BAUDELA İ RE'DE Ş IIR 1 - BAUDELAIRE'l TANITMA

JEAN CAMBORDE Dil ve Tarih-Co ğ rafya Fakültesi Frans ı z Edebiyat ı Profesörü

Baudelaire tan ı t ı lmaz, o kendi kendisini tan ı t ır. Ondan bahsetmek bile bir cesarettir. Çünkü o kendisini pek mükemmel -anlat ı r. İ nsan onun ş iiri hakk ı nda bir hüküm veremez : Ş iiri duyulur. Zaten ş iirden bahset-mek her zaman güç olan bir ş eydir : Ş iiri anlamak için çok zaman Eleusis'lere mahsus s ı rlar ı n zamanla kazan ı lm ış ve sab ı rla idare edilmi ş bilgisi lâz ı md ı r ; baz ı ş airler tefsirin rahat, rengârenk elbisesini gelene ğ e uyup tercih ederlerse de, baz ı ş airler de vard ı r ki bilâkis, böyle bir elbiseyi azametli ç ı plakl ıklar ı na halel getirir diye giymeğ e tenezzül et-mezler. Zaten hiç kimse Baudelaire'den daha fazla, oldu ğ u gibi görünmez.

Onu tefsir etmekten vazgeçersek, demek ki okumak kal ı yor. Fakat Baudelaire öyle ş airlerdendir ki ba şkalar ı için okunamaz : Insan ı n ancak kendisi onu anl ı yabilir. Hiç bir zaman salon ş airi olm ı yan, ı ss ı z tavan aralar ı n ı n yahut gizli odalar ı n ş airi olan Baudelaire içten bir ses, —Hü-go'nun ondan a şı rdığı güzel isim( — "vücut bitkin bir hale geldikten, heyhat I bütün kitaplar da okunup bitirildikten„ sonra bazan kendisini duyuran ve hepimize garip gelen gizli sesi ister. Onu, dialiyenler veya okuyanlar için tefsir etmek, bu biraz da ona ihanet etmek, onun mu-kaddes mabedini kirletmektir. Mahremiyet, yar ı ses ve f ı s ı lt ı ş airi olan Baudelaire'i okuyan ı n, Mallarme'nin ş iirindeki renkli cam ı n üstünde gö-rülen, narin rebab ına parmaklariyle hafif hafif dokunan azizeye benze-mesi icabeder :

Sur le plumage instrumental, Musicienne du silence...

O halde Baudelaire'in hayat ı ile mi ilgileneceğ iz ? Bu, kendimizi nak-zetmek olur. Çünkü evvelce Alain-Fournier'den bahsederken söylemi ş tik, Baudelaire'den bahsederken daha fazla bir inan ış la gene tekrar ediyoruz; insan, edebiyat sahas ı nda tecrübesi artt ı kça, bu çe ş it aray ış lar ı n bo ş lu-ğ una inan ı yor. Eserde bir hayat vard ı r, bir insan hayat ı , o kadar. Ş air eserini bize sunar, fakat bu kendisinin hayat ı n ı eserde bulmam ı z için değ il, kendi hayat ı m ı z için onu kullanal ı m diyedir : Mevzuubahs olan hat ı ralar değ il, bir öğüttür ; istenen ş ey vesikalar değ il, tinsel (sipirituel) bir örnektir. Daima biraz sadik olan hususi hayat hikâyeleri arayanlar ı n, yahut da yola gelmez Freud taraftarlar ın ı n hat ı ri kalmas ı n, Baudelaire'in hayat ı nda skandal ç ı karabilecek hiç bir şey yoktur ; hiç bir şey, onun umumiyetle muvaffak olamam ış bazan ba şı boş , bazan moda dü ş künü

