Rafał Kolibski

Stosunki Międzynarodowe II rok I stopnia

rok akademicki 2012/13

„Chorwacja – droga od rozpadu Jugosławii do przystąpienia

do Unii Europejskiej.”

Plemiona Chorwatów osiedliły się na terenach dzisiejszej Chorwacji w VI

wieku n.e. Kraj ten od zawsze był polem walki o wpływy, zaczynając od

Cesarstwa Rzymskiego, przez Habsburgów, Imperium Osmańskie, aż po

Komunistów i III Rzeszę w czasię wojny. Chorwacja jest państwem o stosunkowo

krótkiej historii niepodległości, bowiem dopiero w 1991 roku uzyskała i obroniła

swoją niepodległość; w przeszłości zawsze albo byli czyjąś marionetką, albo

kompletnie znajdowała się pod kontrolą innych podmiotów.

Chorwaci zawsze byli jednym z większych i istotniejszych graczy w

regionie Bałkanów. Po I wojnie światowej i upadku Austro-Węgier Chorwacja

weszła w skład Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców, a następnie

Jugosławii. Dopiero po upadku komunizmu w Europie i rozpadzie ZSRR,

Chorwatom udało się odzyskać niepodległość i w czerwcu 1991 roku utworzyć

własne państwo. A po ponad 20 latach, 1 lipca 2013 roku, Chorwacja stała się

28. państwem członkowskim Unii Europejskiej tym samym potwierdzając swoje

miejsce w kręgu państw europejskich.

1. Droga do wolności

Gdy w 1945 roku utworzono Socjalistyczną Federalną Republikę

Jugosławii z Josipem Broz-Tito na czele, zgodnie stwierdzono, że jest to twór

sztuczny. W skład tak zwanej „drugiej Jugosławii” wchodziło wiele nacji, które

od zawsze były ze sobą skonfliktowane. Na skład powstałego państwa złożyły się

takie narodowości jak Słoweńcy, Chorwaci, Serbowie, Bośniacy, Czarnogórcy i

Macedończycy. Oprócz podziałów etnicznych dużą rolę odgrywała też

przynależność religijna, najwidoczniejsza na przykładzie w większości katolickich

Chorwatów, prawosławnych Serbów i bośniackich muzułmanów. Mimo to

Jugosławia przetrwała okres całej Zimnej Wojny, a jej rozpad został

zapoczątkowany dopiero przez śmierć Tity w 1980 roku. To zdarzenie pokazało,

że państwo to działało tylko dzięki charyzmatycznemu przywódcy, bowiem jego

następcy nie byli w stanie sobie poradzić z narastającymi tendencjami

niepodległościowymi, a dodatkowo prezydentury federacji w kraju przechodziły

rotacyjnie co roku na inną republikę . Paraliż i rozbicie aparatu władzy w

państwie przyspieszyło rozpad Federacji i doprowadziło do proklamowania

niepodległości przez 3 dotychczasowe republiki – w 1991 roku nastąpiło

jednostronne ogłoszenie niepodległości przez Słowenię, Chorwację i Macedonię.

Te wydarzenia, a także następujące po nich deklaracja niepodległości Bośni i

związane z nimi walki przeszły do historii nowożytnej Europy jako jeden z

najkrwawżyszch i barbarzyńskich konfliktów na przełomie XX i XXI wieku.

Przez cały czas istnienia Jugosławii Chorwaci ciągle obawiali się zbytniej

dominacji Serbów. Ich obawy nasiliły się w 1989 roku po zastosowaniu surowych

represji wobec albańskiej większości w Kosovie. To tylko przyspieszyło rozpad

Federacji. W rozpisanych na kwiecień 1990 roku wolnych wyborach do

parlamentu wygrała Chorwacka Wspólnota Demokratyczna, nie dając szans

komunistom. Nowy lider parlamentu bardzo mocno opowiadał się za opcją

niepodległościową, a po wygranych wyborach ogłoszono nowe rządy frakcji

nacjonalistycznej pod dowództwem Franja Tudjmana 1. W grudniu tego samego

roku udało się uchwalić nową konstytucję Chorwacji, która znacząco raziła w

zamieszkujących w republice Serbów. Nie gwarantowała ona mniejszościom

narodowym żadnych praw, a 600-tysięczną społeczność serbską określiła tylko

jako mniejszość narodową. Taki zabieg spowodował, że Serbowie zaczęli s ię

domagać przyznania autonomii i ochrony przez Armię Jugosłowiańską. Oprócz

żądań Serbowie od początku 1991 roku zaczęli przeprowadzać również różne

akcje dywersyjne, sabotażowe i prowokacyjne, które miały na celu interwencje

wojsk jugosłowiańskich. Postanowili również zbojkotować rozpisane na maj

referendum, w którym Chorwaci większościowo zadecydowali o secesji od

Jugosławii.

