1

K. Łuczka, M. Sikora-Gaca, Unia Europejska a prowadzenie operacji pokojowych. Wy-

brane aspekty wspólnotowej polityki bezpieczeństwa i „kultury solidarności” [w:] Spo-

łeczne i kulturowe wymiary bezpieczeństwa, Z. Danielewicz (red.), Koszalin 2013, s.

85-100.

Unia Europejska a prowadzenie operacji pokojowych.

Wybrane aspekty wspólnotowej polityki bezpieczeństwa

i „kultury solidarności”

(The European Union and Carrying on Peacekeeping Op-

erations. Selected Community Aspects of Security and

“Culture of Solidarity”)

Słowa Kluczowe: UE, Unia Europejska, ONZ, misje pokojowe, organizacje międzyna-

rodowe, Zimna Wojna, polityka obronna, działania zbrojne, strategia bezpieczeństwa,

kultura solidarności.

Keywords: Peacekeeping operations, EU, missions, UN, international organizations,

Cold War, European Defence Policy, European Union, military operations, European

Defence Strategy, culture of solidarity.

1. Zagadnienia wstępne

Potrzeba bezpieczeństwa towarzyszy ludzkości od zarania dziejów, stając się nie-

odzownym elementem jej istnienia, wartością nadrzędną i celem samym w sobie. Pań-

stwa Unii Europejskiej tworząc wspólnotową politykę bezpieczeństwa czynnie uczest-

niczą w utrzymaniu pokoju na świecie. Charakterystyka zakresu tych działań jest za-

sadniczym celem niniejszego artykułu. Istotne wydaje się również omówienie realizo-

wanych strategii bezpieczeństwa, w kontekście pojęcia globalizacji i przyśpieszonego

rozwoju. Główna hipoteza badawcza zakłada, iż współpraca i solidarność to jedne z

najistotniejszych czynników kształtujących poczucie bezpieczeństwa. Wspólnota zjed-

noczona w działaniach pokojowych ma znaczenie w budowaniu silnych, partnerskich,

wartościujących i niezależnych państw europejskich. Zdolność instytucjonalna sprzyja

zatem efektom przeprowadzanych operacji pokojowych.

2

2. Pojęcie operacji pokojowych

Istotą operacji pokojowych jest wspólne dążenie organizacji międzynarodowych

do powszechnego ładu1. Niwelowanie użycia siły w obecnym mniemaniu jest wiodącą

tendencją we współczesnych stosunkach międzynarodowych, utrwaloną w prawie mię-

dzynarodowym2.Definicja operacji pokojowych jest bardzo złożona, a tym samym trud-

na do wyjaśnienia. Składa się na nią wiele istotnych czynników.

Problematyka współczesnych konfliktów ukazuje, że operacje same w sobie ma-

ją potężny wachlarz możliwości i działań, a ich istotą nie jest używanie siły, lecz kiero-

wanie się dobrem ogółu. Przyjmuje się, że są to działania z ograniczonym użyciem sił

zbrojnych podejmowane przez społeczność międzynarodową w celu utrzymania lub

przywrócenia pokoju w rejonie konfliktu3. Wielu autorów różnie definiuje operacje po-

kojowe. Są to misje realizujące rodzaju zadania polityczne, m.in. nadzorowanie ukła-

dów rozejmowych4.W interpretacji NATO Deffence College jest to: zapobieganie,

ograniczanie, łagodzenie i zakończenie działań wojennych między państwami lub we-

wnątrz państw za pośrednictwem pokojowej interwencji trzeciej strony zorganizowanej i

kierowanej przez organizację międzynarodową przy użyciu personelu wojskowego,

policyjnego i cywilnego do przywrócenia i utrzymania pokoju5.

Definicja operacji pokojowych nie znalazła swojego miejsca w Karcie Narodów

Zjednoczonych. Nie została również przyjęta przez organizacje międzynarodowe, uwa-

1 Pierwsza operacja pokojowa miała miejsce w Palestynie w 1948 roku i była inicjatywą Organi-

zacji Narodów Zjednoczonych. Po zakończeniu II wojny światowej sytuacja między państwami nadal

była trudna. Wzajemne relacje między różnymi narodami były napięte, co prowadziło do licznych zagro-

żeń. Wcześniejszy sposób na rozwiązywanie sporów wymagał radykalnych zmian. W tym celu dzięki

Radzie Bezpieczeństwa Narodów Zjednoczonych zostały powołane specjalne operacje do zwalczania

sporów drogą pokojową. Od tego też momentu operacje pokojowe stały się nieodłączną kwestią działal-

ności różnych organizacji międzynarodowych. Interwencja w Palestynie jest obecnie najdłużej trwającą

operacją pokojową. Jej głównym celem jest kontrola sytuacji podczas ustanawiania rozejmu. Zob. C.

Marcinkowski, Istota i ewolucja misji pokojowych ONZ, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2011, nr 5,

s. 7.

2 J. Kukułka, L. Łukaszuk, Od konfliktów do partnerskiej współpracy, Warszawa 1997, s. 142.

3 F. Gągor, K. Paszkowski, Międzynarodowe operacje pokojowe w doktrynie obronnej RP, War-

szawa 1998, s. 53.

4 M. Krzywda-Pogorzelski (red.),Mała Encyklopedia A-Z, Warszawa 2000, s. 493.

5 W. E. Gliman, D. E. Herold, Peacekeeping Challenges to Euro-Atlantic Security, Rzym 1994,

s. 21.

3

żane za prekursorów zjawiska. Głównym powodem stał się fakt organizowania tych

działań w sposób natychmiastowy, przez co przybierały często niespodziewane formy.

Przez ową różnorodność zadań można je zinterpretować jako działania z ograniczonym

użyciem sił zbrojnych podejmowane przez społeczność międzynarodową w celu utrzy-

mania lub przywrócenia pokoju w rejonie konfliktu6. Ta definicja zawiera najważniejsze

zmienne.

