Etymologiczna i sokratyczna definicja polityki gospodarczej

Krzysztof Piech

ETYMOLOGICZNA I SOKTARYCZNADEFINICJA POLITYKI GOSPODARCZEJ

Celem badania1 jest zebranie i synteza pogl dów teoretyków polityki go-spodarczej w zakresie wybranych cz ci podstaw przedmiotu. Po ponad dzie-si ciu latach transformacji systemowej i ugruntowaniu si pogl dów na tematprowadzenia polityki gospodarczej w warunkach gospodarki rynkowej, mo napo raz kolejny podj prób zdefiniowania tej na nowo kszta tuj cej si dzie-dziny nauk ekonomicznych, zw aszcza w obliczu braku jednej, zaakceptowanejprzez wszystkich teoretyków tej dziedziny, czy te dominuj cej w naszej lite-raturze � definicji polityki gospodarczej. W tym celu dokonany zostanie prze-gl d literatury polskiej i uzupe nienie tego dorobku przede wszystkim o osi -gni cia niemieckie. Literatura tego kraju w dziedzinie polityki gospodarczejnale y do jednej z najbardziej zaawansowanych teoretycznie na wiecie.

W niniejszym tek cie dokonany zosta opis znaczenia (i genezy) poj ciapolityki gospodarczej. Tam, gdzie autor uzna za konieczne, przeprowadzonazosta a analiza, której celem mia o by zdefiniowanie (równie na podstawiekrótkiej charakterystyki) tego poj cia.

Kwestia definicji polityki gospodarczej zosta a potraktowana dwutorowo.Najpierw, zosta a sformu owana �potoczna� definicja polityki gospodarczej przywykorzystaniu elementów metody etymologicznej (genetycznej, s owotwór-czej), badaj cej znaczenie s owa na podstawie jego pochodzenia. Post powa-nie to równie przebiega o dwutorowo. Na pocz tku, nie by o badane pocho-dzenie s ów �polityka� oraz �gospodarczy� (jak jest to przyj te w ww. metodzie),ale definicje tych s ów, a znaczenie ca ego wyra enia uzyskane zosta o przezsyntez znacze obu elementów sk adowych. Nast pnie badane by o pocho-dzenie wyra enia na podstawie jego t umaczenia na j zyk polski z j zykaangielskiego. Tu równie zastosowano rozbicie wyra enia na elementy sk a-dowe.

Kolejne podej cie do problemu definiowania polityki gospodarczej prze-biega o przy wykorzystaniu metody indukcyjnej (sokratycznej), polegaj cej na�przebadaniu przypadków u ycia definiowanej nazwy, czyli na ustaleniu, jakiema ona desygnaty. Przebadanie takie obejmuje porównywanie desygnatów,co pozwala stwierdzi , jakie obiekty, zjawiska, cechy albo relacje, a jakie nie,

1 Autor dzi kuje prof. zw. dr hab. Janowi Kaji za liczne przyk ady i wyja nienia wykorzystanew niniejszym tek cie, prof. dr hab. Bogus awowi Pietrzakowi za recenzj bada pt. �Przegl delementów teorii polityki gospodarczej w literaturze polskiej, niemieckiej, anglosaskiej�oraz w adzom Kolegium Zarz dzania i Finansów SGH za ich sfinansowanie.

�Polityka Gospodarcza� nr 5-6 (2001-2002), s. 237-261238

oznacza definiowana nazwa.�2 Podsumowuj c przedstawione wcze niej roz-wa ania nale y wzi pod uwag du ró norodno definicji i ich elementówsk adowych.

Polityka + gospodarka = polityka gospodarcza, czyli etymologicznadefinicja polityki gospodarczej

Poni ej zostanie przedstawiony sposób dochodzenia do definicji poj cia�polityka gospodarcza� na podstawie pochodzenia znacze poszczególnychs ów je tworz cych oraz zostanie zaprezentowana ta definicja.

Poj cie polityki i gospodarki

Polityka, mo e by definiowana na wiele sposobów. Jedn z ewentual-nych definicji jest ta, e polityka to d enie do przej cia (lub/i poszerzenia)oraz utrzymania w adzy. Ponadto, o dzia alno ci politycznej mo na mówiwy cznie wtedy, gdy jednostka j podejmuj ca jest ograniczona przezinne, maj ce te same cele i nie b d ce podporz dkowanymi tej e jedno-stce. Je li tak nie jest, nie mo na mówi o wyst powaniu zjawiska polityki.

Ta uproszczona definicja obowi zuje na najró niejszych poziomach roz-wa a i szczeblach w adzy, od administracji rz dowej i parlamentu, do w adzregionalnych i lokalnych, poprzez w adze wszelkich typów organizacji (nie tylkopolitycznych), wliczaj c w to przedsi biorstwa.

Jest równie w potocznym u yciu inna definicja polityki, zgodnie z którjest ona czym w rodzaju sztuki sprawowania w adzy. Wed ug M. migrodz-kiego, �polityka jest sztuk wyboru, ale tak e sztuk osi gania za o onychcelów�.3 Wymienia te kilka innych orientacji teoretyczno-metodologicznychw definicjach �polityki�: w sensie formalno-prawnym � dzia alno instytucji pa stwowych; w podej ciu behawioralnym � definiowana w kategoriach w adzy, wp ywu

i konfliktów istniej cych w ró nych p aszczyznach ycia spo ecznego;

2 S. Stachak, Wst p do metodologii nauk ekonomicznych, KiW, Warszawa 1997, s. 226. Autordalej napisa : �Stosowanie metody indukcyjnej (�) napotyka zwykle trudno ci z powodu cz -stych wieloznaczno ci definiowanych nazw oraz niemo no ci dokonywania pe nych przegl -dów ich desygnatów.� Ibidem.

3 Zdaniem migrodzkiego, polityk jest tak e proces stanowienia decyzji przez jednostkiczy grupy. �Niektórzy autorzy okre laj polityk równie jako proces formu owania celów, do-bór rodków, podejmowania i kontroli decyzji dotycz cych ekonomicznych, politycznych, so-cjalnych i kulturowych obszarów systemu spo ecznego. W zale no ci od zasi gu przestrzen-nego wyró nia si wtedy polityk zagraniczn oraz wewn trzn , za w ramach tej ostatniej,bior c pod uwag kryterium dziedziny ycia, której dotycz decyzje, wyodr bnia si na przy-k ad polityk gospodarcz , przemys ow , roln , finansow itp.� Por. Encyklopedia politologii:teoria polityki, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 1999, s. 233.

Krzysztof Piech: Etymologiczna i soktaryczna definicja polityki gospodarczej 239

w orientacji funkcjonalnej � s u ca rozwojowi spo ecze stwa, poprzezrozwi zywanie konfliktów, grupowanie i wybór interesów, socjalizacj poli-tyczn , komunikacj polityczn itd.;

w uj ciu racjonalnym � podejmowanie decyzji w procesie d enia do prze-j cia i utrzymania w adzy;

stanowisko postbehawioralne � dziedzina ycia spo ecznego maj cana celu rozwi zywanie problemów spo ecze stwa i osi ganie celów wyni-kaj cych z rozpatrywania potrzeb spo ecznych.4

Ta sztuka podejmowania decyzji, dla realizacji celów spo ecze stwa, po-niek d wywodzi si z postulatu wcze niejszej definicji, tj. d enia do utrzy-mania w adzy. Aby tego dokona , niezb dne jest podejmowanie w a ciwych(dla utrzymania w adzy) decyzji, a pó niej dzia a w ramach i przez zorganizo-wane grupy.5

Intuicyjnie rozumiane jest do powszechnie poj cie �gospodarka�. Zna-ne jest ono nie tylko ekonomistom, lecz ka demu cz owiekowi cho w minimal-nym stopniu zainteresowanemu wiatem (zewn trznym). Spowodowane jest tonieodzowno ci istnienia gospodarki w ka dym pa stwie. Nie ma wi c potrze-by definiowania tego poj cia.6

Polityka a wybory7

Próbuj c powi za te poj cia polityki i gospodarki doj mo na wi cdo wniosku, e polityka gospodarcza, to takie sprawowanie w adzynad gospodark w taki sposób, by efekty tego dzia ania prowadzi ydo utrzymania w adzy. Jest to etymologiczna definicja polityki gospodarczej.Widzimy zatem ju w tym miejscu do istotn cech tej dziedziny. Politycygospodarczy niekoniecznie musz sterowa gospodark w takim kierun-ku, by przynie optymalne rezultaty gospodarcze (mierzone w najró niej-szy sposób), bo nie musi by to celem zgodnym z tym, obranym przez aktual-nie znajduj c si u sterów pa stwa grup rz dz c . Polityka gospodarczaw takim intuicyjnym rozumieniu, powinna zajmowa si gospodark , lecz jejcelem, jako wci polityki, mo e by nie tyle rozwi zywanie problemów

4 Ibidem.5 M. Bankowicz przytacza bardziej ogólny pogl d: �wspó cze nie cz sto definiuje si polityk

jako aktywno ludzk wyst puj c w zorganizowanych grupach oraz zmierzaj c do okre-lonych celów�. Por. M. Bankowicz (red.), S ownik polityki, Wiedza Powszechna, Warszawa

1996, s. 208.6 Natomiast poj cie �polityka� jest mniej zrozumia e dla ekonomisty, ni gospodarka. Zauwa y

jednak nale y pewn nie cis o w stosowaniu nazwy �gospodarka narodowa�. Poj cie na-rodu wykracza poza granice pa stwa; mo e on wr cz istnie bez niezawis o ci polityczneji gospodarczej. W pracy poj cie te b dzie jednak � wbrew nazwie � uto samiane z gospo-dark w ramach pa stwa, czyli z ogó em dzia alno ci prowadzonej w sferze produkcyjnej,pieni nej, konsumpcyjnej oraz kontaktów z zagranic .