1 Franjo Tuđman (ur. 14.V.1922, zm. 10.XII.1999) – pierwszy prezydent Chorwacji, wybierany w latach

1990, 1992 i 1997, stanowisko sprawował aż do śmierci .

26 czerwca 1991 roku nastąpiło ogłoszenie niepodległości przez

Chorwację, a takżę Słowenię. Obydwie decyzje nie zostały uznane przez Serbów.

O ile Słoweńcy zdołali obronić swoje nowe państwo stosunkowo małym kosztem

(Wojna 10-dniowa), o tyle na terenie Chorwacji rozpoczęły się ciężkie walki o

utrzymanie suwerrenności. W odpowiedzi na deklaracje niepodległościowe

Chorwatów w regionie Krajina mniejszość serbska ogłosiła odłączenie się od

Chorwacji i utworzenie Republiki Serbskiej Krajiny . Do kraju natomiast wkroczyły

jugosłowiańskie wojska w sile 180 tys. jednostek piechoty, wspieranej przez 2

tys. czołgów, która oficjalnie miała na celu „powstrzymanie etnicznych

nieporozumień”. Taki obrót spraw zmusił Wspólnotę Europejską do

zaoferowania swoich usług w mediacjach, co poskutkowało 3-miesięcznym

zawieszeniem deklaracji niepodległości przez Chorwatów. Przez te 3 miesiące ¼

kraju została podporządkowana i kontrolowana przez serbskie służby

mundurowe. Na przełomie lat ’91 i ’92 do Chorwacji wysłany został

przedstawiciel Wspólnoty Europejskie, Cyrus Vance, który miał na celu

rozpoczęcie negocjacji z Serbami, zakończonymi zresztą sukcesem. W wyniku

negocjacji chorwacki parlament zobowiązał się do wprowadzenia poprawek do

konstytucji, gwarantujących prawa mniejszości narodowych. Obydwie strony

podpisały zawieszenie broni, a kwestia zdobyczy terytorialnych została

rozwiązana w zgodzie z zasadą uti possidetis2. W tym czasie niepodległość

Chorwacji uznały Niemcy, a w lutym ’92 uczyniły to pozostałe państwa WE,

Polska oraz USA. Dodatkowo od tego miesiąca na terenach objętych walkami

zaczęły stacjonować oddziały pokojowe ONZ w ramach misji UNPROFOR 3.

Pozwoliło to na przyjęcie Chorwacji już w maju tego samego roku do grona

państw członkowskich ONZ, a we wrześniu ogłoszono zakończenie działań

2 Od łacińskiego stwierdzenia „uti possidetis, ita possideatis” znaczącego „co posiadasz, będziesz

posiadał”. Zasada prawa międzynarodowego opisująca sytuację, w której strony konfliktu godzą się na jego zakończenie z zachowaniem zdobytych w trakcie działań zbrojnych ziem, a w związku z tym usankcjonowaniem wszystkich zdobyczy i strat wojennych. 3 ang. United Nations Protection Force – Siły Ochronne Organizacji Narodów Zjednoczonych; misja

pokojowa na terenach byłej Jugosławii, powołana rezolucją ONZ nr 743 z dnia 21 lutego 1992 roku wydanej przez Radę Bezpieczeństwa ONZ. Polska również uczestniczyła w tej misji, wysyłając do Chorwacji w szczytowym okresie ponad 1200 żołnierzy; polski kontyngent był ulokowany w regionie

Karlovačkiej županiji.

