PROBLEMY ROZWOJU POLITYKI

REGIONALNEJ I LOKALNEJ

Zadania, uwarunkowania, dylematy rozwoju regionów

redaktor naukowy

Marian Malicki

Artykuły wydrukowane zostały zgodnie z materiałami dostarczonymi przez Autorów. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za treść, formę i styl artykułów.

Redaktor naukowy Marian Malicki

Recenzent Janusz Soboń

Redakcja techniczna Lidia Kłos Izabela Szarurej-Baran

Projekt okładki Paweł Matuszczyk

© Copyright by Economicus Wszelkie prawa zastrzeżone .

Kopiowanie, przedrukowywanie i rozpowszechnianie całości lub fragmentów niniejszej pracy bez zgody wydawcy zabronione.

ISBN 978-83-60606-35-3

Wydawnictwo Economicus, ul. Obrońców Stalingradu 12, 70-407 Szczecin

Druk i oprawa Drukamia KOZBUR, te!. +48 91 48 20 334

GRAŻY I\: A LESNIEWSKA, GRZEGORZ LEŚN I EWSK l

O SZCZĘŚCIU SŁÓW KILKA. PERSPEKTYWY POSTRZEGANIA SZCZĘŚCIA ... ...... .. 141

PIOTR LASZE WSKI

POMOC REGIONALNA DLA PRZEDSIĘBIORCÓW W KREOWANIU ROZWOJU REGIONALNEGOJ LOKALNEGO . ..... ..... ...... . .... ..... ........ . 149

JUSTYI\:A l UKOMSKA-SZAREK

ZARYS PROBLEMATYKI ZARZĄDZANIA FINANSAMI SAMORZĄDÓW LOKALNYCH W POLSCE ... ... . ..... ..... .. .. . ... 159

JANUSZ MYSZCZYSZYN

NOWE TECHNOLOGIE INFORMATYCZNESZANSĄ ROZWOJU FIRM MSP . .. 167

JÓZEF N i EDŻWIECKI

ZAKAZY l OGRANICZENIA W IM PORCIE LUB EKSPORCIE JAKO ŚRODKI POLITYKI CELNEJ UNII EUROPEJSKIEJ ZWIĄZANE Z OCHRONĄ WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ ... ....... .... ... ............ ..... . ... .. .. .......... ........ .... .... ..... 175

ANNA Nii:'WIADOMSKA

WPŁ YW ZJAW ISKA MIGRACJI NA ROZWÓJ REGIONÓW W POLSCE 187

E MIL RUDOWICZ, JOANNA DYNOWSKA

SUBWENCJE OGÓLNE- MECHANIZMWYRÓWNYWANIA DOCHODÓW BUDŻETOWYCH JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO .. 197

KATARZYNA SiERADZKA

WPŁ YW FUNDUSZY STRUKTURALNYCH UNll EUROPEJSKIEJ NA ROZWÓJ REGIONALNY W POLSCE .. . . ....... ....... ...... .......... . . .... . 207

D OMINIKA SOCHA

ŻYWNOŚĆ REGIONALNAATUTEM ROZWOJU l KONKURENCYJNOŚCI POLSKI W GRONIE PAŃSTW EUROPEJSKICH .... . ... 21 9

E WA SZOSTAK

ANALIZA BARIER W NAWIĄZYWANIU WSPÓŁPRACY PRZEDSIĘBIORSTW l SFERY B+R ....... ... ... ... .. ...... .... ...... .. ... .... . ..... 227

A NDRZEJ SZTANDO

PROGOSPODARCZY OBSZAR POLITYKI EDUKACYJNEJ WŁADZ LOKALNYCH .. 235

GRAŻYNAURHANEK

EFEKTYWNA ABSORPCJA ŚRODKÓW UNIJNYCH l PROBLEMY JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO W ICH UZYSKIWANIU ..... .. 247

MAREK W OJCIECHOWSKI

WYDATKI NA ADMINISTRACJĘ SAMORZĄDOWĄ W POLSCE ... 257

ANDRZEJ SZTANDO Uniwersytet Ekonomiczny wc Wrocławiu

PROGOSPODARCZY OBSZAR POLITYKI

EDUKACYJNEJ WŁADZ LOKALNYCH

1. Lokalna polityka gospodarcza

edukacyjnej władz lokalnych

progospodarczy obszar polityki

Interwencje w procesy rynkowe nie sąjuż od dłuższego czasu wyłączną właściwo­

ścią władz państwowych. Wraz z postępującą decentralizacją władzy, samorządy teryto­

rialne wszystkich szczebli stały się nowymi podmiotami ingerencji w procesy rynkowe.

Zjawisko to nie dotyczy jedynie Polski. Wystąpiło znacznie wcześniej w państwach,

których silnym filarem są terytorialne korporacje samorządowe . Prowadząc właściwą

sobie politykę rozwoju terytorialnego (lokalnego, subregionalnego/ponadlokalnego,

regionalnego) samorząd wpływa na strukturę, tempo i kierunki zmian znajdujących się

na jego obszarze struktur gospodarczych. Decentralizacja władzy musi być więc trak­

towana również jako decentralizacja interwencjonizmu. Pojawia się zatem przesłanka

wzbogacenia tradycyjnych poglądów na temat interwencjonizmu poprzez uzupełnienie

jego zaplecza teoretycznego o płaszczyznę interwencjonizmu samorządowego. Ta

z kolei musi podlegać dalszemu podziałowi zgodnie ze strukturą podziah1 terytorialnego

na interwencjonizm regionalny, subregionalny i lokalny.