Pierwotna klasyfikacja operacji pokojowych wyróżniała dwa podstawowe ro-

dzaje działań, podzielone na generacje. Pierwsze z nich polegały na hamowaniu i zapo-

bieganiu dalszej ekspansji konfliktów na skalę globalną, co było wielkim sukcesem.

Drugie7 zaś ukształtowały się po zakończeniu zimnej wojny w latach dziewięćdziesią-

tych. Ich istotą było lepsze wykorzystanie systemu bezpieczeństwa, przez co zwiększy-

ły się możliwości i potrzeby realizowanych zadań.

Różnorodność organizacji międzynarodowych biorących udział w operacjach

pokojowych przy jednoczesnym udziale organów humanitarnych wymusiła utworzenie

operacji pokojowych trzeciej generacji, zwanych także hybrydowymi. Uwzględniają

one współpracę międzynarodowych organizacji rządowych z pozarządowymi.

Operacje pokojowe, oprócz generacji były podzielone także na siedem rodzajów.

Przedstawione zostały one przez sekretarza generalnego ONZ – Boutrosa-Ghaliego.

Były nimi8: dyplomacja prewencyjna i tworzenie stabilnych sytuacji, a także utrzyma-

nie, budowa, wymuszanie pokoju, rozbrojenie i sankcje9.

Stosując podziały operacji pokojowych należy także pamiętać o kryterium moż-

ności używania siły. Ma to swoje zastosowanie w ogólnej definicji tychże działań.

Dzielą się one na cztery podstawowe kategorie: mediacja i obserwacja, obecność woj-

skowa i wzmocniona obecność wojskowa, a także interwencja zbrojna10

.

6 F. Gągor, K. Paszkowski, Międzynarodowe operacje pokojowe…dz.cyt., s. 52.

7 Dotychczasowa logistyka związana z łagodzeniem konfliktów i hamowaniem ich dalszej eks-

pansji została poszerzona przez działania zajmujące się problemami wewnętrznymi poszczególnych

państw. Służą one zapobieganiu sporów, prowadzą również akcje humanitarne. Stwarzają warunki do

regeneracji wewnętrznej państwa poprzez odbudowę gospodarczą i polityczną. Przykładem może być

tymczasowa administracja ONZ w Kambodży. Zob. F. Gągor, K. Paszkowski, Międzynarodowe operacje

pokojowe…dz.cyt., s. 18-19.

8 Zob. G. Evans, Cooperating for Peace. StLeonards, Australia 1993.

9 C. Marcinkowski, Istota i ewolucja misji pokojowych ONZ, „Przegląd Historyczno-Wojskowy”

2011, nr 5, s. 12-13.

10 F. Gągor, K. Paszkowski, Międzynarodowe operacje pokojowe…dz.cyt., s. 60.

4

Powyższe kryteria są nierozłączne11

, stosuje się je podczas operacji wojskowych

w celu politycznego niwelowania i hamowania konfliktów międzypaństwowych i we-

wnętrznych.

3. Europejska Polityka Obronna – funkcjonowanie i

uwarunkowania traktatowe

Unia Europejska od początku swojej działalności zajmowała się polityką i eko-

nomią. W latach 50-tych zaczęła również skupiać się na aspektach obronnych, ponie-

waż potencjalna agresja Związku Radzieckiego mogła spowodować wiele szkód w ro-

dzącej się Wspólnocie. W tym czasie jedyną alternatywą wojskową w regionie było

NATO. Europa zdecydowała się na utworzenie własnej organizacji defensywnej. Z ini-

cjatywą wystąpił francuski premier Rene Plaven, którego pomysłem było powołanie

Europejskiej Wspólnoty Obronnej12

. Jej funkcjonowanie zostało ratyfikowane Trakta-

tem ustanawiającym EWO w 1952 roku, który zawierał podstawowe wytyczne na ko-

lejne 50 lat. Dokument miał charakter ponadnarodowy i obejmował stworzenie armii

europejskiej, niestety w drodze negocjacji został odrzucony13

.

Kolejnym krokiem było utworzenie na mocy Traktatu o Unii Europejskiej

Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. Została ona powołana w 1992 roku

podczas ustanawiania Traktatu z Maastricht jako II filaru UE14

.Obejmowała ona nie

tylko podstawowe zasady jakimi kieruje się UE, ale także cele specyficzne, mające

swoje odzwierciedlenie w polityce międzynarodowej. WPZiB kieruje się zasadami ta-

kimi jak15

: poszanowanie godności, niepodzielność praw człowieka, równość i solidar-

ność. Deklaracja „europejskiej obrony” nazwana Saint-Malo, weszła w życie 4 grudnia

1998 roku. W dokumencie tym określono, że Unia Europejska powinna samodzielnie

rozwijać kwestie własnej wojskowości. Było to kolejny krok do utworzenia europejskiej

polityki bezpieczeństwa i obrony16

.

11

Wszystkie państwa biorące udział w operacjach pokojowych muszą przestrzegać ustalonych

kryteriów, gdyż przez stosowanie nieakceptowanych sposobów nie otrzymają mandatu Rady Bezpieczeń-

stwa. Zob. R. Zięba, Bezpieczeństwo międzynarodowe po zimnej wojnie, Warszawa 2008, s. 107.

12 T.R. Aleksandrowicz, Bezpieczeństwo w Unii Europejskiej, Warszawa 2011, s. 68.

13 J. Barcik, A. Wentkowska, Prawo Unii Europejskiej z uwzględnieniem Traktatu z Lizbony,

Warszawa 2008, s. 348.