10

JEAN CAMBORDE

yaşay ışı n ı alelâde bir hayattan ay ı rt ettiremez. Muvaffakiyetle muvaffa-kiyetsizliğ in, sevinçle kederin, ulvi hülyalarla basit hakikatlerin birbirini kovalamasiyle, ş iire ait hummal ı çal ış malarla geçen bir hayat ; ne gare-zin, ne a ş k ı n, ne cesaret k ı rı kl ığı n ı n, ne hayranl ığı n, ne de anlamaman ı n, ne çekememenin, ne gündelik hayhuylar ve onlar ı n al ışı lmış basitliklerinin eksik olmad ığı zavall ı bir insan hayat ı ; ş airin m ı sralariyle insan ı ş a şı r-tacak derecede ebedile ş tirilmi ş güzel ve dalgal ı hayalini hayranl ı kla seyretme ğ i elbette tercih edece ğ imiz, fakat inkisar ı hayale uğ ratan ha-kiki çehresini görmek istemiyece ğ imiz bir varl ığı n ş eklini değ iş tirmek için yak ı c ı ihtiras ı n geçti ğ i bir hayat ; nihayet bu söz üstad ı n' evvelâ afaziye sonra da ölümün kuca ğı na atacak, her şeyi yapmağ a muktedir bir hastal ığı n vaktinden evvel kemirdi ğ i bir hayat ; fakat okuyuculara olduğ u gibi değ il de, lirizminin sihirli kimyas ı n ın yard ı miyle mili bir hülâsa haline koyarak vermek istedi ğ i bir hayat. Bu çekini şe hürmet edelim ve ş airin hayranlar ı ndan olan Andre Suars'le beraber ş unu tekrarl ı yal ı m "Baudelaire'in hayat ı f ı kra bak ı m ı ndan çorakt ı r. Gösteri ş -ciler aras ı nda bu onun lehine olan bir şeydir,,.

Aktüalitenin bize bir yard ı m ı olur mu? Bir yüzüncü y ı ldönümü bul-mak her zaman mümkündür. 1842, Baudelaire'in Hindistan seyahatinden döndüğ ü y ı ld ı r. Oradan ş iirler, kucak kucak canl ı imajlar, medari ol-maktan ziyade denize ait bir egzotizm ve endi ş esini getirdi. Imajlar aras ı nda, uzak iskelelerde yar ı görülmü ş siluetler : Sonraki ş iirlerinde önümüzde haşmetle yükseltece ği Malabaraise'in, güzel Dorothe'nin, melez kad ı n ı n silueti. İş te tam ayn ı y ı l, tekrar kavu ş tuğu, her ş eyin buluna-bileceğ i Paris'te, benli ğ inin, ı st ı rab ı n ı n, yaşı yan hatas ı n ı n ve vicdan aza-binin sebebi, fakat ş iirine çözülmez ba ğ larla ba ğ l ı olan, zevk kayna ğı bir melez kad ı n ı n, Jeanne Duval' ı n şahs ı nda, uzak denizlerden getirdi ğ i hayaller bir ifade buluyor. Bütün haf ı zalarda inliyen, deniz ufku ve ge-ce rengindeki bu berrak ve ümitsiz ş ikâyete eleji diyebilirssek, asr ı m ı z elejisinin belki de en güzel m ı sralar ı n ı , o kad ı na borçluyuz :

" Je t'adore â de la voûte nocturne, Vase de tristesse, ö grande Taciturne,

Et t'aime d'autant plus, belle, que tu me fuis, Et que tu me parais, ornement de mes nuits, Plus ironiquement accumuler les lieues Qui sparent mes bras des immensit Ğ s bleues,,.

Fakat bu tesadüfün y ı ldönümü konuş mamı za bir gündelik hâdise k ı ymeti vermeğ e yetmezse, pek de ehemmiyeti yok ; çünkü kendisinden bahsetti ğ imiz ş air öyle kimselerdendir ki, aktüel olmay ışı n ın gözal ı c ı l ı -ğ iyle dikkat nazar ı m ı z ı çeker, ve kendisinden her zaman ve her yerde bahsedilir. Bu karanl ı k günlerde onun ş iirinden bahsedilmesi belki ye-rinde bir ş eydir, kim bilir ? Onun ümitsizliğ inin hüzünlü ve kuvvetli melodisi tecrübe günlerinin ahengine uygun dü ş üyor, ben de bu devan ı n sükün verici hassas ı na inanma ğ a meyyalim. Ona gelince, o, günün mü-

BAUDELAIRE'DE Şİİ R 11

him mevzular ı ndan biri oldu, art ı k gündelik hadiseler aras ı nda bahse-dilmediğ i vakit de, edebile ş ti : Ve bu değ iş mede hiç bir ş ey kaybetmedi. Yüz y ı l sonra, bugün, kendisinden sonra gelen neslin onun hakk ı n ı tamamen teslim etti ğ ini, ümidinin boş olmad ığı n ı biliyoruz :

" Je te donne ces vers afin que si mon nom Aborde heureusement aux epoques lointaines Et fait 1-er un soir les cervelles humaines, Vaisseau favorise par un grand aquilon, Ta rnnoire, pareille aux fables incertaines, Fatigue le lectur ainsi qu'un tympanon, Et, par un fraternel et mystique chalnon, Reste comme pendue â mes rimes hautaines...„