W wyjątkowo syntetycznym ujęciu , celem interwencjonizmu rządowego jest przede

wszystkim tworzenie globalnych, makroekonomicznych i mezoekonomicznych warun­

ków dla założonych form rozwoju, odpowiednio, gospodarki międzynarodowej, krajo­

wej i regionalnej . Lokalny interwencjonizm samorządowy (lokalna polityka gospodar­

cza) zmierza natomiast do zmniejszenia wad lokalnych rynków oraz modyfikacji ich

więzi z rynkami ponadlokalnymi, a także do korygowania negatywnych dostosowań

strukturalnych na lokalnych rynkach, tak aby wprowadzić gminę na długofalową ścież­

kę rozwoju1. Tą misję interwencjonizmu samorządowego można skonkretyzować defi­

niując trzy jego cele strategiczne. Pierwszym jest osiągnięcie bezpiecznych, z długo­

okresowego punktu widzenia, struktury funkcjonalnej i struktury zagospodarowania

1 Por. Patrzałek L., Funkcje ekonomiczne samorządu terytorialnego w okresie transfo rma< j i systemowej w Polsce, Prace naukowe nr 7 14 AE we Wrocławiu , Wrocław 1996, s. 129 i n.

Andrzej Sztando

gminy. Cel drugi to długookresowy wzrost globalnych dochodów mieszkańców i bu­

dżetu gminy. Z kolei trzeci cel nakłada warunki brzegowe na dwa poprzednie. Określić

go bowiem można jako dążenie do oparcia długookresowego rozwój przedsiębiorczości

lokalnej na racjonalnym wykorzystaniu zasobów naturalnych. Chodzi tu o przyjęcie

takich zasad osiągania dwóch pierwszych celów strategicznych, które to zasady zagwa­

rantują, iż najcenniejsze ekosystemy gminy nie będą w istotny, tj. nieodwracalny spo­

sób naruszane.

Interwencje władz lokalnych w mechanizmy rynkowe, podobnie jak w przypadku

władz centralnych, opierają się filarach ustawowych. Realizowane są za pomocą zesta­

wu instrumentów, które determinują lub wpływają na decyzje wewnętrznych (lokal­

nych) i zewnętrznych (zlokalizowanych poza obszarem gminy) podmiotów gospodar­

czych oraz innych jednostek i osób związanych z lokalną przedsiębiorczością. Instru­

mentami są także działania służące do kreowania przez władze lokalne ww. instrumen­

tów. Przy użyciu kryteriów podobieństwa można je podzielić na instrumenty przymusu

administracyjnego, oddziaływania ekonomiczno-rynkowego, oddziaływania bezpośred­

niego, pobudzania infrastrukturalnego, koncepcyjno-organizacyjne, informacyjne, po­

znawcze oraz edukacyjne2.

Działania każdego samorządu mogą mieć charakter obligatoryjny lub fakultatywny,

jednak nawet wtedy, gdy przebiegają one według nakreślonych prawem reguł, istnieją

elementy je różnicujące. Mowa tu o charakterystycznym dla każdej władzy lokalnej

zestawie kryteriów, zaangażowaniu, doświadczeniu, kreatywności, metodach działania,

poglądach ekonomicznych i społecznych, a nawet historycznych. W połączeniu z regu­

łami prawa, elementy te tworzą pewne polityki. Konfrontując ten fakt z poszczególnymi

dziedzinami działań samorządu lokalnego możemy wyróżnić m.in. politykę przestrzen­

ną, budżetową, ekologiczną, infrastrukturalną, komunalnej działalności gospodarczej,

gospodarki mieniem gminy, wewnętrzną, zarządzania informacją i politykę edukacyjną.

Działania realizowane w ramach każdej z tych polityk wychodzą poza ramy stymulo­

wania przedsiębiorczości . Niezbędne jest zatem wprowadzenie pojęcia obszaru oddzia­

ływania samorządu na przedsiębiorczość, który jest tym wycinkiem danej polityki lo­

kalnej, i który odnosi się bezpośrednio lub pośrednio do lokalnych lub zewnętrznych

podmiotów gospodarczych. Tak rozumiany obszar jest w stosunku do opisanych wyżej

instrumentów kategorią znacznie szerszą. Obszar tworzy bowiem nie tylko zestaw na-

2 Klasyfikacja ta została zaczerpnięta z publikacji: Sztando A., Gminne instrumenty kształtowania rozwo­ju lokalnych podmiotów gospodarczych, Samorząd Terytorialny 7-8/99, s. 79-l 08.