14 Tamże, s. 350.

15 T.R. Aleksandrowicz, Bezpieczeństwo w Unii…dz.cyt., Warszawa 2011, s. 72

16 M. Rewizorski, Unia Europejska w stosunkach międzynarodowych, Warszawa 2011, s. 48

5

Traktat Amsterdamski miał umocnić działania UE i wprowadzić wytyczne nie-

zbędne do utworzenia sił wojskowych. Dokument ten miał określić ramy współpracy w

sytuacjach kryzysowych. Traktatem Amsterdamskim wprowadzono liczne zmiany: roz-

szerzono obowiązki WPZiB o ochronę integralności Unii; wprowadzono wspólne stra-

tegie; stworzono stanowisko wysokiego przedstawiciela do spraw WPZiB; wspólną

„obronność”, włączając misje petersberskie17

do działań na rzecz bezpieczeństwa18

.

Jednymi z istotniejszych europejskich działań były: EUPM19

, CONCORDIA20 PROXI-

MA21

, ARTEMIS22

, EUJUST THEMIS23

, ALTHEA24

, EUPT25

, EUFOR

17

Ważnym elementem polityki zewnętrznej jest umiejętność zapewnienia pokoju. Odkąd w Unii

zaistniała Wspólna Polityka Bezpieczeństwa i Obrony zaczęto organizować operacje petersberskie. Są to

działania ratownicze, humanitarne związane z zarządzaniem kryzysowym. Podstawowym przejawem

aktywności UE są misje cywilne. Ich liczba ostatnimi czasy wzrasta. Zadania tego typu mogą być prowa-

dzone w różnych sytuacjach, np. w szkoleniach policyjnych, rozwoju administracji, są też gwarancją

ochrony ludzkości.

18 J. Barcik, A. Wentkowska, Prawo Unii Europejskiej…dz.cyt., s. 350.

19 Misja Policyjna UE w Bośni i Hercegowinie rozpoczęła się w 2003 roku. Była ona pierwszą

misją wdrażania pokoju, która postawiła sobie następujące cele: zastąpienie ONZ, odbudowa terytorium,

prowadzenie monitoringu i szkolenie policji. W EUPM zaangażowanych jest 27 państw Unii z pomocą

Turcji, Ukrainy, Kanady, Norwegii i Szwajcarii. W latach 2003-2005 w operacji brało udział 531 ofice-

rów policji. Działania zakończono w 2012 roku.

20 Również w 2003 roku została rozpoczęta misja w Jugosławii. Była to pierwsza misja wojsko-

wa. Jej podstawowym celem było umożliwienie stabilnego rozwoju w Macedonii. Zostało to zawarte w

umowie „Ohrid Framework Agreement”, sporządzanej w obecności prezydenta Macedonii w celu zabez-

pieczenia przyszłości macedońskiej demokracji, a także zbliżenia i zacieśnienia stosunków pomiędzy

Republiką Macedonii i społecznością euroatlantycką (Zob. Framework Agreement 13.08.2001,

http://faq.macedonia.org/politics/framework_agreement.pdf, dostęp dnia 21.02.2013). W owej operacji

UE zastąpiła oddziały NATO, które użyczyły swojej wiedzy i doświadczenia w celu jak najlepszego

wykonania zadania. Misja zakończyła się w 2003 roku, a jej zadania przejęła UE EUPOL PROXIMA.

Koszty całej operacji wyniosły 4,7 mln euro, brało w niej udział 450 żołnierzy z UE oraz dodatkowe

jednostki z 14 innych państw.

21 Jest to kolejna operacja rozpoczęta w 2003 roku. Miała ona miejsce w Macedonii i zastąpiła

wcześniej prowadzoną tam Concordię. Podobnie jak inne, ta również była prowadzona w ramach poro-

zumienia Berlin Plus (możliwość korzystania z zasobów planistycznych NATO przez UE). Celami misji

było monitorowanie, doradzanie i pomoc lokalnej policji, a także skuteczne zwalczanie przestępczości.

Tak jak w poprzednich, również i tutaj kładziono nacisk na ochronę granic i stabilizację stosunków z

sąsiednimi państwami. W misji brało udział około 120 oficerów i 30 pracowników cywilnych, oraz per-

sonel pomocniczy składający się ze 140 Macedończyków. Działania zakończyły się planowo w 2005

roku. Przez cały ten czas Proxima współpracowała z wysłannikiem UE w Macedonii.

6

TCHAD/RCA26

. Odpowiednie wykorzystanie posiadanych zasobów militarnych jest tu

niezwykle ważne27

.

Szczyt w Santa Maria de Feira w 2000 roku potwierdził zobowiązania w kwestii

polityki obronnej. Określono priorytety w dalszym rozwoju zdolności zarządzania kry-

zysowego28

. Podjęto decyzję o utworzeniu sił szybkiego reagowania Unii Europejskiej.

Państwa członkowskie zobowiązane zostały do 60-dniowej reakcji na stan zagrożenia.

W tym czasie ich zadaniem jest wysłanie wojska w teren objęty konfliktem. Państwa

członkowskie zobowiązane są do utrzymania swoich jednostek przez okres 1 roku (mi-

sje petersberskie).

Traktat Nicejski wprowadził kilka zmian w sprawach obrony i bezpieczeństwa

oraz usprawnił postanowienia Traktatu Amsterdamskiego. Dokument wszedł w życie 1

22

Operacja ta, to kolejny duży krok w działaniach UE. Była pierwszą misją stabilizacyjną. Roz-

poczęła się 12 czerwca 2003 roku w Kongo. Celem misji była przede wszystkim ochrona ludności. Była

to pierwsza operacja wojskowa prowadzona bez pomocy NATO poza granicami Europy. Brało w niej

udział aż 1800 żołnierzy. Zakończyła się 1 września 2003 roku. W działaniach brało udział 1100 żołnie-

rzy ONZ z czego prawie 1000 z Francji. Dzięki szybkiej interwencji misja okazała się dużym sukcesem.

