ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ : ΘΑ ΗΤΑΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ

ΧΡΗΣΙΜΟ Η ΑΙΘΟΥΣΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ TOYΣ ΝΑ ΕΙΝΑΙ

ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΑΙ “ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΙΘΟΥΣΑ”;

του Χρ. Τσουραμάνη,

Καθηγητή ΤΕΙ Μεσοογγίου

Εισαγωγή

Οι στάσεις και οι απόψεις που

διαμορφώνουν διαχρονικά, τα μέλη μιας κοινωνίας για το

εγκληματικό φαινόμενο – δηλ. την εγκληματική πράξη, τους

πρωταγωνιστές της (δράστη και θύμα) καθώς και την

αντιμετώπισή της – είναι απόρροια τόσο της άμεσης όσο

και της έμμεσης “εμπλοκής” τους με αυτό. Άμεση δε

“εμπλοκή” με το έγκλημα έχουν οι πρωταγωνιστές του καθώς

και εκείνοι που εκφράζουν την επίσημη κοινωνική αντίδραση

σε αυτό δηλ. οι απασχολούμενοι στο σύστημα της απονομής

της ποινικής δικαιοσύνης (αστυνομικοί, εισαγγελείς,

δικαστές, δικηγόροι, σωφρονιστικοί υπάλληλοι κλπ). Οι

υπόλοιποι πολίτες έχουν έμμεση “εμπλοκή”, δεδομένου ότι

όσα γνωρίζουν γι’αυτό προέρχονται από τις σχετικές

αφηγήσεις των προηγουμένων αλλά και τρίτων προσώπων

(μαρτύρων) που ήσαν παρόντα κατά το χρόνο της εκδήλωσής

του. Με βάση δε τα σημερινά δεδομένα, ο συνηθέστερος

τρόπος με τον οποίο γίνονται κοινωνοί των αφηγήσεων αυτών

είναι τα ΜΜΕ (τύπος, τηλεόραση, ραδιόφωνο, διαδίκτυο)

αλλά και η λογοτεχνία (Smith, 1987, Ruggiero, 2003) και ο

κινηματογράφος (Sorlin, 2006).Τα εγκλήματα που

παρουσιάζονται σε όλα αυτά μπορούν να αποτελέσουν

παραδείγματα είτε από το χώρο του πραγματικού είτε από το

χώρο του φανταστικού, για όποιον επιθυμεί να μελετήσει

την εγκληματική συμπεριφορά και τους τρόπους

αντιμετώπισής της.

Στην παρούσα εργασία την οποία θα εντάσσαμε στο

χώρο της διδακτικής της Εγκληματολογίας (Aλεξιάδης,

2004 : 29 – 31, Πανούσης, 1987) το ερώτημα στο οποίο θα

προσπαθήσουμε να απαντήσουμε είναι το εάν και κατά πόσο

οι κινηματογραφικές ταινίες που περιγράφουν εγκλήματα

(crime films/movies) μπορούν να αποτελέσουν, έστω και

παρά τον μυθοπλαστικό τους χαρακτήρα, ένα “εκπαιδευτικό

βοήθημα” για τον διδάσκοντα εγκληματολογικά μαθήματα. Αν

δηλ. ειδικότερα μπορούν να αποτελέσουν το υπόβαθρο πάνω

στο οποίο στηριζόμενος ο διδάσκων θα μπορεί να αντλήσει

τα κατάλληλα παραδείγματα για μια ρεαλιστική τεκμηρίωση

της θεμάτων της διδακτέας ύλης του μαθήματός του.

Στη συνέχεια και προκειμένου να απαντήσουμε στο

παραπάνω ερώτημα θα αναφερθούμε ειδικότερα :

α.- στη γενικότερη χρήση των κινηματογραφικών ταινιών

στην εκπαίδευση,

β.- στην έννοια, στις διακρίσεις, στις προϋποθέσεις και

τους τρόπους διδακτικής αξιοποίησης των κινηματογραφικών

ταινιών που αναφέρονται στο έγκλημα,

2

γ.- σε παραδείγματα της χρήσης των ταινιών αυτών για τη

διδασκαλία εγκληματολογικών μαθημάτων,

δ.- σε μια σειρά κινηματογραφικών ταινιών του διεθνούς

κινηματογράφου το περιεχόμενο των οποίων αναφέρεται σε

θέματα που ερευνά η εγκληματολογική θεωρία και πράξη.

α.- Η χρήση των κινηματογραφικών ταινιών στην εκπαιδευτική

διαδικασία.

Η διδασκαλία διαφόρων μαθημάτων σε όλες τις

βαθμίδες της εκπαίδευσης μπορεί να διευκολυνθεί με τη

χρήση των λεγόμενων “εποπτικών μέσων διδασκαλίας”

(Κανάκης, 1989). Σε αυτά ανήκουν και τα οπτικοακουστικά

μέσα, στα οποία μεταξύ άλλων περιλαμβάνεται και ο

κινηματογράφος (Koρκόβελου, 2007). Οι κινηματογραφικές

ταινίες είναι δυνατόν να προσθέσουν μια ενδιαφέρουσα

πτυχή στο τρόπο διδασκαλίας ενός μαθήματος και έτσι να

εξουδετερώσουν το μειονέκτημα της συχνά μονότονης

παράδοσής του από τον διδάσκοντα. Το άμεσο αποτέλεσμα

στην περίπτωση αυτή είναι η τόνωση του ενδιαφέροντος των

διδασκομένων για το θέμα του συγκεκριμένου μαθήματος,

γεγονός που έχει σαν βασική συνέπεια τη μη διάσπαση της

προσοχής τους σε άλλα ζητήματα, καθ’ όλη τη διάρκεια του

διδακτικού χρόνου.