7 Szerzej na ten temat wypowiadaj si przedstawiciele tzw. szko y politycznego cyklu ko-niunkturalnego. Por. równie : K. Piech, Przegl d elementów teorii polityki gospodarczejw literaturze polskiej, niemieckiej, anglosaskiej, badania w asne Katedry Polityki Gospodar-czej SGH, Warszawa 2001 (materia y powielane).


spo ecze stwa, lecz utrzymanie w adzy (ju nie tylko gospodarczej) nawetza cen kondycji gospodarki. Dzia anie takie mo e budzi w tpliwo ci mo-ralne.8 W takim rozumieniu, które przecie wyst puje wielokro w praktyce(zatem nie powinno si go odrzuca , zw aszcza w tak zbli onej do praktykidziedzinie, jak jest polityka gospodarcza), analiza rz dzenia gospodarkpa stwa nie mo e sprowadza si wy cznie do porówna stanu faktycznegodo teorii ekonomicznych. Zatem ekonomia (economics) mo e nie by wy-starczaj ca do wyja niania prawid owo ci wyst puj cych w gospodarce,w której coraz cz ciej w przeci gu ostatnich dziesi cioleci, pa stwo odgrywaaktywn rol w kszta towaniu procesów gospodarczych.9 T rol pe ni mo epolityka gospodarcza (a precyzyjniej jej teoria), co jest mo liwe dzi kiuwzgl dnieniu zjawisk politycznych w danym pa stwie i na poziomie ponadna-rodowym.

Przyjmuj c jako za o enie pracy, e rozpatrujemy wy cznie systemy po-lityczne oparte na demokracji, gdzie w adza pochodzi z wyboru spo ecznego,mo na postawi tez , e w wyborach zwyci a ten program, który dajenajwi ksze gwarancje (lub raczej prawdopodobie stwo) realizacji celówspo ecze stwa (przynajmniej tak powinno by , cho motywów podejmowaniadecyzji przez wyborców jest znacznie wi cej i nie zawsze dadz si one spro-wadzi do regu y maksymalizacji prawdopodobie stwa realizacji celów jed-nostkowych). Wchodzimy wi c tu na chwil w wiat socjologii, która by z pew-no ci bardziej dok adnie wyja ni a kwestie celów spo ecznych (co jednaknie jest celem pracy).

Przyjmijmy zatem, i w potocznym rozumieniu, polityka gospodarczazmierza do otrzymania takiego stanu gospodarki, którego ocena doko-nywana co kilka lat przez spo ecze stwo (dok adnie: osoby uprawnionedo g osowania) zwi ksza by prawdopodobie stwo odniesienia sukcesuwyborczego ekipy rz dz cej w nast pnych wyborach, przez co umo liwi oby to utrzymanie w adzy. Nie jest to bynajmniej zgodne z idealistycznym wy-obra eniem o celu polityki gospodarczej, jakim mo e by maksymalizacjadochodu danej gospodarki w danym okresie czasu, a dok adnie dochodu przy-padaj cego na osob .10 Zjawisko to doczeka o si formalizacji teoretycznej wStanach Zjednoczonych pod poj ciem politycznego cyklu koniunkturalne-go, wyja niaj cego wp yw polityki na stan gospodarki. Wynika z tego szeregwniosków natury praktycznej, jak chocia by ten, który mówi, e dochody w

8 �Wielu ludzi za N. Machiavellim uwa a, e polityka z natury swej wymaga oddzieleniaod moralno ci. (�) Mo e by ona nawet niemoralna. (�) Stanowisko tego rodzaju jest nie-zwykle niebezpieczne. Je li polityka nie jest moralna, to wówczas nie jest w ogóle polityk .Nie s u y bowiem wspólnemu dobru i nie rozwi zuje problemów ycia spo ecznego, leczstaje si uzasadnieniem posiadania w adzy za wszelk cen �. Ibidem, s. 209.

9 W teorii polityki gospodarczej przyjmuje si , e teorie ekonomiczne pe ni funkcj jej narz -dzia lub jej uwarunkowa .

10 Nie neguje to stwierdzenia, e nie powinien by to cel polityki gospodarczej (jak powiedzieli-by my stosuj c w pracy metodologi normatywn ).


spo ecze stwie nie mog by roz o one równomiernie na wszystkichjego cz onków.11

Wa n kwesti rozpatrywan w literaturze jest wp yw finansowaniapartii politycznych na wyniki gospodarki. Rozwa y mo na dwa g ównesposoby finansowania: z bud etu pa stwa oraz ze róde prywatnych. Finan-sowanie partii ze rodków publicznych ma zapobiega nadu yciom, w postacimo liwo ci nieuczciwego wykorzystywania wp ywów polityków na gospodarkw zamian za darowizny przedsi biorców. Jest to niew tpliwa zaleta tego roz-wi zania. Wag jednak jest to, e fundusze publiczne pochodz z podatków(maj cych charakter obligatoryjny), a ponadto nie motywuj w tak du ym stop-niu do zwi kszenia efektywno ci prowadzonej polityki gospodarczej, co drugisposób finansowania partii. Czynienie tego z pieni dzy zebranych z dobrowol-nych wp at przedsi biorstw i ludno ci, przy przejrzystych zasadach funkcjono-wania takiego systemu, mo e zwi ksza efektywno funkcjonowania gospo-darki. Racjonalnie podejmuj ce decyzje jednostki prywatne b d bowiemfinansowa y takie partie, które b d w wi kszym stopniu realizowa y ich po-trzeby. W przypadku finansowania przez przedsi biorstwa, b d to np. lepszewarunki prowadzenia dzia alno ci gospodarczej, a tak e wi ce si z tymzyski. A zatem wp aty przedsi biorstw na rzecz partii politycznych b d siwi za y ze wspieraniem liberalnej polityki gospodarczej, gdy taka � poprzezwi ksze promowanie wolnej konkurencji � wspiera efektywno funkcjonowa-nia gospodarki. Ponadto przedsi biorstwa, maj c do dyspozycji wi ksz ilofunduszy ni osoby fizyczne, wywiera yby wi kszy wp yw na polityków.A wi c nat enie stopnia realizacji celów spo ecznych zmala oby na rzeczcelów ogólnogospodarczych. Nie spotyka si to cz sto z uznaniem wyborców.

Podsumowanie � definicja etymologiczna

Po przedstawionym wy ej wprowadzeniu do polityki gospodarczej, mo -na ju spróbowa nakre li uproszczon definicj tej dziedziny. By by to spo-sób sprawowania w adzy nad gospodark pa stwa. Taki sposób, którymóg by zapewni wygran w nast pnych wyborach (parlamentarnych,prezydenckich i innych � w zale no ci od systemu politycznego obowi zuj ce-go w danym pa stwie). Zatem rz dy lewicowe b d raczej d y y do zmniej-szenie bezrobocia, a prawicowe � wprowadzenia reform, maj cych da d u-goterminowy (a nie krótkoterminowy, jak to jest wypominane rz dom lewico-

11 Z tego punktu widzenia sensowne wydaje si , i system socjalistyczny (komunistyczny) niemo e utrzyma si w warunkach pe nej demokracji, gdy nie ma mo liwo ci spe nieniawszystkich potrzeb wyborców. W demokracji, polityka gospodarcza realizuje potrzeby grupywyborców, a nie ca ego spo ecze stwa. Interesy poszczególnych grup spo ecznych mogby ró ne (vide chocia by odwieczny spór przedsi biorcy-pracownicy), natomiast socjalizmzak ada wp ywanie na potrzeby spo ecze stwa (m.in. metodami socjotechniki), czego nieuda o si w pe ni dokona . Przyk adem mo e by has o �ka demu po równo�, czy �ka demuwed ug jego potrzeb�, co mia o zrówna szanse wszystkich obywateli, ale poprzez zmianpotrzeb spo ecze stwa, a wi c poprzez ingerencj w psychik ludzk (!). W systemie demo-kratycznym takie dzia ania nie zyskuj na ogó aprobaty wyborców.


wym) wzrost gospodarczy. Zatem zgadzaj si ch tniej na restrykcyjn polity-k pieni n , dbaj o niski poziom inflacji, d do prywatyzacji, demonopoli-zacji i otwierania gospodarki.12 Zapewnia to d ugoterminow równowagw realizacji celów polityki gospodarczej i spo ecznej w pa stwie. Jednak e jejosi gni cie cz sto nie jest mo liwe, w a nie ze wzgl dów spo ecznych. Ludziebowiem cz sto woleliby poprawy swojego po o enia obecnie, a nie w przysz o-ci.13 S to wi c dylematy natury politycznej, czyli zwi zane z konieczno ci

dokonywania wyborów celów i sposobów ich realizacji. Dotyczy to równiewyboru horyzontu, na którym politycy b d si koncentrowa : d ugim,czy krótkim.

Za zako czenie rozwa a nale y jeszcze przypomnie , e wbrew temu,co mog o by si wydawa z przytoczonych przyk adów, po o enie gospodarkinie jest jedynie rezultatem polityki gospodarczej14, a jej kszta t nie zale y wy-

cznie od pogl dów partii rz dz cych. I na odwrót: wyborcy kieruj sinie tylko wska nikami makroekonomicznymi.

