal a” (2 Lalte17:1). Thil mak deuh mai chu,Israel lal zawng zawng hi an sualvek a, Juda lal zîngah pawh hianmi pariat vel chauh- Lal Asa,Jehosaphata, Joasa, Amazia,Uzzia, Jothama, Hezekia lehJosia-te an \ha a ni.

11. Tichuan, Pathian thuangin an nung lo va, Israel lal ramchu Assuria-in a rawn rûn ta a,mi tam tak an that a, salah an manbawk a, an chiau vawng vawngmai a ni. Assuria khawpui hi Jonava tlângauna khua Ninevi kha ani a, hnam sual tak an nih avânginJona pawh kha a kal \ha duh loa ni. Assuria sala tângte hi an kîrleh thu Bible-ah a awm lêm lo.

12.Chhim lam Juda lal rampawh an thla a muang viau vei a,Pathian thu an zâwm chuang silo va, Assuria hnehtu, Babulon-in a rawn rûn ve leh ta a, mi tamtak an that a, salah an hruai a.An lal Zedekia pawh a mitmu te

an kher chhuahsak a, Babulon-ah an hruai ta a, a râpthlâk êmêm a ni. Babulon-ho hianSolomona Temple pawh antichhe vek a, a chhûnga ro zawngzawng an la a, Babulonkhawpuiah an kalpui a. ZâwlneiJeremia lo sawi lâwk angin, kum70 chhûng Babulon salah hian antâng ta a; hetih hun lai hi zâwlneiDaniela te hun lai vêl kha a ni.Babulon khawpui hi Babulon thoa ni a, an ram lalber chuNebukadnezzara a ni. Bible-in‘Saltân’ a tih ber hi chu Babulonsaltân hi a ni.

13.Babulon sawrkâr hi Per-sia-in a rawn hneh ve leh a, Judanula Estheri pawh Persia lalAhasuera (Xerxes) nupuiah a\ang a, lalnu a ni ve nghe nghe ani. Tichuan, Persia lal Kura lallaiin Juda saltângte chu Pathianina chhuahtîr ta a, an ramah anhâwng leh ta a ni. SolomonaTemple hmunah khân Zerubabelahovin Temple an sa \ha leh a,Temple hmasa (SolomonaTemple) hmu phâkho, putartephei chu an lung a lêng êm êm a,an \ap zawih zawih mai a ni.Temple pahnihna hi‘Zerubabela Temple’ an ti a ni.

36Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

14.Persia lal ram chu Grikhotupa, Alexandera hovin anrawn hneh ve leh a. Hnam danghnehchhiah rêng rêngin an awmta a, an chan a chau êm êm a ni.Grik-ho nunphung hian a chiahhneh êm êm a, Hebrai Biblepawh Grik \awngin an letling a,‘Septuagint’ an ti a ni.

15.Hun a lo kal zêl a, Surialal sual tak Antiochus IVEpiphanes-a chuan ZerubabelaTemple chu nasa takin a suasama, Juda mi 40,000 zet a that a,Temple a tibawrhbâng nasa hle.Temple chhûngah Zeus pathianlim a dah a, Juda-te ran ten bermai, vawkin a inthawi a; Templehulhliap chu nawhchizawrhnahmunah a siam bawk.

16.Juda-te chu Makabia(Judas Maccabeus) hovin an hela, Grik mite chu an hneh a.Temple an thian fai a, hun engemaw chhûng chu mahniasawrkâr (Independent State)neiin an awm ve leh a.

17.Tichuan Makabia te huna\anga kum 100 vêlah Rom-hoan rawn lang ve leh ta a, Rom lalber chu Kaisara a ni. Romsawrkâr hun lai phei hi chuan

Juda-ho hi an chan a chau êm êma, sawrkâr ang pawhin an awmlo va, sakhaw pâwl ang deuhinan awm a, Jerusalem Temple chuan ngai hlu êm êm a, chhantu anngai ngawih ngawih a ni. Romsawrkâr hnuaiah hian Judai ramchu Heroda Lianan a awp a,Juda-te tihlâwm a duh avanginZerubabela Temple ram tawh chua sa \ha leh a, kum 46 chhung saka ni. Temple hmingah pawh‘Heroda Temple’ tih a ni. HeTemple pawh hi AD 70-ah Romhovin an tichhe leh vek a ni.

18.Tichuan Rom-ho hun laihian lei leh van Lalber, IsuaKrista chu Davida khawpuiBethlehemah a lo piang ta a.Juda-ten an nghahhlelh êm êm,an hnam tung ding leh tûra annghahfâk, Lal Messia chu a lolang ta a ni. Thil mak tam tak a tia, damlo tinrêng a tidam a,Messia a nih thu pawh a sawi fo\hîn a; mahse, Juda-te chuan anMessia chu an hai tlat a, Romsipaite chuan kraws-ah ankhêngbet ta a ni. Ni thum niin atho leh a, vânah a lâwn a, a lokal leh dâwn a ni. A thawhleh nia\anga ni 50-naah ThlarauThianghlim a rawn thleng ta a ni.

37Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

A chunga kan sawi tâk,Bible thu indawt hi kan hriat fiahchuan Bible chhiar a nuam duhêm êm a, Thlarau Thianghlim\anpuina azârah, bangbo lo takinkan chhiar thei dâwn a ni. Tin,mi thiamte chuan Bible hi Gen-esis a\anga \an chawt lovin,hetiang hian a indawtin chhiar ilaa \ha an ti a, a \hat ngei pawh arinawm hle.(1) Johana Lehkhathawnpakhatnaah hian Bung 5 chauha awm a. Pathian hmangaihnaavânga a fa kan nih tâk mai dânte, Pathian chu êng a nihzia lehêng fate awm dân tûr a ziakchiang êm êm a; vawi 7 chhiarchhuah hmasak ber a \ha a ni.

(2) 2 & 3 Johana

(3) Chanchin |ha Johana ziak,vawi 2

(4) Chanchin |ha Marka ziak,vawi 2

(5) Galatia, Ephesi, Philippi,Kolossa,(6) 1 & 2 Thesalonika, 1 & 2Timothea, Tita, Philemona,(7) Luka, Tirhkohte Thiltih, Rom,(8) Matthaia, 1 & 2 Korinth,Hebrai, Jakoba, 1 & 2 Petera,Juda, Thupuan.(9) Thufingte, Sam, Joba,Thuhriltu, Hla Thlankhâwmte,(10) Genesis, Exodus, Leviticus,Numbers, Deuteronomy, Josua,Rorêltute, Ruthi,(11) 1 & 2 Samuela, 1 & 2 Lalte,1 & 2 Chronicles, Ezra, Joba,Estheri,(12) Isaia, Jeremia, |ah Hla,Ezekiela,(13) Daniela, Hosea, Joela,Amosa, Obadia, Jona, Mika,(14) Nahuma, Habakuka,Zephania, Hagaia, Zakaria,Malakia.

“Bible thu hre tak mi mawl an awm lo va. A zirtirnangaihthah zingah mi fing an awm hek lo. Ka hlimna zawngzawng min thlentu a ni.”

– Samuel Chadwick

38Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

KRISTIANNA LEH HNAM ZIA (CULTURE)

-K. LalbullianaBethel House

Mizo Kristiante hnêna ka sawi duh nung reng chu MizoKristianna hi kan hnam zia (culture)-a phun ngheh a ni. Kan ramKristianna a nih tûr anga a nih loh leh belhchian a dâwl tâwk lohnachhan pawh hi kan hnam ziaa Kristianna kan phun tâwk loh vângniin a lang. Judate an sakhuaa an ngheh êm êmna chhan pawh hi anhnam ziaa an sakhuana an phun ngheh vâng niin a lang. Kan Zosâptekhân an hnam ziaa Kristianna an phun ngheh kha Mizoramah anrawn keng lût a, an hnam zia leh Kristianna kha Mizote thinlungahphun ngheha, \otîr an tum tlat a, sâpho zia kha Mizo ziaah chantîrtumin Kristianna \han lentîr an tum tlat a, chu chuan kan ramah a rûktakin harsatnate min siam ta niin a lang. A pawi hle. Choâk ârâwnchang invuah ang chauh a ni. Kristianna kha Mizo Culture-ah rawnphun mai sela, heti niai nuai hian kan awm lo tûr. Kristianna kha sâppûmah chher lovin Mizo pûmah chher mai se la \ha mai tûr. Mizo ziarim nam vang vangin Kristianna hi lo \han lentîr se la, kan Kristiannahian nghehna a nei mai tûr. Hnama chian loh hi hnam boralna a ni.

Kan ram Kristianna \han dânleh Mizo lêngkhâwm zai lo piandân pawh hetiang hian chhûttheih a ni. Kum 1914 vêlah BiakInah khuang kan la lût \anah ngaiila, kum 1918 vêl a\angin Pathianthlarauvin kan mi hmasatehmangin Mizo lêngkhâwm zai anrawn phuahtîr a. 1918-1935thleng khân Mizopa irâwma\angin Mizo ze milin Kristian hlaropui tak tak a lo piang ta a ni.Vânram ngaih lunglên hla ropui

takte chuan mi rilru khawihinKristian an rawn pung chak hlea nih kha! Dik tak chuan Mizoze mila lêngkhâwm zai - PuPatea, Damhauha, Saihnûna,Kamlala adt. hla an han phuahmeuh chuan Biak In lehlênkhâwmna leh khawhar inahhnam zia a tilang ta a nih kha.Mizo lêngkhâwm hla hi Mizoteta a ni. Khawhar lusûnte hnêmtukan tih ang phei hi chuan khawvêlram dangah pawh an neih kan

39Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

hre lo. Hetiang lam hlate hi chu abik takin Mizote a thlâwnaPathian min pêk (gift) a ni.|hangthar zêlah a bo mai loh nâni vawng nung zêl ang u.