Εδώ θα πρέπει να διευκρινίσουμε πως οι

κινηματογραφικές ταινίες στις οποίες αναφερόμαστε στην

προκειμένη περίπτωση είναι εκείνες που έχουν κάποια

3

υπόθεση/πλοκή και οι οποίες έγιναν με βασικό σκοπό να

διασκεδάσουν και όχι να διδάξουν το κοινό τους. Σε αυτές

βέβαια, δεν περιλαμβάνονται τα επιστημονικά ντοκιμαντέρ

των οποίων παραγωγοί είναι ειδικοί επιμορφωτικοί

οργανισμοί και τα οποία από τη φύση τους και μόνο, έχουν

εκπαιδευτικό χαρακτήρα (Στεφανή, 2007).

Προτού να αξιολογήσει όμως κανείς τη θετική ή

ενδεχόμενα και την αρνητική συμβολή των κινηματογραφικών

αυτών ταινιών στην εκπαιδευτική διαδικασία είναι

απαραίτητο να κάνει μια πρώτη εκτίμηση του κοινωνικού

τους ρόλου. Ο ρόλος αυτός χαρακτηρίζεται από την οπτική

γωνία από την οποία θα τις προσεγγίσει κανείς. Με τον

τρόπο αυτό μια κινηματογραφική ταινία μπορεί να θεωρηθεί

μεταξύ άλλων ως προϊόν τέχνης, ως επικοινωνιακό μέσο με

το οποίο εκφράζονται στάσεις και απόψεις ή ακόμη και ως

υλικό για την άσκηση προπαγάνδας, την υποστήριξη ιδεών ή

και για την απλή περιγραφή καταστάσεων. Συνοπτικά θα

μπορούσαμε να ισχυρισθούμε, ότι ο κοινωνικός τους ρόλος

εντοπίζεται στο ότι με αυτές παρουσιάζονται όλα εκείνα τα

στοιχεία που συγκροτούν το πολιτισμικό υπόβαθρο μιας

κοινωνίας, μιας κοινωνικής ομάδας ή ενός ατόμου κλπ. για

συγκεκριμένο χρονικό διάστημα.

Παράλληλα θα πρέπει να παρατηρήσουμε πως οι

κινηματογραφικές ταινίες,

α.- Αποτελούν ένα μέσο μετάδοσης μηνυμάτων σε ευρύτατα –

συνήθως - ακροατήρια που τις παρακολουθεί είτε σε

δημόσια (κινηματογραφικές αίθουσες) είτε με δικά του μέσα

4

(τηλεόραση, DVD Player, Home Cinema) και μάλιστα χωρίς

υπερβολική οικονομική επιβάρυνση.

β.- Θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως ένα είδος “οπτικής

σκέψης”, με οτιδήποτε αυτό συνεπάγεται ως προς την από

κοινωνιοψυχολογική άποψη ανάλυσή τους και,

γ.- Είναι εύκολα και άμεσα κατανοητές από το κοινό που

τις επιλέγει.

Όλα τα παραπάνω στοιχεία των κινηματογραφικών

ταινιών ενισχύουν τις απόψεις εκείνων που πιστεύουν στη

σημαντική συμβολή τους και κάτω από συγκεκριμένες -

παιδαγωγικά αποδεκτές - προϋποθέσεις και στην

εκπαιδευτική διαδικασία. Στα μαθήματα μάλιστα, που

ανήκουν στο χώρο των κοινωνικών και οικονομικών

επιστημών, η συμβολή επιλεγμένων κιν. ταινιών η

υπόθεση/πλοκή των οποίων σχετίζεται με θέματα που

αφορούν το διδακτικό τους αντικείμενο, δεν μπορεί να μην

θεωρηθεί ουσιαστική για την παραπέρα ανάλυση και

κατανόησή του.

Με βάση τις προηγούμενες σκέψεις θα προχωρήσουμε στη

συνέχεια παραθέτοντας τη σειρά των βασικών, κατά τη

γνώμη μας, προϋποθέσεων με την συμβολή των οποίων

πιστεύουμε πως μια κινηματογραφική ταινία θα ήταν δυνατό

να χρησιμοποιηθεί στην εκπαιδευτική διαδικασία, στην

ανώτατη ειδικότερα, εκπαίδευση. Οι προϋποθέσεις αυτές θα

μπορούσαν να είναι οι ακόλουθες:

α.- Η επιλογή των κιν. ταινιών ως διδακτικού μέσου να

ταιριάζει με τη φύση του συγκεκριμένου μαθήματος. Όπως

ήδη παρατηρήσαμε μαθήματα από το χώρο των Κοινωνικών –

5

κυρίως – αλλά και των Οικονομικών Επιστημών προσφέρονται

για τη συγκεκριμένη περίπτωση. Θέματα που προσεγγίζουν η

Κοινωνιολογία (π.χ. τα διάφορα κοινωνικά προβλήματα, οι

κοινωνικοί θεσμοί), η Ψυχολογία (π.χ. ανάλυση

χαρακτηριστικών της προσωπικότητας ατόμων), η Ιστορία

(π.χ. περιγραφή ιστορικών γεγονότων ή προσωπικοτήτων

τοπικής ή διεθνούς εμβέλειας), η Πολιτική (π.χ. αναφορά

στη δράση πολιτικών κομμάτων, προσωπικοτήτων, κινημάτων),

η Εγκληματολογία (π.χ. ανάλυση της προσωπικότητας δραστών

και θυμάτων, λειτουργία του συστήματος απονομής της

ποινικής δικαιοσύνης), η Οικονομική Ιστορία (π.χ.

περιγραφή οικονομικών κρίσεων) κ.ά. πιστεύουμε ότι θα

μπορούσαν να γίνουν καλύτερα κατανοητά στους

διδασκόμενους και μέσω της κινηματογραφικής μυθοπλασίας.

β.- Οι διδασκόμενοι θα πρέπει να γνωρίζουν εκ των

προτέρων το λόγο της χρήσης της διδακτικής αυτής μεθόδου

και το τι αναμένεται επακριβώς από αυτούς μέσω αυτής,

έτσι ώστε να μην θεωρήσουν την όλη διαδικασία ως μέσο

χαλάρωσης και διασκέδασης.