Meandry znaczeniowe

Polityk gospodarcz nale y rozwa a w powi zaniu z innymi elemen-tami polityki pa stwa. Bowiem pa stwo nie prowadzi wy cznie aktywno ciskierowanej wobec gospodarki. Niezale nie od podstawowego celu pa stwanie mo na zapomnie o s u ebnej roli w adz wobec spo ecze stwa.15

Tak wi c obok polityki gospodarczej wyst puje równie polityka spo ecz-na. Jest to dziedzina nauki i praktyki pa stwa, która jest bardzo ugruntowanateoretycznie w Polsce16 i na wiecie. Do cz sto wyodr bnia si politykzagraniczn .17

12 Jak ywo przypomina to sytuacj przejmowania w adzy w Polsce przez kolejne obozy poli-tyczne: postsolidarno ciowy i socjaldemokratyczno-ludowy.

13 Keynes uj to w swoim s ynnym stwierdzeniu: w d ugim okresie to my wszyscy umrzemy.14 Wymienia si tu m.in. uwarunkowania zewn trzne polityki gospodarczej, na które nie ma ona

wp ywu. Mo e jednak je przewidywa i podejmowa dzia ania przy ich uwzgl dnieniu.15 Mo e to by do dyskusyjne, w zale no ci od ustroju gospodarczego, rodzaju systemu

politycznego. Tym niemniej wydawa si oczywistym powinno, e pa stwo demokratyczne,poprzez swoje organy, powinny dzia a na rzecz spo ecze stwa (a nie wy cznie dla realiza-cji swoich w asnych interesów).

16 Wspomnie mo na np. o istnieniu Ministerstwa Pracy i Polityki Spo ecznej odpowiedzialnegoza ni , którego szef cz sto jednocze nie pe ni wa n funkcj wicepremiera; istnieniuod wielu lat czasopisma �Polityka Spo eczna�.

17 Cho czasem jej cz zalicza si te j do polityki gospodarczej, mówi c: zagranicznapolityka gospodarcza. Uzasadnione jest, e rozwój pa stwa zale y od jego relacji gospodar-czych z zagranic . St d w 2001 r. pojawi y si w Polsce pomys y, by ministerstwo gospodarkiprzej o kompetencje ministerstwa spraw zagranicznych i w czy o je w swoje struktury. Mi-mo uzasadnienia ww. logiczno-gospodarczego takiego posuni cia po w wyniku publicznychdebat ponownie okaza o si , e resort spraw zagranicznych jest dla pa stwa, jako ca o ci(a nie tylko sfery jego gospodarczej) na tyle wa ny, e powinien zachowa sw odr bno .


Rys. 1. Rodzaje polityki pa stwa

POLITYKA PA STWA

ekologicznazagraniczna pozosta e

gospodarcza spo eczna

ród o: opracowanie w asne.

Do pozosta ych polityk pa stwa mo na by zaliczy polityk kulturaln ,polityk obronn . Czasem jednak, obok nich niektórzy autorzy próbuj wyod-r bni polityk ekologiczn .18 Jej podstawowym celem nie jest bowiem anidobro gospodarki, ani spo ecze stwa, ale �natury�, której ochrona traktowanabywa jako cel sam w sobie, nadrz dny, lub równoprawny celom gospodarczo-spo ecznym. Ma to swoje odbicie w prowadzeniu polityki gospodarczej w du-chu idei sustainable development.

Zanim przejd do kolejnych rozwa a nale y zauwa y i wyja ni nie ci-s o , czy te niekonsekwencj w stosowaniu w Polsce nazewnictwa, i to dopodstawowego dla tej dziedziny. Chodzi tu o dylemat: polityka gospodarczaczy polityka ekonomiczna? Pojawia si on nie tylko w u yciu potocznym,lecz równie w opracowaniach naukowych. Wyja nienie tego nie u atwia by-najmniej si gni cie do znacze poj cia wyra onych w innych j zykach, szcze-gólnie w j zyku angielskim.19

Podaj c za s ownikiem encyklopedycznym Webstera, economicoznacza:20

odnosz cy si do nauki ekonomii (economics),

18 Por. B. Kryk, R. Nowak-Lewandowska, Sprz enie polityka ekologiczna � polityka ekono-miczna, �Polityka Gospodarcza� nr 2/1999, s. 65-77.

19 W przypadku t umaczenia z j zyka niemieckiego nie ma takiego problemu,gdy Wirtschaftspolitik to dok adnie polityka gospodarcza; natomiast po rosyjsku to: eko-nomiczieskaja politika, a zatem polityka ekonomiczna. W okresie mi dzywojennym w Polscebardziej popularny by termin �polityka gospodarcza�. wiadczy o tym np. tytu popularnegowtedy tygodnika pt. �Polityka Gospodarcza�. Po 1989 r. równie cz katedr na uczelniachwy szych w Polsce zmieni a nazwy na �katedra polityki gospodarczej�. Wspomn tylko, eKatedra Polityki Gospodarczej SGH, w której pracuje autor, w 1999 r. reaktywowa a wyda-wanie czasopisma �Polityka Gospodarcza�, które sta o si pó rocznikiem o charakterze na-ukowym.

20 Por. Webster�s Encyclopedic Dictionary, Canadian Edition, New York 1988, s. 296.


wyd wi ku finansowym, rozs dnie zyskowny,u yteczny w produkcji bogactwa lub promowanie dobrobytu handlo-wego.

Atrybutem polityki ekonomicznej mo e by , zdaniem autora, miernikw postaci ekonomiczno ci gospodarki, b d cej stosunkiem efektów uzyska-nych w wyniku ró norodnych procesów gospodarowania do nak adów ponie-sionych dla ich uzyskania. W j zyku polskim przymiotnik �gospodarczy� odnosisi do gospodarki, a ekonomiczny powinien (dla czysto ci znaczeniowej) od-nosi si do kategorii wydajno ciowej.21 Zatem economic policy to mo e bypolityka:

ekonomiczna � w sensie polityki wobec nauk ekonomicznych,ekonomiczna � w sensie kategorii zyskowno ci, wydajno ci, efektyw-no ci, ekonomiczno ci,gospodarcza.

Maj c do wyboru te trzy mo liwo ci, autorzy czasem bior pod uwagdrug z nich i t umacz economic policy jako polityk ekonomiczn . Zdaniemautora nie jest to do ko ca precyzyjne, gdy economic policy daleko wykraczapoza kategorie wydajno ciowe.22 D enie do optymalnej (logicznie, mate-matycznie) struktury gospodarki pa stwa mo e by celem polityki eko-nomicznej, natomiast w polityce gospodarczej nale y jeszcze oprócz tegowzi pod uwag jej cele, podmioty, narz dzia, decyzje. Zatem polityka eko-nomiczna jest poj ciem w szym wobec polityki gospodarczej, poniewa(zgodnie z etymologi s owa) skoncentrowana jest jedynie na mo liwie najbar-dziej ekonomicznym (racjonalnym, oszcz dnym) wdra aniu decyzji podmiotówpolityki pa stwa. Natomiast pa stwo mo e czasem podejmowa decyzje,które z punktu widzenia ekonomicznego nie s zyskowne, a wr cz przynoszjedynie koszty. Mo e to by spowodowane np. realizacj przez polityk gospo-darcz celów polityki spo ecznej, lub prowadzeniem polityki w oparciuo interesy partyjne, a nie w oparciu o kryteria ekonomiczne czy dla realizacjiTinbergenowskiego celu podnoszenia dobrobytu spo ecze stwa. W ca o cipracy przyj te zosta o t umaczenie terminu economic policy, jako polityki go-spodarczej, która zosta a dalej zdefiniowana.

21 Dla porównania economic growth wed ug s ownika Webstera oznacza: a) wzrost produkcjidóbr na osob , b) w kategoriach realnych, wzrost aktywno ci gospodarczej.

22 Odnosi si to równie do powi za s owa economic z innymi, np. economic crisis to kryzysgospodarczy, a nie ekonomiczny.


Przegl d definicji polityki gospodarczej

W literaturze wyst puje wiele definicji polityki gospodarczej.23 Poni ej zo-stanie dokonany ich przegl d spo ród róde polskich i zagranicznych, któ-re by y dost pne dla autora (a wi c oczywi cie nie wszystkie istniej ce).24

Pozwoli to pó niej na scharakteryzowanie tej dziedziny. Celem tego zabiegujest te wybór b d stworzenie definicji, na której zostanie oparta pozosta acz pracy, w tym równie dotycz ca aspektów mi dzynarodowych.25

W polskiej literaturze polityka gospodarcza to: wed ug W. Baki, S. Góry, Z. Knyziaka i K. Porwita, wiadoma dzia alno

pa stwa, polegaj ca �na wyznaczeniu celów i zada gospodarczych orazna ustalaniu rodków i metod ich realizacji (�). Charakter polityki gospo-darczej kszta tuje si pod determinuj cym wp ywem warunków spo eczno-ustrojowych i techniczno-ekonomicznych�,26

wed ug A. Danieckiego, �zespó dzia a podejmowanych przez pa stwo,zmierzaj cych do kszta towania ycia gospodarczego kraju�,27

wed ug Z. Bosiakowskiego, A. S awi skiego, B. Wo niak, � wiadomai celowa dzia alno pa stwa polegaj ca na kszta towaniu, na podstawiepraw ekonomicznych, racjonalnego przebiegu procesów spo eczno-ekonomicznych�,28

wed ug H. wikli skiego, polityka polegaj ca �na okre laniu celów danegosystemu gospodarczego oraz metod, rodków i sposobów (�) prowadz -cych do osi gania tych celów, zgodnie z regu ami nauk ekonomicznych�,29

wed ug J. Go ci skiego, �takie post powanie pa stwa, które stosowniedo swych celów wp ywa na bieg wydarze gospodarczych, formu uje je,b d wr cz okre la warunki ich istnienia�,30

wed ug J. Kaji, � wiadome oddzia ywanie pa stwa na zjawiska gospodarczeza pomoc okre lonych narz dzi s u cych do osi gni cia za o onych ce-lów�,31

23 Ich krótszy przegl d mo na znale m.in. w: A. Fajferek (red.), Polityka ekonomiczna,Wyd. Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 1999, s. 10-14; J. Bis,W. Zawadzki (red.), Polityka gospodarcza, Wyd. �Ekstat�, Szczecin 1999, s. 9-10.