Duh thawh thuah, tûna kankhawhar inlênpui dânte hikhawharna leh lunglênna innuaibosak tum ni âwm fahranakhawsak hi kan hnam zia a ni lo.Culture pêla hnam zia leh thlaraumi nihnaah hian hnam tân thilhlauhawm inphûm a tel tih hriata \ha. Hnam zia pêla khawsaktum hi a rei thei lo va, a nghetthei bawk lo. A finthlâk vak bawklo. Sâp khuang leh sâp hla thlûkhmanga khawhar lusûn inhnemtum hi intihchangkânna tûr chi ani lo. Tih tak takah chuankhawhar nu leh pate tân hiankhawhar veng veng hi nuam takasin! Mizo hla ngei Mizo irâwmaphuah vân rim nam ram ram hla,khuangte nêna urhsûn tak lehthiam taka khawhar lusûninawihte hi a nuamin a Mizo a,hnam rilru pu tân chuan a tûnlaiêm êm a ni. Thil hlui hre tel lovaintihchangkân hi a nghet lo va, atlo ngai lo. Mahni nuam tih zâwngngaihtuah chunga khawharinlênpui hi a Mizo êm êm a ni.

Zaithiam hmâr nula Lalroutmawiipawh khati êma a lâr nachhanpawh kha a hmêlchhiat \hat chukawng dang, hnam ze thlûka azai vâng hi a ni. Hnam rilru lehhnam zia a kai harh tel a, zaithiambawk site chu han ngaihsân lohrual a ni lo.

Intihthlarau mi leh mihlim kantihhote pawhin hei hi hria se kaduh a ni. “Culture hi Pathianthilthlâwnpêk leh Pathianinrawlhna a ni” tih hi! Culture hianhnam nihna a ken tel avângin enghnam culture pawh hi a mawiin azahawm a ni. Culture a bo chuanhnam nihna (identity) a bo nghâldâwn tihna a ni. “Chanchin |hahi hnam zia nêna a inkalh chuanKristian Mission hi a hlawhchhama, hma a sâwn thei lo,” an ti \hîn.Mahni hnam ze mila Pathian biakhi a tlo a, a nuam bawk a, a \haber bawk a ni.

Ka inzawh nawn leh duhchu, Mizo Kristiante hi kanKristiannaah kan hnam zia a langem? Kan Biak In (building) sakdânahte kan hnam zia a lang em?Pathian kan biak dân phung lehchhiat ni \hat ni kan insâwngbâwldânah kan hnam zia a lang em?

40Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

Ram dang mi leh hnam dangkhuallian lo kalte kan sâwngbâwldânahte hian kan hnam zia a langem? Kohhran hmingainkhâwmpui chi hrang hrang kansâwngbâwl dânahte hian kanhnam zia kan tilang em? A kaltenan sawi dânin khawvêl Kristianram changkâng tak takte hianKristianna leh a hnam zia an kaikawp thiam hle (Fiji leh SouthKorea). An hnam ze milinKristianna an pawm a, an hnampathian biak nâna an hmanrua(materials) tam takte paih bolovin, Kristianna huangah an senglût a, an biak in leh an incheidânah hnam zia an pho langthiam a, an Kristian nun pawh angheh phah êm êm a ni. Ka hmuhdân chuan kan tlângmipui Nagate hian Kristianna aiin hnam nihna(identity) an ngai pawimawh mahmah em aw, ka ti. Hnam shawl,necktie, usher adt. ah hnaminchei dân leh hnam ziarang pholang zâwnga thil tih an uar hle.

Khawvêl ram dangKristiante hian an culture-te hiengtin nge an vawn nun?Khawvêla kohhran lian lehinzawm khâwm lian pui puiWCC, CWM, WARC, CCA,

Assembly leh Synod inkhawm-pui lian angahte hian bul \an nânleh hmâwr bâwk nânte hian aninnghahna ram culture leh lâm chihrang hrang an entîr \hîn,” an ti.Thil present leh inngaihhrui nân anhnam thilsiam an inpe tlângpui a,an châm chhûngin an hnam ziakawng hrang hrangin tihlan an tum\hîn. An hnam dinhmun chawi kânnân Latin America-ah black the-ology, Japan ramah ni tin hna nênainzawm theih nân water buffalotheology, Pacific thliarkâr hranghranga chêngten coconut theol-ogy, Korea-in Minjung theologyan uar. Kan ramah zawlbûk the-ology kan uar ve dâwn em?