γ.- Ο προγραμματισμός του μαθήματος επιβάλλει όπως η

επιλογή των κιν. ταινιών που θα προβληθούν στη σειρά των

μαθημάτων του εκπαιδευτικού εξαμήνου θα πρέπει να γίνεται

από τον διδάσκοντα, ο οποίος και θα τις αντιστοιχήσει με

το περιεχόμενο της διδακτέας ύλης, εντάσσοντάς τες στη

σχετική “ηλεκτρονική βιβλιογραφία”. Αυτό δεν σημαίνει ότι

δεν θα υπάρχει ευχέρεια μεταγενέστερης μεταβολής του

αρχικού καταλόγου που θα μπορεί να γίνει και με

αιτιολογημένες υποδείξεις των διδασκομένων. Αν μάλιστα το

6

μάθημα διδάσκεται σε μεταπτυχιακό επίπεδο, πιστεύουμε πως

η συνεργασία του διδάσκοντος με τους διδασκόμενους στη

σχετική επιλογή είναι μάλλον απαραίτητη, αν ληφθεί υπόψη

το κατά τεκμήριο μεγαλύτερο ενδιαφέρον των τελευταίων για

το συγκεκριμένο μάθημα, σε σχέση με τους προπτυχιακούς

συναδέλφους τους.

δ.- Θα πρέπει να επιδιώκεται η ενεργητική συμμετοχή στην

εκπαιδευτική διαδικασία των διδασκομένων αφενός μεν με

την υποβολή ερωτήσεων μετά το πέρας της προβολής κάθε

κιν. ταινίας και αφετέρου με την εκπόνηση σχετικών

εργασιών με την ολοκλήρωση του κύκλου των

συναντήσεων/μαθημάτων. Επειδή δε η ενεργητική συμμετοχή

πιθανότατα προϋποθέτει και την κατ’ οίκον προετοιμασία

θεωρούμε σημαντικό οι διδασκόμενοι να γνωρίζουν από πριν

ποια κιν. ταινία θα δουν – για να μπορούν να τη δουν και

κατ’ιδίαν πριν να προσέλθουν στην αίθουσα

διδασκαλίας/προβολής - και παράλληλα να τους έχουν

επισημανθεί με ακρίβεια τα ζητήματα στα οποία θα πρέπει

να δώσουν ιδιαίτερη σημασία. Τα ζητήματα αυτά θα πρέπει

να βοηθούν στη σύνδεση του θέματος της κιν. ταινίας με

την κατά περίπτωση διδακτέα ύλη. Για το λόγο αυτό θα

πρέπει να τους διανέμεται από την προηγούμενη από τη

παράδοση του μαθήματος εβδομάδα, ένα ενημερωτικό φυλλάδιο

στο οποίο θα πρέπει να αναφέρονται τα εξής:

- τα θέματα της διδακτέας ύλης του μαθήματος που καλύπτει

με το περιεχόμενό της η κιν. ταινία, με αναφορά στις

σχετικές σελίδες του/των διδακτικού/ών εγχειριδίων που

την περιλαμβάνουν,

7

- η υπόθεση της ταινίας συνοπτικά, οι πρωταγωνιστές της,

ο αρχικός χρόνος προβολής της, τυχόν τιμητικές διακρίσεις

που έχει αποσπάσει και ενδεχόμενα κριτικές που την

αφορούν,

- ερωτήσεις κρίσεως που θα αποτελέσουν τη βάση της

συζήτησης που θα επακολουθήσει την προβολή της,

- προτάσεις για θέματα εργασιών που θα μπορούν να

στηριχθούν στη συγκεκριμένη διδακτέα ύλη,

- ειδική έντυπη (βιβλία, άρθρα περιοδικών και εφημερίδων

κλπ.) και ηλεκτρονική (δικτυακοί τόποι, άλλες παρόμοιες

κιν. ταινίες, ντοκιμαντέρ) βιβλιογραφία.

Τέλος και όσον αφορά την τυπική πλευρά του θέματος,

μια κιν. ταινία που προβάλλεται για εκπαιδευτικούς

σκοπούς,

1.- Για την αποφυγή τεχνικών προβλημάτων, θα πρέπει να

προβάλλεται σε ειδική αίθουσα που θα διαθέτει σε μόνιμη

βάση τον κατάλληλο εξοπλισμό τον οποίο θα χειρίζεται

ειδικός,

2.- Για να μην κουράσει τους θεατές της δεν θα πρέπει να

είναι ιδιαίτερα μεγάλης διάρκειας (90 – 110 λεπτά

πιστεύουμε πως είναι καλός χρόνος, αν είναι μεγαλύτερη θα

πρέπει να γίνει διάλειμμα τουλάχιστον 10΄), η συζήτηση δε

που θα επακολουθήσει, αφού προηγηθεί διάλειμμα 5 – 10΄,

θα μπορεί να είναι, ανάλογα με τον υπολοιπόμενο

εκπαιδευτικό χρόνο, διάρκειας 50΄ – 60΄.

3.- Δεν θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα χρονικά

απομακρυσμένη από το μέσο όρο ηλικίας των θεατών της

8

γιατί στην περίπτωση αυτή είναι πιθανή η μείωση του

ενδιαφέροντός τους και

4.- Θα πρέπει να διακρίνεται για την υψηλή ποιότητά της

ενώ δεν έχει σημασία το εάν θα είναι έγχρωμη ή

ασπρόμαυρη.

β.- Κιν. ταινίες που αναφέρονται στο έγκλημα : έννοια, διακρίσεις και η

αξιοποίησή τους για διδακτικούς σκοπούς.

Είναι γνωστές σε όλους μας οι ταινίες που

περιγράφουν εγκλήματα (crime films/movies). Πως όμως

αυτές προσδιορίζονται ειδικότερα; Σε ποιες κατηγορίες

διακρίνονται; Ποια είναι η αξιοποίησή τους από τους

εγκληματολόγους στη διδασκαλία ή και την έρευνα, μια και

η μυθοπλασία τους προσεγγίζει τα θέματα που αποτελούν

αντικείμενο της Εγκληματολογίας;

Απάντηση στο πρώτο από τα παραπάνω ερωτήματα έχουμε

αρχικά από την Nicole Rafter. Οι κιν. αυτές ταινίες

προσδιορίζονται εννοιολογικά από αυτή, ως εκείνες,

“…..που επικεντρώνονται κατά κύριο λόγο στο έγκλημα και στις

συνέπειές του” (Rafter, 2006: 6).

