Θ.Ε.: Τέχνες Ι: Ελληνικές Εικαστικές Τέχνες

Επισκόπηση της Ελληνικής Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας

4η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Ο ήσυχος λόφος

Ζελιλίδου ΓεωργίαΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Α.Μ.: 86963

Κωνσταντίνος Σουέρεφ

ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

2

ΤΜΗΜΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1

ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2014-2015

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Ο ήσυχος λόφος

Οικισμοί στα σύννεφα

Το στρογγυλό σχολείο

Το όραμα του Ζενέτου

Το όραμα που στοίχειωσε η παράδοση και ο κλασσικισμός

Το όνειρο του Άλεξ

Βιβλιογραφία

3

Ο ήσυχος λόφος

Η μέρα είχε γίνει νύχτα εδώ και πολλούς αιώνες. Ο Αλέξ

ένιωθε γερασμένος και ας κουβαλούσε, με τη βία στις

πλάτες του, τρεις δεκαετίες ζωής. Ποτέ δεν γνώρισε το

άγγιγμα των ηλιαχτίδων στο πρόσωπο του και τον ήλιο τον

είχε αντικρύσει λαμπρό, μόνο από τις αναμεταδόσεις των

δορυφόρων. Μεγαλωμένος σ’ ένα περιβάλλον αποστείρωσης,

γνώριζε μόνο ότι είναι Γραικός και ότι η καταγωγή του

ήταν, από μία χώρα που κάποτε την έλεγαν Ελλάδα. Τώρα δεν

υπάρχει πια και τη θέση αυτής της χώρας έχει πάρει το

μικρό κρατίδιο της Θέσσας, όπου στεγάζει τους ελάχιστους

Γραικούς που έχουν απομείνει.

Ο ήχος από το ξυπνητήρι του, επέμεινε να του θυμίζει

ότι ήταν ώρα για δουλειά. Καθώς το έκλεινε, η ματιά του

έπεσε στην χρονολογία, 3058. Για κλάσματα δευτερολέπτου

συλλογίστηκε την παλιά Ελλάδα, που υπήρχε τουλάχιστον

πριν από 1000 χρόνια. Την είχε γνωρίσει, μέσα από

προγράμματα εικονικής πραγματικότητας και αρκετές φορές

έζησε στα χρόνια εκείνα, αλλά μέσα σε προσομοιωτή. Τα

Εικ.1 H Στρογγυλή Βιβλιοθήκη

4

τελευταία χρόνια στο γαλαξιακό σύστημα είχαν εμφανιστεί

αλλά δύο φεγγάρια, δημιουργώντας ένα θέαμα εκπληκτικό, το

οποίο είχε δει και αυτό, μέσα από τα μάτια ενός

δορυφόρου. Τίποτα δεν ήταν αληθινό, εκτός από την μόνιμη

πορτοκαλί μαυρίλα της μόλυνσης, που άπλωνε αρρωστημένα

την ύπαρξη της σε όλο τον ουρανό και την ασχήμια των

κτιρίων που έδιναν έμφαση στην ανέχεια του κρατιδίου του.

Τα τελευταία πέντε χρόνια έμενε στην δημοτική βιβλιοθήκη,

μαζί με ελάχιστα παιδιά, που δούλευαν και εκείνα στο

κοντινό ορυχείο. Την είχε ονομάσει Στρογγυλή βιβλιοθήκη,

εξαιτίας του σχήματος της. Δεν είχαν σωθεί πολλά αρχαία

βιβλία και τα

ηλεκτρονικά βιβλία

είχαν, σχεδόν,

καταστραφεί μαζί με

τους αμέτρητους

υπολογιστές, που

στεγάζονταν μέσα στο

κτίριο. Όμως ο Άλεξ αυτά τα ελάχιστα βιβλία τα είχε

διαβάσει ένα ένα, σχεδόν όλα, όταν αποκαμωμένος από την

δουλειά, επέστρεφε αργά το βράδυ. Ήταν η μόνη του

παρηγοριά και διασκέδαση, καθώς οι άνθρωποι είχαν πάψει

να συναναστρέφονται εδώ και πολύ καιρό, προτιμώντας να

επικοινωνούν, μέσω των κομπιούτερς που υπήρχαν

ενσωματωμένα στους βραχίονες τους. Μία απρόσωπη επικοινωνία

μέσω των μέσων δικτύωσης, είχε αντικαταστήσει τις ανθρώπινες

συνομιλίες, πρόσωπο με πρόσωπο. Η ψυχή του γέμιζε με εικόνες και

ανθρώπινη ζεστασιά, όπως αυτή του αποκαλυπτόταν μέσα από χιλιάδες

5

ιστορίες

αποτυπωμένες σε

παλιά σκονισμένα

βιβλία, έτοιμα να

διαλυθούν από τους

αιώνες που

πέρασαν από πάνω

τους. Τώρα

τελευταία είχε

στρέψει το ενδιαφέρον του σ’ ένα βιβλίο που μιλούσε για

τους πιο σημαντικούς Έλληνες αρχιτέκτονες του 20ου αιώνα.