24 Poj cia: �polityka ekonomiczna� i �polityka gospodarcza�, mimo uczynionego zastrze enia,by y traktowane równoznacznie.

25 Poni sza analiza zosta a przeprowadzona w ramach bada w asnych autora pt. �Przegl delementów teorii polityki gospodarczej w literaturze polskiej, niemieckiej i anglosaskiej� prze-prowadzonych w Katedrze Polityki Gospodarczej SGH w 2000 r.

26 W. Baka, S. Góra, Z. Knyziak, K. Porwit, Planowanie gospodarki narodowej, PWE, Warsza-wa 1975, s. 15; cyt. za: J. Bis, W. Zawadzki (red.), Polityka�, op. cit., s. 10.

27 J. Bis, W. Zawadzki (red.), Polityka�, op. cit., s. 11.28 Z. Bosiakowski, A. S awi ski, B. Wo niak, Polityka ekonomiczna, PWN, Warszawa 1988,

s. 10.29 H. wikli ski (red.), Polityka gospodarcza, Wydawnictwo Uniwersytetu Gda skiego, wyd. II,

Gda sk 1997, s. 22.30 J. Go ci ski, Polityka gospodarcza kluczem do reformy rynkowej, PWN, Warszawa 1990;

cyt. za: A. Fajferek (red.), Polityka�, op. cit., s. 13.


wed ug A. Karpi skiego, �aktywne oddzia ywanie pa stwa na procesy go-spodarcze i spo eczne przez formu owanie celów, rodków ich realizacji,priorytetów i kszta towanie sprzyjaj cych jej postaw jednostkowych i spo-ecznych�;32

wed ug innej definicji przytoczonej przez A. Karpi skiego, �ca okszta t spo-sobów i rodków oddzia ywania pa stwa na tempo, struktur i kierunki roz-woju gospodarki z punktu widzenia przyj tych celów na podstawie analizyuwarunkowa wewn trznych i mi dzynarodowych oraz wiedzy na tematmo liwych do zastosowania dla realizacji tych celów � okre lonych rodkówi mechanizmów ekonomicznych�,33

wed ug S. Kurowskiego, �dzia anie pa stwa okre laj ce cele gospodarczei rodki ich realizacji oraz organizuj ce te rodki w procesie gospodarowa-nia w sytuacji gdy pa stwo jest ograniczone w tym dzia aniu przez innepodmioty gospodarcze, wobec których nie ma pe nej dyspozycji oraz gdydzia anie to dokonuje si przez wybór celów alternatywnych celów i ograni-czonych rodków substytucyjnych�,34

wed ug S. Kruszczy skiego, �polityka ekonomiczna jest w szerokim znacze-niu bezpo rednim kierowaniem gospodark narodow przez pa stwo lubpo rednim oddzia ywaniem pa stwa na funkcjonowanie i rozwój tej gospo-darki�,35

wed ug O. Langego, �polityka ekonomiczna polega na wykorzystaniu prawekonomicznych do osi gni cia zamierzonych celów (�). Sposób dzia aniapolityki ekonomicznej polega na wprowadzeniu do rzeczywisto ci przyczyn,które zgodnie z prawami ekonomicznymi wywo uj skutki stanowi ce celpolityki ekonomicznej. Polityka ekonomiczna stawia sobie pewne cele, któ-re zamierza realizowa i pos uguje si pewnymi rodkami, które s u dorealizacji tych celów. Aby te cele osi gn , polityka ekonomiczna musie sipos u y rodkami, które s przyczynami, wywo uj cymi zamierzone celejako skutki. Wymaga to znajomo ci praw ekonomicznych orazich stosowania�,36

wed ug K. Niemczyckiego, �polityk ekonomiczn pa stwa nazywamy inge-rencj rz du w procesy produkcji i podzia u wytworzonych dóbr oraz kon-sumpcji�,37

31 J. Kaja, Polityka gospodarcza. Wst p do teorii, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 1999,s. 11; J. Kaja, Zarys polityki gospodarczej, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 1994, s. 7.

32 A. Karpi ski, Co warto wiedzie o polityce gospodarczej rz dów, ORGMASZ, Warsza-wa 1997, s. 35.

33 Ibidem. Por. równie : A. Karpi ski, Zakres interwencji pa stwa we wspó czesnych gospodar-kach rynkowych, Ossolineum, Wroc aw-Warszawa-Kraków 1992, s. 41; przyt. za: J. Bis, W.Zawadzki (red.), Polityka�, op. cit., s. 10.

34 S. Kurowski, Polityka gospodarcza PRL. Uj cie modelowe. Cele, zasady, metody. Analizakrytyczna, Editions Spotkania, Warszawa 1990, s. 13.

35 S. Kruszczy ski, Planowanie gospodarki narodowej i elementy polityki ekonomicznej, PWE,Warszawa 1975, s. 15; cyt. za: J. Bis, W. Zawadzki (red.), Polityka�, op. cit., s. 10.

36 O. Lange, Ekonomia polityczna, t. I, PWN, wyd. VIII, Warszawa 1978, s. 129.37 K. Niemczycki, Ekonomia, PRET, Warszawa 1996, s. 287.


wed ug M. Nasi owskiego, �dzia alno pa stwa lub innego organu publicz-nego, zmierzaj ca do osi gni cia konkretnych celów spo eczno-ekonomicznych w ci le okre lonych warunkach i okre lonym horyzoncieczasu�,38

wed ug T. Or owskiego, �dzia anie pa stwa lub innego organu publicznego,zmierzaj ce do osi gni cia konkretnych celów spo eczno-ekonomicznychw okre lonych warunkach i okre lonym czasie�,39

wed ug B. Prandeckiej, �polityka ekonomiczna jest nauk o umiej tno cikierowania oraz sterowania procesami i zjawiskami gospodarczymi (�),o umiej tno ciach oddzia ywania na bieg spraw gospodarczych w odpo-wiednim kierunku�,40

wed ug K. Secomskiego, �dzia alno pa stwa polegaj ca na okre laniubie cych i perspektywicznych celów spo eczno-gospodarczych oraz ichrealizacji w oparciu o poznane prawa spo eczno-ekonomiczne oraz za po-moc metod i rodków wynikaj cych z zasady racjonalnego gospodarowa-nia�,41

wed ug Wielkiej Internetowej Encyklopedii Multimedialnej, �ogó dzia a(pa stwa) rz du maj cych na celu stymulowanie procesów gospodarczychzgodnie z celami ogólnogospodarczymi i ogólnospo ecznymi�,42

wed ug B. Winiarskiego, � wiadome oddzia ywanie w adz pa stwowychna gospodark narodow � na jej dynamik , struktur i funkcjonowanie,na stosunki ekonomiczne w pa stwie oraz na jego relacje z zagranic �.43

W literaturze zagranicznej, polityka gospodarcza: wed ug s ownika encyklopedycznego �Gospodarka rynkowa i planowa�,

to cz polityki pa stwa, która �obejmuje ca o rodków skierowanych naporz dkowanie, wp ywanie lub bezpo rednio anga owanie si w aktywnogospodarcz w danym obszarze (regionalnym, narodowym, mi dzynarodo-wym) lub bran y (sektorze)�,44

38 M. Nasi owski, System rynkowy. Podstawy mikro- i makroekonomii, Key Text, wyd. III,Warszawa 1994, s. 19.

39 T. Or owski, Nowy leksykon ekonomiczny, Oficyna Wyd. Graf-Punkt, Warszawa 1998, s. 36.40 B. Prandecka, Przedmiot zainteresowa i bada polityki ekonomicznej, [w:] B. Prandecka

(red.), Wybrane zagadnienia polityki spo eczno-ekonomicznej, �Studia Ekonomiczne INEPAN� nr 6, Warszawa 1984, s. 13; cyt. za: B. Winiarski, Polityka gospodarcza, PWN, War-szawa 1999, s. 20-21.

41 K. Secomski, Elementy polityki gospodarczej, PWE, wyd. 2, Warszawa 1972, s. 26.42 Wielka Internetowa Encyklopedia Multimedialna, wersja 2.03, www.man.encyklopedia.pl,

26 listopada 1998.43 B. Winiarski (red.), Polityka ekonomiczna, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wro-

c awiu, wyd. III, Wroc aw 1996, s. 12; B. Winiarski (red.), Polityka gospodarcza, PWN, War-szawa 1999, s. 17.