23 Była to pierwsza misja na terenie byłego Związku Radzieckiego. Rozpoczęła się 16 lipca 2004

roku w Gruzji. Głównym celem misji stało się wprowadzenie stabilizacji polityczno-administracyjnej.

24 Była to druga zaraz po Concordii operacja wojskowa. Zaczęła się 2 grudnia 2004 roku w Bo-

śni i Hercegowinie. Głównym celem prowadzonych działań było osiągnięcie stabilizacji w państwie.

25 To misja rozpoczeta w 2006 roku w Kosowie. UE była dość mocno zaangażowana w pomoc

techniczną i prawno-administracyjną dla Kosowa. Budżet misji wynosił ponad 3 mln euro. 12 Państw

członkowskich wysłało łącznie 1000 policjantów. Kosowo przygotowano wtedy do wprowadzenia zarzą-

dzania kryzysowego. W 2006 roku uruchomiono Zespół Przygotowawczy Międzynarodowej Misji Cy-

wilnej, który szkolił kosowskich policjantów oraz stwarzał możliwości rozwoju kwestii prawnych.

26 Misję tą charakteryzuje nowy typ działań. Została rozpoczęta w 2008 roku w Czadzie. Głów-

nym celem była ochrona będącego w trudnej sytuacji Darfuru. EUFOR wspierał także prace ONZ w

Czadzie i Republice Środkowo-afrykańskiej oraz wspomagał czadyjskie siły wojskowe. Celem prioryte-

towym była ochrona w/w terenów przed wrogą interwencją. Operacja ta zaliczana jest do jednej z naj-

trudniejszych, przeprowadzonych przez UE.

27 Nie trudno jednak zauważyć, że głównym powodem problemów jest trudna sytuacja we-

wnętrzna UE, z którą należałoby się najpierw uporać, a następnie dążyć do dokładności w działaniach

zewnętrznych. Zob. H. Binkowski, Polityka Zagraniczna i Wewnętrzna Unii Europejskiej, Warszawa

2009, s. 2; M. Musioł, Bezpośrednie zaangażowanie UE w utrzymanie pokoju w Europie, Warszawa

2007, s. 2-3; J. Dobrowska-Polak, Międzynarodowa solidarność. Operacje pokojowe ONZ, NATO i UE,

Poznań 2009, s. 42.

28 Zob. Presidency Conclusions, Santa Maria de Feira European Council, 19-20 June 2000.

7

lutego 2003 roku dzięki czemu zostały zreformowane postanowienia dotyczące współ-

pracy w ramach II filaru29

. Podkreślono tym samym jak ważne jest całościowe i spójne

działanie Unii na arenie międzynarodowej.

W 2004 roku podpisano Traktat Konstytucyjny Europy, który zreformował poli-

tykę zagraniczną i bezpieczeństwa30

. Wprowadzono zmiany strukturalne, powołano

Europejską Agencję ds. Rozwoju Zdolności Obronnych31

oraz poszerzono zakres dzia-

łalności misji petersberskich. Z powodu braku ratyfikacji traktatu przez Francję i Ho-

landię wstrzymano się od dalszych działań32

.

Traktat Lizboński objął większość postanowień, które zostały zawarte w nie-

przyjętym wcześniej Traktacie Konstytucyjnym. Usunięto filarowość, nadal jednak

utrzymano odrębność w zakresie polityki bezpieczeństwa33

. Uszczegółowiono zapisy

dotyczące sytuacji kryzysowych34

. Stworzono fundusz początkowy, którego zadaniem

jest usprawnienie zarządzania misjami w ich wczesnym stadium. Postanowienia traktatu

29

J. Barcik, A. Wentkowska, Prawo Unii Europejskiej…dz.cyt., s. 350.

30 J. Barcz, Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa w obradach Konwentu Unii Euro-

pejskiej (w:) Przyszły Traktat Konstytucyjny. Zagadnienia prawno-polityczne, instytucjonalne i proces

decyzyjny w Unii Europejskiej, Warszawa 2004, s. 222 i n.

31 EDA – European Defence Agency. Zadaniem organizacji jest poprawa zdolności defensyw-

nych UE w ramach WPBiO. Ma ona wspomagać współpracę europejską w zakresie zbrojeń, wzmacniać

przemysł obronny i bazę technologiczną. Do Europejskiej Agencji Obrony przystąpić może każdy, po-

nieważ preferuje ona otwarty charakter współpracy. Możliwe jest tworzenie grup roboczych, które będą

realizować wspólne projekty. Agencja określa wymogi operacyjne oraz wdraża wszelkiego rodzaju środki

do wzmacniania sektora obrony. Przyczynia się także do określania polityki zbrojeniowej oraz wspomaga

Radę podczas usprawniania zdolności wojskowych. Głównymi zadaniami EDA są: określanie celów

zdolności wojskowych państw członkowskich i oceny wykonywania zobowiązań w zakresie zdolności

podjętych przez te państwa; harmonizacja wymagań operacyjnych; badania nad technologiami obronny-

mi; zwiększanie efektywności obszaru obrony. Zob. J. Barcik, A. Wentkowska, Prawo Unii Europej-

skiej…dz.cyt., s. 369-370.

32 M. Rewizorski, Unia Europejska w…dz.cyt., s. 52.

33 J. Barcik, A. Wentkowska, Prawo Unii Europejskiej…dz.cyt., s. 351. Wprowadzone zmiany

objęły dodanie dwóch rozdziałów do Tytułu V TUE (Postanowienia ogólne o działaniach zewnętrznych

Unii i Postanowienia szczególne dotyczące Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa) dotyczą-

cych unijnych działań zewnętrznych oraz Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony. Szerzej: K, Misz-

czak, Reforma Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa (w:) Traktat z Lizbony. Główne reformy

ustrojowe Unii Europejskiej (red.) J. Barcz, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Warszawa 2008, s.