Ο Πικιώνης, ο Κωνσταντινίδης, ο Βαλσαμάκης είχαν γίνει

φίλοι του κολλητοί, που του δίδασκαν λόγια αρχιτεκτονική

και οράματα. Όμως εκείνος που προκαλούσε συνέχεια την

ψυχή του ήταν, ο Τάκης Ζενέτος. Τα σχέδια του, θύμιζαν

κάποια κτίρια της περιοχής γύρω από την δημοτική

βιβλιοθήκη και βέβαια το ίδιο το κτίριο που είχε κάνει

σπίτι του. Ο Ζενέτος ήταν η επιτομή της αντίθεσης, σε

σχέση με τους άλλους Έλληνες αρχιτέκτονες και ο Άλεξ

πάντα έβρισκε παρηγοριά και γοητεία, σε καθετί που

προξενούσε τόσο μεγάλη αντίθεση. Απόψε είχε να μελετήσει

το Στρογγυλό Σχολείο και να βουτήξει, για ακόμη ένα

βράδυ, στην πραγματικότητα κάποιου άλλου, ξεχνώντας έτσι

την ζοφερή δική του πραγματικότητα.

Οικισμοί στα σύννεφαΟ Άλεξ πέταξε το σακίδιο του, νοιώθοντας ανακούφιση

που είχε φτάσει σπίτι, μετά από μια εξουθενωτική μέρα στο

Εικ.2 Archigram, Ron Herron, Walking city,

6

ορυχείο. Έπλυνε τα χέρια και το πρόσωπό του, με το

ελάχιστο νερό που έτρεχε από την βρύση και κάθισε να

πάρει μία ανάσα. Σκέφτηκε ότι κάπου μέσα στο βιβλίο που

μελετά, θα υπήρχε κάποια υπόδειξη πώς να διορθώσει το

υδραυλικό σύστημα, για να αποκαταστήσει την ανακύκλωση

του νερού και να μπορεί να έχει όσο νερό επιθυμεί, όποτε

το επιθυμεί. Η κούραση του δεν του επέτρεπε να φάει.

Προτίμησε να ξαπλώσει και να διαβάσει το βιβλίο με τους

αρχιτέκτονες. Ένα μικρό φως led που βρισκόταν πάνω από το

κεφάλι του ήταν πρόθυμο να τον βοηθήσει, να

πραγματοποιήσει την επιθυμία του. Έπιασε το βιβλίο με

κινήσεις, που περισσότερο θύμιζαν χάδια παρά κράτημα και

το άνοιξε.

Ο Τάκης Ζενέτος συνέδεσε το όνομά του με την

πρωτοποριακή μεταπολεμική έκφραση της Μοντέρνας

αρχιτεκτονικής. Φύση τολμηρή και ασυμβίβαστη καινοτόμησε,

7

δημιουργώντας κτίρια που δείχνουν αρχιτεκτονική βούληση

και αναδεικνύονται, λόγω της επιβολής τους έναντι των

άλλων οικοδομημάτων, μέσα από έντονες αντιθέσεις1. Όπως

αναφέρει ο Λάββας, πρόκειται για ουρανοξύστες που

αναπτύσσονται οριζόντια, εντυπωσιάζοντας με την

λειτουργικότητα των μορφολογικών υλικών κατασκευής

(προκατασκευή, μεταβλητά χωρίσματα για αυξομείωση φωτός ή

ανάλογα με την διάθεση του ενοίκου κλπ)2. Τα θεωρητικά του

έργα προέρχονται από μια άλλη πραγματικότητα, αγγίζοντας

την ουτοπία και τον οραματισμό. Μεγαλωμένος σε χρόνια

όπου η λόγια αρχιτεκτονική κινούνταν ανάμεσα στην

ελληνικότητα και την διεθνή Μοντέρνα αρχιτεκτονική,

προσπάθησε να υλοποιήσει τα αρχιτεκτονικά του οράματα, με

ιδιαίτερη ευαισθησία και προβληματισμό για το μέλλον της

πολεοδομίας, δημιουργώντας δυναμικές μορφές, πρωτοφανείς

για την εποχή του, βασισμένες στην ψηφιακή τεχνολογία,

την μαζική βιομηχανική παραγωγή, την υπερκατανάλωση, σε

σαφείς αναφορές στην μεταπολεμική δύση3. Με τις

υλοποιημένες κατασκευές του, μοιάζει να συμβάλει στην

αναβάθμιση του αρχιτεκτονικού και πολεοδομικού σχεδιασμού

της πόλης, όμως τα ανυλοποίητα αρχιτεκτονικά του σχέδια,

μοιάζουν να εφεύρουν μια άλλη αρχιτεκτονική, την

ηλεκτρονική πολεοδομία, καθώς τείνει να καταργήσει τους

περισσότερους αρχιτεκτονικούς κανόνες που ίσχυαν, την

συγκεκριμένη χρονική περίοδο.

1 Λάββας, 2002, σ.360.2 Λάββας, ό.π., σ.360.3 Λάββας, 2002, σ.348-349.

8

Ο Ζενέτος αντιλαμβανόταν καλύτερα από τον καθένα,

ότι το πολεοδομικό μοντέλο οριζόντιας επέκτασης του

αστικού ιστού, σε συνάρτηση με την εμπορευματοποίηση του

τρόπου παραγωγής του δομημένου περιβάλλοντος, κατέστρεφε

και αλλοίωνε το φυσικό περιβάλλον4. Η δράση του, στις

δεκαετίες του 1960 και του 1970, ήταν βαθιά επηρεασμένη

από την άνοδο της οικολογικής συνείδησης κατά την ίδια

χρονική περίοδο, δημιουργώντας μεγάλες αξιώσεις να

αλλάξει και να σώσει τον κόσμο από την οικολογική

καταστροφή5. Οραματίστηκε μία πόλη-μηχανή, πολεοδομικά

ανεπτυγμένη

κάθετα, με την

δημιουργία

συστήματος

αναρτημένων

επιπέδων από

καλώδια6. Μία πόλη

που αναπαράγεται

διαρκώς, πάνω από

την ελεύθερη φύση, αποτελούμενη από μικρές μονάδες

οικισμών που θα επέτρεπαν την επικοινωνία και διασύνδεση

των ανθρώπων, εφαρμόζοντας την τηλε-εργασία, τηλε-

ιατρική, τηλε-εκπαίδευση και τηλε-διαχείριση7. Σ’ αυτή την

απεικόνιση της πόλης-μηχανής, σαν γυμνός σκελετός,

μπορούσε να προστεθεί ή να αφαιρεθεί οποιοδήποτε

οικοδομικό και μη στοιχείο, καθώς αναπτυσσόταν ως πλέγμα4 Λάββας, 2002, σ.348.5 Κallipoliti, 2008, σ.685.6 http://www.tovima.gr/society/article/?aid=5302937 http://www.tovima.gr/society/article/?aid=530293