236

Progospodarczy obszar polityki edukacyjnej władz lokalnych

rzędzi, ale i metod oraz kryteriów ich stosowania. W efekcie wyodrębnić możemy

dziewięć nierozłącznych obszarów oddziaływania samorządu lokalnego na lokalną sferę

przedsiębiorczości: obszar polityki przestrzennej, obszar polityki budżetowej, obszar

polityki ekologicznej, obszar polityki infrastrukturalnej, obszar polityki komunalnej

działalności gospodarczej, obszar polityki gospodarki mieniem gminy, obszar polityki

wewnętrznej, obszar polityki zarządzania informacją oraz obszar polityki edukacyjnej.

Prezentacji części z powyższych obszarów autor poświęcił niektóre swoje wcześniejsze

publikacje3.

W niniejszym artykule uwaga zostanie skupiona wyłącznie na cechach charaktery­

stycznych dla progospodarczego obszaru polityki edukacyjnej . Zgodnie przedstawio­

nymi wyżej ustaleniami jest on składnikiem polityki edukacyjnej władz lokalnych. Dro­

ga do definicji progospodarczego obszaru polityki edukacyjnej wiedzie zatem przez

definicję polityki edukacyjnej władz lokalnych. Jeśli przyjmiemy, że jest nią zestaw

narzędzi oraz metod i kryteriów ich stosowania służących podnoszeniu poziomu wiedzy

mieszkańców, to jej progospodarczy obszar można określić jako tą jej część, której in­

strumenty oraz metody i kryteria ich stosowania są ukierunkowane na lokalny rozwój

gospodarczy.

2. Wiedza a lokalny rozwój gospodarczy

Lokalny rozwój gospodarczy to rozwój zbiorowości lokalnych podmiotów gospo­

darczych, tzn. przedsiębiorstw zlokalizowanych na terenie gminy oraz zlokalizowanych

na terenie gminy oddziałów, zakładów, filii i innych placówek podmiotów mających

swoją siedzibę poza gminą. Rozwój ten należy utożsamiać z doskonaleniem oraz

wprowadzaniem nowych produktów i usług, unowocześnianiem technologii wytwarza­

nia, rozszerzaniem rynków zbytu, zwiększaniem efektywności wytwarzania, zmianami

formy prawnej działalności oraz korzystnymi zmianami struktury kapitałowej. Może on

3 Por np. : Sztando A. , Progospodarcza polityka infrastrukturalna gmin. W: Gospodarka lokalna w teorii i w praktyce, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu nr 1023, Wrocław 2004, s. 95-103; Sztando A., Progospodarcza polityka przestrzenna gmin. W: Gospodarka lokalna w teorii i w praktyce, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu nr 979, Wrocław 2003, s. 193-202; Sztando A. , Progospodarczy obszar polityki wewnętrznej władz miejskich. W: Problemy rozwoju miast w wymiarze lokalnym i regionalnym. PAN KPZK, Warszawa 2005, s. 79-92; Sztando A., Progospodarczy obszar polityki ekologicznej władz lokalnych . W: Transformacja polskiej gospodarki, ocena kierunków i dyna­miki zmian strukturalnych, Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2005, s. 446-454; Sztando A. , Progospodarczy obszar komunalnej działalności gospodarczej. W: Gospodarka lokalna w teorii i w praktyce. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu nr 11 61, Wrocław 2007, s. 248-259.

237

Andrzej Sztando

odbywać się wyłącznie jako pozytywne przekształcenia strukturalne, jednak zwykle

towarzyszy mu wzrost gospodarczy, którego symbolem są nowo powstające firmy, pro­

cesy inwestycyjne, i zwiększanie zatrudnienia. Lokalny rozwój gospodarczy to również

takie przekształcenia lokalnych podmiotów gospodarczych, dzięki którym unikają one

sytuacji pozostawania w roli bariery rozwoju lokalnego odbywającego się na płasz­

czyźnie ekologicznej i społeczno-kulturowej . Jego zawartość merytoryczna obejmuje

bowiem proces zgodnej z wymogami ekologii i preferencjami społecznymi ewolucji

podmiotów gospodarczych.

Pojęcie wiedzy, mimo, iż jest powszechnie używane, nigdy nie zostało ostatecznie

i jednoznacznie określone. W róznych naukach określa się ją inaczej . Nie mniej jednak

na użytek niniejszej pracy można przyjąć, że wiedza to ogół wiarygodnych informacji

o rzeczywistości oraz umiejętności ich wykorzystywania.

Związki między wiedzą posiadaną przez społeczność gminy, a lokalnym rozwojem

gospodarczym nie różnią się od związków łączących wiedzę społeczności regionu, kra­

ju, czy układów międzynarodowych z rozwojem gospodarczym postrzeganym w skali

regionalnej , krajowej czy międzynarodowej . Są identyczne, ale zachodzą w mikroskali

terytorialnej. Można je podzielić na:

wpływ wiedzy pracowników lokalnych podmiotów gospodarczych na rozwój

tych podmiotów,

wpływ wiedzy właścicieli lokalnych podmiotów gospodarczych na rozwój tych

podmiotów,

wpływ wiedzy mieszkańców gminy na ich skłonność do podejmowania działal­

ności gospodarczej,

wpływ wiedzy mieszkańców gminy na decyzje inwestorów zewnętrznych doty­

czące lokowania działalności gospodarc:zej na jej terenie,

wpływ wiedzy wytworzonej i zgromadzonej w lokalnych placówkach naukowo­

badawczych na rozwój lokalnych podmiotów gospodarczych,

wpływ wiedzy wytworzonej i zgromadzonej w lokalnych placówkach naukowo­

badawczych na decyzje inwestorów zewnętrznych dotyczące lokowania działal­

ności gospodarczej na terenie danej gminy,

- wpływ lokalnych podmiotów gospodarczych na wiedzę mieszkańców gminy oraz

wiedzę wytworzoną i zgromadzoną w lokalnych placówkach naukowo­

badawczych.

