هفتمین کنفرانس بین المللی و سومین

ملی مدیریت فناوری کنفرانس

1

کشور ۀبر توسع فناوری و تأثیر آن نیازهای ارزیابی هایمعیار شناسایی

2کیوان اوضاعی ،2سید نورالدین حسینی، * 1حسام زندحسامی

H.zand@qiau.ac.ir، دانشگاه آزاد اسالمی واحد قزوین ،دانشکده مدیریت و حسابداریاستادیار گروه مدیریت صنعتی،

Hosseini.sn@gmail.com، دانشگاه آزاد اسالمی واحد تهران جنوب ،باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگانعضو

keyvanozaee@gmail.com ،دانشگاه آزاد اسالمی واحد تهران جنوب، جوان و نخبگانباشگاه پژوهشگران عضو

چكیده های فراوان دارای کشورهای در حال توسعه است. هر چند این انتقال از جنبه ۀای رایج در حیط پدیده فناوریانتقال

برای اهمیتی به مراتب باالتر خواهد داشت. فناورییک ۀهای غیرقابل انکاری است، اما انتخاب درست و آگاهان مزیت

ها متناسب با نوع و ‎معیار های متعددی وجود دارد لیکن در این پژوهش استدالل شد، در صورتی که‎، شیوهمعیارانتخاب

ابزار پیروی ازبا پژوهش حاضردر شدت نیاز استخراج گردند، امکان پذیرش و ردیابی بیشتری خواهند داشت؛ بنابراین

-هاینیازهای ارزیابی‎معیارشناسایی ، به 4ارائه شده توسط سازمان توسعه صنعتی ملل متحد ”3فناوری نیازهای ارزیابی“

کار رفته در کشورهای در های کلیدی به معیارها و ها با بررسی مدل معیارشد. ه پرداخت کشور ۀآن بر توسعفناوری و تأثیر

که از دیماتلتکنیک استفاده از و اصلی هایمعیارها به معیاربندی زیر در نهایت با طبقه ؛بندی شد حال توسعه جمع

توسط هامعیارثیر هر یک از أعلت و معلولی و میزان ت، روابط است گیری گروهی چندمعیاره تصمیم هایروشجمله

به ”علم و فناوری“ معیار بعد استخراج شده، هفتسنجش قرار گرفت. در نهایت از بین مورد شناسایی و یخبرگان ایران

از نتایج کسب شده این پژوهش، .گردیدن یعیت معیاربه عنوان اثرپذیرترین ”نظامی و امنیتی“ معیارو عنوان اثرگذارترین

ها استفاده نمود.‎گذاری و اثرپذیرتر ساختن سرمایه ی کالن کشورها‎گذاری‎توان در سیاست‎می

.دیماتل، فناوری، توسعه، کشورهای در حال توسعه، مدیریت فناوریهای ارزیابی نیازهای کلیدی: واژه

فناور دانشگاه آزاد اسالمی واحد قزوین واحدهای نویسنده مسئول: عضو مرکز رشد * ,12

، دانشگاه آزاد اسالمی واحد تهران جنوبدانشکده مدیریت و حسابداری، گروه مدیریت تکنولوژیکارشناس ارشد، 3 TNA: Technology Needs Assessment 4 UNIDO: United Nations Industrial Development Organization

هفتمین کنفرانس بین المللی و سومین

ملی مدیریت فناوری کنفرانس

2

همقدم -1یهک عنهوان ، بهه نددر حال توسعه در پی داشت یکشورهامتفاوتی را در یها واکنشنوین هر چند از بدو ورود یها فناوری

بهرای مهدرن یها یفناورانتقال تا جایی که امروزه نددر دنیای رقابت جهانی تثبیت نمودجایگاه خود را رفته رفته ،نیاز ضروری

شهرایط و [1].همهراه اسهت هاییچالشبا انتقال فناوری اما ضرورت .امری حیاتی است ،دار و کاهش فقرپای ۀتوسعدستیابی به

با تمام اهمیتهی کهه در فناوریو انتقال طلبد یمی مختص به خود را های در حال توسعه الگوهای توسعهموقعیت کنونی کشور

اسهت. فنهاوری نیازی مهم را رعایت نماید که در واقع انتخاب درست این میان دارد چنانچه بخواهد اثر بخش باشد بایستی پیش

شد یمارزشمندی بیانجامد که اگر به درستی به کار گرفته ۀیسرمابه هدر رفت نیرو و تواند یم فناوریعدم انتخاب صحیح یک

؛ بنابراین شود یممناسب محسوب فناوریدر زمان و مکان کاربرد اولیه خود یک فناوریهر ؛ به عبارتی .نمود یمبه یقین کاراتر

در زمانی غیر از زمان پیدایش و یا مکانی دیگر به علت متفاوت بودن عوامل محیطهی، یکسهان نبهودن فناوریاحتمال دارد یک

] 1[مناسب به شمار نرود. فناوریاهداف و یا هر دو به عنوان

خود حائز اهمیت هستند و در ۀنوببه ها حوزه. این دهد میهای مختلفی را تحت تأثیر خود قرار حوزه فناوریاز دیگر سو،

باره رشهد صهنعتی و بهه تبهع آن افهزایش تولیهد اثراتی معکوس بر یکدیگر داشته باشند. مثالی ساده در این توانند یمعین حال

در الشعاع خود قرار دههد. حیات را تحت ۀادامنیاز بشر برای نیتر یاتیحاین ،محیط زیست تواند یمای است که گازهای گلخانه

،در یک کشور خواهد داشت. اسهتراتژی فناورینیاز به یها تیاولواین میان استراتژی ملی توسعه تاثیر مستقیمی در شناسایی