236-253.

34 W przypadku agresji wszystkie państwa są zobowiązane do pomocy krajom poszkodowanym.

8

umożliwiły dalszy rozwój WPBiO35

. Traktat Lizboński36

dał podstawy prawno-

międzynarodowe, podkreślając przynależność Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i

Obrony do WPZiB37

.

Europejska Polityka Bezpieczeństwa i Obrony została proklamowana w 1999

roku38

. Kreowano ją jako nową, ściśle związaną z II filarem politykę UE39

. Stanowi

integralną część WPZiB, a jej działanie oparte jest na współpracy międzynarodowej.

Środki wojskowe i cywilne oddawane są do dyspozycji Wspólnoty i wykorzystywane w

prowadzonych misjach pokojowych oraz dla utrzymania bezpieczeństwa. Służy to inte-

resom UE i ma na celu wspólne działania rozbrojeniowe, pokojowe, stabilizacyjne i

humanitarne, w tym zapobieganie kryzysom40

. Zrezygnowano z prowadzenia stałej ar-

mii, w związku z czym państwa członkowskie są zobowiązane do udzielania pomocy w

sytuacjach kryzysowych w postaci „użyczania” wojsk do Sił Szybkiego Reagowania.

Ograniczono działania EPBiO do operacji petersberskich, gdyż NATO41

, jako organiza-

cja zrzeszająca wiele państw pozostaje gwarantem bezpieczeństwa.

4. System planowania i dowodzenia misjami Unii Eu-

ropejskiej

Do tej pory UE miała dosyć łatwą drogę swobodnego rozwoju, gdyż mogła li-

czyć na pomoc NATO i USA. Ten ostatni podmiot stał się również nieoceniony w za-

kresie rozwoju gospodarczego42

. Wielkim przełomem okazały się Zimna Wojna i po-

stępujący rozwój „tygrysów azjatyckich” 43

. W świetle tych wydarzeń kontynent euro-

pejski stracił znaczenie; zaistniała potrzeba zwiększenia nakładów na innowacje i tech-

35

M. Rewizorski, Unia Europejska w…dz.cyt., s. 52-53.

36 Zapewnia Wspólnocie zdolność operacyjną i pomoc wojskową. Misje petersberskie mają cha-

rakter działań „elastycznych”. Przydzielane są państwom, które wyrażają na to zgodę. Unormowano także

zadania Europejskiej Agencji Obrony oraz stworzono możliwość stałej współpracy strukturalnej.

37 Tamże, s. 388-389.

38 Wówczas określana Wspólną Europejską Polityką Bezpieczeństwa i Obrony.

39 Tamże, s. 387.

40 T.R. Aleksandrowicz, Bezpieczeństwo w Unii Europejskiej, Warszawa 2011, s. 78.

41 J. Barcik, A. Wentkowska, Prawo Unii Europejskiej…dz.cyt., s. 387.

42 M. Terlikowski (red.), System planowania i dowodzenia misjami Unii Europejskiej. Struktury,

problemy, możliwości reform, Warszawa 2011, s. 7.

43 Zob. I. Morris, Why the West Rules – For Now: The Patterns of History, and What They Re-

veal About the Future, New York 2010.

9

nologie, a także działalność obronną44

. Potrzeba nieustannego rozwoju wymienionych

dziedzin jest widoczna po dziś dzień, z uwagi na ograniczone możliwości militarne45

UE. System planowania i dowodzenia muszą bowiem cechować trzy zasadnicze kwe-

stie: przenikliwość, przewidywanie i aktywna postawa.

Działania związane z prowadzeniem i planowaniem misji pokojowych w Euro-

pie dzieli się na operacyjne i polityczno-strategiczne. Jest to efektem braku konsensusu

wśród krajów członkowskich w sprawach dowodzenia i ustanowienia jednego organu

decyzyjnego, który byłby odpowiedzialny za całokształt działań46

.

Działania operacyjne to w głównej mierze inicjatywy analityczne47

, badające

zakres potencjalnych akcji i reakcji, ograniczeń zewnętrznych i samoograniczeń, a także

niezbędnych to ich realizacji zasobów wojskowych.

Istotą dobrego planowania jest stopniowe uszczegóławianie przyjętych założeń.

UE nie ma jednak „stałej kwatery ds. planowania”, dlatego też odbywa się ono ad hoc,

przed każdym zadaniem48

, w chwilowo powołanej siedzibie i tyczy się wyłącznie i każ-

dorazowo indywidualnej kwestii. Z tego powodu rozsądne i dokładne planowanie jest

niestety nie możliwe. Sytuacja miała ulec zmianie po wprowadzeniu tzw. porozumienie

Berlin Plus. Jego faktyczną realizację utrudniło jednak przystąpienie Cypru do Wspól-

noty. Kolejne problemy z wyborem „państwa-kwatery głównej” przysporzyły liczne

komplikacje chociażby podczas misji w Kongo49

, gdzie w efekcie niezdecydowania

doszło do stagnacji i zastoju działań w terenie. Zabrakło elastyczności w procesie pla-

nowania, nie uwzględniono istotnych zapasów czasowych.

Wzorem dla Unii Europejskiej w zakresie dowodzenia i planowania mogą być

działania prowadzone przez WPBiO. Dalsze usprawnienie działań militarnych wiąże się

44

M. Terlikowski (red.), System planowania i…dz.cyt., s. 7.

45 Szerzej: J. Rogers i L. Simon, The Status and Location of the Military Installations of the

Member States of the European Union and Their Potential Role for the European Security and Defence

Policy, Brussels 2009.

46 L. Simon, Command and Control? Planning for EU Military Operations, “Occasional Paper”

nr 81/2010, s. 16 i.n.