Εικ. 3 Οικισμοί στα σύννεφα

9

καλωδίων, επιτρέποντας

ταυτόχρονα το φυσικό τοπίο να

παραμένει ελεύθερο8.

Η ευμετάβλητη και

ασυμβίβαστη ψυχική του

διάθεση, ίσως ήταν αυτή που

τον ώθησε να δημιουργήσει κτίσματα ευμετάβλητα, που

μπορούσαν να λειτουργήσουν ως απομονωμένοι χώροι με

προσωπικότητα. Πίστευε ότι οι άνθρωποι μπορούσαν να

ζήσουν μέσα σε αυτούς τους οικισμούς- εφόσον είχαν

ηλεκτρονική αυτονομία- και να εξαπλωθούν φυσιολογικά σε

μία τεράστια έκταση μη συνεκτικού χώρου9.

Η ελεύθερη ανάπτυξη της φύσης αποτέλεσε σημαντική

αρχή της ηλεκτρονικής πολεοδομίας, ενσωματώνοντας μία

ενιαία μορφή κατοίκησης στην επιφάνεια της γης,

μελλοντικά. Η πόλη του μέλλοντος συνδέθηκε με την

αφηρημένη μορφή της σφαίρας, αποτελώντας εμμονή για τον

Ζενέτο, καθώς όλα τα κτίσματα του απεικονίζονται ελαφρώς

καμπύλα, σε μία προσπάθεια να φιλοξενήσουν το σχήμα της

σφαίρας και να προσαρμοστούν στο γεωμετρικό κυκλικό της

σχήμα10. Ατελείωτα αρχιτεκτονικά σχέδια που απέδιδαν, από

κατασκευαστικές λεπτομέρειες μέχρι συμπλέγματα

δορυφορικών κατόπτρων, απεικόνιζαν την μοναδική

στρογγυλάδα της πόλης-μηχανής του Ζενέτου11. Η πόλη του

δεν ερχόταν σ’ επαφή με την πραγματικότητα παρά μόνο με

τον ίδιο της τον εαυτό και τις εσωτερικές ανθρώπινες8 Παπαναστασίου, 1978, σ.10.9 Kallipoliti, 2008, σ.678.10 Kallipoliti, ό.π., σ.681.11 Kallipoliti, 2008, σ.681.

Εικ.5 Το όραμα του Άλεξ

10

σχέσεις που αναπτύσσονταν μέσα σε αυτό το κλειστό

κύκλωμα12.

Ο Άλεξ έτριψε τα μάτια του και τεντώνοντας για λίγο

το κεφάλι του προς τα πίσω,

σκέφτηκε ότι ενώ είχαν

περάσει τόσοι αιώνες από

τότε που ο Ζενέτος

οραματίστηκε τους οικισμούς

των σύννεφων και παρότι η

ψηφιακή τεχνολογία είχε κάνει αισθητή την παρουσία της σε

όλες τις ανθρώπινες εκφάνσεις, παρόλα αυτά η πόλη του

μέλλοντος του Ζενέτου, με την απόλυτη πίστη στην

τεχνολογική εξέλιξη ως εργαλείο για κοινωνικές

μεταρρυθμίσεις, δεν έγινε απόλυτα αποδεκτή, καθώς δεν

μπόρεσε να αντικαταστήσει και να διαγράψει εντελώς την

αρχιτεκτονική του παρελθόντος13. Τα τελευταία χρόνια μόνο

είχαν γίνει κάποια κτίρια, σύμφωνα με τις αρχές της

ψηφιακής πολεοδομίας. Το κρατίδιο του Άλεξ ήταν ακόμη

πολύ πίσω αρχιτεκτονικά

Το στραγγυλό σχολείοΑπό το 1969 μέχρι το 1972 ο Ζενέτος σχεδίαζε ένα

δημόσιο σχολείο στο Μπραχάμι, μέσα στο πλαίσιο μίας

έκθεσης με υπότιτλο Η Παιδεία σήμερα, ανάλυση και πρόταση

εφαρμογής, διατυπώνοντας μία διαφορετική άποψη για το

σχολείο του μέλλοντος, θεωρώντας το συγκεκριμένο κτίριο

ως εργαλείο μετάβασης από την εποχή του Ζενέτου σε μία

εποχή όπου η διδακτική εμπειρία θα στηρίζεται εξ12 Kallipoliti, ό.π., σ.681.13 Kallipoliti, 2008, σ.685.Εικ.6 Το Στρογγυλό Σχολείο.

11

ολοκλήρου στην ψηφιακή τεχνολογία14. Η μετάβαση αυτή δεν

μπορούσε να επιτευχθεί ακαριαία αλλά σταδιακά. Το

συμβατικό σύστημα της γραμμικής διάταξης των τάξεων που

επικοινωνούν με εξωτερικό διάδρομο, έρχεται να το

αλλάξει, δίνοντας στρογγυλό σχήμα στο σχολείο του Αγ.