ست و خواه در سهطح یهک ا روهایی که یک سازمان با آن روبدضعف و فرصت و تهدی ،محصولی است قوام گرفته از تحلیل قوت

گیهری از اهمیتهی های مختلف تاثیر گذار در تصمیمبنگاه مطرح گردد و یا در ابعاد ملی، یکپارچگی میان اهداف مرتبط با حوزه

یهک کشهور و پهایش ایهن توسهعه بهر اسهاس شناسهایی ۀتوسهع اذعان داشت کهه توان یماز این رو خوردار است. انکار ناپذیر بر

،در سهند برنامهۀ سهوم اقتصهادی بهه عنهوان مثهال در یک فرآیند جامع نگر میسهر اسهت. ،توسعه ۀنیزمدر موجود یها تیاولو

بهه های تولید؛ تبدیل؛ انتقال و توزیعاجتماعی و فرهنگی ضعف در مطالعه، انتخاب بهینه و هماهنگی عملیات اجرایی بین طرح

] 2[ذکر شده است.عنوان یکی از نقاط ضعف عمده موجود در صنعت نفت ایران

ابهزاری ازهاینارزیابی . خود به عمل آورند فناوری یها یتوانمندو از نیازها مناسبی حال توسعه باید ارزیابی کشورهای در

-از سوی دیگر ارزیابی توانمنهدی .طراحی شده است فناوریهای های مورد نیاز برای اجرای اولویتاست که به تشخیص توانائی

شهود تها ههم نقهاطع گیری مهی سازمان اندازه ۀفناورانهای ییو توانا ها تیقابلکه در آن سطح فعلی فرآیندی است 5فناوری های

جههت جبهران مقایسه نموده و سازمان را با رقبا ۀفناورانهای سازمان شناسایی شود و هم بتوان توانمندی فناوریضعف و قوت

آن است که تنها با یک شهئی سهروکار نهداریم بلکهه فناورینکته اساسی در فهم چگونگی کسب ] 3[.موارد نامطلوب اقدام کرد

[2]. افزاری و سخت افزاری است دانش نرم ۀدربردارند فناوری

ههای فنهی، اطالعهات یها داده؛ تخصهص و ای از دانش که دربرگیرنهده ایهده ست از مجموعها عبارت فناوری 6یگبه اعتقاد

توانهد ههر یهک از اشهکال فهو یها مهی فناوریرو انتقال از این .یا تجهیزات، الگوها، طراحی یا کدهای رایانه مهارت فنی فردی،

اند در حالی که برخی دیگهر بهه شهکل تخصهص فنهی، برخی از این اشکال دربرگیرنده تجیهزات .دها را شامل شو ترکیبی از آن

تهر بهه فنهاوری پیشهرفته در نتیجهه هزینهدستیابی کم دهد یمطالعات انجام شده نشان م [2] .دشون افزار ارایه می آموزش و نرم

گذاری بخش خصوصی در نتیجه فراهم آوردن شرایط حقوقی و محیطی مناسهب سرمایه ۀتنظیم مناسب سیاست خارجی، توسع

مشارکت گسترده نیروی کار در ن صادرات صنعتی که متضم ۀگذاری خارجی و توسع بخش خصوصی، جذب سرمایه ۀبرای توسع

در نتیجهه، .مختلف اجتماعی به بهار خواههد آورد یها گروهصنعتی است، آثار رفاهی مطلوبی را برای ۀمندی از نتایج توسعبهره

] 3[ .است ”تضاد منافع” در مقابل ”اشتراك منافع” گذشته، یها دههالملل در مقایسه با وجه بارز پارادایم جدید در روابط بین

5 TCA: Technology Capabilities Assessment 6 Gee

هفتمین کنفرانس بین المللی و سومین

ملی مدیریت فناوری کنفرانس

3

آنچهه باشهد. فناورینیازهایارزیابی یها ترین بخششاید از مهم فناوریدخیل در انتخاب یک هایمعیارزیرو هامعیار شناسایی

داشهت ‎تا با چشم دهد یمنگر را رواج تفکری سیستمی و جامع ،نظران است‎محل بحث و تأمل صاحب فناوریبا نام ارزیابیه امروز

ۀحهوز کهه در ییهها تیه فعالهای حائز اهمیت، انتخابی آگاهانه و سنجیده صورت پذیرد. ایهن مقالهه بها بررسهی به تمامی حوزه

های عمهده و مطرح در حوزه یها معیارهای مرتبط با سازمان ملل صورت پذیرفته است، به بررسی المللی و در چارچوب نهاد بین

.پردازد یم فناورینیازهایار مرتبط با ارزیابیذتأثیرگ

مرور منابع و ادبیات پژوهش -2

فناوریهاینیازارزیابی -2-1

منهد تهأثیرات حاصهل از معرفهی، ای نظهام شود که طی آن به شهیوه ارزیابی فناوری در مفهوم کلی به فرآیندی اطال می

بر اسهاس ] 3[ .دهد سنجش قرار میتوسعه، تغییر و اصالح یک فناوری را در یک بنگاه اقتصادی و یا یک جامعه مورد بررسی و

فنهاوری ههای هها و اولویهت چارچوبی است که به منظور کمک به شناسایی نیاز 7فناوریهاینیاز، ارزیابییونیدوخطوط راهنمای

فنهاوری ههای ‎ارزیهابی نیهاز . طراحی گردیهده اسهت فناوریو به منظور اطمینان از اجرای موفق انتقال 8توسعهحالدرهایکشور

الهف را در سهه سهطح؛ فناورینیازهایارزیابییونیدو . ردیگ یمبر ی وسیعی از ذینفعان را درفرآیندی مشورتی است که گستره