Έναν ευρύτερο και χρονικά νεότερο ορισμό της

έννοιας αυτής παραθέτει η Kirsten Moana Thompson

(Thompson, 2007: 2), σύμφωνα με τον οποίο ένα crime film,

“…..έχει σαν βασικό του θέμα τη διάπραξη ενός εγκλήματος ή/και δίνει

έμφαση στη διερεύνησή του, τη δίωξη (των δραστών), την πρόληψή του ή/και

την τιμωρία (των δραστών)….”

9

Είναι εμφανές ότι ο δεύτερος από τους παραπάνω

ορισμούς είναι περισσότερο λεπτομερής και αναλυτικός και

θα λέγαμε ότι διευκρινίζει τις “…συνέπειες….” των εγκλημάτων

που περιγράφονται στα crime films.

Για να απαντήσουμε στο δεύτερο από τα παραπάνω

ερωτήματά μας θα πρέπει να παρατηρήσουμε πως είναι

χαρακτηριστική η διάκριση των crime films σε πέντε

κατηγορίες, με κριτήριο το ειδικότερο περιεχόμενό τους,

που επιχειρείται από τη Rafter (όπ. παρ. σ. 61 επ.).

Eιδικότερα δε, κατά την άποψή της, οι κατηγορίες αυτές

αναφέρονται,

α.- στα αίτια του εγκλήματος (“on the causes of crime”),

π.χ. οι ταινίες Trainspotting (1996) και Maria Full of Grace (2000),

β.- σε ειδεχθείς, κατ’ εξακολούθηση και γενικά ψυχοπαθείς

δολοφόνους (“slasher, serial killer and psycho movies”),

π.χ. οι ταινίες The Texas Chainnsaw Massacre (1974), Silence of Lambs

(1990) και (Seven (1995),

γ.- στη δράση αστυνομικών (“Cop and Detective films”),

π.χ. οι ταινίες Dirty Harry (1971), The Untouchables (1987),

δ.- στη διαδικασία της ποινικής δίκης (“Crimimal Law

films”), π.χ. οι ταινίες The Accused (1988), Presumed Innocent,

(1990) και Trial by Jury (1994) και

ε.- στις φυλακές και στη θανατική ποινή (“Prison and

Execution films”) π.χ. οι ταινίες The Shawshank Redemption

(1994), The Green Mile (1999) και The Life of David Gale (2003).

Στις κατηγορίες αυτές η συγγραφέας προσθέτει και

διάφορες υποκατηγορίες (όπως π.χ. “gangster movies, film

noir, female lawyer films, female cop films, heist

10

movies, drug abuse films, organized crime movies, sex-

crime films” κλπ.), γεγονός που υποδηλώνει το εύρος του

σχετικού είδους (genre).

Στη μελέτη της για τα crime films η Thompson (όπ.

παρ. σ. 26 επ.) τα διαχωρίζει σε τέσσερις κατά κάποιο

τρόπο “χρονολογικές κατηγορίες”, σε καθεμία από τις

οποίες αφιερώνει και ιδιαίτερο κεφάλαιο.

Έτσι, στην π ρ ώ τ η από τις κατηγορίες αυτές

περιλαμβάνονται ταινίες στις οποίες το έγκλημα

παρουσιάζεται σαν αίνιγμα που χρειάζεται λύση (“crime as

a puzzle”) η οποία δίνεται από κάποιον ερασιτέχνη/ιδιώτη

“αστυνομικό”. Σε αυτές, κατά τη συγγραφέα, ανήκουν

- τα whodunit (ποιος τόκανε) films, στα οποία τη λύση

αυτή θα τη δώσει ένας ιδιωτικός αστυνομικός στηριζόμενος

στην εξυπνάδα του, στις προηγούμενες εμπειρίες του και

στη κοινή λογική. Εδώ περιλαμβάνονται ταινίες με

πρωταγωνιστές γνωστούς ήρωες της κλασικής αστυνομικής

λογοτεχνίας, όπως ο Σέρλοκ Χόλμς, ο Ηρακλής Πουαρό και η

Μις Μάρπλ,

- τα αστυνομικά δράματα τύπου CSI (forencic drama CSI),

όπου καλείται και ο θεατής να λύσει το αίνιγμα, με τα

μέσα που διαθέτει η επιστημονική αστυνομία και

- οι ταινίες ληστειών (heist films) στις οποίες

προσφέρεται στο θεατή η “ευχαρίστηση” του να

παρακολουθήσει το σχεδιασμό και τη διάπραξη ενός

ριψοκίνδυνου για το δράστη εγκλήματος, όπως μιας ληστείας

τράπεζας, μιας διάρρηξης χρηματοκιβωτίου κλπ.

11

Στη δ ε ύ τ ε ρ η κατηγορία ανήκουν οι ταινίες στις

οποίες τη λύση του εγκλήματος την αναλαμβάνει ένας

επαγγελματίας αστυνομικός (“Professional Crime Solver”)

και σε αυτή περιλαμβάνονται οι ταινίες με ήρωες

αστυνομικούς που διώκουν μέλη συμμοριών (gangsters) και

οι οποίες εμφανίζονται από τη δεκαετία του 1930 και

φτάνουν μέχρι τη δεκαετία του 1970,

Στη τ ρ ί τ η κατηγορία υπάγονται οι ταινίες που

πρωτοεμφανίζονται στη δεκαετία του 1980 και υποδηλώνουν

την επανεμφάνιση του film noir του μεσοπολέμου, που

παρουσιάζουν τις νέες μορφές εγκληματικότητας και στις

οποίες κυριαρχεί το ερωτικό θρίλερ και τα δικαστικά

δράματα και τέλος,

Η τ έ τ α ρ τ η κατηγορία αφορά ταινίες που

αναφέρονται στους κατ’ εξακολούθηση δολοφόνους (π.χ. The

Silence of the Lamps, 1991). Σε αυτήν επίσης περιλαμβάνονται και

οι ταινίες που θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν σαν

«μεταμοντέρνες» εξαιτίας των τεχνικών που χρησιμοποίησαν

οι δημιουργοί τους Quentin Tarantino (Reservoir Dogs

(1992), Pulp Fiction) και David Lynch (Blue Velvet

(1986), Inland Empire (2006).