Kan sawi tak ang khân enghnam leh ram pawh mahni hnamziarâng humhalh nachâng hre lochu boral zia a ni a, chutiangbawkin \awng humhalh nachânghre lo chu hnam boral zia a ni.|awng chungchâng chu sawipawh ka tum rih lo. ThuthlungHlui kha Judate hnam ziaah ainnghat a, Thuthlung Thar pawhJudate hnam ziaah a innghatbawk a. An hnam zia inchei dân,in sak dân leh eizawn dân cheninLal Isuan a pawm a. Mizo takaPathian fak leh lal biak hi kan

41Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

hnam zia tûr a ni. Zai laia kut benleh lâmte hi Mizo Kristian zia ani a. Mizo rilrem zâwnga hla leha thlûk te hi Mizo culture huamchhûnga mi a ni. Khuangtêchauh hmanga khawharlênkhâwm hla sak pawh hi MizoKristian zia a ni. Khuangtê lehkhuangpui hmanga lênkhâwm zaihi Mizo Kristian zia a ni. Hnamziarang lang zâwnga Kristiannahi tihhmasâwn (develop) hi karawt a ni. Chutiang bawkin vaihopawhin an hnam ziarâng pho langzâwngin dhuti, sari, saluar, kurta,paliala adt. hmangin Kristian sela. Mizo chu Mizo kan ni a, kanKristianna pawh Mizo takinKristian mai ila. English pawhEnglish an ni. English takinKristian mai sela, Japan pawhJapan takin Kristian mai se.

A tâwp bêrah chuan rawtnaka’n siam ang a, agenda atân kanchhawp chhuak nghâl ni se–

(1) Biak Ina usher-te hihnam rawng kaiin inchei se.

(2) Kan Biak Inte hizawlbûk ang deuhin sa ila.

(3) Maichâm leh sakramen

puan khuhnate hi hnam puanrawng kaiin khuh ila.

(4) Uain note hi rua emaw,mau hmangin emaw nalh takinsiam ila.

(5) Biak Ina zai laite hianFungki khâwng ila.

(6) Bial Inkhâwmpui lehinkhâwmpui lianahte hian hnamziarâng lang theiin inchei ila.

(7) Zaipâwlte hi hnamrawng kaiin inchei ta sela.

(8) Mizo ziarâng langin vânrim nam ram ramin Biak InahtePathian fakin chawimawi ila.

Kum 2011 khân NEICCPlatinum Jubillee, Rymbai(Meghalaya) hmangin rorêlpalaiin ka zuk kal ve a. YouthFellowship leh Women Fellow-ship pawh kan hmang zêl a. Mizotih loh chuan an hnam ziarânghmangin solo, zaipâwl, groupadt. an inchei vek a. CulturalShow-ah pawh Mizoho chu kanhnam ziarânga incheiin an rawninchei ve mang lo va, ahrilhhaithlâk ka ti a. He thu pawhhi chu chuan min ziahtîr deuh niinka hria.

42Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

Hrisêlna huangSAITIKA- Dr. Thangchungnunga, MS (Ortho)

Saitika (Sciatica) hi, English mi vântlângin ‘ka kâwng a nâa, ka ke lamah a na thla’ an tih vena mai a ni a, doctor chuan kanhmang ve lêm lo. A chhan chu kâwng ruh (a nasa ber) 4-na leh 5-nainkâra ruhno hi a rawn pawrh chhuak \hîn a. Thil rit chawia, a nathut a nih chuan a puar pawp tihna a ni mai a, a na êm êm a, inherhkan tih hi saitika awm \anna ber a ni. Inherh vak kher lo pawhin zawizawiin a puar chhuak a, saitika a siam thei. A na tak tak chu ketluanin a na a, din, \hut kal leh mut pawh a nuam lo. Khua a lo rei a,kâwng nâ a reh telh telh a, mawngtamah a insawn thla \hîn a, hei hichu kum 45 - 60 inkârah a lang ber a. Kâwng na lovin nilêng pawhinoffice-ah te, mitthi inah te an \hu thei a, haw tûrin an han tho a,kawngkapui pawh thleng hman lovin \hut a ngai leh a. |hut chuandâwt sawi ang hlauhin a dam leh si a ni.

Tin, 1990's chhovamicrodiscetomy tê tak têa zaihohi a chunga kan sawi ang hian anawm ve leh \hîn a, kum 5/6 vêlahchuan an buai \hîn. Mi tam tak,tûn hma pawha lei hnîm lek lekatiang hawla pitar kal te kha,hetiang hi an nih vâng a ni a,tûnlai pawh hian zai dam theih ani (lâk ang hlauh a ni) tih hrelova, lo tuar mai mai an awm nualtih damdawi ina inentîrte kâa\anga hriat tûr a awm zeuh zeuha. Hetiang hi saitika vâwrtâwp(lumbar canal stenosis) a ni tihnaa ni a. Saitika na êm êm zaia, a

dam ang khân a zai dam theih tihhi mipui hian hriat a \ha. Ruhsehhi kan nei deuh vek niin a lang a,tam tak chu saitika ang takaruhseh nâ te pawh a awm theihbawk. Tûnah chuan a ennakhâwl te Aizawlah a awm tabawk a, Zoram pâwn chhuakkher lovin a tihdam theih tih lohre tawh ang che. Tin, dârkârkhat dâwn dâwn motor jam-a\hut ai chuan kein kal chîng la, itih theih tihpun tum rawh. Exer-cise pawh lam pum peih lovin,‘exer ka la regu lo va’ an han ti hichu khua a vâr lo lam deuh a ni.

43Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

UPA LALCHUNGNUNGALUANGMUAL

Upa Lalchungnunga (79),Nikhûma leh Hrângthangvungite fapa hi ni 22.11.1934 khânSakawrtuichhûnah a piang a.Kum 1949-ah Luangmual,Aizâwlah an pêm a, 7.1.1961-ah Lalramchhani nên inneiin fapanga an nei.

UPA TUMKHENGALAWNGTLAI BAZÂR

Upa Tumkhenga (80) hiKapluaia leh Sungchuaii te fa ani a, kum 1932-ah Lungkawlhaha piang a; Kapthluaii nên June,1959-ah inneiin fa panga an nei.

Kum 1990-ah ChhimchhakPresbytery-in Lawngtlai BazârKohhran Upa atân a nemngheta. Kohhranah Vice Chairmanleh Bial Committee Chairman ani tawh a; Bialah Chairman lehTresurer a ni tawh bawk.

Pa zaidam, fiamthu duh, abul a awm nuam tak a ni a, mitaima a ni bawk. A dam phawtchuan inkhâwm a \hulh ngai lo,chak lo tak chung pawha BiakIn thleng hrâm hrâm \hîn mi a ni.

Asthma natnain a tlakbuaka, hun rei tak a tuar hnuin ni24.3.2012 khan chatuan rammin pansan ta a, hemi ni vêk hianvui a ni. Amah thlahna hi in lamahBialtu Pastor LalrinfelaPachuauvin a hman hnuah BiakInah Rev. K. Lalchhuanawma,Moderator ChhimtuipuiPresbytery-in a vui a; arawngbâwlpui leh Kohhranhotenui êm êmin kan thlah liam ta a ni.

Upa B. ThangkungaLawngtlai Bazâr Kohhran

Ziaktu

44Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

Ni 1.9.1961 a\angin Co-operative Department-ah Pro-cess Server hna a thawk \an a, apension thlengin he hna hi athawk a ni. Kum 1972-ah TualUpa atân thlan a ni a, 15.1.1978-ah Kohhran Upa atân thlan a nileh a, hemi kum vêk hianChhimthlang Presbytery-inLuangmual Kohhran Upa atân anemnghet. Tualchhûngarawngbâwlna pawimawh hranghrang a chelh bâkah Synod S.S.Committee, Synod Music Com-mittee, Aizawl Presbytery Trea-surer leh Dâwrpui Vêngthar Pas-tor Bial Secretary-ah te a \angtawh bawk a ni. Kum 1985-aLuangmual Pastor Bial a lo dinkhân Secretary hmasa ber a nia, kum 1994-95-ah LuangmualPastor Bial Chairman a ni bawk.

Kum 2013 kum tîrah aphînga lungte awm zai a ni a, zunkawng \ha lo, hrawk nâ leh kâl\ha lo avangin 19.6.2013 khânmin lo kalsan ta a ni. Hemi ni vêkhian in lamah Bialtu Pastor lehBial Chairman ni lai Rev. H.Zothansanga’n thlahna hun ahmang a. Biak Inah Aizawl WestPresbytery Moderator Rev.Lalhmuchhuakan a vui a,

Presbytery huam chhûng lehpâwn Upa te, Pastor leh ProPastor te, Minister, kohhranzaipawl leh kohhranhoten uitakin kan thlah liam ta ni.

Upa R. LalruatkimaLuangmual Kohhran Ziaktu

UPA THAN|HUAMACHHINGA VENGTHLANG

Upa Than\huama (89),Saikûnga leh Nêmi te fapa hi JulyNi 13, 1924 khân Lamtualkhuaah a piang a. July Ni 13,1956-ah Thangchhuahi nên aninnei a, fa panga an nei.

Kum 1963-ah ChhîngaVêng Presbyterian KohhranTual Upa atân thlan a ni a. Kum1963-ah Upa atân thlan a ni a,kum 1969-ah ChhimthlangPresbytery-in Chhînga VêngKohhran Upa atân a nemngheta. January Ni 13, 1995-aChhînga Vêng Kohhran a\angaChhînga Vêngthlang Kohhran a

45Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

indanin, indanpuitu KohhranUpa pahnihte zînga pakhat a ni.