wojennych. Nie był to bowiem koniec konfliktu, bowiem nierozwiązany wciąż

był problem chorwackich Serbów w Krajinie. Na początku 1993 roku armia

chorwacka dostała rozkazy zaatakowania i zmuszenia Serbów do odwrótu z

terenów Krajiny. Nagła ofensywa okazała się sukcesem, udało się odzyskać

strategiczne punkty, takie jak lotnisko w okolicach Zadaru czy zapore z

hydroelektrownią Parućac. W odpowiedzi lokalni Serbowie ogłosili, że nigdy nie

zaakceptują rządów z Zagrzebia i na drodze referendum zdecydowali się na

przyłączenie do bośniackich Serbów. Następnie w grudniu tego samego roku

rozpisane zostały wybory prezydenckie w Krajinie, jednakże żaden z członków

społeczności międzynarodowej nie uznał ich za legalne. W ciągu roku także

prowadzone były regularne czystki, co spowodowało skurczenie się lokalnej

społeczności chorwackiej z 44 tysięcy do 900 osób. Według przeprowadzonego

na tamtych terenach spisu z roku 1993 zamieszkiwało tam 91% Serbów, 7%

Chorwatów, a reszte pozostałe mniejszości narodowe. Rok 1994 był okresem

wyciszenia konfliktu chorwacko-serbskiego. W marcu tego roku utworzono, w

myśl planu pokojowego Cyrusa Vance’a, strefy zdemilitaryzowane. Natomiast na

rok 1995 nastąpiło ponowne nasilenie i eskalacja konfliktu. Na początku roku,

kiedy walki w Bosnii pochłaniały uwagę całego świata, Chorwacja zaczęła

dyskretnie importować broń do kraju, zbierając środki do późniejszych działań.

Jak się później okazało były to akcje kluczowe dla konfliktu, jednak mimo to

ocenione niezbyt przychylnie przez społeczność międzynarodową. Jednak zanim

Wojsko Chorwackie przystąpiło do ofensywy, jeszcze w marcu ’95 zakończyła

swoje działanie misja UNPROFOR, przekształcając się w UNCRO 4.

Plany ataku na Krajine opracowywało kilku generałów chorwackich, w tym

między innymi Ante Gotovina, Ivan Čermak czy Mladen Markač. W swoich

planach zakładali oni przeprowadzenie szybkiej ofensywy, mającej na celu

zaskoczenie Serbów, pochłoniętych w tym czasie kwestią Bośnii oraz sankcjami

gospodarczymi nałożonymi na władze Slobodana Miloševića przez państwa

zachodnie. Operacja została nazwana „Burza”, a poprzedzić miała ją szybka, 3 -

4 Ang. United Nations Confidence Restoration Operation - Operacja ONZ Przywrócenia Zaufania w

Chorwacji. Stacjonowała ona na terenie Chorwacji do stycznia 1996 roku.

dniowa akcja „Błysk”5.

4 sierpnia 1995, tuż po zmroku rozpoczęto właściwą ofensywę. Prawie 150

tysięcy żołnierzy chorwackich, wspieranych przez 280 czołgów, kilkaset wyrzutni

artyleryjskich, kilkadziesiąt rakiet oraz samolotów i helikopterów, a także 25 -

tysięczne oddziały ABiH 6 rozpoczęło intensywny ostrzał artyleryjski miast

północnej Dalmacji. Po drugiej stronie barykady stanęło ok. 40 tys. żołnierzy

Serbskiej Republiki Krajiny, wspieranej przez 10 tys. bośniackich żołnierzy Fikreta

Abdića, jednak w zasadzie nie podjęli się oni znaczącej kontrofensywy. Cała

operacja zdobywania miasta Knin (główny cel „Burzy”) trwała niecałe 36 godzin,

a wszystkie zaplanowane posunięcia militarne zakończono 7 sierpnia (mimo

tego drobne potyczki w regionach Krajiny trwały jeszcze następnego dnia). Po

stronie ofiar Chorwaci w oficjalnym komunikacie podali 174 poległych żołnierzy,

natomiast znacznie większa liczba określa skalę uchodźctwa – wg. Chorwatów

było ok. 90 tys. serbskich uchodźców, z kolei w serbskich źródłach dane te

oscylują pomiędzy 190 tys. a 220 tys. osób zmuszonych do ucieczki. Niezależne

organizacje, które zajęły się oszacowaniem strat, zdają się potwierdzać jednak

serbską wersję – zbliżone do danych serbskich podały Amnesty International,

ICTY7 oraz telewizja BBC. Głównym kierunkiem ucieczki była Republika Serbska

w Bośnii, chociaż część zbiegłych wybrała kierunek serbskiej Wojwodiny.