صهنعت و ۀطه یحبها ایهن تفهاوت کهه در ،ب بخشی: که مشابه سهطح ملهی اسهت ؛پردازد یمگذاری ‎ملی: که عموما به سیاست

، گهردد یمه به این بخش بر فناوریبحث انتقال ۀعمدو هاست کارخانه؛ ج بنگاهی: که در سطح کند یمعام فعالیت یها فناوری

] 3[ .است کردهبندی تقسیم

بها اسهتفاده از فنهاوری نیازههای ارزیهابی در حقیقهت .کنهد یمه ملی و بخشی تمرکهز ۀطور عمده بر دو حوز به یونیدوطرح

مختلف و در یک فرآیند علمی اقدام به آماده سازی یها حوزههای مختلف بر گرفته از نمایندگان ذینفعان و متخصصان کارگروه

است.شدهبه تصویر کشیده شکل یکگیری این گزارش در خواهد نمود. روند شکل فناورینیازهایارزیابیگزارش

[4]فناورینیازهایارزیابی گزارش ۀیتهمراحل :1شكل

در خصهو مهرتبط یهها معیهار ، به شناسایی فناورینیازهایارزیابی گزارش سازی‎آماده اقدامات مرتبط با فرآیند آغازین خشب

حائز اهمیهت و یها در واقهع شناسهایی یها بخشبایست به شناسایی ‎می. برای این منظور ابتدا پردازد یمها فناوریبندی ‎اولویت

پرداخت. فناوریهای انتقال کردن اولویتهای مرتبط، به منظور مشخص9معیارزیرو پس از آن به شناسایی معیار

7 TNA: Technology Needs Asssessment 8 DCs: Developing Countries 9 Sub-Criteria

ایجاد شاخص به منظور انتخاب اولویت های انتقال

تکنولوژی

مشخص کردن بخش ها و زیر بخش های اولویت دار

جمع آوری و تکمیل اطالعات تکنولوژی و بازار

انتخاب اولویت های تکنولوژی

تکنولوژی باالتر و ارزیابی موانع و همفکری با

ذینفعان

مشخص کردن اقدامات جایگزین

انتخاب اقداماتآماده سازی گزارش ارزیابی نیازها

هفتمین کنفرانس بین المللی و سومین

ملی مدیریت فناوری کنفرانس

4

فناوریهاینیازارزیابی هایمعیارشناسایی -2-2

. بهدین منظهور ردیپهذ یمراهکاری است که به منظور کمک به اهداف توسعه صورت فناوریهمانطور که گفته شد؛ انتقال

متفهاوت توانهد یمه گهر دید تحلیل ۀمحدودو ه باشیم. این خود بسته به زاویه توسعه داشتبایستی تعریف مشخصی از معیارهای

؛ده در این زمینه در ذیل آمده استانجام ش یها تیای از فعال نمونهباشد.

10هزاره ۀاهداف توسع

ای سهازمان بیان اهداف توسعهای نموده است که به در این راستا اقدام به انتشار اعالمیه 11عمران سازمان ملل متحد ۀبرنام

کهن کهردن یشهه ر1 ؛آمده استبند 8،در ”هزاره ۀتوسعاهداف ”پرداخته است. این اعالمیه موسوم به 2115ملل متحد تا سال

کاهش مهر 4، ارتقاء برابری جنسیتی و توانمندسازی زنان 3، دستیابی به آموزش ابتدایی همگانی 2 ،فقر شدید و گرسنگی

8 و محیطیتضمین پایداری زیست 7 ،ها یماریب، ماالریا و سایر 12ایدزمبارزه با 6 ،بهبود بهداشت مادران 5 ، کودکانو میر

، آن اسهت کهه ایهن اههداف بهه تمهامی در تعیهین رسهد یماول به نظر ۀوهلآن چه در [5] جهانی برای توسعهتوسعه مشارکت

ملی هر کشور در ۀتوسعبایستی اهداف ها نیا. در عین حال در کنار باشند ینمکارگیری قابل به فناورینیازهایارزیابیمعیارهای

ملهی منسهجم در جههت فنهاوری اسهتراتژی ۀتوسهع بایستی حمایت الزم را در جهت فناوری یازهایننظر گرفته شوند. ارزیابی

[1].فراهم آوردزیست پایدار محیط ۀتوسعحمایت از رقابت، رشد اقتصادی و

1404سند چشم انداز ایران

برخهوردار از دانهش ، مند از امنیت اجتمهاعی و قضهایی رهبه یافته،کشوری است توسعهانداز ایرانی در افق این چشم ۀجامع

امن، مسهتقل و مقتهدر ، اجتماعی در تولید ملی ۀی و سرمایانسانپیشرفته، توانا در تولید علم و فناوری، متکی بر سهم برتر منابع

رفاه، همچنین در این سند برخورداری از سالمت، جانبه و پیوستگی مردم و حکومت. سامان دفاعی مبتنی بر بازدارندگی همهبا

ض و برابر، توزیع مناسب درآمد، نهاد مستحکم خانواده بهه دور از فقهر، فسهاد، تبعهی یها فرصتامنیت غذایی، تأمین اجتماعی،

به جایگاه اول اقتصهادی، ندست یافت خواهد بود. 1414های ایران در افق سال ویژگی از جمله زیست مطلوبمند از محیط بهره

آسیای جنوب غربی )شامل آسیای میانه، قفقاز، خاورمیانه و کشورهای همسهایه بها تأکیهد بهر ۀعلمی و فناوری در سطح منطق