44 Marktwirtschaft und Planwirtschaft: ein enzyklopädisches Wörterbuch, K G Saur, München-London-New York-Paris 1992, S. 860.

http://www.man.encyklopedia.pl


wed ug J. Brémond, M.-M. Salort, to �zespó zabiegów podejmowanychprzez pa stwo lub spo eczno ci lokalne dla podtrzymania dzia alno ci go-spodarczej�,45

wed ug encyklopedii Brockhausa, �jako cz (praktycznej) polityki,jest kolektiwum dla wszystkich kroków pa stwa zmierzaj cych do wp ywuna ad gospodarczy (system gospodarczy), obieg gospodarczy i strukturgospodarcz �,46

wed ug A. Hermanna, to �ca o (kroków) rodków politycznych, które przyograniczonych rodkach z powodzeniem oddzia ywaj na wytwarzanie i po-dzia dóbr i us ug�,47

wed ug U. Teichmanna, �ca o rodków pa stwowych, które skierowane sna uporz dkowanie ycia gospodarczego i wp ywanie na nie w my l okre-lonych celów�,48

wed ug J. Tinbergena, w najszerszym znaczeniu �zawiera ca materi teoriiekonomicznej (�). Ta polityka gospodarcza jest skierowana na maksymali-zacj zwyk ych funkcji satysfakcji ekonomicznej (ophelmity functions).W w szym znaczeniu mo emy ograniczy znaczenie terminu �polityka go-spodarcza� do zachowania grup zorganizowanych, takich jak zwi zki zawo-dowe, organizacje rolnicze czy przemys owe itp. Tutaj przedmiotem opty-malizacji s kolektywne funkcje satysfakcji ekonomicznej. W swoim najbar-dziej specyficznym i najbardziej trafnym znaczeniu poj cie polityki gospo-darczej b dzie odnosi o si jednak do rz dów.�,49

wed ug E. Tuchtfeldta, �oznacza 1. praktyk postaci politycznych w zakresiegospodarki i 2. naukowe zajmowanie si t praktyk �,50

wed ug A. Wolla, �w poszerzonym znaczeniu s owa dzia alno pa stwowaw obszarze gospodarczym. W inny sposób mówi si przyk adowo o politycewewn trznej, zagranicznej, kulturalnej.�51

wed ug H. Bartlinga i F. Luziusa, �polityka gospodarcza próbuje znaleodpowied na pytanie: co jest mo liwe do zrealizowania i jak dadz si zre-alizowa okre lone cele?�,52

wed ug leksykonu Gablera, �do polityki gospodarczej zalicza si aktywnoinstancji pa stwa, która b d c skierowan na politycznie okre lone cele,ma kszta towa i zapewnia ad gospodarczy (Ordnungspolitik), jak równie

45 J. Brémond, M.-M. Salort, Odkrywanie ekonomii, PWN, Warszawa 1994, s. 179.46 Brockhaus Enzyklopädie, Brockhaus, 19. Auflage, 24. Band, Mannheim 1994, s. 262.47 A. Hermann, Wirtschaftspolitik und Regierungssystem der Bundesrepublik Deutschland. Eine

Einführung, Bundeszentrale für politische Bildung, 3. Auflage, Bonn 1995, s. 20.48 U. Teichmann, Wirtschaftspolitik, Verlag Vahlen, 4. Auflage, München 1993, S. 346-347.49 J. Tinbergen, On the Theory of Economic Policy, North-Holland Publishing Company, 4th ed.,

Amsterdam 1966, p. 1.50 Handwörterbuch der Wirtschaftswissenschaft (HdWW), Gustav Fischer, Stuttgart und New

York, J. C. B. Mohr (Paul Siebeck), Tübingen, Vandenhoeck&Ruprecht, Göttingen undZürich, 1992, 9. Band, s. 179.

51 A. Woll, Wirtschaftspolitik, Verlag Franz Vahlen, 2. Auflage, München 1992, s. 3.52 H. Bartling, F. Luzius, Grundzüge der Volkswirtschaftslehre, Verlag Franz Vahlen, 10. Aufla-

ge, München 1993, s. 11.


w przypadku gospodarki zorientowanej rynkowo mie wp yw na struktur(polityka strukturalna), obieg i wyniki podzia u pracy procesów gospodar-czych (polityka alokacyjna, stabilizacyjna, podzia owa; równie okre lanejako polityka procesowa)�,53

wed ug �The Economist�, �zestaw planów dochodów i wydatków publicz-nych, cznie ze zgodnymi z nimi zadaniami dotycz cymi deficytu bud eto-wego, zaci gania kredytów i wzrostu poda y pieni dza�.54

Podstawowe cechy polityki gospodarczej

Prowadz c studia nad literatur przedmiotu mo na zauwa y brak jed-nolitej, powszechnie zaakceptowanej definicji polityki gospodarczej. Wyst pujedu a ró norodno w pojmowaniu jej zakresu, elementów sk adowych,itp. Poni ej zostan one zebrane, by zako czy rozwa ania wyborem jednejz definicji, b d skonstruowaniem takiej, która czy aby elementy, wyst puj -ce w du ej cz ci z nich.

Polityka gospodarcza jako praktyka i teoria

Zanim przejd do analizy definicji nale y zauwa y powszechnie przyj tyw literaturze krajowej i zagranicznej dychotomiczny podzia tej dziedziny.55

Ma to du e konsekwencje metodologiczne, które zostan pó niej omówione.Tak wi c wyst puje podzia polityki gospodarczej na: praktyk � czyli zjawisko kszta towania przez w adze pa stwa po danego

przez nie stanu gospodarki, teori � czyli dyscyplin naukow opisuj c i obja niaj c t praktyk .56

Zatem pierwszy aspekt polityki gospodarczej traktuje zachodz ce w pa -stwie wydarzenia polityczne oddzia ywuj ce na gospodark jako zjawisko,57

które jest obiektem poznawczym w drugim aspekcie. U Kurowskiego politykagospodarcza wyst puje jako �dzia alno � (co w niniejszej pracy równoznacznejest praktyce polityki gospodarczej): �przedmiotem nauki zwanej polityk go-spodarcz jest polityka gospodarcza jako dzia alno . A zatem okre lenie

53 Gabler Wirtchaftslexikon, Gabler, 13. Auflage, Wiesbaden 1992, s. 3822.54 �The Economist�, 29 czerwca 1985, s. 35; cyt. za: A. Karpi ski, Co warto wiedzie o polityce

gospodarczej rz dów, ORGMASZ, Warszawa 1997, s. 36.55 O podziale tym mo e wiadczy te np. tytu corocznej Ogólnopolskiej Konferencji Katedr

Polityki Gospodarczej: �Polityka gospodarcza w teorii i praktyce�. Por. równie :Handwörterbuch der Wirtschaftswissenschaft (HdWW), Gustav Fischer, Stuttgart und NewYork, J. C. B. Mohr (Paul Siebeck), Tübingen, Vandenhoeck&Ruprecht, Göttingen undZürich, 1992, 9. Band, s. 149.

56 Patrz: J. Kaja, Zarys �, op. cit., s. 7.57 Sformu owanie �zjawisko� pochodzi z ksi ek: J. Kaja, Zarys polityki gospodarczej, Oficyna

Wydawnicza SGH, Warszawa 1994; J. Kaja, Polityka gospodarcza, op. cit.


przedmiotu polityki gospodarczej jako nauki musi prowadzi do okre leniapolityki gospodarczej jako dzia alno ci.�58 Co oznacza, e przedmiotem teoriipolityki gospodarczej jest jej praktyka. B. Winiarski, jak i wielu innych auto-rów59, równie w ten sposób pojmuje te poj cia i definiuje teori (nauk ) polity-ki gospodarczej nast puj co: �nauka polityki ekonomicznej jest dyscyplinnaukow zajmuj c si badaniem form, celów, narz dzi i sposobów oddzia y-wania pa stwa na spo eczny proces gospodarczy.�60

W literaturze niemieckiej wyst puj nast puj ce okre lenia polityki go-spodarczej tego aspektu: nauka, teoria, teoretyczna, podstawy (za o enia)polityki gospodarczej. Natomiast w literaturze anglosaskiej, zw aszcza amery-ka skiej, rzadko wyst puje w ogóle poj cie polityki gospodarczej, a jeszczerzadziej jej teorii. Wynika to mo e z do g boko zakorzenionych pogl dówliberalnych, które czasem wr cz neguj potrzeb prowadzenia polityki gospo-darczej. Pogl dy takie nie s ju tak powszechne we Francji. Natomiastw Niemczech polityka gospodarcza jest uwarunkowana strukturalnie zapisemkonstytucyjnym o �spo ecznej gospodarce rynkowej�, co w pewien sposóbwymusi o rozwój teorii polityki gospodarczej. Taki zapis jest równie w polskiejkonstytucji, lecz nie zosta o dot d sprecyzowane, jaki kszta t ma mie takisystem w naszych warunkach. Nie wykszta ci si jeszcze polski model politykigospodarczej, a tymczasem sposób jej uprawiania musi by dostosowanydo przysz ych konsekwencji wej cia do Unii Europejskiej, a tak e do wymogówprocesów wyst puj cych we wspó czesnej gospodarce wiatowej (globaliza-cja, walka konkurencyjna mi dzy pa stwami, w tym na poziomie polityki go-spodarczej, kszta towanie si spo ecze stwa i gospodarki informacyjnej61).

Na marginesie wyja nie mo na te stwierdzi , e osoby kszta tuj cepolityk gospodarcz w jej praktycznym aspekcie s obiektem analizy na-ukowców zajmuj cych si drugim aspektem omawianej dziedziny.62 Obiegrupy osób nale y nazwa politykami gospodarczymi, jednak z rozró nie-niem na teoretyków i praktyków.