Με τις παραπάνω τοποθετήσεις διαφωνεί ο Leith, ο

οποίος υποστηρίζει την άποψη ότι τα crime films του

Αμερικάνικου κινηματογράφου δεν αποτελούν από μόνα τους

μια ειδικότερη κατηγορία κινηματογραφικών ταινιών στην

οποία είναι δυνατόν να εντοπισθούν και διάφορες

υποκατηγορίες, αλλά αντίθετα μπορούν να υπαχθούν ανάλογα

με το περιεχόμενό τους σε κάποιο από τα άλλα ήδη,

12

υφιστάμενα είδη. Η υπαγωγή τους σε ένα είδος (genre) το

οποίο έχει ως αντικείμενό του την περιγραφή του

εγκληματικού πολιτισμού (criminal culture) είτε

επικεντρώνεται στους δράστες, είτε στα θύματα ή στην

τιμωρία τους διευρύνει κατά τον συγγραφέα επικίνδυνα το

περιεχόμενο του είδους αυτού και καθιστά την αυτοτελή

εξέτασή του μάλλον δυσχερή. Η σχετική δε διάκριση που

επιχειρείται μπορεί να αποβλέπει στο να επικεντρώσει απλά

και μόνον την προσοχή των μελετητών σε ταινίες που

περιγράφουν εγκλήματα και όχι στο ότι οι ταινίες αυτές

αποτελούν ένα ξεχωριστό είδος σε σχέση με τα ήδη

υπάρχοντα. (Leith, 2002:17).

Πιστεύουμε πως ο εννοιολογικός προσδιορισμός και

οι παραπάνω διακρίσεις αλλά και η άρνησή τους που

επιχειρείται από τον Leith, μπορούν να αποτελέσουν το

έναυσμα για το συσχετισμό των κιν. αυτών ταινιών με τη

διδακτέα ύλη των εγκληματολογικών μαθημάτων. Είναι πλέον

ή εμφανές πως το αντικείμενό και των δυο είναι κοινό : το

έγκλημα, οι πρωταγωνιστές του και η αντιμετώπισή του.

Στη συνέχεια ερχόμαστε να απαντήσουμε στο τρίτο

ερώτημα από αυτά που θέσαμε παραπάνω : αξιοποιούνται στη

διδασκαλία ή/και στην έρευνα τα crime films από τους

εγκληματολόγους; Την απάντηση τη δίνει και πάλι η

Rafter,

“Παρότι η κινηματογραφική ταινία παίζει βασικό ρόλο στη δημιουργία

αναπαραστάσεων και αντιλήψεων για το έγκλημα, οι εγκληματολόγοι

παραδοσιακά αγνοούν το γεγονός αυτό, προσκολημμένοι σε μια στενή

από κοινωνική άποψη, αντίληψη που τους θέλει να δίνουν μικρή σημασία

13

στην αλληλεπίδραση του εγκλήματος με τον πολιτισμό...”(Rafter, 2006:4).

Σημειώνουμε πως η ίδια παραβαίνοντας τον κανόνα

αυτό, έχει ασχοληθεί συστηματικά τόσο διδακτικά (βλ.

σχετ. http :// nicolerafter . com ), όσο και ερευνητικά

(Rafter, 2007) με τις κιν. ταινίες που αναφέρονται στο

έγκλημα.

Την αξιοποίηση αυτή μάλιστα, την προσδιορίζει ως εκείνη

που συντελεί,

“…στην κατανόηση του τρόπου με τον οποίο οι κιν. αυτές ταινίες

συμβάλλουν

στη διαμόρφωση των απόψεών μας και αντανακλούν τις ιδέες μας για το

έγκλημα

και τη δικαιοσύνη, για το καλό και το κακό……”. (όπ. παρ. σελ. 4).

Η επιφυλακτική αυτή στάση των εγκληματολόγων θα

μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι οφείλεται σε κάποια από τα

χαρακτηριστικά των crime films, τα οποία αφορούν την

εικόνα που παρουσιάζουν στο κοινό τους και η οποία –

“σεναριακή αδεία”- μποεί να διαφέρει αισθητά, από εκείνη

που ισχύει στην πραγματικότητα.

Όπως παρατηρείται (Bortner 1984, Rosow 1978, Surette

1992 : 34) στα βασικά χαρακτηριστικά των ταινιών αυτών

που ενδεχόμενα τις διαφοροποιούν από την πραγματικότητα,

συγκαταλέγονται τα ακόλουθα:

Δίνουν υπερβολική έμφαση στη βία,

Θεωρούν τους εγκληματίες ως επαγγελματίες παράνομους

με βασικό κίνητρό τους την απληστία,

Παρουσιάζουν τα περισσότερα θύματα ως ανυπεράσπιστα

και υποταγμένα στη μοίρα τους,

14

Εμφανίζουν το επάγγελμα του αστυνομικού ως ένα

ελκυστικό επάγγελμα που του δίνει ανεξέλεγκτη

εξουσία και συναρπαστική δράση,

Δίνουν μια ρομαντική χροιά σ’ αυτόν που πολεμάει το

έγκλημα καθώς και στο συνήγορο της υπεράσπισης και

τους θεωρούν και τους δυο ως τους κατεξοχήν

αμφισβητίες του συστήματος,

Θεωρούν τη βία ως ένα απαραίτητο στοιχείο της

δουλειάς των παραπάνω και

Περιγράφουν τις φυλακές αποκλειστικά και μόνο, σαν

κρατικά ιδρύματα που δυσλειτουργούν και εκείνους που

εργάζονται σε αυτά ως άτομα σκληρά και διεφθαρμένα.