و مد سرانه و رسیدن بهه اشهتغال کامهل افزاری و تولید علم، رشد پرشتاب و مستمر اقتصادی، ارتقاء نسبی سطح درآ جنبش نرم

] 5[.از جمله نکات قابل اشاره می باشد تعامل سازنده و مؤثر با جهان براساس اصول عزت، حکمت و مصلحت نیز

قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جمهوری اسالمی ایران

عواید نفهت، تحهول کشهور از حساب ذخیره ارزی حاصل از در تعامل با اقتصاد جهانی، ایجاد محور رشد اقتصاد ملی دانائی

سند هیاساسی، الزام دولت به ته قانون 44شدن اصل ییبه اجرا یور محور، توجه جد اقتصاد بهرهنهاده محور به یک یک اقتصاد

سازی توسهعه اقتصهادی و تعامهل بها زمینه های صنعت و معدن، توجه به بهبود فضای کسب و کار در کشور و ملی توسعه بخش

نهوین، تهیهه تصهاد ترین عوامل ایجهاد ارزش افهزوده در اق اصلی عنوان جهان پیرامون، توجه به نقش دانش و فناوری و مهارت به

سازی های اجتماعی در سطح جهانی، تجاری پردازی در حوزه های جامع توسعه علمی و فناوری کشور، ایجاد توانائی نظریه برنامه

ههای ثبهت جهواز امتیهاز هزینهه بنیان، توجه بهه دستاوردهای پژوهشی و نوآوری، گسترش بازار محصوالت دانایی محور و دانش

] 6 [.توسعه است ۀاین برنام ۀاز نکات برجست یهای غیردولتی پژوهش و فناورتأسیس و توسعه صندو به، کمک 13علمی

10 MDG: Millennium Development Goals 11 UNDP: United Nations Development Programme 12

HIV / AIDS 13

Patent

هفتمین کنفرانس بین المللی و سومین

ملی مدیریت فناوری کنفرانس

5

14چارچوب کنوانسیون تغییرات آب و هوایی سازمان ملل متحد

سهازمان ملهل متحهد کنوانسهیون ۀتوسعدر کنفرانس محیط زیست و میالدی و در شهر ریودوژانیرو 1992در ژوئن سال

تغییرات آب و هوایی سازمان ملل متحد که یک پیمان بین المللی محیط زیست است ایجاد گردید. در این پیمان منعقد گردید

ههوایی جلهوگیری وهای انسانی در سیسهتم آب ای در اتمسفر در سطحی ثابت کنترل گردد تا از دخالتهای گلخانهتا غلظت گاز

.دینما یمخا خود فناورینیازهایخود را تشویق به ارزیابی 15این پیمان، متعاهدین شود.

[6,7] توسعهحالدر سه کشور در فناورینیازهایی ارزیابیهامعیارو زیر هامعیار: 1جدول

کشور آفریقای جنوبی کشور چین کشور آلبانی

مزایای توسعه ای: های محیطی محلی و جهانی:دغدغه همکاری در جهت دستیابی به اهداف توسعه هزاره:

خلق شغل و ثروت برای فقرا کاهش گازهای گلخانه ای ایجاد اشتغال

امنیت غذایی بهبود کیفیت محلی محیط زیست ایجاد ثروت برای فقرا

بهبود سالمتی انهفناور یها دغدغه: ظرفیت سازی )نوآوری

،ظرفیت سازی ) انسانی، نهادی، فیزیکی

محیطی ها فناوریبلوغ ۀدرج پذیرش اجتماعی فن آوری

پایداری محیطی ها فناوریپیشرفت ۀدرج استفاده از منابع محلی)انسان و

مواد

بهبود کارآیی اقتصادی و صنعتی ها فناوریاطمینان ازل بازار:سیپتان

برابری جنسی و اختیار دادن به زنان فناورینفوذ کاربرد الزم ۀمالی )میزان سرمای

فناوریوسیع از ۀآسانی استفاد پذیرش اجتماعی و تناسب با شرایط ملی: استطاعت )توان مالی پرداخت

ها هزینه

پتانسیل بازاراقتصادی: یها دغدغه گذاری سرمایهپایداری

عملیاتی مرتبط با یها نهیهزسرمایه و

هاآلترناتیو

و تههاثیر قیمههت گههذاری 16خ بههازده داخلههینههر

مالیهاتی روی نهرخ یهها اسهت ی)تسعیر و س

بازده داخلی

تعمیر و نگهداری پایین و ۀهزین

دوام

آمادگی تجاری کاهش و تطبیق بازگشت سرمایه ۀدور

ها هزینه آمادگی تجاری و تکرار پذیری

اعتماد و پتانسیل کاربرد ۀدرج

کمک به اهداف تغییرات آب و هوایی:

اجتماعی: یها دغدغه همکاری در جهت مبارزه با تغییرات آب و هوایی: عههدم انتشههار و یهها انتشههار پههائین

17ایگلخانه یگازها

گلخانه ای یگازهاپتانسیل کاهش انتشار فناوریکارآیی اجتماعی: ضرورت انتقال حداقل آسیب به محیط زیست

پتانسیل تطبیق ها ها و گروه های گسترده با سایر بخش لینک 18ها افزایش چاهک

اشتغال و کاهش فقر بازیافت منابع ضایعات

ینگهروه متخصصه ”کنوانسیون در مشورت بها ی 21همراه دبیرخانه به ”19علمی و فنی یها هیتوصفرعی ۀبدن”در این راستا

و پهس از به متعاهدین فناورینیازهایارزیابی مورد نیاز برای انجام یها روشرا به منظور شناسایی ییها تالش ”21فناوریانتقال