Bununla beraber, Fontenelle'in ölülerini konu ş turduğ u Champs Ğ lyse'nin rnersin a ğ açlariyle dolu derinliklerinde, insan ı n kendilerine yak-laş maktan çekinece ğ i muazzam hayaletler dola şı yor. 1842-1942, bu tarih-lerin rastgeli ş i bize bir vesile oluyor : Seyahat ve a ş k, yani kendinden kaç ış ve maddi a ş k gibi iki fikirden ilham alarak Baudelaire'den bah-sedilebilir.

Fakat hangi Baudelaire'i anlataca ğı z ? Çünkü birçok Baudelaire var. Bu makalenin dar olmas ı gereken çerçevesi, ne zaman ı nın en yüksek tenkit zekalar ı ndan birine, ne 'bu zeka= resimde çal ış mas ı na ve De-lacroix ile art ı k bir nevi sürrealizm olan "sürnatüralist„ muhayyilenin ad ı mlar ı na tak ı l ıp gitmesine, ne de Wagner'in pe ş inde musikinin tap ı -nağı na dal ı p, Weber, Hoffmann, Novalis'le beraber "Correspondances - Uygu„ lar ı n çalkanan zemini üstünde tutunma ğ a çabalamas ı na hayran olmam ıza müsait de ğ il. E. Poe'yi dâhiyane bir ş ekilde tercüme ederek, bütün güzelli ğ ini Avrupa'da tan ı tan Baudelaire'in mütercimli ğ inden de bahsedecek değ iliz. Ortaya birçok meseleler ç ı karan, fakat bilhassa, her zaman anla şı ld ığı manada, şatobriyanvari mevzun ve ahenkli cümleler-den yap ı lan ş airane nesirden çabucak uzakla şmağı , XVII. as ı r nasirle-rinin, klasiklerimizin ya ş kaydiyle mukayyet olm ıyan kuru üslabuna yaklaşı p böylece telkin etmekte, izah' imkans ı z ve hayret verici bir netice elde etme ğ i baş aran mensur ş iirler "Pc~es en prose„ in muharri-rinden de bahse niyetimiz yok. Hülâsa, "Mon coeur mis a nu,,, ve "Fuses„ lerin ahlaki bozan müellifini de bir tarafa b ı rak ı p yaln ı z "Fleurs du Mal„ ş airini şöyle bir görmege çal ış aca ğı z.

Onu gözönünde çanland ı rmağ a çal ış tığı m ı z vakit, iki hayal kendi- liklerinden meydana ç ı k ıyor : Biri 1842 nin modaya dü ş kün, diğ eri de 1866 n ı n ölüme mahküm şairinin hayali: Biri, mukaddes asas ı n ı dimdik tutan, istikbalden haber veren genç bir Pro ırı the'nin, diğ eri de kendi Kafdağı nda, evinde, zirwire vurulmu ş , öldürücü hastal ığı n akbabas ı n ı n aman bilmez gagasiyle delik de ş ik, mahvolmuş ve mağ lüp deyin hayali.

Ş air 1842 de "Brummel taraf ı ndan giydirilmi ş bir Byron„ dur. Seine nehri kollar ı n ı n kucaklad ığı , estetlerin ve hülyalar ı içinde yaş ayanlar ı n

12 JEAN CAMAORDE

sükûn dolu köş esi, köye benzedi ğ i kadar Paris'e de benziyen de la Cite'de, Notre-Dame kilisesinin ba ş taraf ı n ı n arkas ı na düşen k ı sm ı nda, XVI ı ncl asr ı n zarif evi olan, Lauzun'un hat ı ras ı n ı n, Marie Mancini ile Ninon de Lenclos'un sevdal ı hayallerinin dola ştığı Hötel Pimodan'da oturmaktad ı r. Insana kasvet veren padavra tahtas ı ndan yap ı lmış kap ı sı , paslanm ış kilidi, büyük ve rutubetli avlusu, çat ı rd ı yan geni ş duvar ı içinde XIV üncü Louis üslûbundaki muhte ş em merdiveni, biraz küf ko-kan havas ı , koyu renkli boyalar ı , ağı r hal ı lar ı ile Gautier'nin bize antre-sini tasvir etti ğ i "Afyoncular„ kulübü i ş te burada bulunuyordu. Baude-laire'in bir türlü vazgeçemedi ğ i bu zevk aristokrasisini gösteren, evin böyle bir yerde seçili ş i, ayn ı zamanda çocuklu ğundanberi hülya dolu ve üstünden y ı llar geçmi ş maziye kar şı duyduğu sevgiye de uygun ge-liyordu. Hautefeuille soka ğı nda, 13 numarada, kuleleri olan eski bir evde, Hötel d'Algere'de doğ muş tu : Orada hülyas ı n ı , Cite'deki gibi, memleket hasreti ve hat ı ralarla dolu eski mobilyalar ve eski duvarlarla konu ş tu-rabildi; içinde madalyonlar ı n ve a ş k mektuplar ı n ı n uyuklad ığı ş iş kar ı nl ı sand ı klar ı açabildi ; orada, silinip gitmi ş siluetlere ş iirde taze can veren afyonlu macun, bergamot ve mus a ğ ac ı kokular ı n ı koklad ı :

