หนวยการเรยนรท1เรอง ระบบประสาทและอวยวะรบความรสก

หวขอ : การรบรและการตอบสนองของสตว

สอนโดย ครชารยา แสนขอมด า

1. การรบรและการตอบสนอง

การท างานของอวยวะและสวนตางๆ ในรางกายมนษยและสตวจะด าเนนไปเปนปกตตองอาศยระบบประสานงานระหวาง oระบบประสาท (nervous system)

oและระบบตอมไรทอ (endocrine system)

การท างานของสองระบบนท าหนาทควบคมและตดตอประสานงานตางๆ ของรางกายจงเรยกรวมกนวา ระบบประสานงาน (coordinating system)

การตอบสนองของสตว เปนการท างานรวมกนระหวางระบบประสาทและระบบตอมไรทอ ระบบประสาทจะควบคมการตอบสนอง ทเกดขนและสนสดเรว เชน การหดตวของ

กลามเนอ ระบบตอมไรทอ จะควบคมการตอบสนองทเกดชากวา แตเมอเกดขนแลวจะมผลตอเนอง

เปนเวลานาน เชน การเจรญของเซลลไขในรงไข แมทง 2 ระบบ จะท างานแตกตางกนแตท างานสมพนธกนจงเรยกวา ระบบประสานงาน

(coordinating system) ตวอยางเชน ขณะทอากาศรอนจดรางกายจะขบเหงอออกมามากแตเมอเขาไปในหองทมเครองปรบอากาศจะรสกเยนสบาย และมเหงออกนอยลง แสดงวารางกาย มระบบทรบรตอการเปลยนแปลงของสงแวดลอม และถายทอดการรบรไปยงหนวยแปลความรสกพรอมทงออกค าสงใหหนวยปฏบตงานท างาน

รปแบบการเกดการตอบสนองตอสงเราของสงมชวตจะมลกษณะคลาย ๆ กน คอ

การตอบสนองของสตวไมมกระดกสนหลง

พารามเซยม (Paramecium )• เปนโพรโตซวทไมมเซลลประสาท• สามารถตอบสนองตอสงเราตางๆ เชน แสงสวาง อณหภม สารเคมและวตถทมาสมผส โดยมการเคลอนทเขาหาหรอเคลอนทหน • ม เสนใยประสานงาน (Co-ordinating

fiber) ควบคมการโบกพดของซเลยในขณะเคลอนท • หากตดเสนใยนพารามเซยมไมสามารถควบคมการพดโบกของซเลยได

ซเลย(cilia)

นกเรยนสามารถดคลปวดโอการเคลอนทของพารามเซยมเพอตอบสนองตอสงเรา ไดจากการสแกนควอารโคดน

การรบรและการตอบสนองของสตวไมมกระดกสนหลง

ไฮดรา (Hydra)

• ไฮดราไมมปมประสาท • มเสนใยประสาท ทเรยกวา รางแหประสาท (nerve

net) มลกษณะการเชอมโยงกนเปนรางแห กระจายอยรอบตว เมอกระตนจะท าใหทกสวนของรางกายหดตว

• การเคลอนทของกระแสประสาทชากวาสตวชนสงมาก • และการเคลอนทของกระแสประสาทไมมทศทางทแนนอนคอ กระจายไปไดหลายทาง

• บรเวณปากและเทนทาเคล มเสนใยประสาทอยมากท าใหรบความรสกและตอบสนองไดดกวาบรเวณอน

นกเรยนสามารถดคลปวดโอการตอบสนองตอสงเราของไฮดรา ไดจากการสแกนควอารโคดน

ระบบประสาทของหนอนตวแบน• หนอนตวแบน เชน พลานาเรย มปมประสาท 2 ปม อยทสวนหว เรยกวา ปมประสาทสมอง (cerebral ganglion) ท าหนาทเปนสมอง