238

Progospodarczy obszar polityki edukacyjnej władz lokalnych

Biorąc powyższe związki pod uwagę, można stwierdzić, że wiedza powinna być

traktowana jako jeden z najważniejszych czynników lokalnego rozwoju gospodarczego.

Czynnik ten kształtuje się z kolei pod wpływem wielu innych czynników egzogenicz­

nych i endogenicznych. Do pierwszych zaliczają się m. in.: system prawno-finansowy

szkolnictwa państwowego, skuteczność edukacyjna, innowacyjność i terytorialny zasięg

szkół i uczelni, czy charakterystyczne dla państwa ceny/koszty usług edukacyjnych.

Wśród czynników endogenicznych znajdują się: lokalne szkoły i uczelnie wraz z ich

skutecznością edukacyjną, innowacyjnością, nowoczesnością i innymi cechami, pla­

cówki szkoleniowe, dochody ludności, trendy migracyjne i wiele innych. Wyjątkowym

czynnikiem endogenicznym jest samorząd lokalny, który w sposób bezpośredni i po­

średni wpływa na zakres i poziom wiedzy mieszkańców, stymulując każdy z ww.

związków. Progospodarczy obszar prowadzonej przez jego władze polityki edukacyjnej

może bowiem zawierać instrumenty wpływające na rozwój i decyzje wszystkich pod­

miotów owych związków, którymi są mieszkańcy, placówki edukacyjne i ich pracowni­

cy, placówki naukowo-badawcze, przedsiębiorstwa, organizacje pożytku publicznego,

samorząd powiatowy oraz placówki doskonalenia kadr systemu edukacji.

3. Instrumenty i ich aplikacja

Instrumenty progospodarczej polityki edukacyjnej możemy podzielić na:

l . instrumenty wspomagania rozbudowy bazy materialnej podmiotów oświatowych,

naukowych i badawczo-rozwojowych,

2. instrumenty wspomagania rozbudowy bazy materialnej organizacji pożytku pu-

blicznego,

3. instrumenty edukacji bezpośredniej ,

4. instrumenty stypendialne skierowane do uczniów i studentów,

5. instrumenty stypendialne skierowane do obecnych i przyszłych nauczycieli,

6. instrumenty edukacji instytucjonalnej,

7. instrumenty partnerstwa publiczno-prywatnego w obszarze badań , nauki i wdrożeń,

8. instrumenty diagnozy potrzeb kwalifikacyjnych.

Pierwsza z wymienionych grup instrumentów bazuje na instytucji celów publicz­

nych, oraz innych celów, których osiąganie jest szczególnie korzystne z punktu widze­

nia państwa. Dzięki niej, podmioty publiczne, takie jak np. gmina, są upoważnione do

preferencyjnego przenoszenia własności lub czasowego udostępniania składników swo-

239

Andrzej Sztando

jego mienia podmiotom, które na jego bazie będą realizować wspomniane cele. ?odsta­

wowymi instrumentami w tej grupie są:

darowizna nieruchomości komunalnej na cel publiczny, którym jest budowa i utrzy­

mywanie państwowych szkół wyższych lub szkół publicznych dokonana organ wy­

konawczy gminy za zgodą rady gmin/,

bonifikaty cenowe (w dowolnej wysokości5) udzielane, przez organ wykonawczy

gminy za zgodą rady gminy, państwowym szkołom wyższym lub szkołom publicz­

nym przy sprzedaży na ich rzecz nieruchomości komunalnel,

bonifikaty cenowe (w dowolnej wysokości) udzielane, przez organ wykonawczy

gminy za zgodą rady gminy, osobom fizycznym i osobom prawnym przy sprzedaży

nieruchomości komunalnej podmiotom, które prowadzą działalność oświatową, na­

ukową, badawczo-rozwojową, na cele nie związane z działalnością zarobkową7,

zwolnienia, podejmowane w drodze uchwały rady gminy, z obowiązku zbycia

w drodze przetargu nieruchomości komunalnej przeznaczonej na cele budowy

i utrzymywania państwowych szkół wyższych lub szkół publicznych, jeżeli cele te

będą realizowane przez podmioty, dla których są celami statutowymi, i których do­

chody przeznacza się w całości na działalność statutową8 ,

- bonifikaty (w dowolnej wysokości) udzielane, przez organ wykonawczy gminy za

zgodą rady gminy, od pierwszej opłaty pobieranej z tytułu użytkowania wieczystego