Akcja „Burza” była w zasadzie rozstrzygnięciem konfliktu określanego przez

Chorwatów jako „Domovinski rat”8. Wojna, która pochłonęła życia 13 tys.

obywateli Chorwackich znalazła zakończenie w układzie z Dayton, zawartego w

listopadzie 1995 roku, a podpisanego w Paryżu w grudniu tego samego roku. W

powyższym układzie strony zakończonego konfliktu 9 zobowiązały się do

5 Akcja „Błysk” (1.maja 1995 r.) miała na celu zajęcie istniejącego od ’91 roku Serbskiego

Autonomicznego Regionu Zachodniej Slawonii, leżącego na północy od Krajiny. W akcji wzięło udział 7 tys. żołnierzy i zdołali na tyle zaskoczyć Serbów, iż ci zdołali tylko odpowiedzieć chaotycznym ostrzałem

rakietowym Zagrzebia. Akcja zakończyła się sporym sukcesem. 6 Armia Bośnii i Hercegowiny;

7 Międzynarodowy Trybunał ds. Zbrodni Wojennych w b. Jugosławii , utworzony w 1993 r. na mocy

rezolucji nr 827 Rady Bezpieczeństwa ONZ ; 8 Chorw. Domovinski rat – Wojna Ojczyźniana;

9 Bośnia, Serbia i Chorwacja. Były one reprezentowane odpowiednio przez Alije Izetbegovića, Slobodana

Miloševića oraz Franjo Tuđmana, dodatkowo w konferencji uczestniczyli amerykańscy negocjatorzy

Richard Holbrooke i generał Wesley Clark.

zakończenia działań wojennych, a także do wycofania swoich sił zbrojnych poza

wyznaczoną strefę zdemilitaryzowaną. Dodatkowo Chorwacja dostała gwarancję

uznania jej tradycyjnych granic i zwrotu wschodniej Slawonii, zobowiązali się z

kolei do umożliwienia repatriacji wypędzonych Serbów.

Zakończenie działań zbrojnych nie było jednak końcem traumy, jaką sobie

zafundowali wzajemnie Serbowie i Chorwacii. W trakcie konfliktu zarówno jedna

i druga strona dawała powody do wątpliwości w kwestii humanitarnego

prowadzenia wojny i przestrzegania praw człowieka. W samej akcji „Burza”

szacuje się od 677 zabitych cywilów aż do 2,5 tysiąca 10. Ostatecznie siły UNCRO

zdołały potwierdzić śmierć tylko 128 cywilów oraz zniszczenie zabudowy w

okolicy Knina na poziomie ponad 70%. W późniejszych latach chorwacka

administracji z tego regionu ogłosiła znalezienie masowej mogiły z ciałami ponad

3 tys. Chorwatów, a w trakcie procesu gen. Gotoviny w 2008 roku padło

oskarżenie, że w trakcie akcji „Burza” mogło dojść do zabójstwa od 10 do 25 tys.

cywilów, nie tylko obywatelstwa serbskiego czy chorwackiego, ale także takich

mniejszości zamieszkujących tamte regiony, jak Czesi, Słowacy, Rusini, Węgrzy,

Bośniacy czy Ukraincy. Oprócz śmierci cywilów w trakcie działań zbrojnych

doszło również do zrównania z ziemią wielu wiosek, ale i większych ośrodków

miejskich (Knin, Velika Kladuša czy infrastruktura hotelowa w okolicach Parku

Narodowego w Plitvicach).

Osoby odpowiedzialne za sprawowanie dowodzenia nad oddziałami

uczestniczącymi w tamtej ofensywie zostały postawione w stan oskarżenia, z

zarzutami popełnienia zbrodnii wojennych. Byli to głównie generałowie wojsk

chorwackich – Ante Gotovina, Ivan Čermak i Mladen Markač11, a także cywilne

osoby decyzyjne – Slobodan Milošević (zmarły w 2006 roku), Milan Babić 12,

10

Komitet Helsinski w Chorwacji podaje 677 zabitych, natomiast źródła serbskie mówią o przediale 1700

– 2500. 11

Gotovina i Markač zostali skazani odpowiednio na 24 i 18 lat pozbawienia wolności, jednak w 2012 roku izba apelacyjna trybunału haskiego uniewinniła ich ze wszystkich zarzutów. 12

Były prezydent i premier Republiki Serbskiej Krajiny, w 2004 roku skazany na 13 lat przez Trybunał w

Hadze, powiesił się w swojej celi w 2006 roku;

Goran Hadžić13 oraz Vojislav Šešelji14. Proces Ante Gotoviny miał szczególne

znaczenie, ponieważ był elementem integracji Chorwacji z UE, ale sam generał

jest uważany przez większość społeczeństwa za bohatera narodowego.