Παρόλα τα παραπάνω μειονεκτήματά τους (;) θεωρούμε

όμως πως είναι δυνατό να αποτελέσουν παραδείγματα που θα

στηρίξουν μια εποικοδομητική ανταλλαγή απόψεων του κοινού

τους για το θέμα που παρουσιάζουν.

Αιτιολογώντας τη θέση μας αυτή θα πρέπει να

σημειώσουμε πως και στη συγκεκριμένη περίπτωση θα πρέπει

να λαμβάνονται υπόψη οι κανόνες της επικοινωνιακής

διαδικασίας, δεδομένου ότι και ο κινηματογράφος

εντάσσεται στο χώρο της επικοινωνίας.

Στην επικοινωνιακή δε αυτή διαδικασία ο πομπός

είναι ο κινηματογράφος, ο δέκτης το κοινό του και το

μήνυμα η συγκεκριμένη κιν. ταινία. Αποκωδικοποιώντας το

κοινό/δέκτης, το περιεχόμενο της συγκεκριμένης κιν.

ταινίας/μηνύματος που δέχεται, διαμορφώνει τις στάσεις

και τις απόψεις του για το εγκληματικό φαινόμενο. Η

ανάλυση του περιεχομένου του μηνύματος αυτού και η

15

καταγραφή των στάσεων και των απόψεων του κοινού που το

έχει αποκωδικοποιήσει μπορεί να αποτελέσει εκτός από

ερευνητικό και διδακτικό αντικείμενο. Στην περίπτωση αυτή

ο διδάσκων έχει δυο επιλογές :

Στην πρώτη από αυτές, αυτοτελώς και σε ειδικό

μάθημα στοχεύει στην από εγκληματολογική άποψη ανάλυση

του τρόπου με τον οποίο εμφανίζεται το εγκληματικό

φαινόμενο διαχρονικά μέσα από τις κιν. ταινίες που το

έχουν σαν κεντρικό τους θέμα.

Η δεύτερη επιλογή είναι πιο απλή από την

προηγούμενη και λειτουργεί συμπληρωματικά στη διδασκαλία

ενός εγκληματολογικού μαθήματος. Συγκεκριμένα ο διδάσκων

στη βιβλιογραφία που χρησιμοποιεί για το μάθημά του

προσθέτει και κάποια/ες κιν. ταινίες που αφορούν το

περιεχόμενο των διαφόρων κεφαλαίων του διδακτικού

εγχειριδίου

Εάν ακολουθηθεί η πρώτη επιλογή και όσον αφορά τη

διδακτική διαδικασία η κιν. ταινία αποτελεί το επίκεντρο

του μαθήματος και συνιστά το υπόβαθρο πάνω στο οποίο

στηρίζονται ο διδάσκων και οι διδασκόμενοι για να

εκθέσουν τις απόψεις τους, να λύσουν τις απορίες τους

κλπ. Επομένως, η προβολή της θα γίνεται στο πρώτο μέρος

του διδακτικού χρόνου ενώ στο δεύτερο θα επακολουθεί η

ανάλυση των θεμάτων που θίγει, μέσα φυσικά από διάλογο

του διδάσκοντος με το ήδη προετοιμασμένο ακροατήριό του.

Στη δεύτερη επιλογή θα πρέπει να ισχύει ό,τι και

για τις υπόλοιπες βιβλιογραφικές αναφορές. Την κιν.

ταινία μπορεί να τη δει κατ’ ιδίαν όποιος διδασκόμενος

16

επιθυμεί για τους δικούς του φυσικά λόγους, που μπορούν

να περιλαμβάνουν την καλύτερη κατανόηση του μαθήματος,

την εκπόνηση σχετικής εργασίας ή ακόμα και τη διασκέδασή

του. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια, ότι δεν θα μπορεί να

αποτελέσει και από μόνη της τη βασική “βιβλιογραφική

αναφορά” πάνω στην οποία θα οικοδομηθεί όλη η διδακτική

διαδικασία, οπότε είναι παιδαγωγικά χρήσιμο, κατά τη

γνώμη μας να ακολουθηθεί και εδώ η πορεία που είδαμε στην

προηγούμενη επιλογή.

γ.- Παραδείγματα εγκληματολογικών μαθημάτων που

χρησιμοποιούν κιν. ταινίες που αναφέρονται στο έγκλημα.

Σε σχετική αναζήτησή μας μέσω του διαδικτύου

(scholar.google.com) καταγράψαμε και παραθέτουμε στη

συνέχεια ενδεικτικά, μια σειρά εγκληματολογικών μαθημάτων

που διδάσκονται σε ξένα Παν/μια τα οποία με τον τρόπο

αυτό παρουσιάζουν το εγκληματικό φαινόμενο μέσα από τη

μυθοπλασία του αμερικάνικου – κυρίως - κινηματογράφου:

1.- “Criminal Justice and Film”, που διδάσκεται στο

College of Criminal Justice του Florida State University

των ΗΠΑ, από τον καθηγητή Cecil Greek (βλ. σχετ.

www.criminology.fsu.edu/crimefilm)

2.- “Topics in Criminal Justice : CRIME FILMS & SOCIETY”,

που διδάσκεται στο Northeastern University των ΗΠΑ, από

την καθηγήτρια Nicole Rafter. (βλ. σχετ.

17

www.cj.neu.edu/graduate_programs/courses_syllabi/260/documents/CJG260

SP09Rafter.pdf)

3.- “Justice Issues and the Media” που διδάσκεται από τις

Kathy Lynn Cook και Hunter Bacot στο University of

Southwestern Louisiana των ΗΠΑ .(Cook, Bacot 1993: 199 –

209).

4.- “The American Gangster/Crime Film”, που διδάσκεται

στο University of Edinburgh από τον Jim Dunnigan. (βλ.

σχετ. www . course -

bookings . lifelong . ed . ac . uk / courses /.../ film .../ the -

american - gangster )

5.- “Crime Fiction, Film and Theatre”, που διδάσκεται

στο University of New South Wales της Αυστραλίας.(βλ.