"Un gros meuble â tiroirs encombre de bilans De vers, de billets doux, de procös, de romances, Avec de lourds cheveux roules dans des quittances.

Je suis un vieux boudoir plein de roses fanees Gû git tout un fouillis de modes surannees, Oû les pastels plaintifs et les pâles Boucher Seule, respirent l'odeur d'un flacon debouche...

Baudelaire buna benzer tafsilâtla, şairane şeylerin hazinesine, pse-doklasik mitolojinin modas ı geçmi ş zenginliklerini alan romantiklerin flam-boyant gotik tarz ı yerine, Watteau'nun çizdi ğ i ve Verlaine'nin Fetes Galantes'lar ı ndan Samin'e ve Henri de Regnier'ye kadar uzan ı p giden frans ı z ş iirini melankolik bir tarzda geçecek olan perukalar ı pudral ı kim-selefi getirdi.

1843 de şairin Hötel Pimondan'daki darac ı k odas ı nda, daha sonra Versailles müzesinde hayranl ı kla seyredece ğ imiz, Deroy taraf ı ndan ya-pı lmış portresi alkov ile ocak aras ı nda yer al ı yor : Siyah elbisesi, beyaz k ı ravat ı , mütekallis ve titrek eli, unmaz bir dertle gaml ı derin bak ış l ı gözleri, siyah saçlar ı , geniş aln ı ile, yirmi ya şı ndaki bu delikanl ı nın daha ş imdiden kalbe rikkat veren, azapla dolu, daha ş imdiden gelecekteki kendisine benziyen portresi. Önümüzde gördü ğ ümüz ş iirlerini yaln ı z ruhunda ta şı yan bir ş air de ğ ildir : Çünkü, eserinin insana en fazla hayret veren ş iirlerini yazm ış bulunuyordu. 1843 de E. Prarond onun en az 16 parça ş iirini biliyordu ; bunlardan baz ı lar ı yazd ığı ş iirlerin en güzelle-rindendir. Şunu da unutmamal ı y ı z ki, Baudelaire daha evvel, Louis Me-

BAUDELAIRE'DE Ş IIR 13

nard' ın çat ı aras ı ndaki odas ı nda, yahut da Quai de Bahune'deki evinde, hattâ uzak denizlere yapaca ğı seyahate ç ı kmadan evvel, sükünetle, hafif, fakat tuhaf bir şekilde tesir eden, büyüliyen bir sesle me ş hur ve müthi ş "Leş -La Charoge„ ş iirini, Louchette'e stanslar ı n ı ve "Bir k ı z ı l saçl ı dilenci kad ı na„ isimli parçay ı okumu ş tu. Baudelaire, vaktinden evvel inki ş af eden dehasiyle, şüphesiz Rimbaud'dan daha az bir farkla, di ğ erlerinin aras ından s ı yrı l ı p ç ı k ı yor, ilk eserleri de - buna kehanet mi demeli ? -daha ş imdiden, hayat ı n ı n sonunu bir cehennem hayat ı na çevirecek olan insan hakk ındaki bütün bilgileri ihtiva etmektedir.