58 S. Kurowski, op. cit., s. 12.59 Spo ród autorów polskich odmienny pogl d reprezentuje dr Andrzej Eckhardt (Uniwersytet

Wroc awski), w wyg oszonym na IV Konferencji Katedr Polityki Gospodarczej zorganizowanejprzez Katedr Polityki Gospodarczej SGH we wrze niu 1999 r. w Jadwisinie k. Serocka.Odmawia on nauce o praktyce polityce gospodarczej miana teorii, gdy �nie ma czystej kate-gorii polityki gospodarczej, która nie wyst powa aby w ogólnej teorii ekonomii�; wi c je li niemo na udowodni odr bnego wiata kategoralnego, to nie mo na mówi o odr bno ci dzie-dziny nauk, czyli teoria polityki gospodarczej nie istnieje.

60 B. Winiarski, Polityka gospodarcza, op. cit., s. 19.61 K. Piech, Perspektywy polityki gospodarczej w dobie nowej gospodarki, [w:] Wp yw otoczenia

na zarz dzanie i finansowanie przedsi biorstw. Cz II. Przedsi biorstwo wobec wyzwaprzysz o ci, Katedra Polityki Gospodarczej SGH, Warszawa 2001, s. 17-28.

62 Przyk ad ten autor zawdzi cza prof. zw. dr hab. Janowi Kaji, który przedstawi nast puj cyprzypadek (autentyczny): teoretyk polityki gospodarczej, którym mo e by przyk adowo na-ukowiec specjalizuj cy si w tej dziedzinie, mo e sta si praktykiem polityki gospodarczej,gdy zaczyna pe ni funkcje polityczne (w ramach w adzy wykonawczej) i móc przezto kszta towa stan i zjawiska gospodarcze. Staje si zatem obiektem bada teoretyków po-lityki gospodarczej (np. innych specjalistów tej samej dziedziny). Por. J. Kaja, Polityka go-spodarcza �, op. cit., s. 19.


Cechy praktyki i teorii polityki gospodarczej

Dokonuj c przegl du definicji mo na zauwa y ich ró norodno . Wartezastanowienia jest, czy istnieje pewien nurt definicyjny, pozwalaj cy na przyj -cie takiego okre lenia polityki gospodarczej, które mog oby czy wcze niejprzedstawione. Mo na przypuszcza , e istniej cechy wiadcz ce o podo-bie stwie tych definicji, przynajmniej je li chodzi o polsk literatur , co pozwo-li o by zrealizowa te zamierzenie. Warto te uwzgl dni dokonania zagranicz-ne, zw aszcza niemieckie,63 by ewentualnie w czy pewne charakterystycznecz ci sk adowe do tej ogólnej definicji.

Celem ca ej analizy, której wyniki zosta y przedstawione poni ej (tab. 1),by a próba opracowania definicji polityki gospodarczej (zw aszcza w jej aspek-cie praktycznym). Przyj tym kryterium by a cz sto wyst powania poszcze-gólnych elementów.64

Metod obran do jej przeprowadzenia jest rozbiór zda na cz cisk adowe, lecz nie pod wzgl dem gramatycznym, a znaczeniowym.65 Spo-ród przytoczonych 29 definicji, odrzucone zosta y na wst pie cztery.66 Z po-

wodu do du ej odr bno ci, wyodr bnione zosta y definicje zagraniczne.Analiza oparta by a na elementach, które znaczeniowo � zdaniem autora �powtarza y si lub powinny wyst powa . Wyst powa y definicje, które zawie-ra y wi cej ni jeden element nale cy do tej samej kategorii, co zosta o za-znaczone (wykropkowane, lub wypunktowane � je li wi za y si z odpowied-nimi elementami innej kategorii). Je eli by y one podobnego znaczenia,nie by y �podwójnie� liczone. W przedstawionych wynikach pomini te zosta ymniej istotne (czyt.: rzadziej wyst puj ce).

Z przeprowadzonej analizy definicji (tab. 3) wynikaj nast puj ce cechypolityki gospodarczej w jej uj ciu praktycznym:

63 Kontekst historyczno-ustrojowy kszta towania si tych definicji by odmienny. W inny sposóbewoluowa a teoria polityki gospodarczej w Polsce i w krajach o d u szej tradycji wolnorynko-wej. Wymaga o by jednak zastanowienia si i zbadania, czy mo na mówi o polskiej szkolepolityki gospodarczej, rozwijaj cej si raczej niezale nie od pot nego dorobku niemieckie-go, ale pod wp ywem J. Galbraitha, J. Kornaia, J. Tinbergena oraz makroekonomistów an-glosaskich, przy czym te bazuj c na dorobku okresu PRL. Jest to do niezwyk a mieszan-ka, mog ca twórczo wp ywa na dalszy dorobek innych krajów, cho polityka gospodarczaw Polsce jeszcze nie jest tak rozwini ta jak w Niemczech (patrz c chocia by po ilo ci pod-r czników o nak adzie ogólnokrajowym i ich wyda ).

64 Mo na kwestionowa przyj cie takiego kryterium, jednak � zdaniem autora � mo e by onouzasadnione. Wi kszo przytoczonych definicji pochodzi a ze róde autorstwa znanychpolskich i zagranicznych naukowców, w tym wybitnych specjalistów omawianej dziedziny(np. laureat nagrody Nobla).

65 Obranie takiej metody mo e by wad analizy ze wzgl du na niekoniecznie umiej tne jejzastosowanie, gdy metodyka ta pochodzi z innej dziedziny nauki, przeniesionej akurat donauk ekonomicznych za pomoc heurystycznej techniki analogii. Do innych mo liwych wadzaliczy mo na: do ma wci liczb definicji, mo liwe b dy lub nie cis o ci w ich t uma-czeniu, wady w asne definicji, trudno w podziale kategoralnym ich elementów.

66 Jedna z nich (nr 14) by a zbyt zbli ona i najprawdopodobniej wynika a z def. nr 13. Definicjenr 25 i 27 nie spe nia y wymogów, a nr 29 zawiera a zbyt ma o elementów do analizy.


polityk gospodarcz kszta tuje pa stwo (tj. jego w adze, w tym rz d) i jegoorgany w sposób wiadomy, bezpo redni (lub po redni);

polityka gospodarcza to oddzia ywanie, wp ywanie pa stwa na gospodark(w tym gospodarcze: procesy, zjawiska, wydarzenia), lub w inny sposóbkszta towanie jej; b d � jak to jest wzmiankowane w zagranicznej literatu-rze � ca o rodków (zabiegów) maj cych na celu ww. zabiegi;

pa stwo oddzia uje na gospodark by osi gn cele; zmienia , stymulowai racjonalizowa dzia alno gospodarcz ;

polityka gospodarcza i jej cele zwi zane s z okre lonym, unikalnym dladanego kraju kontekstem historycznym, instytucjonalnym, spo ecznym i in-strumentalnym (przy wykorzystaniu dost pnych narz dzi i rodków), zwa-nym uwarunkowaniami wewn trznymi i zewn trznymi;

oddzia ywanie to oparte jest na prawach ekonomicznych oraz zachodziw okre lonym czasie.

Nie jest to oczywi cie pe ny opis, a tylko taki, który wynika z analizy pre-zentowanych definicji.67 Wyró ni nale y jedn z nich, która � mimo, e znacz-nie odbiega od innych � zas uguje na przytoczenie. Jej autorem jest J. Tinber-gen. Wed ug niego, polityka gospodarcza jest skierowana na maksymalizacjfunkcji satysfakcji ekonomicznej, a do jej podmiotów zalicza nie tylko rz dy,lecz inne grupy zorganizowane (np. zwi zki zawodowe). Ostatni pogl d jestcoraz cz ciej spotykany. Natomiast pierwszy, jest raczej typu normatywnego:praktyka polityki gospodarczej powinna by skierowana na maksymalizacjsatysfakcji ekonomicznej spo ecze stwa, gdy tymczasem cz sto ogranicza sito do cz ci spo ecze stwa.68

Zanim przejd do dalszej analizy i wyboru (lub skonstruowania) definicjipolityki gospodarczej, nale y po raz kolejny przej do podzia u tej dziedzinyna teori i praktyk . Pozwoli to na precyzyjne sformu owanie obszaru poj cio-wego.

Zatem polityka gospodarcza jako teoria, cechuje si dodatkowo obiek-tywno ci . Oznacza to niezale no kszta towania polityki gospodarczejod wp ywu na ni jej badaczy (por. przyk ad teoretyków i praktyków polityki

67 Wed ug Secomskiego, �Polityka ekonomiczna (�): bada ycie gospodarcze w jego dynamicznym rozwoju; okre la cele i wyznacza zadania rozwojowe; wskazuje i zapewnia rodki realizacji tych zada ; ustala metody wykonawcze i drogi wiod ce do osi gni cia wyznaczonych celów.�

Por. K. Secomski, Elementy �, op. cit., s. 21.68 Zupe nie inn spraw jest rozstrzygni cie, na ile polityka pa stwa powinna by zdominowana

przez polityk gospodarcz , a jak bardzo ma uwzgl dnia cele polityki spo ecznej. Wspo-mnie tu mo na has o stoj ce na biurku prezydenta Stanów Zjednoczonych Billa Clintona:�po pierwsze gospodarka, g upcze�. Równie by y szef ekonomistów Banku wiatowegoi doradca szefa Banku oraz prezydenta Clintona, jeden z znanych wspó cze nie ekonomi-stów wiata, Joseph Stiglitz nawo ywa do zmiany priorytetów, w tym prowadzenia �globaliza-cji z ludzk twarz � (globalisation with a human face). Notabene za krytyk post powaniaMFW i B zosta zwolniony z pracy (w listopadzie 1999 r. dymisja ze stanowiska chiefeconomist Banku, a w maju 2000 r. � z funkcji doradcy).


gospodarczej). B. Winiarski pisze, i tak rozwa ana polityka gospodarcza�zajmuje si w du ym zakresie metodologi przygotowania, podejmowaniai realizowania decyzji organów pa stwowych w sferze ich oddzia ywania nagospodark , w tym równie problematyk metod i technik prognozowania orazplanowania gospodarczego�.69 Nale y zauwa y , i w ostatnich latach nast -pi o przesuni cie rodka ci ko ci od planowania rozwoju gospodarczego,w kierunku jego prognozowania. Zmiany polityczno-gospodarczo-spo ecznedoprowadzi y do obecnie istniej cej sytuacji, kiedy nie jest popularne zajmo-wanie si planowaniem, mimo e jest to nieodzowny element polityki ka dejsprawnie funkcjonuj cej jednostki gospodaruj cej � nie tylko przedsi biorstwa,ale i pa stwa.