47 Zob. European Union Concept for Military Planning at the Political and Strategic Level,

Brussels 2008.

48 Zob. S. Biscop, NATO, ESDP and the Riga Summit: No Transformation Without Re-

Equilibration,

„Egmont Paper” nr 11/2006.

49 M. Terlikowski (red.), System planowania i…dz.cyt., s. 10.

10

z koniecznością zwiększenia liczebności stałych pracowników. Wspólnota powinna

planować swoje działania z uwzględnieniem licznych aspektów geopolitycznych. Nale-

ży brać też pod uwagę czynniki wewnętrzne i zewnętrzne, lecz te pierwsze często w

analizach są pomijane. Wspólna Polityka Bezpieczeństwa i Obrony jak i Wspólna Poli-

tyka Zagraniczna i Bezpieczeństwa pełnią ważną funkcję w obu wymienionych aspek-

tach50

. Ponadto szybsze tworzenie wzorów działań wywołuje większe możliwości roz-

patrywania rodzajów ryzyka51

Największe ambicje unijne zostały spisane w Europejskiej Strategii Bezpieczeń-

stwa, a także w Traktacie Lizbońskim. Są to: współpraca międzynarodowa i bezpie-

czeństwo publiczne. Do prawidłowej realizacji obu założeń niezbędne jest planowanie

operacyjne. Nie chodzi tu zatem o faktyczne przygotowanie interwencji, ale samo uka-

zanie możliwości jej przeprowadzenia52

. W takiej też formie należy przestrzegać

WPBiO – jako element uzupełniający WPZiB53

. Brak stabilnych struktur planowania

powoduje problemy w działaniu zewnętrznym i wewnętrznym Unii54

, a to z kolei pod-

waża sens działalności WPBiO55

. Brak konkretnej strategii zmienia również stosunek

Wspólnoty do interwencji – z militarnego na pacyfistyczny. Przełomem stało się utwo-

rzenie Dyrekcji ds. Zarządzania Kryzysowego i Planowania. Jest to kolejny krok zwięk-

szający potencjał strategicznego Unii56

.

Europejczycy przejawiają zbyt bierną postawę w stosunku do sytuacji na świe-

cie. Ograniczają swoje działania do kryzysowych działań zewnętrznych („kompleksowe

podejście”, „integracja cywilno-wojskowa” lub „zarządzanie kryzysowe”57

), co zagraża

bezpieczeństwu Europy. Rozwiązaniem tego problemu mogą stać się wspólnotowe sys-

50

Tamże, s. 11.

51 Tamże, s. 13.

52 Zob. European Union Concept for Military Planning at the Political and Strategic Level. Do-

kument Rady 10687/08, Bruksela 2008.

53 Tamże, s. 12.

54 M. Terlikowski (red.), System planowania i…dz.cyt., s. 14.

55 Zob. J. Howorth, The Case for an EU Grand Strategy, [w:] S. Biscop et al, Europe: A Time for

Strategy, „Egmont Paper” nr 27/2009.

56 Jednakże to planowanie „ewentualnościowe” i powołanie organu nadzorczego jest równo-

znaczne z realizacją celi zawartych we Wspólnej Polityce Bezpieczeństwa i Obrony oraz Wspólnej Poli-

tyce Zagranicznej i Bezpieczeństwa. Zob. M. Terlikowski (red.), System planowania i…dz.cyt., s. 13.

57 Zob. Suggestions for Procedures for Coherent, Comprehensive EU Crisis Management. Do-

kument Rady 11127/03, Bruksela 2003.

11

temy decyzyjne58

, jednocześnie analityczne i zapobiegawcze. To natomiast wymaga

większego niż dotychczas zacieśnienia procesów integracyjnych.

5. „Bezpieczna Europa w lepszym świecie” - Europejska

Strategia Bezpieczeństwa

Europejska Strategia Bezpieczeństwa została przyjęta w grudniu 2003 roku. Po

raz pierwszy ustalono wspólnotowe zasady zapewnienia pokoju59

. Do najważniejszych

priorytetów należą: przeciwdziałanie zagrożeniom, budowa bezpieczeństwa w sąsiedz-

twie UE60

, porządek międzynarodowy61

. Podkreślono również, że największym pro-

blemem współczesnej Europy jest terroryzm62

oraz możliwość użycia broni masowego

rażenia.

58

M. Terlikowski (red.), System planowania i…dz.cyt., s. 15.

59 Rada Unii europejskiej, Europejska Strategia Bezpieczeństwa. Bezpieczna Europa w lepszym

świecie, Luksemburg 2009, s. 10.

60 Drugi cel skierowany jest na odpowiednie rządy państw sąsiadujących. Jeśli panuje tam terro-

ryzm i ogólna przestępczość, wówczas stwarza to problemy w całej Europie. Włączając do Unii kolejne

kraje, trzeba liczyć się z faktem, że będzie się ona znajdowała coraz bliżej terenów zagrożonych. Dlatego

też priorytetem jest stworzenie „pierścienia dobrze prosperujących państw”, które będą wspierały się

nawzajem, oraz staną jednocześnie granicą między UE a resztą świata. Wiele regionów zostało wycią-

gniętych z konfliktów dzięki współpracy. Zob. Rada Unii europejskiej, Europejska Strategia Bezpieczeń-

stwa…dz.cyt., s. 36-37.