Δημήτριου15.

Το σπάσιμο του κύβου απασχολούσε τον Ζενέτο, καθώς

οραματιζόταν ένα πολύπλοκο σύστημα με οργάνωση

μοριοκλασματική (πυρηνική διάταξη-δεν επιτρέπει άμεση επαφή

του πυρήνα με όλες τις τάξεις) πολλαπλών επιπέδων,

εκφρασμένο σε χώρο16. Επιζητούσε την ευελιξία και την

ασάφεια των χώρων, έτσι ώστε η διάρκεια ζωής του κτιρίου

να είναι όσο το δυνατόν μεγαλύτερη, καθώς άλλαζαν οι

συνθήκες λειτουργίας του, εξυπηρετώντας σενάρια μετάβασης

σε μελλοντικές καταστάσεις17. Το γενικό σχήμα του κτιρίου

και η διάταξη του, είναι τα στοιχεία που δεν πρόκειται να

αλλάξουν και για την πραγμάτωση του χρησιμοποίησε το

ανεπίχριστο σκυρόδεμα (ακατέργαστο σκυρόδεμα χωρίς

λείανση), εξασφαλίζοντας ανθεκτικότητα, οικονομία και

φτηνή συντήρηση18. Τα επιμέρους στοιχεία είναι τα προσωρινά

στοιχεία, όπως τα εσωτερικά χωρίσματα, που μπορούν να

αντικατασταθούν με μικρό κόστος19. Ο λόγος για τον οποίο

τα εσωτερικά χωρίσματα δεν έγιναν με πολύπλοκο και ακριβό

μηχανισμό είναι γιατί ο Ζενέτος πρόβλεψε ότι η ψηφιακή

τεχνολογία στην Ελλάδα, θα εξελιχθεί με πολύ πιο αργά14 Καλαφάτη, 2006, σ.105.15 Καλαφάτη, ό.π., σ.105.16 Φιλιππίδης, 1984, σ.365.17 Καλαφάτη, 2006, σ.110.18 Καλαφάτη, ό.π., σ.111.19 Καλαφάτη, 2006, σ. 111.

12

βήματα από οπουδήποτε αλλού και άρα το μοντέλο που θα

πρότεινε δεν θα ήταν άμεσα πραγματοποιήσιμο20. Στα

προσωρινά στοιχεία ανήκουν και αυτά που μεταβάλλονται σε

καθημερινή βάση, ανάλογα με τις ανάγκες του υπάρχοντος

εκπαιδευτικού συστήματος21.

Το στρογγυλό σχολείο ξεχωρίζει από το υπόλοιπο

αστικό τοπίο, καθώς με τις αντιθέσεις του αναδεικνύεται

ως μοναδικό αρχιτεκτόνημα, ακολουθώντας ιδιώματα της

Μοντέρνας αρχιτεκτονικής που τόσο πιστά υπηρέτησε ο

Ζενέτος. Στο κέντρο του κτιρίου ο Ζενέτος οραματίστηκε

πολλαπλές μελλοντικές

οργανώσεις χώρου, που θα

φιλοξενεί αρχικά 1500

μαθητές και

πραγματοποίησε σχέδιο για

τις μελλοντικές πληρώσεις

του ψηφιακού πυρήνα του

σχολείου με χώρους

κυκλωμάτων τηλεόρασης, εγκαταστάσεις ολογραφικών

προπλασμάτων, χώρους τεχνικού προσωπικού κ.ά.22 Οι

μπετονένιες περσίδες ηλιοπροστασίας ελέγχουν το έντονο

φως που μπαίνει από τις

γυάλινες όψεις του κτιρίου,

εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα πλούσιο φυσικό φωτισμό και το

ύψος τοποθέτησης των περσίδων επιτρέπουν την απρόσκοπτη

είσοδο των ηλιακών ακτινών κατά την περίοδο του χειμώνα

20 Καλαφάτη, ό.π., σ. 111.21 Καλαφάτη, 2006., σ.111.22 Καλαφάτη, ό.π., σ. 104..

Εικ.7 Το όραμα του Ζενέτου για τηνεκπαίδευση, το Στρογγυλό Σχολείο.

13

και εμποδίζουν τον ενοχλητική ηλιοφάνεια των καλοκαιρινών

μηνών23. Το κτίριο αποτελείται από τρεις όμοιους ορόφους

και σε κάθε όροφο περιλαμβάνονται τρεις μονάδες των 120-

160 ατόμων. Στο κέντρο κάθε ορόφου υπάρχει ο πυρήνας ο

οποίος μελλοντικά θα εξελιχθεί στην ψυχή των ψηφιακών

εγκαταστάσεων του σχολείου, καθώς προς το παρόν

εξυπηρετεί ως δευτερεύον υπερυψωμένο προαύλιο24. Το κτίριο

μοιάζει να είναι τοποθετημένο, ως αυτόνομο, πάνω σε μία

βάση που αποτελείται από γυμναστήρια και προαύλια,

δημιουργώντας πολλαπλές σχέσεις θέας-απόστασης-γωνίας με

το αστικό τοπίο που το περιβάλλει25.