Baudelaire'in, Carjat yahut Nadar taraf ı ndan nakledilmi ş , en çok tan ı nan, Ikinci hayali insana her ne kadar daha az cazibeli geliyorsa da, sert hatlar ı , zalim gibi duran keskin bak ış l ı gözleri, ı st ı rap ifade eden ağ z ı , "zalim ve müstebit ı st ı rap„ ı n ş imdi art ık kara bayra ğı n ı diktiğ i bu eğ ilmiş başı daha fazla dikkati çekmektedir. İş te, ebediyen cesareti kı r ı lmış ve hayallerini kaybetmi ş , bir katafalk ı n içine benzetti ğ i, nevrozlar prensinin, y ı k ı l ışı na bir dekor te ş kil etmek için fevkalade süslenmi ş "bu zarif ve korku veren„ Saint-Loup de Namur kilisesinin içinde az zaman sonra çöküverecek bir kimse. İş te, ağ z ı nda ac ı bir gülüş ve omuzunda ağı r bir ı st ı rapla "iVIensur ş iirler„ deki ihtiyar sokak canbaz ı na bir kar-deş gibi benziyen o : " s ı rt ı kamburlaş m ış , çökmü ş , düşkün bir sokak cambaz ı ... ağ lam ıyor, dans etmiyor, el kol hareketleri yapm ı yor, bağı rm ı yordu ; ne sevinçli, ne de ş ikayetli hiç bir ş ark ı söylemiyordu, yalvar ı p yakarm ıyordu. Sessiz ve hareketsizdi. Her şeyden yüz çevirmi ş , her ş eyden vazgeçmi ş ti. Aln ın ı n kara yaz ı s ı yaz ı lm ış t ı . Fakat seyircilerin ve etraf ı ndaki ışı klar ı n üstünde ne derin, ne unutulmaz bak ış lar gezdi-riyordu...„ I ş te nihayet, ölümün kanad ı yle dokunmas ı n ı hisseden ve ş ii-rindeki gibi ş a ş k ı n, sessiz, mahvolmu ş , bitmi ş , ş iirin y ı ld ı r ımla vurulmu-şa dönen devi :

" Vainement ma raison voulait prendre la barre ; La tempae en jouant d&outait ses efforts, Et mon âme dansait, dansait, vieille gabarre Sans mats, sur une mer monstrueuse et sans bords...„

İş te, Fleurs du Mal ş airi Charles Baudelaire. Türkçeye Çeviren

N. Bingöl Ilmi yard ı mc ı

LA POESIE DE BAUDELAIRE - PRESENTATION DE BAUDELAIRE

JEAN CAMBORDE Professeur de Litterature Française

On ne presente pas Baudelaire : il s'impose. On ose â peine parler de lui : il se chante trop bien lui-m Ğ me. On ne juge pas sa po Ğ sie : on la subit. Du reste, c'est toujours chose difficile que de parler de poesie. Il y faut parfois patiemment İnĞ nagee et graduellement con-quise des mystres eleusiniens. Il y a cependant des pokes qui recla-ment traditionnellement le v Ğ tement commode, plus ou moins bigarre, du commentaire, tandis que d'autres, au contraire, le rejettent dedaig-neusement, conscients de leur nudite hautaine. Or, nul n'est plus nu que Baudelaire.

Il ne reste donc qu'â le lire, si l'on se refuse â le commenter. Mais on ne peut guke lire Baudelaire pour les autres: on ne peut l'entendre que de soi. Poke de la mansarde solitaire ou du boudoir secret, jamais poke de salon, il exige le seul â seul. Il reclame une voix interieure, - le magnifique titre que Victor Hugo lui a vol Ğ ! - la voix secrke et â chacun de nous singulike, qui se fait entendre parfois, lorsque "la chair est triste, helas! et qu'on a lu tous les livres,,. L'in-terpreter pour un public ou pour des lecteurs, c'est un peu le trahir, c'est violer son confessionnal. Foke de la confidence, de la mi-voix, du chuchotement, il lui faudrait un recitant qui ressemblât â la sainte du vitrail de Mallarm Ğ , frölant du doigt un luth elusif,

... "Sur le plumage instrumental, Musicienne du silence „

Nous attacherons-nous â la biographie ? Ce serait lâ nous contre-dire, car nous avons dit â propos d'Alain-Fournier, et nous le repetons avec plus de conviction encore pour Baudelaire, plus on avance dans l'experience de la chose litteraire, plus on se persuade de la vanite de semblables recherches. Sous l'oeuvre, il y a une vie, une vie d'homme et rien de plus. Le poke nous livre son oeuvre non pas afin que nous y retrouvions cette vie qui est la sienne, mais afin que nous en usions pour la vie qui est la nötre. Il ne s'agit pas de m Ğ moires, mais d'un message ; il n'est pas question de documents, mais d'un temoignage spirituel. N'en deplaise aux chercheurs toujours un peu sadiques d'his-toires d'alcöves et aux Freudiens impenitents, rien, dans la vie de Ba-udelaire, ne peut susciter le scandale, rien ne la fait differer d'une vie mediocre, plutöt manquee, tantöt vie de bohesme, tantöt vie de dandy, -