σχετ.

www.handbook.unsw.edu.au/undergraduate/ courses /2007/ENGL2

480.html)

6.- “Crime & Law in Film”, που διδάσκεται στο

μεταπτυχιακό πρόγραμμα Ψυχολογίας του Bangor University

της Ουαλίας από την Dr. S. Mandura. (βλ. σχετ.

www.psychology.bangor.ac.uk/postgraduate/course/module_detail?

gazyr=&modcode=SXY)

7.- “Crime Stories : Criminal Justice in Film and

Literature”, που διδάσκεται από την Phyllis B.

Gesternfeld στο California State University, Stanislaus

των ΗΠΑ.(βλ. σχετ. cjwww.csustan.edu/cj/cjhome.html)

8.- “American Crime Fiction and Film Noir” που διδάσκεται

από τον R. Crooks στο Bentley College των ΗΠΑ (βλ. σχετ.

18

web.bentley.edu/empl/c/rcrooks/courses/350su96/noir/index

)

9.- “The European Crime Film”, που διδάσκεται στο King’s

College του University of London. (βλ. σχετ.

myeap.eap.ucop.edu/galileo/service/coursecatalog/CoursePublic.aspx?IDs)

10.- “Crime & Justice in American Films”, που διδάσκεται

από τον J.Garofalo στο Southern Illinois University των

ΗΠΑ. (βλ. σχετ.

www.siu.edu/~ajsiuc/Syllabi/052sylla/aj492-2.pdf).

Θα πρέπει ακόμα να επισημάνουμε ότι στο University of

Portsmouth στην Αγγλία από το 2009 θα ξεκινήσει τη

λειτουργία του το MA Literature, Crime and Culture το

οποίο “......begins by considering broad historical, theoretical and

generic approaches to the academic study of crime fiction and film.....” και

στο οποίο “......Towards the end ...... students can take a special option in

‘Postmodern Detective Fiction’ and choose to specialise in a chosen area of

crime fiction, film or theory through a supervised Independent Project.....”

(βλ. σχετ.

www . port . ac . uk / courses / coursetypes / postgraduate / MALiterat

ureCrimeAndCulture / whatwillistudy ).

Στη χώρα μας συστηματική χρήση κιν. ταινιών στη

διδασκαλία εγκληματολογικών μαθημάτων ξεκίνησε πρόσφατα

στο Πάντειο Παν/μιο (χειμ εξάμ. 2007 και 2008 στο

φροντιστήριο του μαθήματος «Εμπειρική Εγκληματολογία» με

διδάσκουσα την καθηγήτρια Χρ. Ζαραφωνίτου) ενώ

πραγματοποιήθηκε με πρωτοβουλία του καθηγητή Ν. Κουράκη

στη Νομική Σχολή του Παν/μίου Αθηνών σεμινάριο με θέμα

«Σύστημα Απονομής της Ποινικής Δικαιοσύνης και

19

Κινηματογράφος». Οργανωτές του σεμιναρίου αυτού ΄που

διεξήχθη κατά τη διάρκεια του περυσινού εαρινού

ακαδημαϊκού εξαμήνου ήσαν το Εργαστήριο Ποινικών και

Εγκληματολογικών Ερευνών της Νομ. Σχ. Του Παν/μίου

Αθηνών, ο Τομέας Εγκληματολογίας του Παντείου

Πανεπιστημίου και το Σπουδαστήριο Κοινωνικών Μελετών του

Τ.Ε.Ι Μεσολογγίου (Μηλιώνη, 2008).

δ.- Κινηματογραφικές ταινίες που αναφέρονται στα

διδακτικά αντικείμενα της Εγκληματολογίας.-

Ολοκληρώνοντας την εργασία μας θα θέλαμε να

παρατηρήσουμε πως τις κιν. ταινίες που αναφέρονται στο

έγκλημα και τις συνέπειές του θα μπορούσαμε να τις

διακρίνουμε με κριτήριο τον αριθμό των θεμάτων που βασικά

καλύπτουν, σε πολυθεματικές και σε μονοθεματικές.

Μια πολυθεματική κιν. ταινία θίγει σχεδόν εξίσου

περισσότερα από ένα θέματα για τα οποία μπορεί να γίνουν

εγκληματολογικές παρατηρήσεις. Στους “Δυο ξένους στην ίδια

πόλη” π.χ. θίγονται στο ίδιο περίπου επίπεδο διάφορα θέματα

όπως η μετασωφρονιστική μεταχείρηση, η προκατάληψη των

αστυνομικών απέναντι στους πολίτες που τους είχαν

απασχολήσει στο παρελθόν, ο θεσμός του Επιμελητή

Δοκιμασίας, η θεωρία της “ετικέττας” κλπ. Επιλέγοντας ο

διδάσκων μια τέτοια κιν. ταινία θα έχει τη δυνατότητα

αναφερθεί σε όλα ή στα περισσότερα από αυτά δίνοντας με

τον τρόπο αυτό μια μεγαλύτερη ευρύτητα στο διδακτικό του

αντικείμενο. Θα πρέπει να προσέξει όμως, στη κατά το

20

δυνατόν ισομερή κατανομή του διδακτικού χρόνου ανάμεσα σε

όλα αυτά τα θέματα και φυσικά να αναδείξει και τον μεταξύ

τους συσχετισμό.

Ο διδάσκων όμως έχει επίσης τη δυνατότητα, εάν το

μάθημά του αφορά αποκλειστικά ένα συγκεκριμένο θέμα να

επιλέξει μια μονοθεματική κιν.ταινία δηλ. μία που θα

αναφέρεται αποκλειστικά σε αυτό. Έτσι, αν θέλει να

μιλήσει π.χ. για τους κατ’ εξακολούθηση δολοφόνους

(serial killers) μπορεί να προβάλλει στους ακροατές του

το “The Boston Strangler”, κιν. ταινία στην οποία περιγράφεται

η προσωπικότητα και η δράση ενός τέτοιου τύπου

εγκληματία.