14 UNFCCC:United Nations Framework of Climate Change Convention 15 Parties 16 IRR: Internal Rate of Return 17 GHG:Greenhouse Gas 18 Sinks

هفتمین کنفرانس بین المللی و سومین

ملی مدیریت فناوری کنفرانس

6

یازهها ینتا کنون گزارشات متعددی از ارزیابی [8] اند. ادهدانجام علمی و فنی یها هیتوصفرعی ۀبدنبه ها افتهیآن گزارش این

دروس ۀدارنهد جمهع آوری شهده اسهت. ایهن گزارشهات دربر علمهی و فنهی یهها هیتوصه فرعهی ۀبدنه متعاهدین توسط فناوری

های به کار گرفتهه شهده معیارستاری پیرامون . جباشد یم فناورینیازهایارزیابی در راه تدوین گزارش کشورهااین ی 22آموخته

جهدول معیارهای کمابیش یکسانی است. در ۀدهندجزئی نشان یها تفاوترغم مختلف در این زمینه، علی یها گزارش ۀیتهدر

آمده است. جنوبی به عنوان نمونهگرفته در سه کشور آلبانی، چین و آفریقایکاری بههامعیار یک

معیارها ”استخراج میزان تأثیر“و ”شناسایی“ -3

پژوهش شناسی روش -3-1

ها، کشف مجههوالت و یافته برای بررسی واقعیت نظامهای قابل اطمینان و ای از قواعد، ابزار و راه وش تحقیق مجموعهر

مند برای پاسخگویی به یک سوال. پژوهش حاضر از حیث هدف کاربردی و تالشی است نظام [3] حل مشکالت دستیابی به راه

ت و ای و مهرور مقهاال های مدل با استفاده از مطالعهات کتابخانهه ها و مولفه شاخصپیمایشی است. _و از حیت روش توصیفی

از آنجا که تعداد خبرگان در دسهترس ها از مطالعات میدانی و انجام مصاحبه با خبرگان استخراج گردید. منابع، و روابط مولفه

گیهری گروههی و قضهاوت ‎آشنا باشند بسیار محهدود بهود، از روش تصهمیم که با دو مقوله توسعه و ارزیابی نیازهای تکنولوژی

2)شکل است.شدههای کلیدی پژوهش آوردهاستفاده شد. در ادامه گامو تکنیک دیماتل خبرگان

متدولوژی پژوهش :2شكل

پیشنهادی برای کشور ایرانی اهمعیار -3-2

و این بسهته بهه خترا شنا کشور ای آنانتخاب یک فناوری در هر کشور بایستی اهداف توسعه یها تیبرای شناسایی اولو

مخهتص بهه خهود را داشهته یهها تفاوت تواند یای کشور هدف مشرایط و موقعیت اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و توسعه

سهازمان ملهل ۀهزار ۀ، اهداف توسعفناوری یازهاینی متعدد در خصو ارزیابی ها گزارشی صورت گرفته بر ها یبررسبا باشد.

یهها معیاربه عنوان جدول دو یها معیار چهارم کشور ۀتوسع ۀو برنام 1414گرفته از چشم انداز برای ‎متحد و نیز اهداف توسعه

.معین شدند فناوری در کشور ایراننیازهایاصلی ارزیابی

19 SBSTA: Subsidiary Body for Scientific and Technical Advice 20 Secreteriat 21 EGTT: Expert Group of Technology Transfer 22 Lessons Learned

هفتمین کنفرانس بین المللی و سومین

ملی مدیریت فناوری کنفرانس

7

فناوری در ایراننیازهایهای ارزیابیمعیار: 2جدول

عنوان معیار

R1 سیاسی و مشارکت جهانی

R2 نظامی و امنیتی

R3 اجتماعی و فرهنگی

R4 زیست محیطی

R5 علم و فناوری

R6 اقتصادی و تجاری

R7 بهداشت و سالمت

گیری چند معیاره‎تصمیمها با استفاده از بندی معیار‎رتبه -3-2

23مدل های تصمیم گیری چند معیاره

ده بوی یرگتصهمیم ر هه مهان اه محققهتوجرد خیر مواهه در دو دهستند که هاییلمد، معیارهچند ی تصمیمگیر هایلمد

ه گاد و متعدی هارمی که معیاه هنگها دهه پیچیههای گیریمیمهتصای در دهترهگسر یاهبسد برراهک هالدهمها و تکنیکین است. ا

از زمهان ههم ده تفاهه سگیهری، ا تصهمیم ها در کاهش پیچیهدگی اند. قدرت بسیار باالی این تکنیکا کردهپید، ندد دارجود ومتضا

ست اهشدنها باعثن آساد آبررکای و در نهایهت مند به مسائل تصمیمگیررساختاب چوراهچی اهعطو ای هکمو ی هکیفی اههرمعیا

به توان های موجود در این زمینه میاز جمله تکنیک] 7[د.گیرار قرده ستفارد امختلف موان گیرت تصمیمهسار دزهبان اتا به عنو

اشاره کرد. 26و تاپسیس 25ای، فرآیند تحلیل شبکه24فرآیند تحلیل سلسله مراتبی

27تلادیمتكنیک

میالدی به طور عمده برای بررسی مسائل بسیار پیچیده جهانی و استفاده از قضهاوت 1971در اواخر سال دیماتل کیتکن

شد. این شیوه که از انهواع گرفتهکارعقیدتی و هنرمندان بههای علمی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و رهبران خبرگانی در زمینه

قضاوت خبرگان در استخراج عوامهل یهک سیسهتم و از مندیباشد، با بهرهزوجی می ایهگیری بر پایه مقایسههای تصمیمروش