Το όραμα του ΖενέτουΟ Άλεξ ένιωσε ρίγος από το

κρύο που επικρατούσε μέσα

στην βιβλιοθήκη. Τις

τελευταίες νύχτες ο άνεμος

δεν έπαψε να λυσσομανά,

σαρώνοντας στο πέρασμα του τα

πάντα. Ένιωθε τόσο

ευλογημένος που είχε ένα σπίτι να προστατευθεί από τους

πανίσχυρους αυτούς ανέμους και άλλες φορές ένιωθε

ευγνώμων για αυτούς τους αέρηδες, όπως τους αποκαλούσε,

καθώς μερικές φορές έμοιαζαν να καθαρίζουν κομμάτι του

23 http://el.wikipedia.org/wiki/Σχολικό_συγκρότημα_Αγίου_Δημητρίου 24 http://el.wikipedia.org/wiki/Σχολικό_συγκρότημα_Αγίου_Δημητρίου 25 http://el.wikipedia.org/wiki/Σχολικό_συγκρότημα_Αγίου_Δημητρίου

Εικ.8. Πρόταση επέκτασης τουοικισμού Αγ. Γαλήνης (1966) Κρήτη.

14

ουρανού από την μόλυνση και να εμφανίζονται ξανά το

γαλάζιο χρώμα του ουρανού και το άσπρο των σύννεφων. Ήταν

ένα θέαμα μοναδικό, καθώς αυτή η μικρή λωρίδα γαλάζιου

και άσπρου υπήρχε ανάμεσα στο πορτοκαλί και γκρι της

μολυσμένης ατμόσφαιρας. Πήρε ξανά το βιβλίο και συνέχισε

το ταξίδι του στον κόσμο του Ζενέτου. Τα σχέδια για την

μελέτη τουριστικής αξιοποίησης της Αγ. Γαλήνης και του

Πλακιά στην Κρήτη (1966), κρατούν για λίγο τον Άλεξ

καθηλωμένο, να τα κοιτά με απορία: πώς μπορούσε ο

Ζενέτος να συνδυάζει την οξύτητα ενός οραματιστή και τις

ικανότητες ενός εφευρέτη και να κάνει πράξη την

κοσμοθεωρία του; Κατάφερε να εντάξει επίπεδα υποδοχής

δραστηριοτήτων μέσα στο φυσικό τοπίο, παραμορφώνοντας τα

κτίρια οριζόντια και προσαρμόζοντας τα στο έδαφος,

σύμφωνα με την μελέτη Αγ. Γαλήνης26. Καθώς το φυσικό τοπίο

έπρεπε να είναι πάντα κυρίαρχο, τα κτίσματα δεν ξεπερνούν

ποτέ τον λόφο, προσθέτοντας προκατασκευές με δυνατότητα

διαφοροποίησης, ανάλογα με τις ανάγκες των ενοίκων27. Οι

οριζόντιες πλάκες μειώνουν κάθε είδους παρέμβαση στο

φυσικό τοπίο, τονίζοντας ότι σε περίπτωση μείωσης του

πληθυσμού τα κτίσματα αφαιρούνται και οι συγκεκριμένες

πλάκες μετατρέπονται σε καλλιεργήσιμη γη28.

26 Καλαφάτη, 2006, σ.90-92.27 Καλαφάτη, ό.π., σ.90.28 Καλαφάτη, 2006, σ.90.

Εικ.9 Σύστημα ανεμόμυλων καιπρόταση για ξενοδοχειακή μονάδα στονΠλακιά Κρήτης

15

Τα επίπεδα υποδοχής στο

σχεδιαστικό του Πλακιά

αναπτύσσονται κατακόρυφα,

συμπληρώνοντας την φυσική

εξέλιξη της βουνοπλαγιάς,

καθώς ο Ζενέτος πίστευε ότι

δεν μπορεί να καταναλωθεί το

φυσικό τοπίο για χάρη του

τουρισμού29. Η άγρια

ομορφιά που παρέχει το

φυσικό τοπίο της Κρήτης

πρέπει να είναι το μοναδικό

κυρίαρχο θέαμα, να

ξεχωρίζει από κάθε αρχιτεκτονική κατασκευή. Τον Άλεξ όμως

τον εντυπωσίασε η μελέτη του Ζενέτου για τους βόρειους

ανέμους, που σάρωναν την παραλία της συγκεκριμένης

περιοχής. Σχεδίασε σύστημα ανεμόμυλων, που μπορούσε να

παρέχει ενέργεια. Επίσης οραματίστηκε μία ανεμογεννήτρια

η οποία θα παρήγαγε μορφή εναλλακτικής ενέργειας, καθώς

και την κατασκευή μικρών στρογγυλών κτισμάτων με οπές

έτσι ώστε ο άνεμος να μετριάζεται με το πέρασμα του, μέσα

από τις συγκεκριμένες κατασκευές30.

29 Καλαφάτη, 2006, σ.92.30 Καλαφάτη, ό.π., σ.98.

16

Κοιτάζοντας τα σχέδια ο Άλεξ, αν και

εντυπωσιασμένος, δεν μπορούσε να κρύψει την αντίθεση του

με το σκεπτικό, όχι μόνο του Ζενέτου αλλά και όσον

παρέμβαιναν οικοδομικά σε μέρη μεγάλης φυσικής ομορφιάς.

Βλέποντας τόση ασχήμια γύρω του από την κατάσταση που

επικρατούσε στο κρατίδιο του, με τα άσχημα κτίσματα που

τον περιέβαλαν και

γνωρίζοντας τον

καταστροφικό ρόλο που διαδραμάτισαν ξενοδοχειακές

μονάδες, στο φυσικό τοπίο των ακτών της Χαλκιδικής, δεν

μπορούσε να δεχθεί οποιαδήποτε ανθρώπινη παρέμβαση σε

μέρη που όφειλαν να μείνουν ανέγγιχτα, σχεδόν ιερά.