Podsumowanie � sokratyczna definicja polityki gospodarczej

W niniejszym tek cie dokonany zosta opis znaczenia (i genezy) s owai poj cia polityki gospodarczej. Tam, gdzie autor uzna za konieczne, przepro-wadzona zosta a analiza, której celem mia o by zdefiniowanie (równiena podstawie krótkiej charakterystyki) tego poj cia.

W wyniku przeprowadzonych rozwa a wyda o si , e sensowne b dzierozgraniczenie w definicji polityki gospodarczej aspektów teorii i praktyki. Opie-raj c si na przedstawionym wcze niej podziale, spróbowa mo na dokonadefinicji.

Teoria polityki gospodarczej to dyscyplina naukowa, której celem jestopisanie i wyja nienie jej przedmiotu, którym jest praktyka polityki gospodar-czej, przez m.in. jej teoretyków przy dost pnych danych, informacjach orazmetodologii. Wad tej definicji jest niejednoznaczne okre lenie podmiotu orazwymóg zdefiniowania przedmiotu. Nie jest to jednak usterk , która mog abydecydowa o odrzuceniu, a jedynie konieczno ci uzupe nienia definicji.

Czym jest teoria polityki gospodarczej w porównaniu do praktyki? Odpo-wied na powy sze pytanie spróbowa mo na odnale analizuj c poni szezestawienie.

Rys. 2. Wybrane elementy praktyki i teorii polityki gospodarczej

POLITYKA GOSPODARCZA

element praktyka teoriapodmiot: pa stwo teoretycy polityki gospodarczej70

69 B. Winiarski (red.), Polityka gospodarcza, op. cit., s. 22.70 Czasem równie (szczególnie w krajach anglosaskich) ekonomi ci, zw aszcza makroekono-

mi ci.


przedmiot: gospodarka praktyka polityki gospodarczejcel: osi gni cie zamie-

rzonych celów opisanie, systematyzacja i wyja nienie

praktyki polityki gospodarczejnarz dzia: instrumenty prawne i

inne71 opis jako ciowy i ilo ciowy, analiza

pomiarów (analiza statystyczna), na-rz dzia ilo ciowe (ekonometryczne)

uwarunko-wania:

wewn trzne i ze-wn trzne,

doktrynalne72

dost pno informacji (danych), obec-ny stan rozwoju dziedziny, ogranicze-nia w asne badacza73

metodologia: brak74 zgodna z metodologi nauk spo ecz-nych (w tym ekonomii)75

Po przeprowadzonej analizie mo na z du ym stopniem pewno ci okre-li przedmiot i podmioty praktyki polityki gospodarczej. Natomiast wyst puje

wiele zda na temat celów i ich przes anek, ma a liczba opinii nt. jak oddzia y-waj podmioty polityki gospodarczej oraz czym? Uniemo liwia to jednoznacz-ne okre lenie tych elementów, pojawiaj cych si w definicjach, zatem wartychuwzgl dnienia w definicji. Zdaniem autora, rozwi zaniem, które umo liwi o bypo czenie tych elementów jest sformu owanie ogólnej, finalnej definicji, któ-ra nie okre la aby dok adnie polityki gospodarczej, natomiast wymaga abyjednak definicji posi kowych uzupe niaj cych j . Definicja ta to: praktyka politykigospodarczej to wiadome oddzia ywanie jej podmiotów na gospodark zapomoc okre lonych narz dzi i rodków, s u ce do osi gni cia za o onychprzez jej podmioty celów w oparciu o prawa ekonomiczne, w ramach okre lo-nych uwarunkowa wewn trznych i zewn trznych.76

71 Zalicza si do nich te oddzia ywanie przez perswazj oraz polityki szczegó owe (narz dzio-we).

72 B d te uwarunkowania ekonomiczne w sensie economics. Jest to nazwa jednak zbytmyl ca i kojarzy si mo e z nak adami finansowymi, a nie teori ekonomii.

73 Do tych ogranicze zaliczy mo na by posiadany aktualnie stan wiedzy, umiej tno ci,mo liwo ci nak adów czasu pracy, itd.

74 Metodologia, to nauka o metodach. Ka da nauka wykszta ca w asn metodologi . Praktykapolityki gospodarczej nie jest natomiast nauk .

75 Polityka gospodarcza nie wykszta ci a w asnej metodologii. Korzysta w tym zakresie z dorob-ku innych nauk. Wnioskowa mo na by by o, e nie istnieje teoria polityki gospodarczej. Wy-kraczanie jej jednak poza obszar metodologii ekonomii sugerowa mo e, e albo politykagospodarcza nie jest cz ci nauk ekonomicznych, albo mo e wykszta ci (o ile jeszcze nieistnieje) w asn metodologi .

76 Dla skrócenia nazwy i zgodnie z zaprezentowanymi definicjami mo na przyj , e by a by todefinicja polityki gospodarczej. Wymaga ona okre lenia podmiotów (którymi s nie tylko or-gany czy w adze pa stwa), przedmiotu, celów, narz dzi i rodków, uwarunkowa polityki go-spodarczej.


Tab. 1. Definicja polityki gospodarczejDefiniendum Definiendis

Teoria politykigospodarczej

dyscyplina naukowa, której celem jest opisanie i wyja nienie jejprzedmiotu, którym jest praktyka polityki gospodarczej, przez jejteoretyków przy dost pnych informacjach (danych) oraz meto-dologii.

Praktyka politykigospodarczej

wiadome oddzia ywanie jej podmiotów na gospodark za po-moc okre lonych narz dzi i rodków, s u ce do osi gni ciaza o onych przez jej podmioty celów w otoczeniu uwarunkowadoktrynalnych, wewn trznych i zewn trznych.

Prawa ekonomiczne s jednymi z wa niejszymi przes ankami decyzji po-lityków gospodarczych. Zgodnie z wyst puj cymi niekiedy w literaturze sfor-mu owaniami, zaliczy by je mo na do uwarunkowa ,77 co zosta o uczynione.Do analizy polityki gospodarczej nale a oby uwzgl dni jeszcze odcinek czasu,którego ona dotyczy, gdy polityka gospodarcza nie jest zjawiskiem statycz-nym, lecz dynamicznym, a wi c zmienia si .

Podsumowuj c rozwa ania, dla zdefiniowania poj cia �polityka gospo-darcza� niezb dny jest podzia u tej dziedziny nauki na dwa aspekty: teoretycz-ny i praktyczny. Nast pnie mo na je zdefiniowa . Wyniki analizy definicjiprzedstawione zosta y w tab. 1, prezentuj c na podstawie analizy przytoczo-nych definicji, roz o onych na sk adowe (tab. 2) oraz pogrupowane (tab. 3)�sokratyczne definicje polityki gospodarczej�.78

Bibliografia:

1. Bankowicz M. (red.), S ownik polityki, Wiedza Powszechna, Warsza-wa 1996.

2. Bartling H., Luzius F., Grundzüge der Volkswirtschaftslehre, Verlag FranzVahlen, 10. Auflage, München 1993.

3. Bis J., Zawadzki W. (red.), Polityka gospodarcza, Wyd. �Ekstat�, Szcze-cin 1999.

4. Bosiakowski Z., A. S awi ski, B. Wo niak, Polityka ekonomiczna, PWN,Warszawa 1988.

5. Brémond J., Salort M.-M., Odkrywanie ekonomii, PWN, Warszawa 1994.6. Brockhaus Enzyklopädie, Brockhaus, 19. Auflage, 24. Band,

Mannheim 1994.

77 Tu: doktrynalnych lub inaczej: ekonomicznych, lecz przy niejasnym u ywaniu s owa �ekono-miczny� w j zyku polskim, autor zastosowa poj cie �uwarunkowa doktrynalnych� (a nie�uwarunkowa ekonomicznych�), w sensie doktryn ekonomicznych, a nie politycznych.

78 By by ca kowicie obiektywnym odnotowa nale y, e obydwie definicje powsta y pod wp y-wem pogl dów i opinii profesora Jana Kaji (por. def. nr 6).


7. wikli ski H. (red.), Polityka gospodarcza, Wydawnictwo UniwersytetuGda skiego, wyd. II, Gda sk 1997.