JEAN CAMBORDE 15

une vie de labeur po Ğ tique acharn Ğ , avec ses alternatives normales de rĞ ussites et d' Ğ checs, de joie et de douleur, de rüves grandioses et de rĞ alitĞ s mesquines, - une pauvre vie humaine â laquelle n'ont manqu Ğ ni l'inimitiĞ ni l'amour, ni le d Ğ couragement ni l'admiration, ni la comp-rĞ hension ni l'envie, ni les tracas quotidiens et leur terre â terre fami-lier, - o ıi la passion fulgurante a pass Ğ , pour transfigurer un ütre dont il vaut mieux connaitre l'image ondoyante et si prestigieuse immorta-lisĞ e par les vers du poüte plutöt que la d Ğ cevante figure r Ğ elle, - une vle enfin prĞ maturĞ ment taraudĞ e par la maladie omnipotente qui devait livrer ce maitre du verbe â l'aphasie puis â la mort, - mais une vie, que, telle quelle, il n'a pas voulu livrer en pâture au public, sauf â la transmettre comme une sublime quintessence par le truchement de son alchimie lyrique. Respectons cette pudeur et r Ğ pĞ tons avec un de ses admirateurs les plus passionn Ğ s, AndrĞ Suarüs : "La vie de Baudelaire est un dĞ sert pour l'anecdote. Gloire . lui en soit faite dans un siücle de comĞ diens ! „

Trouverons-nous un secours dans l'actualit Ğ? Il est toujours possible de dĞ couvrir un centenaire : 1842 est l'ann Ğ e oû Baudelaire retourne de son voyage aux Indes. Il en rapporte des vers, une moisson d'images mouvantes, d'un exotisme plus maritime que tropical, et son inqui Ğ tude. Parmi les images, des silhou ettes entrevues au cours des escales loin-taines : celle de la Belle Doroth Ğ e, de la Dame Cr Ğ ole, de la Malaba-raise, qu'il dressera somptueusement devant nous dans ses futurs po .ü-mes. Et voici que, cette meme ann Ğe, dans ce Paris retrouv Ğ °ü tout se trouve, ses visions s'incarnent dans la personne d'une mulâtresse, Jeanne Duyal, qui deviendra sa raison d'ütre et sa souffrance, fontaine de ddices et son vivant püch Ğ , celle qu'il a indissolublement lige â sa poĞ sie meme. C'est â elle que nous devons les plus beaux vers peut - 'ütre de la moderne Ğ lĞ gie, si j'on peut appeler Ğ lĞgie cette plainte lucide et d Ğ sespĞ rĞ e, couleur de nuit et d'horizon marin, qui chante dans toutes les m Ğ moires :

" Je t'adore â l'ügal de la voûte nocturne, Ö Vase de tristesse, 8 grande Taciturne, Et t'aime d'autant plus, belle, que tu me fuis, Et que tu me parais, ornement de mes nuits, Plus ironiqu ement accumuler les lieues, Qui sĞ parent mes bras des immensit Ğ s bleues„.

Mais si l'anniversaire de cette rencontre ne suffit pas â conf Ğ rer notre propos une valeur d'actualit Ğ , il importe peu, car le poüte dont nous parlons est de ceux qui se recommandent â notre attention par leur inactualitĞ splendide, de ceux dont on peut parler en tous temps et en tous lieux. Qui sait meme si sa posie n'est pas mieux â sa place aux temps de la calamit Ğ . Grave et puissante, la mdodie de son d& sespoir s'accorde aux jours d' Ğ preuves, et je ne suis pas Ğ loignĞ de

16 LA POESIE DE BAUDELAIR'

croire â la vertu pacifiante de ce dictame. Quant â lui, si ∎amais il fut actuel, il n'a cesse de le paraItre que pour devenir immo ı 'el : il n'a pas perdu au change. Aujourd'hui que la posterite lui a renw ı pleine justice, nous savons, apres cent ans, que son esprance n'aait pas vaine :

" Je te donne ces vers afin que si mon nom, Aborde heureusement aux epoques lointaines, Et fait ı-ver un soir les cervelles humaines, Vaisseau favorise par un grand aquilon,

Ta ın ınoire, pareille aux fables incertaines, Fatigue le lecteur ainsi qu'un tympanon, Et, par un fraternel et mystique chatnon, Reste comme pendue a mes rimes hautaines „

Cependant, aux profonfeurs myrteuses des champs elys eens, oû Fontenelle fait dialoguer ses morts, errent des ombres colossales dont on lı site â s'approcher. 1842-1942, que cette rencontre de dates nous serve de prtexte : sous le double signe du voyage et de l'amour, de l'6vasion et de la chair, on peut aborder Baudelaire.