61Ostatni punkt dotyczy lepszych stosunków wielostronnych, czyli odpowiedni rozwój między-

narodowy, rozwój instytucji oraz porządek prawny. Podstawą funkcjonowania Unii jest Karta Narodów

Zjednoczonych, która ukazuje jak powinna działać UE. Ta zaś jest odpowiedzialna za wspieranie Organi-

zacji Narodów Zjednoczonych pomagając jej w wykonywaniu wyznaczonych zadań i celów. Jednym z

aspektów dobrego funkcjonowania Europy jest współpraca z NATO, co wzmacnia społeczność między-

narodową. Bezpieczeństwo można zmienić i polepszyć dzięki wspólnym działaniom, jednak jakość owe-

go bezpieczeństwa zależna jest od rządów w danym państwie. Władze, aby umocnić swoją pozycję, po-

winny walczyć z korupcją, terroryzmem, handlem towarami i ludźmi. Niektóre kraje zaś izolują się, inne

naruszają prawo. Może to źle wpłynąć na stosunki z UE. Zob. Rada Europejska, Europejska Strategia

Bezpieczeństwa…dz.cyt., s. 11-12. Również: www.msz.gov.pl/pl (dostęp dnia 25.02.2013).

62 Po atakach terrorystycznych z 11 września 2001 roku UE udzieliła wsparcia Stanom zjedno-

czonym Ameryki. Dodatkowo od wielu lat stara się wprowadzać środki powstrzymujące rozprzestrzenia-

nie broni masowego rażenia. Zaczęto zwalczać nielegalny wywóz towarów oraz dostawy i zamówienia.

UE stara się także pomagać krajom, które są objęte konfliktem, oraz ułatwia tamtejszym władzom likwi-

dować przestępczość. Zob. Rada Unii Europejskiej, Europejska Strategia Bezpieczeństwa…dz.cyt., s. 11.

12

Na przestrzeni lat Wspólnota dokonała wiele w zakresie bezpieczeństwa, dzięki

czemu dysponuje różnymi instrumentami. Nadal ważna pozostaje współpraca i zwięk-

szona aktywność w dążeniu do przyjętych założeń strategicznych. Unia Europejska

przeznacza na obronę ponad 160 miliardów euro.

Państwa członkowskie powinny również usprawnić zasoby militarne, tak aby

stały się one bardziej elastyczne. Potencjał wojskowy UE mógłby zostać zwiększony

dzięki licznym usprawnieniom, w tym w zakresie prowadzenia operacji pokojowych.

Współpraca UE i NATO wzmacnia te zdolności, dzięki skuteczniejszym działaniom w

dziedzinach zarządzania kryzysowego63

. Istotne jest zatem zwiększenie spójności za-

mierzeń przyjętych do realizacji. W sytuacjach konfliktowych nieocenione pozostaje

elastyczne dowodzenie64

, które wymaga współpracy z innymi państwami.

6. Rola Polski w kształtowaniu bezpieczeństwa Unii Europejskiej

Polska wnosi dość istotny wkład w działania Unii Europejskiej w kwestii bez-

pieczeństwa międzynarodowego65

. W toku zmian, które nastąpiły w latach 80. i 90. zo-

stały przygotowane cztery dokumenty określające politykę bezpieczeństwa państwa

Polskiego. Wprowadzane były kolejno w latach 1992, 2000, 2003, 200766

, dzięki czemu

przyjęły formę kompleksowej strategii i umożliwiły nawiązanie współpracy z UE i So-

juszem Północnoatlantyckim67

.

W sprawie Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony, Polska odstąpiła od

różnego rodzaju ulg i wyraziła zgodę na pełne wprowadzenie działań, bez żadnych

okresów przejściowych. Zaangażowanie w misje pokojowe (szybkiego reagowania68

)

widoczne jest od 2003 roku. Wyzwania, jakich podejmuje się Polska tyczą się przede

wszystkim zbrojeń. Należy również podkreślić znaczenie wschodniej granicy UE69

,

będącej jednocześnie granicą państwa polskiego i zaangażowanie w Europejską Polity-

kę Sąsiedztwa.

63

Rada Europejska, Europejska Strategia Bezpieczeństwa…dz.cyt., s. 14.

64 Tamże.

65 Zob. Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2007, s. 4.

66 R. Zięba, J. Zając, Budowa zintegrowanego systemu bezpieczeństwa dla Polski, Warszawa

2010, s. 7.

67 Zob. Strategia Bezpieczeństwa Narodowego…dz.cyt.

68 Dokument Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, Polska w Unii Europejskiej. Nasze warunki

członkostwa, Warszawa 2003, s. 57.

69 S. Bieleń, Polityka zagraniczna Polski po wstąpieniu do NATO i do Unii Europejskiej. Pro-

blemy tożsamości i adaptacji, Warszawa 2010, s. 85-86.

13

Traktat akcesyjny stworzył Polsce wiele możliwości. Wstąpienie w struktury

unijne dało możliwość nie tylko swobodnej współpracy zewnętrznej ale i ułatwionego

rozwoju wewnętrznego. W 2006 roku przyjęto dokument ustanawiający nową politykę

rozwoju bezpieczeństwa – Strategię Rozwoju Kraju70

. Podstawowe interesy państwa

polskiego opierają się na bezpieczeństwie, pozostają niezmienne i znajdują swoje od-

zwierciedlenie w Konstytucji RP. Są to: niepodległość i nienaruszalność terytorialna,

poszanowanie obywateli, ochrona środowiska i dziedzictwa narodowego71

.

Polska podobnie jak pozostałe państwa członkowskie realizuje działania72

umacniające bezpieczeństwo całej wspólnoty.

7. Solidarność jako zasada działania UE

Europejczyków łączy szczególna cecha – przywiązanie do solidarności społecz-

nej. Jest ona elementem funkcjonowania społeczeństwa oraz stanowi składową część

stosunków między Europą a resztą świata. Prawdziwa równość szans zależy nie tylko

od możliwości, ale także od solidarności. Oznacza to niesienie pomocy krajom potrze-

bującym, wspieranie integracji społecznej w walce z ubóstwem, bezprawiem czy kryzy-

sem.