• ดานหนาของสมองมเสนประสาทแยกไปยง อายสปอท (eye spot) เปรยบเสมอนตาของพลานาเรย

• ดานลางของสมองจะมเสนประสาทแยกออกทงสองขางล าตวขางละเสน เรยกวา เสนประสาทดานขาง (lateral nerve cords) เสนประสาทคน มเสนประสาทขวางเปนระยะๆ เรยกวา เสนประสาทตามขวาง (transverse nerve cords) และขนานไปตามดานขางของล าตวจากหวจรดทาย ลกษณะแบบขนบนได (ladder type) เสนประสาทนเชอมโยงตดกนดวยเสนประสาททวนรอบล าตว แบบวงแหวน (nerve ring) มแขนงประสาทแยกออกมาเลยงอวยวะตางๆ เปนระยะๆ

eye spot

นกเรยนสามารถดคลปวดโอการตอบสนองตอสงเราของพลานาเรย ไดจากการสแกนควอารโคดน

ไสเดอนดน (earth worm)• สตวพวกไสเดอนดน ปลง แมเพรยง มพฒนาการของระบบประสาทมากขนโดยตวเซลลประสาทมการรวมกลม เรยกวา ปมประสาทสมอง (Nerve ganglion)

• มจานวนปมประสาททบรเวณหวเพมมากขนและเรยงตอกนเปนวงแหวน ท าหนาท เปนศนยกลางของระบบประสาทและมเสนประสาทยาวตลอดตวทางดานทอง (Ventral nerve cord) เสนประสาทเสนนเปน 2 เสนคกนแตเชอมกนจนดคลายกบวาเปนเสนเดยว ตรงกลางปลองแตละปลองของเสนประสาทนจะพองออกเปน

• ปมประสาทและมแขนงประสาทแยกออกไปยงผนงลาตวและอวยวะใกลเคยง

หนอนตวกลม (roundworm) • ระบบประสาทของหนอนตวกลม ประกอบดวยสมอง ซงมลกษณะเปนปมประสาทรปวงแหวน (nerve ring) อยรอบคอหอย (circumpharyngeal brain)

• จากปมประสาทรปวงแหวน จะมเสนประสาทแยกออกไปทางดานบนไปทางดานหลง (dorsal nerve cord) ตลอดความยาวของล าตว และแยกออกไปทางดานลาง (ventral nerve cord) ไปตลอดความยาวของล าตว ทสมองหรอปมประสาทรปวงแหวนจะมแขนงประสาทแยกไปยงอวยวะรบความรสกตางๆ ทางสวนหวและบรเวณรอบๆ ปาก ชวยในการรบสมผส

แมลง (Insect)

• สตวพวก แมลง กง มด พบวามปมประสาทอยทสวนหวและตามล าตว ซงท าหนาทเปนศนยกลางของระบบประสาทและเปนศนยรวมอยเปนระยะตามแนวกลางของลาตว มเสนประสาททอดยาวตลอดลาตว (Ventral nerve cord) และแตละปลองจะมปมประสาท รวมทงหมดม 9 ปม และ• มใยประสาทออกมา

ดาวทะเล (sea star)

• มระบบประสาททประกอบดวยวงแหวนประสาท (nerve ring) อยรอบปาก

• จากวงแหวนประสาทมแขนงประสาทแยกออกไปเลยงแฉก (arm , radial nerve) ตางๆ โดยแยกออกไปทางดานลางของล าตว ทบรเวณผวล าตวมเซลลประสาทเชอมโยงกนเปนรางแห ท าหนาทรบสมผสและประสาทเชอมตอกน อวยวะรบสมผสแสงเรยกวา จดตา (eye spot) อยทบรเวณปลายสดของแฉกทกแฉกมเทนทาเคล (tentacle) ท าหนาทรบสมผสสารเคม นอกจากนเทาทอ (tube feet) และเหงอกทผวหนง (dermal branchia) สามารถรบความรสกได