موجهود در سیسهتم دهی سیستماتیک به آنها توسط بکارگیری اصول تئوری گرافها، ساختار سلسهله مراتبهی از عوامهل ساختار

ای کهه شهدت اثهر روابهط مهذکور را بهه ونهه دهد، به گگذاری و تاثیرپذیری متقابل عناصر مذکور بدست میهمراه با روابط تأثیر

به مربوط سئواالت رود؛یبهه کهار مه استفاده مورد شیمایپ در سئواالت از مختلف نوع سهکند. صورت امتیازی عددی معین می

با مسائلمختلف)شاخصها از ممکن روابط به مربوط سئواالت. مفروض مسئله یک از مؤثر کارهایراه) ههههامعیهههار و ویژگیها

نقد و شده داده تشخیص عناصر ماهیت بررسی برای سئوال و ، امتیازدهی) کاردینالبه صورت روابط آن شدت نمودن مشخص

] 8[.مجدد و احتمالی بررسی برای هاآن از

. زوجی، پذیرش باز خور روابط است هایگیری بر پایه مقایسههای تصمیمنسبت به سایر روش دیماتلهای روش برتری از

تر از خهود تهأثیر یعنی در ساختار سلسله مراتبی حاصل، هر عنصر می تواند بر کلیه عناصر هم سطح، سطح باالتر یا سطح پایین

تاثیر پذیرد، به عبهارتی عناصهر موجهود در سیسهتم مهی تواننهد مسهتقل از یکهدیگر هاتک آنگذاشته و به صورت متقابل از تک

های پایین دست، بلکه نباشند. اهمیت و وزن هر عامل در سیستم نیز در نهایت نه فقط توسط عوامل باال دست یا منحصرا عامل

و توانهایی نمهایش ” ناپهذیر روابهط انتقهال “شود. پذیرش توسط تمامی عوامل موجود در سیستم یا به عبارتی کل مدل تعیین می

] 9[. اسهت هها گهراف تئهوری بهر متکهی ههای کلیه بازخورهای ممکن نیز دالیل ارجحیت ایهن شهیوه نسهبت بهه سهایر شهیوه

23 MCDM: Multiple Criteria Decision Making 24 AHP: Analytical Hierarchy Process 25 ANP: Analytical Network Process 26 TOPSIS: Technique for Order Preference by Similarity to Ideal Solution 27 DEMATEL: Decision Making Trial And Evaluation Laboratory

هفتمین کنفرانس بین المللی و سومین

ملی مدیریت فناوری کنفرانس

8

و نموده تجسس را آنها اهمیت با توأم بازخورها ،قرارداده بررسی مورد 4تها 1) امتیازدهی صورت به را ارتباطات شدت دیماتل

] 11[. میپذیرد را ریناپذ انتقال روابط

تلاپیاده سازی تكنیک دیم

به شرح زیر است؛ دیماتلانجام تکنیک های گام

اند.نشان داده شده 2سیستم در جدول ۀ؛ عناصر تشکیل دهندسیستم ۀتعیین عناصر تشکیل دهندگام اول:

؛ با قرار دادن ههر کهدام از معیارهها بهر روی رئهوس هابر آن روابط حاکمیین بتتعیین عناصر در رئوس یک دیاگراف و گام دوم:

شوند. قضاوت خبرگان در این تکنیک فقط بهرای ارتبهاط مسهتقیم معیارهها دیاگراف، روابط حاکم فیمابین معیارها سنجیده می

یابد.د ادامهتوانای منسجم می؛ الزم بذکر است که قضاوت خبرگان تا حصول به نتیجهزوجی ۀپذیرد )مقایسصورت می

-گیری گروهی به منظور توافق جمعی از قضاوت خبرگان برای روابط ممکن بین عناصر را مشهخص مهی قانون تصمیم گام سوم:

نمائیم.

امتیهازات را بهه ازای ههر دو معیهار ۀنظر نهایی خبرگان، میانپس از دریافت عیین شدن روابط نهایی میان عناصر؛ت گام چهارم:

دهد.میها بر یکدیگر را نشاندیاگراف تأثیر معیار 3شکل نمائیم. محاسبه و بر روی دیاگراف درج می

R7

R5

R1

R6

R3

R4 R2

R8

34

4

4

4

4

3

1

2

2

1

2

3

2

3

3

2

3

2

1

1

212

3

3

3

3

4

3

3

3

3

3

3

3

3

2

3

4

4

1

1

3

2

1

1

4

بر یكدیگر هامعیاردیاگراف تأثیر :3شكل

، شهدت 1)فرمهول ؛ امتیازات بدسهت آمهده در قالهب مهاتریس دادن امتیازات نهایی به صورت یک ماتریسنشان گام پنجم:

دهد.میروابط موجود در سیستم را نشان

(1

[ ]

،2)فرمهول کنهیم؛ مهاتریس وع ردیفی آن ماتریس ضهرب مهی در معکوس بیشترین مجم را هر ورودی از ماتریس گام ششم:

بیانگر شدت نسبی حاکم بر روابط مستقیم موجود خواهد بود.