Wraz z wejściem w życie Traktatu z Lizbony Unia Europejska dołączyła do

największych organizacji międzynarodowych i może działać jako spójna jednostka. W

owym traktacie podkreślono zasady, które leżą u podstaw funkcjonalnych UE, takie jak

demokracja, praworządność, podstawowe wolności i prawa człowieka, poszanowanie

ludzkiej godności oraz równość i sprawiedliwość. Zasadą Unii jest także solidarność73

mająca podstawowe znaczenie dla trwałości związku państw. Pełni ona również funda-

mentalną rolę w procesach integracyjnych, zapewniając im stabilność i sprawne funk-

cjonowanie74

. Solidarność między państwami umacnia się, gdy narody wspólnie poszu-

70

Dotyczy on spraw wewnętrznych, zewnętrznych i narodowych, które zostały skupione w

czwartym priorytecie. W późniejszych latach rząd zaktualizował ten dokument w aspektach rozwoju na

lata 2007-2015, w którym zawarto ramy działalności na lata 2011-2020. Zob. R. Zięba, J. Zając, Budowa

zintegrowanego systemu…dz.cyt., s. 7.

71Zob. Strategia Bezpieczeństwa Narodowego…dz.cyt., Warszawa 2007, s. 4.

72 Wzmacnianie suwerenności politycznej i ekonomicznej Polski; Polepszenie życia ludności,

także w sferze dobrobytu;Usprawnianie systemu obrony i zbrojeniowego; Umacnianie pozycji państwa na

arenie międzynarodowej. Zob. Tamże, s. 10

73 M. Gierycz, Rola religii w procesie integracji europejskiej, Kraków 2008, s. 74, 177.

74 Z. Brzeziński, Wybór: dominacja czy przywództwo, Kraków 2004, s. 246.

14

kują skutecznych środków pomocy75

. Powyższa zasada odgrywa też istotną rolę w

kształtowaniu bardziej sprawiedliwego porządku gospodarczego. Aby osiągnąć dobre

wyniki w tym zakresie, państwa muszą zadbać o to, aby stosunki pomiędzy przedsię-

biorcami, kierownictwem zakładów pracy a pracownikami układały się w duchu soli-

darności. Jedność państw Unii ułatwia również rozwiązywanie problemów globalnych –

zwłaszcza problemu głodu i zadłużenia międzynarodowego. Właściwie rozumienie so-

lidarności wymaga równomiernego rozumienia wysiłków do przezwyciężenia kryzysu

zadłużeniowego76

.

Celem polityki solidarnościowej Unii jest również zapewnienie ochrony warto-

ści, interesów i niezależności UE, a także wzmocnienie bezpieczeństwa państw, zapew-

nienie pokoju, promowanie współpracy międzynarodowej, rozwijanie demokracji, pra-

worządności oraz przestrzegania praw człowieka77

.

Solidarność to (…) mocna i trwała wola angażowania się na rzecz dobra wspól-

notowego, czyli dobra wszystkich i każdego, bowiem wszyscy naprawdę jesteśmy od-

powiedzialni za wszystkich – mawiał Jan Paweł II78

. Sama koncepcja została wpisana w

system międzynarodowy, a ostatnie lata nasiliły rozwój kultury solidarnościowej w ob-

rębie UE79

, szczególnie w kontekście wyrównywania szans w różnych aspektach80

.

Traktat Lizboński wyposażył UE w ramy prawne oraz narzędzia potrzebne do sprosta-

nia przyszłym wyzwaniom w zakresie obronności81

. Przewiduje on również nowe me-

chanizmy82

dotyczące solidarności, co w założeniu ma zapewnić bezpieczeństwo oby-

watelom Europy.

75

Tamże.

76 Tamże.

77 Z. Brzeziński, Wybór: dominacja czy…dz.cyt., s. 246 i n.

78 Jan Paweł II, Encyklika, Sollicitudo do rei socialis, cyt. za: P. Słobek, Ojciec Święty Jan Pa-

weł II o polityce, Kraków 2001, s. 41.

79 J. Dobrowolska-Polak, Międzynarodowa Solidarność. Operacje pokojowe ONZ, NATO, UE,

Poznań 2009, s. 58.

80 Z. Brzeziński, Wybór: dominacja czy…dz.cyt., s. 246.

81 J. Dobrowolska-Polak, Międzynarodowa Solidarność. Operacje…dz.cyt., s. 58.

82 J. Barcz, Zasadnicze reformy strukturalne ustroju Unii Europejskiej, (w:) Traktat z Lizbony,

Warszawa 2008, s. 60-62.

15

Spójność dążeń i działań wewnątrz Wspólnoty zapewni jej członkom większe

możliwości oddziaływania na zewnątrz. Tym samym wzmocni się pozycja negocjacyj-

na UE i ranga tej organizacji.

8. Zakończenie

Operacje pokojowe są niezbędnym elementem działalności Unii Europejskiej. W

dobie cywilizacyjnych zagrożeń istnienie potężnej, solidarnej siły jaką tworzą państwa

członkowskie jest niezbędne dla kwestii bezpieczeństwa europejskiego.

Dostrzegalny wzrost zaangażowania Polski w działalność misji wnosi w sferę

bezpieczeństwa globalnego nowe wartości, generuje nowe wyzwania. Istotnym faktem

jest przygotowanie szerszego grona specjalistów – zarówno wojskowych jak i cywil-

nych, którzy stanowiliby centrum doradcze i koordynujące.

* * *

Sumary

The aspect of security has acompanied the mankind since the very beginning,

becoming inherent element of its existance, the primary value, an aim in itself. By creat-

ing the common security politics the countries of EU actively participate in maintaining

the peace in the world. The aim of this article is to characterize the activities and to dis-

cuss the security strategies in the context of globalization and fast development. The

main hypothesis assumes that cooperation and solidarity are the keyfactors shaping the

feeling of the security. The information community is important in building strong,

equal, evaluative and independent European countries. The institutional capacity makes

the peace operations more effective.