komunalnej nieruchomości gruntowej służącej budowie i utrzymywaniu państwowej

szkoły wyższej lub szkoły publiczne/,

bonifikaty (w dowolnej wysokości) udzielane, przez organ wykonawczy gminy za

zgodą rady gminy, od opłat rocznych pobieranych z tytułu użytkowania wieczystego

komunalnej nieruchomości gruntowej służącej budowie i utrzymywaniu państwowej

szkoły wyższej lub szkoły publiczne/,

- bonifikaty (w dowolnej wysokości) udzielane, przez organ wykonawczy gminy za

zgodą rady gminy, od opłat rocznych z tytułu trwałego zarządu nieruchomości ko-

4 Podstawą prawną takiej darowizny jest art. 6 pkt 6 i art. 13 ust. 2, 2a ustawy o gospodarce nieruchomo­ściami (tekst jednolity) z dnia 21 sierpnia 1997 r., Dz.U.04.261.2603 ze zm. 5 Por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu II SA/Wr 483/04, Dz.Urz.Dolno 2007/44/486. 6 Zgodnie z art. 68 ust. l pkt l ustawy o gospodarce nieruchomościami (tekst jednolity) z dnia 21 sierpnia 1997 r., Dz.U.04.261.2603 ze zm. 7 ibidem art. 68 ust. l pkt 2 8 ibidem Art. 3 7 ust. 3 9 ibidem Art. 73 ust. 3

240

Progospodarczy obszar polityki edukacyjnej władz lokalnych

munalnej udzielane trwale zarządzającym nimi jednostkom oświatowym, nauko­

wym i badawczo-rozwojowym10

Druga z wymienionych grup instrumentów ma analogiczne podstawy prawne

i w chwili obecnej obejmuje tylko jeden instrument, jednak jest adresowana do podmio­

tów na tyle różnych od oświatowych, naukowych i badawczo-rozwojowych, że autor

zdecydował się ją wyróżnić i osobno omówić. Podmiotami tymi są organizacje pożytku

publicznego. Zakres działalności prowadzonej przez tego typu organizacje jest bardzo

szeroki, nie mniej jednak część z nich działa w środowiskach osób bezrobotnych, osób

o podobnych problemach zawodowych, a także osób prowadzących działalność gospo­

darczą. Organizacje te niejednokrotnie prowadzą działalność o charakterze edukacyj­

nym ukierunkowaną na nabywanie, zmianę lub podnoszenie kwalifikacji zawodowych

swoich beneficjentów. W większości wypadków działalność ta opiera się na kursach ,

szkoleniach i podobnych, prostych, krótkookresowych, zmiennych oraz niczaawanso­

wanych formach kształcenia. Niejednokrotnie obejmuje także ksztahowanie osobowo­

ści i postaw sprzyjających pozyskaniu pracy i rozwojowi zawodowemu. Narzędziami ,

które mogą być zastosowane przez gminę w stosunku do tego typu podmiotów są boni­

fikaty cenowe (w dowolnej wysokości) udzielane, przez organ wykonawczy gminy za

zgodą rady gminy, przy sprzedaży nieruchomości komunalnej organizacjom pożytku

publicznego na cel prowadzonej działalności pożytku publicznego 11•

Kolejna, trzecia grupa to instrumenty edukacji bezpośredniej. Mianem tym można

określić wszelkiego rodzaju kursy, szkolenia, konsultacje i porady organizowane bezpo­

średnio przez urząd gminy lub nabywaneprzez gminę na rzecz wybranych przez gminę

beneficjentów. Do najczęściej realizowanych należy zaliczyć:

kursy i szkolenia dla osób bezrobotnych mające na celu nabycie, zmianę lub podnie­

sienie ich kwalifikacji zawodowych,

- kursy i szkolenia dla osób zainteresowanych podejmowaniem działalności gospo­

darczej jako mikroprzedsiębiorcy 1 2 ,

kursy i szkolenia dla osób prowadzących działalność gospodarczą jako mikroprzed­

siębiorcy, np. w zakresie: wspólnej promocji, pozyskiwania środków pochodzących

10 ibidem art. 84 ust. 3 pkt 2 1 1 ibidem zgodnie z art. 68 ust. l pkt 2 12 Za mikroprzedsiębiorcę uważa się przedsiębiorcę, który w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych zatrudniał średniorocznie mniej niż 10 pracowników oraz osiągnął roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finantiowych nieprzekraczający równowartosci w złotych 2 milionów euro, lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości w złotych 2 milionów euro.

241

Andrzej Sztando

z funduszy Unii Europejskiej, budżetowania inwestycji i tworzenia planów bizne­

sowych, proekologicznych dobrych praktyk, języków obcych itp.,

szkolenia dla osób zainteresowanych udziałem w grupie producentów rolnych,

konsultacje i porady dla mikroprzedsiębiorców w zakresie pozyskiwania środków

pochodzących z funduszy Unii Europejskiej,

porady prawne dla mikroprzedsiębiorców w zakresie prawa skarbowego, prawa pra­

cy i ubezpieczeń społecznych.