8. Encyklopedia politologii: teoria polityki, Kantor Wydawniczy Zakamycze,Kraków 1999.

9. Fajferek A. (red.), Polityka ekonomiczna, Wyd. Akademii Ekonomicznejw Krakowie, Kraków 1999.

10. Gabler Wirtchaftslexikon, Gabler, 13. Auflage, Wiesbaden 1992.11. Handwörterbuch der Wirtschaftswissenschaft (HdWW), Gustav Fischer,

Stuttgart und New York, J. C. B. Mohr (Paul Siebeck), Tübingen,Vandenhoeck&Ruprecht, Göttingen und Zürich, 1992, 9. Band.

12. Hermann A., Wirtschaftspolitik und Regierungssystem der BundesrepublikDeutschland. Eine Einführung, Bundeszentrale für politische Bildung,3. Auflage, Bonn 1995.

13. Kaja J., Polityka gospodarcza. Wst p do teorii, Oficyna Wydawnicza SGH,Warszawa 1999.

14. Kaja J., Zarys polityki gospodarczej, Oficyna Wydawnicza SGH, Warsza-wa 1994.

15. Karpi ski A., Co warto wiedzie o polityce gospodarczej rz dów,ORGMASZ, Warszawa 1997.

16. Kruszczy ski S., Planowanie gospodarki narodowej i elementy politykiekonomicznej, PWE, Warszawa 1975.

17. Kurowski S., Polityka gospodarcza PRL. Uj cie modelowe. Cele, zasady,metody. Analiza krytyczna, Editions Spotkania, Warszawa 1990.

18. Lange O., Ekonomia polityczna, PWN, t. I � wyd. VIII, Warszawa 1978.19. Marktwirtschaft und Planwirtschaft: ein enzyklopädisches Wörterbuch, K G

Saur, München-London-New York-Paris 1992.20. Nasi owski M., System rynkowy. Podstawy mikro i makroekonomii, Key

Text, wyd. III, Warszawa 1994.21. Niemczycki K., Ekonomia, PRET, Warszawa 1996.22. Or owski T., Nowy leksykon ekonomiczny, Oficyna Wyd. Graf-Punkt, War-

szawa 1998.23. Secomski K., Elementy polityki gospodarczej, PWE, wyd. 2, Warsza-

wa 1972.24. Stachak S., Wst p do metodologii nauk ekonomicznych, KiW, Warsza-

wa 1997.25. Teichmann U., Wirtschaftspolitik, Verlag Vahlen, 4. Auflage, Münche-

n 1993.26. Tinbergen J., On the Theory of Economic Policy, North Holland Publishing

Company, 4th ed., Amsterdam 1966.27. Webster�s Encyclopedic Dictionary, Canadian Edition, New York 1988.28. Winiarski B. (red.), Polityka ekonomiczna, Wydawnictwo Akademii Ekono-

micznej we Wroc awiu, wyd. III, Wroc aw 1996.29. Winiarski B. (red.), Polityka gospodarcza, PWN, Warszawa 1999.30. Woll A., Wirtschaftspolitik, Verlag Franz Vahlen, 2. Auflage, München 1992.


Aneks

Tab. 2. Cz ci sk adowe wybranych definicji polityki gospodarczej

lp. jak? kto? co robi? na co dzia-a?, co? po co? czym? z czego

wynika?

1. wia-domie

pa stwo dzia alno wyznaczeniecelów i za-da gospo-darczych

ustalenierodków i

metod ichrealizacji

warunkispo ecznoustrojowe itechniczno-ekonomiczne

2. pa stwo kszta tuje ycie gospo-darcze kraju

racjonalizacjaycia gosp.

3. wia-domie icelowo

pa stwo dzia alno przebiegprocesówspo eczno-ekonomicz-nych

prawaekonomiczne

4. okre lacele

okre lametody,rodki i

sposoby

dany systemgospodarczy

osi gni ciecelów polityki

regu y naukekonomicz-nych

5. pa stwo wp ywa,formu uje

okre la

biegwydarzegospodar-czych

warunkiistnieniawyd. gosp.

cele

6. wia-domie

pa stwo oddzia ywa-nie

zjawiskagospodarcze

osi gni cieza o onychcelów

okre l.narz.

za o onecele


7. pa stwo oddzia ywa-nie

tempo,struktura,kierunkirozwojugospodarki

realizacja celów przyj tecele

analizauwarunko-wa wewn

trznych imi dzyna-rodowych

wiedza nt.okre lo-nychrodków i

mechani-zmówekono-micznych

8. aktyw-nie

pa stwo oddzia-ywanie

formu o-wanie

kszta to-wanie

procesygospodar-cze i spo-eczne

cele, rodkiich realiza-cji, priory-tety

postawyjednostko-we i spo-eczne(sprzyjaj -ce p.g.)

9. pa stwo dzia anie organi-

zacja

celegospodar-cze i rodkiich realiza-cjirodki

innepodmiotygospodar-cze

ograni-czonerodki

substytu-cyjne

10. bez-po-red

nio po-

rednio

pa -stwo

kierowa-nie

oddzia-ywanie

gospodar-ka narodowa

funkcjono-wanie irozwójgospodarkinarodowej

11. wykorzy-stanie

stawianie

praw ekono-micznych

celów

osi gni cie(realizacja)zamierzonychcelów

rodki znajomopraw ekonom. i ichstosowania


12. rz d ingerencja procesyprodukcji ipodzia uwytworzonychdóbr orazkonsumpcji

13. pa stwolub innyorganpublicz-ny

dzia alno osi gni ciezamierzonychcelów spo ecz-no-ekonomicz-nych

okre lonewarunki ihoryzontczasu

14. pa stwolub innyorganpublicz-ny

dzia anie osi gni ciekonkretnychcelów spo ecz-no-ekonomicz-nych

okre lonewarunki iczas

15. kierowa-nie, ste-rowanie

oddzia-ywanie

procesy izjawiskagospodar-cze

bieg sprawgospodar-czych

16. pa stwo dzia alnopolegaj cana okre la-niu, realiza-cji

bie ce iperspekty-wiczne celespo eczno-gospodarcze

meto-dy irodki

prawaspo ecz-no-ekono-miczne

zasadaracjonal-nego go-spodaro-wania

17. pa stwo(rz d)

dzia ania procesygospodarcze

stymulowa-nie procesówgospodarczych

cele ogólno-gosp. iogólnospo-eczne

18. wia-domie

w adzepa -stwowe

oddzia ywa-nie

gospodarkanarodowa, jejdynamika,struktura ifunkcjonowa-nie, stosunkiekonomicznew pa stwie,relacje zzagranic


19. bezpo-re

dnio

pa -stwo

porz d-kowanie,wp ywa-nie

anga o-wanie si

aktywnogospodar-cza w da-nym ob-szarze lubbran y

(ca orodków)

20. pa stwolub spo-eczn.lokalne

(zespózabiegów)

podtrzymaniedzia alno cigospodarczej

21. pa stwo wp yw ad i obieggospodar-czy, struk-tura go-spodarcza

(kolekti-wum)

22. wytwarzaniei podzia

dobra ius ugi

(ca orodków

politycz-nych)

ograniczonerodki

23. uporz dko-wanie iwp ywanie

yciegospodar-cze

(ca orodków

pa stwo-wych)

uporz dkowa-nie i wp ywaniena ycie go-spodarcze

okre lonecele

24. grupyzorgani-zowane,rz dy

optymaliza-cja

funkcjasatysfakcjiekonomicznej

25. Nie jest to definicja.26. pa stwo dzia alno obszar

gospodarczy27. Nie jest to definicja, lecz opis poj cia.28. instan-

cjepa stwa

aktyw-no

wp yw

ad gospo-darczy

struktura,obieg iwyniki po-dzia u pra-cy proce-sów go-spodar-czych

kszta towa-nie i zapew-nianie adugospo-darczego

posiadaniewp ywu nastruktur ,obieg i wyni-ki podzia upracy proce-sów gosp.

okre lone ce-le polityczne


29. zestawplanówdochodów iwydatkówpublicznych�

Tab. 3. Najcz ciej wyst puj ce elementy definicji polityki gospodarczej

jak? kto /co? co robi? na co dzia-

a?, co? po co? czym? z czegowynika?

25defi-nicji(pol-skie izagr.)

wia-domie� 3;bezpo-rednio� 2;po-rednio�1

pa stwo(i jegoorgany,w adze)� 18;rz d � 2

dzia alno(oddzia ywa-nie, wp ywa-nie) � 18;kszta towanie(kierowanie)� 4

gospodarka(gospodarcze:procesy,zjawiska,wydarzenia,ycie, itp.) � 16,

w tym zjawiskai procesy gosp.-spo . � 2;cele � 4

osi gni cie(realizacja)celów � 5;stymulowanie(podtrzymanie)dzia alno cigosp. � 2; zmianygosp. (racjonali-zacja, uporz d-kowanie) � 2

narz -dzia irodki

� 3

za o one cele� 6;prawaekonomiczne� 5;ograniczonerodki � 2;

inne uwarun-kowania � 3

7 defi-nicjiza-grani-cznych

bezpo-rednio� 1

pa stwo(rz d)� 6;organiza-cje � 2

porz dkowa-nie (wp ywa-nie) � 4;dzia anie � 1,wytwarzanie� 1

ca o rodków(zabiegów) � 4;gospodarka (jejad, ycie) � 3

zmia-ny gospodarcze �2; podtrzymanie

dzia alno cigospodarczej� 1;satysfakcjonowa-nie spo ecze stwa � 1

okre lonecele � 2;ograniczonerodki � 1

Etymologiczna i sokratyczna definicja polityki gospodarczej

Documents

Transcript of Etymologiczna i sokratyczna definicja polityki gospodarczej