R1 R2 R3 R4 R5 R6 R7 R8

هفتمین کنفرانس بین المللی و سومین

ملی مدیریت فناوری کنفرانس

9

(2

[ ]

، 3)فرمول ( ) ؛ ماتریسمجموع دنباله نامحدود از آثار مستقیم و غیر مستقیم عناصر بر یکدیگر ۀمحاسب گام هفتم:

نماید.روابط مستقیم و غیر مستقیم برآمده از پاسخ خبرگان را برای دیاگراف مفروض محاسبه می ۀشدت ممکن از کلی

(3

( )

[ ]

4)فرمول ( ) ماتریس ۀ؛ محاسبشدت ممکن از روابط غیر مستقیم ۀمحاسب گام هشتم:

(4

( )

[ ]

تعین سلسله مراتب یا ساختار ممکن از عناصر گام نهم:

سهایر بهر کهه اسهت معیارههایی ترتیهب ۀدهندنشان 3)فرمول ( ) در ماتریس ( )بیشترین مجموع ردیفی

کهه اثهر پهذیری بیشهتری است معیارهایی ترتیب دهندهنشان ( ) ستونی مجموع بیشترین تأثیرگذاری بیشتری دارند. معیارها

چینش بیشینه به کمینه و گذارتأثیر ترتیبی از معیارهای ۀدهندنشان ( )چینش بیشینه به کمینه عناصر ستون بنابراین. دارند

و ( ) ههای ستون توسط معیار هر نهاییجانمایی .بودخواهد پذیراثر ترتیبی از معیارهای ۀدهندنشان ( )ستون های معیار ( )هر چهه است و عمودی محور بر روی معیارموقعیت یک ۀدهندنشان ( )کهمشخص می شود، به طوری ( )

مجموع شدت ۀدهندنشان ( ). است آن پذیریاثر ۀدهندنشان تر باشد،منفی هر چهو گذاریاثر ۀدهندنشانتر باشد، مثبت

مهایش ن 3جهدول قالهب پذیری معیارها در گذاری و اثرمیزان اثر باشد.می پذیریتأثیرو گذاریتأثیرنظر ماز ،همروی معیاریک

است.شدهداده

R1 R2 R3 R4 R5 R6 R7 R8

R1 R2 R3 R4 R5 R6 R7 R8

R1 R2 R3 R4 R5 R6 R7 R8

هفتمین کنفرانس بین المللی و سومین

ملی مدیریت فناوری کنفرانس

10

پذیری معیارهاگذاری و اثرمیزان اثر :3جدول

R-J R+J J R ردیف عنوان معیار

0.79 3.12 1.17 1.95 R5 1 علم و فناوری

0.43 2.88 1.23 1.66 R3 2 اجتماعی و فرهنگی

0.41 3.38 1.48 1.90 R6 3 اقتصادی و تجاری

0.32 4.20 1.94 2.26 R1 سیاسی و مشارکت

جهانی4

-0.14 2.34 1.24 1.10 R4 5 زیست محیطی

-0.18 2.28 1.23 1.05 R7 6 بهداشت و سالمت

-0.40 2.57 1.48 1.08 R2 7 نظامی و امنیتی

-1.24 1.24 1.24 0.00 R8 8 توسعه

در دسهتگاه مختصهاتی 3جدول ( )و ( )هایبا قراردادن مختصات اعداد بدست آمده از ستون 4شکل نمودار

در مقایسهه بها سهایر معیارهها R5همانطور کهه در نمهودار نمهایش داده شهده اسهت معیهار علهم و فنهاوری ) حاصل می شود.

] 9،11[ [9] خواهد بود.R8معیارهای دیگر و در نهایت اثرگذارترین معیار بر توسعه ) اثرگذارترین معیار بر

(R+Jو R-Jمعیارها در دستگاه مختصات ) جانمایی :4شكل

، ( ) ضریب روابط غیر مستقیم توأم بها شهدت نسهبی )برگرفتهه از مهاتریس دیاگراف موزون نهایی به همراه

است.شدهنمایش داده 5در شکل 4فرمول

-1.50

-1.00

-0.50

0.00

0.50

1.00

0.00.51.01.52.02.53.03.54.04.5

R5

R3 R6

R1

R4 R7

R2

R8

هفتمین کنفرانس بین المللی و سومین

ملی مدیریت فناوری کنفرانس

11

R7

R5

R1

R6

R3

R4 R2

R8

0.28

0.21

0.17

0.18

0.17

0.21

0.18

0.17

0.09

0.07

0.06

0.06

0.05

0.06

0.06

0.05

0.15

0.11

0.10

0.09

0.09

0.12

0.09

0.10

0.13

0.10

0.08

0.09

0.08

0.10

0.08

0.08

0.21

0.16

0.13

0.14

0.13

0.16

0.14

0.14

0.20

0.15

0.13

0.13

0.11

0.16

0.13

0.12

0.15

0.120.10

0.09

0.09

0.12

0.10

0.09

دیاگراف روابط غیر مستقیم توأم با شدت نسبی :5شكل

گیرینتیجه -4 ارهها یمعههر کهدام از و مشخص گردیهد پرداخته شد فناورییازهاینشناسایی معیارهای مرتبط با ارزیابیبه در این مقاله

ۀاههداف توسهع با توجه به مختص به خود را داشته باشند. یارهایمعزیر توانند یم ،ی کشور هدفها یتوانمندبسته به شرایط و

-فناوری برخی از کشورهاینیازهایتوسعه چهارم کشور و نیز گزارشات ارزیابی ۀبرنام، 1414چشم انداز ایران ملل متحد، ۀهزار

اثهر شهدت و گردیهد شناسهایی کشور ایران فناورییازهاینارزیابی اصلی یارهایمعتوسعه و با استفاده از قضاوت خبرگان، حالدر

فنهاوری نتایج پژوهش حاکی از آن است که معیار علمی و. گردیدمشخص 5 مطابق شکل ها بر یکدیگر و در نهایت بر توسعهآن

ی هها تأثیر معیار مدلی از خواهد داشت. کشور ۀتوسع روی بر اثرگذاری بیشتری فناورینیازهایی ارزیابینسبت به سایر معیارها