Grupa czwarta obejmuje różne formy stypendiów udzielanych przez radę gminy

uczniom i studentom u. Są to:

stypendia o charakterze socjalnym na cele edukacyjne. Stypendia te udzielane są

w celu zmniejszenia różnic w dostępie do edukacji oraz umożliwienia pokonywania

barier dostępu do edukacji wynikających z trudnej sytuacji materialnej ucznia. Ich

beneficjentami są głownie uczniowie szkół publicznych i niepublicznych o upraw­

nieniach szkół publicznych dla młodzieży i dla dorosłych, a także uczniowie szkół

niepublicznych nieposiadających uprawnień szkół publicznych dla młodzieży i dla

dorosłych - do czasu ukończenia realizacji obowiązku nauki 14• Udziela się ich

w formie pieniężnej, rzeczowej 15 lub refundacyjnej 16.

stypendiów za wyniki w nauce. Stypendia te udzielane są w celu wspierania eduka­

cji uczniów zdolnych. Ich beneficjentami są najczęściej uczniowie szkół ponadgim­

nazjalnych oraz studenci 17.

Następną z grup, podobnie jak poprzednią, tworzą stypendia, jednak ich beneficjen­

tami są osoby, które w dużej części stanowią lub będą stanowić kadrę nauczycielską

wykonującą swoją pracę na terenie gminy. Stypendiami tymi są:

stypendia o charakterze socjalnym na cele edukacyjne. Cele udzielana tych stypen­

diów są analogiczne jak wyżej omówione. Beneficjentami są słuchacze publicznych

kolegiów nauczycielskich, nauczycielskich kolegiów języków obcych i kolegiów

pracowników służb społecznych, a także słuchacze niepublicznych kolegiów na-

13 Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 14a ustawy o samorządzie gminnym (tekst jednolity) z dnia R marca 1990 r. . Dz.U.Ol.l42. 159 1 ze zm. 14 Aspekt ten szczegółowo reguluje art. 90b ust. 3 i 4 ustawy o systemie oświaty (tekst jednolity) z dnia 7 września 1991 r. , Dz.U.04.256.2 572 ze zm. 15 Fonna rzeczowa może obejmować np.: udział w zajęciach edukacyj nych wykraczających poza zaj ęcia realizowane w szkole w ramach planu nauczania , udział w odpłatnych zajęciach edukacyjnych realizowa­nych poza szkolą, zakup podręczników , zakup pomocy naukowych. 16 Zwrot kwalifikowanych kosztów udokumentowanych fakturami zakupu. 17 Zakres beneficjentów - w przeciwieństwie do stypendiów o charakterze socjalnym na cele edukacyjne, gdzie obowiązują ustalenia ustawa o systemie oświaty - pozostaje w gesti i rady gminy.

242

Progospodarczy obszar polityki edukacyjnej władz lokalnych

uczycielskich i nauczyc ielskich kolegiów języków obcych 18. Formy udzielania są

jak wyżej omówione.

stypendiów za wyniki w nauce. Podobnie jak w przypadku uczniów i studentów

stypendia te udzielane są w celu wspierania edukacji słuchaczy zdolnych. Ich bene­

t!cjentami są najczęściej słuchacze publicznych kolegiów nauczycielskich, nauczy­

cielskich kolegiów języków obcych i kolegiów pracowników służb społecznych.

Na grupę szóstą składają się narzędzia edukacji instytucjonalnej. W ten sposób

określone zostały działania polegające na tworzeniu i prowadzeniu przez samorząd

gminy instytucji zajmujących się stałym świadczeniem usług edukacyjnych. Zobligo­

wanie samorządów gminnych do zak ładania i prowadzenia publicznych przedszkoli

oraz innych form wychowania przedszkolnego, szkół podstawowych oraz gimnazjów,

szkół artystycznych oraz szkół przy zakładach karnych, zakładach poprawczych

i schroniskach dla nieletnich 19, przy jednoczesnym powierzeniu samorządom powiato­

wym zakładania i prowadzenia szkół ponadgimnazjalnych, placówek kształcenia usta­

wicznego, placówek kształcenia praktycznego, ośrodków dokształcania i doskonalenia

zawodowego20, może rodzić przekonanie, że rola gminy w edukacyjnym kreowaniu

lokalnego rozwoju gospodarczego jest niewielka i dalece pośrednia. Tak jednak nic jest.

Ustawodawca zezwolił bowiem na zakładanie i prowadzenie przez gminę szkół i pla­

cówek, których prowadzenie nie należy do jej zadań własnych21 , pod warunkiem za­

warcia porozumienia z jednostką samorządu terytorialnego, dla której prowadzenic da­

nego typu szkoły lub placówki jest zadaniem własnym. Prócz tego, samorządy gminne

mogą tworzyć podmioty gospodarcze nie posiadające statusu szkół, które również pro­

wadzą działalność edukacyjną. Zwykle są to tzw. instytucje rozwoju lokalnego, czyli

spółki lub fundacje zajmujące się różnorodnymi działaniami ukierunkowanymi na

wspieranie rozwoju gospodarczego gminy, takimi jak np . poręczenia kredytowe, pro­

mocja gospodarcza i turystyczno-rekreacyjna, pozyskiwanie środków pochodzących

z funduszy Unii Europejskiej, partnerstwo publiczno-prywatne, inkubacja przedsiębior­

czości i właśnie działalność edukacyjna. Ta ostatnia obejmuje najczęściej zakres omó­

wiony już podczas prezentacji grupy trzeciej. Kapitałowy udział gminy w takiej instytu­

cji gwarantuje stałą możliwość wpływu na kienmki jej działania, a zatem również na