Ο Άλεξ προβληματισμένος προσπάθησε να καταλάβει το

σκεπτικό του ανθρώπου που τόσο πολύ θαύμαζε.

Ο Ζενέτος υπήρξε οραματιστής της ηλεκτρονικής

πολεοδομίας, πιστεύοντας ότι κτίσματα του μέλλοντος θα

μπορέσουν να συνυπάρξουν

αρμονικά με το φυσικό

τοπίο, δίνοντας

πρωταγωνιστικό ρόλο στην

ελεύθερη ανάπτυξη της

φύσης. Αν και τα

αρχιτεκτονικά του σχέδια

χαρακτηρίζονται από μεγάλο σεβασμό για το άγριο φυσικό

τοπίο, παρόλα αυτά, οποιαδήποτε παρέμβαση του ανθρώπου σε

αυτό το τοπίο, ανεξάρτητα από τις αγαθές προθέσεις του

δημιουργού, καταλήγει να είναι αρνητική. Ο Ζενέτος

εμπνεύστηκε ιδανικές συνθήκες αρχιτεκτονικής δημιουργίας,

Εικ.10. Αναπαράσταση ξενοδοχειακήςμονάδας Πλακιά

17

που κατέληγαν, εκ των πραγμάτων, να είναι αρνητικές, αφού

αλλοίωναν τον περιβάλλοντα φυσικό χώρο.

Ο ΄Αλεξ σηκώθηκε από το πρόχειρο κρεβάτι του και

κατευθύνθηκε στην τεράστια τζαμαρία της στρογγυλής

βιβλιοθήκης. Το μόνο που μπορούσε να διακρίνει, μέσα στο

πυκνό πορτοκαλί σκοτάδι που απλωνόταν παντού, ήταν η

ακαθόριστη στρογγυλάδα από τα τρία φεγγάρια στον ουρανό.

Άραγε τι αξία θα είχε μια περιήγηση στον Όλυμπο, όταν ο

πεζοπόρος, αποκαμωμένος από ώρες ανάβασης, έφτανε στο πιο

όμορφο σημείο του βουνού, για να αντικρύσει ένα θορυβώδες

ξενοδοχειακό συγκρότημα; Ξαφνικά συνειδητοποίησε ότι ενώ

η αρχιτεκτονική πρόταση του Ζενέτου για το αστικό τοπίο

σημαίνει ελπίδα για αναβάθμιση, (για ανακύκλωση, για

οικονομία σε υλικά και ενέργεια), το όραμα του για

αρχιτεκτονικά συγκροτήματα σε περιοχές σημαντικής φυσικής

ομορφιάς, όσο πρωτοποριακό και αν υπήρξε, υπογράφει-εν

αγνοία του Ζενέτου-την περιβαλλοντική υποβάθμιση αυτών

των περιοχών.

Εικ.11 Πρόταση αξιοποίησης Πλακιά. Πρόταση ξενοδοχείο «Λιακωτά»

18

Το όραμα που στοίχειωσε η παράδοση και ο

νεοκλασσικισμός Τον έκαιγε η περιέργεια να μάθει το πλαίσιο μέσα στο

οποίο ο Ζενέτος συνυπήρχε, με άλλους μεγάλους Έλληνες

αρχιτέκτονες. Επηρεάστηκε άραγε από αυτούς ή οι διαφορές

τους υπήρξαν τεράστιες;

Ο Πικιώνης (1887-1968) υπήρξε πολύπλευρο ταλέντο και

μαχητής, παίζοντας σημαντικό ρόλο όχι μόνο για τα

αρχιτεκτονικά δρώμενα. Από τα κορυφαία του έργα είναι η

διαμόρφωση του περιβάλλοντα χώρου της Ακρόπολης και του

λόφου του Φιλοπάππου, καθώς αποτέλεσε άριστο παράδειγμα

ένταξης στο φυσικό περιβάλλον. Ο Πικιώνης θεωρούσε πολύ

σημαντική την προσφορά της ανώνυμης παραδοσιακής

Εικ. 12. Ο Πικιώνης συνδύασε με τρόπο ποιητικό τη γραφική ακανονιστία τουΒυζαντίου με την αδέσμευτη κανονικότητα της Αρχαιότητας.

19

αρχιτεκτονικής. Επιζητούσε με μυστικιστική διάθεση, την

ανάδειξη της μνήμης και της ιστορίας του τόπου, μέσω μιας

βιωματικής σχέσης, με μέσο την κίνηση, την όραση και τον

στοχασμό και με απώτερο σκοπό τον σεβασμό στη φύση και

την αναζήτηση της τοπικής ταυτότητας31.

Ο Άρης Κωνσταντινίδης (1913-1993), πίστευε ότι το

ιστορικό παρελθόν, η λαϊκή παράδοση και η σύγχρονη

αρχιτεκτονική συνδέονται μεταξύ τους και βρίσκονται σε

αρμονική σχέση έργου και τόπου, όπου η έννοια τόπος

συμπεριλαμβάνει, εκτός από το τοπίο και τον άνθρωπο32.

Σχεδίαζε χώρους που ήθελε να είναι λειτουργικοί, «δοχεία

ζωής», όπως τα ονόμαζε33. Πίστευε στην αξιοποίηση των

αρχών του μοντέρνου κινήματος, αλλά προσαρμοσμένες στις

ανάγκες του κάθε τόπου (κλίμα, κοινωνικοπολιτικά δρώμενα,

ήθη και έθιμα κλπ)34, με μία ορθολογική αναγωγή του

31 Λάββας, 2002, σ.349.32 Γιαννίτσαρης,2008, σ.83.33 http://el.wikipedia.org/wiki/Άρης_Κωνσταντινίδης 34 Γιαννίτσαρης, 2008, σ.85.