Kum 1964,1970, 1975,1977, 1982, 1988, 1990- ahteChhînga vêng PresbyterianKohhran Chairman a ni a,1996, 1998, 1999-ahteChhînga Vêngthlang Presbyte-rian Kohhran Chairman a ni.Tin, Presbytery Standing Com-mittee member-ah leh BialStanding Committee member-ah te kum eng emaw zât a lo\ang tawh bawk.

Kum 2010 a\angin thisênsâng leh zunthlum natna a nei \ana, June 19, 2013 a\ang khânirhfiak leh taksa vûngin a tlâkbuak a, a taksa lo chak lo zualzêlin thâwkte a lo harsat a, Juneni 26, 2013-ah chatuan ram minlo pansan ta a ni.

Hemi ni vêk hian in lamahRev. R. Lalengkiman amahthlahna hun a hmang a, BiakInah Rev. R. Vânlalnghâka,Moderator Aizawl CentralPresbytery-in a vui a, ChhîngaVêng Bial Zaipâwl leh ChhîngaVêngthlang KohhranZaipâwlten sûnna hla mawi taksain kohhranhoten ui tak

chungin kan thlah liam ta a ni.– Upa Ngûrthansânga,

Chhînga VêngthlangKohhran Ziaktu

UPA LALMALSAWMAKHAWPUAR

Upa Lalmalsawma (65) hiUpa Sama leh Pi Thuami te fapahi Khawpuar khuaah 1949 khana piang a, 1975-ah PiTlanghmingthangi nên inneiin fapariat an nei.

March 14, 1994-ah TualUpaah thlan a ni a, ni11.10.1995-ah Kohhran Upaatâna thlan tlin a ni leh a, hemikum vêk hian HmarpheiPresbytery-in KhawpuarKohhran Upa atân a nemngheta ni. Amah hi pa zaidam, kawmnuam, rawngbâwlna ngaipawimawh a ni a, K|P Leaderte, Kohhran Committee Chair-man te, Building Chairman te,Ramthar Chairman te, S.S Su-

46Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

perintendent tea ni tawh a.Bialah pawh committeepawimawh ahte a awm \hîn a. Anatna kâl (kidney) \ha lo a ni tihhi 1978 a\ang daih tawha hriat ani. Kum 2002-ah zai a ni a, heta\ang hian \hat chhuah tak tak neilovin ni 29.6.2013 khan Lalpahnênah min kalsan ta a ni.

A tûkah amah thlahna hunin lamah Bialtu Pastor Dr.Hmingthansânga’n a hmang a,Biak In-ah Hmârphei PresbyteryModerator Pastor JerryZosangliana’n a vui a. KohhranZaipâwl te, Presbytey chhûngaUpate leh kohhran mipuiin uitakin kan thlah liam ta a ni.

– T. Upa R. VanlalzualaKhawpuar Kohhran Ziaktu

UPA F. LALTHLÎRATHINGLIAN

Upa F. Lalthlîra (75) hiThinglian khuaah 1938-a piangasei lian a ni a. A pa Zachhûnga

(L) hi Thinglian khuaa Kristianhmasate zînga mi a ni. Kum1962-ah Liansailovi nên an inneia, fa pakua an nei a.

Upa F. Lalthlîra hi Pathian\ih mi, mize \ha tak, \hiante huatthu sawi ngai lo mi a ni a. Rambuai lai khân Sipaiin an man a,1967-1970 chhung NowgongJail-ah a tâng a, a Jail tânchanchin hi a sawi tui hle \hîn.Pa taima leh rem hre tak a ni a,ei leh bâra intodelh tak a ni a,hmânlaia “Buh phur 1000 a thlo,”an tih ang kha a thleng phâk ve ani. Khawtlâng nun siam \hatnakawngah pawh mi thawh hlâwktak a ni a. Village Council lehYMA-ah pawh hruaitupawimawha tel \hînin mi harsazualte \anpui \hîntu a ni bawk.

Kum 1973-ah Tual Upaatân thlan a ni a, kum 1977-ahUpa atâna thlan niinChhimchhak Presbytery-in anemnghet a. Upa a nih hnu hiantualchhûng Kohhrana nihnapawimawh zawng zawng achelh kim vek a ni mai e. Bialahpawh Chairman hna leh Com-mittee peng hrang hrangahmember \angkai tak a ni tawh

47Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

\hîn. Rorêl a duhtui a, a fîmkhurbawk a, a peih bawk. Zai hi angaina a, hla pawh a hre hle.

Kum 2009 a\ang khânnatna bîk sawi tûr nei lovin chaklohnain a tlâkbuak \an a. Inentîrtûra Aizâwlah vawi hnih vawithum a kal hnuah pawh a nun ahniam tial tial a. A kal \hat theihloh hnu pawhin a inkhâwm duhsi avângin an pua a, lîr theiin anphur thleng hrâm hrâm \hîn.