Στη συνέχεια παρουσιάζουμε έναν ενδεικτικό κατάλογο

είκοσι (20) ταινιών του αμερικάνικου - βασικά –

κινηματογράφου, παραθέτοντας παράλληλα και το -

εγκληματολογικά ενδιαφέρον - ζήτημα που αποτελεί το

αντικείμενό τους. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια, ότι ο

διδάσκων που θα τις επιλέξει δεν θα μπορεί να αντλήσει

από αυτές και κάποιο/α άλλο/α εγκληματολογικά

ενδιαφέροντα, θέματα.

Bonnie & Clyde (1967) – Ληστεία Τραπεζών

The Boston Strangler (1968) - Κατ’ εξακολούθηση

δολοφόνοι

Silence of the lamps (1991), - >>

>>

Henry : A portrait of a serial killer - >>

>>

21

Dahmer (2002)

>> >>

The Godfather Ι, ΙΙ, ΙΙΙ (1972, 1990) -

Οργανωμένο έγκλημα

The Untouchables (1987) - >>

>>

The Accused (1988), -

Βιασμός

All the President’s Men (1976), - Kατάχρηση

εξουσίας

American History X (1998) - Εγκλήματα

μίσους, ρατσισμός

Αttica (1980) -

Εξέγερση στις φυλακές

Βrubaker (1980) -

Σωφρονιστικό σύστημα

Carlito’s Way (1993) -

Θεωρία “ετικέττας”

A Clockwork Orange (1971) - Βία

Dead Man Walking (1996) - Θανατική

ποινή

Dog Day Afternoon (1975) - ΜΜΕ και

έγκλημα

Goodfellas (1990) -

Θεωρίες κοινωνικής μάθησης

Shawshank Redemption (1994) - Σωφρονιστικό

σύστημα

22

(Για σχετικούς αναλυτικούς καταλόγους βλ. μ.α. σε

Rafter, 2006 : 235 – 240), Brezina, 2008 : 41 – 74,

Hughes 2006, 225 – 236 ενώ για σχετικές ελληνικές ταινίες

βλ. Κουκουτσάκη, 2006, Παραδείση, 2006) - .

Συμπεράσματα

Από τα όσα αναφέραμε παραπάνω η απάντηση που

δίνουμε στο ερώτημα που θέσαμε – για το εάν δηλ. μια κιν.

ταινία που αναφέρεται στο έγκλημα και τις συνέπειές του

μπορεί να αποτελέσει το διδακτικό υπόβαθρο για τη

διδασκαλία εγκληματολογικών μαθημάτων – είναι θετική. Η

πρακτική αυτή που πιστεύουμε ότι καθιστά ακόμα

περισσότερο ελκυστικό από ότι είναι από τη φύση του ένα

εγκληματολογικό μάθημα και η οποία ήδη ακολουθείται από

τους διδάσκοντες σε ξένα πανεπιστημιακά ιδρύματα,

θεωρούμε ότι θα πρέπει να ακολουθηθεί – εφόσον υπάρχει

και η κατάλληλη τεχνολογική υποδομή και η διάθεση για

εκπαιδευτικές καινοτομίες – και από τους Έλληνες

συναδέλφους τους. -

Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

Αλεξιάδης Στ., (2006), Εγκληματολογία, Θεσ/νίκη, Αφοί

Σάκκουλα.

23

Bortner, M.A., (1984), “Media Images and Public Attitudes

Toward Crime and Justice” στο R. Surette (ed.),Justice

and the Media : Issues and Research, σελ. 15 – 30,

Springfield, IL., Thomas.

Brezina T., eds. (2008), Teaching Criminology – A

Collection of Syllabi, Assignments, and Other Resources,

Washington DC, American Sociological Association.

Cook K.L., Bacot H., (1993), Movies in the classroom :

Popular images of criminal justice, criminology, and the

law, J. of Criminal Justice Education, 4:1, 199 – 209.

Hughes H., (2006), Crime Wave : The filmgoers’ guide to

the great crime movies, New York, Tauris.

Κανάκης Ι., (1989), Διδασκαλία και μάθηση με σύγχρονα

μέσα διδασκαλίας, Αθήνα, Γρηγόρης.

Κορκόβελου Α., (2007), Κινηματογράφος και εκπαιδευτική

πράξη, Πρακτικά Ημερίδας, Δήμος Χολαργού,

(http://www.syllogosperiklis.gr/ekdiloseis/2007/cine_ekpa

id/cine_ekpaid_praktika.html)

Κουκουτσάκη Α., (2006), Εικόνες Φυλακής, Αθήνα, Πατάκης

Leith, T., (2002), Crime Films, Cambridge, Cambridge

Univ. Press.

Μηλιώνη Φ., (2008), Η χρήση των νέων τεχνολογιών στη

διδασκαλία της εγκληματολογίας, στο «theartofcrime», 9,

http :// www . theartofcrime . gr /

Πανούσης Γ., (1987), Η διδασκαλία των Εγκληματολογικών

Επιστημών στα Τμήματα Νομικής, στη σειρά «Σύγχρονα Νομικά

Μελετήματα, 7, Αθήνα – Κομοτηνή, Σάκκουλας.

24

Παραδείση Μ., (2006), Κινηματογραφική αφήγηση και

παραβατικότητα στον ελληνικό κινηματογράφο, Αθήνα,

Τυπωθήτω.

Rafter N., (2006), Shots in the Mirror, New York, Oxford

Univ. Press

Rosow, E., (1978), Born to Lose, New York, Oxford

University Press.

Ruggiero V., (2003), Crime in Literarure – Sociology of

Deviance and Fiction, London, Verso.

Smith B.A., (1987), Literature in Criminal Justice

Education, J. of Criminal Justice, 15 : 137 – 144.

Sorlin P., (2006), Κοινωνιολογία του Κινηματογράφου,

μτφρ. Π.Μαρκέτου, επιστ.επιμ. Χρ. Δερμετζόγλου, Αθήνα,

Μεταίχμιο.

Στεφανή Ε., (2007), 10 Κείμενα για το Ντοκιμαντέρ, Αθήνα,

Πατάκης.

Surette R., (1992), Media, Crime, and Criminal Justice :

Images and Realities, Pacific Grove, CA : Brooks / Cole.

Thomson K.M., (2007), Crime Films – Investigating the

Scene, London, Wallflower.

25

26