18 Aspekt ten szczegółowo reguluje art. 90b ust. 3 i 4 ustawy o systemie oświaty (tekst jednolity) z dnia 7 września 1991 r. . Dz.U.04.256.2572 ze zm. 19 ibidem art. 5 pkt 5 20 ibidem art. 5 pkt 5a 21 ibidem art. 5 pkt 5b

243

Andrzej Sztando

profil działalności edukacyjnej , tak by była zbieżna z gospodarczymi potrzebami układu

lokalnego. Podsumowując, grupa instrumentów edukacji instytucjonalnej zawiera na­

rzędzia takie jak:

zakładanie i prowadzenie przez gminę liceów ogólnokształcących i profilowanych,

szkół policealnych, zasadniczych szkół zawodowych oraz techników, w tym uzu­

pełniających,

- zakładanie i prowadzenie przez gminę podmiotów gospodarczych, prowadzących

m. in. działalność edukacyjną, lecz nie posiadających statusu szkół,

Grupa instrumentów partnerstwa publiczno-prywatnego w obszarze badań, nauki

i wdrożeń obejmuje przedsięwzięcia realizowane wspólnie przez samorząd gminy

i niezależne przedsiębiorstwo oraz - niemal we wszystkich przypadkach - podmiot

o charakterze naukowo-badawczym. Polegają one głównie na zakładaniu spółek (zwa­

nych parkami technologicznymi, centrami innowacji, klastrami) stanowiących własność

ww. uczestników, prowadzących działalność naukowo-badawczą i wdrożeniową w celu

praktycznej aplikacji jej efektów w komercyjnej działalności gospodarczej łub działal­

ności niektórych organów państwa. Stworzone w ten sposób nowe innowacje (techno­

logie, produkty, usługi, rozwiązania organizacyjne) przenikają niekiedy do lokalnych

podmiotów gospodarczych i rozszerzają zakres wiedzy ich kadr. Podstawowe ich zna­

czenie polega jednak na rozwijaniu wiedzy mieszkańców gminy w nich zatrudnionych

oraz stymulowaniu procesów migracji ludzi wysoko wykształconych osiedlających się

na stałe na jej terenie.

Ostatnia grupa instrumentów ma charakter szczególny. Różnica w stosunku do grup

pozostałych polega na tym, że instrumenty diagnozy potrzeb kwalifikacyjnych tworzą

sprzężenie zwrotne progospodarczego obszaru polityki edukacyj nej władz lokalnych.

Sprzężenie to polega na pozyskiwaniu informacji od lokalnych podmiotów gospodar­

czych o ich potrzebach w zakresie kwalifikacji pracowniczych, partnerstwa w zakresie

kreowania publiczno-prywatnych przedsięwzięć związanych z szeroko rozumianą wie­

dzą oraz o oczekiwaniach w tym zakresie w stosunku do władz gminy. Rolą owego

sprzężenia jest budowa informacyjnego zaplecza władz lokalnych, na bazie którego

powinny podejmować one decyzje o stosowaniu narzędzi należących do wyżej opisa­

nych grup. Instrumentami tego typu są:

- diagnozy potrzeb lokalnych podmiotów gospodarczych w zakresie kwalifikacji pra­

cowniczych, przeprowadzane w postaci badań ankietowych lub analiz eksperckich,

244

Progospodarczy obszar polityki edukacyjnej władz lokalnych

bezpośrednie konsultacje władz lokalnych i pracowników administracji samorządo­

wej z przedstawicielami kierownictwa lokalnych przedsiębiorstw lub reprezentan­

tami organizacji przedsiębiorców,

współudział przedstawicieli kierownictwa lokalnych przedsiębiorstw lub reprezen­

tantów organizacji przedsiębiorców w budowie wieloletnich programów samorzą­

dowych związanych z lokalnym systemem edukacji. Chodzi tu o programy takie

jak: program rewitalizacji, program działań na rzecz zatrudnienia mieszkańców,

program lokalnej polityki gospodarczej, program rozwoju systemu oświaty, pro­

gram rozwoju funkcji pozarolniczych, programy współpracy z organizacjami poza­

rządowymi oraz strategia rozwoju.