Ni 30.6.2013 (Pathianni)zînga an kawta a chhuak chu atlu a, a taksa eng mah a sawhnat loh laiin a harh chhuak zo talo va, hemi ni zîng dâr 7:00-ah athawhrimna chu a chawlhsan taa ni. A tûkah Upa Lalbiaktluanga(Bial Treasurer)-in in lamahthlahna hun a hmang a. Biak In-ah Rev. Jehu Laldintluanga,Tuivawlrâl Presbytery Modera-tor-in a vui a. Kohhran mipuibâkah Bial chhûng Upate lehzaipâwlte nên urhsûn takin kanthlah liam ta a ni.

– Upa LalzâmlovaThinglian Kohhran Ziaktu

UPA THINLAIHNÊMADURTLANG NORTH

Upa Thinlaihnêma (73) hiPu Khuangluta leh PiVânthangpuii te fa a ni a, No-vember 29, 1940 khan Nausêlaha piang a; October 24, 1962khân Pi Zakhâwli nên inneiin faparuk an nei a. Kum 1984 khânMizoram sawrkâr TransportDepartment-ah Bus Conductorhna a thawk a, 1999-a a pen-sion thlengin a thawk a ni.

Kum 1981-ah DurtlângNorth Kohhranah Tual Upa atânthlan a ni a; 1983-ah KohhranUpa atân thlan leh nemngheh ani. Kohhranah chanvo hranghrang a chelh bakah Bial lehPresbytery Committee pawi-mawhah a tel \hîn a; MSSU Di-ploma Award pawh a dawngtawh bawk.

Kum 2000-a an kohhraninBial Inkhâwmpui an thlen \umainkhâwm \anna hun a hman laiinthisensâng avangin a buai a, a hun

48Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

a hmang tlingtla hrâm a; chuta\ang chuan a pangkhing zengin\hat chhuah tak tak awm lovinJune, 2013 khân âwmna lehkhawsikin a belhchhah a; July 6,2013 khân chatuan ram min lopansan ta a ni.

Hemi ni hian in lama thlahnahun Bialtu Pastor J.Lalremsiaman a hmang a; BiakIn lamah Aizawl HmârPresbytery Moderator Upa R.Thangchhûngan a vui thung a. Arawngbâwlpui – Minister, ProPastor, Kohhran Upa lehkohhran mipui \hahnem tak lehKohhran Zaipâwl te nên ui takchungin kan thlah liam ta a ni.

– Upa ZakiamlovaDurtlang North Kohhran

Ziaktu

UPA KEIKHAMACHAMPHAI KAHRAWT

Upa Keikhama (77), PuKâpdaia leh Pi Laichhûngi te fapa

hi May 20, 1937-ah Mûrlênkhuaah a piang a; February 13,1962-ah Laldawngliani nêninneiin fa paruk an nei a.

Kum 1965, ‘67 leh ‘70-ahte Tual Upaah thlan a ni a, 1977-ah Kohhran Upa atân thlan niin1978-ah Mûrlên Kohhran Upaatân nemngheh a ni. Tualchhûngkohhranah Treasurer, BSI Presi-dent leh kum 22 chhûng KristianTlângau Agent a ni a, inneihnakawltu a lo ni tawh bawk. BialChairman te, Presbytery Com-mittee pawimawh member te,Synod Executive Committee lehSynod Mission Board-ah temember a lo ni tawh bawk.

Upa Keikhama hi Kristianchhûngkaw din kawnga mihlawhtling leh entawn tlâk tak;inkhâwm, committee lehinkhâwmpui ngai pawimawh êmêm a ni a; Bible leh lehkhabudang chhiar peih tak a ni bawk.

April 4, 2013-ah Mûrlêna\angin Champhai KahrawtKohhranah a pêm a; hepatitisnatnain tlakbuakin a dam lo zuia ni deuh mai a; July 7, 2013khân Lalpa hnênah a châwl ta ani. Hemi ni vêk hian a chênna inahBialtu Pastor Rammawipuia

49Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

Pachuauvin a vui a,kohhranhoten ui takin kan thlahliam ta a ni.

– Upa P. LalhminglianaChamphai Kahrawt

Kohhran Ziaktu

UPA THANGHLÎRAREPUBLIC VÊNG

Upa Thanghlîra (79) hi kum1935 khân Pu Sina leh Pi Thangite kârah Bâktâwng khuaah apiang a; kum 1963-ahLalrikhûmi nên inneiin fa pariatan nei a.

Kum 1979-ah BaktâwngKohhran Upa atân thlan a ni a,1980-ah Chhimchhak Presby-tery-in Bâktâwng Kohhran Upaatân a nemnghet a. Kum 1990-ah Khatla South, Aizâwlah apêm a; 2006-a Khatla EastKohhran a lo pianin a awmna

lam a nih avângin a lawi leh a;2012 khân Republic Vêngah ainsawn leh ta a ni.