Quel est le Baudelaire que nous aborderons ? Car il y a plusieurs Baudelaire. Le cadre volontaire ınent restreint de cet article ne nous permettra pas d'admirer l'une des plus belles intelligences critiques de son temps, soit qu'elle s'exerce dans le domaine de la peinture et qu'elle s'aventure avec Delacroix sur les pas de l'imagination "surnaturaliste„ qui est &jâ un surralisme, soit qu'elle 1:or ı tre â la suite de Wagner dans le temple de la musique, et qu'elle tente de s'assurer, sur la plaque tournante des correspondances, en compagnie de Weber, Hoffmann et Novalis. Nous ne parlerons pas davantage du genial traducteur d'Edgar Poe, qui sut magnifiquement lui donner en Europe ses lettres de crance, pas davantage de l'auteur des "Po ınes en prose„, lesquels soul&vent trop de problmes, mais surtout ı- ıı ssissent le tour de force de s'eloig-ner autant que faire se peut de la prose potique telle qu'on l'entend ordinairement, faite des phrases nombreuses et harmonieuses â la manire de Chateaubr iand, pour se rapprocher au contraire du style sec et sans âge de nos classiques, les prosateurs du XVIII . 1-ne et apparaltre de la sorte inexplicablement et paradoxalement suggestifs. Nous laisserons enfin de c ■St l'auteur corrosif de "Mon coeur mis â nu„, et de "Fuses„ , et nous tâcherons seulement d'entrevoir le poUe des "Fleurs du Mal„.

Lorsqu'on cherche a l'voquer, deux images de lui se suscitent d'elles - n-ı mes : l'une, celle du dandy de 1842, l'autre, celle du poUe frappe â mort de 1866: l'une, celle d'un jeune Promahe vaticinant, tenant haut sa frule sacre, l'autre, celle du titan foudroye et vaincu, enchafne â son Caucase et â son asile, que fouille de son rostre ine-xorable le vautour du mal &vorant.

JEAN CAMBORDE 17

En 1842, le poke est "un Byron habill Ğ par Brummel,,. Dans I'lle de la Cit, qu'enserrent les bras de la Seine, asile calme des esthkes et des rĞveurs, â la fois si provinciale et si parisienne, derrik -e le chevet Notre-5ame, il habite l'hötel Pimodan, magnifique demeure du XVII eme siecle que hantent le souvenir de Lauzun et les ombres amou-reuses de Marie Mancini et Ninon de Lenclos. C'est lâ que tenait ses assises le Club des "Hachichins„ dont Th Ğ ohile Gautier nous a d Ğ erit l'entrĞ e, la porte aux ais lugubres et au p Ğ ne rouillĞ , la cour interieure solennelle et humide, le somptueux escalier Louis XIV dans la large cage r Ğ -sonnante, l'air un peu moisi, les peintures sombres, les tentures lourdes. Le choix heureux de cette demeure qui t Ğ moigne de cette aristocratie du gok dont Baudelaire ne se d Ğ partit jantais, r Ğ pondait en meme temps â une prĞ dilection qui lui venait de son enfance pour le pa.ss Ğ mdancolique et surann Ğ . Il Ğ tait ne dans une vieille bâtisse â tourelles, sise au num Ğ ro 13 de la rue Hautefeuille : l'hötel d'A%-re, et c'est lâ comme dans la CitĞ qu'il a pu faire converser son r"Ğve avec les vieux murs et les vieux meuble ş lourds de nostalgie et de souvenirs, qu'il a pu entrouvrir les bahuts ventrus oû sommeillent les billets doux et les m Ğdaillons, et qu'il a respirĞ les parfums d'opiat, de bergamotte et de pimprenelle ranimant â la vie du porne les silhouettes abolies :

"Un gros meuble â tiroirs encombr Ğ de bilans, De vers, de billets doux, de proc, de romances, Avec de lourds cheveux roul Ğ s dans des quittances...