4. Podsumowanie

Jak wynika z powyższych wywodów, samorządy lokalne posiadają liczne instru­

menty polityki edukacyjnej, za pomocą których mogą wpływać na poziom szeroko ro­

zumianej wiedzy społeczności lokalnej, a co za tym idzie na rozwój lokalnych struktur

gospodarczych. Dzięki temu mogą stanowić ważne ogniwo publicznego systemu kreacji

rozwoju gospodarczego regionów, państwa a nawet układów międzynarodowych. Za­

kres działań danego samorządu gminy jest z oczywistych względów pochodnąjej moż­

liwości budżetowych oraz zasobów majątkowych. Z innych elementów składa się zatem

progospodarczy obszar polityki edukacyjnej małej gminy wiejskiej, z innych kilkusetty­

sięcznej gminy miejskiej. Z tego względu znaczenia nabiera idea łączenia wysiłków

w omawianym zakresie przez kilka samorządów. Ważne jest także długoterminowe

prognozowanie i planowanie działań ponieważ, z jednej strony, proces podnoszenia

wiedzy mieszkańców powinien wyprzedzać zmiany rozmiarów i struktury popytu

o podaży na lokalnym rynku pracy, natomiast z drugiej, jego efekty następują po upły­

wie co najmniej kilku lat.

Literatura

J. Blakely E. J., Planning /ocal economic development. Theory and practice, SAGE Library of Social Research, London 1989.

2. Broszkiewicz R. , Instrumenty sterowania rozwojem lokalnym. W: Rozwój gospodarki lo­kalnej w teorii i w praktyce, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 1990.

3. Dąbrowski Z., Przedsiębiorstwo a władze lokalne. W: Gospodarka lokalna w warunkach samorządności, Poznań 1992, ZN AE w Poznaniu nr 205.

4. Parysek J., Rola samorządu te1ytorialnegu w rozwoju lokalnym. W: Rozwój lokalny: zago­spodarowanie przestrzenne i nisze atrakcyjności gospodarczej, PWN, Warszawa 1995.

245

Andrzej Sztando

5. Patrzałek L., Funkcje ekonomiczne samorządu tel)•torialnego w okresie trallSjórmaGji sys­temowej w Polsce, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu nr 714, Wro­cław 1996.

6. Przedsiębiorczość w gminach. Stymulowanie inwestycji. red. Wysocka E., Zachodnie Cen­trum Organizacji, Warszawa - Poznań - Zielona Góra 1996.

7. Sztando A., Gminne instrumenty kształtowania rozwoju lokalnych podmiotów gospodar­czych, Samorząd Terytorialny 7-8/99.

8. Sztando A. , Kryteria gminnego stymulowania rozwoju lokalnej przedsiębiorczo.~ci . W: Go­spodarka lokalna w teorii i w praktyce, PN AE we Wrocławiu nr 905, Wrocław 200 l.

9. Sztando A. , Obszary lokalnej polityki gospodarczej. W: Gospodarka lokalna w teorii i w praktyce, PN AE we Wrocławiu , Wrocław 2005.

10. Sztando A., Progospodarcza polityka infrastrnkturalna gmin. W: Gospodarka lokalna w teorii i w praktyce, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu nr 1023, Wrocław 2004.

II. Sztando A., Progospodarcza polityka przestrzenna gmin. W: Gospodarka lokalna w teorii i w praktyce, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu nr 979, Wrocław 2003.

12. Sztando A., Progospodarczy obszar polityki wewnętrznej władz miejskich. W: Problemy rozwoju miast w wymiarze lokalnym i regionalnym. PAN KPZK, Warszawa 2005, s. 79-92.

13. Sztando A., Progospodarczy obszar polityki ekologicznej władz lokalnych. W: Transforma­cja polskiej gospodarki, ocena kierunków i dynamiki zmian stntkturalnych, Fundacja Roz­woju Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2005 , s. 446-454.

14. Sztando A., Progospodarczy obszar komunalnej działalności gospodarczej. W: Gospodarka lokalna w teorii i w praktyce. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu nr 1161, Wrocław 2007 , s. 248-259.

15. Sztando A., Wp~yw sje1y biznesu na lokalną politykę gospodarczą. W: Zarządzanie i Mar­keting. Aspekty makro- i makroekonomiczne, AE Wrocław, PN nr 936, Wrocław 2002.

16. Trojanek M., Oddziaływanie władzy lokalnej na efektywność· przedsięwzięć inwestyLJ:inych, · Akademia Ekonomiczna w Poznaniu , Poznań 1994.

17. Zeman-Miszewska E., Samodzielność ekonomiczna samorządów lokalnych. Założenia mo­delowe, AE Katowice, Katowice 1996.

dr Andrzej Sztando Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

Wydział Gospodarki Regionalnej i Turystyki w Jeleniej Górze Katedra Gospodarki Regionalnej

Web: www.sztando.com

PRO-ECONOMIC AREA OF LOCAL AUTHORITIES EDUCATION POLICY

SUMMARY

The introductory part of the article is devotcd to the presentation of the economic !ocal policy idea. The author presents herc its similarities and differences in comparison to the national cco­nomic policy, later in the article he creates its definition and identifies the set o f its aims. !t en­ables the authar to indicate the groups o f influence instruments of )ocal authorities on the eco­nomic subjects as well as to form nine areas of activity, where they are applied. Further in thc article, he focuses on one o f them, i.e. on education policy arca. At the next part o f article author describes connections between commune citizens knowledge and !ocal economic development, and eight groups o f education policy area instruments. !t i s main part o f article, which bases on law system analyze and author's researches. Whole is supported by examples.

Keywords: !ocal economic development, commune, education, !ocal policy

Translated by Andrzej Sztando

246