Upa Thanghlîra hi pazaidam leh hlim thei tak a ni a, aawmna apiangah kohhran ta neihtlat, a phâk tâwk rawngbâwlnaami inpe tak a ni, Bâktâwnga aawm laiin kohhran sum vawngtuleh Sunday School Supdt. te ani tawh a, Khatla South-ah BiakIn enkawltu hna chu hun rei taka thawk a, thuhriltu a ni bawk.

Republic Vênga a lo pêmhnu hi chuan a taksa a chak loviau tawh a; kum 2005 a\angathisensâng natna a kawl chu nasatial tialin ni 8.7.20-ah Lalpahnêna châwl tûrin a kal ta a ni.Hemi ni hian ama chênna inahvuina hun urhsûn taka hman a nia; Bialtu Pastor R.C.Lalnghâklianan vuina hunhmangin kohhranhoten ui takchungin kan thlah liam ta a ni.

– Upa H. ZoramthangaRepublic Vêng Kohhran

Ziaktu

In hotu, Pathian thu lo hrilhtute che u chu hre reng ula,an awm dâna thil chhuak chu ngaihtuahin an rin dân zirrawh u (Heb 13:7).

50Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

MIZORAM PRESBYTERIAN KOHHRAN SYNODEXECUTIVE SECRETARIES-TE LEH AN HNA CHANPUAL

(2013–2015)

Synod Inkhawmpui 2013-in a rel angin Synod ExecutiveSecretary-te leh an hna chanpual hetiang hian siam a ni (2013Synod Gen. 62):

Rev. Lalzuithanga, Senior Executive Secretary1. Pastoral2. Finance3. General Administration4. Pension & Provident Fund5. PRESCOM

6. SL&PB7. Revival

Rev. Lalramliana Pachuau, Executive Secretary1. Sunday School2. Theological Edn. Board3. Hospital4. Nupa Thu5. FG&CC6. Property

Rev. P.C. Pachhunga, Executive Secretary1. Ramthar2. Education3. Social Front4. Music5. Archive6. Kristian |halai Pawl7. Presbyterian Bible School8. Research & Evaluation Wing9. Hmeichhe Hostel

8. Service Board9. Worship10. Endowment Fund11. Administrative Areas12. Campus Ministry13. Tul dang apiang

7. SMTC8. Partnership9. Kohhran Hmeichhia10. Information & Publicity11. Hmangaihna In

51Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org

Synod BookroomLEHKHABU THAR

1. Mithianghlim Luka chanchin: Naupang a nih lai a\anganaupang fing leh fel, duh se chu Rome hnuaia mi challang ber pâwlkai chho thei tûr Luka chanchin hi khawvêl mi mal chanchinah angaihnawm pâwl a ni ngei ang. J.F Laldailova khan Mizo \awnginmin lo lehlinsak a, ̀ 150 man a ni e.2. Tuarna leh malsâwmna: He lehkhabu hi Kristiante fuihnaleh amah ringtute tâna \awng\aina hlutzia leh pawimawhzia târ lanna\ha tak a ni a. Tuarna kârah pawh Pathiana rinna nghat ngam tlattehi mi entawn tlâk leh dingchang an nih dân mi mal thil tawn a\angintâar lan a ni bawk. Lalzawmliani ziah ̀ 80 man a ni e.3. Hlimna kailâwn: Thansânga Chawngthu chuan a article hranghrang, hmun hrang hrang leh hun hrang hranga a ziah, ngaihnaawmtak tak chu a buin a rawn buatsaih ta. Tu mah khei lo, tu tân pawhachhiar nuam leh belh manhla a ni e. A man ̀ 120.4. Kohhran Hruaitu: ECM Assembly hnuaia Pastor hna thawkmêk Rev. Dr. Laiu Fachhai chuan Kohhran hruaitu, rawngbâwlhna thawk tûrte tâna hriat tûr leh pawimawh chi hrang hrang a târlanna lehkhabu chu a rawn peih fel ta bawk. A man ̀ 150.5. Thawnthu 40: Mizo hmeichhe zînga ziaktu lâr Pi Khâwlkûngichuan a thawnthu thûlkhung 40 zet, tûn hmaa a la tihchhuah ngailohte chu a rawn tichhuak ta. Naupang thawnthu \ha hrilh tûrmamawhte tân lehkhabu \ha a tling. A man ̀ 200.6. Lamlian lehlam: Eng mah sawi pha ve lote aw-ka hi khawvêlhian ngaihnawm a ti a. Mi mit la ngai lo khawpa nun hniamte nun hia tâwpah chuan khawvêlin ngaihnawm a ti leh tho \hîn. Nun hniamakan ngaihte dinhmun a\anga khawvêl thlîrna ngaihnawm,Lalhruaitluanga Chawngte ziah hi tûnlai lehkhabu hralh kal bertezînga mi a ni. A man ̀ 150.

52Kristian Tlangau

www.mizoramsynod.org