2. Droga do Europy

Mimo uznania niepodległości przez Europę i wsparcie w wojnie okazane

przez państwa Zachodu, Chorwacja nie została szybko i sprawnie przyjęta w

poczęt państw członkowskich struktur międzynarodowych. Było to

spowodowane w głównej mierze prowadzoną wojną i jej wielowymiarowymi

skutkami. Ponadto świeże widmo komunizmu oraz nacjonalistyczne rządy

Tuđmana tylko dodatkowo spowolniły chorwacką integrację z Europą. Bowiem

celem Wspólnoty Europejskiej było zapobieganie wszelkim konfliktom państw

członkowskich, a także sąsiadujących z nimi, ale również, czy też może przede

wszystkim propagowanie antynacjonalizmu, antyfaszyzmu i tolerancji. Te idee z

kolei w okresie walki o własne państwo nie były ani Chorwatom, ani tym

bardziej ludziom Tudjmana zbytnio przydatne, wywoływały wśród nich mieszane

odczucia.

Nie przeszkodziło to Komisji Europejskiej w przedstawieniu Chorwacji

jako kandydata do objęcia programem PHARE15 w maju ’92 roku, jednak

wniosek ten został odrzucony przez Parlament Europejski, przy poparciu Rady.

Jako uzasadnienie podano brak wystarczających gwarancji poszanowania praw

człowieka w kraju. Próbę ponowiono w 1995, jednak szybko tego zaniechano z

powodu prowadzonych przez Chorwatów działania zbrojne.

W 1996 roku Unia Europejska (a dokładniej Rada do Spraw Ogólnych) przyjęła

tzw. „podejście regionalne”, które miało wspierać rozwój współpracy

regionalnej w krajach byłej Jugosławii. Głównym założeniem tej polityki była

13

Były prezydent Republiki Serbskiej Krajiny, w 2004 ICTY skazał go na pozbawienie wolności za zbrodnie

wojenne, do 2011 roku był poszukiwany listem gończym Interpolu, w tym samym roku ujęto go i osadzono w areszcie. W październiku 2012 roku rozpoczęto jego proces przed Trybunałem w Hadze. 14

Lider Serbskiej Partii Radykalnej , od 2003 roku stawiane mu są zarzuty nakłaniania do popełniania

zbrodni wojennych 15

„Poland and Hungary: Assistance for Restructuring their Economies ” (1989 – 2007), początkowo kierowany tylko do Polski i Węgier, później objęto nim również Bułgarię, Czechosłowację a następnie Albanię, Rumunię, Litwę, Łotwę i Estonię. Miał na celu wsparcie finansowe dla państw kandydujących, W

2007 roku porzucony i zastąpiony przez programu Instrument Pomocy Przedakcesyjnej.

efektywna implementacja postanowień porozumień z Dayton i Erdutu 16. Oprócz

tego wspierano promocje i utrzymanie demokracji, rządów pr awa, praw

człowieka i mniejszości oraz przekształcenia gospodarczo-społeczne służące

ponowne szybkiemu rozwojowi gospodarczemu. W 1999 roku UE

zaproponowała bardziej kompleksowe rozwiązanie – Proces Stabilizacji i

Stowarzyszenia (SAP). Ta długoterminowa strategia miała umożliwić krajom

regionu bliższą współpracę z UE, a dalej pełną integrację ze strukturami

europejskimi.