20

κλασικισμού. Πολέμησε τα κακώς κείμενα στον τρόπο με τον

οποίο χτίζονταν τα οικοδομήματα της εποχής του.

Και ο Πικιώνης και ο Κωνσταντινίδης υποστήριξαν την

ελληνικότητα στα αρχιτεκτονικά τους οράματα, σε αντίθεση

με τον Ζενέτο, που διακατέχεται από μία κοσμοθεωρία που

ξεπερνά τα όρια της πατρίδας του, επηρεασμένος από την

διεθνή

Εικ. 13 Ξενίας Επιδαύρου,  ο Κωνσταντινίδης υπερπηδούσε την ιστορία και κατά τούτοήταν ένας γνήσιος ρασιοναλιστής, ένας αυθεντικός εκπρόσωπος του Μοντέρνου

Κινήματος και του ουτοπικού του ήθους, όπως και πράγματι αποκαλύπτεται στα έργατου.

21

Μοντέρνα αρχιτεκτονική. Αν και οι διαφορές μεταξύ τους

φαντάζουν τεράστιες, παρόλα αυτά η φύση παίζει πρωταρχικό

ρόλο και στους τρεις, καθώς τους ενδιαφέρει και τους

απασχολεί η αρμονία του δημιουργήματος τους, με τον

φυσικό περιβάλλοντα χώρο. Ο Πικιώνης και ο

Κωνσταντινίδης στράφηκαν στη βίωση της ελληνικότητας στην

αρχιτεκτονική, με τον πρώτο να ακολουθεί την παραδοσιακή

αρχιτεκτονική και τον δεύτερο να δείχνει διχασμένος

ανάμεσα στον Φονξιοναλισμό και τον Κλασικισμό35. Αν

λάβουμε υπόψη την άποψη του κριτικού τέχνης Sigfried

Giedion, όπως αυτή διατυπώνεται στο βιβλίο Space Time and

Architecture, τότε η έννοια της ελληνικότητας μοιάζει να

είναι συμβατή με τις αρχές του μοντέρνου αρχιτεκτονικού

κινήματος36. Σύμφωνα με τον Sigfried Giedion, η μοντέρνα

αρχιτεκτονική εκθέτει παγκόσμιες τάσεις και δεν μπορεί να

αγνοήσει τοπικές διαφοροποιήσεις, καθώς ενδιαφέρεται για

τα προβλήματα της ζωής37. Τα ουτοπικά οράματα για ήθος

35 Λάββας, 2002, σ.350.36 Γιαννίτσαρης, 2008, σ.87.37 Φιλιππίδης, 1984, σ.365.

22

στον χώρο της αρχιτεκτονικής,

αποτελούν κοινό σημείο αναφοράς με

τα αντίστοιχα οράματα του Ζενέτου.

Η κοσμοθεωρία του Ζενέτου

μιλά, για έμφαση στην κατοικία και

όχι στα μνημεία, για δημιουργία

τρισδιάστατων μεταβλητών χώρων,

καθώς η μέριμνα του ήταν

ευμετάβλητοι χώροι που

διαμορφώνονται ανάλογα με τις

ανάγκες του ενοίκου, μεγαλώνοντας

την διάρκεια ζωής των κτισμάτων.

Χαρακτηριστικά των οραμάτων του,

είναι η προκατασκευή, η ευελιξία

των χώρων, η ηλιοπροστασία,, η

ανακύκλωση και αποφυγή σπατάλης

υλικών αλλά και ενέργειας, η

ένταξη του οικοδομήματος στο

περιβάλλον και η χρήση ψηφιακής

τεχνολογίας, με σκοπό την εξοικονόμηση χρόνου, για

καλύτερες ανθρώπινες σχέσεις.

Το όνειρο του ΆλεξΗ ώρα είχε περάσει και ο θόρυβος του πανίσχυρου

ανέμου που έκανε αισθητή την παρουσία του εδώ και μέρες,

άρχισε να νανουρίζει τις σκέψεις του Άλεξ. Με κινήσεις

μηχανικές ο Άλεξ έκλεισε το βιβλίο και κοίταξε το ρολόι

του. Ήταν ήδη πολύ αργά και αύριο είχε πολύ δουλειά να

Εικ. 14 Το ΘέατροΛυκαβηττού (Ζενέτος-19640, συνδυάζει με

θαυμαστό τρόπο την υψηλήτεχνολογία και δυναμική

μορφή ενόςραδιοτηλεσκόπιου με ένα

ιδανικό τοπίο, ήσυχο,ονειρικό και ευπρόσιτο γιατους κατοίκους. Ο διάλογος

της πέτρας με το μέταλλοσηματοδοτεί την

23

καλύψει στην βάρδια του. Τακτοποίησε το βιβλίο με τα

αρχιτεκτονικά σχέδια του Ζενέτου, κάτω από το σακίδιο

του, που κάθε βράδυ εξυπηρετούσε ως μαξιλάρι και

σκεπάστηκε με μία αυτοσχέδια κουβέρτα από τσουβάλια. Λες

και ήθελε να προκαλέσει τον Μορφέα να τον κοιμίσει,

στέλνοντας του όνειρα και οράματα από μία άλλη εποχή.