Je suis un vieux boudoir plein de roses fan Ğ es On git tout un fouillis de modes surann Ğ es, On les pastels plaintifs et les pâles Boucher Seuls, respirent l'odeur d'un flacon d Ğ bouch,5....„

C'est par des notations semblables que Baudelaire a remplae Ğ au trĞ sor des accessoires pokiques le gothique flamboyant des romantiques qui lui-m"Ğ me succ Ğdait â I'arsenal d Ğ modĞ de la mythologie pseudo - classique, par les ddicats personnages poudr Ğ s que Watteau dessina et qui vont hanter de leur melancolique passage la po Ğ sie française des Fkes Galantes, de Verlaine â Samain et Henri de R Ğgnier.

A l'hötel Pirnodan, dans l'appartement exigu du poke, prit place en 1843, entre l'alcöve et la chemin Ğ e, le portrait peint par Deroy, que l'on pouvait admirer plus tard au Mus Ğ e de Versailles : portrait d Ğ jâ tourmentĞ et path Ğ tique de ce jeune homme de vingt ans, en habit noir et cravate blanche, la main crisp Ğ e et frĞ missante, les yeux profonds et incurablement tristes, la chevelure noire et le front d ĞmesurĞ , dĞ jâ semblable â lui-m Ğ me. Car nous n'avons pas devant nous seulement un poke en puissance : il a d Ğ jâ. ecrit les plus Ğ tonnants poknes de son oeuvre. En 1843, Ernest Prarond a eu connai ş sance d'au moins seize pices de vers, dont certaines sont parmi les plus belles qu'il ait Ğ crites.

A. Ü. D. T. C. Fakültesi Dergisi F. 2

18 LA PObSE DE BAUDELAIRE

Il ne faut pas oublier que d Ğ jâ, dans le grenier de Louis M Ğnard ou dans son appartement du Quai de Bahune, avant meme son d Ğpart pour les mers lointaines, il a recit Ğ , d'une voix flût Ğ e et volontairement detach Ğ e, mais Ğ trangement imp Ğ rieuse et prenante, le ceWare et atroce poĞ rne de la Charogne, les Stances â Louchette et "A une mendiante rousse,,. A un moindre degre que Rimbaud, sans doute, Baudelaire se met hors de pair par son g Ğnie prĞcoce, et ses premi Ğ res oeuvres contiennent dejâ toute la connaissance de l'homme, — est - ce une pres-cience ? — dont s'attristera son d Ğ clin.

Mais la deuxi Ğme image de Baudelaire, celle qui est le plus connue, transmise par Carjat ou Nadar, si elle est moins s Ğ duisante, attire davantage, par les traits burin Ğ s, tes yeux incisifs et qui semblent cruels, la bouche anı re, et ce crâne inclin Ğ oû "I'Angoisse atroce et despotique„ a, maintenant, plant Ğ son drapeau noir. Le voilâ, â jamais abattu et desabus Ğ , celui qui va bientöt s' Ğ crouler dans la cathedrale Saint-Loup de Namur, "cette merveille sinistre et galante„ qu'il comparalt â. l'interieur d'un catafalque, paree â souhait pour servir de cadre â la defaillance finale du prince des n Ğ vroses. Le voilâ, le sarcasme â la bouche et la douleur courbant sa nuque, qui ressemble comme un frre au vieux saltimbanque des Po Ğ mes en prose : " . Un pauvre saltimbanque, voûtĞ , caduc, decr Ğpit . Il ne pleurait pas, il ne dansait pas, il ne gesticulait pas, il ne criait pas, il ne chantait aucune chanson, ni gaie, ni lameatable, il n'implorait pas. Il Ğ tait muet et immobile. Il avait renoncĞ , il avait abdiqu Ğ . Sa destin Ğ e Ğ tait faite. Mais quel regard profond, inoubliable, il promenait sur la foule et les lumi Ğ res...„ Le voilâ enfin, titan foudroyd de la po Ğ sie, qui a senti le fröler l'aile du destin et qui demeure hagard, muet, demante1 Ğ , dĞmâtĞ comme dans son po Ğ me:

"Vainement ma raison voulait prendre la barre, La tempĞ te en jouant d Ğ routait ses efforts, Et mon âme dansait, dansait, vieille gabarre Sans mâts, sur une mer monstrueuse et sans bords...,,

Tel est Charles Baudelaire, le p0 Ğ te des Fleurs du Mal.