W październiku 2001 roku nastąpiło podpisanie przez Chorwacje i Unię

Europejską Układu o Stabilizacji i Stowarzyszeniu, co oznaczało, że były to

pierwsze kontakty chorwackie ze Wspólnotą poparte umową. Był to kluczowy

krok formalny dla rozpoczęcia późniejszych negocjacji i starań o członkostwo. 16

kwietnia 2002 roku podpisano kolejną umowę, tym razem była to regulująca

kwestię handlowe Umowa tymczasowa. Miała obowiązywać od 1 stycznia 2002

roku do wejścia w życie Układu o Stabilizacji i Stowarzyszeniu. I choć układ

podpisano w 2001 roku, zaczął on swoje działanie dopiero po ratyfikowaniu go

przez wszystkie strony, czyli od 1 lutego 2005 roku. Chorwaci nie chcieli tyle

czekać, więc już w 2003 roku zgłosili wniosek o członkostwo, a 18 czerwca 2004

roku uzyskali status kandydata. Pozwoliło to Chorwacji na korzystanie z unijnych

programów przedakcesyjnych (m.in. Phare, ISPA, SAPARD), z czego

nieomieszkali korzystać. Od stycznia ’07 do ’12 roku przyznano Chorwacji do

wykorzystania 910 mln €.

Od 3 października 2005 roku rozpoczęło się pierwsze posiedzenie

negocjacji akcesyjnych. Pierwsza międzyrządowa konferencja Chorwacji i Unii

Europejskiej zakończyły posiedzenie 18 października 2006 roku, po dokładnej

analizie ustawodastwa Chorwackiego. Negocjacje miały się zacząć 17 marca

2005, jednak nie udało się wtedy osiągnąć porozumienia w kwestii współpracy

Chorwackiej z ICTY. Chodziło dokładniej o aresztowanie gen. Ante Gotoviny.

16

12 listopada 1998 roku w miejscowości Erdut zostało podpisane porozumienie między władzami chorwackimi a Serbami ze wschodniej Slawonii, Baranji oraz zachodniego Sremu w wyniku którego miało

dojść do pokojowej reintegracji tych obszarów z Chorwacją.

Kilka lat później nastąpiło kolejne wstrzymanie prac negocjacyjnych, kiedy to

Chorwacja wdała się w spór granicznny ze Słowenią (XII.08 – IX.09 r.). Mimo to

na początku czerwca 2011 roku Komisja Europejska rekomendowała

zakończenie negocjacji akcesyjnych, ponieważ jej zdaniem dzięki reformom

przeprowadzonym w tym kraju udało się osiągnąć porozumienie w najbardziej

problematycznych kwestiach. Jednak w dalszym ciągu Wspólnota miała

zastrzeżenia do nieefektywności chorwackiego wymiaru sprawiedliwości,

wysokiego poziomu korupcji i nierozwiązanych problemów po wojnie (uchodźcy,

nierozliczonezbrodnie wojenne, status mniejszości), wobec czego Chorwacja

miała dalej przeprowadzać reformy z zakresu tych zagadnień i publikować

raporty z przebiegu prac. Negocjacje zakończono 30 czerwca 2011 roku,

natomiast 9 grudnia premier i prezydent Chorwacji, Jadranka Kosor i Ivo

Josipović razem z przedstawicielami 27 państw członkowskich podpisali w

Brukseli porozumienie w sprawie przystąpienia Chorwacji do UE, a także Akt

Końcowy. Na 22 stycznia 2012 roku rozpisano referendum krajowe w sprawie

przystąpienia Chorwacji do Unii Europejskiej. Pozytywny wynik tegoż był

warunkiem koniecznym do ostatecznego przyjęcia kraju w poczet państw

członkowskich. Przy frekwencji 43,51% za przystąpieniem do Unii opowiedziało

się 66, 27% głosujących Chorwatów, co znaczyło, że od 1 lipca 2013 roku to

państwo stało się 28 członkiem Unii Europejskiej.

Choć od uzyskania przez Chorwatów niepodległości nie minęło jeszcze

ćwierć wieku, to mimo wszystko przez ten okres w ich historii mogli dopisać

kilka znaczących rozdziałów. W 1990 roku zaczynając jako była republika

jugosłowiańska, musieli walczyć o swoje prawo do własnego prawa. 5-letnia

wojna, w którą zostali wciągnięci, zebrała obfite żniwo w ludziach, ale również i

w innych apsektach. Ten ponad 4 -milionowy naród musiał nadrabiać sporo,

odbudowywać swoje domy, miasta, państwo a przede wszystkim swoje

codzienne życie, jednak udało im się to dość szybko i skutecznie zrobić. Ich

determinacja spowodowała, że po 23 latach niepodległości i 8 latach negocjacji

akcesyjnych wkroczyli do grona państw Unii Europejskiej i od 2013 roku piszą

swoją historię jako jedno z 28 państw zjednoczonej Europy.