Αυτή ήταν η μοναδική του χαρά, τα όνειρα και τα οράματά

του, καθώς τα μετέτρεπε σε αρχιτεκτονικά σχέδια ως ένας

άλλος Ζενέτος, κατά την διάρκεια του διαλλείματος στην

δουλειά του. Αυτή είναι η αξία των ταλέντων, να εμπνέουν

και να οξύνουν το πνεύμα των ανθρώπων που ζουν κάτω από

ζοφερές συνθήκες διαβίωσης. Ο Ζενέτος οραματιζόταν τον

κόσμο του Άλεξ, έναν κόσμο βγαλμένο από βιβλίο

επιστημονικής φαντασίας και ο Άλεξ ονειρευόταν τον κόσμο

του Ζενέτου, όπου η δημιουργία ήταν ελεύθερη και εφικτή,

χωρίς η ανάγκη της επιβίωσης, να αποτελεί τον μοναδικό

λόγο ύπαρξης.

Οι ενδείξεις από το ξυπνητήρι αναβόσβησαν για

δευτερόλεπτα, φανερώνοντας ξανά την χρονολογία, 3058. Ένα

όραμα ήρθε και σκέπασε τα μάτια του Άλεξ και ξαφνικά

βρέθηκε κάπου κοντά στο έτος 1970, να στέκεται περήφανος

δίπλα στον Ζενέτο.

24

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ1. Λάββας, Γ. Π.. Επίτομη Ιστορία της Αρχιτεκτονικής,

University Studio Press, Θεσσαλονίκη, 2002.2. Γιαννίτσαρης Γ., Μάρτιος 2008, Η ελληνική

μεταπολεμική αρχιτεκτονική, Αρχαιολογία, Τεύχος 106,σελ. 81-87.

3. Φιλιππίδης Δ., Νεοελληνική Αρχιτεκτονική, Μέλισσα, Αθήνα,1984.

4. Καλαφάτη, Ε. και Παπαλεξόπουλος Δ.,Τάκης Χ. Ζενέτος,Ψηφιακά Οράματα και Αρχιτεκτονική, Libro, Αθήνα, 2006.

5. Kallipoliti L., Cloud Colonies, Architecture and Science Fictionin the 1960s, New School for Social Research, New York,2008.

25

6. Παπαναστασίου Α.Ν., Τάκης Χ. Ζενέτος 1926-1977, έκδοση «Αρχιτεκτονικών Θεμάτων», Αθήνα, 1978.

ΔικτυογραφίαΆρης Κωνσταντινίδηςhttp://el.wikipedia.org/wiki/Άρης_Κωνσταντινίδης όπως ανακτήθηκε στις 27/04/2015.Το στρογγυλό σχολείο http://el.wikipedia.org/wiki/Σχολικό_συγκρότημα_Αγίου_Δημητρίου όπως ανακτήθηκε στις 27/04/2015.Όταν ο Τάκης Ζενέτος οραματιζόταν τις «έξυπνες πόλεις» του Αχιλλέα Χεκίμογλου http://www.tovima.gr/society/article/?aid=530293 όπως ανακτήθηκε στις 27/04/2015.Πηγές εικόνωνΕικόνα εξωφύλλου http://unbuilt.tumblr.com/post/1067945977/walking-city-proposal-architect-ron-herron όπως ανακτήθηκε στις 24/04/2015.Εικόνα 1 http://m.eirinika.gr/article/83/deite-pos-tha-einai-oi-poleis-toy-mellontos όπως ανακτήθηκε στις 24/04/2015.Εικόνα 2 http://unbuilt.tumblr.com/post/1067945977/walking-city-proposal-architect-ron-herron όπως ανακτήθηκε στις 24/04/2015. Εικόνα 3 http://www.juxtapost.com/site/permlink/21bb78c0-6be9-11e1-80a2-eb8b442fa45c/post/takis_zenetos_electronic_urban_planning_utopia_urban_structure_architectural_ink_drawing_architectural_issues_8_athens_1974_/ όπως ανακτήθηκε στις 24/04/2015.Εικόνα 4 https://www.youtube.com/watch?v=NmRoc7_jVdo όπως ανακτήθηκε στις 24/04/2015.Εικόνα 5 http://m.eirinika.gr/article/83/deite-pos-tha-einai-oi-poleis-toy-mellontos όπως ανακτήθηκε στις 24/04/2015.Εικόνα 6 http://www.phorum.gr/viewtopic.php?f=71&t=270893 όπως ανακτήθηκε στις 24/04/2015.Εικόνα 7 http://teachers2009.blogspot.gr/2011/02/blog-post.html/ όπως ανακτήθηκε στις 24/04/2015.Εικόνα 8 http://www.greekarchitects.gr/gr/βιβλιοπαρουσιαση/ο-μελλοντολόγος-id1100 όπως ανακτήθηκε στις 27/04/2015.Εικόνα 9 http://www.a-01.ch/archives/tag/takis-zenetos όπως ανακτήθηκε στις 27/04/2015.Εικόνα 10 http://controlspacelab.blogspot.gr/2013_11_01_archive.html όπως ανακτήθηκε στις 27/04/2015.

26

Εικόνα 11 http :// www . mascontext . com / issues /18- improbable - summer -13/ takis - zenetos - unbuilt - tropes / όπως ανακτήθηκε στις27/04/2015. Εικόνα 12 http://cosmoidioglossia.blogspot.gr/2013/05/blog-post_4710.html όπως ανακτήθηκε στις 27/04/2015.Εικόνα 13 http://www.buildnet.gr/default.asp?pid=138&catid=115&artId=417&pg=2 όπως ανακτήθηκε στις 27/04/2015.Εικόνα 14 http://www.thetravelbook.gr/article.asp?catid=30835&subid=2&pubid=63799689 όπως ανακτήθηκε στις 27/04/2015.