.تساشدهنمایش داده 6بر توسعه در شکل فناورینیازهایارزیابی

معیارها بر توسعهتأثیر :6شكل

علم و فناوری

اجتماع و فرهنگ اقتصادی و تجاری

سیاست و مشارکت جهانی

زیست محیطی

بهداشت و سالمت

نظامی و امنیتی

توسعه

هفتمین کنفرانس بین المللی و سومین

ملی مدیریت فناوری کنفرانس

12

مراجع

، مدیریت انتقال تکنولوژی و توسعه، رشید اصالنی، وزارت برنامه و بودجه.1367شریف، نواز )] 1[

تاریخ )دسترسی در http://www.ensani.irیزدانی، صاد . مطالعات امکان سنجی در پروژه های نفتی، اولین همایش مدیریت پروژه. ] 2[

21/15/1392

، ارزیابی توانمندی تکنولوژی در سطح بنگاه. چاپ اول.1384)مجید ،محمدپور .،طباطبائیان، سید حبیب اهلل] 3[

نتایج حاصل از مطالعات استراتژی صنعتی کشور, کتاب همشهری. ،صنعت سیاسی ، 1382نیلی, مسعود )] 4[

21/15/1392)دسترسی در تاریخ http://www.dolat.ir .1414جمهوری اسالمی ایران )ایران ۀسند چشم انداز بیست سال] 5[

میر فضلی، سید محمود مقاله ای پیرامون قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جمهوری اسالمی ایهران، ] 6[

21/15/1392)دسترسی در تاریخ http://iranvision1404.ir. 1414سایت چشم انداز

هههایده از تکنیههکستفاابا ن نازفرینی رآمؤثر کای فعالیتهانع بر اموی تبهبندو رشناسایی ، 1387میههر غفههوری، سههید حبیههب اهلل )] 7[

MCDM ، دوم. ۀن، سال اول، شمارنات زهشی مطالعاوپژو مجله علمی

ها با نگرش تحقیق در عملیات، انتشارات دانشگاه تهران.گیری گروهی و نظریه بازی ، تصمیم1382پور، محمد جواد )اصغر] 8[

های نفت و های ایرانی در پروژه های شرکت ارزیابی چالش ،1387) ، صدرالهیجانی، محمد همایون.ماکوئی، احمد، .آقا ابراهیمی، بابک] 9[

.129-121، صفحه 45پژوهشی شریف، شماره -، مجله علمیدیماتلگاز با تکنیک

ی کشور، مجله پژوهش نامهه بازرگهانی، ، اثرات پیاده سازی سیستم آسیکودا بر بخش بازرگان1382اعرابی، سید محمد.، آزاد، ناصر )] 11[

.166تا 137، صفحه 29شماره

، شناخت عوامل مؤثر بر پویایی مطالعات مهندسهی ارزش بها رویکهرد 1387ورزدار، محسن.، صفایی، شاهین.، شاه علیزاده، محمد )] 11[

، سومین کنفرانس ملی مهندسی ارزشدیماتل

[1] UNIDO, (2002). UNIDO Initiative on Technology Transfer for WSSD: Assessing Needs

Promoting Action .

[2] UNIDO, (2002). Innovative Technology Transfer Framework, Linked To Trade For UNIDO

Action. [3] Michael Hobday, (2002). Technology Needs Assessment (TNA) for Developing Countries.

UNIDO, WSSD [4] Climate Technology Initiative, (2002). Methods for Climate Change Technology Transfer Needs

Assessments and Implementing Activities / Developing and Transition Country Approaches and

Experiences.

[5] UNDP, Millennium Development Goals. http://www.undp.org. (Available at 8/22/2013)

[6] UNFCCC, (2007). Best practices in technology needs assessments. FCCC/TP/2007/3. [7] Robert Gross, Bill Dougherty and Kishan Kumarsingh, (2004). Conducting Technology Needs

Assessment for Climate Change. UNDP, New York, US, 26 pp.

[8] UNFCCC. http://www.unfccc.int. (Available at 1/20/2011)

[9] H Zandhessami, A Jalili, (2013). The Impact of Total Quality Management on Organizational

Innovation. International Journal of Research in Industrial Engineering, Volume 2, Number 1.

هفتمین کنفرانس بین المللی و سومین

ملی مدیریت فناوری کنفرانس

13

Identifying Technology Needs Assessment criteria's and their

impacts on development

Hessam Zandhessami

1,* , Seyyed Noureddin Hosseini

2, Keyvan Ozaee

2

Management and Accounting Faculty, Islamic Azad University, Qazvin Branch, H.zand@qiau.ac.ir

Hosseini.sn@gmail.comManagement and Accounting Faculty, Islamic Azad University, South Tehran Branch, …keyvanozaee@gmail.comManagement and Accounting Faculty, Islamic Azad University, South Tehran Branch,

Abstract Today, The necessity of international technology transfer for development is quite obvious. but it's

necessary for developing countries to select an appropriate technology.

Therefore the purpose of this paper is to identify and extraction Technology Needs Assessment

criteria's for Iran. The seven TNA criteria's include "Political and International Participation",

"Military and Security", "Social and Culture", "Environmental", "Scientific and Technological",

"Economic and Commercial" and "Community health" Identified; then causal relations of these

criteria's examined using DEMATEL method.

In attention to results, the most influential criteria is "Scientific and Technological" and more

affected factor is "Military and Security". As a result "Scientific and Technological" criteria has

more influence on development.

Keywords: Technology Needs Assessment, Development, Developing Countries, Management of

Technology, DEMATEL.

.

1,*

Corresponding author: Faculty member, PhD. in Industrial Management. 2 Msc. in Management of Technology.